5. Sankari intellektuellina

advertisement
7. Sankari intellektuellina
Totuuden julistajat ja marttyyrit
(праведники)
Taustaa: intellektuellin synty
• Voltaire (1694-1778) ja hänen palvontansa
-jumaluuden haastaminen järjen asein
Jean-Jacques Rousseau (1712-1778), tunteen ja
”luonnon” tuominen filosofiaan
-olemassaolevan yhteiskuntajärjestyksen
haastaminen (”Ihminen syntyy vapaana, mutta
kaikkialla hän on kahleissa”)
Taustaa: Ranskan vallankumous ja järki
• Condorcet ja edistyksen ajatus
• Rousseau ja ”yhteistahto” (volonté generale)
• Hirmuvalta ja sen perintö: Robespierre, Marat,
Desmoulins, Saint Just (järjen diktatuuri, järjen
palvonta)
• Babeuf ja tasa-arvoisten liitto
• Ranskalaiset utopistisosialistit: Saint Simon,
Fourier (luonnonmukainen elämä)
Taustaa: Saksa
• Friedrich Schiller: Rosvot 1781, Wilhelm Tell
1804 (vapausteema)
• Immanuel Kant: Kritik der praktischen
Vernunft 1788 (kategorinen imperatiivi)
• J.G. Fichte: Über das Wesen der Gelehrten und
seine Erscheinungen im Gebiete der Freiheit
1806 (Oppineiden rooli ja vapaus)
Taustaa: Englanti
• Thomas Carlyle: On Heroes, Hero-Worship and
the Heroic in History 1840 (totuudellisuuden
keskeinen merkitys historiassa)
• John Stuart Mill: On Liberty 1859
(Sananvapauden ehdoton arvo)
Valistus ja vallankumous Venäjällä
•
•
•
•
•
Lomonosov, Novikov, Radishtshev
Dekabristit 1825
Butashevitsh-Petrashevski 1849 oikeusjuttu
Tshaadajevin ”Filosofinen kirje” 1836
Venäjän intelligentsijan ensimmäisen
sukupolven synty (”Ihmeellinen
vuosikymmen”) 1830-1840-l.
• Zapadnikit ja slavofiilit
Intellektuellit sankareina ja
marttyyreinä
• Kapina Nikolai I:n noustessa valtaan
(”Konstantin i konstitutsija!”)
• Dekabristit: Pestel, Rylejev, Muravjov-Apostol,
Kahovski, Bestuzhev-Rjumin
• Teloitus Pietari-Paavalin linnoituksessa
(Kronwerk)
• Karkoitukset, vaimojen rooli
Alexander Benckendorff (1783-1844)
• Syntyi Tallinnassa
• Salaisen poliisin (Keisarillisen kanslian III
osasto) perustaja. Urkintajärjestelmä (vrt.
Pietari Suuren ”viskaalit”)
• 1812 sodan sankareita
• Kukisti dekabristikapinan, toimi syyttäjänä.
• ”Venäjän menneisyys on kunniakas, sen
nykyisyys on loistava ja tulevaisuus ylittää
rohkeimmatkin odotukset!”
Aleksandr Radishtshev (1749-1802)
•
•
•
•
•
Johtava tullivirkamies
”Matka Pietarista Moskovaan” 1790
Maaorjuuden arvostelua, yhteiskuntakritiikkiä
”Pugatshovia pahempi” (Katariina II)
Kuolemantuomio (uskollisuudenvalan
rikkominen)> karkotus Siperiaan
• Keisari Paavali vapautti 1796
Pjotr Tshaadajev (1794-1856)
• Sotapalvelus, ”Isänmaallinen sota 1812”
• Ero armeijasta 1821
• ”Filosofinen kirje” Teleskop –lehdessä 1836 (”Laukaus
yössä”)
• Katolisuuden ihannointi
• Mielisairaaksi julistaminen
• ”Hullun puolustuspuhe” (Апология сумашедшего) 1837
• Он вышней волею небес
Рожден в оковах службы царской;
Он в Риме был бы Брут, в Афинах Периклес,
А здесь он — офицер гусарской.
А. Пушкин
Vissarion Belinski (1811-1848)
• Syntyi Viaporissa
• Kriitikko, ”literator”
• Kirje Gogolille (Reaktio Gogolin julkaisuun
”Valittuja otteita kirjeistä ystäville”)
• http://feb-web.ru/feb/gogol/texts/ps0/ps8/ps85002.htm
• Pettynyt syytöskirjelmä Gogolin ”katumuksen”
johdosta
• Protesti sorron hyväksynnän, uskonnollisuuden ja
”kansan” idealisoinnin johdosta
Pismo Belinskogo
•
•
•
Да, я любил Вас со всею страстью, с какою человек, кровно связанный со своею страною,
может любить ее надежду, честь, славу, одного из великих вождей ее на пути сознания,
развития, прогресса
Вы не заметили, что Россия видит свое спасение не в мистицизме, не в аскетизме, не в
пиэтизме, а в успехах цивилизации, просвещения, гуманности. Ей нужны не проповеди
(довольно она слышала их!), не молитвы (довольно она твердила их!), а пробуждение в
народе чувства человеческого достоинства, столько веков потерянного в грязи и навозе, права
и законы, сообразные не с учением церкви, а с здравым смыслом и справедливостью, и
строгое, по возможности, их выполнение.
А вместо этого она представляет собою ужасное зрелище страны, где люди торгуют людьми,
не имея на это и того оправдания, каким лукаво пользуются американские плантаторы,
утверждая, что негр — не человек; страны, где люди сами себя называют не именами, а
кличками: Ваньками, Стешками, Васьками, Палашками; страны, где, наконец, нет не только
никаких гарантий для личности, чести и собственности, но нет даже и полицейского
порядка, а есть только огромные корпорации разных служебных воров и грабителей.
Самые живые, современные национальные вопросы в России теперь: уничтожение
крепостного права, отменение телесного наказания, введение, по возможности, строгого
выполнения хотя тех законов, которые уже есть. Это чувствует даже само правительство
(которое хорошо знает, что делают помещики со своими крестьянами и сколько последние
ежегодно режут первых)
Pismo Belinskogo 2
•
Проповедник кнута, апостол невежества, поборник обскурантизма и
мракобесия, панегирист татарских аравов — что Вы делаете?.. Взгляните
себе под ноги: ведь Вы стоите над бездною... Что Вы подобное учение
опираете на православную церковь — это я еще понимаю: она всегда была
опорою кнута и угодницей деспотизма; но Христа-то зачем Вы примешали
тут? Что Вы нашли общего между ним и какою-нибудь, а тем более
православною церковью? Он первый возвестил людям учение свободы,
равенства и братства и мученичеством запечатлел, утвердил истину своего
учения. И оно только до тех пор и было спасением людей, пока не
организовалось в церковь и не приняло за основание принципа ортодоксии.
Церковь же явилась иерархией, стало быть, поборницею неравенства,
льстецом власти, врагом и гонительницею братства между людьми, — чем и
продолжает быть до сих пор. Но смысл учения Христова открыт
философским движением прошлого века. И вот почему какой-нибудь
Вольтер, орудием насмешки потушивший в Европе костры фанатизма и
невежества, конечно, больше сын Христа, плоть от плоти его и кость от
костей его, нежели все Ваши попы, архиереи, митрополиты и патриархи,
восточные и западные. Неужели Вы этого не знаете? А ведь всё это теперь
вовсе не новость для всякого гимназиста..
A.S. Pushkin (1799-1837)
• Äidin isoisä ”Pietari Suuren murjaani” A.P.
Gannibal (Hannibal)
• Karkotus Krimille 1820 (epigrammit)
• 1824 karkotus Mihailovskojeen (Pihkovan
alue)
• 1826 Nikolai I vapauttaa yleisestä sensuurista
• Myötämielisyys dekabristeja kohtaan
Pushkin: Oodi vapaudelle (Вольность)
•
•
•
•
•
•
•
Тираны мира! трепещите!
А вы, мужайтесь и внемлите,
Восстаньте, падшие рабы!
На галлах скованных лежит.
…..
Самовластительный Злодей!
Тебя, твой трон я ненавижу,
Твою погибель, смерть детей
С жестокой радостию вижу.
……
О стыд! о ужас наших дней!
Как звери, вторглись янычары!..
Падут бесславные удары...
Погиб увенчанный злодей.
И днесь учитесь, о цари:
Ни наказанья, ни награды,
Ни кров темниц, ни алтари
Не верные для вас ограды.
Склонитесь первые главой
Под сень надежную Закона,
И станут вечной стражей трона
Народов вольность и покой.
Lermontov (1814-1841)
• Aikamme sankari (1840)
• Прощай, немытая Россия,
Страна рабов, страна господ,
И вы, мундиры голубые,
И ты, послушный им народ.
• 5 Быть может, за хребтом Кавказа
Укроюсь от твоих царей,
От их всевидящего глаза,
От их всеслышащих ушей.
Aleksandr Herzen (1812-1870)
•
•
•
•
•
•
•
Tilanherran avioton poika
Harrasti Saint-Simonin filosofiaa
Vala Varpusvuorilla (Herzen ja Ogarjov)
1834-1840 karkotus (Perm, Vjatka)
Belinskin piiri Pietarissa
1847 emigraatioon (Pariisi, Sveitsi, Italia, Lontoo)
Kolokol –lehti (”Vivos voco!”)Вольная русская
типография
• Vapauden apostoli: ”Historialla ei ole librettoa!”
• Vaikutteet J.St. Milliltä
Mihail Bakunin (1814-176)
• Vaikutteita Proudhonilta, Marxilta ja
panslavismista
• Dresdenin kansannousu 1849, vankeus Itävallassa
ja Venäjällä, karkotus Siperiaan 1857> pako
Amerikkaan ja Lontooseen
• I internationaali, hajosi 1872
• Anarkismin perustajaisiä
• ”Totalitaarisen vapauden” ajaja? (Isaiah Berlin)
• Turgenevin ”Rudin”?
Mihail Tshernyshevski (1828-1889)
•
•
•
•
•
Yhteistyö Herzenin kanssa
Vangitseminen 1862
Pietari-Paavalin linnoitus
”Mitä on tehtävä?” 1863
1864 ”Siviiliteloitus”. Lähetettiin Nertshinskiin
pakkotyöhön (katorga)
Ivan Turgenev (1818-1883)
•
•
•
•
•
•
•
Metsämiehen muistelmia 1852
Rudin 1852
Aateliskoti 1859
Isät ja pojat 1862 (termi ”nihilisti”)
Savua (1867)
Oxfordin kunniatohtori 1879
Dostojevskin ”Karmazinov” (Riivaajat)
L.N. Tolstoi 1828-1910
• Sotilasura: Kaukasia 1851 (Kasakat 1863, HadzhiMurat 1912)
• Krimin sota, Sevastopol
• Sota ja rauha (1865-1869)
• Kreutzersonaatti 1891
• Mitä meidän siis on tekeminen 1884-1886
• Tunnustus 1887
• Mitä on taide? 1897
• Ylösnousemus 1899
• Vrt. Leninin, Gorkin ja Isaiah Berlinin arviot
Maksim Gorki 1868-1936
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
A.M. Peshkov
”paljasjaloin” ympäri Venäjää (Lumpenproletar?)
1901 Laulu myrskylinnusta
1906-1913 Capri
Suhde Leniniin, Tolstoihin, Staliniin
1917 Novaja zhizn: ”Epäajankohtaisia ajatuksia”
Älymystön auttamiskomitea (mm. apu Suomesta)
1921-1932 enimmäkseen ulkomailla
1934 Neuvostokirjailijoiden liiton ensimmäinen kokous
1936 kuolema (”murha”)
Aleksandr Solzhenitsyn 1918-2008
• Synt. Kislovodskissa, ukr. äiti
• Palvelus Suuressa isänm. sodassa, 1945
vangitseminen ja leirit ja sharashka. 1953
karkotus
• 1962 Ivan Denisovitshin päivä
• 1970 Nobel
• 1974 Kirje NL:n johtajille
• 1974 karkotus NL:sta
• 1978 Harvardin puhe
Antisankareita
•
•
•
•
•
•
A. Benckendorf (1781-1844)
S.S.Uvarov (1786-1855)
D.A. Tolstoi (1823-1889)
K.P. Pobedonostsev (1827-1907)
L.D. Trotski
N.I. Buharin
Kirjallisuutta
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Isaiah Berlin: Russian Thinkers
A. Radishtshev: Matka Pietarista Moskovaan
A. Herzen: Menneitä ja mietteitä
P. Johnson: Intellectuals
A. Walicki: History of Russian Philosophy
L. Tolstoi: Omantunnon kujanjuoksu
L. Tolstoi: Tunnustuksia
L. Tolstoi: Mitä meidän siis on tekeminen
А. Солженицын: Как нам обустроить Россию?
А. Солженицын: Россия в обвале.
Лев Копелев: И сотворил себе кумира
И.В. Кондаков: Введение в историю русской культуры
Download