PODSTAWOWE SŁOWNICTWO I FRAZEOLOGIA ZWIĄZANA Z TEMATYKĄ POLICYJNO-KRYMINALNĄ (oprac.Waldemar Gajewski) Uwaga: słowniczek nie jest uporządkowany alfabetycznie! Главное управление полиции РП (Гл. комендатура полиции РП) Komenda Główna Policji воеводское управление полиции - komenda wojewódzka Управление (отделение) полиции повята г. Груец – Komenda Rejonowa /Powiatowa/ (komisariat) Policji w Grójcu отделение полиции) - komisariat Policji полицейский участок – komisariat,posterunek policji;rewir policyjny участковый (милиционер, полицейский) - dzielnicowy(milicjant, policjant) полицейский пост - posterunek policji (полицейская) форма; парадная ф., учебная ф., камуфляж mundur (policyjny) - wyjściowy (paradny), ćwiczebny ("moro"), maskujący знаки различия - dystyncje унтер-офицер - podoficer Всепольская (Национальная) прокуратура - Prokuratura Krajowa Верховный суд РП - Sąd Najwyższy; Окружной суд - Sąd okręgowy Районный суд – sąd rejonowy курсант - słuchacz szkoły oficerskiej; podchorąży следователь - prowadzący śledztwo; oficer śledczy (w Rosji np. майор юстиции - tłumaczyć można jako: major wymiaru sprawiedliwości) мера пресечения (преступления) - środek zapobiegawczy применение мер пресечения в отношении подозреваемого zastosowanie w stosunku do podejrzanego ś.z. заключение под стражу в качестве меры пресечения - zastosowanie środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania; личное поручительство; поручительство общественных организаций - poręczenie osobiste (1-2 osób); poręczenie instytucji (organizacji społecznej); подписка о невыезде - pisemne zobowiązanie o nieopuszczaniu miejsca zamieszkania lub czasowego pobytu; СИЗО - следственный изолятор - areszt śledczy временный арест - areszt tymczasowy исправительно-трудовое учреждение - zakład karny; pot.зона посадить - (potocznie) wsadzić do więzienia трудовая колония (исправительно-трудовое учреждение) - obóz pracy dla więźniów (w Rosji) зек (сокр. от: заключённый) - /pot./więzień zakładu karnego управление внутренних дел (УВД) - zarząd spraw wewnętrznych управление внутренних дел на транспорте - zarząd spraw wewnętrznych (ds.) środków transportu (analogicznie - nazwy polskich instytucji, np:) Управление охраны государства Республики Польша (УОГ РП) Urząd Ochrony Państwa; obecnie:Агентство внутренней безопасности Начальник - szef, kierownik, naczelnik (oficjalna funkcja); przełożony, szef (w pracy) Начальник УОГ РП - Szef UOP Бюро охраны правительства (БОП) РП - Biuro Ochrony Rządu RP (BOR RP) Начальник БОП - Szef BOR (podobnie: Szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego Начальник Генерального штаба Войска Польского; szef kompanii начальник роты; Szef Kancelarii Prezydenta - Начальник Канцелярии Президента (РП)), Szef Urzędu Rady Ministrów Начальник Управления Совета Министров РП, a także ministerkierownik Urzędu ds. Wyznań - министр-начальник Управления по делам вероисповеданий РП Начальник отдела (Завотделом) Европейской интеграции и сотрудничества с заграницей Бюро (Аппарата - termin przyjmowany często w WNP) Главного коменданта Полиции РП Naczelnik Wydziału Integracji Europejskiej i Współpracy z Zagranicą Biura Prezydialnego Komendy Głównej Policji Директор Бюро по борьбе с организованной преступностью Главного управления полиции (Главной комендатуры полиции) РП - Dyrektor Biura dw. z Przestępczością Zorganizowaną KGP Полиция/милиция - криминальная полиция/милиция. (уголовный розыск) policja/milicja kryminalna МУР - Московский уголовный розыск - Wydział Kryminalny moskiewskiej milicji сыщик (детектив) - detektyw оперативный сотрудник (оперативник) - pracownik operacyjny (operacyjniak) патрульная машина – radiowóz рация/радиостанция/-radiotelefon - дорожная милиция (дорожно-патрульная служба - ДПС - dawniej: ГАИ) - milicja drogowa, drogówka гаишник - (pot.) milicjant drogówki правила дорожного движения - przepisy ruchu drogowego; соблюдать/нарушать правила д. дв. - przestrzegać/łamać p.r.d. дорожные знаки - znaki drogowe дорожные указатели - drogowskazy автомобильная дорога - droga szybkiego ruchu автомаршрут - trasa (samochodowa) шоссе - szosa автостоянка , охраняемая автостоянка - postój, postój/parking/ strzeżony автозаправочная станция - stacja paliw заправлять машину - tankować (paliwo) бензоколонка - dystrybutor (na stacji paliw); stacja benzynowa дизельное топливо (солярка) - olej napędowy (ropa) средство транспорта - pojazd легковой автомобиль - samochód osobowy иномарка=иностранная марка - samochód zagraniczny грузовая автомашина, грузовик - samochód ciężarowy,ciężarówka треллер /седельный тягач/ с полуприцепом - ciągnik siodłowy z naczepą тент - plandeka(samochodu) мотоцикл - motocykl мопед (мотовелосипед) - motorower мотороллер - skuter неправомерное завладение автомобилем или иным транспортным средством без цели хищения (ст.166 УК РФ) - krótkotrwały zabór samochodu lub innego pojazdu угон (кража) и оборот автомобилей - kradzież i obrót samochodami захват (угон) транспортого средства ( автобуса, судна, авиалайнера ...) террористами - porwanie środka transportu (autobusu,statku, statku powietrznego) przez terrorystów хищение имущества в особо крупных размерах - zabór(kradzież) mienia na wielką skalę (по)хищение (захват) лиц - porwanie(porywanie) osób кузов - karoseria, nadwozie,skrzynia samochodu шасси - podwozie двигатель, мотор - silnik, motor салон автомобиля - kabina samochodu; szoferka капот/ напр. двигателя/- maska, pokrywa (np. silnika) крыло /правое, левое,заднее, переднее/ - błotnikprawy, lewy itd. руль, баранка - kierownica, "kółko" водить автомашину - prowadzić samochód водительские права - prawo jazdy; dokument:удостоверение на право вождения автомобиля техпаспорт (технический паспорт) автомобиля - dowód rejestracyjny samochodu заднее и переднее сиденье - tylne i przednie siedzenie(fotele samochodu) лобовое (заднее) стекло - przednia(tylna) szyba (samochodu) шины - opony протектор покрышки - bieżnik (opony) фары - reflektory (samochodowe) ближний и дальний свет - światła mijania i drogowe(długie) тормоза - hamulce указатели поворота - kierunkowskazy (migacze) стояночные огни - światła postojowe габаритные огни - światła obrysowe носовые огни - światła dziobowe (statku, okrętu itp.) кормовые огни - światła rufowe номерные знаки - tablice rejestracyjne превысить скорость - przekroczyć prędkość нарушить правила дорожного движения - złamać przepisy ruchu drogowego право на транзитный проезд - prawo (do)przejazdu tranzytem преимущество проезда - pierwszeństwo przejazdu нарушить преимущество п. - wymusić pierwszeństwo p. водитель в состоянии алкогольного опьянения - kierowca w stanie upojenia alkoholowego измеритель трезвости - probierz trzeźwości алкомат - alkomat алкотест - alkotest изъять удостоверение на право управления автомобилем zatrzymać prawo jazdy Полиция - муниципальная п. - policja municypalna - криминальная п. - p. kryminalna - налоговая п. - p. podatkowa - дорожная п. - p. drogowa - наряд полиции/милиции - patrol policji/milicji (авто)патруль - patrol (zmotoryzowany) - подразделение п./м. - pion (pododdział policji/ milicji спецподразделение - pododdział specjalny десантники - komandosi наружная служба - służba zewnętrzna (prewencji) следственный аппарат и органы дознания organy(służby)dochodzeniowo-śledcze ФСБ РФ - Федеральная служба безопасности РФ - Federalna Służba Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej убийство: - zabójstwo (termin procesowy); pot. morderstwo умышленное у. - zabójstwo umyślne заказное у. ; убийство по заказу - zabójstwo na zlecenie (zamówienie) заказчик и исполнитель у. - zleceniodawca i wykonawca zabójstwa (egzekutor) киллер - (z j. ang.)- kiler, zabójca виновник преступления - sprawca przestępstwa (termin procesowy); виновник - (pot.) winowajca убийство (совершено) на сексуальной почве – z. /dokonane/ na tle seksualnym у. на бытовой или комммерческой почве - z. na tle sprzecznych interesów преступления против половой неприкосновенности и половой свободы личности (гл.18 УК РФ) - przestępstwa przeciwko nietykalności cielesnej i wolności seksualnej jednostki насильник - gwałciciel насильственные действия сексуального характера - przemoc seksualna; мужеложство, лесбианство - homoseksualizm, lesbijstwo; сексуальный маньяк - dewiant;zboczeniec seksualny педик, гомик, голубой, содомит - /pot.,pogardl./ homo, pedał itp. изнасилование – zgwałcenie/nie:gwałt!/ изнасилование совершенное неоднократно - z. wielokrotne сговор - zmowa (nie: заговор - spisek!) и. совершенное группой лиц по предварительному сговору z. grupowe dokonane z premedytacją (zaplanowane) и. соединенное с угрозой убийством или причинением тяжкого вреда здоровью, совершенное с особой жестокостью по отношению к потерпевшей - z. połączone z groźbą zabójstwa lub ciężkiego rozstroju zdrowia, dokonane ze szczególnym okrucieństwem wobec pokrzywdzonej; и. повлекшее заражение потерпевшей венерическим заболеванием z. skutkujące zarażeniem pokrzywdzonej chorobą weneryczną; и. повлекшее по неосторожности (заведомо) причинение тяжкого вреда здоровью потерпевшей, заражение её ВИЧ-инфекцией или иные тяжкие последствия - z. które z powodu nieostrożności (popełnione celowo) spowodowało ciężki rozstrój zdrowia pokrzywdzonej, zarażenie ją wirusem HIV lub inne ciężkie następstwa;(ВИЧ - вирус иммунодефицита человека <ang.HIV), вызывающий СПИД (синдром приобретенного иммунодефицита (z jęz.ang. AIDS) Джек Потрошитель - Kuba Rozpruwacz покушение на жизнь... - zamach na życie посягательство - zamach (jako każde przestępstwo np.: посягательство, посягать (на что?) - на жизнь и здоровье граждан dokonywać zamachu na życie i zdrowie obywateli употреблять спиртное - spożywać napoje alkoholowe подвыпивши - (pot.)podchmielony, podpity, pod dobrą datą, злоупотреблять (чем?) алкоголем, властью - nadużywać alkoholu, władzy злоупотреблять служебным положением - nadużywać stanowiska służbowego преступность несовершеннолетних - przestępczość nieletnich криминальная преступность - przestępczość kryminalna уголовная п. - p. kryminalna налоговая п. - p. podatkowa обычная п. - p. pospolita мелкая п. - p. drobna организованная п. - p. zorganizowana оргпреступная группировка - przestępcza grupa zorganizowana мафиозная п. - p. mafijna международная нарколига - międzynarodowa mafia narkotykowa наркобизнес - narkobiznes контрабандный груз марихуаны - przemyt ładunku marihuany фальшивомонетничество - fałszerstwo pieniędzy cовершить теракт (террористический акт) - dokonać aktu terrorystycznego (terroru) взорвать бомбу - zdetonować bombę взрывное устройство - bomba (często samodziałowa) подорвать здание - wysadzić (w powietrze) budynek уголовная ответственность - odpowiedzialność karna уголовная (криминальная) милиция - milicja kryminalna привлечь к уголовной о. - pociągnąć do odpowiedzialności karnej уголовный кодекс УК - kodeks karny уголовно-процессуальный кодекс - kodeks karny procesowy тяжкое преступление - zbrodnia менее тяжкое п. - występek приговорить к смертной казни ,к пожизненному заключению)- skazać na karę śmierci,na dożywocie преступления связанные с наркотиками - przestępstwa narkotykowe "травка" = "trawka" (pot. narkotyk, najczęściej opium palone tak jak tytoń) опий - opium гашиш - haszysz индийская конопля - konopie indyjskie марихуана - marihuana морфий - morfina героин - heroina амфетамин - amfetamina доза - dawka наркота - (pot.) narkotyki торговля н. - handel narkotykami оборот наркотиков - obrót narkotykami СПЕЦНАЗовец=боец СПЕЦНАЗа т.е. подразделения специального назначения - komandos do zadań specjalnych; antyterrorysta боевик - bojówkarz группа быстрого реагирования - grupa szybkiego reagowania группа захвата - grupa szybkiego reagowania; odpowiednik policyjnego oddziału prewencji бронежилет - kamizelka kuloodporna бронемашина - samochód opancerzony бронестекло - szyba/y/ kuloodporna/e/ оружие - broń орудие - 1. narzędzie, np. орудие преступления narzędzie przestępstwa 2. termin wojsk. - działo (rodzaj armaty) огнестрельное о. - broń palna нарезное о. - b. gwintowana гладкоствольное - b. gładkolufowa самодельное - b. samodziałowa обрез - obrzynek, urzyn (broń z obciętą lufą) газовое о. - broń gazowa холодное о. - b. biała газовый баллончик (со слезоточивым газом) - gaz łzawiący w opakowaniu ciśnieniowym (ręczny miotacz gazowy) арбалет - kusza дубинка, полицейская палка - pałka policyjna водомёт -armatka wodna автомат Калашникова - karabinek automatyczny Kałasznikowa пистолет-пулемёт Макарова - pistolet maszynowy (PM) Makarowa пулемёт - automat,karabin maszynowy карабин - karabinek ружьё - strzelba, fuzja охотничье р. - strzelba myśliwska, kniejówka двустволка - dubeltówka, dwururka, kniejówka боевая граната - granat винтовка - karabin снайпер - strzelec wyborowy, snajper взрывчатые вещества, взрывчатка - materiały wybuchowe служебная собака (ищейка) - pies służbowy (tropiący) пистолет 38 калибра - pistolet kaliber 38 mm нацелить дуло пистолета - wymierzyć (skierować) lufę pistoletu боеприпасы - amunicja магазин (пистолета, автомата) - magazynek (pistoletu, automatu) револьвер смит-вессона - rewolwer Smith&Wessona барабан р. - bębenek rewolweru патрон - nabój гильза - łuska открыть ответный огонь - otworzyć ogień (w odpowiedzi na ostrzał) наручники - kajdanki надеть н. - założyć [zakuć w] kajdanki задержать преступника(виновника преступления) - zatrzymać przestępcę (sprawce przestępstwa); обезвредить бандита - unieszkodliwić bandytę бандит, бандюка, гангстер, жулик, злодей - (pot.) bandyta, bandzior,gangster, "niebieski ptak", złoczyńca вор, вор-гастролёр - złodziej, złodziej wędrowny карманный вор, карманщик - kieszonkowiec, doliniarz рэкетиры (рэкетёры)=вымогатели - sprawcy wymuszeń rozbójniczych, rekieterzy бандформирование - grupa bandycka (zorganizowana) правоохранительные органы - organy strzegące prawa стражи порядка - stróże porządku lub: stróże prawa ОМОН - отряд милиции особого назначения - OMON - oddział milicji do zadań specjalnych, odpowiednik oddziału prewencji (OP) polskiej Policji (dawniej:ZOMO) ОМОНовец - сотрудник ОМОН - funkcjonariusz formacji OMON РУОПовец - сотрудник районного управления по борьбе с организованной преступностью УБОП (УОП) - управление по борьбе с организованной преступностью - zarząd do walki z przestępczościa zorganizowaną РУВД - районное управление внутренних дел - rejonowy zarząd spraw wewnętrznych ГУВД г. Москвы - Главное управление внутренних дел г. Москвы - Główny Zarząd Spraw Wewnętrznych m. Moskwy сотрудник милиции - funkcjonariusz milicji мент/ы/ - /pogardl./ gliniarz/-e/ оцепление места происшествия - 1. (czynność)otoczenie kordonem miejsca zdarzenia; 2. kordon otaczający miejsce zdarzenia охрана - ochrona охранник - ochroniarz телохранитель/-и/ - osobisty ochroniarz; ochrona osobista (pot.) "goryl","anioł stróż"; задержать(поймать, захватить) правонарушителя (преступника) с поличным (по горячим следам) zatrzymać (złapać) przestępcę na gorącym uczynku прямая (косвенная) улика - bezpośredni (pośredni)dowód winy следствие прекращено за отсутствием улик - śledztwo przerwano z powodu braku dowodów winy доказать виновность - udowodnić winę невиновность - brak winy обнаружить и вскрыть тайник - wykryć (ujawnić) i otworzyć skrytkę ДТП - дорожно-транспортное происшествие - wypadek drogowy перекрыть перекрёсток улиц, место ДТП - zamknąć skrzyżowanie ulic, miejsce wypadku drogowego автоавария- wypadek drogowy поломка автомашины -awaria/zepsucie się/samochodu организованная преступность (оргпреступность) - przestępczość zorganizowana "вор в законе" - brak ekwiwalentu polskiego terminy bliskoznaczne: "лидер", "авторитет",главарь, вожак,"бригадир" - [osoba ciesząca się szczególnym autorytetem i opieką świata przestępczego, najczęściej będąca zleceniodawcą przestępstw] "беловоротничковая" преступность - "przestępczość (przestępcy) w białych kołnierzykach" (кровавые) разборки преступных группировок - (pot.)(krwawe) porachunki grup przestępczych преступная среда - środowisko przestępcze преступное сообщество - grupa przestępcza борьба за сферу влияний - walka o sfery wpływów общак - (pot.)wspólna kasa grupy przestępczej (nie mylić z:общага - /żarg./akademik, DS, internat) напёрсточники= мошенники-организаторы игры в "напёрсток" oszuści-szulerzy organizujący grę w "trzy kubki" мошенничество - oszustwo, wyłudzenie вымогательство - wymuszenie rozbójnicze; заставить дать выкуп - zmusić do zapłacenia okupu(haraczu) выбивать долги - (pot.) wymuszać (siłą) zwrot długów отмывание (отмыв,отмывка) грязных денег - pranie brudnych pieniędzy захват заложников - wzięcie (pochwycenie) zakładników ____________ Центральная криминалистическая лаборатория Главного управления полиции - Centralne Laboratorium Kryminalistyczne KGP криминалистика - kryminalistyka криминалист – kryminalistyk, specjalista w zakresie kryminalistyki (nie: kryminalista!) уголовник - kryminalista дактилоскопия, дактилоскопическая экспертиза - daktyloskopia, ekspertyza daktyloskopijna снять (зафиксировать) отпечатки пальцев преступника - zdjąć (utrwalić) odciski palców przestępcy папиллярные линии (узоры) - linie papilarne флексорные линии - bruzdy zgięciowe dłoni криминалистическая экспертиза , провести к. э. - ekspertyza k., przeprowadzić e.k. взять кровь на анализы - pobrać krew do badań заключение экспертов - orzeczenie ekspertów, ekspertyza провести баллистические и трасеологические исследования wykonać badania balistyczne i traseologiczne нелегальное ношение и хранение оружия - nielegalne posiadanie broni изъять орудие преступления – zakwestionować /zatrzymać/ narzędzie przestępstwa словесный портрет преступника - portret pamięciowy przestępcy (przekazany w opisie ustnym świadków) составить фоторобот лица причастного к преступлению - stworzyć (ułożyć) podobiznę (portret pamięciowy)osoby uczestniczącej w przestępstwie (sprawcy przestępstwa), обыск, провести о. - przeszukanie (nie: rewizja) przeprowadzić p. санкции прокурора на временный арест виновника преступления sankcje prokuratora mające na celu tymczasowe aresztowanie sprawcy przestępstwa идентификация виновника преступления - identyfikacja sprawcy p. установить личность подозреваемого - ustalić tożsamość podejrzanego предъявление (чего-л.) для опознания - przedstawienie (czegoś) w celu okazania опознать виновника - rozpoznać sprawcę осмотр места происшествия - wizja lokalna очная ставка - konfrontacja ( termin procesowy: "jednoczesne stawienie przed sądem lub prowadzącym śledztwo dwu lub więcej świadków albo świadków i oskarżonego w celu wyświetlenia sprawy, co do których w zeznaniach zachodziły pewne sprzeczności"; конфронтация - 1. konfrontacja: porównanie, zestawienie, np. dwóch tekstów 2. konflikt zbrojny; опознание лиц виновных в совершении преступления (правонарушения) потерпевшими - okazanie sprawców przestępstwa pokrzywdzonym lub: rozpoznanie sprawców przestępstwa przez pokrzywdzonych опознать (идентифицировать) труп - rozpoznać (zidentyfikować) zwłoki вскрытие трупа - sekcja zwłok расчленение трупа - rozkawałkowanie zwłok розыск лиц без вести пропавших - poszukiwania osób zaginionych раскрытие преступления - wykrycie przestępstwa раскрываемость преступлений - wykrywalność przestępstw латентность - "ciemna liczba" (przestępstw) [od łac. lateo - być ukrytym, nieznanym, okrytym tajemnicą] латентные преступления - przestępczość ukryta (nie rejestrowana); "ciemna liczba" przestępstw теневая экономика - szara strefa (gospodarki) сделка - transakcja оформлять документы на подставных лиц - załatwiać dokumenty na osoby podstawione основать (зарегистрировать) фиктивную фирму - założyć fikcyjną firmę использовать коррумпированные связи среди представителей таможни,органов власти, органов внутренних дел - wykorzystywać skorumpowanych przedstawicieli organów celnych, organów władzy, organów (służb) spraw wewnętrznych корыстные преступления - przestępstwa z chęci zysku взяточник - łapownik ( pot.łapówkarz) взяточничество - łapownictwo Stopnie w polskiej Policji i ich przybliżone rosyjskie odpowiedniki (od najniższego do najwyższego) Policja w RP 1. posterunkowy 2. st. posterunkowy 3. sierżant w WP: w Rosji: szeregowy рядовой st. szeregowy ефрейтор kapral мл.сержант милиции st. kapral сержант --//-plutonowy ст. сержант --//-itd. старшина --//-(zwykle pełni w Rosji i krajach WNP funkcję szefa kompanii, tak jak chorążowie w Wojsku Polskim) 4. st. sierżant 5. sierżant sztabowy 6. 7. 8. 9. aspiranci (chorążowie) - прапорщики w WP: mł. aspirant mł.chorąży aspirant chorąży st. aspirant st. chorąży aspirant sztabowy - chorąży sztabowy - st. chorąży sztabowy oficerowie w WP: 10. podkomisarz - podporucznik 11. komisarz 11. - - porucznik - мл.лейтенант, лейтенант милиции ст. лейтенант --//-- 12. 13. 14. 15. 16. 17. nadkomisarz - kapitan podinspektor - major mł. inspektor - podpułkownik inspektor pułkownik nadinspektor gen. bryg. gen.inspektor - gen. dywizji Policji 18. gen. broni капитан --//-майор --//-подполковник --//-полковник --//-генерал-майор --//-генерал-лейтенант --//--м милиции генерал-полковник и т.д. -------------------------------Źródła: prasa rosyjska, dokumenty w jęz.polskim,Słownik Języka Polskiego pod red.M. Szymczaka, Warszawa 1978;Уголовный кодекс РФ, принятый Государственнной Думой 24 мая 1996 года, одобрен Советом Федерации 5 июня 1996 года - с дополнениями;Комлев Н.Г., Словарь новых иностранных слов, изд. МГУ, Москва 1995.