WPŁYW ZRÓŻNICOWANEGO NAWOŻENIA ORGANICZNEGO I

ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. X L N R 1 S. 101 - 110 W ARSZAW A 1989
M A RIA A D A M U S, JERZY DROZD, EW A S T A N ISŁ A W SK A
WPŁYW ZRÓŻNICOWANEGO NAWOŻENIA ORGANICZNEGO
I MINERALNEGO NA NIEKTÓRE ELEMENTY ŻYZNOŚCI GLEBY*
In sty tu t U praw y, N aw ożen ia i G leb ozn aw stw a,
O ddział Ś ląsk i w e W rocław iu
In stytu t G leb ozn aw stw a i O chrony Środow iska R olniczego
A k ad em ii R olniczej w e W rocław iu
W STĘP
Jednym z najczęstszych zabiegów, zmierzających do intensyfikacji
rolnictwa, jest nawożenie, które stosowane w różnych formach może
odmiennie wpływać na właściwości gleb [1- 6, 8 - 12, 15]. Zmiany za­
chodzące w środowisku glebowym pod wpływem wieloletniego nawo­
żenia oddziałują mniej lub bardziej korzystnie na poszczególne elementy
żyzności i niekiedy mogą nawet ją obniżyć oraz pogorszyć wartość tech­
nologiczną plonu.
Z dotychczasowych badań [1, 7, 13 - 15] wynika, iż wieloletnie w y­
łącznie mineralne nawożenie powoduje niekorzystne zmiany w żyzno­
ści gleby. Dlatego zaleca się obecnie nawożenie organiczno-mineralne,
które zapobiega ujemnym skutkom jednostronnego nawożenia mineral­
nego.
Celem niniejszej pracy jest porównanie wpływu długoletniego stoso­
wania różnych systemów nawożenia (organicznego, mineralnego i organiczno-mineralnego) na kształtowanie procesu humifikacji i zmian za­
chodzących w kompleksie sorpcyjnym.
OBIEKT I M ETODYKA B A D A Ń
Materiał do badań pochodził z doświadczenia polowego prowadzone­
go przez Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa, które założono
w 1957 r. w Laskowicach Oławskich, na glebie płowej wytworzonej
z piasku gliniastego lekkiego pylastego, przewarstwionego gliną średnią.
Reprezentowała ona klasę bonitacyjną IVb i 5 kompleks przydatności
* Praca w ykon ana częściow o w ram ach program u R P.II. 14/1, M NiSzW .
102
M. A dam us i inni
rolniczej. Na poletkach o powierzchni 100 m 2 w pięciu powtórzeniach
w układzie kwadratu łacińskiego zastosowano różne systemy nawożenia
na następujących obiektach:
1 — bez nawożenia, kontrolny,
2 — obornik 400 (600) dt/ha, stosowany pod rośliny okopowe co
4 lata, w IV rotacji (od 1969 r.) dawkę obornika zwiększono z 400 do 600
dt/ha,
3 — nawożenie mineralne w dawce równoważnej ilości NPK w obor­
niku,
4 — 1/2 dawki obornika + NPK w nawozach mineralnych w ilości
równoważnej 1 / 2 dawki obornika,
T a b e la 1
Wpływ stosowania różnych systemów nawożenia na plonowanie roślin w zmianowaniu norfolskim
Eflect of various fertilization systems on yield of crops in the Norfolk crop rotation
I
Obiekty
Treatments
i
1. Bez nawożenia
No fertilization
2. Obornik
Farmyard manure
3. NPK w nawozach
mineralnych
NPK in mineral
fertilizers
4. 1/2 obornika + 1 /2
NPK w nawozach
mineralnych
1/2 farmyard ma­
nure -1-1/2 NPK
in mineral fertili­
zers
5. Obornik + 1 /2 N
mineralnego
Farmyard manure
+ 1/2 mineral N
n Tr
LSD p ~ 0,05
Plon łączny
w rotacjach
Total yield
in rotations
I-VI
Rotacja — Rotations
ш
и
i
j 26,7
i Ш
IV
V
!
Vi
27,0
29,9
18,1
21,0
12,4
100,0
T ö ö ,ö
100,0
100,0
100,0
35,1
35,1
49,8
31,3
131,5
130,0
166,8
Ï7Z9
135,1
!
lo o .o
36,2
39,9 i!
227,4
172Ä
321,8 Îi
1I
i
21,1
168,3
206,9
170,2
153,1
34,7
36,8
49,8
31,9
32,6
130,0
136,3
166,6
176,2
155^2
j
i
35,4
37,2
48,8
33,8
35,8
39,5
230,5
132,6
137,8
163,2
186,7
170,5
318,5
170,6
!
i
!1
!
j1
i
38,8
35,4
48,8
35,0
34,4
43,9
263,3
145,3
Ï3 ÎÏÏ
163,2
193,4
163,8
354,0
174,9
40,56
Uwaga: W rzędzie górnym plon wyrażony w jednostkach zbożowych jako średni w rotacji, w dol­
nym — plon względny w stosunku do obiektu kontrolnego (przyjętego za 100)
Note:
In upper line — yield expressed in grain units as mean in the rotation, in lower line —
relative yield to the control treatment (assumed for 100).
Z różnicow ane n a w o żen ie a żyzność g leb y
10 3
5 — obornik 400 (600) dt/ha + 1/2 N mineralnego zawartego w obor­
niku.
Doświadczenie prowadzone jest w ustalonym czteroletnim zmianowaniu: okopowe, zboża jare, motylkowate, zboża ozime. Plonowanie
roślin w poszczególnych rotacjach wyrażono w jednostkach zbożowych
(tab. 1 ).
Pod koniec VI rotacji, obejmującej 24-letni okres badań, z każdego
poletka pobrano średnie próbki glebowe z głębokości 0 - 2 0 cm, w któ­
rych wykonano następujące oznaczenia:
— pH w 1,0 M KC1 elektrometrycznie,
— kwasowość hydrolityczna (Hh) metodą Kappena,
— kationy wymienne: Ca, Mg, К i Na metodą Pallmana.
Na podstawie oznaczeń Hh i sumy kationów wymiennych zasado­
wych (S) obliczono pojemność sorpcyjną (T) i stopień wysycenia gleb
kationami zasadowymi (V).
Ponadto oznaczono zawartość С ogółem metodą Tiurina i skład frakcyjny próchnicy metodą Kononowej-Bielczikowej.
OMÓWIENIE W YNIKÓW
Zastosowane systemy nawożenia wpłynęły na wzrost plonowania
roślin w porównaniu z obiektem kontrolnym bez nawożenia (tab. 1 ),
w którym o plonie decydowała głównie żyzność naturalna gleby. Wzrost
plonów w okresie pierwszych czterech rotacji był zbliżony we wszyst­
kich obiektach, w których stosowano zróżnicowane systemy nawożenia,
natomiast na obiekcie kontrolnym, wskutek wyczerpywania gleby ze
składników pokarmowych, następowało wyraźne ich zmniejszenie w dal­
szych rotacjach. Stąd też w miarę trwania doświadczenia na obiektach,
gdzie stosowano różne systemy nawożenia, występowały różnice w plo­
nowaniu w stosunku do obiektu kontrolnego. Wpływ zróżnicowanego
nawożenia na urodzajność gleby jest najbardziej obiektywny przy ana­
lizie plonowania łącznie za sześć rotacji. Najwyższe plony uzyskano na
obiektach nawożonych obornikiem z dodatkiem 1/2 N mineralnego
(obiekt 5) oraz 1 / 2 NPK w nawozach mineralnych (obiekt 4). Najniższe
względne przyrosty plonów uzyskano na obiekcie nawożonym wyłącznie
nawozami mineralnymi (obiekt 3), na którym, poczynając od piątej ro­
tacji, nastąpiło obniżenie plonowania.
Uzyskane rezultaty świadczą, iż wieloletnie nawożenie mineralne sto­
sowane na glebie lekkiej może powodować znaczny regres przyrostu
plonów.
Zmiany urodzajności wiążą się niewątpliwie z odmiennym kształto­
waniem się niektórych elementów żyzności gleby w warunkach stosowa­
nia zróżnicowanych systemów nawożenia [ 1 - 8 , 1 0 - 13].
104
M. A dam us i inni
Ze względu na kompleksowy charakter żyzności gleby ujęcie wszyst­
kich czynników, które mają na nią wpływ, jest praktycznie niemożliwe.
Stąd też w naszej pracy ograniczyliśmy się do badania zmian ilościowych
i jakościowych związków próchnicznych oraz właściwości sorpcyjnych.
Przedstawione wyniki wskazują (tab. 2), iż wszystkie rozpatrywane sy­
stemy nawożenia wpłynęły na wzrost zawartości C-ogółem, ale istotne
różnice wystąpiły na tych obiektach, w których stosowano obornik.
W składzie związków próchnicznych gleb nawożonych nawozami mine­
ralnymi oraz obornikiem z dodatkiem 1/2 NPK i 1/2 N mineralnego
stwierdzono istotny wzrost udziału frakcji połączeń niskocząsteczkowych
wydzielonych za pomocą 0,05 M H2S 0 4. Można sądzić, iż mineralne formy
nawozów wnoszone do gleby nawet z dodatkiem obornika powodują
zmianę procesu humifikacji, mianowicie nstępuje wzrost ilości związków
próchnicznych o mniej skomplikowanej budowie w glebie. Stosowane
systemy nawożenia wpłynęły również istotnie na ilość połączeń próch­
nicznych wolnych i związanych z bezkrzemianowymi formami R20 3. Ana­
liza wariancji wykazała istotny wzrost tej grupy połączeń na obiektach
nawożonych obornikiem. We wszystkich obiektach, gdzie stosowano na­
wożenie, zwiększyła się ilość kwasów huminowych. Najmniejszy przy­
rost tych połączeń zaznaczył się w kombinacji nawożonej tylko nawoza­
mi mineralnymi, ale różnica nie jest statystycznie udowodniona. Ponie­
waż zmiany zawartości kwasów fulwowych również nie zostały staty­
stycznie udowodnione, można więc przypuszczać, iż nawożenie oborni­
kiem wpłynęło głównie na wzrost kumulacji tych połączeń próchnicznych
w glebie. Kierunek procesu humifikacji jest jednak zbliżony w glebach
różnie nawożonych, a przypuszczalnie decyduje o tym przede wszystkim
charakter wyjściowego materiału organicznego.
W świetle uzyskanych wyników można sądzić, iż zwiększona ilość
materii organicznej pod wpływem nawożenia obornikiem i nawożenia
kombinowanego powoduje wzrost aktywności biologicznej. Skutkiem
tego następuje kumulacja i zmiany jakościowe tworzących się związków
próchnicznych. Spowodowało to istotne zwiększenie zawartości С kwa­
sów huminowych, natomiast ilości С kwasów fulwowych, С niehydrolizującego oraz stosunek Ckh/Ckf nie wykazywały istotnego zróżnicowania
między badanymi obiektami.
Obok przemian materii organicznej w glebach badanych obiektów
zaszły głębokie zmiany we właściwościach fizykochemicznych, dotyczące
ich odczynu i obsady jonowej kompleksu sorpcyjnego (tab. 3). Wskazują
one, że długoletnie nawożenie wyłącznie mineralne wpływa istotnie na
obniżanie pHKCi gleby, przy czym wzrost stężenia jonów H H obserwuje­
my także w glebach nawożonych obornikiem z dodatkiem NPK w na­
wozach mineralnych (obiekt 4). Wskutek zwiększenia ilości jonów H 1,
charakteryzujących się dużą energią wejścia do kompleksu, zmienia się
T a b e la 2
Wpływ różnych systemów nawożenia na skład frakcyjny związków próchnicznych
Effect o f various fertilization systems on fractional composition o f humus compounds
Obiekt
Treatment
Zawartość С
ogółem
С total
content
С wydzielony
С separated
0,05М H2S 0 4
М ^ Р > О , + 0 .. М N„OH
С wydzielony
С separated
Och
Qcf
287,6
134,8
153,0
1
684,4
35,6
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
2
763,4
39,6
361,6
179,8
181,8
111,5
111,2
125,6
133,3
118,8
3
720,4
81,0
302,2
148,0
154,2
105,2
227,5
105,0
109,7
100,7
760,4
70,0
337,4
162,6
174,8
111,1
196,6
117,2
120,6
114,2
801,2
60,6
368,8
186,4
182,4
117,0
169,0
128,1
138,2
119,2
45 j***
18,7***
32,1***
4
5
NIR - LSD
p = 0,01***
17 3***
31,7
С niehydrolizujący
nonhydrolyzing С
Qch/Qcf
0,89
100,0
1,02
114,6
0,95
106,7
0,94
105,6
1,03
115,7
0,23
396,6
100,0
401,8
101,3
418,2
105,4
422,8
106,6
432,4
109,0
53,8
Uwaga: W rzędzie górnym podano wartości średnie z powtórzeń (mg/100 g), w dolnym wartości względne w stosunku do obiektu kontrolnego
Note:
In upper line — mean values for replications (mg/100 g); in the lower line — relative values to the control treatment
T a b ela 3
Wpływ różnych systemów nawożenia na zmiany odczynu i właściwości sorpcyjnych gleb
Effect of various fertilization systems on changes of reaction and sorption properties of soil
Obiekty
Treatments
Ph
kci
Kwasowość
hydrolityczna
Hydrolytic
acitity
Kationy wymienne — Exchangeable cations
i1
i
Ca2+
Mg2*-
!i
к*
suma
kationów
zasadowych
sum of
basic
cations
N a+
Hh
Pojemność
sorpcyjna
Sorption
capacity
T
Stopień
wysycenia
zasadami
Saturation
degree
with bases
V о/
/0
m g/100 g
4,8
1
100,0
2
4,8
100,0
3
4,2
87,5
4
4,5
i
5
93,7
4,6
95,6
NIR - LSD
p — 0,05**
/з = 0,1*
i
j
0,28**
2,54
100,0
2,73
109,2
3.51
140,4
3,03
121,2
2,92
116,8
0,60*
1,34
100,0
1,32
98,5
0,55
41,0
0,03
76,8
1,08
0,16
100,0
0,18
112,5
0,16
93,7
0,14
87,5
0,16
0,10
100,0
0,14
140,0
0,16
160,0
0,14
140,0
0,13
80,6
Ш),(Г
130,0
0,46*
0,04
0,03**
0,07
1,67
100,0
4,21
100,0
0,07
100,0
1,75
100,0
4,48
104,7
0,03
106,4
0,90
42,8
4,41
53,9
0,05
104,7
1,37
71,4
4,40
82.0
0,06
104,5
1,42
85,7
4,33
85,0
0,02**
102,8
0,47** !
j
0,25
j
Uwaga: W rzędzie górnym podano wartości średnie z powtórzeń, w dolnym — wartości względne w stosunku do obiektu kontrolnego
Note:
In upper line — mean values for replications, in lower line — relative values to the control treatment
39,9
100,0
39,2
98,2
20,5
51,3
31,0
77,7
33,3
83,4
12,1*
Z różnicow ane n aw ożen ie a żyzność g leb y
107
w nim udział poszczególnych kationów zasadowych. Uzyskane wyniki
(tab. 3) świadczą o istotnym zmniejszeniu udziału jonów Ca24" i Na+
w kompleksie sorpcyjnym na obiektach nawożonych formami mineral­
nymi NPK, przy czym jednoczesne stosowanie obornika na obiektach
4 i 5 wyraźnie hamowało ten proces.
Wszystkie badane formy nawożenia wpłynęły na wzrost ilości jonów
K "1 i H+ w kompleksie sorpcyjnym, a największy zakres ich zmian
stwierdzono w obiekcie 3 z nawożeniem mineralnym. Zmiany w obsadzie
kompleksu sorpcyjnego poszczególnymi kationami spowodowały istotne
zmniejszenie sumy kationów zasadowych (S), której najniższe wartości
stwierdzono przy nawożeniu wyłącznie nawozami mineralnymi. Długo­
letnie stosowanie różnych systemów nawożenia nie wpłynęło natomiast
na zróżnicowanie pojemności sorpcyjnej (tab. 3), co sugeruje, że ta wła­
ściwość należy do bardziej trwałych cech środowiska glebowego. Nawoże­
nie mineralne, stosowane wyłącznie lub jako uzupełniające z dodatkiem
obornika, wpływało na obniżenie udziału kationów zasadowych w kom­
pleksie sorpcyjnym. Stąd wniosek, że długoletnie stosowanie nawożenia
mineralnego stanowić może przyczynę degradacji gleb, wyrażającą się
niekorzystnymi zmianami w ich kompleksie sorpcyjnym. Jednym ze spo­
sobów zapobiegających tym ujemnym skutkom nawożenia mineralnego
może być stosowanie nawożenia kombinowanego organiczno-mineralnego
oraz wapnowanie gleb, które zabezpieczą środowisko glebowe przed w y­
stępowaniem ujemnej ingerencji aktywnych jonów wodorowych w ob­
sadę jonową kompleksu sorpcyjnego.
W NIOSK I
Na podstawie przeprowadzonych 24-letnich badań można wyciągnąć
następujące wnioski:
1. Długoletnie stosowanie równoważnych ilości NPK: w nawozach
mineralnych, oborniku, 1/2 obornika + 1/2 NPK oraz oborniku + 1/2 N
mineralnego powodowało wzrost urodzajności gleby, który zależał od
systemu nawożenia.
2 . Najwyższa urodzajność gleby kształtowała się w wyniku kombi­
nowanego nawożenia organiczno-mineralnego (obornik + 1/2 N mineral­
nego i 1 / 2 obornika + 1 / 2 NPK w nawozach mineralnych).
3. Wieloletnie stosowanie wyłącznie nawozów mineralnych powodu­
je zmniejszenie przyrostu plonów i obniżenie urodzajności gleb w dal­
szym okresie w porównaniu z innymi systemami nawożenia.
4. Wszystkie badane systemy nawożenia zapewniały reprodukcję ma­
terii organicznej, a w przypadku stosowania obornika i nawożenia kom­
binowanego organiczno-mineralnego istotny wzrost jej zawartości.
10 8
M. A dam us i inni
5. Gleby nawożone obornikiem, szczególnie z dodatkiem 1/2 N mi­
neralnego, charakteryzowały się najbardziej sprzyjającymi warunkami
do syntezy kwasów humin owych.
6 . Nawożenie mineralne stosowane wyłącznie lub jako uzupełnia­
jące razem z obornikiem sprzyjało wzrostowi niskocząsteczkowych po­
łączeń próchnicznych w glebie.
7. Równoważne ilości NPK wprowadzane do gleby w różnych sy­
stemach wieloletniego nawożenia powodują głębokie zmiany w kom­
pleksie sorpcyjnym. Najbardziej niekorzystny wpływ wywiera wyłączne
nawożenie mineralne, które — zwiększając ilość jonów wodorowych i po­
tasowych w kompleksie sorpcyjnym — powoduje równocześnie wypie­
ranie z niego jonów wapnia.
8 . Nawożenie obornikiem wywołuje najmniejsze zmiany odczynu
i właściwości fizykochemicznych gleb, a korzystna jego rola w tym za­
kresie uwidacznia się również w nawożeniu kombinowanym organiczno-mineralnym.
LITER A TU R A
[1] A d a m u s M., K o z ł o w s k a H. D yn am ik a p rzysw ajaln ych form m anganu
i m iedzi na gleb ie lek k iej, na tle różnego naw ożen ia. Rocz. Glebozn. 1972, t. 23
z. 2 s. 45 - 49.
[2] A n d r z e j e w s k i J. W p ływ n aw ożen ia m in eraln ego na zaw artość zw iązk ów
próchnicznych w glebie. Rocz. N auk Roi. A -87-3, 1963 s. 481 - 496.
[3] A s m u s F., W ö 1 к e г U. Zur R eproduktion der organ isch en Sub stanz san ­
diger A ckerb öden durch v ersch ied en e organ isch e D ünger. T ag.-B er., A kad.
L andw irtsch.-W iss. B erlin 1984, 224 s. 137 -142.
[4] В a d e q i t z S., G a t h C., B e y e r R. Zur E rm ittlung op tim aler P rod u ction sstrukturen von P flan zen p rod u k tion sb etrieb en bei B erü ck sich tigu n g der Er­
ford ern isse der H um usreproduktion. Arch. A ck er-P lan zen b au B odenkd. 1984
1 3 s. 1 -1 1 .
[5] C z u b a R. Stu d ia nad d ynam iką w ęg la organicznego w b ielicow ej g leb ie
p yłow ej naw ożonej obornikiem i naw ozam i m in eraln ym i. Rocz. N auk Roi.
1962, 8 6 -A -l 91.
[6] B o r a t y ń s k i K., C z u b a R. D yn am ik a w ęg la organicznego w p łodozm ian ie 4-polow ym . Rocz. Glebozn. 1961, dod. do t. 10 s. 711 -7 1 3 .
[7] G a w r o ń s k a A. D ziałan ie n a w ożen ia m ineraln ego i obornika na glebach
lek kich. Rocz. N auk Roi. 1972, A -98-1 s. 4 5 - 6 1 .
[8] G ó r s k i M., K u s z e l e w s k i L. W p ływ n aw ożen ia organicznego i m in era l­
nego na zaw artość su b stan cji organicznej i skład próchnicy g leb ow ej w św ie ­
tle 38-letndch dośw iadczeń w S k iern iew icach . Rocz. Glebozn. 1963, t. 13 z. 2
s. 323 - 341.
[9] I V e r s e n K. D an isch e V ersuche m it S ta lld ü n g er und H andelsdünger. D ie
P hosphorsäure 1953, В 13, 200.
[10] K l e s z c z y c k i A., Ł a k o m i e ć I. W p ływ w ielo letn ieg o n aw ożen ia m in e­
raln ego i obornika na su b stan cję organiczną gleb y w św ie tle 44-letn ich do­
św iadczeń . Rocz. G lebozn. 1967, t. 17 z. 2 s. 243 - 251.
Z różnicow ane n a w o żen ie a żyzność g leb y
109
[11] K o n o n o w a M. M. S u b stan cje organ iczn e gleby. PW RiL, W arszaw a 1968.
[12] K u s z e l e w s k i L. W p ły w n aw ożen ia organicznego i m in eraln ego na z a ­
w a r t o ś ć i n iek tóre w sk aźn ik i ja k o ścio w e su b stan cji p róch n iczn ych gleb. Rocz.
N auk Roi. 1972, A -98-1 s. 7 - 2 1 .
[13] Ł a k o m i e ć I. W p ływ w ielo letn ieg o n aw ożen ia na skład zw iązk ów p róch ­
n iczn ych w gleb ach b ielico w y ch . Rocz. G lebozn. 1966, t. 16 z. 1 s. 131 -1 5 5 .
[14] Praca zbiorow a (red. R. Czuba). W ybrane prace z k rajów RW PG. S p osoby
zw ięk szan ia efek ty w n o ści n aw ożen ia. PW RiL, W arszaw a 1976.
[15] S z c z e r b a S. W. , B r o d s k a j a R. J. S ra w n ien ije n aw oza i m in eraln ych
udobrienij i ocenka organ iczesk ogo w ieszczestw a naw oza. P om iati A k ad em ik a
D. N. P rianisznik ow a, 414, M oskw a 1950.
М. АДАМУС, E. ДРОЗД, Э. СТАНИСЛАВСКА
ВЛИЯНИЕ РАЗЛИЧНОГО ОРГАНИЧЕСКОГО И МИНЕРАЛЬНОГО УДОБРЕНИЯ
НА НЕКОТОРЫЕ ЭЛЕМЕНТЫ ПЛОДОРОДИЯ ПОЧВЫ
Институт агротехники, удобрения и почвоведения, Силезское Отделение во Вроцлаве
Кафедра почвоведения Сельскохозяйственной академии во Вроцлаве
Р езю м е
Целью исследования было сравнение влияния многолетнего применения разных систем
удобрения (органического, минерального, органическо-минерального) на процессы гуми­
фикации и изменения сорбционного комплекса в почве образованной из легкой супеси про­
слоенной средней глиной. Опыт охватывал 5 вариантов с различным удобрением: 1 — кон­
троль (без удобрений), 2 — стойловый навоз 400 (600) ц/га раз на 4 года, 3 — минеральное
удобрение (в эквивалентном количестве со стойловым навозом). 4 — 1/2 дозы N PK в ми­
неральных удобрениях и 1/2 дозы навоза, 5 — стойловый навоз 400 (600) ц/га + 1 / 2 минераль­
ного N содержащегося в стойловом навозе. Многолетнее применение эквивалентных ко­
личеств N PK в исследуемых системах удобрения приводило к повышению плодородия
почвы, обусловленного системой удобрения. Самое высокое плодородие было достигнуто
в результате применения органическо-минерального удобрения, тогда как исключительное
применение минеральных удобрений приводило к снижению прибавок урожаев и плодоро­
дия почвы при применении этих удобрений. Удобрение навозом и смешанное (стойловый
навоз + минеральные удобрения) способствовало существенному повышению содержания
органического вещества в почве, причем почвы удобряемые стойловым навозом, особенно
с прибавкой 1/2 минерального N имели наиболее благоприятные условия для синтеза гуминовых кислот.
Минеральное удобрение вносимое только в качестве дополняющего удобрения при­
водило к повышению микромолекулярных гумусных соединений в почве. Отдельные систе­
мы многолетнего удобрения приводили к глубоким изменениям сорбционного комплекса,
причем минеральное удобрение повышало м.пр. количество водородных и калиевых ионов
в поглощающем комплексе и приводило к вытеснению из него ионов кальция. Удобрение
стойловым навозом приводило к наименьшим измененияхм реакции и физико-химических
свойств почвы, а его положительная роль проявлялась в данном случае наиболее четко
в органическо-минеральном удобрении.
110
M. A dam us i inni
M. A D A M U S , J . D R O Z D , E. S T A N IS Ł A W S K A
EFFECT OF DIFFER EN TIATED ORGANIC A N D M INERAL FERTILIZATIO N
ON SOME SOIL FERTILITY ELEM ENTS
In stitu te of Soil S cien ce and C u ltivation of P lan ts
S ilesia n B ranch D iv ision in W rocław
Summary
T he aim of th e resp ectiv e in v estig a tio n s w as to com pare the effect of long-term .
a p p lication of d ifferen t fertiliza tio n system s (organic, m ineral, organic-m ineral>
on h u m ification processes and sorption com p lex changes occurring in soil lessived evelop ed from ligh t loam y sand stratifield w ith m ed iu m loam . The ex p erim en t
com prised 5 treatm en ts of d ifferen t fertiliza tio n , viz.: 1 — control (no fertilization),.
2 — fam yard m anure 400 (600) q/ha, ev ery 4th year, 3 — m in eral fertilization.
(а-t the rate eq u iv a len t to the N PK am ount in fam yard m anure), 4 — 1/2 rate of
farm yard m anure + 1/2 ra te of N PK in m in eral fertilizers, 5 — farm yard m anure
400 (600) q/ha + 1/2 rate of m in eral N contained in farm yard m anure. T he lon g-term
ap plication o f adequate N PK am ounts in th e in v estig a ted fertiliza tio n system led
to an in crease of the so il fe rtility d ep en d in g on the fertiliza tio n system . T he h ig h ­
e st fe r tility w a s ob tain ed at th e org a n ic-m in era l fertiliza tio n , w h ile th e a p p lica ­
tion of m ineral fertiliza tio n alone cau sed a d ecrease of yield increm en ts and of
the soil fertility at its fu rth er application. F ertiliza tio n w ith farm yard m anure
and com bined (farm yard m anure + m in eral fertilizers) contributed to a sig n ific a n t
in crease of th e organic m atter content in soil, w h en th e soil fertilized w ith fa r ­
m yard m anure, and p a rticu larly w ith ad d ition of 1/2 rate of m in eral N, had m o st
favou rab le conditions for th e sy n th esis of hum ic acids.
T he m in eral fertiliza tio n applied alone or as su p p lem en tary one led to a n in ­
crease of m icrom olecu lar hum us com pounds in soil. P a rticu la r system s of long-term ,
fertiliza tio n caused con sid erab le changes in th e sorp tion com p lex, am ong other
things, increasing in it th e am ount o f h yd rogen and {potassium ions as w e ll as.
led to th e displacem en t of calciu m ions from it. T he fe rtiliza tio n w ith farm yard
m anure caused th e lea st ch an ges in th e reaction and p h y sico -ch em ica l properties
of soil, w h ile the fa v o u ra b le role of th is fertiliza tio n in th is scope m a n ifested
itself in th e organic-m in eral fertilization .
D r M. A d a m u s
In sty tu t U p ra w y , N aw ożen ia i G leb o zn a w stw a
O ddział Ś ląski w e W ro c ła w iu
W r o c ł a w , PI. E n g e ls a 5
Praca w p ły n ę ła do red a k c ji
w l i s t o p a d z i e 1987 r