TOSHKENT MENEJMENT VA IQTISODIYOT INSTITUTI Zamonaviy menejment va menejer 14.08.2024 Utbasarov Doniyorjon Baxtiyarovich Magistr (Menejment tarmoqlar va sohalar) e-mail: [email protected] Maqsad: Ta'limiy: Talabalarga boshqaruv tizimidagi menejerning roli, rahbar menejerining asosiy xususiyatlari, menejerning tashkiliy qobiliyatlari haqida ma’lumot berish. Rivojlantiruvchi:Talabalarda mantiqiy, tanqidiy, tahliliy, ijodiy fikrlashni rivojlantirish orqali barkamol shaxsni shakllantirish; shaxsning individual kamol topishi uchun zarur bo‘ladigan hayotiy ko‘nikma va malakalarini rivojlantirish; Tarbiyaviy: Talabalarni mutaxassislarning yuqori darajadagi kasbiy tayyorgarligiga yo'naltirishni shakllantirish; shaxslararo munosabatlar; jamoada ishlash ko'nikmalarini shakllantirishni davom ettirish; Sabr-toqatni, aniqlikni tarbiyalash hamda ijodiy qobiliyatlarini ro‘yobga chiqarishga undash. Mavzuning dolzarbligi: Menejmentning mohiyati boshqarishdir: ishlab chiqarish, moliya, kadrlar, boshqaruv tizimini tartibga solish uchun resurslar, dastlabki vaziyatdan natijalarni yaxshilashga; zamonaviy menejmentning eng muhim xususiyati bugungi kunda asosiy manbani ifodalovchi bilim, aql, yuqori madaniyat, ma'lumotlardan foydalanishga yo'naltirishdir. Menejerning kasbi hech qachon dolzarbliligini yo'qotmaydi, chunki savdo va bozor munosabatlari doimo mavjud bo'ladi va samarali biznesni tashkil etish va maksimal foyda olish uchun yaxshi mutaxassislar- menenjerlar- kerak. Dars turi: yangi materialni o'rganish darsi Dars shakllari: taqdimot elementlari bilan ma'ruza, suhbat Usullari: jamoada, individual ishlash, suhbat-tushuntirish Foydanilgan interfaol metodlar: "Menejment asoslari fani" mavzuni tushuntirishda HAMKORLIK METODI; Zamonaviy menejer-VENN DIAGRAMMASI METODI; Zamonaviy menejment ko’rinishi va turlari - MOYCHECHAK METODI; Menejment boshqaruv funksiyalari- TADQIQOT METODI Konsteptual jadval IT-Menejerining SWOT tahlili Zamonaviy menejer etikasi -Fishbone- Baliq skeleti metodi O'qitish vositalari: multimedia uskunalari, multimedia taqdimoti, konsteptual jadval Reja: 1. Menejment va zamonaviy menejer haqida tushuncha. 2. Rivojlanayotgan iqtisodiy sharoitda zamonaviy menejment ko’rinishi va turlari. 3. Boshqaruvda zamonaviy menejerga qo’yiladigan talablar. Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. “Har qanday tashkilot ham iqtisodiy, ham ijtimoiy organ ekanligini isbotladi va barchani bir xil boshqarish mumkin emas, xodimlarga ko'proq erkinlik berish kerak”. Piter Druker Menejment va zamonaviy menejer haqida tushuncha Menejment-menejment fanining yutuqlaridan foydalangan holda ishlab chiqarish va ishlab chiqarish xodimlarini boshqarish printsiplari, shakllari, usullari va vositalari to'plami. Menejmentning asosiy maqsadi ishlab chiqarishning yuqori samaradorligiga erishish, korxona, kompaniya va uning resurs salohiyatidan yaxshiroq foydalanishdir. Menejment fan, boshqaruv san'ati sifatida so'nggi yillarda juda tez va xilma-xil rivojlanmoqda. Biz XXI asr boshlariga xos bo'lgan boshqaruv holatini bilim va amaliyot sohasi sifatida tavsiflaymiz. menejmentni ilmiy yo'nalish sifatida yaratdi; menejmentni kasbiy faoliyatning maxsus turi sifatida shakllantirdi; ilmiy boshqaruv tamoyilini shakllantirdi. Menejer rolining evolyutsiyasi Tizimlashtirish davri (1856-1960) Qadimgi davri (m.a 7-9ming y – 18 asr) MENEJMENTNING RIVOJLANISH TARIXI Sanoat davri Axborot davri (1776-1890) (1960 -hozirgi davr) Menejment va zamonaviy menejer haqida tushuncha MENEJER- aslida kim? NAZORATCHI? RAHBAR? MENEJER BOSHLIQ? BOSHQARUVCHI? BOSHQARUVCHI NAZORATCHI BOSHLIQ RAHBAR Tijorat korxonasi, tashkilotning ma'lum bir qismida jarayonlar va bo'ysunuvchilarni boshqarish bilan shug'ullanadigan mutaxassis. Muayyan turdagi ishlab chiqarish yoki ma'muriy boshqaruv ishlarini o'z vaqtida bajarish va tugatish uchun mas'ul shaxs. Bu tashkilot ishining bir qismini boshqaradigan shaxs. Masalan, moliya, logistika, savdo, kadrlar siyosati. Bu korxona, kompaniya, bo'lim va boshqalarni va ularda ishlaydigan odamlarni boshqaradigan shaxs. Menejer-bu biznes jarayonlarini va/yoki jamoalarni tashkil etish, rejalashtirish, nazorat qilish va muvofiqlashtirish ko'nikmalariga ega bo'lgan, umuman yoki alohida ish joyidagi jarayonlar va xodimlarni boshqaradigan, resurslarni samarali taqsimlash va ulardan foydalanish uchun mas'ul bo'lgan mutaxassis. Zamonaviy menejer sifatida u bir qator vakolatlarga egau kommunikator, tahlilchi, vositachi va shunchaki qaror qabul qilishni biladigan odam. Zamonaviy menejerlar kompaniyada muhim rol o'ynaydi, uning raqobatbardoshligini, bozorda barqarorligini va rivojlanishini ta'minlaydi. Zamonaviy menejer (Venn diagrammasi asosida) Nazoratchi – Rahbar- MENEJER Boshliq- Boshqaruvchi- Zamonaviy menejer (Venn diagrammasi asosida) Nazoratchi – 1.Tekshirish. 2.Kuzatish. 3. Tahlil qilish. Rahbar- 3 Boshqaruvchi- 1.Prognozlash va rejalashtirish. 2 2.Qarorlar qabul qilish 3.Tashkil etish. 4.Nazorat qilish. MENEJER 1 1.Xodimlarni boshqarish 2.Bo’linma nazorati. 4 Boshliq1.Kadrlani tanlash. 2. Hisob-kitob yuritish. 3. Tartibga solish. 4. Motivatsiya. 3.Nizolarni hal qilish. 4.Ishlarni tashkil qilish Statistik ma’lumotlariga ko’ra, iqtisodiyotda qo'llaniladigan menejment turlari 240 dan ortiq ko’rinishini o'z ichiga oladi. Tahlil shuni ko'rsatdiki, menejment turlarini quyidagi mezonlarga ko'ra quyidagi guruhlarga bo'lish mumkin: Menejment ob'ekti. Menejment sub'ekti. Menejment texnologiyasi. Menejment uslubi. Menejmentning milliy-madaniy xususiyatlari. Menejment maqsadi. Menejment boshqaruv funksiyalari Rejalashtirish Tashkil etish Motivatsiya Nazorat Aloqa (teskari aloqa) Bu-boshqaruv maqsadini shakllantirish, ushbu maqsadga erishish yo'llari va usullarini tanlashdir. tashkillashtirish maqsadiga erishishga qaratilgan optimal boshqaruv tuzilmasini yaratishdir. bu ishchilarni eng samarali ishlashga undaydigan usullar to'plamidir. bu ma'lum miqdordagi va sifatli ishlarni bajarish uchun ishchilar faoliyatini tartibga solish tizimi. Rivojlanayotgan iqtisodiy sharoitda zamonaviy menejment ko’rinishi va turlari (Moychechak metodi asosida) Marketing menejmenti Ishlab chiqarish menejmenti Moliyaviy menejment Antikrizis menejmenti ITmenejment EVENT menejment ZAMONAVIY MENEJMENT Moslashuv menejmenti Qiymatni baholash va boshqarish HRMenejment (ataptatsiya ) Investitsion menejment Innovatsion menejment IT-menejmentbu korxona ehtiyojlariga muvofiq va biznesning ustuvor vazifalarini hisobga olgan holda axborot resurslari va texnologiyalarini boshqarish jarayoni. EVENT menejmenttadbirlarni boshqarish, ya'ni tadbirlarni tashkil etish va o'tkazish. Moslashuv menejmenti (ataptatsiya)uning maqsadi atrof-muhitning o'zgaruvchan sharoitlariga moslashishdir. Masalan: brokerlik kompaniyalari adaptiv tizimning yorqin namunasidir. Antikrizis menejmentiyaqinda korxonalarning bankrotlik protseduralari bilan bog'liq bo'lgan boshqaruv jarayonlarini etarli darajada aks ettirish uchun keng qo'llaniladigan atama. HR menejmentixodimlar bilan bog'liq xizmatlar (kadrlar tanlash, o’qitish va boshqalar). Xalqaro menejment – bu maxsus turdagi menejment bo'lib, uning asosiy maqsadi kompaniyani raqobatbardosh ustunliklaridan foydalangan holda, biznesni, shu jumladan chet elda vakolatli olib borish orqali rivojlantirishdir. Madaniyat sohasidagi menejment- madaniy hayotning o'zini o'zi rivojlantirish uchun tashkiliy va iqtisodiy sharoitlarni yaratish, shaxsning o'zini o'zi rivojlantirish uchun sharoit yaratishdir. Sport menejmenti- sport turlari vakillari (sportsmenlar) ning jismoniy, psixologik holatini to’g’ri baholash, optimal qarorlar qabul qilishga yo’naltirish, ilmiy va amaliy treninglar o’tkazish, iste’dodli sportichi kadrlarini tayorlash faoliyati. Boshqaruvda zamonaviy menejerga qo’yiladigan talablar Zamonaviy menejerni har taraflama baholash va tanlashning quyidagi toʼrtta talablari asosida amalga oshiriladi. Professional tayyorliligi Umumiy ilmiy darajalari Zamonaviy menejerga talablar Umumiy madaniy darajalari Psixologik sifatlari Boshqaruvda zamonaviy menejerga qo’yiladigan talablar (Tadqiqot metodi asosida- Konsteptual jadval) Professional tayyorliligi Psixologik sifatlari Umumiy ilmiy darajalari Umumiy madaniy darajalari Boshqaruvda zamonaviy menejerga qo’yiladigan talablar (Tadqiqot metodi asosida- Konsteptual jadval) Professional tayyorliligi -Ishda axborotlar bilan ishlashga qiziquvchanligi; -Mantiqiy qobiliyatini rivojlantirishi; -E’tibor va diqqatlarni to‘plashga qodirligi; -Nutq qobiliyatini rivojlantirishi; -Matematikani bilish qobiliyatini rivojlantirishi; -Ishdagi muloqotlar sohasiga moyilliligi; -Innovatsiya tadqiqotlarida faolliligi; -Shaxsiy o‘sishga doimiy intilishi; -Faol hayotini, aholining faravon, iqtisodiy-ijtimoiy holatini yaxshilashga yo‘naltirishga intilishi. Psixologik sifatlari -O‘zining odob-axloqi va bahosini namoyish etishda doimo egiluvchanlik tendensiyalarini namoyish qilishi; -O‘zgaruvchan vaziyatlarni tezlikda anglab olishi; -O‘z-o‘zidan yoki ichki sabablar natijasida kelib chiqqan fikrmulohazalarini rivojlantirishi; -Tabiiylik va oddiylik; -O‘zini qabul qilishining yuqori darajadaligi; -Odamlar bilan muloqotlarda o‘rinli va egiluvchanlik darajasi yuqoriligi; -Ijodga moyilligi; -Stressga barqarorligi; -O‘zining fikrlari va mulohazalarini faqat faktlarga asoslanib keltirishi. Umumiy ilmiy darajalari -Sog’lom hayot tarzi; -Ziyolilik; -Nutq va yozuv savodxonligi; -Mantiqiy va tanqidiy fikrlash; -Qonunchilik me’yorlariga asoslanganlilik; -Zamonaviy va innovatsion g’oyalar; -Kompyuter texnologiyalari; -Huquqshunoslik savodxonligi. Umumiy madaniy darajalari -Falsafiy; -Sotsiologik; -Iqtisodiy; -Psixologik; -Tarixiy; -Statistik; -Personal bilan ishlash ; -Madaniyat va san’at; -Korporativ boshqaruv va boshqalar. Boshqaruvda zamonaviy menejerga qo’yiladigan talablar (Tadqiqot metodi asosida- Konsteptual jadval) M E N E J E R Boshqaruvda zamonaviy menejerga qo’yiladigan talablar (Tadqiqot metodi asosida- Konsteptual jadval) Tadbirkorlik faoliyati bilan chinakamiga mashg’ul bo’lish qobiliyati Ma’lumoti Kadrlar tanlash va o’qitish qobiliyati M E N E J E R Tadbirkorlik faoliyati bilan ishlash qobiliyati Ishlab chiqarish bilan shug’ullanadigan odamlarni boshqarish qobiliyati va ulning faoliyatlarini, umumiy vazifalarini yechishga qaratishni tashkillashtirish Xususiy biznes faoliyatining qonunlarini va sharoitlarini bilishi Tavakkalga (xatarga) tayyorligi O’zining imkoniyatlari va kuchiga hushyor baho Yangiliklarga va tadqiqotlarga moyilligi Jamoada ishlashga qobilliligi Samimiyligi, optimizm, shaxsga hurmati, etikaliligi va boshqalar. IT-Menejerining SWOT tahlili W S Strengths (сильные стороны) Kuchli tomonlari Weaknesses (слабые стороны) Kuchsiz tomonlari O Opportunities (возможности) Imkoniyatlari T Threats (угрозы) Havf-xatarlar IT-Menejerining SWOT tahlili -texnologiyalarni chuqur bilish va vazifalarning murakkabligini tez va aniq baholash qobiliyati; W S -IT yo'nalishga kirishda katta raqobat; -yuqori rivojlangan matematik va analitik ko'nikmalar; -IT sohadagi mehnat resurslari kamligi; -ijodkorlik va yangi va nostandart muammolarni hal qilish qobiliyati; -IT sohasini o’rganish boshqa sohalarga qaraganda ancha qimmat va hokazo. -og'ir yuk bilan va qisqa muddatlarda ishlashga tayyorlik va hokazo. -offlayn, masofaviy ishlash imkoniyati; O -eng zamonaviy texnologiyalarni amaliyotga joriy qilish; -nufuzli kompaniyalarda faoliyat olib borish va rivojlanish; -qo’l mehnati sarfini kamaytirish va hokazo. T -salomatlikka ta’siri (o’tirib ishlash, ko’z nuri pasayishi); -katta hajmdagi ma’lumotlarni algoritmlash tizimining ishdan chiqishi (сбой системы); -firibgarlar ta’siriga tushib qolish; -internet tizimidagi ta’qiqlar va hokazo. IT-PARK ning yaratish tarixi O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2018-yil 30-sentabrdan 2oktabrgacha Hindiston Respublikasiga birinchi tashrifi chog'ida O'zbekiston va Hindiston tomonlari axborot texnologiyalari sohasida hamkorlikni kengaytirishga kelishib oldilar. 2019 yilning 20 noyabr kuni O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev IT-parkga tashrif buyurdi va yangi sahna qurish uchun birinchi ramziy toshni qo'ydi. "Iqtisodiyotimizning barqarorligi, barcha sohalarning sifatli va samarali ishlashi, aholi hayotining qulayligi axborot texnologiyalariga bog'liq. Shuning uchun ushbu soha uchun yanada keng imkoniyatlar yaratish, zarur infratuzilma yaratish, mutaxassislarni rag'batlantirish, iqtidorli yoshlarni tarbiyalash zarur", - dedi Shavkat Mirziyoyev. Xodimlar soni ITmutaxassislar 18 950 nafar Xorijiy mutaxassislar 18 950 nafar Jami: 26017 nafar Autsorsing IT muallimlari 4 091 nafar 736 nafar Ichki bozorda ishlovchi mutaxassislar 12 944 nafar Toshkent Viloyatlar 22 376 nafar 3 641 nafar Eksport bilan ishlovchi mutaxassislar 13 073 nafar IT-PARK rezident-mutaxassislari statistikasi (joriy yilning 1 yanvar holatiga) Zamonaviy menejer etikasi ( Fishbone- Baliq skeleti metodi asosida) Zamonaviy menejer etikasi Zamonaviy menejer etikasi ( Fishbone- Baliq skeleti metodi asosida) Zamonaviy menejer etikasi XULOSA BILAMAN B-B-B METODI BILISHNI XOHLAYMAN BILIB OLDIM UY VAZIFASI Zamonaviy menejmentning yangi turlari va ko’rinishlarini toping. Venn diagrammasi asosida zamonaviy menejer faoliyati va vazifalarini tahlil qiling. Eng qiziqarli zamonaviy menejmentning uch turini tanlang (siz uchun, ehtimol bu sizning kelajakdagi kasbingiz bo’lishi mumkin). Tanlovingizni asoslang va tanlangan har bir turni tavsiflang: nima uchun tanlangan? ushbu turdagi menejment haqida eng muhim narsa nima? samarali boshqaruvga misollar keltiring. Magistr Utbasarov Doniyorjon Baxtiyarovichga uchta savol Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi 4947-son farmonining 1-ilovasi «2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi». 2. Druker P. "XXI asrda menejment vazifalari" / ingliz tilidan tarj. N. M. Makarova tomonidan nashr etilgan. M.: Uilyams, 2000 yil. 3. N.Q. Yo’ldoshev,, О.S.Qozoqov “Menejment” / Т, “Fan” 2004 yil. 4. N.I.Kabushkin "Menejment asoslari" / Moskva “Yangi nashr “MCHJ 2005 yil. 5. Vixanskiy O.S., Naumov A.I. “Menejment: iqtisodiyot yo’nalishi bo'yicha universitetlar uchun darslik. Uchinchi nashr. M.: Gardarika, 2008 yil. 6. Druker P. “Menejer kasbi to'g'risida" / ingliz tilidan tarj. M.: Uilyams, 2009 yil. 7. Druker P. “Menejment amaliyoti: darslik. Qo'llanma" / ingliz tilidan tarj. M.: Uilyams, 2009 yil. 8. P. A. Mixnenko “Menejment nazariyasi" darslik ikkinchi nashr, qayta ko'rib chiqilgan va to'ldirilgan “Sinergiya Moskva moliya-sanoat universiteti", 2014 yil 9. N.Q. Yo’ldoshev, G.E. Zahidov “Menejment” (darslik) Toshkent – 2018 yil. 10. О.М. Pardayev “Menejment” (O’quv qo’llanma) Toshkent “Iqtisodiyot dunyosi” 2019 yil. Internet saytlari: www.lex.uz www.lex.uz/docs/-5841063 www.president.uz www.google.ru www.economic-definition.com www.syl.ru