O’ZBEKISTON XALQARO ISLOM AKADEMIYASI ISLOM IQTISODIYOTI VA XALQARO MUNOSABATLAR FAKULTETI JAHON IQTISODIYOTI VA XALQARO IQRISODIY MUNOSABATLAR TA’LIM YO’NALISHI 1-KURS TALABASI NISHONOV ABRORJONNING Iqisodiyot tarixi fanidan mustaqil ta'lim uchun tayyorlagan ishi "Avstriya iqtisodiyoti"ning asosiy prinsiplari "Avusturya iqtisodiyoti" deyilgan konsept, iqtisodiy o'rganishning bir qator prinsiplarini ifodalaydi. Avusturya iqtisodiyoti prinsiplari quyidagilarni o'z ichiga oladi: 1. Individualizm: Avusturya iqtisodiyoti, har bir insonning shaxsiy xohishlarining va harakatlariining iqtisodiy jarayonlarni shakllantirishda ahamiyatini belgilab beradi. Bu iqtisodiy qarorlar asosida bireyning rivojlanishi va iqtisodiy faoliyatlarini o'rganish uchun asosiy ma'lumot manbai sifatida qabul qilinadi. 2. Sarmoya: Avusturya iqtisodiyoti, sarmoya egasi bo'lishning iqtisodiy jarayonlardagi ahamiyatini belgilab beradi. Sarmoyadorlar, noaniqliklar bilan yuzaga keladigan voqealar bilan kurashish va rivojlanishni rag'batlantirish uchun resurslarni yo'nlashadi. 3. Dinamizm va Jarayon Fokuslanishi: Avusturya iqtisodiyoti, iqtisodiy jarayonlarning dinamik va doimiy o'zgaruvchan xususiyatlariga e'tibor qaratadi. Bozorda holatlar doimiy ravishda o'zgaradi va bu o'zgarishga moslashish juda muhimdir. 4. Erkin Bozor: Avusturya iqtisodiyoti, erkin bozor mexanizmining iqtisodiy faoliyatni eng samarali shakllantirish uchun zarur bo'lganini ta'kidlaydi. Davlat intervensiyasining cheklanishi kerakligini ilgari suradi. 5. Subyektivizm: Avusturya iqtisodiyoti, qiymatli narsalar subjektiv bo'lishi va har bir insonning farqlilari xohishlarga ega bo'lishini ta'kidlaydi. Shuning uchun, iqtisodiy qiymatlar obyektiv tarzda o'lchay olmaydiganligini ta'kidlaydi. Avusturya iqtisodiyoti, Ludwig von Mises, Friedrich Hayek, Carl Menger va Joseph Schumpeter kabi tanilgan shaxslar tomonidan ta'minlangan. Ushbu iqtisodiy konsept, erkin bozor iqtisodiyoti, sarmoya va raqobatning ahamiyatini ta'kidlay olganligi tufayli iqtisodiy fikrda muhim o'rni tutadi. Sotsial adolat, insoniyat va ekologiya muhofazasi "Sotsial adolat, insoniyat va ekologiya muhofazasi" uchun qadriyatli va samarali yondashuvlar ko'rsatishning muhimligi bugungi kunda kuchayib borayotgan muammolardan biridir. Bu muddatlar o'zaro bog'liqlikka ega bo'lib, ularni birga qo'llash orqali insoniyatning yaxshilik, barqarorlik va tinchlikni ta'minlash maqsadida harakat qilishimiz kerak. Sotsial adolat, insoniyat va ekologiya muhofazasi muhim muddatlardir. Sotsial adolat, barcha insonlarning adolatli ravishda muomala qilishini ta'minlash, ularning huquqlarini himoya qilish va ularning maishatini yaxshilashni maqsad qiladi. Insoniyat esa, insonning inson sifatiga e'tibor berish, uning huquqlarini himoya qilish va uning rivojlanishiga imkoniyat yaratishga asoslangan. Ekologiya muhofazasi esa, tabiatning muhofazasi, atrof muhitni saqlash va uning sarmoyasini sifatli shakllantirishga asoslangan. Bu muddatlarni amalga oshirish uchun, davlatlar, jamiyat tashkilotlari, korxonalar va har bir shaxs o'z vazifasini bajarish lozim. Sotsial adolatni ta'minlash uchun, daromad ixtiyojlarini kengaytirish, ta'lim va sog'liqni ta'minlash, ish haqi va ish barqarorligini ta'minlash kabi muhim chog'imlarni amalga oshirish lozim. Insoniyatga e'tibor qaratish esa, har bir insonning huquqlarini tan olishi, ularning o'zaro hurmati va barqarorligi uchun mehnat qilish lozim. Ekologiya muhofazasi uchun esa, atrof muhitni saqlash, energiya samaradorligini oshirish va moddiy resurslarni sarmoya etishda ozodliklarni cheklash kabi harakatlar kerak. Bu muddatlarni amalga oshirish uchun global hamkorlik va ko'p tomonlama harakatlar zarur. Bu mavzularda tarbiyalash, ijtimoiy sohada sensatsiyalashtiruvchi yangiliklar tarqatish va insonlarning mustaqil fikrlarini eshitish kabi ko'rsatkichlar orqali harakat qilishimiz muhimdir. Kembridj Maktabining Iqtisodiy G‘oyalari Kembridj Maktabi, ya'ni Kembridj Universiteti, iqtisodiy sohasida dunyoda eng mashhur akademik merosga ega bo'lgan o'rganuvchi institutlar orasida joylashadi. Maktabning iqtisodiy g'oyalari o'zida a'lochi ilmiy kadrlar, yuqori sifatli ta'lim va tadqiqot imkoniyatlarini o'z ichiga oladi. Kembridj Maktabi o'zining iqtisodiy g'oyalari bilan dunyo miqyosidagi ahamiyatli tadqiqotchilar va ilmiy kadrlarni jalb etadi va ularga yuqori sifatli ta'lim beradi. - Avstriya va Kembridj maktablarining iqtisodiy g‘oyalari bilan bog‘liq o‘zgaruvchanliklar Avstriya va Kembridj maktablari iqtisodiyotning o'zgaruvchanliklarini tahlil qilishda turli g'oyalarga ega bo'lgan iqtisodiy teoriyalarga asoslanadi. Bu g'oyalarning asosiy farqi, avstriya maktabi markaziy banklar, kredit tizimi va kapitalist tizimning rolini katta ahamiyatga ega qilishiga qarab, kembridj maktabi esa valyuta siyosati, davlat intervensiyasi va keyingi qarzlarni o'zgartirishning iqtisodiy faoliyatga ta'sirini ko'rsatishga e'tibor beradi. Avstriya maktabi, Karl Menger va Ludwig von Mises kabi iqtisodiy olimlar tomonidan shakllantirilgan. Ular avtomatik bazar mekanizmi va boshqa rivojlangan moliyaviy institutlarning iqtisodiy faoliyatning tartibini ta'minlashdagi ahamiyatiga ishongan. Avstriya maktabi, bazar mekanizmi va rivojlangan moliyaviy institutlarning iqtisodiy faoliyatning tashkil etilishi, tartib va rivojlanishi bo'yicha muhim ahamiyatga ega bo'lgan faktorlar sifatida ko'rsatiladi. Ular iqtisodiy faoliyatning spontan rivojlanishini ta'minlaydigan markaziy banklar, kredit tizimi va kapitalist tizimning rolini katta ahamiyatga ega qilishadi. Kembridj maktabi esa, John Maynard Keynes tomonidan shakllantirilgan. Ular valyuta siyosati, davlat intervensiyasi va keyingi qarzlarni o'zgartirishning iqtisodiy faoliyatga ta'sirini ko'rsatishga e'tibor beradi. Kembridj maktabi, ekonomik krizlar va istihdam daromadining kamayishi kabi muammolarga javob topish uchun davlat intervensiyasini, valyuta siyosatini va keyingi qarzlarni o'zgartirishni tavsiya qiladi. Bundan tashqari, avstriya maktabi bazar rivojlanishini individual insonlarning raqobatbardoshlik va tanqidiy tahlillari orqali tushuntiradi, kembridj maktabi esa sotsial va iqtisodiy muhitning rolini ko'rsatadi. Avstriya va Kembridj maktablari o'zgaruvchanlikni tahlil qilishda turli g'oyalarga ega bo'lgan iqtisodiy teoriyalarga asoslanadi. Ularning fikrlari iqtisodiyotning o'zining tartiboti, rivojlanishi va muammolariga yaqinroq tushuntiriladi. - Qanday qilib bu g‘oyalar bugungi iqtisodiyotda ahamiyat kasb etganligi Avstriya va Kembridj maktablarining iqtisodiy g'oyalari o'rtasidagi asosiy o'zgaruvchanliklar quyidagilardir: 1. Markaziy banklar va kredit tizimi: Avstriya maktabi markaziy banklar va kredit tizimining iqtisodiy faoliyatning tartibini ta'minlashdagi ahamiyatiga ishonadi. Ular, banklar orqali kreditlarni berish va moliyaviy institutlarning faoliyatini tartibga solishni rag'batlantirishadi. Kembridj maktabi esa markaziy banklarning rolini kamaytirib, davlat intervensiyasi va valyuta siyosati orqali iqtisodiy faoliyatni tartibga solishni tavsiya qiladi. 2. Valyuta siyosati va davlat intervensiyasi: Kembridj maktabi valyuta siyosati va davlat intervensiyasining iqtisodiy faoliyatga ta'sirini ko'rsatishga e'tibor beradi. Ular, valyuta kurslarini va moliyaviy muomalalarni davlat intervensiyasi orqali o'zgartirishni tavsiya qiladi. Avstriya maktabi esa boshqa iqtisodiy faktorlarga asoslangan bazar mekanizmi orqali valyuta kurslarining belgilanishi va moliyaviy muomalalarning tartibini rag'batlantiradi. 3. Individual insonlarning roli: Avstriya maktabi bazar rivojlanishini individual insonlarning raqobatbardoshlik va tanqidiy tahlillari orqali tushuntiradi. Ular, insonlarning o'zaro raqobat va tanqidiy tahlillari orqali iqtisodiy faoliyatning rivojlanishi va tartibini rag'batlantirishni ta'kidlaydilar. Kembridj maktabi esa sotsial va iqtisodiy muhitning rolini ko'rsatadi va insonlarning iqtisodiy faoliyatga ta'sirini ko'rsatishga e'tibor beradi. 4. Krizlar va istihdam daromadi: Kembridj maktabi ekonomik krizlar va istihdam daromadining kamayishi kabi muammolarga javob topish uchun davlat intervensiyasini, valyuta siyosatini va keyingi qarzlarni o'zgartirishni tavsiya qiladi. Ularning fikrlari iqtisodiy krizlarga javob topishda aktif davlat intervensiyasini rag'batlantirishga yo'l qo'yadi. Shunday qilib, Avstriya va Kembridj maktablari o'zgaruvchanlikni tahlil qilishda markaziy banklar, kredit tizimi, valyuta siyosati, davlat intervensiyasi, individual insonlar va iqtisodiy muhitning rolini o'zgartirishga e'tibor qaratadilar. Ularning fikrlari iqtisodiyotning o'zining tartiboti, rivojlanishi va muammolariga yaqinroq tushuntiriladi. Bu g'oyalar, bugungi iqtisodiyotda katta ahamiyatga ega bo'lgan muhim muddatlarni tahlil qilishda yordam beradi. Avstriya va Kembridj maktablari o'zlariga xos qarorlarga ega bo'lib, ularning fikrlari iqtisodiyotning yangi rivojlanish yo'nalishlarini aniqlashda va iqtisodiyotning muammolari va ularning halqaro ta'siri haqida tushuntiruvchi bo'lishda yordam beradi. Avstriya maktabi, bazar mekanizmi va rivojlangan moliyaviy institutlarning iqtisodiy faoliyatning tartibini ta'minlashdagi ahamiyatiga ishongan. Bu fikrlar bugungi iqtisodiyotda boshqa mamlakatlarda bazar tizimlarini rivojlantirish, moliyaviy institutlarni yangilash va iqtisodiy faoliyatni rivojlantirishda ahamiyatga ega bo'ladi. Kembridj maktabining fikrlari esa, ekonomik krizlar, istihdam daromadining kamayishi va valyuta siyosati kabi muammolarga javob topish uchun davlat intervensiyasi, valyuta siyosati va keyingi qarzlarni o'zgartirishning iqtisodiy faoliyatga ta'sirini ko'rsatadi. Bugungi iqtisodiyotda ko'plab mamlakatlarning keyingi qarzlarni o'zgartirish, valyuta siyosati va davlat intervensiyasi bilan shug'ullanishini bu fikrlar bilan bog'liq bo'lib, ularning amaliyotdagi ahamiyati katta. Bular bilan birga, avstriya va kembridj maktablari o'zlariga xos fikrlarga ega bo'lib, yangi iqtisodiyotning rivojlanishi va muammolari haqida o'zlashtiruvchi bo'lib, ularning bugungi iqtisodiyotda ahamiyati katta.