O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI ANDIJON DAVLAT UNIVERSITETI “Kelishildi” Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi _______________ “______”__________2021 y. “Tasdiqlayman” Andijon davlat universiteti rektori prof. A.S. Yuldashev _________________________ “______”__________2021 y. 5A111401-XORIJIY TIL VA ADABIYOTI (INGLIZ TILI ) MAGISTRATURA MUTAXASSISLIGIGA KIRUVChILAR UChUN MUTAXASSISLIK (IXTISOSLIK) FANLARIDAN KIRISh IMTIHONLARI DASTURI ANDIJON – 2021 Dastur 5A111401-Xorijiy til va adabiyoti (ingliz tili) magistratura mutaxassisligiga kiruvchilar uchun 5111400-Xorijiy til va adabiyoti (ingliz tili) ta’lim yo‘nalishining o‘quv rejasidagi asosiy fanlar asosida tuzilgan. Tuzuvchilar: Vositov V.A. Andijon davlat universiteti, Ingliz tili va adabiyoti kafedrasi mudiri, f.f.n., dotsent Abduvaliyev M.A. Andijon davlat universiteti, Ingliz tili va adabiyoti kafedrasi dotsenti, f.f.n. Andijon-2021 2 Kirish Zamonaviy hayotni bugun ilm-ma’rifat va ta’limning taraqqiyotisiz tasavvur etib bo‘lmaydi. Jahonning yetakchi davlatlarida ta’limni rivojlantirish birinchi galdagi vazifa sifatida belgilanishi ham bejiz emas. Negaki, mamlakatning kelgusi ravnaqi aynan shu sohada qo‘lga kiritgan yutuqlari bilan chambarchas bog‘liqdir. Mamlakatimizda 2019 yilning oktyabrida O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi qabul qilindi. Ushbu hujjatga intellektual taraqqiyotni jadallashtirish, raqobatbardosh kadrlar tayyorlash, ilmiy va innovatsion faoliyatni samarali tashkil etish hamda xalqaro hamkorlikni mustahkamlash maqsadida fan, ta’lim va ishlab chiqarish integratsiyasini rivojlantirish singari vazifalar asos qilib olindi. Konsepsiya mazmuni mamlakatimiz oliy ta’lim tizimini isloh qilishning ustuvor yo‘nalishlarini aks ettiradi. Unda oliy o‘quv yurtlarida qamrov darajasini kengaytirish hamda ta’lim sifatini oshirish, raqamli texnologiyalar va ta’lim platformalarini joriy etish, yoshlarni ilmiy faoliyatga jalb qilish, innovatsion tuzilmalarni shakllantirish, ilmiy tadqiqotlar natijalarini tijoratlashtirish, xalqaro e’tirofga erishish hamda boshqa ko‘plab aniq yo‘nalishlar belgilab berilgan. Bularning barchasi ta’lim jarayonini yangi sifat bosqichiga ko‘tarish uchun xizmat qiladi. 5111400-Xorijiy til va adabiyoti (ingliz tili) bakalavriat ta’lim yo‘nalishi negizida 5A111401-Xorijiy til va adabiyoti (ingliz tili) magistraturaga mutaxassisligiga kiruvchi talabgorlar uchun “Xorijiy til va adabiyoti (ingliz tili)” ta’lim yo‘nalishi o‘quv rejasiga asosan 5 ta ixtisoslik fanlari bo‘yicha: “Ingliz tili nazariy fonetikasi”, “Ingliz tili leksikologiyasi va stilistikasi”, “Ingliz tili nazariy grammatikasi”, “Tili o‘rganilayotgan mamlakatlar adabiyoti”, “Tillar o‘qitish metodikasi va ta’lim texnologiyalari” fanlaridan yozma ish savollari shakllantirilgan. Bu fanlar o‘z negizida qamrab olingan ma’lumotlar quyida batafsil keltirilgan. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 22 iyun kungi PQ-5157-son qaroriga ko‘ra magistratura mutaxassisligiga qabul 2 bosqichda amalga oshiriladi. Birinchi bosqichda universitetda mutaxassislik fanlaridan imtihon topshiriladi. Ikkinchi bosqichda Davlat test markazi tomonidan chet tili bo‘yicha test sinovlari o‘tkaziladi. Mutaxassislik fanlaridan kirish imtihonlari yozma ish ko‘rinishida o‘tkaziladi. I. Mutaxassislik fanlarining tasnifi 1. INGLIZ TILI NAZARIY FONETIKASI 3 Segment fonemalarning artikulyatsion tomoni: tovushlar hosil bo‘lishining to‘rt mexanizmi (kuch, tebranish, rezonatorlik va to‘siqni yengish), ularga aloqador bo‘lgan nutq organlari. Nutq organlarining tuzilishi, faoliyati va vazifalari. Unli tovushlarni tasnif qilishda o‘zbek, rus, YEvropa va Amerika olimlarining fikrlari. Unlilarning talaffuz turg‘unligiga ko‘ra (monoftong, diftong, diftongoid), tilning gorizontal va vertikal harakatiga ko‘ra, lablarning holatiga ko‘ra, tarixiy cho‘ziqligiga ko‘ra, nutq organlarining taranglashuviga ko‘ra tasnifi. O‘rganilayotgan til unlilarini rus va o‘zbek tili unlilari bilan qiyoslash. Undosh tovushlarni tasnif qilishda rus, o‘zbek, ingliz, nemis, fransuz, ispan va amerika olimlarining fikrlari. Undosh tovushlarni tovush paychalarining ishtirokiga ko‘ra va talaffuz kuchiga ko‘ra; faol va passiv nutq organlariga ko‘ra; tovush hosil bo‘lishida to‘siqning turiga ko‘ra va shovqinning xarakteriga ko‘ra; kichik tilning faoliyatiga ko‘ra tasnifi. O‘rganilayotgan tilda affrikat tovushlarining soni haqida fikrlar. O‘rganilayotgan tildagi undoshlarni rus va o‘zbek tili undoshlari bilan qiyoslash. Unli va undosh tovushlarning hosil bo‘lishida asosiy farqlar. Turli tillarda mavjud bir xil tovushlarning sifat jihatidan farqlanishi. Artikulyatsion baza tushunchasi. Segment fonemalar hosil bo‘lishining akustik tomoni: nutq tovushlarining, fizik xususiyatlari (tovush tebranishi, cho‘ziqligi, ovoz toni), ularning artikulyatsion shakli. Segment fonemalarning fonologik tomoni: fonemaga ta’rif berish muammosi. Fonemaning uch xususiyati yaxlitligidan iboratligi: uning material (talaffuz) tomoni, abstraktligi, umumiyligi, funksional, ya’ni ma’no farqlay olish xususiyati. Fonema va uning variantlari (allofonlar). Segment fonemalarning konstitutiv va distinktiv vazifalari. Urg‘usiz unlilar va ularning tasnifi. Transkripsiya va uning turlari. Nutq tovushlarining o‘zgarishi va ularning turlari. Bu haqda Moskva va Sankt Peterburg olimlarining qarashlari. Assimilyatsiya, akkomodatsiya va eliziya kabi tovush o‘zgarishi xususiyatlari. Bo‘g‘in fonetikaning talaffuz birligi sifatida. Bo‘g‘inning nutqdagi vazifalari. Bo‘g‘in hosil qiluvchi tovushlar. Bo‘g‘inning tarkibiy qismlari va turlari. Bo‘g‘in boshida va oxirida unli va undoshlarning birika olishi. O‘rganilayotgan xorijiy tilda bo‘g‘in ajratish qoidalari. Bo‘g‘in haqida mavjud nazariyalar. Bo‘g‘inning vazifalari. So‘z urg‘usi tushunchasi, ularning turlari (dinamik, musiqiy, sifat va miqdor urg‘ulari). So‘z urg‘usining xususiyatlari. Urg‘uning o‘rni va darajasi. Urg‘u o‘rnini belgilovchi omillar (resessiv, ritmik, grammatik va semantik), ularning o‘zaro munosabati. So‘z urg‘usining vazifalari. Intonatsiya ta’rifi. Tor va keng ta’rif. Intonatsiyaning tashkiliy qismlari va ularning vazifalari. Intonatsiya va prosodiya. Intonatsiyaning melodik komponenti, uning ta’rifi va vazifalari. Tekst hosil qilishda melodik komponentning roli. Melodik komponentning turlari. Intonatsiyaning gap urg‘usi komponenti, uning ta’rifi va vazifalari. Gap urg‘usining turlari. Gap urg‘usi va so‘z urg‘usi munosabati. Gap urg‘usining matn tuzishda ritmik va intonatsion guruhlar hosil qilishdagi roli. Gap urg‘usining melodik komponent bilan o‘zaro munosabati va gapning kommunikativ markazini hosil qilish qobiliyati. Gap urg‘usining vazifalari. Intonatsiyani yozma ifodalash turlari (L.Armstrong va I.Uord sistemasi va R.Kingdon metodi). Intonatsiyaning raqamli va pog‘onali ifodalanishi. Intonatsiyada nutq tezligi (temp), ovoz bo‘yog‘i (tembr), pauza (to‘xtam) va ritm (urg‘uli va urg‘usiz bo‘g‘inlar 4 ketma-ketligi) kabi birliklarning vazifalari. Intonatsiyaning fonologik vazifasi. Intonema tushunchasi. Intonatsiyaning matn hosil qilish vazifasi. Fonostilistikaning asosiy o‘rganish ob’yektlari. Talaffuz normasi va uning stilistik farqlanishi masalasi. Fonetik uslublarni ifodalashda ekstralingvistik va paralingvistik vositalar. Tovush va intonatsiya stilistikasi. Intonatsion uslub turlari. Fonetik sinonimiya masalasi. Tovushlar simvolizmi tushunchasi. 2. INGLIZ TILI LEKSIKOLOGIYaSI VA STILISTIKASI Fanning mazmuni. Leksikologiya terminining paydo bo‘lishi va rivojlanishi. Leksikologiyaning boshqa fanlar bilan bog‘liqligi. Fanning predmeti va ob’yekti, fanning metodi va ishlatish yo‘llari. Leksikologiya fanining bo‘limlari va uning boshqa qismlari bilan bog‘liqligi. So‘z til lug‘at tarkibining asosiy birligi sifatida. So‘zning morfema, so‘z shakli, so‘z birikmasidan farqli xususiyatlari. Motivatsiya tushunchasi. Idiomatika va motivatsiya turlari: fonetik, morfologik, semantik. Ma’no va so‘z ma’nosining tuzilishi. O‘rganilayotgan til, ona tili va boshka tillardagi so‘zlarning semantik tuzilishi. So‘z ma’nosining tuzilishini o‘rganishda paradigmatika va sintagmatikaning roli. Kontekst va uning turlari. Sodda, tub, yasama va qo‘shma so‘zlarning o‘ziga xos ma’nolari. So‘z ma’nosi va uning tuzilishi. Frazeologik birliklar ma’nolarining xususiyatlari, ma’no turlari tasnifi. So‘zning leksik-semantik variantlari. Ma’no tuzilishida sinxronik va diaxronik qarashlar va uning rivojlanish qonuniyatlari. Lug‘at birligini semantik guruhlarga ajratish. Semantik maydon. Monosemiya, polisemiya, giperonimiya va giponimiya muammolari. Sinonim, antonim va omonimlar masalalari, va ularning manbalari, tasnifi, tilni boyitishi va til rivojlanishidagi ahamiyati. Bir va ko‘p morfemali so‘zlar. Morfemaning leksik birlik ekanligi. Morfemalar turlari va sinflari. So‘z negizi va uning turlari. Hozirgi zamon ingliz tilida so‘z tuzilishining turlari. So‘z tuzilishiga diaxronik va sinxronik qarash. Morfemalar yasash. Morfema va allomorfemalar. So‘z tuzilishini morfemik tahlil qilish asoslari va ularning so‘z yasash tahlilidan farqi. So‘z yasash usullari. So‘zning asosiy tarkibiy qismlari. So‘z negizi. O‘zakning tuzilishi va semantikasi. Keng va kam tarqalgan usullar bilan so‘z yasash. Leksik nomlashda so‘z yasashning roli va o‘rni. So‘z yasash qatorlari zanjiri. Old qo‘shimchalar va ularning turlari. Har xil mezonlarga asoslanib old qo‘shimchalarni tasnif etish. O‘zak old qo‘shimchalarning semantikasi. Yarim old qo‘shimchalar yordamida so‘z yasash. Konversiya, uning kelib chiqishi va asoslari. So‘z yasalish yo‘lini aniqlashda konversiyadagi semantik aloqalarning asosiy mezon ekanligi. Konversiyaning keng tarqalganligini belgilovchi asosiy omillar. Konversiyani tarjima qilish muammolari. Qo‘shma so‘zlarning so‘z yasashning keng tarqalgan yo‘llaridan biri ekanligi. An’anaviy va zamonaviy tilshunoslikda qo‘shma so‘zlarni tasnif qilish asoslari. Qo‘shma so‘z yasashning har xil turlari, ularning keng tarqalganligi. Qo‘shma so‘zlarni ona tiliga tarjima qilish yo‘llari. Qisqartma so‘zlar (abbreviatsiya). Qisqartma so‘zlarning turlari. Klippinglar. Qisqartma so‘zlarni tarjima qilishdagi qiyinchiliklar. So‘z yasashning boshqa usullari: ma’no kengayishi, 5 tovush va urg‘u ko‘chishi, tovushga taqlid qilish va reduplikatsiya, grammatik shakllarning leksikalizatsiyalashuvi va so‘z yasashda har xil turlarning birikuvi. Frazeologiyaning maqsad va vazifalari. Turg‘un va erkin birikmalarni farqlash muammosi, ularni farqlovchi belgilar. Leksik birikish. Turg‘un birikmalar va ularning har xil mezonlarga asosan tasnifi. Frazeologik birliklarning yuzaga kelish yo‘llari. So‘z va so‘z birikmasining o‘xshashligi va farqi. Frazeologik birliklar va ularni tarjima qilish muammolari. Til lug‘at tarkibining etimologik jihatdan tasnifi. O‘rganilayotgan tilda keyin paydo bo‘lgan va boshqa tillardan kirib kelgan so‘zlar. Xorijiy tillardan kirib kelgan so‘zlarning turlari, o‘zlashtirilishi, assimilyatsiyasi, lug‘at tarkibi va so‘z yasash tizimiga ta’siri. Baynalminal so‘zlar. Etimologik lug‘atlar. Leksikografiyaning fan sifatida rivojlanishi. Lug‘atlarning asosiy turlari: ensiklopedik, lingvistik, izohli va tarjima lug‘atlari. Lug‘at turlari muammosi va ularni yaratish uslublari. Lug‘atlar uchun so‘z tanlash, lug‘at maqolalarining tuzilishi va boshqalar. Ingliz, nemis, fransuz va ispan tillaridagi lug‘atlarning asosiy turlari: izohli va tarjima lug‘atlari, sinonimlar lug‘ati, frazeologik birliklar lug‘ati, etimologik, ideografik, maxsus lug‘atlar, neologizmlar lug‘atlari va boshqalar. O‘quv lug‘atlarining tuzilishi (so‘zlarning birikish yo‘llari lug‘ati, ko‘p qo‘llaniladigan so‘zlar lug‘ati). Turli lug‘atlarda so‘z ma’nolarini ochib berish yo‘llari. Tarjima jarayonida lug‘at bilan ishlash, so‘zning izohli tahlilini o‘rganish, boshqa lug‘atlardagi izohlari bilan qiyoslash. Til lug‘at tarkibining o‘zgarishi sotsiolingvistik hodisa ekanligi. Lug‘at tarkibining sifat va son jihatdan o‘zgarishi. Lug‘at tarkibining leksik va stilistik tasnifi. So‘zlarni ishlatilishi jihatidan tasnif etish. Umumiste’mol so‘zlari va maxsus leksika. Arxaizmlar, istorizmlar, neologizmlar, ularning tarixiy bog‘liqligi va o‘zaro ta’siri. Asosiy va yordamchi so‘z turkumlarining son jihatidan o‘zaro farqi. Nomlashning faolligi va lug‘at tarkibining boyish yo‘llari. So‘zning ma’no taraqqiyoti rivoji, boshqa tillardan kirgan so‘zlar qatlami. Stilistika kursining dolzarbligi va vazifalari. Stilistika zamonaviy tilshunoslik yo‘nalishlari nigohida. Stilistikaning boshqa fanlar bilan bog‘liqligi: stilistika va kommunikativ lingvistika, stilistika va pragmalingvistika, stilistika va lingvokulturologiya. Stilistika turlari: qiyosiy stilistika, amaliy stilistika, funksional stilistika, individual uslub stilistikasi. Stilistik tahlil metodlari. Uslubiy leksika tarkibi: Adabiy so‘zlar, neytral so‘zlar, va og‘zaki so‘zlar. Adabiy so‘zlarning stilistik jihatlari va turlari: atama, arxaizm, neologizm, poetik so‘zlar tushunchalari va ularning matndagi stilistik vazifalari. Og‘zaki so‘zlarning stilistik xususiyatlari va turlari: sleng, vulgarizm, evfemizm, sheva va jargon tushunchalari va ularning matndagi stilistik vazifalari. Tilda me’yor tushunchasi. Shaxsiy yondashuv va me’yor. Umumiy, adabiy, og‘zaki va adabiy uslublar xususiyatlari. Registr tushunchasi. Funksional uslub va uning turlari. Badiiy uslub xususiyatlari: she’riy, drama va nasr uslublarining asosiy til xususiyatlari. Ilmiy uslub xususiyatlari va vazifalari. Publitsistik uslub xususiyatlari va vazifalari. Axborot vositalari uslub xususiyatlari va vazifalari. Axborot vositalari matnida janr turlari va xususiyatlari. Rasmiy uslub vazifalari, rasmiy uslub turlari va ularning lisoniy xususiyatlari. 6 Ifoda va stilistik vosita tushunchasi. Stilistik vazifa tushunchasi va turlari. Leksik ma’no turlari. Stilistik vositalarning til sathlararo turlanishi: metafora, metonimiya, ironiya, epitet, mubolag‘a, oksimoron, antonomasiya, zevgma, so‘z o‘yini tushunchasi, lisoniy ahamiyati va vazifalari. O‘xshatish, perefraza, litota, gradatsiya, antiteza, allyuziya, o‘zlashtirma gap tushunchalari, ularning lisoniy ahamiyati va vazifalari. Sintaktik stilistik vositalarning lisoniy ahamiyati va vazifalari. Gap qurilishidagi o‘zgarishlarga asoslangan stilistik vositalar: bir bosh bo‘lakli gap, inversiya, parallel konstruksiya, xiazm, takror, sanash, polisindeton, asindeton va ritorik so‘roq gap. Og‘zaki nutqda gap tarkibi o‘zgarishlariga asoslangan stilistik vositalar: ellipsis, tugallanmagan gap, ajratilgan kostruksiya. Yufoniya, alliteratsiya, onomatopiya tushunchalari va ularning lisoniy ahamiyati va vazifalari. Adabiy matn tushunchasi. Matn mazmuni, obraz strukturasi: muallif obrazi, tabiat obrazi, asar qahramoni obrazi, badiiy detal tushunchasi va uning turlari. Matn badiiy kompozitsiyasi. Badiiy detal turlari va vazifalari. Matn lingvistikasi asosiy tushunchalari, Matn kategoriyasi turlari: informativlik kategoriyasi, modallik kategoriyasi, matn bog‘likligi va yaxlitligi kategoriyasi, matn segmentatsiyasi, o‘rin payt kategoriyasi, intertekstuallik kategoriyasi. Badiiy asar nomlari, turlari va uning informativligi. Badiiy asar nomining konseptual axborotni ochib berishdagi o‘rni. Matn tahlili metodlari. Matnning konseptual ahamiyati. Matnning milliy – madaniy xususiyatlari. Matnni stilistik, pragmatik, lingvokulturologik jihatdan tahlil etish. 3. INGLIZ TILI NAZARIY GRAMMATIKASI Morfologiya va sintaksis. Grammatikaning ta’rifi. Grammatik shakl va grammatik ma’no. Til va nutq. Aktualizatsiya. Grammatik qurilishning birliklari. Tilni grammatik jihatdan tasvirlashnnng turlari. Grammatikadagi metod va nazariy yo‘nalishlar. Grammatikadagi asimmetriya hodisasi. Funksional yondashuv. Grammatik kategoriyalar. Grammatik kategoriyaning mazmun plani. Grammatik kategoriyaning ifoda plani. O‘rganilayotgan tilning grammatik vositalari: so‘z tartibi, yordamchi so‘zlar, grammatik qo‘shimchalar, urg‘u va intonatsiya, o‘zak tarkibidagi tovushlar o‘zgarishi. Morfema, morf, allomorf va ularning strukturaviy turlari. Morfemannng turlari. Analitik shakl tushunchasi. Til grammatik tizimining xususiyatlari. So‘z turkumi. Asosiy so‘z turkumlari. Mustaqil va yordamchi so‘zlar. O‘rganilayotgan tilda so‘z turkumlarining umumiy xususiyatlari. So‘z turkumlarining shakl va ma’nolari. Transpozitsiya xodisasi. Xorijiy tilda otning distributiv belgilari. Ularning boshqa so‘z turkumlari yordamida qo‘shilishi. Otning so‘z turkumi sifatida morfologik va semantik xarakteristikasi. Otlarning asosiy semantik guruhlari. Son kategoriyasi. Otlarda ko‘plik kategoriyasining ishlatilishi. Jamlovchi va partitiv otlar. Determinativlar. Determinativlarning so‘z turkumi sifatidagi umumiy xossalari. Determinativlarning semantikasi. Kelishik kategoriyasi, kelishik kategoriyasi haqida har xil nazariyalar. Egalik kelishigining shakli va uning qo‘llanish xususiyatlari. Aniqlik-noaniqlik 7 kategoriyasini ifodalovchi asosiy vosita. Artiklning umumnazariy muammolari, artiklning funksiyalari, rod kategoriyasi. Sifat so‘z turkumi sifatida. Uning asosiy xususiyatlari. Sifatning semantik tasnifi. Qiyoslash kategoriyasiga oid olmoshlarning semantikasi, sintaktik xossalari, grammatik kategoriyalari va shakllari. Ravishning semantik - grammatik guruhlari. Adverbializatsiya. Fe’l - so‘z turkumi sifatida. Uning leksik, morfologik va sintaktik xususiyatlari, umumiy va farq qiluvchi tomonlari. Fe’lning morfologik vazifasiga ko‘ra tasnifi: mustaqil fe’llar, o‘timli va o‘timsiz fe’llar, ma’no jihatidan tugallangan va tugallanmagan fe’llar. Fe’lning grammatik kategoriyalari: aspekt (tarz) kategoriyasi, nisbat kategoriyasi. Majhul nisbatning keng tarqalish sabablari. Majhul konstruksiyalarning qo‘llanish xususiyatlari. Fe’l mayllari. Ular to‘g‘risidagi zamonaviy konsepsiyalar. Fe’lning semantik - grammatik guruhlari. Fe’l tizimidagi grammatik ma’nolarni ifoda qilish vositalari. Fe’lning shaxssiz formalari. Infinitiv, gerundiy va sifatdosh. Son-so‘z turkumi sifatida. Conning turlari. Sonning gapdagi vazifalari. Olmosh so‘z turkumi sifatida. Olmoshning kelishik kategoriyasi. Olmoshning semantik va strukturaviy turlari. Artikl, ko‘makchi, bog‘lovchi, yuklama va modal so‘zlar. Gap tushunchasini aniqlash xaqidagi asosiy fikrlar. Gapni aniqlashda klassik yondashuv. Gap tasnifi. Gapning maqsadga ko‘ra turlari: bir bosh bo‘lakli va ikki bosh bo‘lakli gaplar. Gapda ellipsis tushunchasi. Bir bosh bo‘lakli va ikki bosh bo‘lakli gaplarning farqi. Gap – kommunikatsiya birligi sifatida, gapning vazifasi, tuzilishi. Asosiy va ikkinchi darajali bo‘laklar. Ega. Eganing ifoda vositalari. Kesim - gapning asosiy belgisi sifatida. Modallik tushunchasi. Kesimning asosiy xususiyati. Modallik kategoriyasining ifoda usullari. So‘z birikmasi. Birikma hosil bo‘lish omillari. So‘z birikmasining strukturaviy - funksional tipologiyasi. So‘z birikmasining komponentlari o‘rtasidagi semantik munosabatlar. Gap bo‘laklarining strukturaviy tiplari. Gap bo‘laklari va so‘z turkumlari o‘rtasidagi munosabat. Predikativlik munosabatlarning o‘ziga xos shakllariga ega bo‘lgan gaplar. Qisqartirilgan sintaktik strukturaga ega bo‘lgan gaplar. To‘liqsiz gaplar. Atov gaplar. Polipredikativlik va murakkablashgan gaplar. Qo‘shma gaplar. Bog‘langan qo‘shma gaplar. Ergashgan qo‘shma gaplar. O‘rganilayotgan til grammatik tuzilishining o‘ziga xos xususiyatlari. Grammatik ma’noni ifoda etuvchi vositalar. Grammatik kategoriyalar. Grammatik shakl va grammatik ma’no tushunchalari. So‘zning sintetik va analitik shakllari. So‘z turkumlari va gap bo‘laklari orasidagi munosabat. So‘zning morfologik strukturasi. Morfema va uning turlari. Kombinatorika tushunchasi. Morfologiya va Sintaksis. Sintaktik strukturalar. Sintaksisda modellash tushunchasi. Gapni tahlil qilish metodlari. Grammatikaning turlari: an’anaviy grammatika, mantiqiy grammatika, strukturaviy grammatika, bevosita tashkil etuvchilarga ajratish grammatikasi, transformatsion grammatika, generativ grammatika, kelishik grammatikasi, kognitiv grammatika. O‘rganilayotgan tilda til birliklari orasida kuzatiladigan sintaktik aloqalar turlari; Koordinatsiya, Subordinatsiya, Predikatsiya, Birlamchi va ikkilamchi predikatsiya tushunchalari. Murakkab tarkibli strukturalar. Polipredikativ qurilmalarning strukturaviy-funksional tahlili. 8 4. TILI O‘RGANILAYoTGAN MAMLAKATLAR ADABIYoTI Buyuk Britaniya va AQSh adabiy jarayonlarining tarixiy rivojlanishi va muhim hodisalari. Buyuk Britaniya va AQSh adabiyotini jahon adabiyoti rivojiga qo‘shgan hissasi. Ilk o‘rta asrlar Buyuk Britaniya adabiyotining asosiy yo‘nalishlari va uning ingliz tili rivojlanishiga ta’siri. German qabilalari va inglizlar. Ijtimoiy tuzum va madaniy hayot. Kelt qabilalari, Rim imperiyasining bosqinchilik siyosati va anglosaks hamda yutlar. V-VI asrlardagi ingliz adabiyoti. Qadimgi va ilk o‘rta (I-X) asrlar anglo-saks adabiyoti yodgorliklari. «Beovulf» dostoni va xalq og‘zaki ijodiyoti materiallari asosida folklor g‘oyalarini mifologik nuqtai nazardan tahlil etish. Eposlarning yaratilishi va yozib olinishida xristian xattotlarining o‘rni. VIII-X asrlardagi ijtimoiy hayot va adabiyot. XI-XIII asrlarda Buyuk Britaniyaning normandlar tomonidan zabt etilishi va uning adabiyotda ifodalanishi. Ilk uyg‘onish davri madaniyati va O‘rta asrlar adabiyoti tushunchasi. O‘rta asrlarda antik va madaniy merosning o‘rni. XIV asr xalq harakatlari davrida ijtimoiy va g‘oyaviy ziddiyatlarining adabiyotda ifodalanishi. J.Choser – o‘rta asrlar adabiyotining demokratik an’analarini umumlashtirgan san’atkor Buyuk Britaniya ilk renessans davri adabiyotining jarchisi. J.Choserning «Kenterberi hikoyalari» asarida hayotning haqqoniy aks ettirilishi. U.Leglend ijodi hamda ingliz realizmi. U.Leglendning “Qo‘shchi Pyotr haqida xayol” asarida dehqon obrazining ifodalaniish va ideallashtiri-lishi. G‘arbiy YEvropa adabiyoti. Uyg‘onish davri haqida tushuncha. Buyuk Britaniya adabiyotida uyg‘onish davri. Tomas Mor – ingliz uyg‘onish davri adabiyotining vakili. T.Morning «Utopiya» asari. Drama va teatrning paydo bo‘lishi hamda rivojlanishi. F.Bekon va K.Marloning ijodiy faoliyati. Buyuk ingliz adibi Uilyam Shyekspir ijodining umumjahon ahamiyati. Shyekspir ijodining davrlarga bo‘linishi. Shyekspir asarlaridagi tarixiy voqealar va syujetlar manbalarining muammolari. U. Shyekspir sonetlari va komediyalari. Ularda hayot tarzi va hayotbaxsh xususiyatlarning aks ettirilishi. U. Shyekspir xronikalari va fojiaviy asarlari. «Romeo va Juletta» - o‘rta asr fanatizmi ustidan g‘alaba qilgan buyuk insoniy sevgini kuylovchi asar. Ijtimoiy kuchlar ziddiyati – fojia negizi. Qahramonning shaxsiy fojiasi zamonning ijtimoiy konflikti darajasiga ko‘tarilishi. «Gamlet», “Otello”, “Qirol Lir” – Shyekspir ijodining yangi davri. Fojianing ijtimoiy, tarixiy falsafasi va psixologik muammolari. Shyekspir asarlarida tarixiy voqealar hamda badiiy to‘qima. Shyekspir ijodida g‘oya va obrazlarning ko‘pligi, realizm va xalqchillik. U. Shyekspirning tarixiy dramalari va ularning Buyuk Britaniya tarixida ahamiyati. B.Jonson ijodi. «Seyan: uning yemirilishi», «Katalina: uning isyoni» tragediyalarida absolyut hokimiyatga qarshi kurash g‘oyasining aks etishi. B.Jonson komediyalarida ingliz hukmron doiralarining satirik obrazi. “Alkimyogar” komediyasi. Restavratsiya davrining adabiyotga bo‘lgan ta’siri. 9 J.Milton ijodi. «Yo‘qotilgan jannat» epik poemasida siyosiy voqealarning tasvirlanishi, Milton dunyoqarashidagi ziddiyatlar. Antik madaniyatni yuqori baholashi, «Topilgan jannat» asarlarida zulmga qarshi kurash. «Samson-kurashchi» asarida davrning aktual masalalari. J. Milton ijodiga diniy manbalarning ta’siri. J. Draydnning adabiy merosi va asosiy asalari. “Annus Mirabilis” poemasida ijtimoiy hodisalar tasviri. Yozuvchining satirik asarlari: “Absalom va Axistofel” va “Mak Flekno”. Ingliz adabiyotida ma’rifatchilik davrining o‘ziga xosligi. Jurnalistikaning taraqqiyoti. Ma’rifatchilikning ikki yo‘nalishi. D.Defoning jurnalistik faoliyati, asarlarida jamiyatning chirkin hayotini haqqoniy tasvirlashi. Defo badiiy uslubining o‘ziga xosligi. Defo – adabiyotning xalqchilligi uchun kurashchi. D.Defo - ma’rifiyrealistik romanlar ijodkori. «Robinzon Kruzo» asarining ma’rifiy ahamiyati. Defo romanlari roman janri taraqqiyotida asosiy bosqich sifatida. Jonatan Svift – XVIII asrning yirik adabiy tanqidchisi va ijodkori. Sviftning estetik qarashlari. Svift ijodida xalq masalasi. Svift va satira. «Gulliverning sayohatlari» romani - ingliz hayotining tanqidiy umumlashmasi sifatidagi asar. Asarda Angliyadagi hukmron sinfning chirkin urf-odatlari, davlat siyosati, fan va madaniyatga yozuvchining munosabati. Svift ideali va Gulliver obrazi. Sviftning estetik qarashlari. Svift fantastikasining realistik negizi. Buyuk Britaniya ma’rifatchilik adabiyotining so‘nggi davri. G.Fildingning ijodiy faoliyati. Filding roman janri ustasi sifatida. Filding romanlarida ijobiy qahramon va obrazlar muammosi. Tom Jons obrazi. Xarakterni qarama-qarshiliklar orqali hamda rivojlanishda ochib berishga intilish. Filding romanlarida syujet qurish tamoyillari va tipiklashtirish muammosi. Ingliz realistik romanining rivojida T.J.Smollet ijodining ahamiyati. Uning asarlarida satira vositalarining chuqurlashtirilishi. Sentimentalizm oqimini paydo bo‘lishi. S. Richardson va L. Stern ijodiy faoliyati. R.Shyeridan ijodi va uning komediyalari. Buyuk Britaniya adabiyotida romantizm va uning o‘ziga xos xususiyatlari. R.Berns – buyuk shotland shoiri va uning ijodiy faoliyati. U.Bleyk she’riyati va uning ingliz adabiyoti tarixidagi o‘rni. U.Bleykning ijodiy falsafiy faoliyati. «Ko‘l maktabi» va «Angliya inqilobiy romantizmi» tushunchalari. «Leykistlar»ning adabiy novatorligi. Uilyam Vordsvord, Samuel Kulrij, Robert Sautilar ijodi, she’riyatlarini asosiy mazmun va g‘oyalari. Taraqqiyparvar romantizmning tarixiy negizlari va asosiy vakillari. J.Bayronning hayoti va ijodi. “Chayld Garoldning ziyorati” dostonida YEvropa mamlakatlari milliy ozodlik harakati haqidagi romantik qarashlari, uning siyosiy ahamiyati, Bayronning – “Sharq dostonlari”, “Don Juan” asarlarida adabiy novatorligi. Romantizm va realizm uslublarining bog‘lanib ketishi. P.B.Shyelli va J.Kitslarning ijodiy faoliyati. Valter Skott - tarixiy roman janrining asoschisi. Uning asarlarida Angliya, Shotlandiya va YEvropa kontinenti o‘zaro munosabatlarida tarixiy tub burilishlarning aks etishi. “Ayvengo” va “Tumor” romanlariining xususiyatlari. Jeyn Ostin hayoti va ijodi. Yozuvchi romanlarida ayol mavqei va jamiyatdagi tutgan o‘rni masalasining ifodasi. 10 XIX asrning 30-50 - yillarda realizmning ingliz adabiyotida yetakchi uslub sifatida qaror topishi. Viktorian davr adabiyoti tushunchasining shakklanishi. Ch.Dikkens-ingliz realizmining yirik vakili. Ch.Dikkens ijodining davrlarga bo‘linishi. Ch.Dikkensning estetik qarashlari va uning ijodidagi demokratik an’analar. Ilk asarlari ("Boz ocherklari", "Pikvik klubi xotiralari"). Dikkensyumorist. "Oliver Tvist" va "Nikolas Nikklbi" romanlarida sotsial mavzu. Dikkensning Amerikaga safari va uning adib ijodida aks etishi ("Amerika xotiralari" va "Martin Chyezvlt"). Dikkens va chartizm. "Rojdestvo hikoyalari". "Dombi va uning o‘g‘li" romani. Adibning 50-yillar boshlaridagi ijtimoiy romanlari ("Sovuq uy", "Og‘ir kunlar", "Mitti Dorrit"). U.Tekkerey ijodining davrlarga bo‘linishi. Uning asarlarida hajviy yo‘nalish. «Manmanlik yarmarkasi» - qahramonsiz asar sifatida. “Genri Esmond”, “Nyukoms” va boshka asarlarida ingliz jamiyatini ifodalanishi. U. Kollinz ijodi ("Oq kiyingan ayol", "Oy toshi" asarlari). Viktorian davri she’riyati. A.Tennison va Brauninglar she’riyati. Ingliz realizm rivojida ayol yozuvchilar roli. Opa-singil Brontelar (“Jeyn Eyr”, “Momoqaldiroqli dovon”, “Agnes Grey”). E.Gaskell ("Meri Barton'", "Shimol va Janub", "Ayollar va qizlar") romanlari. J.Eliot ijodi. ("Flossdagi tegirmon", "Midlmarch"asarlari). Ayol obrazining yangicha tasvirlanishi. Ingliz ayolini jamiyatda tutgan o‘rni va mavqei. Viktorian ayol obrazi. Zamonga oid ijtimoiy muammolarning yoritilishi. Viktorian davrning so‘nggi bosqichi. T.Gardi hayoti va ijodi. Uning asarlarida tushkunlik va fatalizm kayfiyatlari. Romanlardagi qishloq hayoti tasviri, odob-axloq masalasi. Ingliz detektiv janrining rivoji. Artur Konan Doyl ushbu janr rivojiga qo‘shgan hissasi. Edvardian davr adabiyoti. Buyuk Britaniya adabiyotida yangi yo‘nalishlarning paydo bo‘lishi. Estetizm oqimining asosiy g‘oyalari. O.Uayldlarning ijodida “San’at faqat san’at uchun” g‘oyani ifodasi. G.J.Uellsning ijtimoiy-falsafiy fantastikasi. ("Vaqt mashinasi", "Ko‘rinmas odam", "Dunyolar kurashi") asarlari. R.Kipling. Inson faolligi va mardligining ulug‘lanishi. “Changalzorlar kitobi”, “Nur so‘ndi” va “Kim” asarlarining badiiy ahamiyati. “Agar” sh’yerini didaktik ahamiyati. J.Golsuorsi va uning “Forsaytlar haqida saga” asari. Adib ijodida XIX asr realizmi an’analari. XX asr birinchi yarimida Buyuk Britaniya ijtimoiy hayotini romanlarda tasvirlanishi. Ingliz dramasidagi yangi davr. B.Shouning adabiy-tanqidiy faoliyati. B.Shou va fabian jamiyati.B.Shou ijodida urush va mustamlakachilikka qarshi kayfiyatlarning aks ettirilishi. B.Shou va "Mustaqil teatr". B.Shou dramaturgiyasi ("Yoqimli pesalar", "Yoqimsiz pesalar", "Puritanlar uchun pesalar"). “Pigmalion” p’yesasida til o‘rganish va sof til masalasi. Birinchi va ikkinchi jahon urushlarining adabiyotga bo‘lgan ta’siri. Shu davrda yangi adabiy yo‘nalishlar rivoji. Modernizm san’at va adabiyotda. Modernizm turlari, uslublari va asosiy g‘oyalari. 11 “Yo‘qotilgan avlod” tushunchasi. Richard Oldington va uning “yo‘qotilgan avlod”ga bag‘ishlangan romani “Qahramonning o‘limi”. Muallifning I jahon urushiga munosabati. Vera Brittannig “Testament of Youth” avtobiografik romanida insonparvarlik va tinchlikparvarlik g‘oyalari. Rupert Bruk, Zigfrid Sassun, Uilfred Ounlarning urushga qarshi she’riyati. J.Joys va ingliz modern nasrining taraqqiyoti, V.Vulf ijodida yangi tasvir vositalarining qo‘llanilishi. T.S.Eliot ijodida ingliz modern she’riatining namoyon bo‘lishi. U.Moem hayoti va ijodi. S. Moem ijodiga modernizm ta’siri. Realistik va naturalistik unsurlarning birikishi. S.Moem - hikoyanavis. Antiutopiya roman taraqqiyoti. O.Xakslining “O, ajib yangi dunyo” va J. Oruellning “Hayvonlar fermasi” romanida ijtimoiy hayot tasvirlanishi. Ikkinchi jahon urushidan keyingi Buyuk Britaniya adabiyoti. Postmodernizm tushunchasi. Ch.Snou ijodini ingliz adabiyotiga bo‘lgan ta’siri. Ijtimoy masalalar tasviri. Ekzistensializm falsafasi namoyandalari – U.Golding, Ayris Merdok, Myuriel Spark, Dj.Faulz. Uilyam Golding ijodiy uslubiyatida zamonaviy g‘oyalarning realistik aqidalar bilan mushtarakligi. Ayris Merdok ijodida ekzistensializm falsafasi. Ingliz adabiyotida “Antikolonial roman” (D.Oldridj, N.Lyuis), “Ishchi roman”i (A.Sillitou, Sid Chaplin), “Jahldor yosh avlodi” dramasi (J. Osborn) va romanlari (K Emis, D.Ueyn)larning ijodiy muammolari. G.Grin ("Yuvosh amerikalik", "Komediantlar") asarlarining xususiyatlari. XX asrning oxirida ingliz adabiyoti taraqiyotining o‘ziga hosligi. Neoviktorian adabiyotini paydo bo‘lishi (A. Bayett, J. Ris, P. Akroyd, Ch.Pallisser va boshqalar). Fentezi janri taraqqiyoti. J.R. Tolkiyen, K.S. Lyus, J. Roulinglar ijodi. Ushbu davr ingliz she’riyati. “Liverpul shoirlari” ijodi (B. Peyten, Adrian Xenri, R. Makgaff) asarlari. “The movement” shoirlari (F. Larkin, E. Djennings, J. Jozef va boshqalar). Yangi avlod yozuvchi ayollarining ijtimoiy hayotdagi ayol timsoliga munosabati masalasi. Doris Lessing, Keyt Atkinson, Margaret Drebbl va Syuzen Xilllarning ijodiy faoliyati. Ingliz adabiyotida turli davr Nobel mukofoti laureatlari. Ingliz adabiyoti va ingliz tilida yozilgan adabiyot tushunchalari (English literature and Literature in English). K. Isiguro, Xanif Kureyshi ingliz “multimadaniyat” (multicultural literature) adabiyot vakillari sifatida. XXI asrning boshlarida ingliz adabiyoti taraqqiyoti. Devid Mitchel va Zadi Smit asarlari. AQSh adabiyoti va uning jahon madaniyatida tutgan o‘rni. AQShning tarixiy rivojlanishi xususiyatlari va amerika adabiyotida milliy o‘ziga xoslik muammosi. Adabiy jarayonning davrlarga bo‘linishi. XVII-XVIII asrlar adabiyoti va uning o‘ziga xos xususiyatlari. Hindu qabilalarining xalq og‘zaki ijodi namunalari. XVIII asrda Amerika qit’asida mustamlakalashtirish davrining yakunlanishi. Shimoliy Amerikadagi ozodlik harakati. Mustaqillik va AQShni barpo etish uchun kurash va bu jarayonlarning adabiyotda aks etishi. Mahalliy aholi madaniyati. Milliy 12 adabiyot shakllanishining boshlanishi. AQSh adabiyoti uchun YEvropa an’analari va ma’rifatchilik falsafasining ahamiyati. Amerika ma’rifatchilik davri (1776-1820) adabiyotining o‘ziga xos xususiyatlari. Amerika ma’rifatchilik adabiyoti. Ma’rifatchilik adabiyoti jurnalistikasi. AQShning birinchi milliy shoiri F.Freneo sh’yeriyatining g‘oyalari. Uning ijodida klassitsizm va romantizm adabiyotiga xos xususiyatlarning uyg‘unligi ("Zulmatdagi uy"). R.Braunning ijodiy faoliyati ("Edgar Xantli"). Shimoliy Amerika ma’rifatchilarining faoliyati va publitsistikasi. Benjamin Franklin – buyuk Amerika mutaffakiri, qomusiy olim. “Bechora Richard almanaxi” asari va didaktik janr taraqqiyoti. T.Peynning “Sog‘lom idrok” pamfletida ozodlik uchun kurash Ilk romantizm davri. V. Irving, J.F.Kuper asarlari va ularning xususiyatlari. V.Irving ijodida Amerika o‘tmishining badiiy romantikasi ("Rip Van Vinkl"). Irving romantizmi xususiyatlari. F.Kuper ijodi ("Josus", "Pionerlar", “So‘ngi Mogikan”). Uning romantik uslubi xususiyatlari. “Charm Paypoq haqidagi roman”lar turkumi. F.Kuperning 40-50-yillardagi ijtimoiy romanlari. “Gotik romantizm” tushunchasi. A.E.Po ijodi, uning davrlarga bo‘linishi. A.E.Po hikoyalari va lirikasida 30-40-yillardagi Amerika ijtimoiy hayotidagi kayfiyatlarning pessimizm, qo‘rquv kabilarning aks etishi. Yozuvchining Amerika adabiyotida “gotik romantizm” rivojiga qo‘shgan hissasi. U.Xotorn ijodi va unda Amerika o‘tmishining ifodalanishi. (“Alvon harf”). G. Melvill ijodi. "Mobi Dik" romani. Romanda falsafiy timsolning o‘rni. Melvill ijodining uslubiy xususiyatlari. “Boston transidentalizm maktabi”. X.D.Torro va R.U. Emerson hayoti va ijodi. Yozuvchilarning she’riyatlarida individual shaxs qobiliyatlariga ishonchning ifodalanishi. Inson va tabiyat uyg‘unligi. Uolt Uitmen ijodiy uslubining xususiyatlari. Uning amerika she’riyatiga kiritgan uslubiy yangiliklari, xalq og‘zaki ijodi bilan aloqasi. U.Uitmen ijodining asosiy mavzulari va badiiy shakllari. "Maysa yaproqlari" to‘plami. Shoir ijodining uslubiy xususiyatlari. Emili Dikkenson, Margaret Fuller she’riyatidagi asosiy mavzular. Abolitsionizm tushunchasi. G.Bicher Stou va uning «Tom tog‘aning kulbasi» asari. Quldorlik tuzumining qoralanishi. Shimol va Janub o‘rtasidagi fuqarolar urushi va uning adabiyotda aks ettirilishi G.Longfello ijodi va dunyoqarashi. Irqchilik va quldorlikning tanqidi. “Qullik qo‘shiqlari”, “Gayavata haqida qo‘shiq” asarlarida hindular mavzusi. Longfello lirikasida tabiat mavzusi. Realizm. XX asr boshi realizmida romantik unsurlar. “Asrlar bo‘sag‘asi”da AQSh adabiyotida yo‘nalishlar kurashi. U.D.Xouells va X.Djeyms ijodlari. Mark Tven hayoti va ijodi. Yozuvchining ilk asarlarida xalq og‘zaki ijodi an’analarining aks etishi va ijodining davrlarga bo‘linishi. M.Tvenning Tom Soyer, Gek Finn haqidagi romanlari va AQShda tanqidiy realizmning shakllanishi. Tven feodalizm tanqidchisi ("Shahzoda va gado"). M.Tven romantizm va realizm xususida. ("Fenimor Kuperning adabiy gunohlari"). "Yankilar qirol Artur saroyida" 13 romani: uning janr xususiyatlari. M.Tven satirasi, uning evolyutsiyasi. Ijodining so‘nggi yillaridagi ziddiyatlar. O' Genri qisqa hikoyalar ustasi sifatida. Muallif ijodining uslubiy o‘ziga hosligi. Hikoyalarda ijtimoiy hayot, ezgulik tasviri. J.London ijodining davrlarga bo‘linishi. “Shimol hikoyalari” to‘plami. Yozuvchining dunyoqarashidagi ziddiyatlar, “Martin Iden” avtobiografik roman sifatida. XIX asr oxiri adabiyotida naturalizm. F.Norris va S.Kreynlarning Amerika adabiyoti rivojlanishida tutgan o‘rni. Inson va jamiyat mavzusi. Teodor Drayzer ijodi va XX asr Amerika adabiyotida realizmning rivojlanish yo‘llari. T.Drayzerning adabiy novatorligi (“Amerika fojiasi”, “Jenni Gerxardt”, “Baxtiqaro Kerri” ). Jon Rid hayoti va ijodi. “Dunyoni qaqshatgan 10 kun” romani. 20-yillar AKSh adabiyotida ijtimoiy realizm. Epton Sinkler va Sinkler Lyuislarning ijodi, ularning asarlarida Amerika hayotining tasviri. Epton Sinklerning “Changalzor” romanidagi asosiy g‘oya va muammolar. Sinkler Lyuis va uning “Asosiy ko‘cha” va "Bebbit" romanlari. Keyt Chopin ijodi va badiiy asarlarida ayollar hayotini ifodalanishi. Amerika modernizmi. E.Xeminguey ijodida birinchi jahon urushi mavzusining aks ettirilishi. E.Xeminguey «O‘zini yo‘qotgan avlod» jarchisi sifatida. “Alvido, qurol” romani. Matn ostida ma’no - “Aysberg” tamoyili. E.Xeminguey ijodining so‘nggi davri. «Chol va dengiz» asari. F.S.Fitsjeraldning “Buyuk Getsbi” romani. Sh.Anderson ijodida psixologik novellanavislik va AQSh adabiy an’analari. Dos Passos va "AQSh" trilogiyasi. AQSh adabiyotida janub mavzusi. Uilyam Folkner ijodining o‘ziga xos xususiyatlari. Snopslar oilasi haqida trilogiya. Folkner romanlarida janub, psixologizm, zamon muammolari. 1930-yillarda iqtisodiy inqiroz va adabiyot. “Buyuk dipressiya” adabiyoti. Jon Steynbek ijodida umidsizlik va ishonch g‘oyasining o‘ziga xos ifodasi. Erskin Kolduel va uning hikoyalari. 1910-1930 - yillarda Xarlemda Uyg‘onish davri. Afro-amerikalik yozuvchilar ijodi va ularning o‘z fuqarolik huquqlari uchun kurashi. Afro-amerikalik yozuvchilarning ijtimoiy xarakatlari. Klod Makkey, B. Vashington, Lengston Xyuz, Zora Xyorston ijodi. XX asr ikkinchi yarmida afro-amerikalik yozuchilar ijodi va asosiy mavzular evolyutsiyasi. R.Rayt, Dj.Bolduin, R.Ellison romanlardagi irqchilik masalasi. Toni Morrison - yangi avlod ayol yozuvchisi. Morrison asarlarining xalqaro miqyosda e’tirofga sazovar bo‘lishi. «Samoviy ko‘z» asari. Murakkab, ma’naviyat o‘ta chuqur ifodalangan romanlarida qoratanli insonlarning o‘zligini anglash muammosining ifoda etilishi. Morrison ijodida («Suyukli») oq va qoratanlilar orasidagi munosabatlar masalasining hal qilinishi. Maya Angelu roman, hikoya va she’riyati. 50-60 - yillardagi yoshlar harakati. “Bitniklar avlodi” R.P.Uorren, Dj.Keruak, A.Ginzberg. D.Selindjer romanlarida yosh avlod masalasi. I.Shou, Dj.Djons, N.Meyler, K.Vonnegud, D.Xeller – urushda qatnashgan yozuvchilarning ijodiy faoliyati. II jahon urush tasviri. 14 Hujjatli roman taraqiyoti. Trumen Kapote hujjatli badiiy nasri va “Sovuq qon” romani. XX asr Amerika dramaturgiyasida ijtimoiy hayot tasviri. Yujin O’Nil, Edvard Olbi, Artur Miller, Tenessi Uilyams, Lilian Xelmen, Sem Shyeppard dramaturgiyasi. Amerika ilmiy fantastika taraqiyoti. R.Bredberi, A.Azimov, S.King ilmiy fantastikalarida ijtimoiy mavzular ifodalanishi. Detektiv romanlar. D. Xemmet va U. Leguinlarni zamonaviy amerika detektiv janri rivojiga qo‘shgan hissasi. Yangicha detektiv obrazi. J. Grishem ijodiy faoliyati. Yudora Uelti, Joys Karol Uots, Elis Uolkerlarning Amerika adabiyoti rivojiga qo‘shgan hissasi. Qo‘shma Shtatlarning laureat shoirasi Rita Davning asarlari. Yamayka Kinsayd, Toni Kedi Bambara va Uolker zamonaviy romannavislar ijodida nazarga yaqin va ishonchga sazovor odamlarning orzulari va omadsizliklarining tasvirlanishi. Zamonaviy Amerika adabiyoti. Ijodiy oqimlar, uslub va mahorat masalasi. Dj.Gardner, Dj.Apdayk, Sol Bellou, Charlz Rayt, J.Grexemlarning ijodiy faoliyatlari. AQShda “multimadaniyat” (multicultural literature) adabiyot vakillari. Hindu amerika adabiyoti, Xitoy amerika adabiyoti, Yahudiy amerika adabiyoti, Lotin amerika adabiyoti (Chikano adabiyoti) va boshqalar. 5. TILLAR O‘QITISh METODIKASI VA TA’LIM TEXNOLOGIYaLARI Tillarni egallash Umumevropa kompetensiyalari. Chet tili o‘quv predmeti sifatida. Chet tillarni o‘rgatish maqsadlari, mazmuni va tamoyillari. Jahon miqyosida chet tillarni o‘qitish. O‘zbekistonda chet tillarni o‘qitish. Chet tili o‘qitish metodikasi fanining tarixi. Chet tili o‘qitishning pedagogik, didaktik, psixologik, lingvistik va metodik tamoyillari. Yondashuv tushunchasi. Kommunikativ, shaxsga yo‘naltirilgan, integrallashgan va kompetentlik yondashuvlari. Texnologiya tushunchasi. Modulli texnologiya. O‘yin texnologiyalari. Tanqidiy fikrlashni rivojlantirish texnologiyasi. Axborot kommunikatsion texnologiyalariga asoslangan ta’lim. Hamkorlikdagi ta’lim. Chet tili ta’limining guruhli texnologiyalari. Metod tushunchasi. Chet tili ta’limining an’anaviy va zamonaviy metodlari. Loyihalash metodi. Keys metodi. Evristik metod. TRIZ metodi. Ta’lim vositalari tasnifi. Mashq - chet tillarni o‘qitishning yagona birligi. O‘UM - umumta’lim muassasalarida chet til ta’limi sifatini oshirishning samarali vositasi sifatida. Zamonaviy darslik: darslik tuzilishi va tamoyillari. Kasbga yo‘naltirilgan ta’limning maqsadi va mazmuni. Chet til o‘qituvchisining kasbiy kompetensiyasi. Chet til o‘qituvchisi kasbiy kompetensiyasining komponentlari. Chet til o‘qituvchisi kasbiy kompetensiyasini shakllantirish metodlari. Chet til o‘quv jarayonini rejalashtirish. Chet til darsi tavsifi va texnologiyasi: darsda til muhitini yaratish, darsning tarbiyaviy imkoniyatlari, dars maqsadining xususiyati, chet til darsining mazmuni. Darsning maqsad, vazifalarini belgilash va tilga oid nutqiy materialni tanlash va tayyorlash. 15 Chet til darsida o‘qituvchi va o‘quvchilarning o‘zaro hamkorligi shakllari. Mavzuiy reja. Bir soatlik darsni rejalashtirish, darsni kuzatish. Portfolio turlari va tuzilishi. Darsning maqsadi, vazifalari, shakllari, darsga qo‘yiladigan talablar, kalendar –tematik rejani tuzish texnologiyasi. (1-4 sinflar) O‘quvchilarga chet til talaffuzini o‘rgatish. Talaffuzni o‘rgatishda innovatsion ta’lim texnologiyalari.Talaffuzni baholashga qo‘yilgan CEFR talablari. O‘quvchilarga chet til talaffuzini o‘rgatish. Talaffuzni o‘rgatishda innovatsion ta’lim texnologiyalari. Talaffuzni baholashga qo‘yilgan CEFR talablari. (5-9 sinflar) O‘quvchilarga chet til talaffuzini o‘rgatish. Talaffuzni o‘rgatishda innovatsion ta’lim texnologiyalari. Talaffuzni baholashga qo‘yilgan CEFR talablari. texnologiyalari (10-11 sinflar, AL va KHK o‘quvchilari) O‘quvchilarga leksikani o‘rgatish muammolari. Leksik materialni o‘rgatishda innovatsion ta’lim texnologiyalari. Leksikani baholashga qo‘yilgan CEFR talablari. (1-4 sinflar) O‘quvchilarga leksikani o‘rgatish. Leksik materialni o‘rgatishda innovatsion ta’lim texnologiyalari. Leksikani baholashga qo‘yilgan CEFR talablari. (5-9 sinflar) O‘quvchilarga leksikani o‘rgatish. Leksik materialni o‘rgatishda innovatsion ta’lim texnologiyalari. Leksikani baholashga qo‘yilgan CEFR talablari. (10-11 sinflar. AL va KHK o‘quvchilari) O‘quvchilarga chet tili grammatikasini o‘rgatish. Grammatik materialini o‘rgatishda innovatsion ta’lim texnologiyalari. Grammatikani baholashga qo‘yilgan CEFR talablari. (1-4 sinflar) O‘quvchilarga chet tili grammatikasini o‘rgatish. Grammatik materialini o‘rgatishda innovatsion ta’lim texnologiyalari. Grammatikani baholashga qo‘yilgan CEFR talablari. (5-9 sinflar) O‘quvchilarga chet tili grammatikasini o‘rgatish. Grammatik materialini o‘rgatishda innovatsion ta’lim texnologiyalari. Grammatikani baholashga qo‘yilgan CEFR talablari. (10-11 sinflar, Al va KHK o‘quvchilari) Chet tilni amaliy jihatdan egallashda tinglab tushunishning ahamiyati. O‘quvchilarga tinglab tushunish o‘rgatishning maqsadi va vazifalari. Tinglab tushunishning asosiy mexanizmlari va ularni shakllantirish. Tinglab tushunishni o‘rgatish qiyinchiliklari. O‘quvchilarga tinglab tushunishni o‘rgatishga qo‘yilgan CEFR talablari va baholash. (1-4 sinflar) O‘quvchilarga tinglab tushunishni o‘rgatishning ahamiyati. Tinglab tushunishni o‘rgatishning asosiy mexanizmlari va ularni rivojlantirish. Tinglab tushunishni o‘rgatishda uchraydigan qiyinchiliklar. O‘quvchilarga tushunishni o‘rgatishga qo‘yilgan CEFR talablari va baholash. (5-9 sinflar) O‘quvchilarga tinglab tushunishni o‘rgatishning ahamiyati. Tinglab tushunishni o‘rgatishning asosiy mexanizmlari va ularni rivojlantirish. Tinglab tushunishni o‘rgatishda uchraydigan qiyinchiliklar. Yuqori sinf o‘quvchilariga tinglab tushunishni o‘rgatishning “Top down” va “Bottom up” usullari. AKT yordamida tinglab tushunishni o‘rgatish. O‘quvchilarga tushunishni o‘rgatishga qo‘yilgan CEFR talablari va baholash. (10-11 sinflar, AL va KHK o‘quvchilari) Gapirish – ta’limning maqsadi va vositasi sifatida. Gapirishning turlari, asosiy mexanizmlari, ularni shakllantirish hamda rivojlantirish usullari. O‘quvchilarning 16 gapirishni o‘rgatishning qiyinchiliklari. Gapirishni shakllantirishda mashqlar tizimi. Gapirishni o‘rgatishda o‘yin texnologiyalarini qo‘llash. O‘quvchilarga gapirishni o‘rgatishga qo‘yilgan CEFR talablari va baholash. (1-4 sinflar) Gapirish – ta’limning maqsadi va vositasi sifatida. Gapirishning turlari, asosiy mexanizmlari, ularni shakllantirish hamda rivojlantirish usullari. O‘quvchilarga gapirishni o‘rgatishning qiyinchiliklari. Gapirishni shakllantirishda mashqlar tizimi. Gapirishni o‘rgatishda interfaol texnologiyalardan foydalanish. O‘quvchilarga gapirishni o‘rgatishga qo‘yilgan CEFR talablari va baholash. (5-9 sinflar) Gapirishning turlari, asosiy mexanizmlari, ularni shakllantirish hamda rivojlantirish usullari. O‘quvchilarga gapirishni o‘rgatishning qiyinchiliklari. Gapirishni shakllantirishda mashqlar tizimi. Tanqidiy fikrlashni rivojlantirish texnologiyasi. O‘quvchilarga gapirishni o‘rgatishga qo‘yilgan CEFR talablari va baholash. (10-11 sinflar, AL va KHK o‘quvchilari) O‘qish - chet til o‘qitishning maqsad va vositasi sifatida. O‘qishni o‘rgatish bosqichlari. O‘qish turlari va ularni shakllantirishga mo‘ljallangan mashqlar tizimi. Nazorati turlari va shakllari. O‘qitishni o‘rgatishda grafik organayzerlarning ahamiyati. O‘quvchilarning o‘qish malakasiga qo‘yilgan CEFR talablari va baholash. (1-4 sinflar) O‘qish - chet til o‘qitishning maqsad va vositasi sifatida. O‘qishni o‘rgatish bosqichlari. O‘qish turlari va ularni shakllantirishga mo‘ljallangan mashqlar tizimi. Nazorati turlari va shakllari. O‘qitishni o‘rgatishda grafik organayzerlarning ahamiyati. O‘quvchilarning o‘qish malakasiga qo‘yilgan CEFR talablari va baholash. (5-9 sinflar) O‘qish - chet til o‘qitishning maqsad va vositasi sifatida. O‘qishni o‘rgatish bosqichlari. O‘qish turlari va ularni rivojlantirishga mo‘ljallangan mashqlar tizimi. Nazorati turlari va shakllari. O‘qitishni o‘rgatishda grafik organayzerlarning ahamiyati. O‘quvchilarning o‘qish malakasiga qo‘yilgan CEFR talablari va baholash. (10-11 sinflar, AL va KHK o‘quvchilari) Yozuvni o‘rgatishning maqsad va vazifalari. Yozma nutqni o‘rgatish texnologiyasi. Ta’limning turli bosqichlarida yozuv, orfografiya (to‘g‘ri yozish) ko‘nikmalariga va yozma nutq malakasiga ega bo‘lishga qo‘yilgan CEFR talablari va baholash. (1-4 sinflar) Yozuvni o‘rgatishning maqsad va vazifalari. Yozma nutqni o‘rgatish texnologiyasi. O‘quvchilarga yozuvni o‘rgatish. Yozuv, orfografiya (to‘g‘ri yozish), punktuatsiya (tinish belgilar) ko‘nikmalarini rivojlantirish. Yozuv malkasiga qo‘yilgan CEFR talablari va baholash. (5-9 sinflar) Yozuvni o‘rgatishning maqsad va vazifalari. Yozma nutqni o‘rgatish texnologiyasi. (Press – formulasi. Brainstorming. Spider-man. Net work Tree, Fishbone). Ta’limning turli bosqichlarida yozuv, orfografiya (to‘g‘ri yozish), punktuatsiya (tinish belgilar) ko‘nikmalariga va yozma nutq malakasiga ega bo‘lishga qo‘yilgan CEFR talablari va baholash. (10-11 sinflar, AL va KHK o‘quvchilari) Chet tili bilim, ko‘nikma va malakalarni nazorat qilishda CEFR talablari. Chet til bo‘yicha bilim, ko‘nikma va malakalarni nazorat qilish turlari, shakllari. Test turlari. 17 Chet tili bo‘yicha darsdan tashqari ishning ahamiyati. Chet tili bo‘yicha darsdan tashqari ishlarning turlari va shakllari. Chet tili darsi bo‘yicha darsdan tashqari ishlarni tashkillashtirish va rejalashtirish tamoyillari. Ta’limning turli bosqichlarida chet tili bo‘yicha darsdan tashqari ishlarni tayyorlash va o‘tkazish texnologiyalari. O‘quv jarayonida mustaqil ta’limni tashkil etish. II. Mutahassilik fanlaridan sinov imtihonlarining o‘tkazilish tartibi 1. Kirish imtihonlari mahsus veb kameralar bilan jihozlangan xonalarda karantin qoidalarga amal qilingan holda o‘tkaziladi. 2. Imtihonga talabalarning telefon, kitob, shpargalka kabi taqiqlangan buyumlarni olib kirishlariga yo‘l qo‘yilmaydi. 3. Talabalar imtihonga kirishidan oldin maxsus detector orqali tekshiruvdan o‘tkaziladi. Tekshiruv vaqtida taqiqlangan buyumlarni topshirishdan bosh tortsa imtihonga qo‘yilmaydi. 4. Imtihon vaqtida nazoratchilar tomonidan taqiqlangan buyumlar aniqlangan taqdirda imtihondan chetlatiladi. 5. Imtihon boshlanganidan so‘ng kech qolgan talabalar imtihonga kiritilmaydi. 6. Yozma ish uchun 3 soat vaqt beriladi. 3 soatdan so‘ng daftarlar yig‘ib olinadi. Boshqa kunga ham ko’chirilmaydi. 7. Yozma ish yakunlangach o‘sha yerning o‘zida daftarlar shifrlanib, tekshiruvchilarga beriladi. Tekshiruvchilar ishini yakunlagach shu yerning o‘zida baholar qaydnomalarga ko‘chiriladi. Ertasi kuni imtihon natijalari rasmiy saytda e’lon qilinadi. III. Baholash mezonlari Baholash mezoni 0 balldan 100 ballgachani tashkil etadi. Har bir yozma ish fanni qamrab oluvchi barcha bo‘limlarni o‘z ichiga olgan 5 tadan savoldan iborat bo'lib, har bir savol uchun esa maksimal 20 ball belgilangan. Variantdagi har bir savolga yozilgan javoblarning mazmuniga qarab, ularga quyidagicha miqdorda ballar belgilanadi: Har bir javob uchun Mezon qo‘yiladigan ball 1. Mustaqil mushohada asosida to‘g‘ri va to‘liq javob 17,2-20 yozilsa; 2. Savolning mazmuni, mohiyati izchil yoritilsa; 3. Shuningdek, ijodiy yondashilsa; 4. Javobda mantiqiy yaxlitlikka erishilsa; 5. Mavzuga ko‘ra hulosa yozilsa. 14,2-17,1 1. Mustaqil mushohada asosida to‘g‘ri lekin to‘la javob yozilmasa; 2. Savolning mazmuni, mohiyati qisman yoritilsa; 18 11-14,1 0-10,9 3. Shuningdek, ijodiy yondashilsa; 4. Javobda mantiqiy yaxlitlikka erishilsa; 5. Mavzuga ko‘ra hulosa yozilsa. 1. Mustaqil mushohada asosida to‘g‘ri lekin to‘la javob yozilmasa; 2. Savolning mazmuni, mohiyati qisman yoritilsa; 3. Shuningdek, ijodiy yondashilmasa; 4. Javobda mantiqiy yaxlitlikka erishilmasa; 5. Mavzuga ko‘ra hulosa yozilmasa. 1. Mustaqil mushohada asosida qisman bo’lsada javob yozilmasa; 2. Savolning mazmuni, mohiyati qisman yoritilmasa; 3. Shuningdek, ijodiy yondashilmasa; 4. Javobda mantiqiy yaxlitlikka erishilmasa; 5. Mavzuga ko‘ra hulosa yozilmasa. Asosiy va qo‘shimcha o‘quv adabiyotlar hamda axborot manbalari Asosiy adabiyotlar: 1. Abduazizov A.A. English Phonetics. Tashkent, 2007. 2. Антрушина Г.Б. Лексикология английского языка. Москва: “Дрофа”, 2006 3. Ashurova D.U., Galiyeva M.R. Stylistics of Literary text. Tashkent: “TuronIqbol”, 2016 4. Blokh M.Y. Theoretical Grammar of the English Language. M.: , 2004 5. Eastwood J. Oxford guide to English grammar. Oxford, OUP, 2002. 6. Galperin I.R. Stylistics. М.: Higher School, 2000. 7. Hogg R. Cambridge History of the English language, Volume I, 2005. 8. Iriskulov M., Kuldashev A. Theoretical Grammar of the English Languge. T.: 2008 9. Muminov O.M. Lexicology of the English language. T.: 2006. 10. Nino Kirkavialidze. Theoretical Course of English Grammar. Tbilisi, 2013 11. Peter Roach “English phonetics and phonology” Cambridge University press, 2000, 2 nd edition 12. Rastorguyeva T. A.“A history of the English language”. M.: Vlados, 2003. 13. Sachkova E.V. “Lectures on English Stylistics”. Москва – 2012. 14. Sokolova M.A. Theoretical Phonetics of Englis. Mосква: “Феникс”, 2010. 15. Qўлдошев А. “Инглиз тили тарихи”. Т.: 2011 (инглиз тилида) 16. A companion to American Literature and Culture. Edited by Paul Lauter. UK: Blackwell Publishing. 2010. 770 p. 17. Bakoeva M. Muratova E., Ochilova M. English Literature. Tashkent 2010 18. English literature from the 19th century through today / edited by J.E. Luebering. p. cm. — (The Britannica guide to world literature) by Britannica Educational Publishing New York. 2011 19. English literature from the Restoration through the romantic period / edited by J.E. Luebering.—1st ed.p. cm.—(The Britannica guide to world literature) by Britannica Educational Publishing New York. 2011 19 20. Richard Gray. A History Amerıcan Literature. Third Edition. Blackwell Publishers Ltd 2012. UK. 21. Jalolov J.J., Makhkamova G.T., Ashurov Sh.S. English Language Teaching methodology-T.: 2015 22. Jalolov J.J. Chet til o’qitish metodikasi.- T.: 2012. 23. Axmedova L.T., Normuratova V.I. Teaching English practicum / Praktikum po metodike prepodavaniya angliyskogo yazika - T.: 2011. 24. Xoshimov O’, Yaqubov I. Ingliz tli o’qitish metodikasi – T.: 2003. 25. Aхмедова Л.Т. Роль и место педагогических технологий в профессиональной подготовке студентов- T.: 2009. 26. Мильруд Р.П. Методика преподавания английского язqка. English language methodology: Учебное пособие для вузов. 2-изд. - Москва. Дрофа, 2007. 27. Common European Framework of Reference for languages: Learning, Teaching, Assessment. The Council of Europe - Strasbourg, 2005. 28. Rogers and Richards. Approaches and methods in Language Teaching. Cambridge University press. 29. Harmer Jeremy. The practice of English language Teaching. Cambridge, 2007. 30. Makhkamova G.T. Innovative pedagogical Technologies in the English Language Teaching. Tashkent, 2017. Qўшимча адабиётлар 1. Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон демократик Ўзбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. Тошкент, “Ўзбекистон” НМИУ, 2017. – 292. б. 2. Мирзиёев Ш.М. Qонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш юрт тараqqиёти ва халq фаровонлигининг гарови. “Ўзбекистон” НМИУ, 2017. – 47 б. 3. Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халqимиз билан бирга qурамиз. “Ўзбекистон” НМИУ, 2017. – 485 б. 4. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги “Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича hаракатлар стратегияси тўg‘рисида”ги ПФ-4947-сонли Фармони. Ўзбекистон Республикаси qонун hужжатлари тўплами, 2017 й., 6-сон, 70-модда Интернет сайтлари 1. http://www.britishcouncil.org 2. http://www.bbc 3. http://encyclopedia.farlex.com 4. http://tpot.ru/index.html.http://www.oup.co.uk 5. www.onestopenglish.com.http://youreng.narod.ru/teoper.html 6. Website dedicated to linguistics: www.linguist.org 7. Русский филологический портал: www.philology.ru 8. www.natlib.uz 9. www.dissercat.ru 10. www.nauka.ru 11. www.dissorg.com 20 12. www.uzscience.uz 13. www.linguist.org 14. http://www.teachingenglish.org. 15. http://www.teachermentors.com 16. http://www.inspiringteachers.com 17. http://teachnet.org 18. http: //www.alt-teachercert. org 19. http: //www.tv5.org/ 20. http: //www.rfi.fr/ 21. http: //lefildubilingue. org/ 22. http://www.cafepedagogique.net 23. vocabularyprofile.com 24. www.google.es 25. www.marco.ele 26. www.cervantes.es 27. www.edu.uz 28. www.uzedu.uz 29. www.pedagog.uz 30. http//hubpages.com.profile/Judy+Cullins(en espacol) 31. http://ezinearticles.com/expert=Judy_Cullins (en espacol) 32. www.google.es 33. www.cervantes.es 34. http:/anayaele.com 35. www.bonjourdefrance.com 36. www.duplaisiralire.com 37. www.jeuxfk.fr 21