Iqtisodiyotdagi ilmiy maktablar. Talaba: Mamayusupov Ilhom Qabul qildi: Mirzakarimova.M REJA: Iqtisodiyotdagi ilmiy maktablarga kirish Klassik iqtisod va uning ta'siri Neoklassik iqtisodning asosiy raqamlari Xulq-atvor iqtisodiyotining yuksalishi Respublikamizning mustaqillikka erishishi fanning turli yo‘nalishlarda rivojlanishiga keng yo‘l ochib berdi. Bu jarayonda olimlarimizning mashaqqatli mehnatlari va ijodiy izlanishlari alohida ahamiyatga ega. Shu ma’noda, 0‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov hozirgi kunda <<olimlar va ijodkor Kodimlarimizga e’tiborni kuchaytirish kerak. Ghunki ma’naviy boyliklami aynan shular yaratadi. Ularga g‘am xo‘rlik qilish, samarali faoliyati Vichun barcha zarur moddiy-ma’naviy sharoitlami yaratib berish davlat hokimiyati vaxo‘jalik tashkilotlari rahbarlarining burchi vatanni himoya qilish»deb yozadi. Shu nuqtai nazardan, bugungi kunda mutaxassislamingilmiy tadqiqotning nazariy asoslarini o ‘rganishi va egallangan bilimlami amaliyotga tatbiq qilishi dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Ma’lumki, inson o‘z ijodiy izlanishlari asosida dunyoni o‘zgartiradia o‘zini yaratuvchi, ijodkor, kashfiyotchi sifatida namoyon etadi. Ijodning maxsus shakli bo‘lgan ilmiy tadqiqot jarayoni o‘ziga xosmetodologik xarakterga ega. U subyektning borliq hodisalarini qaydarajada bilishida namoyon bo‘ladi. Shu nuqtai nazardan, ilmiy tadqiqot fanda evristik xarakterga ega. Zero, ilmiy-tadqiqot jarayonida subyektobyektga faol, izchil ta’sir ko‘rsatadi. Bu ta’sir jarayonida inson o‘zini qurshab turgan muhitni o‘zgartiradi, shu paytgach ko‘rilmagananglanilmagan, o ‘rganilmagan, g’aroyib va jozibali yangilikni yaratadiyoki kashf etadi. Shu ma’noda faoliyat kishilik jamiyati mavjudligining zaruriy sharti sifatida dunyoni o ‘zining maqsadiga ko‘ra o‘zgartirishga qaratilgan inson xatti-harakatini namoyon etadi. Ilmiy tadqiqot - buinsonning o ‘zi va atrofidagi o'zgarishlami anglab yetishga doimiy ravishda tayyor turish, yangicha tafakkur qilish asosida o‘z qobig‘idan chiqa olishidir. Yangi narsalarni ixtiro etishga bo‘lgan intilish olimning nazariy huzur-halovatini namoyon etadi. Iqtisodiyotdagi ilmiy maktablarga kirish Bu maktablarning kelib chiqishi va evolyutsiyasini tushunish iqtisodiy tafakkurning murakkab tomonlarini tushunishda hal qiluvchi ahamiyatga ega. Ushbu maktablarni o'rganish orqali iqtisodchilar zamonaviy iqtisodiy nazariya asoslari haqida tushunchaga ega bo'lishlari mumkin. Har bir maktab iqtisodiyot sohasiga o'ziga xos istiqbol va tamoyillar to'plamini olib keladi. Klassik iqtisoddan yangi institutsional iqtisodgacha, har bir maktab iqtisodiy nazariyaning boy gobeleniga hissa qo'shadi. Iqtisodiyotdagi ilmiy maktablar xilmaxil va iqtisodiy fikrni shakllantirishda ta'sirchan. Ushbu maktablar iqtisodiy hodisalarni tahlil qilishning turli metodologiyalari va yondashuvlarini o'z ichiga oladi. Ilmiy maktablarda bir yoki undan ortiq yetakchilar bo‘lishi mumkin. Ilmiy maktabda o‘ziga xos ilmiy innovatsion mexanizmlar amal qiladi, ulaming paydo bo‘lishi doimo yangi g‘oyalami amaliyotgajoriy qilishda shu g‘oyaga aks g‘oyani ilgari suruvchi opponentlar bilan kurashida shakllanadi. Ba’zi olimlaming fikriga ko‘ra yangi g‘oyalar ilgaridan qotib qolgan eski g‘oyalardan amaliy ahamiyati bilan ustivorlik qiladi, ilmiy maktab vakillarining shu g‘oyani himoya qilishi uning amaliyotga joriy qilinishining garovidir. Ilmiy maktabda ustozning rahbarlik mahorati va ilmiy salohiyati, olimlik mas’uliyati muhim ahamiyatga ega. Ilmiy maktablar nazariy konsepsiyalami rivojlantirishga yo‘naltirilgan ilmiy g‘oyalar majmui shaklida namoyon boiadi. Ilmiy maktablar ilgari surilgan g‘oyalaming masshtabi, ulaming ahamiyatiga ko‘ra bir-biridan farq qiladi.15:42 Ilmiy maktablar, metod, metodologiya, metodika tushunchalari. Ilmiy maktablar o ‘zida muayyan shaxs, olimning ilmiy faoliyatiyo'nalishini o'rganish natijasida shakllangan kasb egalari, olimlar kogortasi b o ‘lib, unda muayyan ilmiy g'oy'a, nazariya doirasida hamjihatlikda faoliyat olib boriladi. Ilmiy maktab tushunchasi metodtushunchasidan kengroqdir. Ilmiy maktablar fan taraqqiyotida vorisiylikni ta’minlaydi, ya’nifandagi tizimli rivojlanishni o‘zida namoyon qiladi. Ilmiy maktablaming paradigmal va lokal darajalari farqlanadi. I.Nyuton, A.Eynshteyn, N.Bor, I.Prigojin ilmiy maktablari paradigmal darajani namoyon qilsa mamlakat, alohida oliy ta ’lim muassasalari yoki ilmiy tadqiqot institutlarida faoliyat olib boradigan ilmiy maktablar lokal darajani aks ettiradi. Klassik iqtisod va uning ta'siri Iqtisodiyotdagi ilmiy maktablar fanni shakllantirishda hal qiluvchi ahamiyatga ega. Adam Smit, Devid Rikardo va Jon Styuart Milllar tomonidan asos solingan Klassik iqtisod zamonaviy iqtisodiy fikrga asos solgan. Klassik iqtisod laissez-faire yondashuvini, erkin bozorlarni va bozorning ko'rinmas qo'lini ta'kidladi. Ushbu maktabning ta'sirini makroiqtisodiy nazariyalar va siyosatlarning rivojlanishida ko'rish mumkin. Tanqid va qiyinchiliklarga qaramay, Klassik Iqtisodiyot butun dunyo bo'ylab iqtisodiy munozaralarda ta'sirchan bo'lib qolmoqda. Uning tamoyillari iqtisodchilar va siyosatchilar o'rtasida o'rganish va muhokama qilishda davom etmoqda. Neoklassik iqtisodning asosiy raqamlari Iqtisodiyotdagi ilmiy maktablar yillar davomida fanni shakllantirishda muhim rol o'ynadi. Neoklassik iqtisodning asosiy vakillaridan biri Alfred Marshalldir. Marshallning talab va taklif, marjinal foydalilik va ishlab chiqarish nazariyasi haqidagi ishlari zamonaviy mikroiqtisodiyotga asos soldi. U narxlarni belgilash va resurslarni taqsimlashda bozorlar muhimligini ta’kidladi. Neoklassik iqtisoddagi boshqa muhim shaxslarga Leon Valras, Vilfredo Pareto va Karl Menger kiradi. Ularning ushbu sohaga qo'shgan hissasi iqtisodchilarning bozor dinamikasini qanday tahlil qilishlari va tushunishlariga doimiy ta'sir ko'rsatdi. Salavha 1 2 3 Iqtisodiyotdagi ilmiy maktablar vaqt o'tishi bilan rivojlanib bordi, so'nggi paytlarda Xulq-atvor iqtisodiyoti mashhur bo'ldi. Ushbu maktab kognitiv tarafkashlik va ijtimoiy omillar iqtisodiy qarorlarga qanday ta'sir qilishiga e'tibor qaratadi. Xulq-atvor iqtisodiyoti psixologiya va sotsiologiyadan olingan g'oyalarni o'z ichiga olgan holda, iqtisodiy hodisalarni yanada real va nozik tushunishni taklif qiladi, an'anaviy iqtisodiy modellarga qarshi chiqadi va fanlararo tadqiqotlar uchun yo'l ochadi. Xulq-atvor iqtisodiyotining yuksalishi an'anaviy iqtisodiy nazariyalarni inqilob qilib, asosiy e'tiborni oqilona qarorlar qabul qilishdan iqtisodiy muhitda inson xatti-harakati va hissiyotlarini tushunishga o'zgartirdi. Keyns iqtisodining ta'siri B Jon Meynard Keyns tomonidan asos solingan Keyns iqtisodi Buyuk Depressiya davrida shuhrat qozondi. Nazariya iqtisodiy faoliyatdagi pasayishlarga qarshi kurashish uchun iste'molchi va hukumat xarajatlarini oshirishga urg'u berdi. A Iqtisodiyotdagi ilmiy maktablar vaqt o'tishi bilan fanni shakllantirdi. Ko'zga ko'ringan ta'sirlardan biri makroiqtisodiyotni inqilob qilgan Keyns iqtisodidir. Uning asosiy e'tibor talabni rag'batlantirish uchun davlat aralashuviga qaratiladi. C Keyns iqtisodining doimiy ta'sirini zamonaviy iqtisodiy siyosatda ko'rish mumkin. Hukumatlar ko'pincha o'sishni rag'batlantirish va bozorlarni barqarorlashtirish uchun iqtisodiy tanazzul paytida Keyns tamoyillarini qo'llaydilar. Avstriya iqtisodiyotining paydo bo'lishi Avstriya iqtisodiyoti tadbirkorlik, kapital nazariyasi va pul-kredit siyosati kabi sohalarga katta hissa qo'shdi. Uning uslubiy qat'iylik va tanqidiy fikrlashga urg'u berish bugungi kunda iqtisodiy munozaralar va tadqiqotlarga ta'sir qilishda davom etmoqda. Avstriya iqtisodiyotining asosiy tamoyillaridan biri bu metodologik individualizm g‘oyasi bo‘lib, u iqtisodiy hodisalarning harakatlantiruvchi kuchi sifatida alohida subyektlarning harakatlari va qarorlariga e’tibor qaratadi. Ushbu yondashuv boshqa maktablarning tizimli va umumiy tahlillaridan farq qiladi. Avstriya iqtisodiyoti 19-asr oxirida oʻsha davrdagi hukmron iqtisodiy nazariyalarga qarshi reaksiya sifatida paydo boʻldi. Karl Menger va Fridrix fon Vizer kabi shaxslar boshchiligidagi bu fikr maktabi individual harakat va sub'ektiv qiymatni ta'kidladi. Ekonometrikaning zamonaviy ishlanmalari Iqtisodiyotdagi ilmiy maktablar sohani sezilarli darajada shakllantirdi. Ekonometrikadagi zamonaviy ishlanmalar iqtisodiy ma'lumotlarni samarali tahlil qilish uchun ilg'or statistik usullarga e'tibor qaratadi. Ekonometriya sohasidagi tadqiqotchilar va akademiklar an'anaviy iqtisodiy usullarning chegaralarini doimiy ravishda oshirib boradilar. Yangi texnologiyalar va metodologiyalarni o'zlashtirib, ular murakkab iqtisodiy tizimlar haqidagi tushunchamizni yaxshilashga intilishadi. Ekonometrika mashinani o'rganish va katta ma'lumotlarni tahlil qilish kabi ilg'or texnikalarni o'z ichiga olgan holda rivojlandi. Ushbu zamonaviy vositalar iqtisodiy hodisalar haqida chuqurroq tushuncha beradi va yaxshi siyosat qarorlarini qabul qilishga yordam beradi. Iqtisodiy maktablarning muammolari va tanqidlari Iqtisodiy maktablarning tanqidlari taxminlar, metodologiyalar va amaliy natijalarni shubha ostiga qo'yadi, bu esa asoslilik va dolzarblik haqida bahslarga olib keladi. Iqtisodiyotdagi ilmiy maktablar fanni shakllantirgan, ammo ular paradigma o'zgarishlari va rivojlanayotgan nazariyalar kabi muammolarga duch kelishmoqda. Matn XULOSA Bugungi kunda ko‘plab olimlar ilm-fanning nazariy va amaliy masalalarini ilmiy asosda tadqiq etmoqdalar. Bizning nazarimizda nazariy g‘oyalami amaliyot bilan uyg‘unlashtirish, kashfiyotlar yaratish va ixtirolar qilishda buyuk olimlar tajribasidan foydalanish muhim ahamiyatga ega. Chunki ilmiy tadqiqot jarayonida shaxs yoki jamoa jamiyat taraqqiyotini ilgarilashiga ta’sir qiluvchi yangilik yaratiladi. Ijod va uning barcha turlari (badiiy, texnikaviy, ilmiy va boshqalar) haqidagi ilmiy bilimlaming rivoji uning mohiyatiga nisbatan turlicha falsafiy talqinlaming shakllanishiga olib kelgan. Bu esa, ijodiy faoliyat doirasida erishilgan ilmiy izlanishlar natijalariga tayangan holda uning mazmuniga aniqlik kiritish, ilmiy asoslangan ta’rifni ishlab chiqishni taqozo qilmoqda. E'tiboringiz uchun rahmat