Avesto Avesto — jahon madaniyat ining, jumladan, Markaziy Osiyo va Eron xalqlari t arixining qadimgi noyob yodgorligi. A. (Avest o) (parfiyoncha: apast ak – mat n; koʻpincha „Zend-Avest o“, yaʼni „t afsir qilingan mat n“ deb at aladi) — Zardusht dinining Muqaddas kit oblari t oʻplami. Avesto kitobi Zardusht diniga amal qiluvchilarning muqaddas kit obi sifat ida Yagona Tangriga t opinish shu t aʼlimot dan boshlangan. Bu kit ob t arkibi, ifoda uslubi va t imsollar t izimi bilan adabiy manbalarga yaqin t uradi. „Avest o“da t ilga olingan joy nomlari (Varaxsha, Vaxsh)dan kelib chiqib, uning Amudaryo sohillarida yarat ilgani aniqlangan. Shu asosda uning vat ani Xorazmdir degan qarash mavjud. „Avest o“ oromiy va pahlaviy yozuvlari asosida yarat ilgan maxsus alifboda dast lab t oʻqqizt a hoʻkiz t erisiga yozilgan. Ilk nusxalari asosida sosoniylar (miloddan avvalgi VII–III asr) davrida 21 kit ob holida yigʻilgan, bizgacha ularning chorak qismi (4 dan 1 qismi) yet ib kelgan. Tiklangan mat nga „Zand“ nomi bilan sharhlar bit ilgan. „Avest o“ t oʻrt qismdan iborat : Yasna („Diniy marosimlar“), Yasht (maʼno jihatdan Yasnaga yaqin), Visparad („Barcha Ilohlar haqidagi kitob“), Vendidad („Yovuz ruhlarga qarshi qonunlar majmuasi“). Yasna t arkibiga kirgan madhlar „Gat lar“ (ayrim manbalarda „gohlar“) deb nomlanib, ularni Zardusht ning oʻzi yozgan deb t axmin qilinadi. Gat lar t arkibida Jamshid (Yima), Gershasp, Afrosiyob (Alp Ert oʻnga) kabi afsonaviy qahramonlar hayot i lavhalari uchraydi. „Avest o“ insoniyat sivilizat siya t arixining ilk sahifalarini t ashkil et gani uchun jahon olimlarining eʼt iborini t ort gan. U haqda F.Nit sshe, F. Shpigel, A. Mayllet , V. Bart old, E. Bert els, Yan Ripka, O. Makovelskiy, I. Braginskiy va boshqa xorijiy olimlarning t adqiqot lari mavjud. Oʻzbekist onda „Avest o“ni oʻrganish qadimdan boshlangan. Abu Rayhon Beruniy, Abu Jafar Tabariy, Abu Baxr Narshaxiy asarlarida „Avest o“ t aʼlimot iga va unda t ilga olingan t imsollarga murojaat mavjud. Bu nodir ilmiy asarlarning qoʻlyozma va bosma nusxalari OʻR Fanlar Akademiyasi ShI jamgʻarmasida saqlanadi. Hozirgi oʻzbek olimlari A.Qayumov, H. Homidov, M. Is’hoqov, N. Rahmonov va boshqalarning ilmiy t adqiqot va maqolalari eʼt iborli. Oʻzbekist on Respublikasi hukumat ning qarori bilan 2001-yilda „Avest o“ning 2700-yilligi nishonlandi. „Avest o“ vat ani Xorazmda bogʻ barpo qilindi, asarning oʻzbek t ilidagi t arjimalari chop et ildi, u haqida yangi t adqiqot lar yuzaga chiqdi. Koʻpchilik t adqiqot chilar fikriga koʻra, A. Oʻrt a Osiyoda, xususan Xorazmda miloddan avvalgi 1ming yillikning 1-yarmida vujudga kelgan. A.da kelt irilgan geografik maʼlumot lar ham buni t asdiqlaydi. Masalan, Xudo yarat gan oʻlkalar sanab oʻt ilar ekan, boyligi va koʻrkamligi jihat idan qadimgi Xorazm, Gava (Sugʻd), Margʻiyona (Marv), Baqt riya (Balx) birinchi boʻlib t ilga olinadi, Orol dengizi (Vorukasha yohud Vurukasha) va Amudaryo (Dait i) t avsiflanadi. A.dagi xalqning dast labki vat ani Sirdaryo, Amudaryo et aklari va Zarafshon vodiysi boʻlgan. A. uzoq vaqt mobaynida shakllangan. Unda kelt irilgan maʼlumot larning eng qadimgi qismlari miloddan avvalgi 2-ming yillik oxiri– 1-ming yillik boshiga oid boʻlib, ogʻzaki t arzda avloddan-avlodga oʻt ib kelgan. Keyingi asrlarda t arkibiga t urli diniy urf-odat lar bayoni, axloqiy, huquqiy qonun-qoidalar va hokazo qoʻshilib borgan. A.ni Zardusht diniy asar sifat ida bir t izimga solgan. Dast labki yozma nusxasi esa 12 ming mol t erisiga bit ilgan deb rivoyat qilinadi. U Persepolaa saqlangan. Aleksandr (Makedoniyalik Iskandar) Eronni zabt et ganda, bu nusxa kuydirib yuborilgan. Arshakiylardan Vologes I davri (51–78)da qayt a kit ob qilingan, lekin u saqlanmagan. Sosoniylar davri (III–VII asr)da yaxlit kit ob holiga kelt irilgan. A. 21 nask (qism)dan iborat boʻlgan. A. hajmi kat t a kit ob boʻlganligi sababli dindorlar kundalik faoliyat ida foydalanish uchun uning ixchamlasht irilgan shakli – „Kichik A.“ (Xurdak A.) yarat ilgan. Arablar Eronni fat h et gach (VII asr) Zardusht dini ruhoniylarining bir qismi Hindist onga koʻchib oʻt gan. Ularning avlodlari (parslar) Bombay shahrida oʻz jamoalarida hozirgacha A.ning asl nusxasini saqlab keladi. Fransuz t adqiqot chisi Anket il Dyuperron Zardusht izdoshlari jamoasida yashab, A. t ilini va yozuvini urganib, uni t arjima qilib nashr et gan (1771). A.ning bu nusxasi 27 jilddan iborat boʻlib, asarning yet t idan bir qismidir. U Yasna, Vispered, Vendidad, Gat lar va Yasht lar nomi bilan yurit iladigan kit oblarni oʻz ichiga oladi. A.da bayon et ilgan gʻoyalarga koʻra, olam ikki asosning, ikki ibt idoning, yaʼni yorugʻlik bilan zulmat ning, yaxshilik bilan yomonlikning t uxt ovsiz kurashidan iborat . Yaxshilik va ezgulik Xudosi Ahuramazda yer, oʻsimlik va boshqa hamma t abiiy boyliklarni yarat gan. Yomonlik va yovuzlik t imsoli Anxramaynu Ahuramazdaga qarshi t oʻxt ovsiz kurashadi, ammo uni yengishga ojizlik qiladi. Bu kurash abadiy davom et adi. Yaxshilikni ifodalovchi kuchlar osmonda, yomonlikni ifodalovchi kuchlar yer ost ida joylashgan, yer sat hi esa kurash maydonidir. Hayot dagi t urfa oʻzgarishlar qaysi kuchning gʻalaba qilishiga bogʻliq. Inson ham t ana va ruhning, axloq esa yaxshi va yomon xulqning oʻzaro kurashidan iborat . Cheksiz, abadiy fazo va vaqt ham ikki qarama-qarshi qismdan: yaxshilik va Ahuramazda hukmron boʻlgan abadiy yorugʻlik bilan yomonlik va Anhramaynu hukmron boʻlgan abadiy zulmat dan t ashkil t opadi. A. t aʼlimot iga koʻra, birinchi inson Govamard (hoʻkiz-odam; forscha Qayumars) boʻlib, undan barcha kishilar t arqalgan. Birinchi shoh Yima davri olt in davr hisoblangan, chunki unda oʻlim boʻlmagan, Ahuramazda doimiy bahor yarat gan. Kishilar bekamu kust , baxt iyor yashagan. 900 yil ut gach shoh Yima gʻururga berilib, man et ilgan sigir goʻsht ini yeydi va yovuzlik ramzi Anhramaynu hukmidagi kuchlar bosh koʻt aradi. Olamni muzlik qoplaydi. Yima Ahuramazda amri bilan odamlar va hayvonlarni sovuqdan saqlab qolish uchun qoʻrgʻon (var) qurib, unga har bir jonzot dan bir juft ini joylasht irgan. Insoniyat t arixining ilk olt in davri t ugagach, Hayr bilan Sharr (yaxshilik va yomonlik) oʻrt asidagi kurash davri boʻlgan ikkinchi davr boshlangan. Uchinchi davrda Ahuramazda gʻalaba qilib, ezgulik salt a-nat i barqaror boʻladi, oʻlganlar t iriladi. A.ning axloqiy-falsafiy mohiyat i „ezgu fikr“, „ezgu soʻz“ va „ezgu amal“ Muqaddas uchlik (axloqiy t riada)da oʻz ifodasini t opadi. Zardusht izdoshlarining ibodat oldidan ayt iladigan niyat i, soʻzlari shu 3 ibora bilan boshlanadi. A. oʻzbek, umuman Oʻrt a Osiyo, Eron, Ozarbayjon xalqlarining qadimgi davrdagi ijt imoiy-iqt isodiy hayot i, diniy qarashlari, olam t oʻgʻrisidagi t asavvurlari, urf-odat lari, maʼnaviy madaniyat larini oʻrganishda muhim va yagona manba. „Bu nodir kit ob bundan 300 yil muqaddam ikki daryo oraligʻida, mana shu zaminda umrgoʻzaronlik qilgan ajdodlarimizning biz avlodlariga qoldirgan maʼnaviy, t arixiy merosidir“ (I. A. Karimov, „Adolat li jamiyat sari“. T., 1998, 39—40-bet lar). Oʻzbekist on hukumat ining t ashabbusi bilan YUNESKO Bosh konferensiyasi 30-sessiyasi „Avest o“ yarat ilganining 2700yilligini dunyo miqyosida nishonlash haqida qaror qabul qildi (1999-yil noyabr). „Avest o“ning jahon madaniyat i va dinlar t arixida t ut gan oʻrnini hisobga olgan holda hamda yuqoridagi qarordan kelib chiqib Oʻzbekist on Respublikasi Vazirlar Mahkamasi maxsus qaror eʼlon qilib (2000-yil 29-mart ), „Avest o“ning 2700-yilligini nishonlash t adbirlarini belgiladi. Unga koʻra 2001-yilning okt abr oyida Oʻzbekist onda xalqaro ilmiy kon-ferensiya va t ant anali bayram t adbirlari oʻt kaziladi. Ad: Kadirov M., Ot rivki iz Avest i (perevod), Mat eriali po ist orii obshe-st venno-filosofskoy misli v Oʻzbekist ane, T., 1976; Makovelskiy A. O., Avest a, Baku, 1960;Sagdullayev A. S.,Qadimgi Oʻzbekist on ilk yozma manbalarda, T., 1997.Muhammadjon Hodirov.[1] Nashr qilingan adabiyotlar Avesto. Oʻzbekcha tarjima (Asqar Mahkam tarj.)-T.:2001. „Avesto“dan (tarj. M. Ishoqov). Oʻzbek tili va adabiyoti jurnali, 1999, # 2-4 Ilmiy adabiyotlar Abu Rayhon Beruniy. Al-osorul-boqiya an-al qarunul-holiya.-T.:1969 Abu Bahr Muhammad ibn Jaʼfar Narshaxiy. Buxoro tarixi. – T.: 1966 A. Qayumov. Qadimiyat obidalari. – T.: 1971 H. Homidov. „Avesto“ fayzlari. – T.: 2001 N. Rahmonov. „Avesto“ning paydo boʻlishi. – „Oʻzbekiston ovozi“ gaz., 2001, 26-may. N. Rahmonov. „Avesto“: Zamin, vatan demakdir. – „Oʻzbekiston ovozi“ gaz., 2001, 25-sentabr. Manbalar 1. OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. "https://uz.wikipedia.org/w/index .php?title=Avesto&oldid=4079070" dan olindi Bu sahifa oxirgi marta 4-Fevral 2024, 05:34 da tahrir qilingan. • Matndan CC BY-SA 4.0 litsenziyasi boʻyicha foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan boʻlsa).