1.Payvand birikmalar nuqsonlari va ularni bartaraf etish usullari. — копия (16)
реклама
1 - Маruza: Payvand birikmalar nuqsonlari va ularni bartaraf etish usullari R E JA: 1. Nuqsonlarning hosil bo‘lishi 2. Payvand birikmalarda uchraydigan nuqsonlar; 3. Nuqsonlarning oldini olish tadbirlari 4. Payvand birikmalar sifatini tekshirish Payvand choklar va birikmalarning nuqsonlari hosil bo‘lish tabiati va joylashishi jihatidan turlichadir. Nuqsonlarning hosil bo‘lishi jihatidan quyidagi asosiy guruhlarga ajratish mumkin: 1) yig‘ish texnologiyasining buzilishi oqibatida kelib chiqqan nuqsonlar; 2) payvandlanadigan detallar metalida (yoriqlar, qatlamlanishlar, ezilgan joylar), payvandlanadigan qirralarda yoki choklar yaqinida nuqsonlar bo‘lishi; bu nuqsonlar chokning shakllanishiga ta’sir etishi mumkin; 3) asosiy metalning yomon payvandlanishi keltirib chiqaradigan; 4) qo‘shimcha ashyolarning kimyoviy tarkibi hamda texnologik xususiyatlarining mos kelmasligi natijasida paydo bo‘ladigan nuqsonlar; 5) payvandlashning texnologik jarayoni yoki termik ishlashning buzilishi natijasida vujudga keladigan; 6) payvandlash yoki konstruksiyani sovitish vaqtida siqish moslamalarining, konduktorlar va boshqa uskunalar mos kelmasligi natijasida vujudga keladigan nuqsonlar; 7) konstruksiyalarni ishlatish vaqtida hosil bo‘ladigan nuqsonlar. Payvand birikmalarda uchraydigan nuqsonlar 1. Tashqi nuqsonlar. Bularga biriktirilgan chok eni, balandligining chizma talabiga javob bermasligi, deformatsiyalanishi, chokni chalaligi, darzlar bo‘lishi va boshqalar kiradi. Kuyish Katta tok bilan sekin payvandlash. Qirralar orasidagi katta zazor Payvand choki tagida flyusning qolishi. Pastki kesish Payvandlash tokening kattaligi. Yoyning uzunligi Burchak choklarni payvandlash jarayonidaelektrodning vertikal devor tomonga og‘ishi. Эримаслик: Вертикал бурчакнинг кам эгилиши Зазорнинг камлиги Бурчакларнинг ифлосланиши Пайванд токининг етарли эмаслиги Пайванд тезлигини ошириш Кратерлар: Ёйнинг узилиши Пайванд чокининг охирини нотўғри бажариш. Свишлар (тор ёриқлар): Металл чокининг паст пластиклиги Закалкаланган структураларнинг ҳосил бўлиши Нотўғри қиздиришдан ҳосил бўладиган кучланишлар Payvand birikmalarda uchraydigan nuqsonlar 2. Ichki nuqsonlar. Bularga ko‘zga ko‘rinmaydigan gaz va shlak g‘ovakliklari, darzlar, chala payvandlangan kemtik joylar va boshqalar kiradi. Эримаслик Қирраларнинг ёмон тозаланганлиги Ёй узунлигининг жуда катталиги Пайванд токининг етарли эмаслиги Пайванд тезлигини юқорилиги Ёриқлар Конструкциянинг кескин совуши Мустахкам маҳкамланган контрукциядагт юқори кучланиш Олтингугурт ва фосфор миқдорининг ортиб кетиши Чокнинг нотекис шакли Пайванд режимининг яроқсизлиги Электродни ноаниқ йўналтириш Ғоваклар Пайванд чокини тез совитиш Қирраларнинг мой, занг ва бошқалар билан ифлосланиши Қуритилмаган электродлар Пайванд тезлигини юқорилиги a) Nuqsonlarning hosil bo‘lish sabablariga, quyidagilarni ko‘rsatishimiz mumkin: Chok eni va balandligining chizma talabiga mos kelmasligi. Odatda zagotovkalarni payvandlash yuzalari qoniqarli darajada tayyorlanmay moslanmasligi, payvandlashda elektrod yoki gorelka va chokbop simning bir tekisda yurgizmasligi, payvandlash rejimlariga rioya qilmaslik va boshqa talablariga rioya etmaslik natijasida hosil bo‘ladi; b) Chok yonida kemtik joylar bo‘lishi. Payvandlash tokini zaruridan kattaligida yoki gaz alangasi haddan tashqari kuchaytirib yuborilganda hosil bo‘ladi; d) Chala payvandlangan joylar. Texnologiyaga rioya etmaslik hollarida uchraydi; d) G‘uddalar. Elektrod yoki payvandlash simining payvandlanuvchi metall yuzasi hali yetarli darajada qizimasdan, suyuqlanib oqishi yoki payvandlash metallining ortiqcha bo‘lishi natijasida uchraydi; e) G‘ovaklar. Chok vannasi hosil bo‘lib kristallana boshlayotganda unda erigan gazlarning (H2, N2) undan to‘la ajralib chiqishga ulgurmasligi, elektrod qoplamalarining namligi, gaz alangasining noto‘g‘ri rostlanganligi, payvandlash yuzalarida zang bo‘lishi va boshqalar sabab bo‘ladi; f) Tob tashlash va darzlar. Ma’lumki metall zagotovkalarni payvandlashda. Tez qizib sovishida ichki zo‘riqish kuchlanishlari hosil bo‘ladi. Bu kuchlanishlarning katta bo‘lishi payvandlangan metallning tob tashlashiga va ba’zan darz ketishiga olib keladi. Nuqsonlarning oldini olish tadbirlari Yuqoridagi ma’lumotlardan ma’lumki, choklarda uchraydigan nuqsonlarga asosan zagotovkalarni payvandlashda belgilangan texnologik talablarning to‘g‘ri bajarilmasligi, payvandlash yuzalarining yaxshi tayyormasligi, elektrod va payvandlash simlarining zarur markalaridan to‘g‘ri foydalanmaslik, payvandlash usuli va rejimlarini to‘g‘ri belgilamaslik, ishchi malakasining yetishmasligi va boshqalar sabab bo‘ladi. Shuning uchun payvand konstruksiyalarini loyihalashda, choklarni hosil qilish texnologiyasini belgilashda yuqorida qayd etilgan nuqsonlarning oldini olish choralarini ko‘rish kerak. Bularga suyuqlantiriladigan metall xili, hajmi, choklarning soni, chok uzunligi hamda kesim xarakteri va boshqalarni hisobga olib, sifatli chok hosil qilish uchun payvandlash usulini, rejimini, qanday bostirilmog‘i zarur bo‘lsa, ma’lum temperaturagacha qizdirib payvandlangach, yumshatish yoki normallash lozim. Shuningdek, ularning deformatsiyalanishini kamaytirish maqsadida payvandlashga qadar teskari tomonga deformatsiyalab payvandlash, chokni hosil qilishda belgilangan muvozanatlashtirish, maxsus tartibda bostirish moslamalarga bilan mahkamlab deformatsiyani payvandlash usullaridan foydalanish kerak. Masalan, teskari tomonga deformatsiyalab payvandlashdan avval yuz beruvchi deformatsiya qiymatiga va yo‘nalishiga ko‘ra zagotovkani teskari tomonga shu qiymatda deformatsiyalab so‘ngra payvandlash kerak. Uzun choklarni hosil qilishni uchastkani 100–200 mm li bo‘laklarga bo‘lib, 106-rasmda ko‘rsatilgan tartibda chok bostirmoq lozim. Bunday tartibda payvandlashda tekis chok soviydi deformatsiyalanish va nisbatan qarshi tufayli umumiy deformatsiya kamayadi. 105-rasm. Noto‘g‘ri payvandlash natijasida deformatsiyalangan qo‘shtavr balka (a) va to‘g‘ri payvandlangan qo‘shtavr balka (b). 106-rasm. Uzun choklarni hosil qilish tartibi. Payvand birikmalar sifatini tekshirish Metallarni payvandlashda turli xil payvandlash nuqsonlari kuzatiladiladi, ko'p hollarda bu nuqsonlar qabul qilinmaydi va brakka chiqariladi. Ammo nuqsonni bartaraf etish uchun avvalo uni aniqlash kerak. Kamchiliklarni aniqlashning ko'plab usullari mavjud. Mana ulardan ba'zilari: vizual o'lchash; radiatsion; ultratovush. Eng qadimgi va eng qulay tekshiruv usuli vizual o'lchash deb ataladi. Asboblar majmuasi bir necha o'nlab elementar o'lchash asboblaridan (o'lchagichlar, lupalar, mikroskoplar va boshqalar) iborat. Afzalliklari: soddaligi, arzonligi va ikki marta tekshirish imkoniyati. Kamchiliklar: past ishonchlilik va ichki nuqsonlarni aniqlash mumkin emas. Agar ichki nuqsonlarni nazorat qilish zarur bo'lsa, aniqroq usullar qo'llaniladi. Ichki nuqsonlarni tarqalgan nurlanish usullaridan kuzatishning keng biri ionlashtiruvchi xususiyatlariga asoslangan nuqsonlarini radiatsion aniqlashdir. Ulardan eng mashhurlari rentgen va γ-nurlanishdir. Maxsus emitentlar yordamida bu nurlanishlar tadqiqot ob'ekti (bizning holimizda payvand choki) orqali natijani qayd qiluvchi detektorga uzatiladi. Defektlarni nazorat qilish uchun rentgen plyonkasi detektor sifatida ishlatiladi, unda bo'g'inning ichki tuzilishi juda aniq ko'rinadi. Ultratovush tekshiruvi o'rganilayotgan ob'ekt orqali 20 kHz dan yuqori chastotali tovush tebranishlarining o'tishiga asoslangan. Bunday ob'ektlarda asosiy materialning zichligidan farqli zichlikka ega bo'lgan ichki zonalar bo'lsa (govaklar, yoriqlar, bo'shliqlar), ultratovushli aks Ko'rsatilgan signalning maxsus monitorda dasturlar ettirish orqali nuqsonlarning sodir bo'ladi. xarakteristikalari uzatiladi paydo va bo'lish zonalari, chuqurligi va hajmini ko'rsatadigan vizual rasm ko'rinishida ko'rsatiladi. Payvand birikmalarning yuqori sifatli va ishonchli chiqishini ta’minlash uchun dastlabki tekshirish, jarayonlar bo‘yicha tekshirish, tayyor payvand birikmalarni tekshirish ishlarini bajarish lozim. Dastlabki nazorat qilishda quyidagilarni tekshirish lozim: a) payvandlash ashyolari (elektrodlar, payvandlash simi, fluslar va gazlar) hamda defektoskopiya uchun ashyolar; b) b) payvandlash uskunalari, yig‘ish-payvandlash moslamalari, nazorat o‘lchash asboblari, qurollar, apparatura hamda defektoskopiya o‘tkazish uchun asboblar. Payvandchilar, nazoratchi-defektoskopchilar va payvand choklarini tekshirish masalasi bilan shug‘ullanuvchi muhandis-texnik xodimlar malakasi, albatta tekshirilishi lozim. Murakkab va o‘ziga xos xususiyatga ega bo‘lgan payvand buyumlarni tayyorlash bilan bog‘liq bo‘lgan payvandlash ishlarini bajarishga faqat Davlat texnik nazorati tomonidan tasdiqlangan «Payvandchilarni attestatsiya qilish qoidalari»ga muvofiq sinovdan o‘tgan va belgilangan nusxadagi «Payvandchi guvohnomasi» bo‘lgan payvandchilargina qo‘yilishi mumkin. Har bir payvandchi o‘z guvohnomasida belgilangan payvandlash ishlariga qo‘yilishi lozim. Payvandchilar murakkab payvandlash ishlarini bajarishga qo‘yilishdan oldin qo‘shimcha ravishda maxsus tayyorgarlikdan o‘tkazilib, sinab ko‘riladi. Payvandchilar qo‘shimcha maxsus tayyorgarlikni o‘tganidan keyin malaka komissiyasi oldida nazariy va amaliy sinovdan o‘tadilar. Jarayonlar bo‘yicha tekshirishga quyidagilar kiradi: a) detallarni payvandlashga tayyorlashni, payvandlash rejimini va choklarning to‘g‘ri joylashtirilishini tekshirish; b) payvandlash jarayonida uskunalar holatini, qo‘shimcha ashyolar hamda nazorat-o‘lchash asboblari sifatini va mos kelishini tekshirish. Tayyor payvand birikmalarni tekshirish termik ishlov berishdan keyin (agarda u texnologik jarayon talablarida ko‘zda tutilgan bo‘lsa) bajariladi. Payvand birikmalarni nazorat qilish usullari asosiy ikki guruhga bo‘linadi: buzmasdan nazorat qilish va buzib nazorat qilish.