ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ТРАНСПОРТ УНИВЕРСИТЕТИ “ Темир йўл муҳандислиги” Кафедраси КУРС ЛОЙИҲАСИ Mавзу: ТЕМИР ЙЎЛ ИЗИН ТАЪМИРЛАШ ВА ТЕХНИК ХИЗМАТ КЎРСАТИШ Бажарди: _ИФ 60___-гуруҳ талабаси ___И.Исомиддинов Авазбек угли______________ Текширди: __М.Хамидов______________ Тошк ент -2020 МУНДАРИЖА Кириш 1. Йўл устки қурилмасини тузилиши 1. Технологик жараённинг асосий ўлчамлари 2.1. ЙМС нинг суткалик самарадорлиги 2.2. “Дарча”да ишлаш фронти 2.3. Йўл ишлари саноатида вақт йўқотиш коэффициенти 2.4. Ишчи поездларнинг узунликлари 3. Техник меъёрлар бўйича меҳнат сарфи қайдномаси 4. “Дарча”да асосий ишларнинг чизмаларини лойиҳалаштириш 5. “Дарча”нинг давомийлигини ҳисоблаш 6. Иш кучининг ҳаракатланиш чизмаси 7. “Дарча”дан кейин асосий ишлар чизмаси Адабиётлар 1-илова 2-илова 3 4 5 5 6 6 7 12 15 20 22 25 26 27 28 Кириш Мазкур услубий қўлланмалар бакалаврият талабалари тамонидан “ Йўл ишлари технологияси, механизацияси ҳамда автоматизацияси ” фанинг темир йўлини тўла таъмирлаш ишчи технология жараёни лавҳасини ишлаб чиқиш қисми бўйича босқич (курс) лойиҳаси иккинчи қисмини бажаришда фойдаланиши мумкин. Темир йўлни тўла таъмирлашнинг технологик жараёни қуйдаги бўлимлардан иборат: 1. Таъмирлашгача ва ундан кейин йўлнинг устки қурилмаси тавсифи. 2. Технологик жараённинг асосий ўлчамлари. 3. Техник меъёрларга кўра меҳнат сарфи қайдномаси. 4. Ишни бажариш тартиби баёни. 5. Иш бажарилаётган даврда поездлар харакати хавфсизлигини таъминлаш бўйича тадбирлар. 6. Ишловчилар меҳнатини муҳофаза қилиш ва техника хавфсизлиги бўйича тадбирлар. 7. Ишни ташкил этиш жадваллари: а) “дарча” вақтидаги асосий ишлар жадвали; б) “дарча” дан кейин асосий ишлар жадвали; в) кундалик ишлар жадвали. 8. Машина, механизмлар ва асбоб-ускуналарга бўлган эхтиёжлар қайдномаси. 9. Ишлаб чиқариш таркиби, ПМС нинг жамоавий, хамда хизматчи ходимлари. Йўл ишлари технологиясини лойиҳалаштириш бўйича кўрсатмалар 2 Босқич (курс) лойиҳасини бажаришда талабалар “ дарча ” вақтида ва “дарча” дан кейин асосий ишларни бажариш технологияси ишлаб чиқилади. Бунда талаба унинг тамонидан ишчи технология жараёни (НТЖ) асосида ишчи технология жараёни (ИТЖ) лавҳасини лойихалаштирилди. ИТЖ ни лойиҳалаштиришга киришганда, дастлабки маълумотларга мос НТЖ ни танлаб олиш зарур (1,2,6) бўлиб, уни қўллаган ҳолда ИТЖ ни лойиҳалаштириш лозим. Бунда шуни хисобга олиш керакки, НТЖ да асосий ишлар саноатининг мумкин бўлган баъзи технология схемалари хисобга олинмаган, масалан, баъзи НТЖ ларда (1,2) фақат ВПО-3000 кўзда тутилади. НТЖ ни танлаб олишда қуйдаги кўрсаткичлар ҳисобга олинади: 1. Йўлнинг устки қурилмаси тури (мувозанатловчининг тури таъмирдан аввал ва кейин йўлдаги шпаллар хили, рельслар узунлиги) – лойиҳаланаётган тўла таъмирлаш тури. 2. Таъмиралш вақтида қўлланиладиган йўл машиналари (шағал тозаловчи ШОМД, RM-80, ВПО3000, Доуметик 08-32 ва х.к.) Қуйида эса белгиланган участкада йўлнинг йўлни тўла таъмирланиши ишчи технология жараёнини ташкил этиш бўйича кўрсатмалар келтирилади. Рельс қисимларини йиғиш бўйича кўрсатмалар келтирилади. Рельс қисимларини йиғиш бўйича йўл – ишлаб чиқариш базасидаги ишларни мазкур услубий кўрсатмалар қамраб олмайди, шунинг учун оралиқ махкамлаш тури хисобга олинмайди. 2. Йўл устки қурилмасини тузилиши 3 Талаба 1-жадвални тўлдиради. 1-Жадвал Йўл устки қурилмасининг тузилиши Кўрсаткичлар Рельсла р тури Таъмиргача бирлиги Таъмирдан сўнг - Р 50 Р 50 м 25 улоқсиз тури - темирбетон темирбетон эпюра дона/км 1840 2000 - щебень щебень см 30 35 узунлиг и Шпаллар Ўлчов Балласт тури Шпал остида балластининг қалинлиги 1-жадвал курс лойихасига берилган дастлабки маълумотлар топшириғи асосида талабалар томонидан тўлдирилади. Жадвалдаги маълумотлардан талаба лойихаланаётган йўлни тўлиқ таъмирлаш турини жойлаштириши ва ИТЖ ни ишлаб чиқариш учун НТЖ мажмуасидан прототип танлайди. 2. Технологик жараённинг асосий параметрлари Технологик жараённинг асосий ўлчамларига қуйидагилар киради: 1. ЙМС нинг суткалик самарадорлиги. 2. “Дарча”даги ишлар фронти. 3. Йўл ишларини ишлаб-чиқаришда коэффициентлари. 4. Ишчи поездларнинг узунлиги. 4 вақтни йўқотиш 2.1. ЙМС нинг суткалик ишлаб-чиқариш самарадорлиги Йўл машиналари станциясининг (ЙМС) суткалик самарадорлиги, йўлни тўла таъмирлаш амалга оширилганда қуйидаги ифода орқали аниқланади: C L T бунда: L 1 100 темир =139/161×(1-4/100)=0,899(км), йўлни тўла таъмирлашнинг йиллик ҳажми (топшириқ бўйича); T ёзги йўл ишлари мавсумида иш кунлари миқдори (топшириқ бўйича); “ Дарчалар ” берилмаслик, йўлнинг юқори тузилиш материалари билан ўз вақтида таъминламаслик, иқлимий шароит, йўл ишлари мавсумининг бошида иш бошлаш ва охирида ишни тугалаш билан боғлиқ вақт йўқотишлар, % (топшириқ бўйича). 2.2. “Дарча”даги ишлар фронти Рельс – шпала панжарасини алмаштириш бўйича йўлни тўла таъмирлаш ишлари мажмуасини бажаришда асосий ишлар фронти ушбу ифода асосида аниқланади: L ИФ C t0 п ЙМС =0,899×3/3=0,9км=900м, 5 бунда: С t0 ЙМС нинг суткалик самарадорлиги, км; “дарча”лар бериш даврийлиги (топшириқ бўйича); n ЙМС берилган участкада тўла таъмирлашни амалга оширишга жалб этиладиган йўл машиналари станциялари миқдори (топшириқ бўйича); бунда “ дарча ” даги иш фронти ЙМС самарадорлигининг оптимал қийматлари чегарасида 0,9 км дан 1,5 км гача бўлиши керак. Ҳисоб – китоблар асосида топилган L ИФ қиймати звенонинг каррали узунлиги катталигига қадар катта томонга яхлитланади (одатда 25 м). 2.3. Йўл ишларини ишлаб-чиқаришда вақтни йўқотиш коэффициенти Перегон орасидаги масофада йўл ишларини амалга оширишда вақтни йўқотиш, “ Дарча ” да асосий ишлар учун алоҳида ва қолган барча ишлар учун (“дарча”дан кейин тайёргарлик, якунловчи, асосий ишлар) ҳисобланадиган йўқотишлар коэффициенти билан аниқланади. “Дарча”даги асосий ишлар учун: бир изли учаскалар учун a0 Tc Tc t1 t 2 t 4 =480/(480-15-30-10)=1, 13 “ Дарча ” дан сўнг асосий ишлар учун бир изли ва икки изли учаскаларда: a Tc Tc 1,24 бу ифодаларда: 6 t1 t 2 t 3 t 4 480/(480-15-30-39-10)= Tc t1 ишчи сменанинг давомийлиги, дақ; бутун кун давомида иш фронти зонасида ишчиларнинг ўтишлари ва иш қуролларини олиб ўтишлари учун иш вақтини йўқотиш; t2 иш куни давомида физиологик дам олишга ажратилган вақт, ҳар иш соат мобайнида 5 дақ. Дам деб қабул қилинган, тушлик ва уйга кетиш олдидаги соатлар бундан мустасно; (саккиз соатлик иш сменасида жами t3 t2 30 дақ.); поездларни иш жойи бўйлаб ва қўшни йўллардан ўтказиш учун сарфланган вақт. Бу вақтни 2-жадвал асосида ҳисоблаш тавсия қилинади; / t3 - поездларни қўшни йўл бўйлаб ўтказишга кетган вақт (2-жадвал); t4 йўл монтерларининг йиғиш жойидан иш жойигача ва аксинча ўтишлари учун сарфланган вақт (10-12 дақ. қабул қилинади). 2.4. Ишчи поездларнинг узунликлари Қисмларга бўлувчи поезднинг узунлиги ушбу ифода орқали аниқланади: L КБП l л n мпм l мпу п 1пл l пл1 l йк1 l ёn =38+1×16,2+14,4×14,2+18,1+14,2=291 (м) бунда: lл локомотив узунлиги (ишчи поездларда фақат тепловозлар қабул қилинади, чунки “ дарча ” да ишлаш даврида электрли тортиш участкаларида контакт ўтказгичдан тортувчи ток ўчирилади), м; 7 (1-илова бўйича қабул қилинади); п мпм қисмларга бўлувчи поездда моторли пластформалар миқдори, иш фронти узунлиги L ИФ = 1500 м гача – бир дона, L ИФ = 1500 м дан ортиқ бўлганда – икки дона қабул қилинади; l мпу моторли платформа узунлиги, м; (1-илова бўйича қабул қилинади); 8 2- жадвал Поездларни ўтказишда вақтни йўқотиш ҳисоби қайдномаси 1-изли йўллар учун Поездларни нг турлари С у т к а Иш кунида ўткази ладига н Сигналлар билан чегараланган иш жойидан иш куни давомида ўтказиладиган поездлар сони 9 Сигналлар билан чегараланган иш жойидан поездни ўтказиш учун вақт меъёри Сигналлар билан чегараланган иш жойидан маълум турли поездларни ўтказишга сарфланган вақт Шу турдаги поездла рни ўтказиш с и г а ў т к а з и л а д и г а н п о е з д л а р с о н и поездл ар сони Тўхт аш сигн алла ри била н паст тезл икда иш жой идан ўтка зиш Тезли кни пасай тирм ай иш жойи дан ўтказ ишли тўхта шлар Тезл икни кам айти риш “ Хуш так” сигн ал белг иси била н 10 Тў хт а ш ҳа қ и д аг и си гн а л л ар в а те зл и к н и п ас а йт и р Тў хт а ш ҳа қ и д аг и си гн а л л ар б и л а н, те зл и к н и п ас аа Т ез л и к н и п ас а йт и р и ш “ Ху ш та к” си гн ал бе лг ис и би ла н Тў хт а ш ҳа қ и д аг и си гн а л л ар в а те зл и к н и п ас а йт и р Тў хт а ш ҳа қ и да ги си гн ал ла р би ла н, те зл ик н и па са йт ир м ай Т ез л и к н и п ас а йт и р и ш “ Хуш так” сигн ал белг иси била н га сарфлан ган умумий иш вақти “Қ1” “Қ2” “С” “Х” “Қ1” “Қ2” “С” “Х” 1,8 Юк поездлари 19 12 0,48 0,72 3,60 7,20 5,0 2,5 3,0 Йўловчи 8 5.33 0,21 0,32 1,60 3.20 3,0 1,5 2,0 4 1.3 0,05 0,08 0,39 0.78 2,5 1,3 1,60 Мотор вагонли Алоҳида локомотивл ар “Қ1” 2,4 0,6 1,3 4 0,1 1,00 3 “Қ2” “С” 1,8 0,4 8 0,1 0 10, 8 3,2 0 0,6 2 0,0 8 Σtқ-2 2,46 0,4 8 Σtс 15,1 “Х” Σtю28 12,96 Σtй 8,48 4.16 Σtмв 1,63 0.78 Σtл 1,2 2 1.33 0,05 0,08 0,40 0.80 Жами: 11 1,5 1,0 1,2 0,7 0,0 8 Σtқ1 3,25 0,56 Σtй 18,46 Σ39 12 1 l йё қисмларга бўлувчи кран узунлиги, м; (1-илова бўйича қабул қилинади); 1 п пл ғилдиракли транспортер билан таъминланган қисмларга бўлувчи поезднинг тўрт ўқли платформалари миқдори, қуйидаги ифода орқали топилиши мумкин: 1 п пл бунда: L ИФ l3B L ИФ l3B m 1 K 1 =900/(25×5)×2=14,4 (дона), “дарча”да иш фронти узунлиги, м; йўлни қисмларга бўлувчи кран кўтариб оладиган рельс звеноси узунлиги, м; m 1 қисмларга бўлиш вақтида платформалардаги пакетларда звенолар миқдори (2-илова бўйича қабул қилинади), дона; K 1 битта пакет звенолари остидаги платформалар миқдори; йўлни қисмларга бўлишда қабул қилинади: l3B 25 , 0 м бўлганда, l ёn K 1 l3B 12 , 5 м бўлганда, K 1 1; 2; ёпиқ жой платформаси узунлиги, м; Ҳисоб – китоблар орқали топилган платформалар миқдори бутун сонгача катта томонга яхлитланади. Звенолар узунлиги 25 м бўлганда, платформалар сони иккига каррали бўлиши керак. Ишларни ишлаб-чиқариш жараёнида қисмларга бўлувчи поезд икки қисмга бўлинади: - ишчи бўлма; - моддий бўлма. Қисмларга бўлувчи поезднинг ишчи бўлмаси узунлиги қуйидаги ифода орқали аниқланади: L капиб l йё п пл l пл =18,1+6×14,2=103(м), 13 бунда: п пл қисмларга бўлувчи поезднинг ишчи бўлмасида платформалар миқдори; 4, 6 ёки 8..... дан қабул қилинади. Қисмларга бўлувчи поезднинг моддий бўлмаси узунлиги ушбу ифодага асосан аниқланади: L КАПМБ Йўл ётқизувчи L ИП L ИПИС =291-103=188(м) поезднинг узунлиги ушбу ифода орқали аниқланади: L йкп '' l л п мпм l мпу п пл'' l йёк l пп =38+1×16,2+14,4×14,2+18,1+14,2=291(м), бунда: lл локомотив узунлиги (ишчи поездларда фақат тепловоз қабул қилинади, чунки “ дарча ” да ишлаш вақтида котактли ўтказгичдан тортувчи ток электр тортувчи участкаларида ўчирилади,) м; (1-илова бўйича қабул қилинади); йўл ётқизувчи поезда моторли платформалар миқдори, п мпм қабул қилиниши: иш фронти иш фронти l мпу L ИФ L ИФ 1500 гача бўлганда, 1500 дан юқори бўлганда, п мпм п мпм 1 дона; 2 дона; моторли платформа узунлиги, м; (1-илова бўйича қабул қилинади); '' l йёк йўл ётқизувчи кран узунлиги, м; (1-илова бўйича қабул қилинади); Шағал ташувчи поезд (хоппре-дозаторли паррак) узунлиги ушбу ифода орқали аниқланади: L ХД бунда: п ХД lЛ l Л п ХД l ХД l ТВ =38+20×10,9+18=274(м), икки бўлимли тепловоз узунлиги, м; поезддаги хоппер – дозаторлар сони бўлиб, ушбу ифода 14 бўйича аниқланади: п ХД бунда: W0 тўкиладиган W0 ХД 810/40=20 (дона), “ дарча ” да асосий ишлар даврида парракдан шағал (балласт) ҳажми, м3; ушбу ифодадан аниқланади: W0 бунда: W1 3 W 1 L ИФ =900×0,9=810 (м ), бир километрли йўл чегарасида йўлни тўла таъмирлаш вақтида шағал сарфлаш меъёри, м3/км; L ИФ “дарча”да иш фронти давомийлиги, км; 3 ХД бир хоппер – дозаторда балласт ҳажми, м ; l ХД бир хоппер – дозатор узунлиги (1-илова бўйича қабул қилинади), м; l ТВ хоппер – дозаторли паррак таркибидаги турвагон узунлиги (1-илова бўйича қабул қилинади), м; 3. Техник меъёрлар бўйича меҳнат сарфи қайдномаси Ҳар қандай технологик жараёнлар асосий элементи ишни бажариш жадваллари бўлиб, улар ишлаб чиқариш жараёнининг боришини, шунингдек, ишнинг давомийлиги, банд бўлган йўл монтёрлар ҳамда йўл машиналари механиклари сони, ишнинг изчиллиги ва ҳ.к. билан боғлиқ бўлган унинг асосий ўлчамларини акс эттиради. Йўл ишларини амалга ошириш жадвалларини лойиҳалаштириш учун зарур бўлган барча ахборот техник меъёрлар бўйича меҳнат сарфи қайдномасидан қабул қилинади. 15 Темир йўлларни таъмирлашнинг барча турлари ҳамда барча турдаги йўл ишлари учун меҳнат сарфи қайдномасидан фойдаланилади, унинг шакли 3-жадвалда берилган. Меҳнат сарфи қайдномасини тўлдириш жараёнида шуни ёдда тутиш керакки қайдноманинг 7-12 устунлари бутун қийматларгача ҳисобланади. Ишни амалга ошириш жадвалини тузишдан аввал йўл ишлари ҳажми ҳисобланади (меҳнат сарфи қайдномасининг 4-устуни), шунингдек, меъёр бўйича меҳнат сарфи (7-устун) ва вақт сарфини эътиборга олган меҳнат сарфи (8-устун) ҳисоблаб топилади. Оғир турдаги йўл машиналаридан фойдаланиладиган барча турдаги йўл ишлари учун йўл машиналари иш вақти ҳамда машинада механиклар билан ҳамкорликда ишлайдиган йўл монтерлари сони ҳисобланади. Меҳнат сарфи қайдномасида оғир турдаги йўл машиналари қўлланиладиган ишлар 6-устунда машиналардан фойдаланиб ишларни амалга ошириш учун меҳнат сарфи техник меъёрлари мавжуд. 16 3-жадвал Техник меъёрлар бўйича меҳнат сарфи қайдномаси (“дарча”да иш фронти узунлиги 900 м йўл) Ишларни бажаришда вақт сарфлаш коэффициентлари: “дарча”даги асосий ишлар – 1,13 “дарча”дан кейинги ишлар – 1,24 - № 1 1 2 3 Ишнинг номи 2 Перегоннинг ёпилишини Жойни ВПО-3000 текислаш-уриш-беза клаш машинасини зарядлаш чугун тайёрлаш Переезд (машиналар утиш жойи)нинг Ўлчагичга машиналар иш вақтининг техник меъёри, маш.дақ. Меҳнат сарфи киши. дақ. Ишга вақт сарфини ҳисобга олган ҳолда Йўл мон тер лар и сон и, ки ши Ишн инг даво мий лиг и, дақ. Маши налар ишин инг даво мийл иги, дақ. Бригада лар тартиб рақами ва машини стлар сони 8 9 10 11 12 - - - - 10 46,89 Ўл чаг ич М и қ д о р Ўлчагичга меҳнат сарфининг техник меъёри, киши дақ. 3 4 5 дак 10 - - 10 11,3 мест о 1 372 - 372 420,36 тоша ма 5,9 6 7,2 Ишга 6 7 “Дарча”даги асосий ишлар - 42,93 17 48,51 10 4 5 6 7 8 муваккат тошамасини йигиб олиш Уламаларни электор гайка калитлари ёрдамида хар бир ламбада ОПМС-8 штирларини урнатиш билан болтлаб махкамлаш БМС балласт тозалаш машинаси иши учун тосик юзага келганда шагални тозалаш Юлнинг уэунлиги 25 м ли бугинлардан йул ёоткизгич ёрдамида йегиб олш Шагал катлами БМС балласт тозалаш машинаси ёрдамида текислаган холда шагал тозалаш Йулни 25 м булаклар билан йул ёткизувчи ёрдамида қуриш м2 Болт 29 2,5 1,7 - 497,25 561,89 8 Пог. м 9 203,4 - 1830,6 2068,58 10 Звен о 36 37,4 2,2 1346,4 1521,43/1 074,0 17 89 Км 0,8 91 222,4 55,6 198,16 223,92 - - 70,8 4 Звен о 36 41,8 2,2 1504,8 1700,42/1 252,94 19 89 89 5м/14 18 8 206,9 10 5m/12 9 10 11 Улама стик тиркишларни зазорларини ричагли асбоблар ёрдамида ростлаш Куйилмаларни урнатиш ва уламаларни електр гайкалитлари ёрдамида болтлар билан махкамлаш Йулни урнатган холда гидравлик асбоблар ёрдамида рихтовкалаш Йул улам аси 37 4,4 - 162,8 183,96 2 89 478,0 5 89 302,4 341,71/17 0,86 4 85,4 33,9 213,57 241,3 - - 53 Йул улам аси 37 27,89 - 1031,9 3 1166,08 Пог. м 45 0 0,94 - 423 54 0 0,56 0,14 12 Хоппер дазаторлардан шагални тушириб олиш м³ 13 ВПО 3000 машинаси билан йулни шпалларини узлуксиз уриб текислаш рихтовкалаш вабалласт ризмасини ростлаш Йул км 0,9 237,3 14 Изоляцияловчи уламалар ускуналари Йул улам аси 0,9 210 - 189 214 4 Шпал 12, 4,09 9 - 52,91 59,8 8 15 16 17 ВПО-3000 машинаси билан йулни зарядлаш жойида шпалларни електр шпала ургич ёрдамида теккислаш Ответ жойида рельс кесикларини тайёрлаш ва ёткизиш Разрядланиш ва ВПО-3000 машинаси иши учун тусик юзага келган 2м 34 7 4мп 5м/3 Рубк а 2 64,21 - 128,42 145,1 4 36 6мп Шпал 47 4,09 - 193,25 3 218 8 27 5м/3мп 19 18 жойларда юлни теккислаш Перегонни очиш машиналарнинг стансияга боришда босиб утган йули Дак 10 Окнодан кейин бажариладиган ишлар 19 Поездки билан обкаткадан сунг электорли шпал тагини урувчи билан сатх буйича четланиш мавжуд жойларни тугирлаш*(5)% шпал 20 Йулни тугирлаш пог.м 21 Калея уртасидаги шпал яшикларини тугирлаш м 22 Вактинчали переезд насстилларини ёткизиш м² 10 0 10,03 90 0,94 0 90 3,15 0 5,9 13 62 - 1003 1243,72 11 113,1 - 846 1049,04 9 116,6 - 2835 3515,4 20 180,5 - 77,506 96,10 5904,26 ЖАМИ 20 Оғир турдаги йўл машиналари ишининг давомийлиги ушбу ифода бўйича аниқланади: tм бунда: Q Q H BTM 0 (дақ.), машинада бажариладиган иш ҳажми (4-устун, “Меҳнат сарфи қайдномаси”); Н ВТМ машина ишига вақтнинг техник меъёри, маш.дақ./изм; (“Меҳнат сарфи қайдномаси”нинг 4-устуни). 0 “ дарча ” да асосий ишларни бажариш учун вақт сарфи коэффициенти. Йўл машинаси механиклари бажарадиган ишнинг меҳнат сиғими қуйидагига тенг: ТМ NM t M N M (киши дақ.), оғир турдаги йўл машинасига хизмат кўрсатадиган механиклар сони, киши; намунавий технологик жараёндан қабул қилинади. Йўл машинасига хизмат кўрсатиш вақтида монтерлар бажарадиган ишнинг меҳнат сиғими қуйидагига тенг: Т ЙМ Т Т Т М (киши. дақ.), йўл машиналари механиклари ва йўл монтерлари ҳисобга олинганда ишнинг тўла меҳнат сиғими, киши. дақ. (“Меҳнат сарфи қайдномаси”нинг 8-устуни); Йўл монтерлари томонидаги бажариладиган ишнинг ҳисоб – китоблар асосида аниқланган меҳнат сиғими “ Меҳнат сарфи қайдномаси”га тегишли ишлар учун 8-устунга қавс ичида ёзилади. Оғир турдаги йўл машиналари ишининг давомийлиги ҳисоб – 21 китобини бажаришда “ Меҳнат сарфи қайдномаси ” ни тўлдириш намунаси 3-жадвалда келтирилган. 4. “Дарча”да асосий ишларнинг графикларини лойиҳалаштириш Тўла таъмирлов ишларини амалга ошириш графиклари қуйидаги миқиёсларда бажарилади: горизонтал - 1 пикет = 1 см; 1 пикет – 1,5 см; 1пикет =2 см; (муайян миқиёсни талаба “дарча”даги иш фронтининг қабул қилинган) L ИФ қийматидан келиб чиқиб танлайди; вертикал – 1 дақ.=1 мм. Иш графигида “ Дарча ” даги асосий ишлар графигининг лойиҳалаштиришнинг биринчи босқичида фақат “ дарча ” нинг давомийлигига таъсир кўрсатадиган ишларгина акс этади. Иш чизмасини тузиш жараёнида ишлар орасидаги айрим йўл масофалари ҳисобга олиниши керакки, улар лойиҳалаштирилаётган тўла йўл таъмирининг муайян турига боғлиқ бўлади. “ Дарча ” да асосий ишларни бажариш графигини тузиш тартибини шағалдаги улоқсиз йўлни, темир-бетон шпаллардаги йўлни (шағални тозалаш учун БМС турли шағал тозалаш машинасидан фойдаланилади) тўла таъмирлаш технологик жараёни мисолида кўриб чиқамиз. Прототип сифатида 1-сонли “ Намунавий технологик жараён” қабул қилинган [1]. 22 Иш графигини лойиҳалаштириш графигида t1 вақтини акс эттиришдаги бошланади, бу вақт икки қўшни бекат оралиғидаги масофанинг ёпилишини расмийлаштириш, йўл машиналарини иш жойига ҳайдаб келиш ва контактли кучланишни ўчириш учун зарур. Тепловоз тортадиган йўл участкалари учун тортиладиган йўл участкалари учун t1 t1 10 дақ., электр билан 14 дақ. Дастлаб иш жойига қисмларга ажратувчи поезд келади, унинг ҳаракати қисмларга ажратувчи кран ёрдамида олдинга томон амалга оширилади. Иш жойига етказилгач, қисмларга ажратувчи кран t2 3 5 дақ. давомида транспорт ҳолатидан ишчи ҳолатига келтирилади. Шундан сўнг йўлни қисмларга ажратиш бошланади, унинг қанча давом этиши аввалдан “ Меҳнат сарфи қайдномаси ” да аниқланган бўлиши керак. Ишни бажариш графигида йўлни қисмларга ажратиш учун зарур вақт давомийлигини белгилаб, ишнинг бошланиш ва тугатилиш нуқталарини бирлаштирадиган чизиқ чизилади. “ Намунавий технологик жараён ” да қабул қилинган йўл ишларининг шартли белгиларига қатъий амал қилиш керак. Графикдаги кейинги иш сифатида йўл ётқизувчи кран ёрдамида 25 м ли узунликдаги звенолардан эттирилади. рельс-шпала Кўриб панжарасининг чиқилаётган технологик ётқизилиши жараёнда акс йўлни қисмларга ажратиш ва янгисини ётқизиш орасидаги чизиқли оралиқ l2 150 м. Йўл ишларини амалга ошириш графигини чизиш тартиби, ишлар орасидаги чизиқли ҳамда вақт оралиқларини ҳисобга олиш ва акс эттириш тартиби 1-расмда кўрсатилган. Асосий ишлар графигида 25 м узунликдаги қисмлардан иборат 23 йўл ётқизилишини белгиловчи чизиқни ўтказиш бу ишнинг бажарилиши олдиндан ҳисобланган ва “Меҳнат сарфи қайдномаси”га ёзиб қўйилган давомийлиги бўйича амалга оширилади. Технологик жараённинг кўриб чиқилаётган вариант учун йўлни ётқизиш ва йўлни қисмларга ажратиш чизмада параллел чизиқлар билан акс эттирилади. Ишларни амалга ошириш графигининг навбатдаги иши қопламаларни ўрнатиш ва чокларни болтлар билан мустаҳкамлаш электрогайка калитлари билан бажарилади. Йўлни чокларни мустаҳкамлаш орасидаги чизиқли оралиқ 3 қуриш ва ушбу ифода билан аниқланади: L 'á' L ÒÕ =103+93,7+50=246,7 (м), 3 L ÉÊÏÈÁÓ бунда: Lйқпибу – йўл қурувчи поезднинг ишчи бўлмаси узунлиги, м; чокларни болт билан мустаҳкамлаш бригадаси эгаллаган '' LБ йўл участкаси, м; ушбу ифода орқали аниқланади '' LБ '' NБ чокларни '' NБ 4 3 B =15/4×25=93,7(м), мустаҳкамлаш бўйича бригададаги йўл монтерларининг сони, қуйидагига тенг: '' NБ '' ТБ '' ТБ t ётк =(183,9+1166,1)/89=15 (киши); чокларни мустаҳкамлаш бўйича ишнинг меҳнат сиғими, киши. дақ.; “ Меҳнат сарфи қайдномаси ” нинг 4-устуни бўйича қабул қилинади; t ётк .- йўл ётқизиш давомийлиги; дақ. чокларни мустаҳкамлаш ва йўлни текислаш бўйича кейинги ишлар етакчи машина – йўл ётқизувчи краннинг ишлаш суръатида бажарилади. 24 3В ётқизиладиган звено узунлиги, м; йўлни тўла таъмирлашнинг кўриб чиқилаётган технологиясида 25 м ; 3В Lтҳ – техника ҳавфсизлиги талабларини таъминлаш ишлари орасидаги қўшимча оралиқ, одатда 50 м га тенг деб қабул қилинади. Йўл чокларини текислаш билан чокларни болтлар ёрдамида мустаҳкамлаш орасидаги чизиқли оралиқ ишни амалга ошириш графигида учта йўл звеноси узунлиги – 75 м га тенг деб қабул қилинади (2-расмдаги белгиларга мувофиқ бу масофа ). 4 25 Расм. 1. Йўл ишлари графигини қуриш тартиби Хоппер – дозаторлардан шағални туширишни лойиҳалаштирганда, шундан келиб чиқамизки, барча ҳолларда бу иш графикдаги А нуқтадан ўтиши керак (2-расмга қар.). иш фронти охиридан А нуқтасигача бўлган масофа га тенг бўлиб, бу қуйидаги 5 26 ифода орқали аниқланади: бунда: L йёпмб тх 5 L йёпмб тх =188+50=238(M) – йўл ётқизувчи поезднинг моддий бўлмаси узунлиги, м; – техника оралиги 27 ҳавфсизлиги Расм 2. “Дарча” дан кейинги ишлар графиги Хоппер – дозаторли паррак А нуқтадан иш фронти охиригача 3-5 км/соат тезлик билан шағал туширишни амалга оширади. Йўлни тўла таъмирлашнинг кўриб чиқилаётган технологиясидаги кейинги иш шпалларни қоқиш, йўлни текислаш ҳамда ВПО-3000 машинаси ёрдамида балласт призмасини текислаш билан амалга ошириладиган тўлиқ ростланиши ҳисобланади. Бу иш графикда албатта Б нуқта орқали ўтиши керак (2-расмга қар.). А ва Б нуқталар орасидаги масофа чизиқли оралиққа тенг бўлиб, у ушбу 6 ифода орқали аниқланади: 6 L ХД тх =274+50=324(м), бунда: L ХД – “ дарча ” да асосий ишларни амалга оширишда шағални ташийдиган ва ўлчаб сарфлайдиган хоппер – дозаторли паррак узунлиги, м; тх – техника ҳавфсизлиги оралиғи. ВПО – 3000 машинасининг иши тугагач, бекатлар оралиғи жадвал бўйича юрадиган поездлар ҳаракати учун очилади. Шу билан “дарча”даги ишлар мажмуаси якунланган саналади. “ Дарча ” даги асосий ишларни амалга ошириш графигида (2-расмга қар.) асосий ишларнинг бир қисмигина акс этган бўлиб, уларнинг бажарилиши поездлар ҳаракати жадвалида “ дарча ” нинг давомийлигини белгилайди. Йўлни тўла таъмирлаш технологиясини лойиҳалаштиришнинг ушбу босқичида “ дарча ” нинг зарур давомийлиги ҳисобини амалга ошириш, кейин эса мажмуасининг 28 барча ишларини акс эттирган ҳолда ишларни бажариш графигини тайёрлашни ниҳоясига етказиш лозим. “Дарча”да асосий ишларни амалга ошириш графигини тайёрлаш натижасида “дарча”нинг графикдаги давомийлигини аниқлаш зарур. “ Дарча ” нинг давомийлигини аниқлашда эҳтимолий хато 1 дақиқага тенг. 5. “Дарча”нинг давомийлигини ҳисоблаш Йўл ишларини амалга оширишда ҳар қандай технологик жараённинг асосий кўрсаткичи бекатлар орасидаги масофани ёпиш ҳамда поездлар ҳаракатидаги танаффус билан боғлиқ ишлар мажмуасининг бажарилиши учун зарур поездлар ҳаракати жадвалидаги “дарча” давомийлиги ҳисобланади. 2-расмда йўлни тўла таъмирлашнинг кўриб чиқилаётган технологияси учун “ дарча ” давомийлигини ҳисоб-китоб усули билан аниқлаш учун ҳисоблаш схемаси берилган. Умумий ҳолатда “дарча”нинг давомийлиги қуйидагига тенг: t дарча бунда: tu t u t йё t я 30+89+63=182(дақ.), ишларни бошлаш даври: бекатлар орасидаги масофа ёпилганидан дастлабки бўлакни (звено) жойлаштириш бошлангунича қадар ўтган вақт, дақ.; tu t йё t1 t 2 t 3 =10+5+15=30 (дақ.); – “ дарча ” да асосий ишларни амалга оширишда йўл ётқизилиши давомийлиги t йк L иф ЗВ Н ВТМ 0 =900/25×2,2×1,13=89(дақ.), 29 бунда: L иф – “дарча”даги иш фронти, м; ЗВ ётқизилаётган бўлак (звено) узунлиги, м; Н – йўл ётқизувчи кран ишига қўйиладиган вақтнинг техник ВТМ меъёри, маш.дақ./звено; “ Меҳнат сарфи қайдномаси ” бўйича қабул қилинади; “ дарча ” да асосий ишларни амалга оширишда вақт сарфи 0 коэффициенти; tя ишни якунлаш даври: сўнгги звено ётқизилганидан йўл очилгунига қадар (“дарча” тугагунигача) ўтган вақт: tя t 4 t 5 t 6 t 7 t 8 =25+7+21+10=63 Шундай қилиб, “ дарча ” нинг давомийлигини ҳисоблаб топиш учун ишларни бошлаш ва уни якунлаш давридаги ишларнинг вақт оралиғи ( t 1 , t 2 ...... t 8 ) аниқланиши керак. Юқорида таъкидланганидек, бўлган йўл участкалари учун) ёки t1 t1 10 дақ. (тепловозли тортувчи 14 дақ. (электр тортувчили йўл участкалари учун). t8 оралиқ учун ўхшаш қийматлар қабул қилинади. Ишлар орасидаги вақт оралиғини t2 3 5 дақ. деб қабул қилинади Кейинги оралиқларни қуйидаги келтирилган ифодалар бўйича ҳисоблаш керак: t3 t4 2 H йёВТМ 0 =150/25×2,2×1,13=15 (дақ.) 3B 3 H йёВТМ 0 =246,7/25×2,2×1,13=25(дақ.) 3B 30 t5 t6 5 6 1000 4 H йёВТМ 0 =75/25×2,2×1,13=7(дақ.) 3B H ÂÏÎÂÒÌ 0 =(238+324)/1000×33,9×1,13=21,5(дақ.) Барча вақт оралиқларини қўшиб ti , “дарча”нинг давомийлиги аниқланади. Бунда “ дарча ” нинг ҳисобий давомийлиги аввалдан аниқланган графикдаги давомийликдан кўпи билан 2 дақиқага фарқ қилиши керак. Агар бу шарт бажарилса, у ҳолда “ дарча ” даги асосий ишлар графигини тайёрлашга ўтилади. Агар бажарилмаса, хатони топиб уни бартараф этиш зарур (ёки ишлар графигида, ёҳуд “ дарча ” нинг давомийлиги ҳисобларида). 31 32 6. Иш кучининг ҳаракатланиш графиги Темир йўлни тўла таъмирлаш технологик жараёни ишлари графикларини лойиҳалаштириш иш кучининг ҳаракатланиш графикларини тайёрлаш билан боради, у асосий ишларни бажариш жараёнида йўл монтерлари сонидаги ўзгаришлар динамикасини кўрсатди (3-расмга қар.). Иш кучининг ҳаракатланиш графиги ёрдамида N max “ дарча ” даги асосий ишларни бажаришда йўл монтерларининг энг кўп сони аниқланади. Бундан ташқари, ишчи кучининг ҳаракатланиш графигидан фойдаланган ҳолда таъмирлаш ишларини бажариш вақтида ишчи кучидан фойдаланиш самарадорлигини тавсифловчи ишлаб чиқаришдаги бекор туриб қолишларнинг ўлчами ўрнатилади. Ишлаб чиқаришдаги бекор туриб қолишлар 2 хил усул билан ҳисобланади: - Т тур - Т граф хис тур график усул билан (иш кучининг ҳарактланиш графиги бўйича); ҳисоблаш усули билан. Ишлаб чиқаришдаги бекор туриб қолишларнинг ўлчамларини график усул билан аниқлаш учун иш кучининг ҳаракатланиш графигидаги бекор туриб қолишлар (3-расмда штрихланган майдон) оддий шаклларга бўлинади ва ҳар бир тўғри тўртбурчакнинг майдони S1 , S 2 , S 3 , S 4 ва ҳ.к. ўлчанади. Бу майдонларнинг йиғиндиси ишлаб чиқаришдаги бекор туриб қолишларнинг киши. дақ.даги қийматини беради. Ҳисоблаш усули ёрдамида ишлаб чиқаришдаги бекор туриб қолишлар ушбу ифода ёрдамида аниқланади: 33 хис Т тур '' N max t дарча Т 00 N i t i (киши. дақ.), 1 бунда: N max “ дарча ” да асосий ишларни бажариш вақтида йўл монтерларининг энг кўп сони, киши; t дарча Т 00 “дарча”нинг давомийлиги, дақ.; фақат йўл монтерлари бажарадиган, “ дарча ” даги асосий ишларнинг меҳнат сиғими, киши. дақ.; меҳнат сарфи йиғиндиси сифатида “ Меҳнат сарфи қайдномаси ” нинг 8-устуни бўйича аниқланади; Ni йўл монтерлари сони бўлиб, ti вақт давомида асосий ишларни бажаришдан айри ҳолда пардозлаш ёки якунловчи ишларда фойдаланилади, киши. чиз Т тур хис Т тур 200 киши дақ. 34 Расм 3. Иш кучининг харакат графиги (ишлаб чиқаришдаги бекор туриб қолишларни ҳисоблаш учун схема) Бу шартнинг бажарилиши ишларни ишлаб чиқариш графиги ҳамда иш кучининг ҳаракатланиши графиги тўғри тайёрланганлигини кафолатлайди. Йўлни тўла таъмирлаш технологиясининг оптималлигини текшириш учун ушбу шарт текширилади: Т тур 0 ,15 Т 00 (киши. дақ.) Агар бу шарт бажарилса, унда ишлаб чиқаришдаги бекор туриб қолишларнинг ўлчамлари нуқтаи назаридан йўл ишларини амалга 35 ошириш графигининг оптималлиги ҳақида хулоса чиқариш мумкин. 7. “Дарча”дан кейин асосий ишлар графиги Асосий ишлар технологиясини лойиҳалаштириш қуйидаги кетма-кетликда амалга оширилади: “ Меҳнат сарфи қайдномаси ” тўлдирилади ва T дк “ дарча ” дан кейин асосий ишларнинг меҳнат сиғими аниқланади; “ дарча ” дан кейин асосий ишлардаги йўл монтерлари сони аниқланади: N дк бунда: Т дк T дк t дк =/298= (киши), “ дарча ” дан кейин асосий ишларнинг меҳнат сиғими, киши. дақ.; t дк “дарча”дан кейин асосий ишларнинг давомийлиги, дақ. t дк Тс Т с t дарча =480-182=298(дақ.); – иш сменасининг давомийлиги, дақ.; t дарча “дарча”нинг давомийлиги, дақ.; Ишларни ишлаб чиқариш графиклари тайёрланади. “ Дарча ” дан кейинга асосий ишларнинг графикларини лойиҳалаштиришда шуни ёдда тутиш керакки, ишни бир неча вариантда ташкил этиш мумкин, агар йўл ишлари графикларини лойиҳалаштиришнинг қуйидаги зарурий шароитлари бажарилса, уларнинг барчаси тўғри бўлади: 1. Ишларнинг технологик изчиллиги; 2. Йўл монтерларининг доимий бандлиги; 3. Ҳар бир алоҳида иш ёки тадбирда йўл монтерлари сони 36 меъёрларда (ТМК – технологик меъёр карталари) кўзда тутилганидан кам бўлиши мумкин эмас. 1-илова Йўл машиналари механиклар сони узунлиги № Машиналарнинг номи 1 2 3 7 8 Шағал тозалаш машинаси Шағал тозалаш машинаси Шағал тозалаш машинаси Тўғрилаш – қоқиш – пардозлаш машинаси Тўғриловчи машина Йўлнинг динамик стабилизатори Балласт тақсимловчи Йўл ётқизувчи кран 9 Йўл ётқизувчи кран 10 11 Моторли платформа Тўрт ўқли платформа 12 Локомотив 13 Локомотив 14 Локомотив 15 Хоппер – дозатор 16 Тур вагони 4 5 6 ва машинага хизмат кўрсатувчи Шом Д БМС RM-80 Автоулама ўқлари бўйича узунлиги (м) 50,5 16,5 23,1 ВПО-3000 27,8 7 08-32 19,0 3 DGS-62 17,5 2 SSP-110 УК-25/а УК-25/9 18 МПД-3 ТЭ-3 1 секц. ТЭ-10 1 секц. 2ТЭ-10л ЦНИИ ДВЗ - 17,0 18,1 2 5 18,1 5 16,2 14,2 - 17,0 - 17,0 - 38,0 - 10,9 2 18,0 - Машина маркаси 37 Механиклар сони (киши) 5 4 4 2-илова Қисмларга бўлувчи ва йўл ётқизувчи поездларнинг платформаларига пакетларда жойлаштирадиган звенолар сони Участканинг тавсифи Тепловозли ва паровозли тортиш Электровозли тортиш Шпаллар тури Кранлар олдида пакетларга жойлаштириладиган звенолар сони УК 12 , 5 4 УК 25 9 УК 25 21 Ёғоч 8 8 5 Темир-бетон - 6 5 Ёғоч Темир-бетон 6 - 6 6 5 5 38 39