O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI CHIRCHIQ DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI “Kimyo” kafedrasi «ANALITIK KIMYO» NAZORAT ISHI UCHUN METODIK KO'RSATMALAR ISH DAFTARI Sirtqi yo‘nalish talabalari uchun Talaba F.I.Sh.NOMOZOVA SEVARA IBROHIMJON QIZI Fakultet, kurs: Tabiiy fanlar (to‘liq /qisqartirilgan) Biologiya, guruh 22.4 (ixtisosligi yoki yo‘nalishi nomi) 58-variant (4.15.29.49) (vazifa parametrlarini shifrlash) (shifrga mos keladigan ish raqamlari) Tuzuvchi: dots. Komilov Q.O‘. Biologiya yo'nalishi va fakultetlarda o'qitiladigan yo'nalishlar bo'yicha yarim kunlik talabalar uchun tarbiyaviy ishlarni mustaqil bajarish bo'yicha ish kitobi: Mustaqil ish daftarchasini to'ldirish qoidalari. Tarbiyaviy ishni mustaqil o'rganish jarayonida o'quvchi mehnat daftarchasida keltirilgan vazifalarni malaka oshirish kursining dasturiga muvofiq bajaradi. Ushbu mehnat daftarchasida keltirilgan tadbirlar analitik kimyo asoslari va tahlilning kimyoviy usullari bilan bog'liq. Vazifalarni bajarishdan oldin nazariy material bilan tanishish va ushbu metodik taraqqiyotda berilgan misollarni tahlil qilish zarur. Mustaqil ish daftarchasini loyihalashda nazariy savollarga berilgan javoblar qisqa, aniq va nuqtaga qarab yoziladi. Muammolarni yechishda hisoblashlar kursi, matematik transformatsiyalar va miqdorlarning o'lchamlari beriladi. To'liq bajarilgan topshiriqlarga ega bo'lgan, muataqil isht daftarchasi talaba tomonidan imzolanadi va imtihon sessiyasi kamida 1 hafta oldin tekshirish uchun topshiriladi. 1. ANALITIK KIMYO ASOSLARI Analitik kimyo fanining mavzusi va maqsadlari Savollarga yozma javoblar bering. 1). Kimyoviy analizning asosiy vazifasi nima? Bu borada qanday tahlil turlari aniqlanadi va ularning maqsadlari nimalardan iborat? Tushunchalarning farqi nimada? «Usul (Metod)» va «Metodologiya» tushunchalari bir-biridan farqi nimada? 1. Kimyoviy Analizning Asosiy Vazifasi: Kimyoviy analiz, biror moddaning kimyoviy tuzilishi, uning tarkibi, vaqtinchalik, fizikokimyoviy xossalari va boshqa xususiyatlari haqida ma'lumot olishning ilmiy usuli hisoblanadi. Kimyoviy analizning asosiy vazifalari quyidagilar bo'lib keladi: a. Moddaning Tarkibi: Moddaning ichki tuzilishi va kimyoviy ko'rinishini aniqlash. b. Moddaning Miqdori: Moddaning miqdorini aniqlash, ya'ni uning massasini, keskinligini va boshqa fizikokimyoviy xossalarni o'lchash. c. Moddaning Xossalari: Moddaning fizikokimyoviy xossalari, masalan, og'irlik, tuyular, rang, ta'mi va boshqalar, haqida ma'lumot olish. d. Moddaning Xususiyatlari: Moddaning kimyoviy reaktsiyalarga moslashishi, temperaturaga vaqtinchalik moslashishi, valentligi va boshqa xususiyatlari haqida ma'lumot olish. 2. Tahlil Turlari va Maqsadlari: Kimyoviy analizning turli turlari mavjud bo'lib, ulardan ba'zilari quyidagi maqsadlarga xizmat qiladi: a. Ko'rsatkich Tahlili: Kimyoviy moddaning belgilangan ko'rsatkichlarini (masalan, pH, elektr qiymati) o'lchash. b. Kvantitativ Tahlil: Moddaning kimyoviy tuzilishini va miqdorini aniqlash uchun tahlil. c. Kvalitativ Tahlil: Moddaning kimyoviy tuzilishini va xossalari aniqlashda foydalaniladi. d. Instrumental Tahlil: Elektron mikroskop, khromatografiya kabi instrumental usullar yordamida tahlil. spektrometriya, 3. Tushunchalarning Farqi: - Analiz va Tahlil: "Analiz" va "tahlil" terimlari o'rtasidagi farq juda oson. Analiz, bir moddaning ichki xossalari va tuzilishini o'rganishni ifodalaydi, ammo tahlil, moddaning kimyoviy va fizikokimyoviy xossalari, miqdori va boshqa xususiyatlari bo'yicha tafsilotlar beringan jarayonni ifodalaydi. - Kimyoviy va Fizikokimyoviy Analiz: Kimyoviy analiz, moddaning kimyoviy tuzilishi va xossalari bo'yicha ma'lumot olishda foydalaniladi. Fizikokimyoviy analiz esa, moddaning fizikokimyoviy xossalari, masalan, massasi, yo'g'inch, rangi, valentligi, reaktsiya tezligi va boshqalar bo'yicha ma'lumot olishda ishlatiladi. 4. "Usul" va "Metodologiya" Tushunchalari Farqi: - Usul (Metod): Bu so'zlar, belli bir maqsadni amalga oshirish uchun qo'llaniladigan amaliy jarayon yoki usullarni ifodalaydi. Kimyoviy analizni olib borishda, laboratoriya usullari, spektrometriya usullari kabi amaliy jarayonlarni ifodalaydi. - Metodologiya: Bu esa, bir ilmiy yoki tajribavi tadqiqotning boshqa so'zlar bilan aytganda, usullar, prinsiplar, qonunlar va o'zaro bog'lanishlar tizimi haqida umumiy qarashlar va qoidalar to'plamini ifodalaydi. Kimyoviy analiz sohasida metodologiya, laboratoriya xodisalari, boshqaruv tizimlari va ilmiy tadqiqotning umumiy tartibi kabi asoslarni o'z ichiga oladi. 2. "Analitik signal" nima? O'rganilayotgan ob'ektning xossalariga qarab tahlil usullari klassifikatsiyasini bering. Biologik tahlil usullari nimasi bilan ajralib turadi? Analitik Signal: Analitik signal, laboratoriya tahlilida yoki boshqa kimyoviy-analitik jarayonlarda olingan ma'lumotlar, o'sishlarning yoki qaytariladigan moddalar xossalari haqida beradigan elektron, optik yoki boshqa sensorny ma'lumotlarni ifodalovchi tuzilmadir. Bu signal, bir ob'ektning kimyoviy yoki fizikokimyoviy xossalari bo'yicha ma'lumotlarni olish uchun foydalaniladi. Tahlil Usullari Klassifikatsiyasi: Ob'ektning xossalariga qarab tahlil usullari quyidagi turkumlar boyicha klassifikatsiyalanadi: 1. Kimyoviy Tahlil Usullari: - Ko'rsatkich Tahlili: pH, elektr qiymati, potentsiometrik tahlil. - Kvalitativ Tahlil: Kimyoviy moddaning tuzilishi, xossalari va reaktsiyalari haqida ma'lumot beradi. - Kvantitativ Tahlil: Moddaning miqdori, massa va boshqa kimyoviy xossalari bo'yicha ma'lumot olish. - Instrumental Tahlil: Spektrometriya, khromatografiya, massspektrometriya va boshqa instrumental usullar. 2. Fizikokimyoviy Tahlil Usullari: - Termodinamik Tahlil: Harorat, energiya, entropiya va boshqa termodinamik xossalarni olish. - Spektroskopik Tahlil: Optik spektr, elektromagnit spektr, nukleer magnit resonans (NMR) va boshqalar. - Elektroanalitik Tahlil: Elektr potentsial, elektroreduksiya va elektrooksido-reduksiya reaktsiyalarni olish. 3. Biologik Tahlil Usullari: - DNA Tahlili: DNA sekanisini, DNA molekulalarini olish. - Protein Tahlili: Proteinlar tuzilishi, massasi, xossalari va boshqa xususiyatlari. - Enzim Tahlili: Enzim faoliyati, enzim reaktsiyalari va boshqa xususiyatlari. - Hematologik Tahlil: Qon tarkibini, qon hujayralari va boshqa qon xossalari. - Immunologik Tahlil: Immun reaktsiyalar, antitela tarkibini olish. Bu usullar ob'ektning turlariga va tahlil maqsadiga qarab tanlanadi va kimyoviy-analitik sohada o'rganilayotgan ob'ektlar va xossalar asosida turli xil bo'lishi mumkin. 3. Qanday reaksiyalar "analitik reaktsiyalar" deb ataladi? Sifat tahlilida analitik reaktsiyalarga qo’yiladigan asosiy talablar nimalardan hisoblanadi? Shartlarning ta'riflari qanday: sezuvchanlik, selektivlik, reaksiyaning o'ziga xosligi Analitik Reaktsiyalar: Analitik reaktsiyalar, kimyoviy analiz jarayonlarida ma'lumot olish uchun ishlatiladigan reaktsiyalardir. Bu reaktsiyalar ob'ektning xossalarini tahlil qilish uchun maxsus moddalarni shakllantirishda yoki ularni aniqlashda foydalaniladi. Sifat Tahlili va Analitik Reaktsiyalarga Qo'yiladigan Asosiy Talablar: 1. Sezuvchanlik (Sensitivlik): - Ta'rif: Sezuvchanlik, analitik reaktsiyalar orqali olingan ma'lumotlar miqdorining eng kam miqdordan (minimal keskinlikdan) aniqlanishi mumkinligini ifodalaydi. - Talablar: Analitik reaktsiyalar sezuvchan bo'lishi, moddaning eng kam miqdorida hisobiy tashxisini ta'minlashi kerak. 2. Selektivlik: - Ta'rif: Selektivlik, analitik reaktsiyalar orqali olingan ma'lumotlarning faqat tahlil qilingan moddaga tegishli bo'lishi xususiyatini ifodalaydi. - Talablar: Analitik reaktsiyalar moddaning boshqa xossalari va moddalari bilan o'zaro ta'sir qilmasligi, tahlil qilinayotgan moddaga xos reaksiya o'tkazish imkonini ta'minlashi kerak. 3. Reaksiyaning O'ziga Xosligi: - Ta'rif: Reaksiyaning o'ziga xosligi, analitik reaktsiyalarning tahlil qilinayotgan moddaga xos bo'lishini ifodalaydi. - Talablar: Analitik reaktsiya, tahlil qilingan moddaga faqat o'ziga xos bo'lgan kimyoviy reaktsiyani o'tkazishi, boshqa moddalar bilan o'zaro karshilikda bo'lmaydigan reaksiya xususiyatlarini ta'minlashi kerak. Shartlarning Ta'riflari: 1. Sezuvchanlik (Sensitivlik): - Ta'rif: Analitik reaktsiyalar sezuvchan bo'lishi, moddaning eng kam miqdorida hisobiy tashxisini ta'minlashi kerak. - Shartlar: Kuchli reaksiyalar, sezuvchan detektorlar, yuqori signal-to-noise nisbati va qulay o'qish tizimi. 2. Selektivlik: - Ta'rif: Analitik reaktsiyalar moddaning boshqa xossalari va moddalari bilan o'zaro ta'sir qilmaydi. - Shartlar: Spesifik reaksiyalar, selektiv reagentlar (kimyoviy moddalar), moddaning xossalari bilan o'zaro karshilikda bo'lmaydigan shartlar. 3. Reaksiyaning O'ziga Xosligi: - Ta'rif: Analitik reaktsiya, tahlil qilingan moddaga faqat o'ziga xos bo'lgan kimyoviy reaktsiyani o'tkazadi. - Shartlar: Kimyoviy reaksiyalar moddaning o'ziga xos tuzilishi, qulay va aniq o'qish tizimi, tahlil qilingan modda bilan faqat o'zaro amaliy bo'lishi. ANALIZNING KIMYOVIY USULLARI 2. Miqdoriy tahlil asoslari Savollarga yozma javoblar bering Kimyoviy miqdoriy tahlil usullarining uchta asosiy guruhi haqida qisqacha ma'lumot bering. Tahlilni amalga oshirishda asosiy bosqichlarini sanab o’ting. Kimyoviy miqdoriy tahlil usullari uchta asosiy guruhi quyidagilar: 1. **Klassik (Kvantitativ) Tahlil Usullari:** - **Prinsip:** Bu usullar, moddaning miqdorini belgilash va o'lchashga qaratilgan. Har xil miqdoriy tahlil usullari mavjud bo'lib, massa, o'lchovlar, potentsiometriya va boshqa klassik tahlil usullariga kiradi. - **Bosqichlar:** - *Namuna olish (Sampling):* Tahlil qilinayotgan ob'ektni namunaga olish. - *Moddaning tayyorlashi (Sample Preparation):* Moddani tahlil qilishga mos ravishda tayyorlash. - *Reaksiyani amalga oshirish (Chemical Reaction):* Kimyoviy reaksiyalar yordamida moddaning tarkibi yoki xossalari ortidagi miqdorni aniqlash. - *Natijalarni o'lchash va ta'kidlash (Measurement and Validation of Results):* Qo'llanilgan miqdorlarni o'lchash va aniqlangan natijalarni tekshirish. 2. **Instrumental Tahlil Usullari:** - **Prinsip:** Bu usullar, moddaning kimyoviy xossalari yoki fizikokimyoviy xossalari bo'yicha ma'lumot olishda instrumental asboblar va usullarni qo'llaydi. Spektrometriya, khromatografiya, mass-spektrometriya kabi usullar bu guruha kiradi. - **Bosqichlar:** - *Namuna olish (Sampling):* Tahlil qilinayotgan ob'ektni namunaga olish. - *Moddaning tayyorlashi (Sample Preparation):* Moddani tahlil qilishga mos ravishda tayyorlash. - *Instrumental Analiz (Instrumental Analysis):* Asboblar va usullar orqali ma'lumot olish. - *Natijalarni o'lchash va ta'kidlash (Measurement and Validation of Results):* Instrumental natijalarni o'lchash va aniqlangan natijalarni tekshirish. 3. **Elektroanalitik Tahlil Usullari:** - **Prinsip:** Bu usullar, elektr xossalari yoki moddaning elektr potentsiali orqali ma'lumot olishga asoslanadi. pH-metriya, potensiostatiya va boshqa elektroanalitik usullar bu guruha kiradi. - **Bosqichlar:** - *Namuna olish (Sampling):* Tahlil qilinayotgan ob'ektni namunaga olish. - *Moddaning tayyorlashi (Sample Preparation):* Moddani tahlil qilishga mos ravishda tayyorlash. - *Elektroanaliz (Electroanalysis):* Elektroanalitik usullar orqali elektr potentsial orqali ma'lumot olish. - *Natijalarni o'lchash va ta'kidlash (Measurement and Validation of Results):* Elektroanalitik natijalarni o'lchash va aniqlangan natijalarni tekshirish. Tahlilning umumiy bosqichlari shu usullar orqali amalga oshiriladi va tahlil natijalari odatda ma'lum miqdorlarda ifodalangan bo'ladi. 3. O'lchash natijalariga ishlov berish Savollarga yozma javoblar bering. **O'lchov xatosi (Measurement Error):** O'lchov xatosi, o'lchash jarayonida yuzaga keladigan nomdor muammolardan biridir va natijada o'zgaruvchanlik yaratadi. Bu xato, amalga oshirilayotgan o'lchashning haqiqiy qiymatidan farq qilishini ifodalaydi. O'lchov xatosi, ideal qiymatlarning aniqligini ta'minlashda, asosan, texnologik muammolarga, instrumentlar va xodisalarni tuzishda qo'llaniladigan usullarning istiqbollarga, uning tuzilishi va kalibratsiyasiga bog'liq bo'lishi mumkin. **Absolyut va Nisbiy Xato:** - **Absolyut Xato:** O'lchash jarayonida ideal qiymatdan uzilishi yoki uni o'zgartirishi natijasidagi o'zgaruvchanlikni ifodalaydi. Misol uchun, bir tishning uzunligini o'lchab qolgan xato 1 mm bo'lganda, agar haqiqiy uzunlik 10 mm bo'lsa, absolyut xato 1 mm bo'ladi. - **Nisbiy Xato:** O'lchashning ideal qiymatga nisbatan o'zgaruvchanligini ifodalaydi. Misol uchun, bir tishning uzunligini o'lchab qolgan xato 1 mm bo'lganda, agar haqiqiy uzunlik 10 mm bo'lsa, nisbiy xato 1/10 yoki 10% bo'ladi. **Asosiy Xatolar:** 1. **Tizimli Xato:** Tizimli xato, o'lchov vositalarining tuzilishi, qurilmalari, shuningdek, kalibratsiyasi yoki texnologik jarayonlar bilan bog'liq bo'lgan xato. Bu xato, o'lchash vositasining asosiy parametrlarida yuzaga keladigan muammolarga olib keladi. 2. **Oddiy Xato:** Oddiy xato, tuzilishning yoki o'lchov vositalarining oddiy, qodir va bug'lamachilik xatolarini ifodalaydi. Bu xato, o'lchovchining xususiyatlariga, qo'llanilayotgan material va asboblarga bog'liq bo'lishi mumkin. 3. **Qo'pol Xato:** Qo'pol xato, o'lchov jarayonida bo'lishi mumkin bo'lgan bozor va sanoat shartlari, ish joyi muhitining muammolari, odamlarning kuzatish, tuzilishi va o'zgarishga olishga oid yaxlitlik muammolari bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Bu xato, o'lchov natijalariga etkazib chiqadigan eng noaniqli va mushkil muammolar o'rtasidagi umumiy xatolar turlarini ifodalaydi. **Tahlil Natijalarining Ishonchliligini Xarakterlash:** Tahlil natijalarining ishonchliligini o'lchashda quyidagi yordamida xarakterlash mumkin: parametrlar 1. **To'liqlik (Accuracy):** Natijalar ideal qiymatlarga qanday qarashli bo'lishi, ya'ni haqiqiy qiymatlar bilan solishtirilganda o'lchov natijalarining qanchalik to'liq ekanligini ifodalaydi. 2. **Qat'iylik (Precision):** O'lchov natijalarining bir-biriga nisbatan qanchalik bir-biriga yaqinlashib bo'lishi. Yani, biror bir qiymat o'lchagan bo'lsa, keyinchalik qayta o'lchashda o'lchov natijalari qanday ishonchlilik bilan bir-biriga yaqinlashadi. 3. **Reproducibility:** O'lchovni biror boshqa laboratoriyada yoki qurilmaning boshqa joyida qayta amalga oshirishda natijalar orasidagi qanday moslashishni ifodalaydi. Bu natijalar sohasidagi xatolar va ishonchsizliklarning darajasi NAZORAT ISHI 1-10GACHA MASALA: 4-MASALA:1.8552; 1.8548; 1.8540 ;1.8542; 1.8545;. ANIQLASH HATOSI+-0.001g t=2.776. Berilgan QIYMATLARNI yaxlitlaymiz. 1.8552=1.86; 1.8548=1.85; 1.8545=1.85; 1.8542=1.85; 1.8545=1.85; Ushbu qiymatlarning o‘rta arifmetigini topiladi: V(o‘rta)=V1+V2+V3....../Vn=1.86+1.85+1.85+1.85+1.85/5=1.85 Nomer 1 2 3 4 5 Chetlashish kvadrat To‘g‘ri qayd namunasi 1.86 1.85 1.85 1.85 1.85 Alohida o‘lchash n chetlashish h(V o‘rta-Vn) 0.01 0 0 0 0 (Vo‘rtaVn)kvadrati 0.0001 0.0001 STANDART OG‘ISHISH TOPAMIZ Sr=1/n-1×(Vo‘rta-Vn)kvadrati=V1/5-1×0.0001=0.005 St=Sr×100%/Vo‘rta=0.005×100/1.85=2.702 V =St×t/100=2.702×2.776/100=0.075 S=V/Vo‘rta×100%=0.075×100/1.85=4.05 TAHLIL ANIQLIGI 1.85+-0.075gr mutloq xato.Nisbiy xato 4.05%. Titrimetrik analiz. Asosiy tushunchalar. Savollarga yozma javoblar keltiring. Titrlash, titrant, aliquot, ekvivalentlik nuqtasi va titrlash tugash nuqtasi qanday atamalar? Analitik amaliyotda eritmalar hajmini o'lchash uchun qanday idishlardan foydalaniladi? Qaysi eritmalar standart va qaysilari standartlashtirilgan deb ataladi? Titrlashning yakuniy nuqtasini aniqlash usullarini nomlang?. **Titrlash:** Titrlash, bir kimyoviy moddaning boshqa bir moddaning, ya'ni titrantning miqdori qo'shilgach, titrantning miqdorini aniqlash jarayonidir. Bu usul, analitik kimyoviy amaliyotda miqdoriy tahlil va kimyoviy moddalar orasidagi nisbi miqdorlarini aniqlashda keng qo'llaniladi. **Atamalar:** 1. **Titrlash (Titration):** Kimyoviy reaksiya yuzaga kelgach, bir moddaning miqdori qo'shiladi (titrasiya) va boshqa moddaning miqdorini aniqlash uchun qo'llaniladi. 2. **Titrant:** Titrasiya qilingan moddaning miqdorini o'lchashda ishlatiladigan modda. Bu modda bir amaldagi miqdor darajasida hisoblanadi. 3. **Aliquot:** Bitta titratning o'z ichiga olgan miqdori. Titrlash jarayonida aliquotlar ishlatiladi. 4. **Ekvivalentlik Nuqta:** Titrlash jarayonida, titrantning titrasiya qilingan moddaga bo'lgan eng muhim miqdori qo'shilgan nuqta. Bu nuqta esa kimyoviy reaksiyaning yakunlanganligi va moddalar o'rtasidagi nisbi miqdorlar hisoblanib, tahlil natijasi olish uchun ahamiyatga ega bo'ladi. 5. **Titrlash Tugash Nuqta:** Titrlash jarayonida, titrantning titrasiya qilingan moddani to'liq ishtirok etgandan so'ng yoki kimyoviy reaksiya tugagandan so'ng bo'lgan nuqta. Bu nuqta esa titrasiya qilingan moddaning boshqa moddan bilan tugaganligini anglatadi. **Eritmalar va Standartlar:** - **Eritmalar:** Titrlash jarayonida foydalaniladigan eritmalar, kimyoviy reaksiya yuzaga kelgach eritiladigan moddalardir. Ular odatda sukunat eritmalari, yaxshi halqalanadigan eritmalari va qo'shimchalarni olish uchun xususiy eritmalardan iborat bo'ladi. - **Standart Eritmalar:** Standart eritma, ma'lum bir miqdorni o'lchashda ishlatiladigan eritmadir. Standart eritmalar, aniqlangan miqdorlarni o'lchash va tahlil qilinayotgan moddaning miqdori hisoblanishida ishlatiladi. - **Standartlashtirilgan Eritmalar:** Bu eritma, xususiy miqdorlar bilan tayyorlangan va xususiy o'lchash sharoitlariga ega bo'lgan eritmadir. Standartlashtirilgan eritmalarni o'lchash orqali miqdorlarni aniqlash odatda standart kurish, stoikiometriya va kalibratsiya usullari bilan olib boriladi. **Titrlashning Yakuniy Nuqtasini Aniqlash Usullari:** 1. **Visual (Ko'zni Chiqarish):** Reaksiya yakunlandi va yangi bo'lgan rang, ko'zga ko'rinadi. Bu usul soyabon va yadroq eritmalari uchun odatda ishlatiladi. 2. **Potentsiometrik:** Elektr potentsialning o'zgarishlarini o'lchaydi va reaksiya tugagandan so'ng potentsiometriya kuryogi hisobida nuqta aniqlanadi. 3. **Indikatorlar:** Reaksiyaning tugaganligini aniqlashda indikatorlar ishlatiladi. Indikatorlar, biror o'zgaruvchanlikda rang o'zgarishini ko'rsatuvchi substansiyalardir. 4. **Gravimetrik:** Kimyoviy reaksiya natijasida hosil bo'lgan jazni tushirish orqali moddaning miqdorini hisoblashda ishlatiladi. Titrimetrik tahlilda qo'llaniladigan reaksiyalarga qo'yiladigan talablarni sanab o‘ting. Titrimetrik analiz usullari klassifikatsiyasini keltiring **Titrimetrik Tahlil (Titrimetry):** Bu, bir kimyoviy moddaning boshqa bir moddaning, ya'ni titrantning, miqdorini aniqlashda olib boriladigan usuldir. Titrimetrik tahlil, o'lchovning xususiyati bo'lgan o'zgaruvchan moddalar orasidagi kimyoviy reaksiyalarga asoslanadi. Qo'llaniladigan reaksiyalarga quyidagi talablar qo'yiladi: 1). 1. **To'g'ri va Sharhlangan Reaksiya:** Qo'llaniladigan reaksiya boshqa kimyoviy reaksiyalardan farq qiladi. Reaksiya to'g'ri va tizgan bo'lishi kerak. 2. **Hoziroq Tugayotgan Reaksiya:** Reaksiya tugagan nuqta titrimetrning boshqa qismiga o'tib kelgach, reaksiya tugayotgan bo'lishi kerak. 3. **Reaksiyaning To'liq Bo'lishi:** Reaksiya har bir molekul bitta titrantni foydalanib to'liq bo'lishi lozim. Bu, reaksiyada boshqa moddanlar (ko'rsatkichlar, solug'lar) bo'lishini anglaydi. 4. **Reaksiyaning Tez Borishi:** Reaksiyaning tez va to'liq borishi, titrimetrni tez va samarali qiladi. 5. **O'zgarmas To'ldirish:** Reaksiyada o'zgarmas bo'lishi mumkin bo'lgan o'zgaruvchan moddanlar to'g'ri to'ldirilishi kerak. **Titrimetrik Analiz Usullari Klassifikatsiyasi:** Titrimetrik analiz usullari uchun klassifikatsiya quyidagicha bo'lishi mumkin: 1. **Asid-Baz Titrimetriyasi:** Oftan, bir necha ma'lumotning o'zgarishi bo'yicha asid va baz moddalarni aniqlashda ishlatiladi. 2. **Oksid-Reduksiya (Redoks) Titrimetriyasi:** Elektron almashish va berish jarayonlarida, ya'ni oksidatsiya va reduksiya reaksiyalari orqali, miqdorlarni aniqlashda ishlatiladi. 3. **Kompleks Titrimetriyasi:** Koordinatsiya moddalarni aniqlashda va ular orasidagi o'zgaruvchanliklarni tahlil qilishda ishlatiladi. 4. **Nikotinometriya:** Nikotin konsentratsiyasini o'lchashda ishlatiladi. 5. **Amperometriya:** Elektr to'g'ridan to'g'ri reaksiya yuzaga chiqqanida, oqim kuchini o'lchashda ishlatiladi. 6. **Fotometriya:** Reaksiya neticesidagi oqim yoki rang o'zgarishlarini o'lchashda ishlatiladi. 7. **Kolorimetriya:** Reaksiyada hosil bo'lgan rang o'zgarishlarini o'lchashda ishlatiladi. 8. **Khromatometriya:** Kimyoviy moddalarning fizikokimyoviy xossalari bo'yicha miqdorlarni aniqlashda ishlatiladi. Bu usullar, turli xil moddalarni va xususiyatlarni tahlil qilish uchun xizmat qiladi va har birida boshqa birikmalar, standartlar, va reaksiyalarning turli xususiyatlari bo'yicha tashkilot qilinadi. № 11-20 nazorat vazifalari Titrant T eritmasi bilan A moddasi eritmasining aliquotini titrlash jarayonida reaksiya mahsuloti D sxemaga muvofiq shakllanadi: A + T → D. Vazifangiz uchun hisoblarni amalga oshiring va 3-jadvalni to'ldiring. № masala 3-jadval сn (Т), mol/l 15 0.10338 V(Т), ml сn (А), mol/l 8,27 0.001562 V(А), ml Т (А), g/ml 8,00 0.005069 Т (Т), g/ml Т (Т/А), g/ml 0,005070 0.05479 МE МE (Т), (А), g/mol g/m ol 49,04 53,00 сn – modda ekvivalentining molyar kontsentratsiyasi, V – eritma hajmi, Т – eritma titri, Т (Т/А) – titrant eritmasi bo'yicha A moddaning eritmasining titri 1). T(T/A)=T(T)×Me(A)/Me(T)=0.005070×53/49.04=0.054794 2). Cn=T(T)×1000/Me(T)=0.05070×1000/49.04=0.10338 3). T(A)=Cn×Me(T)/1000=0.10338×49.04/1000=0.005069 4). Cn(A)=Cn(T)/V(T)×V(A)=0.10338/8.27×8=0.001562 Kislota-asosli titrlash(neytrallash usuli Savollarga yozma javoblar bering. 1). Kislota-asos titrlashning asosi qanday kimyoviy jarayonlardir? Ushbu usul yordamida qanday moddalarni aniqlash mumkin? Atsidimetriya va alkalimetriya nima? Kislota-asos titrlashda ishlatiladigan ishchi eritmalar va standart moddalarni nomlang. Titrlash egri chizig'i nima? **Kislota-Asos Titrlash (Acid-Base Titration):** Bu, bir asid va bir baz orasidagi kislorodini, ya'ni proton almashishini yoki berishini o'lchashda qo'llaniladigan titrimetrik usuldir. Asid va bazning ekvivalentlik nuqtasi aniqlanib, ularning miqdorlari o'lchash mumkin. **Usulda qo'llaniladigan kimyoviy jarayonlar:** 1. **Asid va Baz Reaksiyasi:** Asid va baz reaksiyasi orqali proton almashish va berish amalga oshiriladi. 2. **Ekvivalentlik Nuqta:** Asid va bazning ekvivalentlik nuqtasi, ularning miqdorlarini o'lchashda asosiy nuqta hisoblanadi. **Atsidimetriya va Alkalimetriya:** - **Atsidimetriya:** Bu, asid tuzilishi moddalarni o'lchashda ishlatiladi. Ko'proqcha qo'shimchalari, sirk, asetik asid kabi moddalarni o'lchashda atsidimetriya usuli ishlatiladi. - **Alkalimetriya:** Bu esa baz tuzilishi moddalarni o'lchashda qo'llaniladi. Amaliyotda ko'proqchadan tayyorlangan sodyum hidroksid, ammiyacha, kaliy hidroksid kabi moddalarni o'lchashda alkalimetriya usuli ishlatiladi. **Ishchi Eritmalar va Standart Moddalar:** - **Ishchi Eritma:** Ishchi eritma, o'lchovda ishlatiladigan eritmadir. Atsidimetriyada ishchi eritma sirk, oxomo'sh, yoki boshqa asid moddalardan tayyorlangan bo'lishi mumkin. Alkalimetriyada esa ishchi eritma, sodiyum hidroksid, ammiyacha yoki boshqa baz moddalardan tayyorlangan bo'ladi. - **Standart Modda:** Standart modda, o'lchovda ishlatiladigan eritmadan tashqari tayyorlanib, miqdorni boshqa moddaga o'lchash uchun ishlatiladi. Atsidimetriyada standart modda ko'proqcha qo'shimchalari, hidroksidlar, asidlar bo'lishi mumkin. Alkalimetriyada esa standart modda sodyum hidroksid, kaliy hidroksid kabi baz moddalardan tayyorlanadi. **Titrlash Egri Chizig'i (Titration Curve):** - Bu chiziq, titrantni qo'shish orqali modda va o'zgaruvchan ko'rsatkichlar orasidagi mablag'lar bo'yicha o'lchovni ko'rsatadi. Asid va bazning ekvivalentlik nuqtasi shu chiziqdagi o'lchovning maksimal bosqichiga mos keladi. O'lchovnu tashkil etishda biror ko'rsatkich (pH, potentsial, rang o'zgarishlari) asosida titrantni qo'shishdan kelib chiqadigan kimyoviy jarayonlar ko'rsatiladi. 2). Kislota-asos ko'rsatkichlariga misollar keltiring. Kislota-asos titrlash uchun to'g'ri ko'rsatkichni qanday tanlash mumkin? Indikatorning rang o'tish oblasti, titrlash ko'rsatkichi nima? **Kislota-Asos Ko'rsatkichlari va Misollar:** 1. **pH:** Bu, suvning oksidi ionsining konsentratsiyasini ko'rsatadigan kislota-asos ko'rsatkichi bo'lib, kislota miligramida oksidi ionining konsentratsiyasi kamayganda, pH 7 ga, asos miligramida kamayganda esa pH 7 dan pastga o'tadi. Misol uchun, suv pH 7 ga teng bo'lsa, bu neutral sifatda bo'ladi. 2. **Potentsiometriya:** Elektr potentsialning o'zgarishlarini o'lchash orqali kimyoviy reaksiyalar tugaganligini aniqlaydi. Ko'p o'zgaruvchanligi bo'lgan reaksiyalarda ishlatiladi. 3. **Indikatorlar:** Bu organik substansiyalar, kislota-asos titrlashning tugagan nuqtasini aniqlashda ishlatiladi. Masalan, fenolftalein: kislota bo'lgan orqali rangsiz, asosda esa oq bo'lib ko'rinadi. Bromtimol kabi indikatorlar esa reaksiyaning o'tish oblastini o'lchashda ishlatiladi. **To'g'ri Ko'rsatkichni Tanlash:** - To'g'ri ko'rsatkichni tanlash uchun, titrlashda qo'llaniladigan moddaning pH miqdori va reaksiyaning o'zgaruvchanliklari xususiyatlarini hisobga olish kerak. Misol uchun, eger titrator suyu pH 7 ga teng bo'lsa, potentsiometriya yoki pH-metr ishlatish maslahat beriladi. **Indikatorning Rang O'tish Oblasti:** - Indikatorning rang o'tish oblasti, uning rangsizdan ranglangan bo'lishi va o'tish jarayoni davomida rangsizga qaytib ketsa yaxshi bo'ladi. Rang o'tish oblasti, titrator moddaga qo'shilib ketganda indikatorning o'zgaruvchanliklarini ko'rsatadi. Misol uchun, fenolftalein o'tish oblasti pH 8-10 ga teng bo'lgan. № 21-30 nazorat vazifalari 4-jadvalga muvofiq vazifangiz uchun muammoni hal qiling va savolga javob bering. № vazifa 4 - jadval Muammoni shakllantirish Standart Na2CO3 eritmasini tayyorlashda 0,2699 g og'irlikdagi namuna olindi va 250 29 ml eritmada eritildi. Analitik tarozida tortish tartibini tavsiflang. Olingan eritmaning titrini va normalligini hisoblang. Vazifani bajarish m=0.2699gr V=250 ml T=? Cn=? Cn=m×1000/E×V=0.2699×1000/53×250=20.36 T=m/V=0.2699/250=0.0010796 Kompleksometrik titrlash (xelatometriya) Savollarga yozma javoblar bering Kompleksometrik titrlashning mohiyati nimada? Kompleksometriya yordamida qanday ionlarni aniqlash mumkin? Kompleksometrik ta'rifda pH ning roli qanday? Muhim Metall-indikatorlarni nima? Eng muhim metall ko'rsatkichlarini ayting. Suvning qattiqligi nima va uning qanay ko'rinishlar bor? **Kompleksometrik Titrlashning Mohiyati:** Kompleksometrik titrlash, kompleksometriya tahlili orqali bir moddaning kompleks-ko'rsatkich moddalar bilan ko'rsatish yoki ularni olib tashlash usuli. Bu jarayon, bir kimyoviy moddaning boshqa moddaning bir yoki bir nechta kompleks-ko'rsatkichlarini olib tashlashda qo'llaniladi. Bu komplekslar, ionlar orasidagi ta'sirlarni va kompleks-ko'rsatkich moddalar sonining miqdorini o'lchashda ishlatiladi. **Kompleksometriya Yordamida Qanday Ionlarni Aniqlash Mumkin:** Kompleksometriya, ko'rsatkichligi ozod etilgan, oftan oligoperganik asosli moddalarning kompleks ko'rsatkich moddalari bilan ta'minlanadigan bir qismi bo'lgan ionlarni aniqlash uchun yaxshi ishlatiladi. Misol uchun, metal ionlari, jangi ko'rsatkichligi qat'iy komplekslar bilan, masalan, EDTA (etilendiamintetraatsetat) bilan komplekslashadi. **Kompleksometrik Ta'rifda pH Ning Roli:** pH, kompleksometrik tahlil jarayonida muhim ahamiyatga ega bo'ladi. Ko'rsatkich moddalar komplekslashishining o'tish oblastini ta'minlashda, bu reaksiyalar pH havolasi ostida sodir bo'ladi. pH ning o'zgarishi, kompleksko'rsatkich moddalar bilan metal ionlarining komplekslashishi va komplekslar sonining miqdorini ta'sir etadi. **Muhim Metall-Indikatorlar:** Muhim metall-indikatorlar, kompleksometrik titrlashda ishlatiladigan moddalardir. Ularning orasida quyidagi kabi katta ko'rsatkichlar: 1. **EDTA (Etilendiamintetraatsetat):** Ushbu kompleksometrik ko'rsatkich, turli metallar bilan komplekslashadi va shunday qilib, bir nechta metallar bo'yicha ishlaydi. 2. **Mureksid (Salitsila transli - 2,2- dihidroksi - 1,3-indon):** Mureksid qo'shimchalari bilan bir qancha metallarni komplekslashadi. 3. **Dimetilglioksim (DMG):** DMG bilan metallar, masalan, Ni, Co, Zn, komplekslashadi va ko'rsatkichligi ozod etilgan bo'lib, qizil rangli komplekslar tuziladi. **Eng Muhim Metall Ko'rsatkichlar:** 1. **Eriokrom T (Eriokrom Qizil):** Ko'rsatkich moddasi eriokrom T, Ca2+, Mg2+, va boshqa metallar bilan komplekslashadi. 2. **Ksilolorang (Xylenol Orange):** Bu modda Al3+ metallari bilan komplekslashadi. **Suvning Qattiqligi va Qanay Ko'rinishlar:** - **Qattiqligi:** Suvning qattiqlik darajasini, ya'ni uni nima bilan ishlatsangiz, u chetlashtirish uchun qandayda bo'lishi. Suv qattiq bo'lishi, kompleksometrik titrlash jarayonida qandaydir bir moddaning boshqa moddan bilan qattiqlik darajasini oshirishi mumkin. - **Qanay Ko'rinishlar:** Suving qattiqlik darajasi, uning tuzlarini, ko'prik iyonlarini, va boshqa moddalarini belgilaydi. Shuning uchun suvning qattiqlik darajasi ko'rsatkichligi ta'sir etishi mumkin va bu, kompleksometrik titrlash jarayonida tashkil topadi. № 31-40 nazorat vazifalari 5-jadvalga muvofiq vazifangiz uchun muammoni hal qiling va savolga javob bering. 5 – jadval № vazifa 31 32 33 34 35 36 37 38 39 Vazifani shakllantirishи Molyar konsentratsiyasi 0,05 mol/l bo'lgan eritmaning qanday hajmini 2,3265 g og'irlikdagi kompleksion III dan tayyorlash mumkin? Biologik amaliyotda kompleksometrik titrlash qayerda qo'llaniladimi? Og'irligi 1,5250 g bo'lgan suvsiz MgSO4 dan tayyorlangan 20,00 ml eritmani 100 ml o'lchash kolbasida titrlash uchun 19,55 ml komplekson III eritmasi sarf qilindi. Kompleks III eritmasi ekvivalentining molyar kontsentratsiyasini aniqlang.. 25,00 ml kaltsiy nitrat eritmasini titrlash uchun(Ca (NO3)2 ekvivalentining molyar konsentratsiyasi 0,01059 mol/l ga teng) 26,47 ml komplekson III eritmasi ishlatilgan. Kompleks III eritmasining titrini aniqlang. Trilon B nima? Kompleksometrik titrlashda uning roli qanday? Molyar konsentratsiyasi 0,1 mol/l va hajmi 2,5 l bo'lgan eritma tayyorlash uchun zarur bo'lgan trilon B massasini hisoblang. 100 ml tabiiy suvni titrlash uchun 0,05 mol/l ekvivalentining molyar konsentratsiyasiga ega bo'lgan 9,60 ml trilon B eritmasi kerak bo'ldi. Suvning karbonatli qattiqligi 3,7 mmol/l ga teng. Suvning umumiy va karbonatsiz qattiqligini hisoblang. 20,00 ml MgSO4 eritmasini titrlashda 21,22 ml komplekson III eritmasi sarf qilindi, uning ekvivalentining molyar konsentratsiyasi 0,02065 mol/l ni tashkil qiladi. Eritmadagi magniy tuzining konsentratsiyasini (g/l) aniqlang.. Agar berilgan eritmani 100 ml titrlash uchun 12,00 ml trilon B eritmasi sarf qilinsa, uning ekvivalentining molyar konsentratsiyasi 0,07500 mol/l bo'lsa, suvning umumiy qattiqligini hisoblang. Agar 100 ml tabiiy suvni titrlash uchun 10,86 ml trilon B eritmasi sarf qilinsa va suvning umumiy qattiqligi 5,7 mmol/l ga teng bo'lsa, trilon B ning ekvivalent molyar kontsentratsiyasini hisoblang. Agar kal'tsiy xloridning 20,00 ml eritmasini titrlash uchun 17,26 ml trilon B eritmasi sarf qilingan bo'lsa (uning ekvivalenti molyar konsentratsiyasi 0,06905 mol/l bo'lsa), CaCl2 eritmasining konsentratsiyasini (g/l) hisoblang. Oksidlanish-qaytarilish titrlash (redoksimetriya) Savollarga yozma javoblar bering . Qaysi qiymat oksidlovchi miqdoriy xususiyatidiroksidlovchi va qaytaruvchi moddalarning qaytarilish qobiliyati va u qanday hisoblanadi? Redoks titrlash usullarini sanab o'ting. Permanganatometrik va yodometrik titrlash usullaridan qaysi moddalarni aniqlashda foydalaniladi.? Oksidlovchi miqdoriy xususiyat **redoks potentsiali**dir. Bu, bir moddaning qaytarilishi yoki oksidlanishi jarayonlarida elektron almashish yoki berishning xavfsizligini ifodalovchi bir o'zgaruvchanligi anglatadi. Redoks potentsali (E) oksidlovchi va qaytaruvchi jarayonlar bo'yicha o'sadi va elektroda uzatilgan elektrodningsiz suv (normal hidrogen elektrodi) bilan solishtiriladi. Redoks titrlash usullari esa moddalar orasidagi oksidlovchi-beruvchi jarayonlarni o'lchash uchun ishlatiladi. Bu usullar qanday moddaning qanday miqdorini aniqlashni hisoblash uchun qo'llaniladi. **Permanganatometrik va Yodometrik Titrlash Usullari:** 1. **Permanganatometrik Titrlash:** Bu usulda oksidlovchi modda sifatida permanganat ionlaridan (MnO₄⁻) foydalaniladi. Oksidlovchi va qaytaruvchi moddalar orasidagi reaksiya odatda suvning savdo qilinishiga bog'liqdir. Misol uchun, oksidlovchi modda olan Fe²⁺ ni qaytaruvchi Fe³⁺ ga o'girish qilish uchun: 5Fe²⁺ + MnO₄⁻ + 8H⁺ → 5Fe³⁺ + Mn²⁺ + 4H₂O Bu reaksiyada, oksidlovchi permanganat ionlari (MnO₄⁻) qaytaruvchi Fe²⁺ ni Fe³⁺ ga o'giradi. 2. **Yodometrik Titrlash:** Bu usulda oksidlovchi modda sifatida iod ionlari (I⁻)dan foydalaniladi. Oksidlovchi va qaytaruvchi moddalar orasidagi reaksiya iod ionlari orqali o'tkaziladi. Misol uchun, oksidlovchi modda olan Cu²⁺ ni qaytaruvchi Cu⁺ ga o'girish qilish uchun: Cu²⁺ + 2I⁻ → Cu⁺ + I₂ Bu reaksiyada, iod ionlari (I⁻) qaytaruvchi Cu²⁺ ni Cu⁺ ga o'giradi. Oksidlovchi va qaytaruvchi moddalarning aniqlash uchun foydalaniladigan titrlash usullari har bir tahlil uchun mo'ljallangan va moddaning xossalari va konsentratsiyasi asosida tanlanadi. № 41-50 nazorat vazifalari 6-jadvalga muvofiq Sizga berilgan vazifani bajaring va savolga javob bering № vazifa 6-jadval Vazifani shakllantirish Og'irligi 1,2620 g bo'lgan yod 250 ml hajmli o'lchash kolbasida eritiladi. 49 Olingan eritmaining titrini va ekvivalent molyar kontsentratsiyasini aniqlang. Vazifani bajarish m=1.2620 V=250ml Cn=? T=? Cn= ekv mol×1000/V=》ekv.mol=Cn×V/1000=9.93×250/1000=2.4825 Cn=m×1000/E×V=1.2620×1000/127×250=0.039 T=m/V=1.2620/250=0.005048 Nazorat vazifalari variantlari 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2 4 6 8 10 1 3 5 7 9 1 3 5 7 9 10 2 4 6 8 1 3 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 13 16 19 12 15 18 11 14 17 20 13 16 19 12 15 18 11 14 17 20 12 15 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 24 28 22 26 30 21 25 29 23 27 30 24 28 22 26 30 21 25 29 23 27 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 35 40 34 39 33 38 32 37 31 36 35 40 34 39 33 38 32 37 31 36 35 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 46 42 48 44 50 45 41 47 43 49 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 46 42 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 9 2 4 6 8 10 1 9 3 7 5 2 10 4 8 6 9 7 5 3 1 10 8 6 4 2 1 2 9 10 3 4 16 19 11 14 17 20 17 18 19 20 13 14 15 16 11 12 11 14 17 20 13 16 19 12 15 18 11 14 17 20 12 15 22 26 29 21 25 27 24 28 22 26 30 21 25 29 23 27 30 24 28 22 26 23 21 25 29 27 27 30 24 28 26 23 33 38 32 37 31 36 35 40 34 39 33 38 32 37 31 36 35 40 34 39 33 38 32 37 31 36 31 36 35 40 34 39 Shifr Nazorat ishlari uchun masalalar raqamlari Shifr Shifr Nazorat ishlari uchun masalalar raqamlari 50 45 41 47 43 49 46 42 48 44 50 45 41 47 43 49 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 46 42 48 44 50 45 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 Nazorat ishlari uchun masalalar raqamlari 5 6 1 3 5 7 9 2 4 6 8 10 1 9 3 7 5 2 10 4 8 6 9 7 5 3 1 10 8 6 4 2 12 16 18 11 14 17 20 13 16 19 12 15 18 11 14 17 20 12 15 18 13 16 11 14 17 20 13 16 19 12 15 18 22 29 30 24 28 22 26 23 21 25 29 27 30 24 28 22 26 23 21 25 29 27 30 24 28 22 26 23 21 25 29 27 32 37 35 40 34 39 33 38 32 37 31 36 31 36 35 40 34 39 33 38 32 37 31 36 35 40 34 39 33 38 32 37 43 49 46 42 48 44 50 45 41 47 43 49 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 46 42 48 44 50 45 41 47 43 49 32 33 5 7 18 13 24 28 34 39 48 44 66 67 7 8 18 13 21 25 33 38 41 47 Tavsiya etilgan adabiyotlar 1. Основы аналитической химии: учебник для студентов вузов, обучающихся по химическим направлениям: в 2 томах. Т. 1 / под ред. Ю.А. Золотова . 5-е изд., стер. Москва: Академия, 2012 . 384 с. 2. Васильев В. П. Аналитическая химия: учебник для студентов вузов, обучающихся по химико-технологическим специальностям: Кн. 1[в 2 кн.] / В. П. Васильев. 7-е изд., стер. М.: Дрофа, 2009 3. Цитович И. К Курс аналитической химии: учебник / И.К. Цитович . Изд. 10-е, стер. Санкт-Петербург; Москва; Краснодар: Лань, 2009. 496 с. 4. Ткаченко С. В. Аналитическая химия. Химические методы анализа: [учебное пособие]: для студентов биологического профиля / С. В. Ткаченко, С. А. Соколова . Воронеж: Воронежский государственный аграрный университет, 2015. 189 с. <URL:http://catalog.vsau.ru/elib/books/b107265.pdf Ma'lumotlar bazalari va Internet ma'lumot manbalari http://www.xumuk.ru/encyklopedia http://ru.wikipedia.org/wiki http://chemistry.vsau.ru Mundarija ANALITIK KIMYO ASOSLARI 3 1. Analitik kimyoning predmeti va maqsadlari 3 KIMYOVIY TAHLIL USULLARI 6 2. Miqdoriy tahlil asoslari 6 3. O'lchov natijalarini qayta ishlash 8 4. Titrimetrik tahlil. Asosiy tushunchalar 12 5. Kislota-asos titrlash (neytrallash usuli) 16 6. Kompleksometrik titrlash (xelatometriya) 20 7. Oksidlanish-qaytarilish titrlash (redoksimetriya) 23 Nazorat vazifalari variantlari 26 Tavsiya etilgan adabiyotlar 27