“Biznes kirish” fanining dolzarbligi, maqsadi va vazifalari. Shaxsiy hayotingizda tadbirkorlik qilganmisiz? Dunyoning eng boy odami 2022 yil bo‘yicha 1. Louis Vuitton Moët Hennessy raisi va bosh direktori Bernar Arnoning jami boyligi 210,6 milliard dollardan oshdi. Bernar Arno fransuz hashamatli mahsulotlar ishlab chiqaruvchi LVMH (Louis Vuitton Moët Hennessy – Louis Vuitton) kompaniyasining egasi hisoblanadi. Kompaniya Louis Vuitton, Givenchy, Guerlain, Kenzo, Moët & Chandon, Hennessy va boshqalar savdo belgilari ostida hashamatli mahsulotlar ishlab chiqaradi. Kompaniyaning bosh qarorgohi Parijda joylashgan. 2. SpaceX va Tesla asoschisi Ilon Maskning umumiy boyligi 183,5 milliard dollarni tashkil etmoqda. Ma’lumot uchun: O‘zbekistonning yalpi ichki mahsuloti hajmi 2022 yilda 90,8 milliard dollar Manbaa: https://www.forbes.com/real-time-billionaires/#214010ee3d78 Nega ayrim jamiyatlar boy, ayrimlari kambag‘al? Mamlakat farovonligini inklyuziv va ekstraktiv institutlar belgilab beradi Iqtisodiy taraqqiyotni belgilab beruvchi eng asosiy jihat bu – mamlakatdagi mavjud institutlar (ular iqtisodiyot qoidalarini belgilab berishadi) va fuqarolarda mavjud iqtisodiy faollikka rag‘batdir. Iqtisodiy institutlar ikki tipga ajratiladi: ekstraktiv (inglizcha – qisish) va inklyuziv (inglizcha – qamrab oluvchi). Janubiy Koreya rahbariyati aholining katta qatlamini qamrab oluvchi va ularni iqtisodiy jihatdan faollashtiruvchi inklyuziv institutlar ta’sis etishga harakat qilgani uchun ham bugungi darajasiga erishdi. Inklyuziv institutlar – xususiy mulk daxlsizligi, odil sudlov tizimining mustaqilligi, fuqarolarning iqtisodiy faolligi uchun to‘siqlarning yo‘qligi, kasb tanlashdagi mustaqillik, bozorning yangi kompaniyalar va raqobat uchun ochiqligi bilan izohlanadi. Ekstraktiv institutlar esa iqtisodiy faollikni rag‘batlantirishga emas, aksincha elit qatlam hisoblangan ozchilikning daromadini oshirish va bu yo‘lda ko‘pchilikni ekspluatasiya qilishni nazarda tutadi. «Tadbirkorlik» tushunchasini birinchi bo‘lib XVII asr oxiri va XVIII asr boshlarida ingliz iqtisodchisi Richard Kantilon qo‘llagan edi. Uning fikricha, tadbirkor tavakkalchilik sharoitida faoliyat ko‘rsatuvchi kishidir. Shu boisdan u yer va mehnat omilini iqtisodiy farovonlikni belgilab beruvchi boylik manbai deb bilgan. Keyinchalik, XVIII asrning oxiri va XIX asrning boshida mashhur fransuz iqtisodchisi J.B.Sey (1767-1832) «Siyosiy iqtisod risolasi» kitobida (1803y.) tadbirkorlik faoliyatini ishlab chiqarishning uch mumtoz omillari – yer, kapital, mehnatning yaxlitligi deb ta’riflagan edi. Amerikalik iqtisodchi J.B.Klark (18471938) J.B.Seyning «uchlik formulasiga» bir oz o‘zgartirish kiritdi. Uning fikricha, ishlab chiqarishda doim to‘rt omil ishtirok etadi: 1) kapital; 2) ishlab chiqarish vositalari va yer; 3) tadbirkorlik faoliyati; 4) ishchining mehnati. Tadbirkor ega bo‘lishi lozim bo‘lgan tavsifli sifatlar • Yuqori saviyadagi mehnatkashlik; • O‘z kuchiga bo‘lgan ishonch; • O‘z ishini yaxshi bilish; • Boshqalar fikrini eshita bilish va o‘rganishga bo‘lgan intilish; • Tashabbuskorlik; • Muvaffaqiyatsizlikka bardosh bera olish va kurashib yengish; • Mavhum holatlarda harakat qila olish; • Halollik va ishonchga ega bo‘lish; • Tavakkal qila olish; • O‘zining kelajagini o‘z qo‘llari bilan qurish; • O‘z maqsadlariga erishish yo‘lida intilish; • Foyda olishga bo‘lgan intilish; • O‘z xarakterining kuchli tomonlariga suyanish. Biznes - foyda olishga qaratilgan tabdirkorlik faoliyati hisoblanadi. Biznes jarayon tushunchasi •Biznes jarayon – bu kompaniyaning ishlab chiqarish va iqtisodiy faoliyatining maʼlum bir turi bilan bogʻliq boʻlgan va yangi qiymat yaratishga, masalan, mahsulot ishlab chiqarishga qaratilgan ishlar ketma-ketligi; •Biznes jarayon – bu isteʼmolchi uchun qadrli boʻlgan natijani yaratishga qaratilgan funksiyalarni bajarishning barqaror, maqsadli ketma-ketligi; •Biznes jarayon – yetkazib beruvchining resurslarini isteʼmol qiladigan, qiymat yaratadigan va isteʼmolchiga natija beradigan mantiqiy, izchil, oʻzaro bogʻliq boʻlgan faoliyat majmuasi; •Biznes jarayon – bu maʼlum biznes vazifasini birgalikda amalga oshiradigan bir nechta oʻzaro bogʻliq protseduralar yoki funksiyalar toʻplami; Tadbirkorlik muhiti asosan quyidagi to‘rtta omil: huquqiy, siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy omillarning o‘zaro bog‘liqligi natijasida amalga oshiriladi. TADBIRKORLARNING HUQUQLARI VA ULARNING KAFOLATLANISHI Qonunchilikda ta’qiqlanmagan istalgan faoliyatni amalga oshirish erkinligi O‘z mahsulotlari (ishlari, xizmatlari) va olgan daromadlari (foydasi)ni erkin tasarruf etish O‘z pul mablag‘larini erkin tasarruf etish Mulkchilik huquqi va boshqa mulkiy huquqlar Xom-ashyo, tovarlar va xizmatlar bozoridan foydalanish erkinligi TADBIRKORLARNING HUQUQLARI VA ULARNING KAFOLATLANISHI Kredit resurslaridan foydalanish huquqi Axborotlardan foydalanish huquqi Yer uchastkalaridan foydalanish huquqi Tadbirkorlik faoliyatiga aralashishdan himoyalanish huquqi Ishbilarmonlik obro‘sini himoya qilish Sug‘urta xizmati ko‘rsatish Moliyaviy qo‘llabquvvatlash Proteksionizm siyosati Siyosiy omillar Xizmat ko‘rsatuvchi infratuzilmalarni rivojlantirish Soliq va yig‘imlar bo‘yicha imtiyozlar berish Ijtimoiy omil boshqalarga nisbatan o‘zining tarkibi jihatidan anchagina murakkab hisoblanadi. Shuning uchun ham uning tarkibi ko‘pgina elementlardan tarkib topadi. Agar tadbirkor ularni e’tiborga olmasa, kelgusida salbiy natijalarga olib kelishi mumkin. Quyidagilar bu omilning asosiy elementlari hisoblanadi: jamiyatda mafkuraning holati; milliy urf-odatlar; millatning madaniy va maishiy odatlari; atrofdagi kishilarning tadbirkor va tadbirkorlik faoliyatiga bo‘lgan munosabati; davlatning tadbirkor va tadbirkorlik faoliyatiga bo‘lgan munosabati; modalar, zamonaviy liboslar Tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish va yuritish uchun zarur moliyaviy mablag‘larni jalb qilish yo‘llari To‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalar Bunda Sizning biznesingizga tashqaridan jismoniy yoki yuridik shaxs tomonidan mablag‘ kiritiladi va xamkor sifatida boshqaruvda qatnashishi va faoliyatini amalga oshirish natijasida olingan foydaning bir qismini olish imkoniga ega bo‘ladi Kredit va lizing Siz vaqtincha olgan pulingizni qaytarishingiz hamda kreditor yoki lizing tashkilotiga qarz berganligi uchun ma’lum muddatga foiz shaklida to‘lov to‘lashingiz kerak bo‘ladi (masalan, yiliga 12%); Grantlar Mablag‘lar Sizga donorshaxs (taqdim etuvchi) tomonidan qandaydir muayyan vazifani amalga oshirish uchun qaytarib bermaslik asosida beriladi SAVOL: Qanday qilib pul sarflamasdan ortiqcha zaxmatsiz, qiziqarli, hayotiy, daromadbop g‘oyani topish mumkin? Aytingchi, paxta xom-ashyosini yetishtirishda, qayta ishlashda, yigirishda, to‘qishda yoki kiyim-kechak ishlab chiqarishda eng ko‘p foyda keltiradigan faoliyat turi qaysi yoki mahsulot turi? O‘zga g‘oyani takomillashtirish ESKI DAVR G‘OYALARINI QAYTA TIKLASH Hozirgi zamonda turli predmetlarni qorishtirishimizga to‘g‘ri keladi. telefon + kompyuter = iPhone chang‘i + motosikl = skuter