SPORT TASHKILOTLARDA PUL MABLAG`LARI HISOBI REJA 1. Pul mablag’lari va hisob-kitoblar hisobini tashkil etish 2. Naqd pul, kassa muomalalarining hisobini yuritish tartibi 3. Bank muassasalaridagi pul mablag’lari bo’yicha hisobkitob O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyotida bozor munosabatlarining rivojlanishi shartnomaviy munosabatlar asoslarda mehnat vositalari va kreditlarini xarid qilish, mahsulot (ishlar, xizmatlar) ni sotish-sotib olish bitimlar tuzilayotgan xo’jalik yurituvchi sub’ektlar o’rtasida kengayib bormoqda. Bundan tashqari, byudjet, banklar, sug’urta organlari, turli jamoat tashkilotlari, xayriya fondlari, bevosita xodimlar va hokazolar bilan to’lov muomalalari amalga oshirilmoqda. Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar, fuqarolarning g’oyatda keng va xilma-xil doirasi bilan amaliy aloqalari xo’jalik yurituvchi sub’ekt faoliyatining muntazam va ob’ektiv jihatdan muqarrar shartiga aylanmoqda. Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar o’rtasidagi har xil to’lovlar va o’zaro hisobkitoblar natijasida pul qarzi tusini olgan mulkiy majburiyat ko’rinishida namoyon bo’ladi. Barcha mulkchilik shaklidagi xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning pul mablag’lari, xoh u xususiy bo’lsin, xoh qarzga olingan bo’lsin, kassadan o’tuvchi pul qoldiqlari va aylanishdan foydalaniladigan tushumning bir qismidan tashqari, uning bankdagi hisob-kitob schyotida saqlanishi lozim. Bank xo’jalik yurituvchi sub’ektning schyotlardan pulni o’tkazish va berish to’g’risidagi hamda bank qoidalari va bank bilan xo’jalik yurituvchi sub’ekt o’rtasidagi shartnomada ko’zda tutilgan boshqa muomalalarni o’tkazish haqidagi farmoyishlarini bajaradi. Xo’jalik yurituvchi sub’ekt o’zining hisob-kitob schyotida bo’lgan barcha mablag’larini unga amaldagi qoidalariga muvofiq berilgan huquqlar doirasida erkin tasarruf etadi. (“O’zbekiston Respublikasida naqd pulsiz hisob-kitoblar qoidalari” O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 1995 yil 19 avgustdagi majlisida 22-son bayonnoma bilan tasdiqlangan.) Barcha hujjatlar taqdim etilgandan so’ng bank xizmat ko’rsatishi haqida shartnoma imzolanadi va bank rahbari tomonidan xo’jalik yurituvchi sub’ektga ma’lum bir hisob-kitob schyoti nomeri beriladi hamda bank buxgalteriya apparati xodimi tomonidan xo’jalik yurituvchi sub’ektning pul mablag’lari harakati hisobini olib borish uchun joriy schyot ochiladi. Naqd pulsiz to’lovlarni amalga oshirishda tomonlarning mas’uliyati har bir ishtirokchi uchun belgilanadi. Masalan, mol etkazib beruvchi uchun bu – shartnomaga va yuklab jo’natilgan mahsulotga muvofiq amalga oshirilgan pul ekvivalentini o’z vaqtida olish, xaridor uchun – mol etkazib beruvchi tomonidan shartnoma shartlari bajarilishi. Shu bilan birga banklar ham mulkchilik shaklidan qat’iy nazar, mijozlar oldida qabul qilgan majburiyatlar bajarilmagani uchun shartnoma asosida moddiy javobgar bo’ladi; ularning vazifalari – to’lov muomalalarini o’tkazishning belgilangan qoidalariga qat’iy rioya etilishini amalda ta’minlash, xizmat ko’rsatayotgan xo’jalik yurituvchi sub’ekt va tashkilotlarning ishlab chiqish va to’lov muomalalarini tartibini yanada takomillashtirish bo’yicha takliflar kiritishdir. Buxgalteriya hisobi oldida pul mablag’lari, to’lovlar, hisob-kitoblar va kreditlarni hisobga olish borasida quyidagi asosiy vazifalar turadi: • xo’jalik yurituvchi sub’ektning pul mablag’larini samarali boshqarish maqsadlari uchun kerakli axborot bilan ta’minlash; • naqd pulsiz hisob-kitoblarni tartibga soluvchi me’yoriy hujjatlar talablariga rioya etgan holda naqd pulsiz hisob-kitoblarni o’z vaqtida amalga oshirish; • hisob registrlarida to’lov va hisob-kitob muomalalari pul mablag’larining mavjudligi hamda harakatini to’liq va tezkor aks ettirish; • naqd pul mablag’laridan xo’jalik yurituvchi sub’ektda ishlab chiqilgan limitlar va smetalarga muvofiq foydalanishning amaldagi qoidalariga rioya qilish; • pul mablag’lari va o’zaro hisob-kitoblar holatining inventarlanishini tashkil etish hamda belgilangan muddatlarda o’tkazish, debitorlik va kreditorlik qarzlarini uzish muddatlari o’tib ketishiga yo’l qo’ymaslik; • kassada, banklardagi hisob-kitob, valyuta va boshqa schyotlarda pullar mavjudligi va butligini nazorat qilish; • pul resurslarining harakat oqimini bashorat qilish va pul mablag’larining harakat oqimini maqbul holga keltirishni tartibga solish bo’yicha tegishli boshqaruv qarorlarini tayyorlash. Xo’jalik yurituvchi sub’ekt kassasidan naqd pulni olish va xarajatlash bilan bog’liq bo’lgan muomalalar kassa muomalalari deb yuritiladi. Xo’jalik yurituvchi sub’ektning bu boradagi xatti-harakatlari O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan “Kassa muomalalarini olib borish tartibi ”da belgilab berilgan. Kassa muomalalarining buxgalteriya hisobi 5000-“Kassa” hisobvarag’ida yuritiladi. Mazkur schyot xo’jalik yurituvchi sub’ekt kassalarida turgan pul mablag’lari va ularning harakati to’g’risidagi ma’lumotlarni umumlashtirish uchun mo’ljallangan. Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar o’z kassalarida ularga belgilangan limitdan ortiq naqd pullarni faqat ish haqi, mukofot, ijtimoiy sug’urta bo’yicha nafaqalar, stipendiya va pensiyalarni to’lash uchun, bank muassasasidan pul olingan kunni ham qo’shib hisoblaganda 3 bank ish kunidan oshmaydigan muddatda (bank muassasasidan ancha olisda joylashgan xo’jalik yurituvchi sub’ektlar uchun 5 ish kuni) saqlab turishlari mumkin. Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar naqd pullarni hisobot topshirish sharti bilan xizmat safarlariga xo’jalik xarajatlari ekspeditsiyalar, geologiya-razvedka guruhlari, xo’jalik yurituvchi sub’ekt rahbarlari ularga kassa xizmatlari ko’rsatuvchi tijorat banki bilan kelishgan holda belgilagan miqdorlarda beradilar. Kassa kirim va chiqim hujjatlarini hisoblash texnikasi yordamida ro’yxatga olib boorish mumkin. Bunda tegishli kun uchun tuziladigan “Kassa kirim va chiqim orderlarini ro’yxatga olish daftarining qistirma varag’i” mashinagrammasida pul mablag’lari ko’zlangan maqsadlar bo’yicha harakatlanishining hisobini yuritish uchun kerakli ma’lumotlar yozilishi ham ta’minlanadi. Har bir xo’jalik yurituvchi sub’ektda bitta kassa daftari to’tiladi. Bu daftar sahifalari raqamlangan, ipcha bilan tikilgan va uning uchi surg’uchli yoki mastikali muhr bilan tamg’alangan bo’lishi lozim. Kassa daftaridagi varaqlar soni mazkur xo’jalik yurituvchi sub’ekt yoki yuqori tashkilot rahbari va bosh buxgalterning imzolari bilan tasdiqlanadi. Kassa daftariga yozuvlar kopirovka qog’ozi (qora qog’oz) orqali sharikli ruchkada 2 nusxada yoziladi. Sahifalarning ikkinchi nusxasi qirqib olinib hujjatlar ilova qilingan holda kassir hisoboti sifatida topshiriladi. Varaqning siyohda yozilgan asl nusxalari kassa daftarida qoladi. Kassada inventarizatsiyasi bir oyda bir marta o’tkazilib, uning natijasi akttaqqoslash vedomostida tuziladi. Inventarizatsiya vaqtida pul kam chiqsa, u moddiy javobgar shaxsdan undirib olinadi, ortiqcha chiqsa, u holda davlat byudjetiga o’tkaziladi. Tekshirishni amalga oshirish jarayonida buxgalter quyidagi tartibga rioya qilishi kerak: • Kassani tekshirish kassir ishtirokida amalga oshiriladi; • Kassani tekshirish paytida barcha kassa jarayonlari to’xtatiladi. Agar xo’jalik yurituvchi sub’ektda bir nechta kassa mavjud bo’lsa, o’tkazish holda buxgalter barcha kassalarni muhrlaydi. Kassa kaliti kassirda,muhr esa bosh buxgalterda qoladi; • Kassadagi naqd pullar va qimmatbaho qog’ozlar kassir va bosh buxgalter ishtirokida birma-bir sanab chiqiladi. Pullar qanday holda bo’lishidan qat’iy nazar, to’liq sanab chiqilishi lozim. Bank o’ramidagi pullar ham o’ramidan olib sanaladi. Sanash tugagach, dalolatnoma tuziladi. Dalolatnomada kassadagi pullar belgilari bo’yicha alohida ko’rsatiladi va ularning to’liq summasi yoziladi Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar o’zlarining bo’sh (vaqtincha ishlatilmayotgan) pul mablag’larini bankda saqlashlari shart. Xo’jalik hisobidagi o’zining oborot mablag’lariga va mustaqil balansiga ega bo’lgan xo’jalik yurituvchi sub’ektlar uchun bank hisob-kitob schyoti ochadi. Ushbu hisob-kitob schyotidan pul mablag’larini boshqa hisob-kitob schyotiga o’tkazib qo’yish yo’li bilan naqd pulsiz hisob-kitob ishlari amalga oshiriladi. Hisob-kitob schyotidagi pul mablag’larining xarajatlanishi yoki o’tkazilishi xo’jalik yurituvchi sub’ekt, ya’ni uning egasining ruxsati bilan amalga oshiriladi. Ayrim hollarda hisob-kitob schyotidan pul mablag’i xo’jalik yurituvchi sub’ekt ruxsatisiz xarajatlanishi mumkin; masalan, arbitraj sud buyruqlari asosida, byudjetga soliq va to’lovlarni o’z vaqtida to’lanmagan bo’lsa va hokazo. Bank xo’jalik yurituvchi sub’ekt pul mablag’larining to’g’ri xarajatlanishi, ya’ni belgilangan maqsadga xarajatlanishi ustidan nazorat olib boradi. E`TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT