Machine Translated by Google V.S. Fedorov, Ya.I. Shvidko, V.E. Levitskiy Qurilish QURILISHLAR Oliy ta’lim va o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi tizimidagi O‘MO ekspertlar kengashi tomonidan mutaxassislik bo‘yicha tahsil olayotgan talabalar uchun darslik sifatida tavsiya etilgan. "Qurilish texnikasi va texnologiyalari" KNORUS • MOSKVA • 2018-yil Machine Translated by Google UDC 624.0(073.32) BBK 38,6ya723 F33 Taqrizchilar: IN VA. Kolchunov, “Janubi-g‘arbiy davlat universiteti” federal davlat byudjeti oliy ta’lim muassasasining noyob binolar bo‘limi boshlig‘i , texnika fanlari doktori. fanlari, prof., RAASN akademigi, IN VA. Travush, "Gorproekt" OAJ bosh direktorining o'rinbosari, Rossiya arxitektura va qurilish fanlari akademiyasining vitse-prezidenti, muhandislik fanlari doktori. fanlari, prof., akademik Fedorov, Viktor Sergeevich. F33 Qurilish inshootlari: darslik / V.S. Fedorov, Ya.I. Shvidko, V.E. Levitskiy. Moskva: KNORUS, 2018. - 332 p. — (Oÿrta kasb-hunar taÿlimi). ISBN 978-5-406-06196-1 Qurilish amaliyotida keng tarqalgan sanoat va fuqarolik binolari va inshootlarining yuk ko'taruvchi konstruktsiyalarini loyihalash asoslari ko'rsatilgan. Metall, yog'och, temir-beton va tosh konstruktsiyalarni loyihalash va hisoblash masalalari ishning statik sxemasiga qarab ko'rib chiqiladi: egilish, siqilish, tortish va boshqalar. O'rta kasb-hunar ta'limining so'nggi avlod Federal davlat ta'lim standartiga mos keladi. Qurilish kollejlari, shuningdek, “Bino va inshootlar qurilishi” ixtisosligi va boshqa qurilish mutaxassisliklari bo‘yicha mutaxassislar tayyorlaydigan boshqa o‘rta-maxsus ta’lim muassasalari talabalari uchun. UDC 624.0(073.32) BBK 38,6ya723 Fedorov Viktor Sergeevich Shvidko Yakov Izrailevich Levitskiy Valeriy Evgenievich Bino qurilishi Ed. No 8812. 2017 yil 13 noyabrda chop etish uchun imzolangan. 60x90/16 formati. "Nyuton" eshitish vositasi. Shartli pech l. 21.0. Akademik tahrir. l. 20.0. Tiraj 500 nusxa. "KnoRus nashriyoti" MChJ. 117218, Moskva, st. Kedrova, 14, uy. 2. Tel.: 8-495-741-46-28. Elektron pochta: office@knorus.ru http://www.knorus.ru T8 Publishing Technologies OAJ tomonidan chop etilgan. 109316, Moskva, Volgogradskiy prospekti, 42, uy. 5. Tel.: 8-495-221-89-80. © Fedorov V.S., Shvidko Ya.I., Levitskiy V.E., 2018 yil ISBN 978-5-406-06196-1 © KnoRus nashriyoti MChJ, 2018 yil Machine Translated by Google MAZMUNI SO'Z SO'Z . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 I-BO'lim. QURILISH TUZILMALARI HAQIDA UMUMIY MA'LUMOT . . . . . . . 9 1-BOB. Binolar va inshootlarning ko'taruvchi konstruktsiyalari . . . . . . . . . . 9 1.1. Yuk ko'taruvchi konstruktsiyalar haqida tushuncha. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 1.2. Qo'llab-quvvatlovchi tizimlarning turlari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 1.3. Yuk ko'taruvchi konstruktsiyalarga qo'yiladigan asosiy talablar. . . . . . . . . . . . 16 1.4. Qurilish inshootlarini loyihalash. . . . . . . . . . . . . . . 18 Test savollari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 2-BOB. QURILISH konstruksiyalarini xisoblash USULLARI . . . . . . . . . 20 2.1. Strukturaviy tahlil haqida umumiy ma'lumot. . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 2.2. Cheklangan qiymatlar asosida tuzilmalarni hisoblashning asosiy qoidalari davlatlar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 2.3. Standart va dizayn yuklari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 2.4. Strukturaviy materiallarning asosiy xususiyatlari. Materiallarning standart va dizayn qarshiligi. . . . . . 28 test savollari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 II bo'lim. METAL konstruksiyalari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 3-BOB. UMUMIY XUSUSIYATLAR VA METAL TUZILMALARNING HISOBI ASOSLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 3.1. Metall konstruktsiyalar haqida umumiy ma'lumot. . . . . . . . . . . 32 3.2. Po'latning kimyoviy tarkibi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 3.3. Po'latning asosiy mexanik xususiyatlari. . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 3.4. Haroratning ta'siri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 3.5. Po'latning standart va dizayn qarshiligi. . . . . . . . . . . . 38 3.6. Qurilish po'latlarining mustahkamligi bo'yicha tasnifi. . . . . . . . . 39 3.7. Konstruktsiyalar uchun po'latni tanlash. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 3.8. Assortiment. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 3.9. Birinchi guruhning chegaraviy holatlari asosida metall elementlarni hisoblash. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 3.9.1. Elementlarning mustahkamligini hisoblash. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 3.9.2. Barqarorlik uchun elementlarni hisoblash. . . . . . . . . . . . . . . . . 49 3.11. Chegaraviy holatlarning ikkinchi guruhi uchun metall konstruksiyalarni hisoblash. . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 3.12. Metall konstruksiyalarni takomillashtirish. . . . . . . . . . 58 test savollari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Machine Translated by Google 4-BOB. METAL konstruksiyalarning elementar bog'lanishlari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 4.1. Metall konstruktsiyalarda ulanish turlari. . . . . . . . . . . 60 4.2. Payvandlangan bo'g'inlar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 4.3. Payvand choklarini hisoblash. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 4.3.1. Payvand choklarini hisoblash. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 4.3.2. Payvand choklarini hisoblash. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 4.4. Boltli ulanishlar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 4.4.2. Boltli ulanishlarni hisoblash. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 4.4.3. Boltli ulanishlarni loyihalash. . . . . . . . . . . . . 81 test savollari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 5-BOB. TURMALAR VA TURLAR TUZILMALARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 5.1. Nur konstruktsiyalari uchun konstruktiv echimlar. . . . . . . . . . . 85 5.1.1. Nurlarning tasnifi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 5.1.2. Nur hujayralarining turlari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 5.2. Metall nurlarning dizayni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 5.2.1. Rolikli profildan nurlar kesimini tanlash ...... 95 5.2.2. Kompozit nurlar uchun bo'limlarni tanlash. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 5.2.3. Payvandlangan bel tikuvlari .......................... 100 5.2.4. Mahalliy ta'sirida devor kuchini hisoblash kuchlanish ................................... 101 5.3. Birinchi va ikkinchi guruhlarda kompozit nurni tekshirish chegara holati. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 5.3.1. 1-sinf nurlarining mustahkamligini tekshirish. . . . . . . . . . . . . 104 5.3.2. 2 va 3-sinf nurlarining mustahkamligini tekshirish. . . . . . . . 105 5.4. Nurlarning umumiy va mahalliy barqarorligini ta'minlash ........ 107 5.4.1. Nurlarning umumiy barqarorligini ta'minlash. . . . . . . . . . . 107 5.4.2. Nurlarning mahalliy barqarorligini yo'qotish ehtimoli .... 110 5.5. Bükme elementining qattiqligini tekshirish. . . . . . . . . . . . . . 116 5.6. Nur tugunlari va juftlari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 5.6.1. Nurlardagi bo'g'inlar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 5.6.2. Ikkilamchi va asosiy nurlarning juftligi. . . . . . . 119 6-BOB. MARKAZIY SIQLANGAN USTUNLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 6.1. Qattiq kesmaning markaziy siqilgan ustunlari ......... 121 6.1.1. Markazlashtirilgan siqilgan kesmani tanlash va tekshirish ustunlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 6.2. Markaziy siqilgan ustunlar orqali. . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 6.2.1. Uchdan uchiga markazlashtirilgan siqishni hisoblash xususiyatlari ustunlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 6.2.2. Markaziy siqilgan ustunning ko'ndalang kesimini tanlash. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 6.2.3. Panjara elementlarini loyihalash va hisoblash. . . . . . 134 4 Machine Translated by Google 11.4. Bilvosita mustahkamlash bilan siqilgan elementlar. . . . . . . . . . . 225 11.5. Temir-beton elementlarni mahalliy siqish (maydalash). . . . . . 227 test savollari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229 12-BOB. CHIZILGAN Elementlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230 12.1. Uzatuvchi elementlarning konstruktiv xususiyatlari. . . . . . . 230 12.2. Deformatsiya va buzilish mexanizmi cho'zilgan elementlar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232 12.3. Uzatuvchi elementlarning mustahkamligini hisoblash. . . . . . . . . . . . . . . . . 234 Test savollari va topshiriqlari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 13-BOB. YORISHGA QARShILISH VA SIRISH TEMIR-BETON Elementlari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236 13.1. Bükme, eksantrik siqilgan va kuchlanish elementlarida yoriqlar paydo bo'lishiga qarshilik. . . . . . . . . . . . 236 13.2. Temir-beton elementlarda yoriqlar ochilishini hisoblash. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242 13.3. Temir-beton elementlarning harakatlari. . . . . . . . . . . . . . . 245 Test savollari va topshiriqlari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252 14-BOB. YASSI QATLARNING TEMIR-BETON konstruksiyalari 253 14.1. Prefabrik panelli pollar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253 14.2. Monolitik qovurg'ali pollar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260 14.3. Nursiz pollar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263 test savollari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265 15-BOB. TEMIR-BETON QO'PLASH TUZILMALARI . . . . . . . . . . . . 266 15.1. Qopqoq nurlar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266 15.2. Temir-beton trusslar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268 15.3. Temir-beton arklar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 test savollari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276 16-BOB. TEMIR-BETON POYLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277 16.1. Ustunlar uchun alohida poydevorlar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277 16.2. Strip asoslari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283 16.3. Qattiq asoslar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286 test savollari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288 17-BOB. TEMIR-BETONNI REQONSTRUKSIYA QILISH VA MUSTAHKAMLASH. QURILISHLAR _ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289 17.1. Mustahkamlashning asosiy usullari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289 17.2. Strukturaviy hisob-kitoblarning asosiy tamoyillari ular mustahkamlanganda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297 test savollari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299 18-BOB. TOSH VA TEMIRTOSH TUZILMALAR . . . . . . . . . . . . 300 18.1. Umumiy ma'lumot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300 6 Machine Translated by Google 6.3. Ustun asoslari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 6.3.1. Asosiy plitani hisoblash. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 6.3.2. Traverslar, qovurg'alar, diafragmalarni hisoblash. . . . . . . . . . . . . . . . . 144 6.4. Markaziy siqilgan ustunlar boshlari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 7-BOB. KAFTER TRUSSLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 7.1. Fermer xo'jaliklarining umumiy tavsifi va tasnifi. . . . . . . . . . . 150 7.2. Akkordlarning konturlari va truss panjaralarining turlari. . . . . . . . . . . . . . . . . 152 7.3. Truss elementlarining kesma turlari. . . . . . . . . . . . . 157 7.4. Trussning statik hisobi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 7.5. Rodlarning dizayn uzunligi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 7.6. Truss majmuasi bo'limlarini tanlash. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 7.7. Fermaning oraliq tugunlarini loyihalash. . . . . . . . . . . 164 7.8. Trussni qo'llab-quvvatlash blokini hisoblash va loyihalash. . . . . . . . . . 167 III bo'lim. TEMIR-BETON VA TOSH TUZILMALAR . . . . . . . . . 174 8-BOB. TEMIR-BETON HAQIDA ASOSIY MA'LUMOTLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . 174 8.1. Beton va armaturaning fizik-mexanik xossalari. . . . . . . . 174 8.2. Beton va temir-betonning korroziyasi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184 8.3. Temir-betonni loyihalashning asosiy qoidalari elementlar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186 Nazorat savollari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 9-BOB. PRE-STRESS XUSUSIYATLARI QURILISHLAR _ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191 9.1. Betonni dastlabki siqishning mohiyati. . . . . . . . . . . . . 191 9.2. Betonda oldingi kuchlanishlarni yaratish usullari va armaturalarda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 9.3. Armaturadagi oldingi kuchlanishlar. . . . . . . . . . . . . . . 195 ta test savollari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 10-BOB. EKISH Elementlari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 10.1. Dizayn xususiyatlari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 10.2. Oddiy yordamida egilish elementlarining mustahkamligini hisoblash bo'limlar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 10.3. Elementlarning normal kesimlari asosida mustahkamlikni hisoblash to'rtburchaklar, T shaklida va I shaklida. . . . . 206 10.4. Nishab bo'ylab egilish elementlarining mustahkamligini hisoblash bo'limlar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 Nazorat savollari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215 11-BOB. Siqilgan elementlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216 11.1. Siqilgan elementlarning dizayn xususiyatlari. . . . . . . . . . 216 11.2. Hisoblashning xususiyatlari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219 11.3. Eksantrik siqilgan elementlarning mustahkamligini hisoblash. . . . . . . . 221 5 Machine Translated by Google 18.2. Duvarcÿlÿkning mustahkamligi va deformatsiyasi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300 18.3. Cheklangan holatlar bo'yicha toshli inshootlarni hisoblash. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302 18.4. Tosh konstruktsiyalarining elementlarini hisoblash yuk ko'tarish qobiliyatiga qarab. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303 18.5. Kuchaytirilgan toshli tuzilmalar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305 test savollari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308 IV bo'lim. Yog'och va plastmassa konstruktsiyalar . . . . . . . . 309 19-BOB. YOG‘och HAQIDA ASOSIY MA’LUMOT QURILISHLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309 19.1. Yog'och konstruktiv qurilish materialidir. . . . . . 309 19.2. Yog'och konstruktsiyalarning qattiq elementlarini hisoblash. . . . . 311 test savollari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314 20-BOB. Yog'och elementlarning ulanishlari va ularni hisoblash . . . . . 315 20.1. Elementlarning ulanishiga qo'yiladigan talablar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315 20.2. Teshiklardagi ulanishlar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315 20.3. Dübel ulanishlari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317 20.4. Yopishqoq birikmalar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319 ta test savollari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322 21-BOB. PLASTÿKALAR FOYDALANGAN TUZILMALAR . . . . . . . . . . . . . 323 21.1. Muhandislik plastmassalari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323 21.2. Pnevmatik qurilish konstruksiyalari. . . . . . . . . . . . . . 325 ta test savollari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331 Bibliografiya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332 Machine Translated by Google SO'Z SO'Z Yuk ko'taruvchi qurilish konstruktsiyalari binolar va inshootlarning asosi bo'lib , eng muhim funktsiyalardan birini bajaradi - u erda bo'lgan odamlarning xavfsizligini ta'minlaydi. Kitobda qurilish amaliyotida eng ko'p qo'llaniladigan yuk ko'taruvchi konstruktsiyalarni loyihalash asoslari bo'yicha materiallar ishlatilgan konstruktiv materiallar va ish sharoitlariga qarab tizimlashtirilgan. Po'lat, beton, armatura, yog'och va muhandislik plastmassalarining hisoblangan mustahkamligi va deformatsiya xususiyatlarini aniqlash masalalari ko'rib chiqiladi. Funktsional maqsad va kuchlanish holatini hisobga olgan holda yuk ko'taruvchi po'lat, temir-beton va yog'och konstruktsiyalar uchun asosiy va zamonaviy dizayn echimlari taqdim etilgan va alohida elementlarning interfeyslari uchun echimlar ko'rsatilgan. Darslikda foydalanish qoidalariga rioya etilishini ta'minlaydigan yangi va yangilangan me'yoriy hujjatlarni (milliy standartlar va amaliyot kodekslarini) hisobga olgan holda binolar va inshootlarning yuk ko'taruvchi konstruktsiyalarini hisoblash va loyihalash talablariga alohida e'tibor qaratilgan. 2009 yil 30 dekabrdagi 384-F3-sonli "Bino va inshootlarning xavfsizligi bo'yicha texnik reglamentlar" Federal qonunining talablari . Materialni yaxshiroq tushunish uchun har bir bobning oxirida test savollari berilgan. Mualliflar davomida bildirilgan qimmatli mulohazalar uchun juda minnatdor Qo'lyozmani taqrizchilar tomonidan ko'rib chiqish: IN VA. Travush, texnika fanlari doktori, professor, akademik , Rossiya arxitektura va qurilish fanlari akademiyasining vitse-prezidenti , IN VA. Rimshin, texnika fanlari doktori, professor, RAASN muxbir aÿzosi, “VNIIZhelezobeton” MChJ direktorining ilmiy ishlar boÿyicha oÿrinbosari. 8 Machine Translated by Google I bo'lim QURILISH TUZILMALARI HAQIDA UMUMIY MA'LUMO 1-BOB BINOLAR VA QURILISHLARNING TOMONLASH TUZILMALARI 1.1. QUVVATLASH TUZILMALARI TUSHUNCHASI Har qanday qurilish mahsuloti binolar va inshootlardir. Bino - bu odamlarning yashash joyi va faoliyati, ishlab chiqarish joyi va mahsulotni saqlash uchun mo'ljallangan yer osti qurilish inshootidir . Tuzilma - bu texnik yoki estetik funktsiyalarni bajarish uchun mo'ljallangan er usti yoki er osti qurilish inshooti . Bunga qarab, muhandislik inshootlari (ko'priklar, quvurlar, tunnellar, tanklar va boshqalar) va me'moriy inshootlar - obelisklar, yodgorliklar va boshqalar o'rtasida farqlanadi. Binolar va inshootlar turli elementlar va inshootlardan iborat : poydevorlar, devorlar, ustunlar, pollar va qoplamalar, zinapoyalar , derazalar, eshiklar va boshqalar. Ularning funktsional maqsadiga ko'ra, qurilish elementlarini ikkita asosiy guruhga bo'lish mumkin: yuk ko'taruvchi va o'rab turgan. beruvchilar. Ba'zi elementlar bu ikki funktsiyani birlashtiradi (masalan, shiftlar, tashqi devorlar va boshqalar). Yopuvchi tuzilmalar ichki makonlarni tashqi muhitning salbiy ta'siridan himoya qiladigan va bir xonani boshqasidan ajratib turadigan binoning elementlari . Qoplama tuzilmalariga 9 Machine Translated by Google devorlar, bo'linmalar, shiftlar, qoplamalar va chiroqlar, deraza va eshik teshiklarini to'ldirish va boshqalarni o'z ichiga oladi. Yuk ko'taruvchi konstruktsiyalar - bu kuch va kuchsiz ta'sirlarni (harorat, seysmik, poydevorning notekis joylashuvidan va boshqalar) sezadigan va bir-biri bilan o'zaro ta'sirlashib, ularni poydevor orqali erga uzatadigan tuzilmalar. Yuk ko'taruvchi konstruktsiyalarga qat'iy belgilangan tartibda joylashtirilgan poydevorlar, ustunlar, yuk ko'taruvchi devorlar, pol plitalari, shpallar, to'sinlar, ramka birikmalari kiradi. Geometrik shakllarga qarab, yuk ko'taruvchi qurilish konstruktsiyalarining quyidagi turlari ajratiladi: chiziqli, yoki novda - ustunlar, to'sinlar, nurli plitalar va taxtalar, trusslar, ramkalar, kamarlar; planar - kontur bo'ylab qo'llab-quvvatlanadigan plitalar, binolarning tashqi va ichki devorlari, nursiz pollar va boshqalar; fazoviy - yupqa devorli gumbazlar, bir va ikki egri qoplamali qobiqlar, osilgan konstruktsiyalar, tanklar va siloslarning devorlari, burmalar, chodirlar va boshqalar. Yuk ko'taruvchi konstruktsiyalar binolar va inshootlarning asosidir. Ular mavjud vertikal va gorizontal yuklarni o'zlashtiradi va ob'ekt va odamlarning ishlashi xavfsizligini ta'minlaydi. Bundan tashqari, binolarning muhandislik jihozlari (liftlar, ko'taruvchi kranlar, suv ta'minoti va kanalizatsiya, elektr tarmoqlari va boshqalar) qo'llab-quvvatlovchi tuzilmalarga o'rnatiladi va agar qo'llab-quvvatlovchi tuzilmalar ularga qo'yiladigan talablarga javob bermasa, normal ishlay olmaydi. Bir-biriga bog'langan yuk ko'taruvchi konstruktsiyalar majmuasi bino va inshootning fazoviy yuk ko'taruvchi (konstruktiv) tizimini tashkil qiladi (1.1b-rasm), bu ob'ektning butun xizmat muddati davomida mustahkamligi, barqarorligi va geometrik o'zgarmasligini ta'minlaydi. . Amaldagi konstruktiv materiallarga qarab quyidagilar mavjud: metall konstruktsiyalar (po'lat va alyuminiy); beton va temir-beton konstruktsiyalar; tosh va mustahkamlangan tosh; yog'och va plastmassalardan tayyorlangan tuzilmalar. Metall konstruktsiyalar. Metall bugungi kunda ishlatiladigan eng qimmat va qimmatbaho konstruktiv materialdir Biz insoniyatning asosiy qadriyatlarimiz - mashinalar, mashinalar, mexanizmlar, binolar va inshootlarning ramkalari. Qurilishda qurilish po'lati yuk ko'taruvchi tizimlar uchun ishlatiladi . Bu eng bardoshli, ammo ayni paytda qimmat materialdir. O'lik og'irligi past bo'lgan po'lat konstruktsiyalar (1.1rasm) yuqori yuk ko'tarish qobiliyatiga ega. Biroq, metall konstruktsiyalar yuqori haroratga nisbatan past qarshilik bilan ajralib turadi 10 Machine Translated by Google yong'in paytida harorat ta'siri. Himoyalanmagan metall konstruksiyalarning yong'inga chidamliligi past: yong'in sodir bo'lganda, ular 12-15 daqiqa ichida yuk ko'tarish qobiliyatini yo'qotadilar. Yong'inga chidamliligini oshirish uchun tuzilmalarni yong'indan himoya qilish ta'minlanadi, uning ta'siri metallni isitishni sekinlashtirishga asoslangan. Bundan tashqari, nam muhitda po'lat korroziyaga moyil, shuning uchun atmosfera va kimyoviy ta'sirlardan himoya qilish kerak. Guruch. 1.1. Binoning tashqi ko'rinishi (a) va uni qo'llab-quvvatlovchi metall ramka (b) Beton va temir-beton - yuqori mustahkamlik va chidamlilikka ega bo'lgan sun'iy konstruktiv materiallar. Ularni ishlab chiqarish uchun boshlang'ich materiallar (suv, qum, shag'al) tabiatda juda keng tarqalgan. Qo'shimcha himoya choralarisiz yuqori yuk ko'tarish qobiliyatiga ega bo'lgan temir-beton konstruktsiyalar (1.2-rasm) korroziyaga chidamli va etarli darajada yong'inga chidamli. Temirbetonning asosiy kamchiligi uning o'n bir Machine Translated by Google katta o'lik og'irlik, bu ko'pincha struktura bardosh berishga mo'ljallangan yuk bilan taqqoslanadi . Shunga qaramay, temir-beton konstruktsiyalar qurilishda ustun mavqeni egallaydi va kelajakda ham shunday bo'lib qoladi. Tosh inshootlari dunyodagi eng qadimgi hisoblanadi. Bular piramidalar va ularning eng kattasi miloddan avvalgi 30 asrdan ko'proq vaqt davomida qurilgan Xeops piramidasi . e. Uning balandligi 147 m, poydevorining yon tomoni 229,5 m. Uni 20 yil davomida 100 mingdan ortiq kishi qurgan. Po'lat armatura bilan mustahkamlangan binoning tosh elementlariga mustahkamlangan tosh deyiladi. Tosh va g'ishtdan yasalgan konstruktiv tizimlar ishlab chiqarish uchun eng og'ir va mehnat talab qiladigan tizimdir. Yog'och konstruktsiyalar eng ekologik toza materiallardan tayyorlangan mantiqiy material - yog'och, tabiatda to'ldirilgan, oson ishlov beriladi. Eng bardoshli va arzonroq - laminatlangan yog'ochdan yasalgan tuzilmalar (1.3rasm). Strukturaviy tuzilmalarning afzalliklari va kamchiliklari ular orasidagi taqqoslangan materiallar jadvalda keltirilgan. 1.1. Guruch. 1.2. Temir-betondan yasalgan yuk ko'taruvchi va o'rab turgan tuzilmalar 12 Machine Translated by Google Guruch. 1.3. Laminatsiyalangan yog'ochdan yasalgan yuk ko'taruvchi tuzilmalar 1.1-jadval Dizaynlarning afzalliklari va kamchiliklari Tuzilmalar turlari Ko'rsatkichlar temir- metall- beton Osonlik Og'ir mantiqiy O'pka yog'och O'rtacha tosh Juda og'ir Yong'inga qarshilik Yuqori Juda Yong'inga chidamli emas Yong'inga (olovsiz ishoralar chidamli, ammo yonuvchan baland Yetarli qalqonlar) Atmosfera Giyohvandlik korroziyaga Chalinish xavfi chirish Yetarli chidamlilik Zaif Juda baland Yetarli Deyarli yo'q Kerakli mavjud ko'prik Zaruriyat tiklanish yo'q Kimyoviy qarshilik Operatsiya onny Ba'zi hollarda yetarli emas xarajatlar Remontopriÿ Mustahkamlashda moslik qiyinchiliklar vaqti-vaqti bilan qarshi himoya osmon rangi qoplamalar chirish va olov Yuqori Yuqori Deyarli Mustahkamlashda qiyinchiliklar 13 Machine Translated by Google Tegishli materialdan foydalanishni belgilovchi muhim omil elementlarning strukturaviy yengilligi. Tuzilmalarning engilligi miqdoriy jihatdan dizayn qarshiligi R ning materialning o'ziga xos og'irligi g ga nisbati bilan tavsiflanadi. Bu qanchalik ko'p bog'liq tikuv, dizayn qanchalik engil bo'ladi. Tuzilmalarning yengilligining qiyosiy natijalari (1.2-jadval) ko'rsatadiki, metall konstruktsiyalar eng engildir ; yog'ochlar taxminan 1,5-2 baravar og'irroq bo'ladi, temir- beton - 4-10 baravar; tosh - 20-40 marta. 1.2-jadval Turli materiallardan tayyorlangan tuzilmalarning engilligi ko'rsatkichlari Zichlik, kg/ m3 Material Oddiy mustahkam po'lat C245 Yuqori mustahkam po'lat C375 alyuminiy qotishmasi qotib qolgan 1915T Beton sinfi B30 Yog'och (qarag'ay) 2sinf g'isht ishlari M100 M25 ohak bilan solishtirma og'irligi g, kN/m3 Hisoblangan qarshilik R, MPa R/g × 103 , m 7850 78.5 230 2.93 7850 78.5 325 4.14 2750 27.5 200 7.27 2400 24 17 0,71 600 6 13 2.16 1800 18 1.3 0,072 1.2. QUVVATLASH TIZIMLARNING TURLARI Bino va inshootlarning yuk ko'taruvchi tizimlari, vertikal konstruktsiyalarning dizayn echimlariga qarab , bo'linadi ramkasiz , ramka va estrodiol. Ramkasiz bino - bu devorlari yuk ko'taruvchi bino. umumiy elementlar va vertikal va gorizontal yuklarni va ta'sirlarni idrok etish. Ramkali binolar - bu yuk ko'taruvchi vertikal bo'lgan binolar Tizimning asosiy elementlari ustunlardir. Kombinatsiyalangan (aralash) tizimlarda ham ustunlar, ham vertikal devorlar mavjud bo'lib , ular qattiq diafragma vazifasini bajaradi. Aralashtirilgan tizimlarning ikkita asosiy turi mavjud: tashqaridagi ustunlar va ichidagi qattiqlik yadrosi (barrel tizimi); tashqi tomondan yuk ko'taruvchi devorlar va ichki tomondan ustunlar (to'liq bo'lmagan ramka). 14 Machine Translated by Google Ramkali yuk ko'taruvchi tizimlar, yuk ko'taruvchi elementlar orasidagi interfeys tugunlarini amalga oshirishga qarab va statik ish sxemasiga ko'ra, ramkali, mustahkamlangan va ramkaga bo'linadi. Ramka ramka tizimi 20-25 qavatgacha samarali. Ramkali tizimning geometrik o'zgarmasligi va gorizontalni idrok etish yuklar uchastkaning aylanishiga yo'l qo'yilmaydigan tugunlarning qattiqligi bilan ta'minlanadi (1.4-rasm). Ramkalar va poydevorlar lahzalarning harakatini idrok etadilar, shuning uchun ular kuchliroq va shuning uchun qimmatroq bo'lishi kerak. Qattiq interfeyslar bilan o'sish metall iste'moli va ishlab chiqarish murakkabligi kamayadi, lekin ustunlar orasidagi bo'sh joy ortadi. Ramkaning mustahkamlovchi tizimi (1.5-rasm) menteÿeli ulanish bilan ajralib turadi. vertikal va gorizontal yuk ko'taruvchi konstruktsiyalarning ulanish tugunlarini ulash va 40-45 qavatgacha bo'lgan balandlikdagi binolar uchun samarali . Tugunlar Vertikal va gorizontal yuk ko'taruvchi elementlar orasidagi ulanishlar ishlab chiqarishda juda oddiy va minimal material sarfini talab qiladi . Ushbu tizimda dizayn sxemasidagi ustunlar ustunlar ustidagi menteÿe tayanchiga ega bo'linadigan (statik jihatdan aniqlanadigan) nurlar sifatida olinadi. Ko'ndalang ustundan ustunga faqat vertikal kuch o'tkaziladi, bu to'siqda paydo bo'ladigan maksimal lateral kuchga teng. Geometrik o'zgarmaslik va mustahkamlovchi tizimdagi gorizontal yuklarni idrok etish vertikal mustahkamlovchi tizimni o'rnatish orqali ta'minlanadi. Vertikal ulanishlar zinapoya bloklari, lift shaftalari, qalinligi kamida 120 mm bo'lgan ko'ndalang devorlar yoki qalinligi kamida 60 mm bo'lgan temirbeton devorlar bo'lishi mumkin . Ramkalarni mustahkamlash (kombinatsiyalangan) tizimi 150 qavatgacha bo'lgan balandlikdagi binolar uchun samarali . Ikkita asosiy dizayn varianti qo'llaniladi: bir yo'nalishda ramka tizimidagi kabi, ikkinchisida esa mustahkamlovchi tizimda; bir va boshqa yo'nalishda tugunlar qattiq va o'rnatiladi kommunikatsiyalar. Butun qo'llab-quvvatlovchi tizimning birgalikdagi fazoviy ishi ta'minlanadi vertikal yuk ko'taruvchi elementlar o'rtasida gorizontal yuklardan kuchlarni taqsimlovchi sinterli zamin va qoplama elementlari elementlar. Binoning yuk ko'taruvchi tizimining fazoviy ishi shundaki , uning elementlaridan biri yuklanganda, boshqa yuk ko'taruvchi elementlar ishga qo'shiladi va shu bilan binoning mustahkamligi, barqarorligi va geometrik o'zgarmasligini ta'minlaydi. butun xizmat muddati. 15 Machine Translated by Google Guruch. 1.4. Ramka tipidagi binoning tayanch tizimining sxemasi Guruch. 1.5. Binoning aloqa ta'minoti tizimining sxemasi 1.3. QUVVATLAVCHI TUZILMALARGA UCHUN ASOSIY TALABLAR Mexanik xavfsizlik talablari. Qurilish inshootlari shunday mustahkamlik va barqarorlikka ega bo'lishi kerakki qurilish va foydalanish paytida barcha mumkin bo'lgan yuk va ta'sirlarni ko'taring va shikastlanish va qulash xavfini oldini oling. Alohida tuzilmalarni mahalliy ravishda yo'q qilish butun strukturaning progressiv qulashiga olib kelmasligi kerak. Binoning (inshootning) har qanday yo'nalishi bo'yicha geometrik o'zgarmasligi va etarli darajada qattiqligi alohida tuzilmalar va umuman qo'llab-quvvatlovchi tizimning deformatsiyalari ruxsat etilganidan ko'p bo'lmasligi uchun ta'minlanishi kerak, bu esa uskunaning normal ishlash sharoitlarini yaratish uchun zarurdir. 16 Machine Translated by Google Yong'in xavfsizligi talablari. Bino yoki inshoot shunday loyihalashtirilishi va qurilishi kerakki, u foydalanish paytida yong'in ehtimolini yo'q qiladi , odamlar va mulkni yong'in xavfi ta'siridan himoya qiladi , binoning barqarorligini va yukning mustahkamligini ta'minlaydi . -yong'in sodir bo'lganda ko'taruvchi qurilish konstruktsiyalari. Loyihalashda strukturaning yong'inga chidamliligi va yong'in xavfi talablari bajarilishi kerak qurilish materiallari . Yong'inga chidamlilik - bu strukturaning qarshilik ko'rsatish qobiliyati yong'in sharoitida yuqori harorat va kuch ta'siri. Qurilish materiallarining yong'in xavfi aniqlanadi yong'inga qarshi texnik xususiyatlar: yonuvchanlik, alangalanish , olovning sirt ustida tarqalishi, tutun hosil qilish qobiliyati va zaharliligi. Texnologik talablar: konstruksiyani ishlab chiqarish, tashish, o‘rnatish va ishlatish texnologiyasiga konstruktiv yechimlarning muvofiqligi . Ekologik talablar: atrof-muhitga zarar etkazmaslik atrof-muhit, strukturaning xizmat qilish muddati oxirida materiallarni qayta ishlash imkoniyati. Chidamlilik - bu qurilish ob'ektining loyihalash jarayonida o'rnatilgan jismoniy va boshqa xususiyatlarni saqlab turish qobiliyati va to'g'ri parvarish qilingan holda loyihaning xizmat qilish muddati davomida uning normal ishlashini ta'minlash. Bino va inshootlarning tavsiya etilgan xizmat muddati jadvalda keltirilgan. 1.3. Binolarning poydevori eng katta chidamlilikka ega bo'lishi kerak, shuning uchun operatsiya vaqtida ularni mustahkamlash muhim qiyinchiliklar bilan bog'liq. 1.3-jadval Bino va inshootlarning tavsiya etilgan xizmat muddati Ob'ektlar nomi Vaqtinchalik binolar va inshootlar (qurilish ishchilari va smena xodimlari uchun kabinalar, vaqtinchalik omborlar, yozgi pavilonlar va boshqalar) Yuqori agressiv muhitda ishlaydigan inshootlar (kemalar va tanklar, neft va gaz korxonalarining quvurlari) qayta ishlash, gaz va kimyo sanoati, dengiz muhitidagi inshootlar va h.k.) Oddiy Taxminan xizmat muddati 10 yil Kamida 25 yil foydalanish sharoitida ommaviy qurilish binolari va inshootlari (uy-joy, fuqarolik va sanoat binolari) Kamida 50 yil suv qurilishi) 17 Machine Translated by Google Tugatish Ob'ektlar nomi Taxminan xizmat muddati Noyob binolar va inshootlar (yirik muzeylar binolari, milliy va madaniy qadriyatlar omborlari, monumental san'at asarlari, stadionlar, teatrlar, balandligi 75 m dan ortiq binolar, uzun oraliqli inshootlar va boshqalar) 100 yil yoki undan ko'proq Bu talablarning barchasi yuqori sifatli dizayn bilan qondiriladi bino yoki inshootni qurish va qurish. 1.4. QURILISH INSTRUKILLARINI LOYIHALASHTIRISH Dizayn ikkita o'zaro bog'liq komponentni o'z ichiga oladi hisoblash va loyihalash. Qoida tariqasida, binolar va inshootlarning yuk ko'taruvchi konstruktiv elementlarini loyihalash (nurlar, ustunlar, plitalar va boshqalar) bir qatorni o'z ichiga oladi. ketma-ket bosqichlar. Elementning strukturaviy sxemasining joylashuvi. Elementning tasavvurlar shakli va uning asosiy umumiy o'lchamlari tayinlanadi , shuningdek, ramkaning boshqa strukturaviy elementlari tizimidagi pozitsiyasi va yuk ko'taruvchi elementlarni bir-biriga ulash shartlari. Yuk ko'taruvchi elementning strukturaviy diagrammasi deganda qismning materiali, shakli va o'lchamlari, uning oralig'i (balandligi) va boshqa elementlar bilan interfeys tugunlarini aks ettiruvchi elementning chizmasi tushuniladi. Hisoblash sxemasini shakllantirish. Elementdagi ichki kuchlarni aniqlash uchun uning haqiqiy (haqiqiy ) konstruktiv diagrammasidan konstruktiv diagrammaga vaqtincha o‘tadi. Konstruktiv diagramma deganda elementning (tuzilish, ramka) ideallashtirilgan, an'anaviy tasviri tushuniladi, u yuklar ta'sirida elementning statik ishlashini etarli darajada aniqlik bilan aks ettiradi (1.6-rasm). Qoida tariqasida, dizayn diagrammasida element uchlarida mahkamlangan novda shaklida (menteÿeli-harakatlanuvchi, menteÿeli- qo'zg'almas, qattiq, erkin) va qo'llaniladigan yuk turi (chiziqli bir xil taqsimlangan yuk, konsentrlangan kuch) shaklida taqdim etiladi. , va boshqalar.). Elementga ta'sir qiluvchi yuklarni aniqlash . Oÿrnatilmoqda Yuklarning tarkibi, ularni qo'llash sxemasi va kattaligi aniqlanadi. Yuklarning ta'siridan elementning kesimlarida ichki kuchlarni aniqlash . Ushbu muammoni hal qilish bilan strukturaviy mexanika (konstruksiyalarning statikasi) shug'ullanadi. Shuning uchun bunday hisoblash deyiladi statik . Uning natijasi M, Q, N ichki kuchlarining diagrammalari. 18 Machine Translated by Google Guruch. 1.6. Konstruktiv a) va hisoblangan b) nurli diagrammalar (misol) Bo'limlarni tanlash (tuzilmaviy hisoblash). Temir-beton konstruktsiyalarda ushbu bosqichda armaturaning kesishish maydoni aniqlanadi. Odatda, hisoblash yuk ko'tarish qobiliyatini ta'minlash sharti va keyingi loyihalash ( assortimentga muvofiq bo'limni tanlash , qo'shma korxonaning dizayn talablari yoki dizayn tajribasi) asosida amalga oshiriladi. Shu bilan birga, dastlabki dizaynni, keyin keyingi hisob-kitoblarni (yuk ko'tarish qobiliyatini tekshirish) amalga oshirish ham mumkin . Qabul qilingan dizayn sxemasiga mos kelishi kerak bo'lgan mahkamlash birliklarini hisoblash va loyihalash . Ishlab chiqarish amalga oshiriladigan ishchi chizmalarni bajarish konstruksiyalar va mahsulotlar ishlab chiqarish. Tuzilmalarni loyihalash ularning ishlashi ishonchliligining zarur darajasini ta'minlashi kerak , ya'ni dizaynning xizmat qilish muddati davomida kerakli funktsiyalarni bajarish qobiliyati . Nazorat savollari 1. Bino qanday qurilish loyihasi hisoblanadi? 2. Bino va inshootlarning qaysi elementlari yuk ko'taruvchi tuzilmalar hisoblanadi? tion? Ularning maqsadi nima? 3. Binoning konstruktiv loyihasi nimadan iborat? 4. Binoning qanday konstruktiv loyihalari ma’lum va ular qanday farqlanadi? 5. Yuk ko'taruvchi konstruktsiyalarga qo'yiladigan asosiy talablar qanday? 6. Dizayn deganda nima tushuniladi? 7. Yuk ko'taruvchi konstruktsiyalarni loyihalash jarayoni qanday bosqichlardan iborat? 8. Konstruksiyaning konstruktiv va konstruktiv sxemasi deganda nima tushuniladi? 19 Machine Translated by Google ADABIYOTLAR RO'YXATI 1. SP 20.13330.2011 Yuklar va ta'sirlar. SNiP 2.01.07—85* ning yangilangan versiyasi. M.: Federal davlat unitar korxonasi TsPP, 2011 yil. 2. SP 16.13330.2011. Chelik konstruktsiyalar. SNiP II-23-81* yangilangan nashri. 3. SP 63.13330.2012. Beton va temir-beton konstruktsiyalar. Asosiy qoidalar. SNiP 52-01-2003 yangilangan nashri. 161 b. 4. SP 52-101-2003. Loyihalash va qurish qoidalari to'plami . Beton va temirbeton konstruksiyalarni oldindan kuchlanishsiz mustahkamlash. "NIIZhB" davlat unitar korxonasi M.: Federal davlat unitar korxonasi TsPP, 2004 yil. 5. SP 52-102-2004. Loyihalash va qurish qoidalari to'plami . Oldindan kuchlanishli temir-beton konstruksiyalar. "NIIZhB" davlat unitar korxonasi M.: Federal davlat unitar korxonasi TsPP, 2005 yil. 6. SP 70.13330.2012. Yuk ko'taruvchi va o'rab turgan tuzilmalar. AktuSNiP 3.03.01-87 ning qayta ko'rib chiqilgan nashri. 7. Bondarenko V.M., Rimshin V.I. Temir-beton va tosh konstruksiyalarni hisoblash misollari : darslik. nafaqa. M .: Yuqori. maktab, 2006. 504 b. 8. Qurilish tuzilmalari: universitetlar uchun darslik / V.P. Chirkov [va boshqalar]. M.: Temir yo'l transportida ta'lim o'quv-uslubiy markazi, 2007. 448 b. 9. 2009 yil 30 dekabrdagi 384-FZ-sonli "Bino va inshootlarning xavfsizligi bo'yicha texnik reglament" Federal qonuni. 10. SP 64.13330.2011 Yog'och konstruktsiyalar. SNiP II-25-80 M.ning yangilangan nashri: Rossiya Mintaqaviy rivojlanish vazirligi, 2011 yil. 11. SP 15.13330.2012 Tosh va mustahkamlangan tosh konstruktsiyalar. SNiP II-22-81* yangilangan nashri. 12. Yog'och va plastmassalardan yasalgan konstruktsiyalar: darslik. talabalar uchun yordam universitetlar/G.N. Zubarev [va boshqalar]; tomonidan tahrirlangan Yu.N. Xromets. M.: Akademiya , 2004. 304 b. 13. Shvidko Ya.I. Bino va inshootlarning konstruktiv elementlarining texnik holatini baholash : darslik. nafaqa. M.: MIIT, 2008. 61 b. 14. Fedorov V.S., Shvidko Ya.I. Temir-beton rafter kamarlari: darslik nafaqa. M.: MIIT, 2011. 45 b.