Muhammad Al-Хorazmiy nomidagi Toshkent Axborot Texnologiyalari universiteti Urganch filiali Mustaqil ish. Guruh:963-19 Bajardi: Kuranboyeva Klara. Fan nomi: Paralell ishlov berish. Qabul qildi: O’razmatov Toxir. 1 Mavzu. Protsessorlarda qo‘llaniladigan zamonaviy parallelashtirish texnologiyalari. Reja: 1.Ko’p yadroli protsessorlar . 2.Parallel ishlov berish. 3.Parallel ishlov berish turlari. 4.Parallel hisoblash tizimlari . 5.Parallel kompyuterlar. 6Buyruqlarni paralellashtirish . 7.Xulosa. 8.Foydalanilgan adabiyotlar. 2 Kirish. Insoniyat XXI asrga qadam qo`ydi. Respublikamizda olib borilayotgan islohatlarning zamirida Axborot tizimlarining roli benihoyat kattadir. Hammamizga ma’lumki, bugungi jadal sur’atlarda rivojlanayotgan hayotni texnika – texnologiya, internet, telefon, kompyuterlarsiz tasavvur qilib bo’lmaydi, albatta. Bu texnik qurilmalar bizning kundalik ishlarimizni shu qadar yengillashtirib yuborganki, endilikda mazkur mahsulotlardan voz kechish tugul, ulardan uzoqlashishning ham imkoni mavjud emas. Kashf qilinayotgan yangi, zamonaviy texnik vositalar yaxshi. Biroq ulardan meyor darajasida foydalanilsa, nur ustiga a’lo nur bo’lar edi. O'zbekiston Respublikasi mustaqillik odimlarini dadil qo'yayotgan hozirgi davrda, axborotlashgan jamiyat qurish masalasi mamlakatimiz uchun naqadar katta ahamiyat kasb etayotgani hech kimga sir emas. Respublikamizda jamiyatimizni axborotlashtirish maqsadida bir qancha qaror va qonunlar qabul qilindi. Masalan, 1993- yil 7- may va 2003- yil 11- dekabrdagi «Axborotlashtirish to’g’risida»gi qonun, 2002- yil 30maydagi «Kompyuterlashtirish va informatsion-kommunikatsion texnologiyalarni qo'llashni yanada rivojlantirish» haqidagi qaror, 2003- yil 11- dekabrdagi «Elektron raqamli imzo haqida»gi qonun va 2004- yil 29- apreldagi «Elektron hujjat yuritish» haqidagi qonun fikrimizning dalilidir. Informatika vositalari jamiyatimizning barcha jabhalariga tobora kirib borayotgani, axborotni tez va sifatli qayta ishlash malakasi o'sib kelayotgan har bir yoshning turmush talabiga aylanishini ko'rsatib bermoqda. Bu esa, o‘z navbatida, jamiyatni axborot texnologiyalaridan jinoiy maqsadlarda foydalanishdan samarali himoya qilish muammosini keltirib chiqarmoqda. Shu bois 2007 - yil 27 - sentabrda Oliy Majlis Qonunchilik palatasi tomonidan “Axborotlashtirish va ma’lumotlar uzatish sohasida qonunga xilof harakatlar sodir etganlik uchun javobgarlik kuchaytirilganligi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to’g’risida”gi O‘zbekiston Respublikasining Qonuni qabul qilindi hamda 2007 yil 30 - noyabrda Oliy Majlis Senatining o‘n ikkinchi yalpi majlisida ma’qullandi va 2007 - yil 26 - dekabrda rasmiy e’lon qilinib, shu kundan e’tiboran kuchga kirdi. 3 Ko'p yadroli protsessor. Ko'p yadroli protsessor - bu yadro deb ataladigan, har biri dastur ko'rsatmalarini o'qiydi va bajaradigan ikkita yoki undan ortiq alohida ishlov berish bloklariga ega bo'lgan yagona integral mikrosxemadagi kompyuter protsessoridir. Ko'rsatmalar oddiy protsessor ko'rsatmalaridir (masalan, qo'shish, ma'lumotlarni ko'chirish), lekin bitta protsessor bir vaqtning o'zida alohida yadrolarda ko'rsatmalarni ishga tushirishi mumkin, bu ko'p oqimli yoki boshqa parallel hisoblash texnikasini qo'llabquvvatlaydigan dasturlarning umumiy tezligini oshiradi. Ishlab chiqaruvchilar, odatda, yadrolarni bitta integral elektron matritsaga (chip multiprotsessor yoki CMP deb nomlanadi) yoki bitta chip paketidagi bir nechta matritsalarga birlashtiradi. Hozirgi vaqtda deyarli barcha shaxsiy kompyuterlarda ishlatiladigan mikroprotsessorlar ko'p yadroli. Ko'p yadroli protsessor ko'p ishlov berishni bitta fizik paketda amalga oshiradi. Misol uchun, yadrolar keshlarni almashishi yoki bo'lmasligi mumkin va ular xabarlarni uzatish yoki umumiy xotira yadrolararo aloqa usullarini qo'llashi mumkin. Yadrolarni o'zaro bog'lash uchun ishlatiladigan umumiy tarmoq topologiyalariga shina, halqa, ikki o'lchovli to'r va ko'ndalang chiziq kiradi. Bir hil ko'p yadroli tizimlar faqat bir xil yadrolarni o'z ichiga oladi; heterojen ko'p yadroli tizimlar bir xil bo'lmagan yadrolarga ega (masalan, big.LITTLE bir xil ko'rsatmalar to'plamiga ega heterojen yadrolarga ega, AMD tezlashtirilgan ishlov berish birliklarida esa bir xil ko'rsatmalar to'plamiga ega bo'lmagan yadrolar mavjud). Xuddi bitta protsessorli tizimlarda bo'lgani kabi, ko'p yadroli tizimlar yadrolari VLIW, superscalar, vektor yoki multithreading kabi arxitekturalarni amalga oshirishi mumkin. Ko'p yadroli protsessorlar umumiy maqsadli, o'rnatilgan, tarmoq, raqamli signalni qayta ishlash (DSP) va grafik (GPU) kabi ko'plab amaliy domenlarda keng qo'llaniladi. Yadro soni hatto o'nlabgacha ko'tariladi va 10 000 dan ortiq ixtisoslashtirilgan chiplar uchun va superkompyuterlarda (ya'ni, chiplar klasterlari) soni 10 milliondan oshib ketishi mumkin (va bitta holatda xostga qo'shimcha ravishda jami 20 milliongacha ishlov berish elementlari bor. Ko'p yadroli protsessordan foydalanish natijasida erishilgan ish faoliyatini yaxshilash ko'p jihatdan ishlatiladigan dasturiy ta'minot 4 algoritmlari va ularni amalga oshirishga bog'liq. Xususan, mumkin bo'lgan qiymatlar bir vaqtning o'zida bir nechta yadrolarda parallel ravishda ishlashi mumkin bo'lgan dasturiy ta'minotning ulushi bilan cheklangan; bu ta'sir Amdal qonuni bilan tavsiflanadi. Eng yaxshi holatda, sharmandali parallel deb ataladigan muammolar yadrolar soniga yaqin tezlikni oshirish omillarini yoki undan ham ko'proq muammo har bir yadro kesh(lar)iga sig'adigan darajada bo'lingan bo'lsa, asosiy tizim xotirasidan ancha sekinroq foydalanishni oldini oladi. . Biroq, dasturchilar butun muammoni qayta ko'rib chiqish uchun juda ko'p kuch sarflamaguncha, aksariyat ilovalar unchalik tezlashmaydi. Dasturiy ta'minotni parallellashtirish muhim davom etayotgan tadqiqot mavzusidir. Ko'p protsessorli ilovalarning kointegratsiyasi tarmoq arxitekturasini loyihalashda moslashuvchanlikni ta'minlaydi. Parallel modellarda moslashish bu protokollardan foydalanadigan tizimlarning qo'shimcha xususiyati hisoblanadi.Ko'p yadroli va ikki yadroli atamalar odatda markaziy protsessorning bir turiga (CPU) ishora qiladi, lekin ba'zida raqamli signal protsessorlari (DSP) va chipdagi tizim (SoC) uchun ham qo'llaniladi. Bu atamalar odatda bir xil integral mikrosxemada ishlab chiqarilgan ko'p yadroli mikroprotsessorlarga nisbatan qo'llaniladi; bir xil paketdagi alohida mikroprotsessor stendlari odatda boshqa nom bilan ataladi. Ko'p yadroli tizimlardan farqli o'laroq, ko'p protsessor atamasi bir nechta fizik jihatdan alohida ishlov berish birliklariga ishora qiladi (ular ko'pincha bir-biri bilan aloqani osonlashtirish uchun maxsus sxemalarni o'z ichiga oladi). Ishlab chiqarish texnologiyasi takomillashib, individual yo’llar hajmini qisqartirganda, yarimo'tkazgichga asoslangan mikroelektronikaning fizik chegaralari asosiy dizayn muammosiga aylandi. Ushbu fizik cheklovlar sezilarli issiqlik tarqalishi va ma'lumotlarni sinxronlash muammolariga olib kelishi mumkin. CPU ish faoliyatini yaxshilash uchun turli xil boshqa usullar qo'llaniladi. Superscalar shina liniyasi kabi ba'zi ko'rsatmalar darajasidagi parallelizm (ILP) usullari ko'p ilovalar uchun mos keladi, lekin oldindan aytish qiyin kodni o'z ichiga olgan boshqalar uchun samarasiz. Ko'pgina ilovalar ip darajasidagi parallelizm (TLP) usullariga ko'proq mos keladi va tizimning umumiy TLP ni oshirish uchun bir nechta 5 mustaqil protsessorlar odatda qo'llaniladi. Bo'sh joyning ko'payishi (tozalangan ishlab chiqarish jarayonlari tufayli) va ortib borayotgan TLP talabining kombinatsiyasi ko'p yadroli protsessorlarning rivojlanishiga olib keldi.Ko'p yadroli arxitekturalarning rivojlanishiga bir nechta biznes motivlari sabab bo'ladi. O'nlab yillar davomida integral mikrosxema (IC) maydonini qisqartirish orqali protsessorning ishlashini yaxshilash mumkin edi, bu esa ICda har bir qurilma narxini pasaytirdi. Shu bilan bir qatorda, bir xil sxema maydoni uchun dizaynda ko'proq tranzistorlardan foydalanish mumkin, bu funksionallikni oshirdi, ayniqsa murakkab ko'rsatmalar to'plamini hisoblash (CISC) arxitekturalari uchun. Soat stavkalari 20-asr oxiridagi oʻn yilliklarda ham kattalik ortib, 1980-yillardagi bir necha megahertsdan 2000-yillarning boshlarida bir necha gigagertsgacha oshdi. 6 Parallel protsessorlar Ma’lumki optimal tartiblash algoritmi O (Nlog N) ta operatsiyani talab qiladi. O (N) murakkablikdagi parallel tartiblash algoritmining tezlanish koeffitsiyenti O(log N) ni tashkil qiladi. Protsessorlar orasidagi chambarchas bog’liqlikdan tashqari biz yana ular hammasi xotiradan ma’lumotlarni o’qish, ular ustida operatsiya bajarish va natijani xotiraga yozishdan iborat bo’lgan bir xil siklni amalga oshiradi deb faraz qilamiz. Bu barcha protsessorlar bir vaqtda xotirani o’qishini, bir vaqtda o’qilgan ma’lumot larni qayta ishlashini, bir vaqtda yozuvni ham bajarishini anglatadi. Bu ishda ikki vazifa – algoritmlarning dastur effektivligiga qanday ta’sir etishi va turli xil algoritmlarning analizini o’rganishdir. Ba’zi bir zamonaviy dasturiy ta’minotlarga e’tibor qilsak, ularning ayrim tuzuvchilari na dasturning ishlash effektivligiga va na xotiraning aql bilan ishlatilishiga e’tibor qilishadi. Ularning fikricha, dastur ko’p joy olsa, foydalanuvchi qo’shimcha xotira sotib olishga majbur bo’ladi yoki yangi tezroq ishlaydigan kompyuter sotib oladi. Lekin kompyuterlarning tezligi cheksiz kattalashmaydi. U simli kabelda elektronlarning harakat tezligi bilan, optik kabellarda yorug’likning tarqalish tezligi bilan va hisoblashda qatnashadigan kompyuterlar orasidagi aloqa kanallarining komutativlik tezligi bilan chegaralanadi. Boshqa cheklovlar kompyuter imkoniyatlari bilan bog’liq emas, balki qo’yilgan masalaning murakkablik darajasiga bog’liq. Shunday masalalar mavjudki, ularni yechish uchun eng tez ishlaydigan algoritmlar qo’llanilganda ham odam umri yetmaydi. Bu masalalar orasida yaqinroq javob olish uchun algoritmlar kerak bo’ladigan, juda zarurlari ham mavjud. Kompyuter sistemalarining kategoriyalari. Komyuter sistemalarini 4ta asosiy kategoriyaga ajratish mumkin. Bu uchun qanday ishlashi haqidagi ko’rsatmani birmuncha almashtiramiz. Markaziy protssessor nuqtai nazaridan dastur rasshifrovka qilish va bajarish kerak bo’lgan qoidalar oqimidir. Ma’lumotlarni ham oqim ko’rinishida kiruvchi deb hisoblash mumkin. Biz tahlil qiladigan to’rtta kategoriya ma’lumot va qoidalarning bitta oqimga kirish-kirmasligi bilan aniqlanadi. Bitta qoida bitta ma’lumotlar oqimi. Bitta qoida bitta ma’lumotlar oqimi (SISD) modeli o’zida bitta protssesorli klassik modelni ko’rsatadi. Unga eski avlod kompyuterlari bilan bir qatorda 7 ko’pgina zamonaviy kompyuterlar ham misol bo’ladi. Bunday kompyuter protsessori har qanday vaqt momentida faqatgina bitta qoidani bajarishga qodir va faqat bitta ma’lumotlar to’plami bilan ishlay oladi. Bu kabi ketma-ket sistemalarda boshqa kategoriyalardan farqli ravishda hech qanday parallellik yo’q. Bitta qoida bir nechta ma’lumotlar oqimi. Bitta qoida bir nechta ma’lumotlar oqimibo’lgan komyuterlarda (SIMD) bir xil operatsiyani turli xil ma’lumotlar bilan ishlovchi bir nechta protssessorlar mavjud. SIMD - mashinalar ba’zan vektorli protsessorlar deb ham ataladi, chunki ular vektorlar ustida amal bajarish uchun juda qulay. Bunda har qaysi protssesorga bitta vector koordinasi beriladi va amal bajarilgandan so’ng natija vektor kelib chiqadi. Masalan, vektorlarni qo’shish – koordinatalar orqali bajariladigan amal. Vektorlar yig’indisining birinchi koordinatasi – qo’shiluvchi vektorlar birinchi koordinatalarining yig’indisi, ikkinchi koordinata – ikkinchi koordinalar yig’indisi va hokazo. Bizning SIMD mashinada har qaysi protssesor kiritiluvchi vektorlarning ikkita koordinatasini haqida qoidasi oladi. Bu yagona qoidani bajargandan so’ng natija to’liq hisoblanadi. E’tibor bersak, N ta elementdan iborat vektorni yechishga SISD mashinaga N ta iteratsion siklni bajarish kerak bo’lsa, protsessorlar soni N tadan kam bo’lmagan SIMD – mashinaga bitta amalning o’zi yetarli. Bir nechta qoida bitta ma’lumotlar oqimi Bir vaqtda faqat bir xil ma’lumotlar ustida amal bajarish avval g’alati tuyulishi mumkin, chunki qndaydir bir sonni kvadratga ko’tarish, ikkiga ko’paytirish, o’nga bo’lish kabi dasturlar kamdan-kam uchraydi. Lekin bu holatga boshqa nuqtainazardan qarasak, bunday tipdagi mashinalarda sonning tub yoki murakkabligini tekshirishni takomillashtish mumkinligini ko’ramiz. Agar protsessorlar soni N ta bo’lsa, unda biz ixtiyoriy N1 va N2 orasidagi sonlarning tub yoki murakkabligini MISD – mashina orqali bitta operatsiyada tekshirishi miz mumkin. Agar X son murakkab bo’lsa, unda ga to’g’ri kelmaydigan bo’luvchisi bo’lishi kerak. Protsessorlar orasidagi chambarchas bog’liqlikdan tashqari biz yana ular hammasi xotiradan ma’lumotlarni o’qish, ular ustida operatsiya bajarish va natijani xotiraga yozishdan iborat bo’lgan bir xil siklni amalga oshiradi deb faraz qilamiz. Bu 8 barcha protsessorlar bir vaqtda xotirani o’qishini, bir vaqtda o’qilgan ma’lumotlarni qayta ishlashini, bir vaqtda yozuvni ham bajarishini anglatadi. Xotira yacheykalari ustidagi bahs nafaqat ma’lumotlarni o’qishda, balki natijani yozishda ham kelib chiqadi. Uch qadamli siklning shartlari agar Y protsessor xotira yacheykasidagi ma’lumotlarni o’zgartirgan vaqtda, X protses sor hozirgina o’qilgan ma’lumotlarni qayta ishlashi natijasida biz nima bo’lishi haqida qayg’urmasak ham bo’lishini anglatadi. Bundan tashqari, bitta protsessor xotiradan ma’lumotlarni o’qiyotgan vaqtda, ikkinchisi unga biron ma’lumot yozishga urinishi kabi vaziyatlar ham yuzaga kelmaydi. Bahslarga faqatgina xotiraga kirishga raqobatli yoki maxsus huquq berish orqali ruxsat berish mumkin. Raqobatli kirishda xotiraning aynan bitta yacheykasiga bir vaqtda bir nechta protsessor murojaat qilishi mumkin. Maxsus kirishda esa berilgan xotira yacheykasiga aniq momentda faqat bittagina protsessor murojaat qila oladi, bir vaqtdagi ikkita murojaat qilishga urinish esa xatolik haqidagi xabarning paydo bo’lishiga olib keladi. Raqobatli kirish o’qish vaqtida muammo keltirib chiqarmaydi. Bundan tashqari bizga maxsus o’qish huquqi bilan ishlaydigan algoritmlar ham kerak. Maxsus o’qish huquqiga ega bo’lgan bir nechta protsessor bir vaqtda bitta xotira yacheykasiga murojaat qilsa xatolik paydo bo’ladi. Bundan tashqari yozuv vaqtida maxsus va raqobatli kirishlarni tanlashda ham muammo mavjud. Maxsus kirishda har qaysi xotira yacheykasiga yozuv huquqi faqat bitta protsessorga beriladi, bir necha protsessorlar yozishga harakat qilsa, xatolik paydo bo’ladi. Lekin ikkita protsessor ikkita xotira yacheykasiga bir vaqtda yoza oladi. Raqobatli kirishda esa masala birmuncha murakkab, ya’ni kelib chiqadigan konfliktlarga ruxsat bera olish kerak. Darajaga ega modelda har bir protsessorga daraja beriladi va yozuv huquqi kattaroq darajali protsessorga beriladi. 9 Parallel ishlov berish . Parallel ishlov berish - bu umumiy vazifaning alohida qismlarini bajarish uchun ishlaydigan ikki yoki undan ortiq protsessorlarni (CPU) hisoblash usuli. Bir nechta protsessorlar orasida vazifaning turli qismlarini ajratish dasturni ishga tushirish vaqtini qisqartirishga yordam beradi. Bir nechta protsessorga ega har qanday tizim parallel ishlov berishni, shuningdek, bugungi kunda kompyuterlarda keng tarqalgan ko'p yadroli protsessorlarni amalga oshirishi mumkin. Ko'p yadroli protsessorlar - bu yaxshi ishlashi, quvvat sarfini kamaytirish va bir nechta vazifalarni samaraliroq qayta ishlash uchun ikki yoki undan ortiq protsessorni o'z ichiga olgan IC chiplari. Ushbu ko'p yadroli sozlashlar bir xil kompyuterda o'rnatilgan bir nechta alohida protsessorlarga o'xshaydi. Ko'pgina kompyuterlar ikkitadan to'rttagacha yadroga ega bo'lishi mumkin; 12 yadrogacha ko'tariladi. Parallel ishlov berish odatda murakkab vazifalar va hisobkitoblarni bajarish uchun ishlatiladi. Ma'lumotlar olimlari odatda hisoblash va ma'lumotlarni ko'p talab qiladigan vazifalar uchun parallel ishlov berishdan foydalanadilar. Parallel ishlov berish qanday ishlaydi Odatda kompyuter olimi murakkab vazifani dasturiy vosita yordamida bir nechta qismlarga ajratadi va har bir qismni protsessorga tayinlaydi, keyin har bir protsessor o'z qismini hal qiladi va ma'lumotlar yechimni o'qish yoki vazifani bajarish uchun dasturiy vosita tomonidan qayta yig'iladi. Odatda har bir protsessor normal ishlaydi va ko'rsatmalarga muvofiq parallel ravishda operatsiyalarni bajaradi va kompyuter xotirasidan ma'lumotlarni oladi. Protsessorlar, shuningdek, birbiri bilan aloqa qilish uchun dasturiy ta'minotga tayanadi, shuning uchun ular ma'lumotlar qiymatlari o'zgarishi bilan sinxronlasha oladi. Agar barcha protsessorlar bir-biri bilan sinxronlashtirilsa, vazifa oxirida dasturiy ta'minot barcha ma'lumotlar qismlarini bir-biriga moslashtiradi. Bir nechta protsessorga ega bo'lmagan kompyuterlar, agar ular klaster hosil qilish uchun tarmoqqa ulangan bo'lsa, parallel ishlov berishda ham foydalanish mumkin. Seriya va parallel ishlov berish o'rtasidagi farq Parallel ishlov berish ikki yoki undan ortiq protsessorlar yordamida bir nechta vazifalarni bajarishi mumkin bo'lgan hollarda, ketma-ket ishlov berish (shuningdek, ketma-ket ishlov berish deb ataladi) bitta 10 protsessor yordamida bir vaqtning o'zida faqat bitta vazifani bajaradi. Agar kompyuter bir nechta tayinlangan vazifalarni bajarishi kerak bo'lsa, u bir vaqtning o'zida bitta vazifani bajaradi. Xuddi shunday, agar ketma-ket ishlov berishdan foydalanadigan kompyuter murakkab vazifani bajarishi kerak bo'lsa, u holda parallel protsessorga qaraganda ko'proq vaqt talab etiladi. Parallel ishlov berish turlari 11 Parallel ishlov berishning bir nechta turlari mavjud, ulardan ikkitasi eng ko'p ishlatiladigan SIMD va MIMD. SIMD yoki bitta buyruqli bir nechta ma'lumot - bu parallel ishlov berish shakli bo'lib, unda kompyuterda ikki yoki undan ortiq protsessorlar bir xil buyruqlar to'plamiga amal qiladi, har bir protsessor turli xil ma'lumotlarni qayta ishlaydi. SIMD odatda bir xil ko'rsatilgan mezonlarga asoslangan katta ma'lumotlar to'plamlarini tahlil qilish uchun ishlatiladi. MIMD yoki bir nechta buyruqli ma'lumotlar parallel ishlov berishning yana bir keng tarqalgan shakli bo'lib, har bir kompyuterda ikkita yoki undan ortiq o'z protsessorlari mavjud va ma'lumotlarni alohida ma'lumotlar oqimlaridan oladi. Parallel ishlov berishning boshqa kamroq qo'llaniladigan turiga MISD yoki bir nechta buyruqlar ma'lumotlari kiradi, bunda har bir protsessor bir xil kirish ma'lumotlari bilan boshqa algoritmdan foydalanadi. SMP va MMP 12 Ushbu muammolarni hal qilish simmetrik ko'p ishlov berish tizimiga (SMP) olib keldi. SMP tizimida har bir protsessor teng darajada qobiliyatga ega va tizim orqali ish oqimini boshqarish uchun javobgardir. Dastlab, maqsad SMP tizimlarini dasturchilarga bitta protsessor, ko'p dasturlash tizimlari bilan aynan bir xil ko'rinishga keltirish edi. Biroq, muhandislar ba'zi ko'rsatmalarni noto'g'ri bajarish va dasturchilardan murakkablikni oshirishni talab qilish orqali tizimning ishlashini 10-20% oralig'ida oshirish mumkinligini aniqladilar (muammo faqat ikki yoki undan ortiq dastur bir vaqtning o'zida o'qilganda ko'rinadigan bo'lishi mumkin). va bir xil operandlarni yozing; Shunday qilib, ortib borayotgan murakkablik bilan shug'ullanish yuki faqat bir nechta dasturchilarga tushadi va keyin faqat juda ixtisoslashgan sharoitlarda). SMP mashinalari umumiy ma'lumotlarda o'zini qanday tutishi kerakligi haqidagi savol haligacha hal qilinmagan. SMP tizimlarida protsessorlar soni ortishi bilan ma'lumotlarning tizimning bir qismidan boshqa barcha qismlariga tarqalish vaqti ham ortadi. Agar protsessorlar soni bir necha o'nlab oraliqda bo'lsa, tizimga qo'shimcha protsessorlarni qo'shishning unumdorligi qo'shimcha xarajatlarni oqlash uchun juda kichikdir. Uzoq tarqalish vaqtlari muammosini hal qilish uchun yuqorida aytib o'tilgan xabarlarni uzatish tizimi yaratilgan. Ushbu tizimlarda ma'lumotlarni almashuvchi dasturlar ma'lum operandlarga yangi qiymat berilganligini e'lon qilish uchun bir-biriga xabarlar yuboradi. Operandning yangi qiymatini tizimning barcha qismlariga translyatsiya qilish o'rniga, yangi qiymat faqat yangi qiymatni bilishi kerak bo'lgan dasturlarga etkaziladi. Umumiy xotira o'rniga dasturlar o'rtasida xabarlarni uzatishni qo'llab-quvvatlaydigan tarmoq mavjud. Ushbu soddalashtirish yuzlab, hatto minglab protsessorlarga bir tizimda samarali ishlash imkonini beradi. Shuning uchun bunday tizimlarga massiv parallel ishlov berish (MPP) tizimlari nomi berildi. Eng muvaffaqiyatli MPP ilovalari katta hajmdagi ma'lumotlar bo'yicha ko'plab alohida, mustaqil operatsiyalarga bo'linishi mumkin bo'lgan muammolar uchun bo'lgan. Ma'lumotlarni qazib olishda statik ma'lumotlar bazasini bir nechta qidirishni amalga oshirish zarurati mavjud. Sun'iy intellektda shaxmat o'yinidagi kabi bir nechta alternativalarni tahlil qilish zarurati tug'iladi. Ko'pincha MPP tizimlari protsessorlar klasterlari sifatida tuzilgan. Har bir klaster ichida protsessorlar SMP tizimidagi kabi 13 o'zaro ishlaydi. Faqat klasterlar o'rtasida xabarlar uzatiladi. Operandlarga xabarlar yoki xotira manzillari orqali murojaat qilish mumkinligi sababli, ba'zi MPP tizimlari bir xil bo'lmagan xotira manzillarini aniqlash uchun NUMA mashinalari deb ataladi. SMP mashinalarini dasturlash nisbatan sodda; MPP mashinalari bunday emas. SMP mashinalari barcha turdagi muammolarni yaxshi hal qiladi, agar jalb qilingan ma'lumotlar miqdori unchalik katta bo'lmasa. Katta ma'lumotlar bazalarining ma'lumotlarini qazib olish kabi muayyan muammolar uchun faqat MPP tizimlari xizmat qiladi. Parallel hisoblash tizimlari. 14 Ko'p protsessorli tizimlarning ikkinchi turi bu ko'p sonli protsessorlarga va umumiy xotiraga ega bo'lgan massiv parallel ishlov berish (MPP) parallel superkompyuterlari. Xuddi shunday modeldan foydalanadigan superkompyuterlar yuqori tezlikdagi aloqa kanallari orqali o'zaro ta'sir qiluvchi alohida mashinalar (tugunlar) majmuasi sifatida qurilgan. Har bir tugun faqat mahalliy xotiraga kirish huquqini oladi, ishlaydigan parallel dastur xabarlarni yuborish va qabul qilish orqali ma'lumot almashinadigan bir qator parallel zaif o'zaro ta'sir qiluvchi jarayonlarga bo'linadi. Ikkala sinfdagi tizimlar ko'pincha shaxsiy kompHisoblash klasterlari - bu aloqa muhiti bilan bog'langan ko'plab tugunlardan iborat tizimlar. Lokal yoki global tarmoqdagi kompyuterlar tugun sifatida ishlatilishi mumkin. Har bir tugun mahalliy xotiraga ega, umumiy xotira yo'q. Klaster turli arxitektura va unumdorlikka ega tugunlarni o'z ichiga olishi mumkin. Agar barcha klaster tugunlari bir xil arxitektura va ishlashga ega bo'lsa, klaster bir hil deb ataladi, aks holda - heterojen. Hisoblash klasterining arxitekturasi MPP superkompyuterlariga o'xshaydi; klasterlar ko'pincha arzon alternativa sifatida ishlatiladi, chunki ular tashkilotda mavjud shaxsiy kompyuterlar asosida tuzilishi mumkin. Har qanday klasterni yagona aloqa tizimiga, yagona boshqaruv markaziga va yukni rejalashtirishga ega bo'lgan yagona apparat-dasturiy ta'minot tizimi sifatida ko'rish mumkin.Ko'pincha, klaster narxini pasaytirish uchun tugunlar sifatida hozirda mavjud bo'lgan turli xil xususiyatlarga ega va, ehtimol, qisman boshqa muammolarni hal qilish bilan yuklangan kompyuterlar qo'llaniladi. Hisoblash tarmoqlari (GRID) ko'plab klasterlar, ko'p protsessorli va bir protsessorli kompyuterlar resurslarini birlashtiradi, turli xil geografik joylashuvga ega, turli tashkilotlarga tegishli va turli xil foydalanish intizomiga bog'liq. Ushbu toifadagi tizimlarning alohida turi Internetdan aloqa vositasi sifatida foydalanadigan global kompyuter tarmoqlaridir. Ko'p protsessorli hisoblash tizimlari ikki xil bo'ladi. Birinchisi, eng keng tarqalgani, umumiy xotira ko'p protsessorli serverlardir. Etakchi ishlab chiqaruvchilar foydalanuvchilarga an'anaviy bir protsessorli kompyuterlarda mavjud bo'lgan dasturiy ta'minot muhitini taqdim etish maqsadida ko'p protsessorli serverlarni chiqarmoqda. Bu 15 sinfning tipik vakillari SMP tizimlari (simmetrik multiprotsessorlar) - simmetrik multiprotsessorlar bo'lib, ularda barcha protsessorlar bir xil unumdorlikka ega, umumiy xotiraga kirishda teng, xotiraga kirish vaqti esa bir xil.Ko'p protsessorli tizimlarning ikkinchi turi bu ko'p sonli protsessorlarga va umumiy xotiraga ega bo'lgan massiv parallel ishlov berish (MPP) parallel superkompyuterlari. Xuddi shunday modeldan foydalanadigan superkompyuterlar yuqori tezlikdagi aloqa kanallari orqali o'zaro ta'sir qiluvchi alohida mashinalar (tugunlar) majmuasi sifatida qurilgan. Har bir tugun faqat mahalliy xotiraga kirish huquqini oladi, ishlaydigan parallel dastur xabarlarni yuborish va qabul qilish orqali ma'lumot almashinadigan bir qator parallel zaif o'zaro ta'sir qiluvchi jarayonlarga bo'linadi. Ikkala sinfdagi tizimlar ko'pincha shaxsiy kompHisoblash klasterlari - bu aloqa muhiti bilan bog'langan ko'plab tugunlardan iborat tizimlar. Lokal yoki global tarmoqdagi kompyuterlar tugun sifatida ishlatilishi mumkin. Har bir tugun mahalliy xotiraga ega, umumiy xotira yo'q. Klaster turli arxitektura va unumdorlikka ega tugunlarni o'z ichiga olishi mumkin. Agar barcha klaster tugunlari bir xil arxitektura va ishlashga ega bo'lsa, klaster bir hil deb ataladi, aks holda - heterojen. Hisoblash klasterining arxitekturasi MPP superkompyuterlariga o'xshaydi; klasterlar ko'pincha arzon alternativa sifatida ishlatiladi, chunki ular tashkilotda mavjud shaxsiy kompyuterlar asosida tuzilishi mumkin. Har qanday klasterni yagona aloqa tizimiga, yagona boshqaruv markaziga va yukni rejalashtirishga ega bo'lgan yagona apparat-dasturiy ta'minot tizimi sifatida ko'rish mumkin. Ko'pincha, klaster narxini pasaytirish uchun tugunlar sifatida hozirda mavjud bo'lgan turli xil xususiyatlarga ega va, ehtimol, qisman boshqa muammolarni hal qilish bilan yuklangan kompyuterlar qo'llaniladi. Hisoblash tarmoqlari (GRID) ko'plab klasterlar, ko'p protsessorli va bir protsessorli kompyuterlar resurslarini birlashtiradi, turli xil geografik joylashuvga ega, turli tashkilotlarga tegishli va turli xil foydalanish intizomiga bog'liq. Ushbu toifadagi tizimlarning alohida turi Internetdan aloqa vositasi sifatida foydalanadigan global kompyuter tarmoqlaridir. Heterojen klasterlar va kompyuter tarmoqlarining dasturiy ta'minoti dinamik konfiguratsiya o'zgarishlariga moslashishi, arxitekturaning heterojenligini va individual tugunlarning nosozliklari 16 ehtimolini hisobga olishi kerak.Parallel qayta ishlashni amalga oshirishning o'ziga xos xususiyati shundaki, qayta ishlangan ma'lumot tugunlar o'rtasida nisbatan katta qismlarga taqsimlanishi kerak, chunki tugunlar o'rtasida ma'lumot uzatish uchun zarur bo'lgan vaqt oralig'i odatda bitta tugun ichidagi uzatish vaqtidan bir necha darajaga oshadi. 17 Parallel hisoblashga asoslangan kompyuterlar Parallel kompyuterlar, taxminan, apparatning paralellikni qo'llab-quvvatlash darajasiga qarab tasniflanishi mumkin, ko'p yadroli va ko'p protsessorli kompyuterlar bitta mashina ichida bir nechta ishlov berish elementlariga ega, klasterlar, MPP va tarmoqlar bir xil kompyuterda ishlash uchun bir nechta kompyuterlardan foydalanadi. Ixtisoslashgan parallel kompyuter arxitekturalari ba'zida an'anaviy vazifalarni tezlashtirish uchun an'anaviy protsessorlar bilan birga qo'llaniladi. Ba'zi hollarda parallellik dasturchi uchun shaffof, masalan, bit darajasidagi yoki buyruq sathidagi parallellikdagi, ammo aniq parallel algoritmlarni, xususan, parallellikni ishlatadiganlarni yozish ketma-ketlikdan ko'ra qiyinroq, chunki bir xillik bir nechta yangi mumkin bo'lgan dasturiy ta'minot xatolarining sinflari, ulardan poyga sharoitlari eng keng tarqalgan. Turli xil kichik topshiriqlar orasidagi aloqa va sinxronizatsiya odatda dasturning optimal parallel ishlashini ta'minlash uchun eng katta to'siqlardan biridir. Parallellashtirish natijasida bitta dasturni tezlashtirishning nazariy yuqori chegarasi Amdahl qonuni bilan ifodalanadi.Kompyuter dasturlari an'anaviy ravishda ketma-ket hisoblash uchun yozilgan. Bu shuni anglatadiki, muammoni hal qilish uchun algoritm muammoni kichikroq ko'rsatmalarga ajratadi. Ushbu alohida ko'rsatmalar keyinchalik kompyuterning markaziy protsessor qismida birma-bir bajariladi. Faqat bitta ko'rsatma tugagandan so'ng, keyingisi boshlanadi.Parallel hisoblashning afzalliklari shundaki, kompyuterlar kodni yanada samarali bajarishi mumkin, bu esa "katta ma'lumotlar" ni har qachongidan ham tezroq saralash orqali vaqt va pulni tejashga imkon beradi. Parallel dasturlash yanada murakkab muammolarni hal qilishi, jadvalga ko'proq resurslarni keltirishi mumkin. Bu quyosh energiyasini yaxshilashdan tortib moliya sohasi qanday ishlashini o'zgartirishgacha bo'lgan dasturlarda yordam beradi. 18 Parallel xisoblashlar kompyuter tizimlari. Asosiy ma'lumotli ishlov berish tizimi ( axborot tizimi) - texnik va texnologik majmua dasturiy vositalarodamlar va texnik vositalar axborot xizmati uchun mo'ljallangan. Axborot tizimlarining sinflari: hisoblash mashinalari (VM) kompyuter tizimlari (VS) kompyuter komplekslari (VK) VM tarmoqlari foydalanuvchilarning turli mavzularda ishlaydigan turli vazifalarni hal qilish uchun mo'ljallangan. VM ning asosiy qismi protsessor hisoblanadi. Protsessor dasturni bajarish jarayonini boshlaydi va uni boshqaradi. VK bir-birlari bilan bog'liq bo'lgan bir necha VM-lardir. Bundan tashqari, har bir VM o'z hisoblash jarayonlarini mustaqil nazorat qiladi. VM kompleksi orasidagi axborot almashinuvi (ko'p protsessor tizimlarida protsessorlarning axborot almashinuviga nisbatan) kamroq. VC axborot va boshqaruv tizimlarida keng foydalanishga erishdi. Samolyotning asosiy tushunchalari muayyan ilovalarning muammolarini hal qilish uchun tuzilgan axborot tizimidir. apparat va dasturiy ta'minotning ixtisoslashuvi mavjud. Ko'pincha, quyoshda bir nechta protsessorlar mavjud bo'lib, ular orasida ish jarayonida jadal axborot almashinuvi amalga oshiriladi va hisoblash jarayonlari ustidan yagona nazorat mavjud. Bunday tizimlar ko'p protsessor tizimlari deb ataladi. Boshqa keng tarqalgan samolyot turi mikroişlemci tizimlar. Ular mikroelementlar (MP), mikroprosessorlar yoki maxsus raqamli signal protsessorlari yordamida quriladi. Tizim samaradorligini oshirishni ta'minlaydigan uchta uslub: elementlar bazasini takomillashtirish, tizimli usullar, matematik usullar. Parallel hisoblash tizimlari ham jismoniy hisoblash hisoblanadi dasturiy ta'minot tizimlarijuda ko'p hisoblash tugunlarida bir yoki bir nechta parallel ma'lumotlar bilan ishlashni amalga oshiradi. Flynn klassifikatsiyasi Tasniflash jarayoni oqim tushunchasiga asoslangan bo'lib, u protsessor tomonidan qayta ishlangan ma'lumotlar, buyruqlar yoki ma'lumotlar ketmaketligi deb tushuniladi. Arxitekturaning to'rtta klassi: SISD, MISD, SIMD, MIMD. SISD (bitta buyruqlar oqimi / yagona ma'lumotlar oqimi) - bitta buyruqlar oqimi va bitta ma'lumot oqimi. Bu sinf klassik ketma-ket mashinalarni (von Neumann tipidagi 19 mashinalari) o'z ichiga oladi. Bunday mashinalarda faqat bitta buyruqlar oqimi bor, barcha buyruqlar ketma-ketlikda bir-biridan qayta ishlanadi va har bir buyruq bitta ma'lumot oqimi bilan bir operatsiyani boshlaydi. SIMD (bir yo'riqli xar / bir nechta ma'lumotlar oqimi) - bitta buyruq xarasi va bir nechta ma'lumotlar oqimi. Buyruqning oqimi, SISDdan farqli o'laroq, vektor buyruqlarini o'z ichiga oladi. Bu sizga bir vaqtning o'zida bir nechta ma'lumotlar bo'yicha bitta arifmetik operatsiya qilish imkonini beradi - vektor elementlari. MISD (bir nechta yo'riqnomalar oqimi / yagona ma'lumotlar oqimi) - bir nechta buyruqlar oqimi va bitta ma'lumot oqimi. Ta'rif bir xil ma'lumotlar oqimini qayta ishlaydigan ko'plab protsessorlarning arxitekturasida mavjudligini anglatadi. Ushbu printsipga asoslangan real-hayot hisoblash tizimi mavjud emas. MIMD (bir nechta buyruqlar xarasi / bir nechta ma'lumotlar oqimi) - bir nechta ko'rsatmalar oqimi va bir nechta ma'lumotlar oqimi. Bitta kompleksda birlashtirilgan va o'zlarining har bir buyrug'i va ma'lumotlar oqimi (ko'p protsessor tizimlari) bilan ishlaydigan kompyuter tizimida bir nechta buyruqlar ishlash moslamalari mavjud. Matritsa tizimlari Matritsa tizimlari mustaqil moslamalarni yoki ma'lumotlar parallelizmi bilan xarakterlangan muammolarni hal qilish uchun juda mos keladi. Matrisali tizim har bir kishi uchun umumiy boshqaruv moslamasi tomonidan o'rnatilgan vektor buyruqlarini bajaradigan tarzda tashkil etilgan protsessor elementlaridan iborat (PE), har bir PE alohida vektor elementi bilan ishlaydi. PE ko'p modulli xotirali kalit qurilmasi orqali ulangan. Vektorli buyruqlar ijrosi vektor elementlarning xotirasidan o'qish, ularni protsessorlar orasida taqsimlash, operatsiyani bajarish va natijalarni xotiraga yuborishdir. Shunday qilib, tizimning ishlashi barcha protsessor elementlarining ishlash summasiga teng. MIMD klassining hisoblash tizimlari MIMD arxitekturasi protsessorning o'z mahalliy xotirasiga ega ekanligiga va kommutatsiya tarmog'idan foydalangan holda boshqa xotira bloklariga kirishiga qarab farq qiladi yoki kommutatsiya tarmog'i barcha protsessorlarni umumiy xotiraga ulaydi. Sistolik hisoblash tizimlari Sistolik tizimlar juda ko'p maxsus hisoblash mashinalari bo'lib, muayyan vazifalar uchun ishlab chiqilgan. 20 Aslida, sistolik kalkulyatorni qurish vazifasi natijani olish uchun juda ko'p vaqtga ega bo'lgan (ya'ni ko'p sonli qadam) bo'lgan, lekin natijalar o'rtasidagi nisbiy qisqa vaqtni ta'minlaydigan apparat konveyerini qurish uchun qisqaradi, chunki oraliq qiymatlarning katta qismi konveyerning turli bosqichlarida ishlov beradi . Bir hil kompyuter tuzilmalari yoki muhitlar (OVS) odatda MIMD turiga kiradi va bir xil turdagi (PE) protsessor elementlarining muntazam panjarasini tashkil qiladi. Har bir PEning algoritmik operatsiyalari, shuningdek, valyuta operatsiyalari yoki boshqa IH bilan o'zaro ta'sirlar mavjud. OVS mikroprotsessorlarga asoslangan. Sistolik me'morlik qurilishining asosiy printsiplari. Sistolik VA ning asosiy xususiyatlari: protsessor maydonlarining bir xilligi, protsessor birikmalarining muntazamligi (protsessor), protsessor elementlarining ishlashi. Har qanday vaqtda, bir vaqtning o'zida bir xil operatsiyalar yoki bir xil hisoblash modullari amalga oshiriladi. Bunday modullar: axborotni qayta ishlash va hisoblash modullari, tashqi aloqa uchun mas'ul modullar bo'lishi mumkin. Ushbu modullarning har ikkalasi o'zlarining ishlab chiqarish bosqichlarida amalga oshiriladi. Sistolik VA o'zgarishlar koeffitsienti: K: PE o'rtasidagi tashqi aloqa; B: PEda hisoblashlar; Do: kompyuter va kommunikatsiyani boshqarish (juda qisqa). Sistolik VA o'zgarishlar bosqichi. Ushbu vaqt oralig'ida barcha protsessor tarmog'i bir vaqtning o'zida IH bilan ma'lumotlarni uzatadi. Intervalni tarmoqdagi eng uzun aloqa amaliyotiga mos kelishi kerak. Hisoblash fazasi. Hisob-kitoblarni va axborotni qayta ishlashni amalga oshiradi. Ushbu fazaning davomiyligi eng uzun hisoblash moduliga mos kelishi kerak. Faza nazorati. Protsessor maydonining ishini boshlash va tugatish bo'yicha operatsiyalarni amalga oshiradi (har bir hisoblash operatsiyaning boshi va oxiriga mos keladi). Natijani olishdan oldin har qanday vaqtda qayta ishlash jarayonlarini to'xtatish. Sistolik VA: tezlashtirgichlar, ichki kompyuter va ma'lum hisoblash algoritmlarini (matris operatsiyalari, chiziqli algebraik tenglamalar tizimlarini yechish, namunani aniqlash, tartiblash va h.k.) qo'llash. Bunday holda protsessor kartasi protsessor sifatida ishlatiladi. Hisoblash muddati 1-3 darajaga qadar kamayadi. ichiga o'rnatilgan sistolik protsessor texnik 21 tizimlarular real vaqtda raqamli ishlov berish uchun ishlatiladi. Masalan, raqamli filtrlash algoritmi va h.k. Tarqatilayotgan xotiraga ega bo'lgan ommaviy parallel kompyuterlar (MPP): bir yoki bir nechta markaziy qayta ishlash qurilmalari (Odatda RISC), mahalliy xotira (boshqa tugunlar xotirasiga to'g'ridan-to'g'ri kirish mumkin emas), aloqa protsessorlari yoki tarmoq adapteri ba'zan qattiq disklar va / yoki boshqa I / O asboblari. Tizimga maxsus I / U va boshqaruv tugunlari qo'shilishi mumkin. Nodlar ma'lum bir aloqa muhitida (tezkor tarmoq, kalit, va hokazo) ulanadi. MPParxitekturasidagi ikkita operatsion tizim (OS) versiyalari ishlatiladi: to'liq operatsion tizim (OS) faqat nazorat qilish mashinasida ishlaydi, har bir alohida modulda operatsion tizimning yo'qolgan versiyasi, unda joylashgan parallel dasturning faqat filialining ishlashini ta'minlaydi. Har bir modul alohida-alohida o'rnatiladigan UNIX-ga o'xshash OS bilan ishlaydi. 22 Vektorli protsessorlar Muqobil nom SIMD arxitektura protsessorlaridir. Vektor ko'rsatmalarini o'z ichiga olgan bitta ko'rsatma oqimi mavjud. Bitta vektor ko'rsatmasi ma'lumotlar vektorining barcha elementlarida bir vaqtning o'zida ma'lum arifmetik amalni bajaradi. Turli arxitekturadagi protsessorlar ba'zi operatsiyalarni tezlashtirish uchun vektor ko'rsatmalariga ega bo'lishi mumkin. Ba'zi superkompyuterlarda vektor protsessorlari qo'llaniladi. Vektor protsessorlarining kamchiligi 23 ularning yuqori narxidir. Xulosa Ushbu mustaqil ishini bajarish davomida men uzimga protsessorlar va ularning tuzilish texnalogiyalari qanchalar murakkab ekanligi haqida tushunib yetdim yani ko’p yadroli protsessorlar va ularning hisoblashni qanday amalga oshirishi haqida yanda kengroq ma’lumotga ega bo’ldim. Barcha yirik kompyuterlar va murakkab masalalar kabi iboralar bilan har doim "parallel" so'zi hamnafas bo'lib kelgan: parallel kompyuterlar, parallel hisoblash tizimi, parallel dasturlash tillari va h.k. Keng foydalanishga bu atama birinchi kompyuterlar berilgan masalani kerakli paytda yecha olishmagani paydo bo'lishi bilan kirib kelgan. Bir kompyuter berilgan vazifani bajara olmasa, unda ko'pgina kompyuterlarni bir paytda bir vazifani bajarishga undash g'oyasi tug'ilgan.G'oya juda foydali edi,ammo birinchi kompyuterlar juda ham haybatli, noqulay va texnologik jihatdan birlashtirish imkoniyatini bermas edi. Keyinchalik texnologiyani rivojlanishi bilan bu imkoniyatlar amalga oshirila boshlandi. Ko'pincha, klaster narxini pasaytirish uchun tugunlar sifatida hozirda mavjud bo'lgan turli xil xususiyatlarga ega va, ehtimol, qisman boshqa muammolarni hal qilish bilan yuklangan kompyuterlar qo'llaniladi. Hisoblash tarmoqlari (GRID) ko'plab klasterlar, ko'p protsessorli va bir protsessorli kompyuterlar resurslarini birlashtiradi, turli xil geografik joylashuvga ega, turli tashkilotlarga tegishli va turli xil foydalanish intizomiga bog'liq. Ushbu toifadagi tizimlarning alohida turi Internetdan aloqa vositasi sifatida foydalanadigan global kompyuter tarmoqlaridir. Heterojen klasterlar va kompyuter tarmoqlarining dasturiy ta'minoti dinamik konfiguratsiya o'zgarishlariga moslashishi, arxitekturaning heterojenligini va individual tugunlarning nosozliklari ehtimolini hisobga olishi kerak. Parallel qayta ishlashni amalga oshirishning o'ziga xos xususiyati shundaki, qayta ishlangan ma'lumot tugunlar o'rtasida nisbatan katta qismlarga taqsimlanishi kerak, chunki tugunlar o'rtasida ma'lumot uzatish uchun zarur bo'lgan vaqt oralig'i odatda bitta tugun ichidagi uzatish vaqtidan bir necha darajaga oshadi. 24 Foydalanilgan adabiyotlar (saytlar) ro’yhati 1. https://parallel.ru/vvv/lec1.html 2. https://searchdatacenter.techtarget.com/definition/parallel-processing 3. https://www.shutterstock.com/ru/search/multi+core http://fayllar.org 25