23 11 2023 MA'NAVIYAT SOATI ISHLANMASI AXBOROT MATERIALLARI
advertisement
Universitetda talabalar va professor-o‘qituvchilarning kitob o‘qish monitoringini olib borish yuzasidan tahliliy ma’lumot “Kitob bilim kaliti” Kitobdan yaxshiroq do‘st yo‘q jahonda G‘amxo‘ring bo‘lgay u g‘amgin zamonda. U bilan qol tanho hech bermas ozor, Joningga yuz rohat beradi takror. Abduraxmon Jomiy Muqaddas Islom dini ilmu ma’rifatga targ‘ib qiluvchi dindir. Payg‘ambarimiz Muhammad (s.a.v.)ga nozil qilingan dastlabki oyatlarda ilm olishga undash ma’nosi borligining o‘zi ham Islom ilmu ma’rifat dini ekanligining yorqin dalilidir: “O‘qing (ey, Muhammad! Butun borliqni) yaratgan zot bo‘lmish Rabbingiz ismi bilan!” (Alaq-1). Abdulloh ibn Abbos (r.a.) shunday deganlar: «Sulaymon ibn Dovud(a.s.)ga ilm, mol-dunyo va podshohlikdan birortasini tanlashlik ixtiyori berilganda, u Zot ilmni tanladilar. Natijada, Alloh taolo u Zotga ilm bilan birga mol-dunyo va podshohlikni ham qo‘shib berdi». Zero, ilm aql chirog‘i, deydilar. Ilmli kishining yo‘li doimo charog‘on bo‘lib, u hamma yerda ham qadrlanadi. Bu dunyoning qoim turishi ham olimlarning ilmiga bog‘liq ekanligi Payg‘ambarimiz (s.a)ning hadislarida bayon etilgan. Hazrati Ali (k.v.) shunday deganlar: «Ilm mol-dunyodan yaxshidir, chunki ilm seni nojoiz ishlarni qilishdan saqlaydi. Molni esa o‘g‘irlab ketmasliklari uchun o‘zing qo‘riqlaysan. Mol-dunyo sarf qilinsa kamayadi, ilm esa tarqatish bilan yanada ziyoda bo‘laveradi». Kitob — insonnint eng yaqin do‘sti va maslahatchisi, aql qayrog‘i va bilim manbaidir. Kitob fikrlash quroli, xazinalar kaliti, tafakkur manbai bo‘lgani uchun ham xalqimiz uni nonday aziz, mo‘tabar va mukaddas deb hisoblagan. Shuning uchun kitobta muhabbat, uni qadrlash, o‘qishga ishtiyoq xalqimiznint qon- qoniga singib ketgan. Shu ma’noda bugungi kunda kitob o‘qish va unga munosabat bir qadar susaygandek. Chunki aksariyat yoshlar ko‘proq kompyuter va ijtimoiy tarmoqlarga berilib ketishdi. Istalgan yangiligu axborotlarni bu vositalardan xohlagancha olish mumkin. Achinarlisi, kitob o‘qish uchun vaqt sarflashga hojat yo‘qdek. Aslida, hech bir axborot vositasi, kino yoki videofilm badiiy asar o‘rnini bosolmaydi. Masalan, “O‘ttan kunlar” romani asosida ishlangan film qanchalik mahorat bilan suratta olingan bo‘lmasin, kitobning ta’sirini, jozibasini berolmaydi. Kitobxonlik oiladagi muhitga ham bog‘liq. Ma’rifatli oilalarda kitobga e’tibor farzandlar tarbiyasida qo‘l keladi. Inson o‘zining fikrlash qobiliyati, ma’naviyat dunyosi bilan tirik. Odamni boshqa mavjudotlardan ajratib turuvchi omillardan biri ham uning ma’naviyati hisoblanadi. Xo‘sh, biz insonlar ma’naviy ozuqani qaerdan olamiz? Albatta, “bilimlar manbai” bo‘lmish kitobdan. Kitob – bebaho boylik ekani barchamizga ma’lum. Birorta san’at turini televidenie va radio, zamonaviy kompyuterlar imkoniyati va afzalliklarini inkor qilmagan holda aytish mumkinki, bularning hech biri kitob o‘rnini bosa olmaydi. Ayniqsa, badiiy kitoblar har bir kishida insoniy fazilatlarini kuchaytiradi, dunyoqarashini kengaytiradi. “O‘zimdagi barcha yaxshi xislatlarim uchun kitobdan minnatdorman”, degan edi o‘z davridagi allomalardan biri. Darhaqiqat, kitob bizning do‘stimiz hisoblanadi. Lekin afsuski, bugungi kunda oramizda bu bebaho-ma’naviy boylikdan bahramand bo‘lish o‘rniga “Internet kafe”larda vaqtini behuda o‘tkazayotgan yoshlar uchrab turadi. Avvallari na kompyuter, na internet bo‘lgan. Ota- bobolarimiz “Boburnoma”, “O‘tkan kunlar”, “Mehrobdan chayon” singari bebaho asarlarni o‘qib, ulg‘ayishgan. Xo‘sh bugunchi? Ko‘pchilik, ayniqsa, yoshlar internetni kitobdan afzal bilishadi. Shu o‘rinda bu zamonaviy axborot vositasining salbiy oqibatlari ham yo‘q emas. U tufayli bugun kitobga bo‘lgan mehr tobora kamayib boryapti. Biz qancha ko‘p kitob o‘qiganimiz sari, shuncha tushunchamiz kengayadi. Afsuski, ko‘p yoshlar internetni kitobdan ustun qo‘ymoqda. Bu esa ularni dangasalikka giriftor qilmoqda. Kitob – bu oftob, u bilimlar sarchashmasidir. Kitobni inson tafakkurinint qanotlariga o‘xshatishgan. Zero, tafakkuri, fikr doirasi keng ma’rifatli kishilar jamiyatnint chinakam boyligidir. Aksincha, hayotda ro‘y berib turadigan ayrim noxushliklar ildizi esa ma’rifatsizlik, kitob o‘qimasliknint achchiq mevasi. Temirni zang kemirganidek, odamni ham ma’naviyatsizlik mo‘rt qiladi. Ma’naviyat esa insonga kitob o‘qish orqali yuqadi. Har qanday yangilik ham bir kun eskiradi, biroq insoniyatnint ming-ming yillar davomida qo‘lga kiritgan aqliy hamda fikriy durdonalarini o‘zida jamlagan kitoblar aslo eskirmaydi. Binobarin, kitobhamisha ilm-ma’rifat, odob va axloq manbai bo‘lib kelgan. Bugungi kunda yosh avlodni milliy qadriyatlar ruhida tarbiyalashda ham kitobdan ko‘ra qudratliroq vosita yo‘q. Inson aqliy salohiyatining yuksalishida kitobnish o‘rni beqiyos. Zero, kitob tufayli dunyoqarashimiz boyib, tafakkurimiz yanada o‘sib boraveradi. Ne-ne ulug‘ zotlar kitobga oshno bo‘lib, yetuklikka erishgan, komil inson darajasiga yetishganlar. Kitob – inson ma’naviyati va dunyoqarashini yuksaltiruvchi muhim manbaa hisoblanadi. Kitob o‘qigan inson mulohazali, bilimli bo‘lib, yuksak tafakkuri ila boshqalardan o‘zining dunyoqarashi va fikrlashi bilan ajralib turadi. Kitob bilan oshno bola yaxshi inson bo‘lib ulg‘ayadi. Shuning uchun ham oilada, bog‘cha va maktablarda bolalarning kitobga mehrini, adabiyotga qiziqishini oshirish otaonalarning, o‘qituvchilarning vazifasi. Ko‘p kitob o‘qigan kishining bilim saviyasi yuqori, muomala madaniyati yuksak, yetuk inson sifatida hayotda o‘z o‘rnini topa oladi. Biroq, bugungi kunda kitobga, kitob o‘kishga bo‘lgan ehtiyoj va intilish, ayniqsa, yoshlar orasida tobora kamayib bormoqda. Bu esa juda achinarlidir. Qanchadan qancha kitoblar, kitob javonlari va do‘konlarida shunchaki ko‘rgazma sifatida turibdi. Tabiiy savol tug‘iladi. Nega shunday? Nima uchun kitob o‘qimay qo‘yyapmiz? Ming afsuski, kitob o‘qish o‘rniga qimmatli vaqtini qandaydir bekorchi holatlarga, turli ko‘ngilochar o‘yinlarga sarflayotgan insonlar ham oramizda oz emas. Undaylar fikrlashda, o‘zini tutishda ham ma’naviyati yuksak emasliklarini namoyon etib qo‘yishadi. Texnika asri davrida yashayapmiz, kundan-kunga texnik vositalar taraqqiylashib, ularga bo‘lgan ehtiyoj ortib bormokda. Xususan, qo‘l telefonlari, turli internet tizimini bunga misol qilishimiz mumkin. To‘g‘ri, Yurtimizda yoshlarga keng imkoniyatlar yaratib berilmoqda. Chunki millatimiz sha’nini, milliy g‘ururimizni yuksaltiruvchi bu – yoshlar. Shu bois, turli millat va elatlarning yoshlari kabi o‘zbek yoshlari ham dunyo bilan muloqotda bo‘lishi kerak. Bunga hech qanday to‘siq yo‘q. Lekin ayrim yoshlar berilgan imkoniyatlardan unumli foydalanish o‘rniga, internetdagi ko‘ngilochar o‘yinlar, tanishuvlar, yoshlar ongini zaharlovchi saytlarga kirib, u yerdagi ma’lumotlar bilan tanishmoqdalar. Buning oqibatida ularning dunyoqarashi bir tomonlama bo‘lib qolmoqda. Qadimda buyuk shoir va yozuvchilarimiz, olimlarimiz kitobga shu qadar mehr qo‘ygan edilarki, hatto tunlari sham yorug‘ida kitob mutolaa qilganlar. So‘z mulkining sultoni Navoiy xazratlari 7 yoshida Farididdin Attorning «Mantiqut-tayr» asarini yod olgan, buyuk muhaddisimiz Imom al-Buxoriy hazratlari esa olti mingdan ziyod hadisni yod bilgan. Ammo u davrlarda bizga yaratib berilayotgan imkoniyatlarning bir qismi ham bo‘lmagan. Lekin ular o‘z maqsadlari sari intilib, yuksak ma’naviyat sohibiga aylanishgan. Demak, biz uchun berilayotgan imkoniyatdan unumli foydalanish xar birimizning o‘zimizga bog‘liq. To‘qlikka sho‘xlik esa o‘zbek millatining yoshlariga xos fazilat emas. Aslini olganda, ayrim yoshlarimiz bunday loqaydlikdan yirok. Ular o‘zlarining hur fikrligi va yuksak ma’naviyati bilan ajralib turadi. Birok, guruch kurmaksiz bo‘lmagani kabi insonlar orasida xam ma’naviy kashshoq kishilar yo‘q emas. Bundaylarning loqaydliklari natijasida “yengil hayot” ixlosmandlari safi ortib bormokda. Okibatda kitob o‘kish unutilmokda. Ma’naviyati sayoz, kitob o‘qimaydigan insonlar oilasida tarbiya topayotgan farzandlar kelajakda barkamol shaxs bo‘lib ulg‘aymaydi. Shu bois, har bir inson bilimlar kaliti bo‘lmish – kitob bilan do‘st bo‘lmog‘i lozim. Axir dunyoda kitobdan ko‘ra yaxshiroq do‘st va maslakdosh yo‘q. Atoqli adibimiz Oybek ta’rificha, kitob – tafakkurning tolmas qanotlaridir. Shu ma’noda aytish mumkinki, kitob – insonning qalb gavhari, tafakkur xazinasidir. Biz shunga erishishimiz kerakki farzandlarimiz uchun kitob eng bebaho sovg‘a bo‘lsin. Shundagina fardandlarimiz biz orzu qilganday, ma’naviy yetuk, teran fikrlay oladigan, katta va kichikka mehribon, Vataniga sadoqatli, insofli, diyonatli va oliyjanob insonlar bo‘lib kamol topadilar. Darhaqiqat kitob o`qimagan insonning ma`naviyati bo`lmaydi. Dunyoqarashi past bo`ladi, olam sirlarini bilmoq istasak ko`p kitob o`qimoq kerak. Zero, buyuk shoir va mutafakkir Alisher Navoiy hazratlari yozganidek, “kitob – beminnat ustoz, bilim va ma`naviy yuksalishga erishishning eng asosiy manbai ”. Xalqimiz tilida ham kitob o`qib bilim va munosib ta`lim-tarbiya olish, ilm-fan bilan shug`ullanish, kasb-hunar o`rganishning ahamiyatiga doir maqollar juda ko`p. Jumladan, “Kitobsiz aql – qanotsiz qush”, “Go`zallik – ilmu ma`rifat bilan”, “Ilm baxt keltirar, bilim taxt keltirar”, “Hunar – oqar buloq, ilm – yonar chiroq”, “Baxt belgisi – bilim”, “Bilim – aql chirog`i”, “Beshikdan qabrgacha bilim izla”, “Oltin olma, bilim ol, bilim olsang, bilib ol”. Bu kabi purma`no va serhikmat naqllar kitob sevuvchi xalqimiz lug`atida ko`plab topiladi. Eng asosiysi, necha asrlardan buyon sayqallanib, qanchadan-qancha avlodlarga yo`lchi yulduzdek to`g`ri yo`lni ko`rsatib kelayotgan ana shu xalqona hikmatlar negizidagi asl haqiqat shuki, insonning bilimli, tarbiyali, kasb-hunarli va albatta baxtli hamda davlatli bo`lishining muhim omili – bu kitobga oshno bo`lish, hamisha kitob o`qish va uning mutolaasini umr bo`yi kanda qilmaslikdir. Ayniqsa, yoshlarning baxtu kamoli, osoyishta va farovon hayotida kitobning alohida o`rni bor. Chunki yaxshi kitob insonda Vatanga muhabbat, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat tuyg`ularini yuksaltirib, yaxshilik hamda ezgulikka undaydi. Kitob insonni komillikka etaklaydi. Hayot qoidalari yashash san`atini o`rgatadi. Kitob bilim beradi, ilm esa ziyo, nur, ma`naviy quvvat demakdir. Kitob insoniyat ongli hayoti va ma`naviyat olamining bosh timsollaridan sanaladi. U – bepoyon olam: bag`rikeng, osmoni balanddir. Kitob bilim manbai, insoniyat to`plagan hikmatlar xazinasi, ijtimoiy ong mahsulidir. Kitob mutolaasi inson tafakkurini oshiradi, hayotga teran ko`z bilan qaraydi. E`tibor bergan bo`lsak, so`nggi vaqtlarda yosh avlod, bolalar internet va turli ijtimoiy tarmoqlarga qiziqib ketib, ko`p kitob o`qimay qo`ygan edi. Bu bilimsizlikdan darak beradi. Bugun vatanimiz jadal rivojlanayotgan bir davrda ajdodlarimiz, donolar fikrida o`z aksini topgan kitob mutolaasi va kitobxonlik madaniyatini shakllantirishga bo`lgan e`tibor davlat siyosati darajasiga ko`tarildi. Chunki yosh avlodning har tomonlama shakllanishidakitob mutolaasining o`rni beqiyosligini anglagan holda, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 12 yanvarda “Kitob mahsulotlarini chop etish va tarqatish tizimini rivojlantirish, kitob mutolaasi va kitobxonlik madaniyatini oshirish hamda targ`ibot qilish bo`yicha komissiya tuzish to`g`risida”gi Farmoyishi qabul qilindi. Bu hujjatda aholining keng qatlamini kitob o`qishga jalb qilish, kitob o`qish va kitobxonlikni targ`ib etish, voyaga etgan farzandlarimizni bog`cha yoshidan boshlab kitobga mehrli qilib tarbiyalash, kitob mahsulotlarining mazmuniga e`tibor berish, ularni chop etish sifatini yaxshilash, turli mazmundagi kitoblar bilan to`ldirilgan kitob do`konlarini ko`paytirish, kitoblar fondini yanada boyitish ko`zda tutilgan. AXBOROT SOATI Chet tilini o‘qitish bo‘yicha eng yaxshi deb topilgan maktab o‘qituvchilari va o‘quvchilari Buyuk Britaniyaga jo‘nab ketdi Maktablar o‘rtasida o‘tkazilgan tanlovda g‘oliblikni qo‘lga kiritgan 84 nafar pedagog va o‘quvchilar 1 hafta davomida Angliyaning turli shaharlarida ta’lim sayohatida bo‘lib, Kembrij, Oksford kabi nufuzli universitetlar faoliyati bilan yaqindan tanishadi. 21 noyabr kuni “Xorijiy tillarni o‘qitish bo‘yicha eng yaxshi maktab” tanlovining respublika bosqichigacha chiqqan 3 ta maktabning 84 nafar o‘quvchi va pedagoglari Angliyaga 1 haftalik ta’lim sayohatiga yuborildi. Video Player Ketish oldidan Muhammad al-Xorazmiy nomidagi ixtisoslashgan maktabda tadbir bo‘lib o‘tdi. Unda Maktabgacha va maktab ta’limi vaziri Hilola Umarova ham qatnashib, ketuvchilarni safar oldi qutladi. “Xorijiy tilni o‘rganish har bir yoshlarimizning [hayotdagi] keyingi bosqichida ham juda ahamiyatli. Ya’ni raqobatbardosh, xalqaro arenalarda O‘zbekiston bayrog‘ini ko‘tarishi uchun ilm-fanda, qaysi yo‘nalishda bo‘lmasin, til[ni o‘rganish] juda muhimdir. O‘ylaymanki, bir haftaga [Angliyaga] jamoa bo‘lib ham sayohat, ham ta’lim yo‘nalishida borishinglar har biringlar uchun juda katta motivatsiya va hurmatli yurtboshimiz tomonidan sizlarga bildirilgan katta ishonchdir. Men o‘ylaymanki, bu tanlov yanayam kengroq [bo‘ladi, unda] barcha o‘quvchilarimiz ishtirok etishib, xorijiy tilni bilish bo‘yicha o‘zlarining bilimlari, ilmlarini yanayam oshirishadi”,– dedi vazir. Ma’lumotlarga ko‘ra, tanlovning tuman, shahar bosqichlarida respublika bo‘yicha 7 mingga yaqin maktabdan 34 ming nafardan ziyod o‘quvchi ishtirok etgan. 208 ta maktab birinchi bosqichdan o‘tib, ikkinchisiga yo‘llanma olgan. Qayd etilishicha, bellashuvda berilgan topshiriqlar maktablarning 7-9 sinf o‘quvchilari uchun mo‘ljallangan bo‘lib, savollarning qiyinlik darajasi osondan qiyinga tomon ta’lim tamoyillariga asoslangan. Maktab o‘qituvchi va o‘quvchilarini tanlov bosqichlariga, test topshiriqlariga tayyorlash uchun esa xorijlik ingliz pedagoglari ham jalb etilgan. “3 oydan beri O‘zbekistondaman, shu vaqt davomida biz maktab o‘qituvchi va o‘quvchilarini kommunikativ metod orqali o‘qitishga urindik. Bu metod o‘rganuvchilarni shunchaki kitob o‘qishdan farqli ravishda darslarda aktiv bo‘lishga undaydi. Bilamizki, istalgan sinfxonalarda til o‘rganuvchilar turlicha, ularning hammasini qamrab olish uchun, xorij tilida gapirtirishga undash uchun yuqorida qayd etgan uslublarimizni qo‘lladik. Bu jarayonda birinchi navbatda eshitishni, keyin esa shunga mos ravishda gapirishni, so‘ng o‘qish va yozishni o‘rgatamiz. Til grammatikasi esa hamma ko‘nikmalardan keyin, kechroq parallel ravishda o‘rgatila boshlanadi”, – dedi Mirzo Ulug‘bek tumanidagi 18-maktabga biriktirilgan ingliz tili fani o‘qituvchisi Osman Mamur. “Tanlovning respublika bosqichi kelganida sal hayajonda bo‘lgandik. Chunki unda jamoa bo‘lib ishtirok etgandik, topshiriqlarni bajarib chiqqach, nima bo‘lar ekan deb rosa o‘yladik. Keyin tanlovning javoblari e’lon qilindi, qarasak 2-o‘rinni olgan ekanmiz. Tasavvur qila olmaysiz qanchalik xursand bo‘lganimizni. Shunaqa qilib, Buyuk Britaniyaga ketyapmiz. Bu davlatga borishimizni bilgach, juda quvondim. Boisi, anchadan beri Yevropa mamlakatlariga borishni orzu qilardim”, – deydi Toshkent shahridagi 145-maktab o‘quvchisi Lazizaxon Toshmatova. “Amaldagisida na tish va na tirnoq bor” yangilanayotgan “Davlat tili haqida”gi qonun qanday bo‘lishi kerak? Ikki kun avval Kun.uz saytida “Milliy tiklanish” partiyasi raisi Alisher Qodirov bilan bir qator milliy masalalar: bayroq, til, alifbo islohi kabi mavzularda o‘tkazilgan intervyu e’lon qilingan edi. Deputat Qodirov o‘sha intervyu davomida “Davlat tili haqida”gi qonun bo‘yicha ham gapirarkan, uning Qonunchilik palatasida qayta ko‘rilayotganini aytdi. O‘sha, bir paytlar Senatga borib yo‘qolib qolgan va bir muddat o‘tib, deputatlar tomonidan kun tartibidan olib tashlangan milliy qonun. Kun.uz muxbiri tashkil qilgan navbatdagi suhbat o‘zbek tili, uning bugungi ahvoli, muammolari va yangidan ishlanayotgan “Davlat tili haqida”gi qonun aslida qanday bo‘lishi kerakligi haqida bo‘ldi. Suhbat mehmonlari – adabiyotshunos olim Zuhriddin Isomiddinov, pedagogika fanlari doktori, professor Qozoqboy Yo‘ldoshev va “Ma’rifat” gazetasi bosh muharriri Husan Karvonli. Video Player — Mana, sizlar o‘zbek tili uchun jon kuydirib, shu sohada doim kuyunchaklik bilan chiqish qilib yurasizlar, aytinglarchi, O‘zbekistonni amaldagi til qonunida qanday kamchilik va bo‘shliqlar borki, uni yangilash ehtiyoji paydo bo‘lmoqda? Yoki nima uchun sizlar bu qonunni o‘zgartirishga targ‘ib qilasizlar doim? Qozoqboy Yo‘ldosh: — Qonun bundan 34 yil oldin qabul qilingan bo‘lsa, yillar davomida hayot o‘zgardi. U qabul qilingan paytda biz ittifoq tarkibida edik, u paytda bugungi o‘zgarishlarni ko‘zda tutish qiyin edi. Qonun shu holicha yaxshi ishlab ketganda, uni o‘zgartirishga ehtiyoj bo‘lmasdi, ammo yaxshi ishlamadi. Qonun maqomli hujjatda majburiylik, shartlilik bo‘lishi kerak. Ammo bizning qonunda ko‘proq ikki yoqlamalilik bo‘ldi, majburiylik sust edi. Bugungi kungacha qonun to‘la bajarilmay kelayotgani uchun qayta ishlash zarur edi. Yangi qonun loyihasidan xabarimiz yo‘q, hali ochiqlanmadi. Ehtimol, yaxshi loyiha ishlanayotgandir. Qonun maqomidami, majburiylik, javobgarlik bo‘lishi kerak. Amal qilganlar esa namunali fuqaro, tashkilot sifatida e’tirof etilishi kerak. Yangi loyihada qonunni bajarmaslik imkoni qoldirilmayotganidan umidvormiz. Zuhriddin Isomiddinov: — Qonunni juda chiroyli, mukammal yozib qo‘yish mumkin, lekin unga amal qilsakkina qonun bo‘ladi. Amaldagi qonunimizni boshqa davlatlarning davlat tili borasidagi qonuni bilan solishtirib ko‘rdim. Boshqalarning qonuni, deylik, 10 varaq bo‘lsa, bizniki 5 varaq. Bizning qonun matni 5 ming 187 ta belgidan iborat ekan, taxminan mingga yaqin so‘z. Qozog‘iston qonuni 15 ming 13 ta belgi, Ozarboyjonniki 12 mingdan ko‘p, Turkmanistonniki 15 ming 469 belgi, Qirg‘izistonniki 14 mingdan ortiq, Rossiyaniki 10 ming 158 ta belgi. Eng kichik bo‘lgan Rossiyaniki ham bizning qonundan 2 barobar katta, boshqalarniki 3 barobar katta. Davlat tili to‘g‘risidagi qonun matni men bilgan qonunlar ichida eng kichigi. Kichikligi mayli, lekin lo‘nda qilib yozilgan bo‘lsa, yetarli bo‘ladi shuncha ham. 1-moddada o‘zbek tili davlat tili ekani aytilib, qolgan 5 moddada shu qat’iylik yumshatilaveradi. Boshqa davlat qonunlarida davlat tilini bilish majburiy qilib qo‘yilgan millatidan qat’i nazar. Qonunga o‘xshaydi-da ularniki, bizniki esa xuddi qonunga yozilgan sharhga o‘xshaydi. Birinchi moddada aytilgan keskin gap uchun, qolgan moddalarda uzr so‘rab chiqqanga o‘xshaydi. Biz ona tilimizni har kuni ishlatamiz, hatto tushni ham o‘zbek tilida ko‘ramiz. Demakki, biz uchun tildan katta voqelik yo‘q. Bizning hayotdagi eng katta voqelikni esa Oliy Majlis hal qiladi. Deylik, prezidentlik muddatini uzaytirish uchun referendum qilinadi, lekin til masalasi bundan-da kattaroq masala. Deputatlarning nechtasi til bo‘yicha mutaxassis o‘zi? Mutaxassis bo‘lgani ham malakalimi? Qonun loyihasini mukammallashtirish ehtiyoji bor. Hech bo‘lmasa, bu safar maqbul qonun bo‘lsin. Jamoatchilik muhokamasiga qo‘yib, qo‘shimchalar qo‘shishsa, yanayam yaxshi bo‘ladi. Husan Karvonli: — 1995 yil 21 dekabrdagi yangi tahrirdagi davlat tili haqidagi qonun bor. G‘alati narsalar bor. 10-modda yuqorida aytilgan «uzr so‘rash»ga yaqqol misol: «Korxonalar, muassasalar, tashkilotlar va jamoat birlashmalarida ish yuritish, hisob-kitob, statistika va moliya hujjatlari davlat tilida yuritiladi, ishlovchilarning ko‘pchiligi o‘zbek tilini bilmaydigan jamoalarda davlat tili bilan bir qatorda boshqa tillarda ham amalga oshirilishi mumkin». Qonun bunaqa bo‘lmasligi kerak. Ko‘pchiligi bilmasa, o‘rgansin o‘zbek tilini, bilsin. Endi 12-moddaga qarang: «O‘zbekiston Respublikasida notarial harakatlar davlat tilida amalga oshiriladi. Fuqarolarning talabiga ko‘ra rasmiylashtirilgan hujjat matni notarius yoki notarial harakatni bajarayotgan shaxs tomonidan rus tilida yoki imkoniyat bo‘lgan taqdirda — boshqa maqbul tilda beriladi» — O‘zbek tili to‘g‘risidagi qonunga rus tili nimaga aralashyapti? Sovet davridagi mustamlakachilik tafakkuri bilan yozilgan bu. 1989 yilgi emas, 1995 yildagi tahriri bo‘yicha o‘qiyapman bularni. Endi 24-modda: «O‘zbekiston Respublikasida davlat tiliga yoki boshqa tillarga mensimay yoki xusumat bilan qarash taqiqlanadi. Fuqarolarning o‘zaro muomala, tarbiya va ta’lim olish tilini erkin tanlash huquqini amalga oshirishga to‘sqinlik qiluvchi shaxslar qonunchilikka muvofiq javobgar bo‘ladilar». Bu yerda boshqa tillarga daxl qilganlarga javobgarlik nazarda tutilyapti, o‘zbek tiliga emas, vaholanki, qonun o‘zbek tili to‘g‘risida. Va qonunda bundan boshqa o‘rinda javobgarlik to‘g‘risida gap ketmaydi. 1989 yilgi variantining 4-moddasidagi majburiyatlar 1995 yilgi tahrirda olib tashlangan. Oldingi tahrirda shunday band bor edi: «O‘zbekiston Respublikasida ishlovchi davlat hokimiyati va boshqaruv organlari rahbarlari o‘z xizmat vazifalarini bajarish uchun respublika davlat tilini yetarli darajada bilishlari shart». 1989 yilgi variantning 5-moddasida shunday deyilgan: «O‘zbekiston Respublikasi Oliy davlat hokimiyati va boshqaruv organlarining qaror va boshqa hujjatlari respublika davlat tilida tayyorlanadi, qabul qilinadi va e’lon etiladi. Rasmiy nashrlarda ularning rus, qoraqalpoq, tojik, qozoq, qirg‘iz, turkman va boshqa tillardagi tarjimasi beriladi». Lekin 1995 yilgi tahrirda ancha yumshatilgan bu ham. 28-modda (1989 y.): «O‘zbekiston Respublikasi davlat hokimiyati va davlat boshqaruv muassasalarining, shuningdek, korxonalar, tashkilotlar va idoralarning rahbarlari o‘zlariga bo‘ysunuvchi soha doirasida ushbu Qonun talablariga rioya qilinishiga shaxsan javobgardirlar». 1995 yilgi tahrirda, ya’ni amaldagi qonunda bunday javobgarlik yo‘q. Qozoqboy Yo‘ldosh: — Istalgan moddada shunga o‘xshash bandlarni topish mumkin. Bunday bandlardan butkul voz kechish kerak va tilning chinakam martabasini o‘rtaga chiqarish lozim. Intervyuni to‘liq holda yuqoridagi video orqali tomosha qilishingiz mumkin. Suhbatni Ilyos Safarov olib bordi. Saudiya Arabistonida O‘zbekiston madaniyati kunlari o‘tkaziladi O‘zbekiston Madaniyat vazirligi va Saudiya Arabistoni Madaniyat vazirligi mutasaddilari o‘rtasida video-konferens-aloqa vositasida muloqot tashkil etildi. Foto: Kun.uz «Dunyo» xabariga ko‘ra, ushbu onlayn uchrashuv chog‘ida Saudiya Arabistonida O‘zbekiston madaniyati kunlarini o‘tkazish bilan bog‘liq masalalar muhokama qilindi. Podshohlik madaniyat vazirining maslahatchisi doktor Xolid al-Rashud O‘zbekistonning boy tarixi va yuksak madaniy merosi bilan Saudiya jamoatchiligini yaqindan tanishtirish uchun mazkur tadbirni tez kunlarda o‘tkazishdan o‘z mamlakati manfaatdor ekanligini ma’lum qildi. O‘zbekistonning Saudiya Arabistonidagi elchisi Ulug‘bek Maqsudov bunday tadbirlar "xalq diplomatiyasi"ning muhim qismi ekanligi haqida to‘xtalar ekan, Podshohlikda O‘zbekiston madaniyati kunlari o‘tkazilishi saudiyaliklarning O‘zbekiston ko‘p qirrali madaniyati bilan yaqindan tanishishi uchun juda yaxshi imkoniyat yaratishini aytdi. Onlayn muloqot chog‘ida bo‘lajak madaniy tadbirni o‘tkazishning tashkiliy jihatlari yuzasidan fikr almashildi. Xalqaro moliya institutlari 7 yilda O‘zbekistonga 16 mlrd dollar ajratgani ma’lum qilindi Bu mablag‘lar hisobidan 103 ta loyiha ishga tushirilib, 5 millionga yaqin aholining kundalik hayoti yaxshilangan. Prezident ichimlik suvi, qishloq xo‘jaligi va sog‘liqni saqlash sohalarida xalqaro mablag‘lar hisobidan amalga oshiriladigan bir qator loyihalar kechikayotganiga e’tibor qaratdi. Foto: Prezident matbuot xizmati 20 noyabr kuni prezident Shavkat Mirziyoyev huzurida ichimlik suvi, qishloq xo‘jaligi va sog‘liqni saqlash sohalarida xalqaro moliya institutlari ishtirokida amalga oshirilayotgan loyihalar ijrosi ko‘rib chiqildi. So‘nggi yillarda xalqaro moliya institutlari ko‘magida amalga oshirilayotgan loyihalarning soni ham, ko‘lami ham kengayib bormoqda. Xususan, oxirgi 7 yilda shunday institutlar mablag‘lari hisobidan 16 milliard dollar o‘zlashtirildi. 103 ta loyiha ishga tushirildi. Bularning natijasida 5 millionga yaqin aholining kundalik hayoti yaxshilanishiga ta’sir qilgan 9 mingta ijtimoiy va infratuzilma inshootlari qurildi va ta’mirlandi. 38 ta yangi yirik sanoat quvvati ishga tushirilib, 6,5 mingta yuqori daromadli ish o‘rni yaratildi. Shu bilan birga, xorijiy investitsiyalar hisobiga, sohalarga yangi texnologiyalar, zamonaviy yondashuvlar ham kirib kelyapti. Lekin, hamma tarmoqda ham natijadorlik birdek emas. Masalan, Qishloq xo‘jaligi vazirligi tizimida joriy yilda 238 million dollar xalqaro moliya institutlari mablag‘lari o‘zlashtirilishi kutilmoqda. Bu mo‘ljaldan ancha kam. Umuman, so‘nggi yillarda sohaga 2,4 milliard dollar jalb qilinib, shundan 1,3 milliard dollari o‘zlashtirilgan. Lekin kechikkan loyihalar ham bor. Misol uchun, Andijon, Samarqand va Toshkent viloyatlarida agrologistika markazlari tashkil etish kechikmoqda. Sog‘liqni saqlash vazirligida 877 million dollarlik 11 ta loyiha mavjud. Ularning aksariyati amalga oshirilmoqda. Lekin nefrologiya va urologiya muassasalarini jihozlash, poytaxtimizning Yashnobod tumanida kattalar uchun ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi qurish, milliy referens laboratoriyasi tashkil qilish loyihalari bo‘yicha investitsiya o‘zlashtirish boshlanmagan. “O‘zsuvta’minot” tarmog‘ida qiymati 2,1 milliard dollarlik 22 ta loyiha amalga oshirilmoqda. Shundan 8 ta loyihaning o‘z vaqtida ishga tushmasligi ehtimoli bor. Bu ko‘p hollarda loyiha guruhlari faoliyati bilan bog‘liq ekani ko‘rsatib o‘tildi. Davlat rahbari loyihalar bajarilishida vazirlarning mas’uliyatini oshirish, har birini xalqaro ekspertlar ishtirokida muhokama qilib borish hamda mablag‘larni samarali ishlatish bo‘yicha ko‘rsatmalar berdi. Mutasaddilar yil yakunigacha va 2024 yilda ishlarni jadallashtirib, kechikishlarni bartaraf etish, loyihalarni sifatli bajarib, natijasini ta’minlash bo‘yicha axborot berdi. Saida Mirziyoyeva: «Eng katta orzu-maqsadimiz yoshlar o‘rtasida bilim va aql-zakovatga qiziqishni trend darajasiga chiqarish bo‘lib kelgan» O‘zbekiston prezidentining maslahatchisi Saida Mirziyoyeva “Zakovat-Gambit” shaxmat turniri haqida o‘z fikrlarini bildirib o‘tdi. Foto: Telegram / Saida Mirziyoyeva 2023 yilning 18-19 noyabr kunlari O‘zbekistonda III “Zakovat-Gambit” shaxmat musobaqasi bo‘lib o‘tdi. O‘zbekiston prezidenti maslahatchisi Saida Mirziyoyevaning ma’lum qilishicha, “Zakovat-Gambit” turniri doirasida o‘zbekistonlik yoshlar shaxmat taxtasida mashhur jahon chempionlari Vladimir Kramnik va Xou Ifanga qarshi dona surdi. “Bizning doimiy eng katta orzu-maqsadimiz yoshlar o‘rtasida bilim va aql-zakovatga qiziqishni trend darajasiga chiqarish bo‘lib kelgan”, deydi prezident maslahatchisi. Uning aytishicha, bundan ikki yil avval har bir yigit-qiz bilimi va aqlidrokini namoyon eta oladigan format taklif qilingandi. Yoshlar o‘ziga bo‘lgan ishonchni mustahkamlaydigan o‘yin maydoni yaratildi. “Bugun “Zakovat-Gambit” turniri doirasida yurtimizning zukko yoshlari shaxmat taxtasida mashhur jahon chempionlari Vladimir Kramnik va Xou Ifanga qarshi dona surdilar. Ishonchim komilki, bu voqea ularning har birida unutilmas taassurot qoldirdi va keyingi cho‘qqilarni zabt etishda zamin bo‘lib xizmat qiladi. Ishtirokchilar esa, o‘z navbatida, millatimiz uchun namuna bo‘lib qoladi. Aqlli, yorqin va iste’dodli farzandlar namunasi”, deydi Saida Mirziyoyeva.