O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O'RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI AJINIYOZ NOMIDAGI NUKUS DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI MASOFAVIY TA'LIM KAFEDRASI MASOFAVIY TA'LIM VA UNI BOSHQARISH TIZIMLARI katta o’qituvchi X.Atadjanov axadji@gmail.com Informatika.uz Masofaviy ta'lim Masofaviy ta'limda talaba va o'qituvchi fazoviy bir-biridan ajralgan holda o'zaro maxsus yaratilgan o'quv kurslari, nazorat shakllari, elektron aloqa va Internetning boshqa texnologiyalari yordamida doimiy muloqotda bo'ladilar. Internet texnologiyasini qo'llashga asoslangan masofaviy o'qitish jahon axborot ta'lim tarmog'iga kirish imkonini beradi, integratsiya va o'zaro aloqa tamoyiliga ega bo'lgan muhim bir turkum yangi funktsiyalarni bajaradi. Internet texnologiyalarining paydo bo’lishi bir necha asrlar davomida o'zgarmay kelgan holatlarni o'zgartirib, bu odatdagi xat yozishmalari elektron pochta bilan, kutubxonalar esa web-saytlar bilan almashinishida namoyon bo'ldi. Zamonaviy axborot va kommunikatsiya texnologiyalari vositalarini ta'lim jarayoniga kirib kelishi an'anaviy o'qitish usullariga qo'shimcha ravishda yangi o'qitish shakli - masofaviy o'qitish yaratilishiga va an'anaviy shakllari bilan masofaviy ta'lim elementlari kirib keldi. 2 Masofaviy ta'lim tarixi Masofaviy ta'limning paydo bo'lishi tarixi 1700 yildan boshlanadi. 1728 yilda Kaleb Fillips Boston gazetasiga talabalarni maktub almashish orqali mamlakatning istalgan nuqtasida stenografiya bo'yicha o'qishga jalb qilish to'g'risida murojaat qildi. Bu masofaviy ta'limning boshlanishi edi. Isaak Pitman masofaviy ta'limni rivojlantirishga ulkan hissa qo'shdi. 1840 yilda u har kimga darslari bilan pochta orqali xat yuborgan. Keyingi 1856 yilda Eng birinchi Ochiq Berlindagi sirtqi ta'lim institutiga asos solgan C.Tusen va G.Lanchenshteynlar edi. universitet Trening shuningdek, o'quv materiallari, testlar va boshqalar bilan xatlarni pochta orqali yuborish orqali amalga oshirildi. http://www.open.ac.uk 1873 yilda AQShda birinchi sirtqi maktablar tashkil etildi. Anna Eliot Ticknor ayollar uchun "Ticknor" jamiyatining kashshofi bo'lib, talabalar masofadan turib pochta orqali bilim olishgan deb ishoniladi. Bir yil o'tgach, 1874 yilda Isaak Pitman o'z o'quv dasturini pochta orqali yaratishni taklif qildi. 1892 yilda Chikago universiteti birinchi masofaviy ta'lim dasturini yaratdi va bu AQShdagi birinchi masofaviy ta'lim muassasasiga aylandi. 1899 yildan Kanadada Qirolicha universiteti talabalarga masofadan o'qitishni boshladi. 60-yillarda masofaviy ta'lim xalqaro miqyosda tan olingan va UNESCO ko'magida faol rivojlana boshladi. 1963 yilda Angliya Bosh vaziri G.Uilson masofaviy ta'limdan foydalangan holda barcha ta'lim muassasalarini birlashtirishi kerak bo'lgan "efir universiteti" yaratilishini e'lon qildi va shu asosda 1969 yilda Angliyada birinchi Ochiq Universitet tashkil etildi. 3 Masofaviy ta'lim joriy qilishda foydasi Masofali ta'lim rivojlanishi orqali bir qancha iqtisodiy ijtimoiy masalalar yechiladi: Halqning ta'lim olish darajasi oshdi (9%dan 15%ga); Oliy ta'limga olish imkoniyati o’sdi; Oliy ma'lumotga ega bo'lish ehtiyoji oshdi; Yo'nalishlar bo'yicha uzluksiz malaka oshirishni tashkil qilish ortdi. 4 Masofaviy tashkil qilish asoslari (didaktika) Masofaviy o'qitish shakllari A.A.Andreev, E.S.Polat, I.M.Ibragimov, V.A.Kuklev, A.L.Safonova, M.I.Solodkova, V.P.Tixomirov va boshqada olimlar tomonidan mazmuni ochib berilgan. Yuqorida olimlarning ta'kidlangan o'qitish modellari va texnologiyalaridan kelib chiqib, umumlashtirgan holda quyidagi masofaviy o'qitishning korrespondentlik, keys, televidenie, tarmoqli, mobil o'qitish usullarini alohida qayta ko'rib chiqishimiz mumkin. 5 Masofaviy tashkil qilish asoslari (didaktika) Korrespondentlik ta'limi. T'yutorlar(Ta'lim beruvchi) va ta'lim oluvchilar orasidagi o'zaro faoliyat to'lig'icha pochta orqali yozishmalar vositasida o'tadi. Bu usuldan hozirgi kunda deyarli foydalanilmaydi, lekin imkoniyati cheklangan o'quvchilarni sog'lom o'quvchilar bilan birgalikda o'qishini tashkil etish maqsadida foydalanish maqsadga muvofiq. Keysli o'qitish. Bu texnologiyada o'quv-metodik materiallar maxsus to'plam “keys” ko'rinishida ta'lim oluvchiga mustaqil o'rganish uchun beriladi va unga t'yutor tomonidan vaqti-vaqti bilan maslahatlar berib, o'zlashtirilgan bilim, ko'nikma va malakalar belgilangan jadval asosida nazorat qilib boriladi. Turiga qarab 1 oydan 6 oygacha bajaradigan keyslar bo'lishi mumkin. Televizion o'qitish. Ta'lim jarayonini tashkil qilish uchun radiotranslyatsiya tarmoqlari va televideniening quvvatlari, imkoniyatlari va resurs potentsialidan foydalanish orqali masofadan o'qitish nazarda tutiladi. Tarmoqli o'qitish. Tarmoqli texnologiya. Global tarmoq orqali ta'lim oluvchilarni o'quv-metodik materiallar bilan ta'minlash hamda turli xil interfaol aloqalar vositasida t'yutor bilan ta'lim oluvchining o'zaro o'quv faoliyatini tashkil etish orqali amalga oshiriladi. Bu bugungi kunda istiqboli porloq va rivojlanib borayotgan masofaviy o'qitish texnologiyasi hisoblanadi. 6 Masofali tizim tashkil qilish arxitekturasi Jurnal Server OQUV KURSLARI Admin Jadval Vedomost O’qituvchilar MB talabalar O’quv kurslari Xujjatlar talabalar Oq’uv boshqarma Xisobot 7 Masofali ta'lim uchun tayyorlik, texnik qurollar Birinchi navbatda, Masofali tizimlarda ishlash uchun mumkin qadar shaxsiy komp'yuter yoki Noutbuk va Internet zarur. Sababi fayllar bilan ishlash zarurligi kelib chiqadi. Shuning uchun hurmali talablar, birinchi navbatda imkoni bo'lsa albatta, yashayotgan joyingizda o'zingizga dars tayyorlash o'rni hamda Noutbuk va Internet bilan ta'minlab olsangiz maqsadga muvofiq. Oldinda sizlarni 5 yil davomida o'qish, konkurs, mustaqil ta'lim olish vazifalari turibdi. 8 Masofaviy ta'lim tizimi uchun huquqiy asos Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligining 2020 yil 27-mart kungi “Oliy ta'lim muassasalarida masofaviy ta'limni joriy etish to'g'risida”gi 233-sonli buyrug'i ijrosini ta'minlash maqsadida institutning 2020 yil 1-aprel' kuni 232 D/1sonli ichki buyrug'i ishlab chiqilgan. UNESСO ma'lumotiga ko'ra, Pandemiya davrida dunyo bo'yicha 1,7 milliard o'quvchilarning darslar to'xtatilgan. Ko'plab davlatlarda talabalar uyida o'tirishga majbur bo'lmoqda. 9 Masofali ta’limning xozirgi sharoitda tashkil etilishi Web-dastur (Moodle) orqali. Ta’lim resurslari tizimga yuklanadi va bajarish uchun topshiriqlar beriladi. Web-konferensiya. (Zoom Webex, MS Teams Google Meet, Mailcall programmalari orqali) Chat texnologiya. Telegram, WhatsApp Messendjerlari) foydalangan xolda mashg’ulot o’tkazish; Video dars oraqali O’quv mashg’ulotlarining metodik materyallari orqali video va audio tayorlash va tizimga qo’yish. 10 NDPI Masofali ta’limni tashkil qilish yo’nalishlari 1. Moodle tizimi orqali ta'lim jarayonini tashkil qilish. Bunda tizimga fan bo'yicha asosiy resurslar: lektsiya, test, darslik, glossariy, taqdimotlarni kiritish va tizimni boshqarish; 2. Telegramm messendjeridan har bir guruhlar kesimida kanallarni ochib, ta'lim resurclari- lektsiya, test, darslik, glossariy, videodarslarni joylashtirish; 3. Xar bir fan bo'yicha imkoniyatdan kelib chiqib videodarslar ishlab chiqish; 4. Fakul'tetlarda fanlarni vebinar va onlayn shaklda tashkil qilish (Zoom va boshqa dasturlar orqali). 11 1. Moodle imkoniyatlari Internet mavjud joyda kun davomida bilim olish imkoniga ega. Vaqt bo'yicha o’quvchi va o'qituvchiga keng imkoniyat yaratiladi. Yoshlarda AKTni bilish, uning imkoniyataliridan to'g'ri foydalanish ko'nikmasi oshiradi. Uzrli sababli ko'ra darslarni qatnasha olmaydigan, masofadan ishlashga ega bo'lgan shaxslar uchun qulay tizim. 12 Moodle imkoniyatlari Nukus davlat pedagogika institutida masofaviy ta'lim Internet tarmog'ida http://dist.ndpi.uz manzilida faoliyati yo'lga qo'yilgan. Ushbu tizim GNU GPL (Universal jamaotchilik litsenziya) litsenziyasi asosidagi erkin programma ta'minoti Modular Object-Oriented Dynamic Learning Environment (ob'ektga mo'ljallangan modulli dinamik muhit) (Moodle) dasturining 3.9.0 versiyasini foydalanilmoqda. O'qituvchi Moodle kurslariga resurs joylashtiradi. Topshiriqlarni baholaydi, maslahat beradi. Talabalar Moodle kurslarida o'qib, test topshiradi, mustaqil ishlarni bajaradi Moodle Talabalar Talabalar 13 Moodle tizimi ishlash arxitekturasi 14 Moodle foydalanuvchilar Administrator Fakultet Administratorlar Kafedra Administratori Fan professoro’qituvchi Talabalar 15 Moodle Masofaviy ta'lim tizimi bosh sahifasi (http://dist.ndpi.uz) O’qiyotgan fanlar ro’yxati 16 Masofaviy ta'lim tizimidagi ishtirokchilarning asosiy vazifalari Talabalar • Fanlarga a'zoligi • Kurs fanlari saotini bilishi • Dars javdali • Topshiriqlarni bajarish • Savollar • Maruzalarni o’zlashtirishi Fakul'tet dekanlari • Ishchi o'quv reja • Talabalar darsga kirishi • Imtixonlar nazorati • Davlat imtixonlari nazorati Professor-o'qituvchilar • Fanlar bo'yicha kurslar ochish • O'qitadigan talabalarni kursga yozish • Ta'lim resurs bilan to'ldirish o Lektsiya o Amaliy ishlar o Slayd o Test o Topshiriklar o Glossariylar • Yakuniy nazorat testi O'quv-uslubiy boshqarmasi • Reyting baxolash belgilash • Davlat imtixonalarini belgilash • Darslarning kunlik nazorati • Kurslarning yakunini nazorat qilish Kafedra mudirlari • Fanlar taqsimoti • Fanlar resurs bilan to'ldirish nazorati • O'qituvchi sifatida faoliyati • Yakuniy va davlat imtixoni • Kurs Ishlari • Test Nazorati ATM markazi • Tizim nazorati • Foydalanuvchilarni kiritish • Tizimda foydalanish ko'nikamalarin shakllantirish 17 Masofaviy ta'lim tizimini foydalanishga yo'riqnomalar O'quv-uslubiy qo'llanmalar Videodarslar 18 Tizimdagi asosiy resurslar Lektsiya - 64020 Multimedia slayd- 30012 Testlar- 35031 Topshiriqlar- 19041 Glossariy-16800 19 Bitta fanning ichki ko’rinishi 20 Tizim foydalanuvchilari shaxsiy kabineti O’qituvchinig shaxsiy kabineti Talabaninig shaxsiy kabineti Qizil bilan belgilangan qism talabaning o'qiyotgan va o'qituvchining o'qitayotgan fanlari ro'yxati 21 Tizimda foydalanuvchini faolligi (PO') O'qituvchi tizimdagi faollligi 22 Tizimda foydalanuvchini faolligi (Talaba) Talabaning tizimdagi faolligi 23 Fanga darslarga kirishni vaqtlari (Bir fan misolida) 24 Talabaning baxolanadigan ishi TEST NAZORATI MUSTAQIL BAJARISHGA TOPSHIRIQ 25 Tizimdagi talabalar bilimini baxolash turlari (Topshiriq nazorati va Test nazorati) Topshiriqlarni bajarish Vedomosti Test Natijasi Vedomosti 26 Talabaning kabinetida topshiriqlarni va imtihon testlarini bajarish kalendari 2. Masofaviy ta'limning Web-konferensiyalar orqali tashkil qilish Zoom dasturida. Zoom.uz sayti orkali xoxlagan kurilmaga tegishli dasturni kuchirib olish mumkin. Foydalanishning oson va oddiyligi, yoshidan qat'i nazar zamonaviy internet va axborot texnologiyalari imkoniyatlaridan samarali foydalanib barcha ta'lim ishtirokchilariga masofadan yordam berish imkonini ta'minlaydi. Vaqt chegarasi 40 minut tekin. Google Meet dasturi. Foydalanish uchun gmail.com accaunt bo’ishi kerak. Vaqt chegarasi 40 minut tekin. Talabaga kirish siltamasini yuborish orqali konferensiyaga qo’shiladi https://calls.mail.ru. Mail. Group tarafidan yaratilgan. Qulay dastur. Vaqt chegarasi yuq tekin. Talabaga kirish siltamasini yuborish orqali konferensiyaga qo’shiladi Elektron ta'limda laboratoriya ishlarini bajaradigan dasturlar Crocodile Physics (Fizika) Crocodile Chemistry (Kimyo) Crocodile Technology (Texnologiya) Crocodile Mathematics (Matematika) Crocodile ICT (Informatika) Interactive Physics (Fizika) Yenka (Informatika, Model) Unshu dasturlarni kompyterga o’rnatip bajarish mumkin 29 Elektron ta'lim yuksalishi multimedia matn, grafika 1995 matn, grafika 2000 Vitrual borliq vebinar vebinar multimedia multimedia matn, grafika 2005 matn, grafika 2019 E'TIBORINGIZ UСhUN RAXMAT axadji@gmail.com Informatika.uz