Informatika va axborot texnologiyalari fanidan interaktiv elektron dars ishlanmalari yaratish. MAMADALIYEV NURALI ABDUVOHID O’G’LI. Ilmiy rahbar: (PhD).,dots Bozorov G’. Mavzuni dolzarbligi O’quv jarayonini takomillashtirish yo’llaridan biri – uni intеnsifikatsiyasi hisoblanadi. Bu dеgani yangi o’quv usullariga o’tish, zamonaviy tехnik vositalaridan foydalangan holda katta hajmdagi aхborotlarni o’zlashtirishdir. Grafoproеktor, kadaskoplar yordamida o’quv jarayonlarini namoyish qiluvchi didkatik matеriallarni ishlab chiqish zarur. Shuningdеk o’quv jarayonida sхеmalar, jadvallar, diagrammalardan foydalanish o’rganilayotgan mavzuni mos va yuqoridagilarni o’z ichiga olgan yangi zamonaviy elektron darsliklar yaratish tayanch hisoblanadi, hamda talabalarning umumiy madaniyatini oshirishga va mustaqil izlanishga samarali ta`sir etadi. Elektron multimediali darsliklarni samaradorligi. Kompyuterlarning 70-yillarda ta’lim sohasida keng qo’llash yo’lida urinishlar zoye ketganligi avvalam bor ular unumdorligining nihoyatda pastligi bilan bog’liq edi. Amaliyot shuni kursatmoqdaki, multimedia vositalari asosida o’quvchilarni o’qitish ikki barobar unumli va vaqtdan yutish mumkun. Multimedia vositalari asosida bilim olishda 30% gacha vaqtni tejash mumkin bo’lib, olingan bilimlar esa xotirada uzoq muddat saqlanib qoladi. Agar o’quvchilar berilayetgan materiallarni kurish asosida qabul qilsa, axborotni xotirada saqlash 25- 30% oshadi. Bunga qushimcha sifatida o`quv materiallari audio, video va grafika ko’rinishda mujassamlashgan xolda berilsa, materiallarni xotirada saqlab qolish 75% ortadi. Elektron multimedia vositalari asosida o’quvchilarni o’qitish quyidagi afzalliklarga ega: 1) berilayotgan materiallarni chuqurroq va mukammalroq o`zlashtirish imkoniyati bor; 2) ta’lim olishning yangi sohalari bilan yaqindan aloqa qilish ishtiyoqi yanada ortadi: 3) ta’lim olish vaqtining qisqarish natijasida, vaqtni tejash imkoniyatiga erishish; 4) olingan bilimlar kishi xotirasida uzoq saqlanib, kerak bulganda amaliyotda qo`llash imkoniyatiga erishiladi. O’zbekiston Respuklikasi qonuni O’zbekiston Respublikasi Prezindentining farmonlari O’zbekiston Respublikasi Prezindentining qarorlari • O‘zbekiston Respublikasining 2020 yil 23 sentabrdagi “Taʼlim to‘g‘risida” gi qonuni • 2019 yil 8 oktabrdagi “O‘zbekiston Respublikasi oliy taʼlim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish kontseptsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida” gi PF-5847-son farmoni • “Oliy taʼlim muassasalarida taʼlim sifatini oshirish va ularning mamlakatda amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarda faol ishtirokini taʼminlash boʼyicha qoʼshimcha chora-tadbirlar toʼgʼrisida” 2018 yil 5 iyundagi PQ-3775-son qarori Tadqiqotning vazifalari 2. O‘rtа tа’lim mаktаblаridа 1. Umumiy o‘rtа tа’lim mаktаblаridа o’qitish sifatini yaxshilash uchun yangi zamon talablariga mosh texnik vositalar va elektron darsliklarni joriy qilish. 3. Umumiy o‘rtа tа’lim mаktаblаridа o’qituvchilarni yangi ta’lim tizmida o’qitishi uchun ularni qayta tayyorlovdan o’tkazish. 1 2 3 4 uzluksiz ta’limni amalga oshirishda yangi ta’lim platformalarini yaratish.Ularni ta’lim oluvchiga keng miqyosda joriy qilish 4. Uzluksiz ta’lim tizimida elektron darsliklar va o’quvchini bilimini nazorat qiluvchi vasitalarni eskirishini oldini olib yangilanishini tashkil etish. Ta’lim oluvchini bilimini nazoratdan o’tkazish. MUAMMONING O’RGANILGANLIK DARAJASI Tadqiqot olib borgan olimlar Vatanimiz olimlaridan Pedagogik adabiyotlarning zamonaviy innovatsiyalarini yaratish masalalari Abduraxmonov A Kushvaktov N. Bekmurodov A. Maxkamov U.I. Djuraev R.H. Nishonova S. Jabborov X.X. Seytxalilov E. Juraeva Z. To‘raqulova I.X Xorijiy mamlakatlar olimlaridan Adabiyotlar mutolasining o’ziga xos usullari bo’yicha Botcheva L Huffman L. C. Jurin A.A. A.Z. Razvitie N.А.Bodrova N.N.Svetlovskaya I-BOB. O’QITISHNI KOMPYUTERLASHTIRISH. ELEKTRON DARSLIKLAR VA ULARNI YARATISH TAMOYILLARI Ta’lim muassasalarida zamonaviy texnikalardan foydalanish borasida pedagoglar uchun o’quv-trening vazifasini o’tovchi elektron axborotta’lim resurslari – dasturlar yaratilgan. Bu o’qituvchilarning darsni sifatli tashkil etishi, malakasini oshirishga xizmat qiladi. Multimedia dasturlarini yaratish, rivojlantirish, ommalashtirish borasidagi ishlar o’z samarasini bermoqda. Ta’lim maskanlarida o’quvchilar to’g’ridan to’g’ri internetda yoki sinfxonalarda disklar va audiodisklar yordamida fanga oid ma’lumotlar bilan tanishmoqda. Bugungi kunda zamonaviy axborot texnologiyalaridan bemalol foydalanib, o’z salohiyati bilan olam ahlini lol qoldirayotgan yoshlarimiz safi kengaymoqda. Bularning barchasi mamlakatimizda yoshlar uchun keng shart-sharoitlar, qulay imkoniyatlar yaratilayotganining samarasidir. Notion dasturidan elektron darslik yaratishda foydalanish Notion, boshqa veb-saytlardan ma'lumotlarni olish, misol uchun Wikipedia, YouTube videolari, Google Drive fayllari va boshqalar bilan integratsiya qilish imkoniyatini beradi. Bu, darslikning zamonaviy va kerakli ma'lumotlar bilan to'ldirilishini osonlashtiradi.Ro’yhatdan o’tgandan keyingi panel. Asosiy ma'lumotlarni o'rganishni boshlash uchun "Ishni boshlash" yorlig'ini oching Oldindan tayyorlangan shablon bilan tezda boshlang. To'liq moslashtirilgan tajriba uchun sahifalarni noldan yarating. Vazifalar ro'yxati bilan akademik maqsadlaringizni kuzatib boring. Taqvim funksiyasi bilan jadvalingiz ustida turing. Ish joyingizni mehmonlar bilan baham ko'ring. Kontentingizni dunyo bilan baham ko'rish uchun sahifalaringizni nashr eting. Elektron darslik va multimediali ma’lumotnomani yaratishda qo’llanilgan dasturiy vositalar. Microsoft FrontPage: Mijoz-server modeli yordamida Butun jahon oʻrgimchak toʻri dasturlarini ishlab chiqishga ixtisoslashgan yoki u bilan shugʻullanadigan dasturlani yaratuvchi componentlar to’plami. AutoPlay Media Studio: Istalgan fayl yoki fayllar to’plamini bitta muhitga birlashtirish, qolaversa, CD yoki DVDdisklar uchun AutoRun-menyusi hosil qilishda eng kuchli vizual paket hisoblanadi. Notion — Oʻqish va ish uchun foydali dasturlardan biri. Notionda qaydlar yozing, rejalar tuzing va vazifalar berish.Xujjatlar, maʼlumotlar va topshiriqlar bilan ishlaydi. Elektron darslik boshqarish va eslatma yoki qaydlar olish uchun barcha imkoniyatlarni bir joyga jamlagan ish maydoni. Elektron darslik yaratish muammolari Elektron darsliklar yaratish juda murakkab va qiyin ishdir. Ta'lim texnologiyasi markazida talaba, texnologiya mazmunida talabalar tomonidan mustaqil ravishda ta'lim olish qobiliyatini rivojlantirish, o’quv faoliyat asosida hamkorlik yotadi. Elektron darslik ishlab chiqishda uchta asosiy komponent: o’quv materialni bayon etish, amaliy mashg’ulotlar bajarish va teskari aloqa (talabalar tomonidan bilimlarni o’zlashtirganlik darajasini aniqlash jarayoni) e'tiborga olinishi kerak. Elektron darslik to’laligicha bir faylda bo’lishi maqsadga muvofiq emas. U juda katta bo’ladi. Bu darslikni kompyuterga yuklashdagi tezlikni kamaytiradi va materialni o’zlashtirishni qiyinlashtiradi. Har bir mavzu bitta hujjat sifatida tayyorlanishi yuqoridagi kamchiliklarni yo’q qiladi. Ko’rgazmali vositalar asosida o’qitish tasnifi Shartlichizmali ko’rgaz malilikka: Tasvirli ko’rgaz malilikka: 1 2 rasmlar rеproduktsiyasi; arxitеktura va haykataroshlik fotorеproduktsiyasi; 3 jadvallar; muzеy eksponatlari; sxеmalar; makеtlar; blok-sxеmalar; modеllar. o’quv matnlar uchun yaratilgan rasmlar; diagrammalar; rasm va applikatsiyalar; xaritalar; vidoеparchalar; planshеtlar kiradi. audioparchalar; Prеdmеtli ko’rsat malilikka: grafiklar; Elеktron darslik-yangi axborot-kompyutеr tеxnologiyalari asosida va yuqori ilmiy va mеtodologik darajada yaratilgan Davlat O’quv Standarti mutaxassisliklari va yo’nalishlarining muayyan o’quv fani (yoki bir nеcha fan)ga to’la mos kеlgan asosiy o’quv elеktron maxsulot. Elеktron o’quv qo’llanma-darslikni qisman yoki to’la o’rnini bosuvchi, yoki to’ldiruvchi va qo’llanma sifatida ta'lim muassasalari tomonidan tasdiqlangan elеktron mahsulot hisoblanadi. Interaktiv elektron darslik deganda o‘rganish tajribasini oshirish uchun interaktiv elementlar va multimedia komponentlarini o‘z ichiga olgan an’anaviy darslikning raqamli versiyasi tushuniladi. Bu talabalar uchun yanada qiziqarli va dinamik o'quv muhitini ta'minlash uchun texnologiyadan foydalanadi. Interaktiv elektron darsliklarda keng tarqalgan ba'zi xususiyatlar: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Multimedia integratsiyasi Interfaol baholash. Shaxsiylashtirish Eslatma va ajratib ko'rsatish Hamkorlik va munozara. Interaktiv simulyatsiyalar va virtual laboratoriyalar. Qidiruv va oʻzaro havolalar. Interaktiv elektron darsliklarda keng tarqalgan ba'zi xususiyatlar: Multimedia integratsiyasi: Interfaol elektron darsliklar ko'pincha videolar, tasvirlar, audio kliplar va animatsiyalar kabi multimedia elementlarini o'z ichiga oladi. Interaktiv komponentlar murakkab tushunchalarni tasvirlashga, real misollar keltirishga va o‘quv mazmunini yanada qiziqarli qilishga yordam beradi. Interfaol baholash: Elektron darsliklarda viktorinalar, amaliy mashg‘ulotlar va o‘z-o‘zini baholash vositalari kabi interfaol baholashlar bo‘lishi mumkin. Ushbu baholashlar talabalarga real vaqtda materialni tushunishlarini sinab ko'rish, darhol fikr-mulohazalarni olish va ularning taraqqiyotini kuzatish imkonini beradi. 21 Interaktiv elektron darsliklarda keng tarqalgan ba'zi xususiyatlar: Shaxsiylashtirish: Interfaol elektron darsliklar individual o‘quvchilarga moslashtirilishi mumkin. Ular talabaning ishlashi va o'rganish ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda qiyinchilik darajasini yoki mazmun tezligini moslashtiradigan moslashuvchan o'rganish xususiyatlarini taklif qilishi mumkin. Shaxsiylashtirish o‘quvchilarga g‘ayratli bo‘lishga, takomillashtirishni talab qiladigan sohalarga e’tibor qaratishga va o‘rganish tajribasini yanada samaraliroq qilishga yordam beradi. Eslatma va ajratib ko'rsatish: Elektron darsliklar ko'pincha muhim matnni ajratib ko'rsatish, shaxsiy eslatmalarni qo'shish va sahifalarni belgilash uchun vositalarni taqdim etadi. Bu xususiyatlar talabalarga kontent bilan faol shug‘ullanish, asosiy fikrlarga izoh qo‘shish va keyinchalik o‘z eslatmalarini osongina ko‘rib chiqish imkonini beradi. Interaktiv elektron darsliklarda keng tarqalgan ba'zi xususiyatlar: Hamkorlik va munozara: Ba'zi interaktiv elektron darsliklar talabalar o'rtasida hamkorlik va muhokamani osonlashtiradigan xususiyatlarni taklif qiladi. Bu munozara taxtalari, onlayn forumlar yoki real vaqt rejimidagi chat funksiyalari kabi xususiyatlarni o'z ichiga oladi. Interaktiv simulyatsiyalar va virtual laboratoriyalar: Fan, muhandislik yoki tibbiyot kabi fanlar bo'yicha elektron darsliklar interaktiv simulyatsiyalar yoki virtual laboratoriya muhitlarini o'z ichiga olishi mumkin. Ushbu simulyatsiyalar o'quvchilarga tajribalar o'tkazish, o'zgaruvchilarni manipulyatsiya qilish va natijalarni kuzatish imkonini beradigan amaliy tajribalarni taqdim etadi, bu esa tushunchalarni chuqurroq tushunishga yordam beradi. Qidiruv va oʻzaro havolalar: Raqamli elektron darsliklar koʻpincha oʻquvchilarga matn ichidan aniq mavzular yoki kalit soʻzlarni tezda topish imkonini beruvchi qidiruv funksiyasiga ega. Interaktiv va an’anaviy darslik Interaktiv elektron darsliklar an’anaviy darsliklarga nisbatan bir qancha imkoniyati, afzalliklarga ko‘chma va ega, real jumladan vaqt foydalanish rejimida kontentni yangilash imkoniyati. Ular mavzuni chuqurroq tushunishga yordam beradigan turli xil o'rganish uslublariga mos keladigan yanada qiziqarli va interaktiv o'rganish tajribasini taqdim etishi mumkin. 24 Interaktiv elektron darslik sаmаrаdorlik dаrаjаsining хususiyаtidаn kelib chiqib, quyidаgi mezonlаr shаkllаntirildi: Yuqori dаrаjа O’rtа dаrаjа Interaktiv xususiyatlarning boy xilma-xilligi, yuqori sifatli multimedia komponentlari, yuqori ishtirok qiymati. Baholash bo'yicha darhol va konstruktiv fikr-mulohazalar, to'g'ri javoblar yoki xatolarning aniq tushuntirishlari, har tomonlama taraqqiyotni kuzatish va o'z-o'zini baholash vositalari. – interaktiv xususiyatlarning o'rtacha xilma-xilligi, o'rtacha sifatli multimedia komponentlari, o'rtacha jalb qilish qiymati. Baholash bo'yicha etarli fikr-mulohazalar, berilgan ba'zi tushuntirishlar, cheklangan rivojlanishni kuzatish xususiyatlari Pаst dаrаjа – Cheklangan yoki samarasiz interaktiv xususiyatlar, past sifatli multimediya komponentlari, minimal ishtirok qiymati. Cheklangan yoki kechiktirilgan fikr-mulohazalar, etarli tushuntirishlar, o'z-o'zini baholash va taraqqiyotni kuzatish uchun imkoniyatlar yo'q. XULOSALAR: DASTLAB: KEYIN: SO’NGIDA: Notion- dasturini ishlash pirinsipi o’quvchilarga mukammal darajada o’rgatildi ularda aksaryatida kompyuter bo’lmaganligi sababli Mobil versiyasi hamda messanger telegramdan ham foydalanildi. Buni sinov sifatida Jizzax shahar kasb hunar maktadida “Yosh dasturchi” nomli to’garak mashg’ulotida sinov texnologiya sifatida joriy qilindi.Boshlanishida o’quvchilarda zerikish mustaqil ta’lim olish fikirlash darajasi past, baxs munozara juda ham passiv holatda edi Zamon talabi mos holda o’qish va texnologiyalardan keng ko’lamda foydalanish hamda kelajakka intilish hissini uyg’odik. Ularni fikirlashga undadim, mustaqil vazifa va mustaqil izlanishga va darslarga qiziqtirish orqali erishdim. Bu oqitish tizimi orqali men sinf jamoasini 60% ni qamrab ola oldim. Tаjribа guruhlаri о‘quvchilаridа fаol fikrlаsh vа jаrаyonlаrdа yо‘nаltirilgаn topshiriqlаrdаn foydаlаnishning imkoniyаtlаri yuqori kо‘rsаtkichgа loyiha natijasida erishdim. Bunda sinf o’quchilarni 85-88% ni tashkil bilindi ularga bo’lgan o’zgarishlar bahs munozara mustaqil izlanish malumotlarni almashish jamo bo’lib o’qish.G’oya o’ylash va ularni hayotga tatbiq qilish bo’yicha fikir yurita boshlashdi.