1-variant 1-savol Pedagogik mahorat fanining vazifalari: - tarbiyaning mohiyatini va shaxsni har tomonlama taraqqiy ettirishda tarbiyaning rolini ochib boradi; tarbiyaning maqsadi, mazmuni, usullari, uni tashkil etishdagi shakllari o'rtasidagi bog’lanishlarni ko'rsatadi; - shuningdek pedagogik mahorat fani o'z taraqqiyoti davomida ta'lim-tarbiya sohasidagi tajribalarni umumlashtiradi, tarbiyaning kelgusidagi rivojlanish istiqbollari yo'llarini yoritib beradi, tarbiyaviy ishlarning shakllarini ko'rsatadi. O'qituvchinnng pedagogik mahorati shunday bir malakalar yig’indisidirki, u pedagogga tarbiyalanuvchilar ko'rib va eshitib turgan narsalar orqali o'z fikrlarini yetkazish imkonini beradi. Pedagogik mahoratning tarkibiy qismlari: 1. Kasbiy bilim: A) Nazariy bilimlar B) Amaliy bilimlar C) Metodik bilimlar 2. Pedagogik qobiliyat: A) Didaktik qobiliyat B) Akademik qobiliyat C) Perseptiv qobiliyat D) Suggestiv qobiliyat va h.k. 2-savol Eng qadimgi davrlardan XII asrgacha bo'lgan davrlarda o'qituvchi – ustoz, shogird va sud jamiyatdagi o'rniEng qadimgi davrlardayoq mudarrislar (o'qituvchilar) ta'lim va tarbiyaning samarali ta'sir usullarini qidirib topib, hayotga tatbiq eta malakalar. Buning uchun eramizdan oldingi davrlardayoq ta'lim-tarbiyaning oldiniga erishilishi uchun o'qi-tuvchiga boigan talablar kuchayib bordi. O'qituvchi mahoratini ta'minlash turli g'oyalar, nazariya va tavsiyalar paydo bo'ladi.Markaziy Osiyoning Xorazm zaminida shakllanganeng qadimiy va “o'tmishdagi dinlarning eng kuchlilaridan bo'lgan” (Yu.A.Rappoport) zardushtiylik dinining muqaddas kitobi “Avesto”da bolalar ta'lim- tarbiyasiga oid qiziqarli ma'lumotlar berilgan."Avesto"“Avesto”da ta'kidlanadiki, bilim va tarbiya hayotning eng muhim tirgagi bo'lib ketadi. Har bir yoshni shunday tarbiyalash zarurki, u avvalo uni o'rganish asosida olishi kerak, so'ngra esa odob-axloqi bilan eng yuqori pog'onaga ko'tarilsin. 3-savol Pedagogik faoliyatning o‘ziga xos xususiyatlari. Inson faoliyatining boshqa turlari kabi pedagogik faoliyat ham (https://fayllar.org/pedagogik-faoliyat-va-pedagogik-mahorat-v7.html)o„z xususiyatlari bilan bir-biridan ajralib turuvchi: maqsad, ob‟ekt vasub‟ekt va vositalardan tashqil topadi.Eng avvalo, pedagogik maqsadning o‘ziga xosligini tushunishiga harakat qilamiz. Ular quyidagilardan iborat:1. Pedagogik faoliyatning maqsadi jamiyat tomonidan (https://fayllar.org/bu-sahifa-navigatsiya--iqtisodiyotnidavlat-tomonidan-tartibga.html)belgilanadi, ya‟ni pedagog faoliyatning natijasi jamiyat manfaatlari bilan bog„liqdir. Uning mehnati yoshlar shaxsini har tomonlama (https://fayllar.org/didaktik-oyin-bola-shaxsini-har-tomonlama-tarbiyalash-vositasi.html)kamol toptirishga yo`naltirilgan bo„lishi zarur. Pedagogik faoliyat avlodning ijtimoiy o„zviyligini (ketma-ketligini) ta‟minlaydi, bir avlodtajribasini ikkinchi avlodga o„tkazadi, yoshlarni ijtimoiy munosabatlar tomon yo„llaydi, ijtimoiy tajriba orttirish uchun insondagi tabiiy (https://fayllar.org/8-amaliy-ishi-8-amaliy-mashgulot.html)imkoniyatlarni ro„yobga chiqaradi.2. Pedagog faoliyati doimo shaxs faoliyatini boshqarish bilanbog„liq. Bunda pedagogik maqsad o„quvchi maqsadiga aylanishi (https://fayllar.org/gapning-ifoda-maqsadiga-kora-turlari-v2.html)muhimdir. Unga erishishi osonlikcha bo„lmaydi. Pedagog o„z faoliyatimaqsadini va unga erishish yo„llarini aniq tasavvur qilish va maqsadga erishish o„quvchilar uchun ham ahamiyatli ekanligini (https://fayllar.org/transfert-bahonishakllantirish.html)ularga anglata olish zarur. Gyote ta‟kidlaganidek, "Ishonch bilan gapir, ana shunda so„z ham, tinglovchilarni mahliyo qilishi ham o„zo„zidan kelaveradi".3. Pedagogik (ta‟lim, tarbiya) jarayonida o„quvchi faoliyatini (https://fayllar.org/oquvchilarning-oquv-faoliyatinishakillantrish.html)boshqarish shuning uchun ham murakkabki-pedagog maqsadi doimo o„quvchi kelajagi tomon yo„naltirilgan bo„ladi. Bu maqsadni (https://fayllar.org/umumiy-maqsadni-kichik-maqsadlar-va-maqsadlarga-bolish-printsi-v2.html)o„quvchidan ko„ra pedagog yaqqolroq tasavvur qiladi. O„quvchi esa ko„p hollarda, hayotiy tajribasi etishmasligi sababli hozirgi hayot, shubugun tashvishlari bilan yashaydi, kelajakni esa to„la tasavvur qila (https://fayllar.org/va-tasavvur-qila-olish-uchun-bilim-konikma-va-malaka-berishdan.html)olmaydi. Bunyodkor pedagoglardan biri SH. A. Amonashvili bunomuvofiqlikni "tarbiyadagi asosiy fojia" deb ataydi. Buni anglagan (https://fayllar.org/qiziqtirish-motivatsiya.html)holda, mohir pedagoglar o„z faoliyati mantig„ini o„quvchilarehtiyojlarigamuvofiqholdaloyihalaydilar 4-savoil O’qituvchi odobining mohiyati, asosiy mazmuni pedagogik faoliyat uchun muhim bo’lgan axloqiy sifatlarda ifodalanadi. Umuminsoniy va milliy-axloqiy fazilatlar barcha kishilar, hamma kasb egalari, jumladan, o’qituvchi-tarbiyachilar uchun ham juda zarurdir. O’qituvchi (pedagog) pedagogik, psixologik va mutaxassislik yo’nalishlari bo’yicha maxsus ma’lumot, kasbiy tayyorgarlik, yuksak axloqiy fazilatlarga ega hamda ta’lim muassasalarida faoliyat ko’rsatuvchi shaxs sanaladi. 5-savol 1O’qituvchi jamiyat ijtimoiy hayotida ro’y berayotgan o’zgarishlar, olib borilayotgan ijtimoiy islohotlar mohiyatini chuqur anglab yetishi hamda bu borada o’quvchilarga to’g’ri, asosli ma’lumotlarni bera olishi lozim.2. Zamonaviy o’qituvchining ilm-fan, texnika va texnologiya yangiliklari va yutuqlaridan xabardor bo’lishi talab etiladi.3. O’qituvchi o’z mutaxassisligi bo’yicha chuqur, puxta bilimga ega bo’lishi, o’z ustida tinimsiz izlanishi lozim.4. O’qituvchi pedagogika va psixologiya fanlari asoslarini puxta bilish, ta’lim-tarbiya jarayonida o’quvchilarning yosh va psixologik xususiyatlarini inobatga olgan holda faoliyat tashkil etishi kerak.5. O’qituvchi ta’lim-tarbiya jarayonida eng samarali shakl, metod va vositalardan unumli foydalana olish imkoniyati 2-variant 1-savo Pedagogik mahorat — o‘qituvchilarning shaxsiy (bolajonligi, xayrihoxligi, insonparvarligi, mehibonligi va h.k.) va kasbiy (bilimdonligi, zukkoligi, fidoyiligi, ijodkorligi, qobiliyati va h.k) fazilatlarini belgilovchi xususiyat bo‘lib, o‘qituvchilarning ta‘lim-tarbiyaviy faoliyatida yuqori darajaga erishishini, kasbiy mahoratini doimiy takomillashtirib borish imkoniyatini ta‘minlovchi faoliyatdir.U o'z fanini mukammal bilgan, pedagogik psixologikvametodiktayyorgarlikka ega bo'lgan, о'quvchilarni о'qitish, tarbiyalash va rivojlantirishning optimal yo‘llarini izlab topish uchun, amaliy faoliyat olib boradigan har bir о ‘qituvchining kasbiy faoliyatida namoyon bo'ladi. 2-savol N.M.Egamberdiyevaning fikricha, pedagog shaxsining insonparvar yo‘nalganligi quyidagilarda yorqin namoyon bo‘ladi:I. Ta’lim maqsadi, o‘quv-tarbiya jarayonining shaxsga yo‘naltirilganligi sifatidagi shaxsga yangicha qarash: 1) shaxs pedagogik jarayonning obyekti emas, subyekti sifatida aks etadi; 2) shaxs – qandaydir tashqi maqsadlarga erishish vositasi emas, ta’lim tizimi maqsadi; 3) har bir o‘quvchi qobiliyatli, ko‘plab o‘quvchilar iqtidorli; 4) shaxsning muhim sifatlari sifatida yuksak axloqiy qadriyatlar (yaxshilik, sevgi, mehnatsevarlik, vijdon, qadr-qimmat, fuqarolik va boshqalar) aks etadi.II. Pedagogik munosabatlarni insonparvarlashtirish va demokratlashtirish: 1) pedagogik muhabbat, o‘quvchilar taqdiriga qiziqish bilan qarash; 2) o‘quvchiga yuksak ishonch bilan qarash; 3) hamkorlik, muloqot mahorati; 4) to‘g’ridan-to‘g’ri majburlashdan voz kechish; 5) ijobiy rag’batlantirishning muhimligi; 6) o‘quvchi shaxsiga ta’lim subyekti, faollik va erkin tanlash sohibi sifatidagi munosabat; 7) o‘qituvchi va o‘quvchi huquqlarini tenglashtirish; o‘quvchining erkin tanlashga bo‘lgan huquqi tushuniladi. 3-savol Tayanch iboralar: materialni tushuntira olishi, oson yetkazish, o’quvchilarni faollashtira olish, o’quvchilarni tushuna bilishi, kuzatuvchanlik, o’quvchining ichki dunyosiga kira bilishi, nutqning ravonligi, mimika, pontamimika, nutqning qisqa, aniqligi, o’quvchilarni uyushtira bilish, har tomomnlama ta’sir eta olish, obro’ orttira olish, pedagogik taktning mavjudligi, o’quvchilar kelajagini tasavvur qila olish, tarbiya natijalarini oldindan ko’ra bilish, diqqatni bir nechta obyekt, faoliyatga qarata olish va hokazo.O’qituvchining didaktik va akademik qobiliyatlari.Uzoq yillar olib borilgan tadqiqotlar pedagogik qobiliyatlar murakkab va ko’p qirrali psixologik bilimlardan iboratligini ko’rsatib berdi. Ana shu tadqiqot ma’lumotlaridan foydalani (https://fayllar.org/1maruza-issiqlik-energetikasida-alternativ-energiyadan-foydal.html), pedagogik qobiliyatlar tuzilishida muhim o’rin egallaydigan qator komponentlar /tarkibiy qismlar/ ni ajratib ko’rsatish mumkin:Didaktik qobiliyatlar – bu bolalarga o’quv materialini aniq va ravshan tushuntirib, oson qilib yetkazib berish, bolalarda fanga qiziqsh uyg’otib, ularda mustaqil faol fikrlashni uyg’ota biladigan qobiliyatlardir. 4savol O’qituvchining pedagogik asosda qo’yilgan talablarni tushuntirish nojuya harakatlardan bolalarni saqlash, ayniqsa kichik yoshdagi maktab o’quvchilarini maktab va jamoada moslashguncha ketma-ket talablar qo’yiladi. Yuqoridagi talablarning qanchalik ta’sir etishi tarbiyachining pedagogik mahorati va obruyiga bog’liqdir. Talablarning qo’yilish shakllari:Tarbiyachi tomonidan talabni to’ppa-to’g’ri qo’yilishi. Bunday talab bolalar jamoasi bilan ishlashning dastlabki bosqichidir. Ulug’ pedagog A.S.Makarenko "samimiy, oshkora, ishonarli, qizg’in va qat’iy talab bo’lmasa jamoani tarbiyalashni boshlab bo’lmaydi" degan edi. Bunday talablar jamoani bir maqsad yo’liga boshlash uchun (https://fayllar.org/1c-buxgalteriya-tizimi.html);talabni ijobiy va bolani hattiharakatlariga to’sqinlik qilmasligi;talab aniq va tushunarli bo’lishi;qo’yilgan talab va vazifalarni natijasini bilish;talab ochiq chehra, samimiy, bir ohangda berilishi, iltimos maslaxat yaxshi niyatga chorlash;talab bolalarning yoshi, bilim saviyaiga mos bo’lishi;talablarda kesatish (https://fayllar.org/togay-murodasarlarida-ritorik-soroq-gaplarning-qollanilish-ah.html), luqma, minnat qilish bo’lmasligi va boshqalar. 5-savol O'qituvchi pedagogik faoliyatida pedagogik texnikaning ko 'niktna va malakalarini mukammal takomillashtirgan holda o 'z mahoratini oshirish uchun quyidagi jarayonlarni bilishi lozim:1. O'qituvchi o'zlashtirishi lozim bo'lgan pedagogik texnikaning muhim tarkibiy qismlaridan biri uning nutq texnikasidir (nutq tempi, dik-siyasi, tovushohangini baland, o'rta, past qila olishi va hokazo).Dars jarayonida o'quv materiallarini idrok qilishda o'qituvchining nutqi muhim rol o'ynaydi. Olimlarning fikricha, o'quvchilar tomonidan 1/2 foiz o'quv materialini tafakkur orqali idrok qilish va o'zlashtirish o'qituvchilarning nutqiga va uning so'zlarni to'g'ri talaffuz qilishiga bog'liq. O'quvchilar o'qituvchining nutqini nihoyatda kuzatuvchanlik va qiziqish bilan tinglaydilar. Past ohangda gapiradigan o'qituvchining darsi o'quvchilar uchun zerikarli bo'ladi, nihoyatda baland gapirish, oddiy suhbat chog'ida ovozni baland qilib so'zlashish o'quvchilami darsdan bezdiradi va charchatadi. O'quvchilarning bunday o'qituvchi ta'limidan ko'ngillari soviydi. Shuning uchun o'qituvchi savodli gapirishi, o'z nut­qini chiroyli va tushunarli, ta'sirchan qilib bayon qilishi, o'z fikr va his-tuyg'ularini so'zda aniq ifodalash malakalariga ega bo'lishi lozim, 3-variant 1-savo lShaxsni tarbiyalash ishi nihoyatda murakkab faoliyat jarayoni bo’lib, juda qadimdan ushbu faoliyatga jamiyatning yetuk kishilari jalb etilgandir. Mazkur holat yosh avlod tarbiyasi, uning tashkil etilishi mazmuni nafaqat shaxs kamoloti, balki jamiyat taraqqiyotini ham belgilashda muhim ahamiyatga ega ekanligini anglatadi.O’zbekiston Respublikasida o’qituvchi kadrlarning ma’naviy qiyofasi, aqliy salohiyati hamda kasbiy mahoratiga nisbatan jiddiy talablar qo’ymoqda. Chunonchi, bu borada O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov quyidagilarni qayd etadi: «Tarbiyachi – ustoz bo’lish uchun, boshqalarning aql-idrokini o’stirish, ma’rifat ziyosidan bahramand qilish, haqiqiy vatanparvar, haqiqiy fuqaro etib yetishtirish uchun, eng avvalo, tarbiyachining ana shunday yuksak talablarga javob berishi (https://fayllar.org/sinov-savollari-ish-jarayonida-foydalaniladigan-himoya-vosital.html), ana shunday buyuk fazilatlarga ega bo’lishi kerak 2-savol Kоmmunikаtiv qоbiliyat – bu pеdаgоgik o‟zаrо hаrаkаt sоhаsidа mахsus (https://fayllar.org/mavzu-biologiya-oqituvchisining-kommunikativ-konikmalariniriv.html)ko‟rinishgа egа bo‟lgаn mulоqоtgа qоbiliyatlilikdir. Psiхоlоgik аdаbiyotlаrdа kоmmunikаtiv qоbiliyatlаrning bir qаnchа turlаri аjrаtib ko‟rsаtilаdi: 1) insоnning insоnni tushunа оlishi (insоnni shахs sifаtidа, uning аlоhidа jihаtlаrini, mоtiv vа ehtiyojlаrini bаhоlаsh, tаshqi хulq-аtvоrini ichki оlаmi bilаn bоg‟liqlikdа ko‟rib chiqish, yuz, qo‟l, gаvdа hаrаkаtlаrini “o‟qish” ko‟nikmаsi) 2) insоnni o‟z-o‟zini аnglаy оlishi (o‟z bilimi, qоbiliyati, o‟z хаrаktеri vа bоshqа qirrаlаrini bаhоlаsh, insоn bоshqаlаr tоmоnidаn qаy tаrzdа qаbul (https://fayllar.org/no-yevklid-geometriya.html)qilinishi vа аtrоfdаgilаr ko‟zi bilаn bаhоlаsh); 3) mulоqоt vаziyatini to‟g‟ri bаhоlаy оlish ko‟nikmаsi (mаvjud hоlаtni kuzаtish, uning nаmоyon bo‟lish bеlgilаri hаqidа 3-savol Til aloqa vositasi yoki qurolidir, nutq esa aloqa jarayonining o’zidir.Nutq faoliyati - odam tomonidan ijtimoiy - tarixiy tajribani o’zlashtirish va avlodlarga berish yoki kommunikatsiya o’rnatish yoki o’z harakatlarini rivojlantirish maqsadida tildan foydlanish jarayonidir.Nutq qanchalik chiroyli (https://fayllar.org/nutq-madaniyati-adabiy-norma-va-nutq-madaniyati.html), mazmundor bo’lsa kishilarni o’ziga shunchalik jalb etadi. Bu masalaga kishilar qadimdan qiziqib kelishgan. Qadimgi YUnoniston va Rimda nutq madaniyatining nazariy asoslari yaratilgan. Notiqlik san’at darajasiga ko’tarilgan. Ularda yetuk inson bo’lish uchun notiqlik san’atini egallashlari shart bo’lgan. 335 yilda Aristotelning "Ritorika"si yaratiladi. sitseronning "Notiq haqida", "Notiq"asarlari, Mark Fabiy Kvintilianning "Notiq tayyorlash to’g’risida" asari ham notiqlik san’ati haqidadir. 4-savol Abu Nasr Farobiy o’zining “Baxt saodatga erishuv” nomli asarida ta’lim-tarbiya berish usulini ikki turga bo’ladi: rag’batlantirish va jazolash (majbur qilish). U mazkur usullarni izohlar ekan, o’qituvchining pedagogik mahoratiga ham to’xtalib o’tadi: “Bolalar ustida turgan odam esa muallim bo’lib, u tarbiya berishda turli tarbiya usulidan foydalanadi. Mana shundan ma’lum bo’ladiki, hukumat va muallim har ikkovi o’z yo’lida, bolalar yoki xalqqa tarbiya beruvchilar, ustod va muallimlardir, Ulardan biri bolalarga mehribonlik va yaxshi so’zlar bilan tarbiya bersa (http://www.genderi.org/reja-tarbiyajarayonining-maqsadi.html), ikkinchisi majburiy ravishda tarbiyalaydi” (108-bet). Uningcha, pedagoglik kasbi bilan o’zida 12 tug’ma xislatni mujassamlashtirgan kishilar shug’ullanishi lozim:1. Barcha organlari mukammal taraqqiy etgan;2. Barcha masalani tez va to’g’ri tushuna oladigan;3. Xotirasi kuchli bo’lgan;4. Zehni o’tkir bo’lgan;5. Nutqi ravon bo’lgan;6. Bilish va o’qishga muhabbati kuchli bo’lgan;7. Ko’zi to’q, pokiza bo’lgan;8. Haqiqatparvar bo’lgan;9. G’urur va vijdonli bo’lgan;10. Pulni sevmaydigan 5-savol Qоbiliyat – оdаm psiхikаsining eng muhim hususiyatlаridаn biri bo’lib, bu хususiyatlаrni хаddаn tаshqаri kеng to’ldirish imkоni оqibаtidа qаndаydir bir qоbiliyatning nisbiy zаifligi (https://fayllar.org/amaliy-mashgulot--17-mavzu-havoning-nisbiy-namligini-aniqlash.html), hаttоki shundаy bu qоbiliyat bilаn hаmmаsidаn ko’rа bir-biri bilаn chаmbаrchаs bоg’liq fаоliyatning muvаfаqqiyatli bаjаrish imkоni аslо yo’q emаs.Qobiliyat bilimdan farq qiladi. Bilim – bu ilmiy mutolaalar nati­jasidir, qobiliyat esa insonning psixologik va fiziologik tuzilishiga xos bo‘lgan xususiyatdir. Qobiliyat bilim olish uchun zaruriy shartsharoit yaratadi (https://fayllar.org/3-mavzu-oqituvchi-faoliyatida-pedagogik-qobiliyat-reja.html), shu bilan birga 4-variant 1-savol Perseptiv qobiliyatlar – bu o’quvchining, tarbiyalanuvchining ichki dunyosiga kira bilish, psixologik kuzatuvchanlik, o’quvchi shaxsining vaqtinchalik psixik holatlari bilan bog’liq nozik tomonlarini tushuna bilishdan iborat qobiliyatlardirNutq qobiliyati – kishining o’z to’yg’u-xislarini nutq yordamida, shu bilan birga mimika va pantomimika yordamida aniq va ravshan qilib ifodalab berish qobiliyatidir.Tashkilotchilik qobiliyati – bu birinchidan, o’quvchilar jamoasini uyushtira bilish, bunday jamoani jipslashtira olish va ikkinchidan, o’zining shaxsiy ishini to’g’ri tashkil qila olish qobiliyatidirKommunikativlik qobiliyati – bu bolalar bilan muloqotda bo’lishga, o’quvchilarga yoshdoshish uchun to’g’ri yo’l topa bilishga, ular bilan pedagogik nuqtai-nazardan maqsadga muvofiq o’zaro aloqa bog’lashga pedagogik taktning mavjudligiga qaratilgan qobiliyatdir. 2-savol ifodalarni namo­yish qilish aslo mumkin emas.PANT0M1MIKA - bu o'qituvchining gavdasi, qoi, oyoq haraka-tini tartibga soluvchi uslubdir. O'qituvchilarning taiim-tarbiyaviy faoli­yatida o'quvchilar bilan muloqoti muhim ahamiyat kasb etishi barchaga maium. Biroq o'quvchilar bilan muloqotda o'qituvchining pantomi-mikasi, ya'ni, gavda, qoi, oyoq harakati to'g'ri ifodalanmasa, taiim-tarbiyaga asoslangan muloqot natija bermasligi mumkin. O'qituvchi o'z gavdasi, qo'li, oyoq harakatlarining holati orqali har qanday pedagogik maiumotlaming obrazini "chiza" olsa, o'quvchilar bundan zavqlana-dilar, ular ichki histuyg'ulari, tashqi hissiyotlari bilan qo'shilib butun ongini o'quv materiallari mazmunini o'zlashtirishga qaratadilar. Panto-mimika gavdani rost tutib yura bilish, qoi va oyoq harakatlarining bir-biriga mosligi, fikrlarini aniq va to'liq bayon qilib qo'lini, boshini turli harakatlarda ifodalash o'qituvchining o'z bilimiga, kuchiga ishonchini bildiradi. Shuning uchun o'qituvchining o'quvchilar oldida o'zini tuta bi­lish holatini tarbiyalashi lozim. (oyoqlari 12-15 sm 3-savol Pedagogiktexnika - o’qituvchi faoliyatining botiniy mazmunini hamda zohiriy ifodasining garmonik birligidan iboratdir. Pedagog mahoratining ma’naviy madaniyati hamda pedagogik jihatdan maqsadga muvogiq bo’lgan zohiriy ifodasi sintezidan iboratdir. (N.N.Tarasovich)Shunday qilib texnika - usullar majmuasidir. Uning vositalari esa - nutq va muloqot vositalaridir. “Pedagogik texnika” tushunchasi o’z ichiga 2 guruh tarkibiy elementlarni oladi:1. O’qituvchining odob-axloqiyko’nikmalari bilan bog’liq bo’lgan elementar: o’z jismini (mimika, pantomimika) boshqara bilish; his-tuyg’u, hayajon, ta’bini boshqara bilish (ortiqcha ruhiy zo’riqishlardan osonlik bilan xalos bo’la olish, ijobiy muhitni to’g’richa bilish): diqqat qila bilish (https://fayllar.org/6-mavzushaxsning-bilish-jarayonlari-diqqat-reja.html), kuzatuvchanlik, tasavvurning kengligi (https://fayllar.org/bunday-sharoitlarda-tolqin-uzunligi---5000--bolganspektral-ch.html); nutq texnikasi (nafas, ovozni boshqarish, diksiya, nutq tezliqi (tempi)).2. Shaxsvajamoagata’sirko’rsatabilishtexnikasi ta’lim-tarbiyaning texnalogik tomoni bilan bog’liq bo’lib, bularda: didaktik (https://fayllar.org/didaktik-oyinlar-haqida-malumotlar-reja-didaktik-oyinlar-tarif.html), tashkiliy, ijodiylik 4-savol Kommunikatsiya - o’zaro fikr almashinuv bilan bog’liq bo’lgan, aloqa uchun xizmat qiladigan tushunchaga aytiladi. Bu degani aloqa yo’li, temir yo’l, suv yo’llari orqali bajariladigan ishlarni oldindan rejalashtirish bu menejmentda boshqaruv tizimining asosiy yo’nalishidirRahbar o’z korxonasini rivojlantirishuchun 50-60%gacha o’z vaqtini kommunikatsiya bilan boglashi lozim. Boshqarish vazifalarini bajarishda, rejalashtirish, tashkil etish, tekshirish va tahlil qilish asosan fikr almashish, informatsiyalar olish, reklamalar berish bilan bog’liq bo’lishi kerak. Rivojlangan davlatlarda kommunikatsiya yo’li bilan, amerikalik rahbarlarni 73%, angliyaliklarni 63%, yaponlarni 85%i o’z korxonalarini rivojini bosh omili kommunikatsiya deb hisoblaydi 5-savol Tashkilotchilik qobiliyati – bu birinchidan, o’quvchilar jamoasini uyushtira bilish, bunday jamoani jipslashtira olish va ikkinchidan, o’zining shaxsiy ishini to’g’ri tashkil qila olish qobiliyatidir 5-variant 1-savol MIMIKA - bu o'z fikrlarini, kayfiyatini, holatini, hissiyotini qosh, ko'z va chehra muskullarining harakati bilan bayon qilish san'atidir. Ba'zan o'qituvchi chehrasining va nigohining ifodasi o'quvchilarga katta ta'sir ko'rsatadi.PANT0M1MIKA - bu o'qituvchining gavdasi, qoi, oyoq haraka-tini tartibga soluvchi uslubdir. O'qituvchilarning taiim-tarbiyaviy faoli­yatida o'quvchilar bilan muloqoti muhim ahamiyat kasb etishi barchaga maium. Biroq o'quvchilar bilan muloqotda o'qituvchining pantomi-mikasi, ya'ni, gavda, qoi, oyoq harakati to'g'ri ifodalanmasa, taiim-tarbiyaga asoslangan muloqot natija bermasligi mumkin. O'qituvchi o'z gavdasi, qo'li, oyoq harakatlarining holati orqali har qanday pedagogik maiumotlaming obrazini "chiza" olsa, o'quvchilar bundan zavqlana-dilar, ular ichki his-tuyg'ulari, tashqi hissiyotlari bilan qo'shilib butun ongini o'quv materiallari mazmunini o'zlashtirishga qaratadilar. Panto-mimika gavdani rost tutib yura bilish, qoi va oyoq harakatlarining bir-biriga mosligi, fikrlarini aniq va to'liq bayon qilib qo'lini, boshini turli harakatlarda ifodalash o'qituvchining o'z bilimiga, kuchiga ishonchini bildiradi. Shuning uchun o'qituvchining o'quvchilar oldida o'zini tuta bi­lish holatini tarbiyalashi lozim. 2-savol Kommunikatsiya - o’zaro fikr almashinuv bilan bog’liq bo’lgan, aloqa uchun xizmat qiladigan tushunchaga aytiladi. Bu degani aloqa yo’li, temir yo’l, suv yo’llari orqali bajariladigan ishlarni oldindan rejalashtirish bu menejmentda boshqaruv tizimining asosiy yo’nalishidirRahbar o’z korxonasini rivojlantirishuchun 50-60%gacha o’z vaqtini kommunikatsiya bilan boglashi lozim. Boshqarish vazifalarini bajarishda, rejalashtirish, tashkil etish, tekshirish va tahlil qilish asosan fikr almashish, informatsiyalar olish, reklamalar berish bilan bog’liq bo’lishi kerak. Rivojlangan davlatlarda kommunikatsiya yo’li bilan, amerikalik rahbarlarni 73%, angliyaliklarni 63%, yaponlarni 85%i o’z korxonalarini rivojini bosh omili kommunikatsiya deb hisoblaydi 3-savol materialni tushuntira olishi, oson yetkazish, o’quvchilarni faollashtira olish, o’quvchilarni tushuna bilishi, kuzatuvchanlik, o’quvchining ichki dunyosiga kira bilishi, nutqning ravonligi, mimika, pontamimika, nutqning qisqa, aniqligi, o’quvchilarni uyushtira bilish, har tomomnlama ta’sir eta olish, obro’ orttira olish, pedagogik taktning mavjudligi, o’quvchilar kelajagini tasavvur qila olish, tarbiya natijalarini oldindan ko’ra bilish, diqqatni bir nechta obyekt, faoliyatga qarata olish va hokazo. 4-savol Ijtimoiy-psixologik nazariyani va muomala qilishning pedagogik amaliyotini o‘rganish asosida kommunikativ ta’sirning ikki asosiy usullarini ajratish mumkin. Bular so‘z yordamida ishontirish va ta’sir etish; his-tuyg‘u, tarbiya xatti-harakatini shakllantirish, mustahkamlash va o‘zgartirishga qaratilgan usullar yig‘indisidir. Lekin ishontirish va ta’sir etishning psixologik mexanizmi bir xilda emas. O‘quvchilarga ta’sir etishning har qanday usullari o‘zining spesifikasiga ega. Pedagogik adabiyotlarda «Pedagogik ta’sir» tushunchasi qabul qilingan. Bu o‘rinda mazkur tushuncha tarbiyalanuvchining tarbiyachi bilan munosabati jarayonida uning faoliyati passivlashtirilib, qat’iy programmalashtirilib qo‘yilmaydimi? – degan savolni tug‘diradi. 5-savol materialni tushuntira olishi, oson yetkazish, o’quvchilarni faollashtira olish, o’quvchilarni tushuna bilishi, kuzatuvchanlik, o’quvchining ichki dunyosiga kira bilishi, nutqning ravonligi, mimika, pontamimika, nutqning qisqa, aniqligi, o’quvchilarni uyushtira bilish, har tomomnlama ta’sir eta olish, obro’ orttira olish, pedagogik taktning mavjudligi, o’quvchilar kelajagini tasavvur qila olish, tarbiya natijalarini oldindan ko’ra bilish, diqqatni bir nechta obyekt, faoliyatga qarata olish va hokazo 6-variant 1-savol O’qituvchi (pedagog) pedagogik, psixologik va mutaxassislik yo’nalishlari bo’yicha maxsus ma’lumot, kasbiy tayyorgarlik, yuksak axloqiy fazilatlarga ega hamda ta’lim muassasalarida faoliyat ko’rsatuvchi shaxs sanaladi. O’zbekiston Respublikasining «Ta’lim to’g’risida»gi Qonunining 5-moddasi 3-bandiga muvofiq ta’lim muassasalarida sudlangan shaxslarning pedagogik faoliyat bilan shug’ullanishlariga yo’l qo’yilmaydi. Bizning nazarimizda, zamonaviy o’qituvchi-bakalavr qiyofasida quyidagi fazilatlar namoyon bo’la olishi kerak (so’z yuritilayotgan sifatlar mohiyatan o’qituvchi-bakalavr tomonidan amalga oshirilishi zarur bo’lgan vazifa, burch va mas’uliyatlarini ifodalaydi): 1. O’qituvchi jamiyat ijtimoiy hayotida ro’y berayotgan o’zgarishlar, olib borilayotgan ijtimoiy islohotlar mohiyatini chuqur anglab yetishi hamda bu borada o’quvchilarga to’g’ri, asosli ma’lumotlarni bera olishi lozim. 2. Zamonaviy o’qituvchining ilm-fan, texnika va texnologiya yangiliklari va yutuqlaridan xabardor bo’lishi talab etiladi. 3. O’qituvchi o’z mutaxassisligi bo’yicha chuqur, puxta bilimga ega bo’lishi, o’z ustida tinimsiz izlanishi lozim. 4. O’qituvchi pedagogika va psixologiya fanlari asoslarini puxta bilish, ta’lim-tarbiya jarayonida o’quvchilarning yosh va psixologik xususiyatlarini inobatga olgan holda faoliyat tashkil etishi kerak. 5. O’qituvchi ta’lim-tarbiya jarayonida eng samarali shakl, metod va vositalardan unumli foydalana olish imkoniyatiga ega bo’lmog’i lozim. 6. O’qituvchi ijodkor, tashabbuskor va tashkilotchilik qobiliyatiga ega bo’lishi shart. 7. O’qituvchi yuksak darajadagi pedagogik mahorat, chunonchi, kommunikativlik layoqati, pedagogik texnika (nutq, yuz, qo’l-oyoq va gavda harakatlari, mimika, pantomimika, jest) qoidalari chuqur o’zlashtirib olishga erishishlari lozim. 8. O’qituvchi nutq madaniyatiga ega bo’lishi zarur, uning nutqi quyidagi xususiyatlarni o’zida aks ettira olishi kerak: a) nutqning to’g’riligi; b) nutqning aniqligi; v) nutqning ifodaviyligi; 2-savol Ilg’or pedagogik tajriba deganda, biz o'qituvchining o'z pedagoglik vazifasiga ijodiy yondashishni, o'quvchilarning ta'lim-tarbiyasida yangi, samarali yo'l va vositalarni qidirib topishni tushunamiz. Ilg’or pedagogik tajriba o'qituvchi tomonidan qo'llaniladigan ish shakli, ish usullari, uslub va vositalaridir. Ular vositasida o'quv-tarbiyaviy ishlarda eng yuqori natijalarga erishiladi. Ilg’or pedagogik tajribani o'rganish, unga asoslanib yangi pedagogik hodisa, qonuniyatlarni ochish, o'quv-tarbiya jarayoniga yaxshi sifatli o'zgarishlar kiritadi, o'quvchilarning bilish faoliyatini boshqarish, yangi ko'rinishdagi o'quv jarayonini modellashtirish muammolarini echishga sabab bo'ladi. Ijodiy ishlaydigan o'qituvchi faqatgina bolalarni muvaffaqiyatli o'qitish va tarbiyalash, ilg’or o'qituvchilar ish tajribalarini o'rganish bilangina cheklanib qolmasdan, tadqiqotchilik ko'nikma va malakalariga ham ega bo'lishi zarur. Hozirgi zamon fan va texnika taraqqiyoti o'qituvchidan ijodkor bo'lishni, fanning muhim muammolari yuzasidan erkin fikr yurita olishni, fan yutuqlarini o'quvchilarga etkaza olish va nihoyat o'quvchilarni ham ijodiy fikrlashga, tadqiqot ishlariga o'rgata olishni talab qiladi. Shuning uchun o'qituvchi alvalo tadqiqotchilik malakalarini egallashi zarur. O'qituvchi ilmiy-tadqiqot ishlari olib borish davomida olimlar tajribalarini to'playdi, taxlil qiladi, ular asosida xulosalar chiqaradi. U fan xulosalaridan o'zning amaliy faoliyatida foydalalish jarayonida hozirgi zamon o'qituvchisi uchun zarur bo'lgan juda muhim fazilatlarni etallaydi. Pedagogik tajriba o'qituvchining o'quv ishlari jarayonida egallaydigan bilimi va ko'nikmalari yig’indisidir. Bu o'qituvchining pedagogik mahorati bo'lib, u pedagogika fanining rivojlanishida boshlang’ich omil hisoblanadi 3-savol O‘qituvchi tarbiyalanuvchilarning o‘zaro tarbiyaviy ta’sirga ega ekanliklarini, ularning o‘zaro kommunikativ munosabatlari hamda faoliyatlari o‘rtasidagi bog‘lanishning mavjudligi, uning samaradorligini belgilashini unutmasligi shart. O‘qituvchi sinf jamoasiga va alohida tarbiyalanuvchiga pedagogik ta’sir ko‘rsatishida muvaffaqiyatlarga erishishi uchun, o‘quvchilar orasida o‘zaro pedagogik munosabatlar tizimini oqilona rejalashtirishi va psixologik muhitni ijobiy tomonga o‘zgartirishi lozim. To‘g‘ri tashkil etilgan va har jihatdan mukammal bo‘lgan, yosh avlodning qalbi va ongini asrashga, ularni milliy va umumbashariy qadriyatlar ruhida tarbiyalashga qaratilgan pedagogik munosabatlar tizimini tashkil etish uchun o‘qituvchi har bir o‘quvchi ruhiyatini chuqur bilib olishi, ularning ichki imkoniyatlaridan xabardor bo‘lishi, axborot berishi, fikr almashishi, ular qayg‘usini, tuyg‘ularini tushunishi va hamdard bo‘lishi zarur. Pedagogik munosabatda muvaffaqiyatlarga erishish uchun o‘qituvchi: o‘quvchilar bilan bo‘lajak munosabatni modellashtira olishi; munosabatda bo‘ladigan sinf jamoasi xususiyatlarini oldindan bilishi; bevosita samimiy va hamjihatlikka asoslangan munosabat o‘rnatish; O‘QUVCHILARGA PEDAGOGIK TA’SIR KO‘RSATISHDA O‘QITUVCHI AMAL QILADIGAN QOIDALAR tarbiyaning aniq bir maqsadga qaratilganligi tarbiyaning hayotiy faoliyat bilan bog‘liq hodisa ekanligi shaxsni jamoada tarbiyalanishida o‘ziga xos xususiyatlarini e’tiborga olish tarbiyalanuvchi shaxsga nisbatan talabchan bo‘lish va uning shaxsini hurmat qilish tarbiyalanuvchining yosh va o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olishi tarbiyaviy ishlarning izchilligi va muntazam olib borilishini ta’minlash munosabatda ustunlikka ega bo‘lib, uni demokratik talablar asosida oqilona boshqarish; munosabatning ijobiy va salbiy jihatlarini uzluksiz tahlil etib borishi lozim. Tаkt аhlоqiy tushunchа bo’lib, u insоnlаrning o’zаrо munоsаbаtlаrini muvоfiqlаshtirish, tаrtibgа sоlish, insоnpаrvаrlik g’оyalаrigа аsоslаngаn bo’lib, аndishаli hulq, hаr qаndаy ziddiyatli vаziyatlаrdа hаm insоn hurmаti sаqlаnib qоlishini tаlаb qilаdi. Hаr bir insоndаn, аyniqsа o’qituvchidаn аndishаli bo’lish tаlаb qilinаdi. Bоshqаchа qilib аytgаndа, pеdаgоgik tаkt bu o’qituvchining tа’lim оluvchilаr оldidа o’zini tutishni bilishi, tа’lim оluvchining hоlаtini, intilishlаri, qiziqishlаrini tushunа оlishi vа eng sаmаrаli tа’sir yo’lini tоpа оlishidir. 4-savol Pedagogik takt – o‘qituvchi kasbiy mahoratining asosi bo‘lib, o‘quv¬chilarga barcha demokratik talablar asosida pedagogik ta’sir o‘tkazish, muloqotni insonparvarlik tuyg‘ulari asosida o‘rnatish o‘lchovi, o‘quv¬chilarda mustaqil fikr yuritishni hamda ongli intizomni tarkib toptirish ko‘nikmalarini hosil qilish shaklidir. Pedagogikada o‘qi¬tuvchining o‘quv¬chilar bilan munosabati ularning yosh xususiyatlariga qarab belgi¬lanishi va bu qonuniyatga amal qilinishi qat’iy talab qilinadi. Shunday ekan, o‘qituvchi ta’lim–tarbiya jarayonida hali to‘liq shakllanmagan, ta’s¬irlarga va ruhiy kechinmalarga tez beriluvchi, ota–onasining sevimli farzandi bo‘lgan murg‘ak qalb egalari bilan muloqot qilayotganligini aslo unutmasligi kerak. O‘quvchilar bilan muloqotda pedagogik taktga zid bo‘lgan qo‘pollik, adolatsizlik, qo‘rqitish, haqorat, mensimaslik, pedagogikaga zid bo‘lgan jazolash usullarini qo‘llash va boshqa ular shaxsiga salbiy ta’sir qiladigan turli jargon so‘zlar ishlatish o‘quvchilar qalbini umuman tuzalmaydigan darajada jarohatlab qo‘yishi, yoki o‘qituvchining obro‘siga putur etka¬zishi mumkin. O‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi bunday qarama-qarshi¬liklar, ko‘pincha, dars va darsdan tashqari jarayonlarda sodir bo‘ladi. Bunda ayniqsa yosh o‘qituvchilarning pedagogik takt sirlarini bilmasligi, tajribasizligi pand beradi. O‘qituvchining taktik mahorati birdaniga shakllanib qolmaydi, u yillar davomida pedagogik faoliyatda, ustozlar tajribasini o‘rganishda, dars jarayonida, sinfdan tashqari faoliyatda va tarbiyaviy soatlarda o‘quv¬chilar bilan muloqotda takomillashib boradi. Dars jarayonida peda¬gogik mahoratning asosi bo‘lmish pedagogik taktga ega bo‘lish o‘qi¬tuvchi uchun juda zarurdir. 5-savol Pedagogik nizolarning asosiy sabablaridan bin bu - pedagogik jarayondagi aloqalar tizimida o'qituvchi bilan o'quvchi o'rtasidagi muomola munosabatlar katta o'rin egallaydi. Muallim pedagogik jarayonda asosiy figura yetakchi kishidir. O'qituvchi pedagogik ishda fidoiylik ko'rsatib muallimlik burchini yuksak darajada bajarib bolalarga bilim berib ular qalbiga halollik, go'zallik, odob-axloq nurini singdira olganliklari o'quvchiga nisbatan xushmuomalalikda bo'lganliklari uchun obro' va hurmatga erishganlar. Afsuski barcha o'qituvchilar ham to'g'ri tajribaga, yetarli bilim va ko'nikmlarga ega emas. Ayrimlari o'quvchilarga yetarli bilim bera olmaslik bilan o'quvchi ko'ngliga yo'l topa olmasa, ayrimlari qo'pol muomola, o'quvchini o'rinsiz dilini og'ritish bilan ajralib turadi. Bunday pedagoglar yoshlar tarbiyasiga, ularning bilim doirasining yuksalishiga, axloqiga salbiy ta'sir etadilar. Ayniqsa u boshlang'ich sinflarga ularning kelajagiga ham nojo'ya ta'sir etadigan darajaga borib yetadi. Natijada o'quvchi yoshlar kelajakda yetuk marralar, maqsadlarga intilmay o'qituvchidek sharafli kasbga havas qilmay qo'yadilar. Bunday bilim berish, muomola jamiyatda umuminsoniy milliy-axloqiy normalarga to'g'ri kelmaydi. Pedagogik jarayonda o'quvchi talabalar tabiati shu darajda murakkabki uni to'g'ri shakllantira boorish uchun o'qituvchidan yuksak malaka, kuchli bilim, yetuk tajribali Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257 bo'lishni taqozo etadi. Bazi murabbiylar o'z talablarini bajarmagan o'quvchilarga uni tarbiyalash maqsadida ularni turli qo'pol so'zlar bilan haqorat qilishi, hatto urishini ham o'zining nazarida to'g'ri deb baholaydi. U shunday qilsa o'quvchi to'g'ri shakllanadi deb o'ylaydi ham. Bunday holatlar ko'pincha tarbiyasi og'ir, nosog'lom oilada yashayotgan bolalar o'rtasida vujudga kelishi mumkin. Shunday ekan har bir o'quvchining oilaviy sharoitidan kelib chiqib uning yashash muhitini o'rgangan holda yondashishi kerak. 7-variant 1-savol Muloqot madaniyatining tarbiyalovchi imkoniyatlarini ro’yobga chiqarish ko’p jihatdan o’qituvchining shaxsiy sifatlari bilan belgilanishini ta’kidlab o’tish lozim. Pedagogik muloqot madaniyatining har jihatdan to’g’ri tanlangan, o’qituvchining ma’naviy saviyasi, betakror xususiyatlariga muvofiq keluvchi uslubi quyidagi vazifalar majmuini hal qilishga yordam beradi: birinchidan, muloqotda har bir o’quvchiga alohida e’tibor va dilkashlik, sinf jamoasi bilan umumiy muloqot jarayonini soddalashtiradi, o’qituvchining erkin pedagogik faoliyati uchun zamin tayyorlaydi, ziddiyatli vaziyatlarni oson hal qiladi; ikkinchidan, har bir o’quvchi bilan o’zaro munosabatni erkin muloqot asosida tashkil qilish, ularning yosh xususiyatlariga monand pedagogik va psixologik muloqot uslublarini tanlash, uning ruhiyatini bilishga, ichki dunyosiga “kirib borish”ga yo’l ochadi; uchinchidan, pedagogik muloqotda o’qituvchining ma’naviy-axloqiy normalari muvaffaqiyatlar kaliti bo’lib, ta’lim-tarbiya samaradorligini oshiradi, muloqotning barcha bosqichlarida o’qituvchining o’z faoliyatidan qoniqish hissini xotirjamligini ta’minlaydi. O’qituvchining o’quvchilar bilan muloqot madaniyati individual uslublarini shakllantirish metodikasi quyidagi bosqichlarni o’z ichiga oladi: 1. O’quvchilar bilan muloqot qilish madaniyatining individual shaxsiy xususiyatlarini o’rganishi. O’quvchilar shaxsiy xususiyatlarini mustaqil tahlil qilish, har tomonlama tavsif berish, o’qituvchining muloqotni to’g’ri tashkil etishi asosida amalga oshadi. 2. Shaxsiy muloqotda ro’y beradigan kamchiliklarni aniqlash va darhol ularga barham berish choralarini izlab topish: muloqotda qo’pollik, mensimaslik va boshqa salbiy holatlarni engish. 3. O’qituvchi o’zi uchun muloqot madaniyatining qulay bo’lgan uslublarini ishlab chiqishga doir faoliyatni ishlab chiqishi va o’z-o’zini kuzatish bilan yutuq va kamchiliklarni taqqoslash. 4. O’zining muloqot madaniyati uslublariga muvofiq keluvchi milliy an’ana va ma’naviyatimizga xos jihatlardan unumli foydalanish. 5. Muloqot madaniyatida pedagogik faoliyat qonuniyatlaridan chetga chiqmaslik, bu uslubni mustahkamlash (pedagogik amaliyot va malaka oshirish jarayonida). 2-sav0l Pedagogik takt – o’qituvchi kasbiy mahoratining asosi bo’lib, o’quvchilarga barcha demokratik talablar asosida pedagogik ta’sir o’tkazish, muloqotni insonparvarlik tuyg’ulari asosida o’rnatish o’lchovi, o’quvchilarda mustaqil fikr yuritishni hamda ongli intizomni tarkib toptirish ko’nikmalarini hosil qilish shaklidir. Pedagogikada o’qituvchining o’quvchilar bilan munosabati ularning yosh xususiyatlariga qarab belgilanishi va bu qonuniyatga amal qilinishi qat’iy talab qilinadi. SHunday ekan, o’qituvchi ta’lim–tarbiya jarayonida hali to’liq shakllanmagan, ta’sirlarga va ruhiy kechinmalarga tez beriluvchi, ota–onasining sevimli farzandi bo’lgan murg’ak qalb egalari bilan muloqot qilayotganligini aslo unutmasligi kerak. 3-savol Pedagogik mahorat (https://fayllar.org/pedagogik-mahorat-fanidan-test-variantlari-1-variant-pedagogik.html)— o‘qituvchilarning shaxsiy (bolajonligi, xayrihoxligi, insonparvarligi, mehibonligi va h.k.) va kasbiy (bilimdonligi, zukkoligi, fidoyiligi, ijodkorligi (https://fayllar.org/reja-oqituvchi-ijodkorligi.html), qobiliyati va h.k) fazilatlarini belgilovchi xususiyat bo‘lib, o‘qituvchilarning ta‘lim-tarbiyaviy faoliyatida yuqori darajaga erishishini, kasbiy mahoratini doimiy takomillashtirib borish imkoniyatini ta‘minlovchi faoliyatdir. U o'z fanini mukammal bilgan, pedagogik-psixologik va metodik tayyorgarlikka ega bo'lgan, о'quvchilarni о'qitish, tarbiyalash va rivojlantirishning optimal yo‘llarini izlab topish uchun, amaliy faoliyat olib boradigan har bir о ‘qituvchining kasbiy faoliyatida namoyon bo'ladi. 4-savol Pedagogning muomala odobi Pеdаgоg оdоbi umuminsоniy vа milliy ахlоqning qоnuniyatlаri (https://fayllar.org/inson-faoliyati-jarayonida-yashash-muhitibilan-ozaro-munosaba.html), vаzifаlаri, tаmоyillаri, tushunchаlаri, tаlаblаri, mеzоnlаrini tа’lim-tаrbiya jаrаyonidа оydinlаshtirib, pеdаgоgning tа’lim оluvchilаr, kаsbdоshlаri, оtа-оnаlаr, tа’lim muаssаsаsi rаhbаrlаri bilаn munоsаbаtlаridа nаmоyon bo’lаdigаn kаsbiy-ахlоqiy хususiyatlаri yig’indisidir. Pеdаgоg оdоbi eng аvvаlо, tаrbiyachi vа tаrbiyalаnuvchilаrning o’zаrо munоsаbаtlаridа nаmоyon bo’lаdi. Birоq bundаy yondаshuv bir qаdаr chеklаngаn nuqtаi nаzаr ekаnligini tа’kidlаsh jоiz. Zеrо, tаrbiyachining kаsbiy ахlоqi fаqаt tаrbiyalаnuvchilаr bilаn mulоqоti jаrаyonidаginа nаmоyon bo’lmаydi, bаlki uning butun fаоliyati dаvоmidа birinchi dаrаjаli ehtiyoj sifаtidа ifоdаlаnаdi. Bоshqаchа аytgаndа, pеdаgоg оdоbi tushunchаsi tаrbiyachi dunyoqаrаshining hаyotiy tizimini аnglаtаdi. Pеdаgоg оdоbi tushunchаsining mаzmuni ахlоqiylik bilаn birgа iqtisоdiy, siyosiy, huquqiy jihаtlаrni hаm o’z ichigа qаmrаb оlаdi. 5-savol O'qituvchi kasbiy faoliyatida muloqot madaniyatini shakllantirish muammosi kishilik jamiyatining ehtiyojlari va talablaridan kelib chiqqan holda hal qilinadi. Shu boisdan hozirgi davrda O'zbekiston Respub-likasining "Ta'lim to'g'risida"gi Qonuni, "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi"da kasb tanlash motivlari, kasbiy tayyorgarlik, kasbiy layoqat va kasbiy mahorat bilan cheklanib qolmaslikni, balki bo'lg'usi pedagog kadrlar shaxsiy faoliyatida kasbiy madaniyatni tarkib toptirish mutlaqo zarur ekanligi ta'kidlanadi. Respublikamizda o'qituvchilik kasbining o'ziga xos etnopsixologik fazilatlari, hislatlari, qobiliyatlari ish uslublari, pedagogik mahorat sirlarini egallash yo'llari, shaxslararo muloqot mada­niyati yuzasidan turli davrlarda har xil ilmiy izlanishlar olib borilgan.Muloqot madaniyatining tarbiyalovchi imkoniyatlarini ro'yobga chi-qarish ko'p jihatdan o'qituvchining shaxsiy sifatlari bilan belgilanishini ta'kidlab o'tish lozim. 8-variant 1-savol Muloqot – insonlarning bir-birlari bilan axborot almashish jarayoni. Ilmiy manbalarda uning kommunikativ, interaktiv va perseptiv jihatlari borligi aytiladi. Muloqotning kommunikativ jihati deyilganda, suhbatdoshlarning o‘zaro axborot almashuvi, interaktiv jihati deyilganda, ularning ekstralingvistik omillar yordamida bir-birlariga o‘zaro ta’sir o‘tkazishi, perseptiv jihati deyilganda suhbat jarayonida bir-birlarini anglashga intilishi nazarda tutiladi.Pedagogik muloqot esa ana shu muloqot turlaridan biri bo‘lib, pedagogik faoliyat jarayonida yuzaga keladi. «Pedagogik muloqotda ta’lim psixologiyasi, tarbiyaning psixologik asoslari, o‘qituvchi va o‘quvchi munosabatlari, o‘qituvchi psixologiyasi, maktablarda ta’lim-tarbiya jarayonlarini boshqarish muhim o‘rinni egallaydi» 2-savol O‘z-o‘zini tarbiyalash metodlari. O‘quvchida o‘z-o‘zini tarbiyalashga, ya’ni, o‘z ustida ongli, bartartib ishlashga ehtiyoj paydo bo‘lgandagina tarbiya jarayonini samarali deb hisoblash mumkin. Tarbiya jarayonida o‘z-o‘zini tarbiyalash metodlaridan foydalanish samarali hisoblanadi. O‘z-o‘zini tarbiyalash metodlari o‘quvchilarning o‘zini o‘zi idora qilishlari, turli o‘quvchilar organlari faoliyatida faol ishtirok etishlarini ta’minlash, ularning ijtimoiy mavqelarini oshirish maqsadida qo‘llaniluvchi usullardir. O‘z-o‘zini tarbiyalash o‘quvchilarning o‘zini o‘zi idora qilish va o‘quvchilarning turli organlari faoliyatida faol ishtirok etishni ta’minlash, ularning ijtimoiy mavqeini oshirishning ta’sirchan vositasidir. O‘quvchilar o‘qish, tarbiya va dam olishda o‘z-o‘zini tarbiyalash usullaridan foydalanadilar, bu usullar o‘quvchilarni o‘z-o‘zini tarbiyalash tashabbuskorlik va mustaqillikka undaydi.O‘z-o‘zini tahlil (nazorat) qilish o‘z shaxsi, mavjud fazilatlari, xatti-harakati, xulq-atvorini tahlil qilish, mavjud sifatlarni boyitish yoki salbiy odatlarni bartaraf etishga qaratilgan faoliyat usuli.O‘z-o‘zini tahlil (nazorat) qilish uchun o‘quvchi o‘zining yurish-turishi, intizomi, ijobiy fazilatlarining ortib borishi va aksincha, salbiy odatlarining kamayib borishi haqida muntazam ravishda kundaligiga yozib boradi.O‘z-o‘zini baholash mavjud fazilatlari, xatti-harakati, xulq-atvorini tahlil qilish asosida o‘z shaxsiga baho berishga yo‘naltirilgan faoliyat usuli.O‘quvchining qobiliyatini o‘z kuchi bilan yuzaga chiqishiga yordamlashish zarur. O‘z-o‘zini baholash qiyin, lekin o‘quvchini bunga etarli tayyorlash mumkin. SHu bois o‘quvchi irodali bo‘lishi, o‘z burchini tushunishi, tahsil va tarbiya olish uchun sababli asos bo‘lishi, ya’ni, tarbiyalanishni xohlashi, o‘zini o‘rtoqlari, atrofdagilarning ko‘zi bilan ko‘rish va o‘z-o‘zini takomillashtirishga intilishi lozim.O‘z-o‘zini baholash o‘quvchi uchun shaxsiy imkoniyatlarini hisob-kitob qilish, o‘ziga chetdan turib xolisona baho berish, o‘zidan qoniqish hosil qilishda yordam beradi.Izohlash – tarbiyalanuvchiga hissiy-og‘zaki ta’sir etish usuli. Izohlashning hikoya va tushuntirishdan farqlanadigan muhim belgisi muayyan guruh yoki alohida shaxsga yo‘naltirilganligidir. Ushbu metodni qo‘llash sinfning o‘quvchilarining umumiy yoki jamoa a’zolarining shaxsiy xususiyatlarini bilishga asoslanadi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bilan ish olib borishda izohlashning elementar usul va vositalari qo‘llaniladi: «SHunday harakat qilish kerak», «Hamma shunday qiladi». O‘smirlar bilan ishlaganda ma’naviy-axloqiy tushunchalarning ijtimoiy ahamiyati va ma’nosini izohlash zarur. 3-savol Pedagogik nizo va uning sabablari Nizo – istaklari, qiziqishlari (https://fayllar.org/0-2-yosh-chaqaloqlar-chaqaloqlar-3-8-yosh-maktabgacha-yoshdagi.html), qadriyatlari yoki tushunchalari mos kelmasligi sababli yuzaga keladigan ikki yoki undan ortiq sub’ektlar o‘rtasidagi ijtimoiy o‘zaro aloqalar shakli (sub’ektlar individ/guruh/o‘z o‘zi bilan– ichki nizolar holatlarida bo‘ladi).“Nizo”va “nizoli vaziyat” tushunchalarini ajratishni bilish kerak, ular o‘rtasida katta farq bor.Nizoli vaziyat – ijtimoiy sub’ektlar o‘rtasida haqiqiy qarama-qarshilikni yuzaga keltiruvchi insonlar manfaatlarining mos kelmasligi.Asosiy belgisi – nizo predmeti yuzaga kelishi (https://fayllar.org/nizo-tabiati-nizo-turlari-nizo-jarayoni-dinamikasi-nizoni-hal.html), lekin hozircha ochiq faol kurashning yo‘qligi.Ya’ni to‘qnashuv rivojlanishi jarayonida nizodan oldin har doim nizoli vaziyat yuzaga keladi, uning asosi hisoblanadi.Nizolarni to‘rt turlari ko‘rsatiladi:ichki shaxsiy,shaxsning kuchi bo‘yicha tahminan teng motivlari (https://fayllar.org/atmosfera-togrisida-umumiy-malumotlar-yer-sirti-yaqinidaquruq.html), qiziqishlari, ishqibozligi, manfaatlarining kurashini aks ettiruvchi (https://fayllar.org/korib-chiqilayotgan-predmet-sohasidagi-obektlarningholati-va.html);shaxslararo, o‘z hayotiy faoliyatida qarama-qarshi maqsadlarni amalga oshirishga intiluvchi shaxslarni ifoda etadi;guruhlararo, biri-biriga mos kelmaydigan maqsadlarni ko‘zlagan va ularni amalga oshirish yo‘lida bir-biriga to‘sqinlik qiluvchi ijtimoiy guruhlar nizo tomonlari sifatida ishtirok etishlari bilan ajralib turadi (https://fayllar.org/r-e-t-s-e-p-t-a-l-m-a-s-h-i-n-u-v-d-a-s-t-u-r-i-n-i-y-a-r-a-t.html) 4-savol Pеdаgоgik mеhnаt – mеhnаt turlаridаn biri bo’lib, undа o’qituvchi vа o’quvchilаr, mоddiy vа mа’nаviy vоsitаlаr, mеhnаt shаrt-shаrоitlаri fаоl o’zаrо hаrаkаtdа bo’lаdi. Qаchоnki, pеdаgоgik fаоliyat fаn vа аmаliyotning zаmоnаviy yutuqlаrigа (https://fayllar.org/dasturiy-vositalar-majmuidir-multimediagurkirab-rivojlanayotg.html), mеhnаt jаrаyonini hаr tоmоnlаmа mеtоdоlоgik tаhlil etish, bаrchа оmillаrdаn mаjmuаviy fоydаlаnishgа аsоslаnsа, u hоldа uni ilmiy tаshkil etilgаn mеhnаt dеb аtаsh mumkin. O’qituvchi mеhnаtini ilmiy tаshkil etishgа pеdаgоgikаning аlоhidа sоhаsi sifаtidа qаrаlаdi. O‘qituvchi mehnatining muvaffaqiyati va samarasi uni ilmiy jihatdan pux­ta tashkil etishga (https://fayllar.org/mavzu-talimi-mazmuni.html), mehnatni oqilona uyushtirishga ta’sir etadigan shart – sharoitlarga va mehnatni amalga oshirish yo‘llarini to‘g‘ri belgilashga bog‘liq. O‘qituvchi mehnati doimo ijodkorlik bilan amalga oshiriladi. Shuning uchun mehnatni amalga oshiruvchi o‘qituvchi avvalo o‘z meh­natini rejalashtirishda, o‘zi puxta egallagan pedagogik mahoratiga va o‘z ilmiga tayanishi lozim. Hozirgi zamon axborot kommunikatsion texno­logiyalarining taraqqiyoti davrida o‘qituvchi mehnatini ilmiy asosda tashkil qilish fan va texnika yutuqlarini o‘qituvchi tomonidan qay dara­jada o‘zlashtirilishiga ham bog‘liq. Shu bilan birga o‘qituvchi mehnatini ilmiy asosda tashkil qilish uchun fanlar integratsiyasini, pedagogika va psixologiya fanlarining eng so‘nggi yutuqlarini muntazam o‘zlashtirib borish shart. Ushbu bilimlar axborot kommunikatsion texnologiyalari (https://fayllar.org/o-x-xamidov-2022-yil---filologiyada-axborotkommunikatsion-tex.html), matbuot, ilmiy jurnallar, ilmiy adabiyotlar asosida o‘zlashtiriladi. O‘qituvchi mehnatini ilmiy asosda tashkil etishda vaqtdan unumli foydalanish, o‘zining keng imkoniyatlarini hamisha hisobga olish (https://fayllar.org/toshkent-2022-mavzu-aktsiyalarni-nominal-va-sotib-olish-bahosi.html), o‘quv va tarbiya jarayonida har bir daqiqadan unumli foydalanish, vaqtni bekorga o‘tkazishga yo‘l qo‘ymaslik muvaffaqiyat garovidir. O‘qituvchi mehnatini ilmiy asosda tashkil etishda avvalo: - o‘z ijodiy imkoniyatlariga ishonishi; - ta’lim muassasalarida olib boriladigan ta’lim – tarbiya jarayonini to‘liq tasavvur eta olishi; - har bir tarbiyalanuvchining ruhiy holatini puxta bilishi; - o‘z mehnati mexanizmin , qonuniyatlarini, cheklangan imko­ni­yatlarini yaxshi anglashi; - ta’lim-tarbiya jarayonida axborot kommunikatsion texnolo­giya­laridan unumli foydalanishni bilishi shart.O‘qituvchi mehnatini ilmiy jihatdan to‘g‘ri tashkil etish bir maqsad­ga yo‘naltirilgan ijtimoiy–foydali mehnat bo‘lib, u yuqorida ta’kidlab o‘til­ganlardan tashqari (https://fayllar.org/sinfdan-va-maktabdantashqari-tarbiyaviy-ishlar-konsepsiyasi-s.html), aql va diqqatni, jismoniy kuchni, shijoat va g‘ay­ratni talab etadi. 5-savol Rahbarkasbiy faoliyatida muloqot madaniyatini shakllantirish muammosi kishilik jamiyatining ehtiyojlari va talablaridan kelib chiqqan holda hal qilinadi. SHu boisdan hozirgi davrda O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da kasb tanlash motivlari, kasbiy tayyorgarlik, kasbiy layoqat va kasbiy mahorat bilan cheklanib qolmaslikni, balki bo‘lg‘usi pedagog kadrlar shaxsiy faoliyatida kasbiy madaniyatni tarkib toptirish mutlaqo zarur ekanligi ta’kidlanadi. Respublikamizda o‘qituvchilik kasbining o‘ziga xos etnopsixologik fazilatlari, hislatlari, qobiliyatlari ish uslublari, pedagogik mahorat sirlarini egallash yo‘llari, shaxslararo muloqot madaniyati yuzasidan turli davrlarda har xil ilmiy izlanishlar olib borilgan.Muloqot madaniyatining tarbiyalovchi imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarish ko‘p jihatdan o‘qituvchining shaxsiy sifatlari bilan belgilanishini ta’kidlab o‘tish lozim. Pedagogik muloqot madaniyatining har jihatdan to‘g‘ri tanlangan, o‘qituvchining ma’naviy saviyasi, betakror xususiyatlariga muvofiq keluvchi uslubi quyidagi vazifalar majmuini hal qilishga yordam beradi: 9-variant 1-savol Pedagogik nizolarni muvaffaqiyatli hal qilish odatda muammoni aniqlash, uni tahlil qilish, uni hal qilish bo‘yicha harakatlar va natijalarni baholash siklini o‘z ichiga oladi. Har qanday aniq bir vaziyatda nizolarni hal qilish bo‘yicha siyosatni ishlab chiqishga kirishishdan avval ularning manbalarini aniqlash zarur.Pеdаgоg vа tа’lim оluvchi pоzitsiyalаrining to‘g’ri kеlmаsligi ko‘p kоnfliktlаrgа sаbаb bo‘lаdi, shuning uchun kоnflikt vаziyatlаrdа qo‘llаnilаdigаn sinаlgаn quyidаgi qоidаlаrni bilish kеrаk:Birinchi qоidа. Kоnflikt vаziyatini o‘z qo‘ligа оlish. Bu emоtsiоnаl tаrаnglikni bаrtаrаf etishni аnglаtаdi. Buning uchun оrtiqchа jismоniy zo‘riqishdаn, оrtiqchа hаtti-hаrаkаtlаrdаn hаlоs bo‘lish kеrаk. Mimikа, pоzа, jеstlаr fаqаtginа оdаmning ichki kеchinmаlаrini ifоdаlаb qоlmаy, ungа tа’sir hаm ko‘rsаtаdi. SHundаy qilib, tаshqi vаzminlik vа хоtirjаmlik!Ikkinchi qоidа. O‘z хаtti-hаrаkаtlаri bilаn shеrigigа tа’sir ko‘rsаtish. Bundа ishtirоkchining yuzini diqqаt bilаn o‘rgаnib chiqish yordаm bеrаdi, fikrni jаmlаydi vа uning hоlаtini аniqlаshgа imkоn yarаtаdi.Uchinchi qоidа. Hаmsuhbаtning хаtti-hаrаkаtlаri mоtivlаrini tushunа оlish. Аqliy tаhlilning ishgа sоlinishi emоtsiоnаl qizishni pаsаytirаdi. YAхshisi hоlаtning murаkkаbligini tushungаnligini ifоdа etish (Mеn sizning hоlаtingizni tushunib turibmаn...), o‘z hоlаtini tushuntirish (SHu mеni o‘ylаntiryapti...) YA’ni hаttihаrаkаtni dаrrоv bаhоlаmаng, оldin tug’ilgаn vаziyatgа bo‘lgаn munоsаbаtingizni bildirishgа hаrаkаt qiling.To‘rtinchi qоidа. Mаqsаdni muvоfiqlаshtirish. Tа’lim оluvchi bilаn sizni birlаshtiruvchi nаrsаni tеzrоq аnglаsh vа uni ko‘rsаtish.Bеshinchi qоidа. Sаmаrаli yеchim bоrligigа ishоnishingizni nаmоyish qiling. Vа nihоyat, kоnflikt hаl qilingаnidаn so‘ng uni tаhlil qilib chiqing (sаbаbi vа оldini оlish yo‘llаri). 2-savol Hozirgi kunda pedagogik texnika tushunchasi ikkita guruhga bo'lib o'rganiladi .Birinchi guruh komponentlari : o'qituvchining shaxsiy axloqiy fazilatlari va xulqi bilan bog'liq bo'lib , ta’lim-tarbiya jarayonida o'z o'zini boshqarish malakalarida ( refleksiya) namoyon bo'ladi: • ta ’lim-tarbiya jarayonida o'z xatti-harakatlarini boshqarishi , (mimika , pantomimika); • ta ’lim-tarbiya jarayonida o'z hissiyotini va kayfiyatini ji- lovlay olishi va turli nojo‘ya ta’sirlarga berilmaslik; •mukammal ijtimoiy perseptiv qobiliyatlarga (diqqat , kuzatuvchanlik,xayol ) egaligi; • nutq texnikasini (nafas olish , ovozni boshqarish , nutq tempi) bilishi va o‘z o'rida qo‘Ilay olishi. Pedagogik texnikaning ikkinchi guruh komponentlari o'qituvchining shaxs va jamoaga ta’sir ko'rsatish malakalari bilan bog'liq bo'lib, bu guruh ta’limtarbiya jarayonining texnologik tomonini qamrab oladi: •o'qituvchining didaktik , tashkilotchilik , konstruktiv , kommunikativ qobiliyatlari; •ma’lum bir reja asosida o'z oldiga qo'yilgan talablarining bajarilishini nazorat qilishi; • ta ’lim muassasasida va o'quvchilar jamoasida ta’lim-tarbiya bi- lan bog'liq bo'lgan ijodiy faoliyatni tashkil eta olishi; •o'quvchilar bilan pedagogik muloqot jarayonini bir muvozanatda saqlab boshqara olishi 3-savol Pedagogik takt - o'qituvchi kasbiy mahoratining asosi. Takt ahloqiy tushuncha bo'lib, u insonlarning o'zaro munosabatlarini muvofiqlashtirish, tartibga solish, insonparvarlik g'oyalariga asoslangan bo'lib, andishali xulq, har qanday ziddiyatli vaziyatlarda ham inson hurmati saqlanib qolishini talab qiladi. Har bir insondan, ayniqsa o'qituvchidan andishali bo'lish talab qilinadi. Boshqacha qilib aytganda, pedagogik takt bu o'qituvchining talabalar oldida o'zini tutishni bilishi, bolaning holatini, intilishlari, qiziqishlarini tushuna olishi va eng samarali ta'sir yo'lini topa olishidir. Shunday qilib, pedagogik takt bu o'qituvchining talabalarga nisbatan amalga oshiradigan ta'sirining mezonidir. ТАKT VA TAKTIKA Taktika tanlash turli vaziyatlarda turli rollarni bajarish bilan bog'liq. Bu haqida ma'lumotni psixolog A. B. Dobrovich kitoblaridan olish mumkin. Bu to'rtta pozisiya bo'lib, ular quyidagicha: «yuqoridan pastga», «pastdan yuqoriga», «yonma-yon» va «aralashmaslik pozisiyasi». «Yuqoridan pastga» pozisiyasi o'qituvchi mustaqilligini, barcha mas'uliyatni o'z bo'yniga olishini namoyish etadi. Bu pozisiya "ota" pozisiyasi ham deb ataladi. «Pastdan yuqoriga» pozisiyasida o'ziga ishonmaydigan, tobe' shaxs bo'ladi. A. B. Dobrovich so'zi bilan aytganda, bu "bola" pozisiyasi.Pedagogik taktni shakllantirish omillari. Insonparvarlik g'oyalariga asoslangan pedagogikada pedagog quyidagi tamoyillarga amal qilishi lozim, deyiladi: Tarbiyalanuvchilarga mehrli bo'lish, mehrini ko'rsata olisbi; Talabalar hatti-harakatlarining "ichki prajinalarini" ko'ra olish; Vaziyatni to'g'ri baholay olish; Maqsadga muvofiq ta'sir usulini tanlash; Talabalar bilan samarali muloqot qura olish. 4-savol Perseptiv qobiliyatlar – bu o’quvchining, tarbiyalanuvchining ichki dunyosiga kira bilish, psixologik kuzatuvchanlik, o’quvchi shaxsining vaqtinchalik psixik holatlari bilan bog’liq nozik tomonlarini tushuna bilishdan iborat qobiliyatlardir Nutq qobiliyati – kishining o’z to’yg’u-xislarini nutq yordamida, shu bilan birga mimika va pantomimika yordamida aniq va ravshan qilib ifodalab berish qobiliyatidir. Tashkilotchilik qobiliyati – bu birinchidan, o’quvchilar jamoasini uyushtira bilish, bunday jamoani jipslashtira olish va ikkinchidan, o’zining shaxsiy ishini to’g’ri tashkil qila olish qobiliyatidir Kommunikativlik qobiliyati – bu bolalar bilan muloqotda bo’lishga, o’quvchilarga yoshdoshish uchun to’g’ri yo’l topa bilishga, ular bilan pedagogik nuqtainazardan maqsadga muvofiq o’zaro aloqa bog’lashga pedagogik taktning mavjudligiga qaratilgan qobiliyatdir. 5-savol Pedagogning muomala odobi Pеdаgоg оdоbi umuminsоniy vа milliy ахlоqning qоnuniyatlаri (https://fayllar.org/inson-faoliyati-jarayonida-yashash-muhitibilan-ozaro-munosaba.html), vаzifаlаri, tаmоyillаri, tushunchаlаri, tаlаblаri, mеzоnlаrini tа’lim-tаrbiya jаrаyonidа оydinlаshtirib, pеdаgоgning tа’lim оluvchilаr, kаsbdоshlаri, оtа-оnаlаr, tа’lim muаssаsаsi rаhbаrlаri bilаn munоsаbаtlаridа nаmоyon bo’lаdigаn kаsbiy-ахlоqiy хususiyatlаri yig’indisidir. Pеdаgоg оdоbi eng аvvаlо, tаrbiyachi vа tаrbiyalаnuvchilаrning o’zаrо munоsаbаtlаridа nаmоyon bo’lаdi. Birоq bundаy yondаshuv bir qаdаr chеklаngаn nuqtаi nаzаr ekаnligini (https://fayllar.org/al-horazmiy-nomidagi-urganch-davlat-universiteti-milliy-goya-m.html)tа’kidlаsh jоiz. Zеrо, tаrbiyachining kаsbiy ахlоqi fаqаt tаrbiyalаnuvchilаr bilаn mulоqоti jаrаyonidаginа nаmоyon bo’lmаydi, bаlki uning butun fаоliyati dаvоmidа birinchi dаrаjаli ehtiyoj sifаtidа ifоdаlаnаdi. Bоshqаchа аytgаndа, pеdаgоg оdоbi tushunchаsi tаrbiyachi dunyoqаrаshining hаyotiy tizimini аnglаtаdi. Pеdаgоg оdоbi tushunchаsining mаzmuni ахlоqiylik bilаn birgа iqtisоdiy, siyosiy, huquqiy jihаtlаrni hаm o’z ichigа qаmrаb оlаdi. 10-variant 1-savol MIMIKA - bu o'z fikrlarini, kayfiyatini, holatini, hissiyotini qosh, ko'z va chehra muskullarining harakati bilan bayon qilish san'atidir. Ba'zan o'qituvchi chehrasining va nigohining ifodasi o'quvchilarga katta ta'sir ko'rsatadi. PANT0M1MIKA - bu o'qituvchining gavdasi, qoi, oyoq haraka-tini tartibga soluvchi uslubdir. O'qituvchilarning taiim-tarbiyaviy faoli­yatida o'quvchilar bilan muloqoti muhim ahamiyat kasb etishi barchaga maium. Biroq o'quvchilar bilan muloqotda o'qituvchining pantomi-mikasi, ya'ni, gavda, qoi, oyoq harakati to'g'ri ifodalanmasa, taiim-tarbiyaga asoslangan muloqot natija bermasligi mumkin. O'qituvchi o'z gavdasi, qo'li, oyoq harakatlarining holati orqali har qanday pedagogik maiumotlaming obrazini "chiza" olsa, o'quvchilar bundan zavqlana-dilar, ular ichki his-tuyg'ulari, tashqi hissiyotlari bilan qo'shilib butun ongini o'quv materiallari mazmunini o'zlashtirishga qaratadilar. Panto-mimika gavdani rost tutib yura bilish, qoi va oyoq harakatlarining bir-biriga mosligi, fikrlarini aniq va to'liq bayon qilib qo'lini, boshini turli harakatlarda ifodalash o'qituvchining o'z bilimiga, kuchiga ishonchini bildiradi. Shuning uchun o'qituvchining o'quvchilar oldida o'zini tuta bi­lish holatini tarbiyalashi lozim. 2-savol Pedagogning muomala odobi Pеdаgоg оdоbi umuminsоniy vа milliy ахlоqning qоnuniyatlаri (https://fayllar.org/inson-faoliyati-jarayonida-yashash-muhitibilan-ozaro-munosaba.html), vаzifаlаri, tаmоyillаri, tushunchаlаri, tаlаblаri, mеzоnlаrini tа’lim-tаrbiya jаrаyonidа оydinlаshtirib, pеdаgоgning tа’lim оluvchilаr, kаsbdоshlаri, оtа-оnаlаr, tа’lim muаssаsаsi rаhbаrlаri bilаn munоsаbаtlаridа nаmоyon bo’lаdigаn kаsbiy-ахlоqiy хususiyatlаri yig’indisidir. Pеdаgоg оdоbi eng аvvаlо, tаrbiyachi vа tаrbiyalаnuvchilаrning o’zаrо munоsаbаtlаridа nаmоyon bo’lаdi. Birоq bundаy yondаshuv bir qаdаr chеklаngаn nuqtаi nаzаr ekаnligini (https://fayllar.org/al-horazmiy-nomidagi-urganch-davlat-universiteti-milliy-goya-m.html)tа’kidlаsh jоiz. Zеrо, tаrbiyachining kаsbiy ахlоqi fаqаt tаrbiyalаnuvchilаr bilаn mulоqоti jаrаyonidаginа nаmоyon bo’lmаydi, bаlki uning butun fаоliyati dаvоmidа birinchi dаrаjаli ehtiyoj sifаtidа ifоdаlаnаdi. Bоshqаchа аytgаndа, pеdаgоg оdоbi tushunchаsi tаrbiyachi dunyoqаrаshining hаyotiy tizimini аnglаtаdi. Pеdаgоg оdоbi tushunchаsining mаzmuni ахlоqiylik bilаn birgа iqtisоdiy, siyosiy, huquqiy jihаtlаrni hаm o’z ichigа qаmrаb оlаdi. 3-savol Pedagogiktexnika - o’qituvchi faoliyatining botiniy mazmunini hamda zohiriy ifodasining garmonik birligidan iboratdir. Pedagog mahoratining ma’naviy madaniyati hamda pedagogik jihatdan maqsadga muvogiq bo’lgan zohiriy ifodasi sintezidan iboratdir. (N.N.Tarasovich) Shunday qilib texnika - usullar majmuasidir. Uning vositalari esa - nutq va muloqot vositalaridir. “Pedagogik texnika” tushunchasi o’z ichiga 2 guruh tarkibiy elementlarni oladi: 1. O’qituvchining odob-axloqiyko’nikmalari bilan bog’liq bo’lgan elementar: o’z jismini (mimika, pantomimika) boshqara bilish; his-tuyg’u, hayajon, ta’bini boshqara bilish (ortiqcha ruhiy zo’riqishlardan osonlik bilan xalos bo’la olish, ijobiy muhitni to’g’richa bilish): diqqat qila bilish (https://fayllar.org/6-mavzushaxsning-bilish-jarayonlari-diqqat-reja.html), kuzatuvchanlik, tasavvurning kengligi (https://fayllar.org/bunday-sharoitlarda-tolqin-uzunligi---5000--bolganspektral-ch.html); nutq texnikasi (nafas, ovozni boshqarish, diksiya, nutq tezliqi (tempi)). 2. Shaxsvajamoagata’sirko’rsatabilishtexnikasi ta’lim-tarbiyaning texnalogik tomoni bilan bog’liq bo’lib, bularda: didaktik (https://fayllar.org/didaktikoyinlar-haqida-malumotlar-reja-didaktik-oyinlar-tarif.html), tashkiliy, ijodiylik (https://fayllar.org/sinf--7-fan-ona-tili-mavzu.html), muomala ko’nikmalari; talab qila bilish, pedagogik muloqotni boshqara bilish (https://fayllar.org/chegaradan-chiquvchi-etik.html), jamoatchilik ijodiy faoliyatini tashkil eta bilish va boshqalar kiradi. 4-savol Nutq inson aqliy faoliyatining end oliy va asosiy vositasidir. Chunki insonni boshqa jonzotlardan ajratib turadigan ham nutq emasmi?Shunday ekan, inson aqliy faoliyatining eng oliy maxsullari tafakkur mevalari til va nutq orqali ro’yobga chiqadi. Til tafakkur mahsullarining hayotga tadbiq etilishiga vosita bo’luvchi qudratli quroldir Nutq madaniyati o’qituvchilarda ijodiylik, mustaqil fikrlash, ijodiy fikr mahsulini nutq sharoitiga mos ravishda og’zaki, yozma shakllarda to’g’ri, ravon ifodalash ko’ninikmalarini shakllantirish va rivojlantirish, til sezgilarini tarbiyalashga xizmat qilmog’i lozim. 5-savol Ilg’or innovatsion pedagogik tajribalar ko’rinishida elektron darslik (https://fayllar.org/1-elektron-darslik-va-uning-turlari-zamonaviy-elektron-darslik.html), elektron qo’llanma va boshqa elektron nashrlarga talabning kuchayib borayotganligi ilm-fan taraqqiyotini yana chuqur egallash uchun yaratilayotgan qulay imkoniyatlardir. Ilg’or pedagogik tajriba ko’rinishida ommalashib kelayotgan elektron adabiyotlar va ularning tatbiqi davr talabi hisoblanadi. Ilg’or pedagogik tajribalarni aniqlash o’qituvchining darslarini kuzatish va tahlil etish jarayonida ma’lum bo’ladi. So’ngi yillarda ochiq darslarni rejalashtirish o’qituvchi uchun shart bo’lgan me’yorga aylanib bormoqda. Shunga ko’ra har bir o’qituvchi mutaxassis sifatida (https://fayllar.org/amaliy-psixologmutaxassis-va-shaxs-sifatida.html), o’z sohasining malakali va bilimdon fidoyisi sifatida ilmiy asoslangan dars tahlili va uning metodikasini bilmog’i lozim. Dars tahlillari jarayonida o’qituvchi tomonidan ko’tarib chiqilgan yangiliklar (https://fayllar.org/1-moliya-tizimida-moliyaviy-yangiliklar-va-ularningqollanilis.html), yangicha yondashuvlar (https://fayllar.org/2-i-bob-ozbekistonda-maktabgacha-talim-tizimiga-yangicha-yonda.html), innovatsion metodlar tatbiqi va uning samaradorligiga ko’ra ta’lim mazmunidagi ijobiy o’zgarishlarga qarab ilg’or pedagogik tajriba umumlashtiriladi va ommalashtiriladi. 8.6.Ilgor pedagogik tajribalarni organish va ularni qo`llash metodlari va ilg’or xorijiy tajribalar. Ochiq darslar mobaynida eng yuqori ball olib (https://fayllar.org/1-quyidagi-jazolardan-qaysi-biri-voyaga-yetmagan-shaxslarga-ni.html), yuqoridagi talablar bo’yicha o’qituvchining alohida ko’rsatgichlari tahlil etiladi. (Ochiq darslar kuzatuvi va tahlili metodikasi ilova etildi). Ilg’or pedagogik tajribalarni aniqlash va ommalashtirish o’ziga xos mahorat maktabini yaratadi. Bunda “uztoz-shogird” tizimi shakllanadi. Endi tetapoya bo’lib, maktab ostonasini hatlab o’tayotgan yosh mutaxassislarni mahorat maktabidan bahramand bo’lishi, ijtimoiy faol va malakali raqobatbardosh pedagog kadrlar tayyorlashning asosiy omili hisoblanadi. 11-variant 1-savol Pedagogik texnikani egallash mahorati (https://fayllar.org/notiqlik-nutqi-etikasi-va-estetikasi.html)O'qituvchi pedagogik faoliyatida pedagogik texnikaning ko 'niktna va malakalarini mukammal takomillashtirgan holda o 'z mahoratini oshirish uchun quyidagi jarayonlarni bilishi lozim:1. O'qituvchi o'zlashtirishi lozim bo'lgan pedagogik texnikaning muhim tarkibiy qismlaridan biri uning nutq texnikasidir (nutq tempi, dik-siyasi, tovush ohangini baland, o'rta, past qila olishi va hokazo).Dars jarayonida o'quv materiallarini idrok qilishda o'qituvchining nutqi muhim rol o'ynaydi. Olimlarning fikricha, o'quvchilar tomonidan 1/2 foiz o'quv materialini tafakkur orqali idrok qilish va o'zlashtirish o'qituvchilarning nutqiga va uning so'zlarni to'g'ri talaffuz qilishiga bog'liq. O'quvchilar o'qituvchining nutqini nihoyatda kuzatuvchanlik va qiziqish bilan tinglaydilar. Past ohangda gapiradigan o'qituvchining darsi o'quvchilar uchun zerikarli bo'ladi, nihoyatda baland gapirish, oddiy suhbat chog'ida ovozni baland qilib so'zlashish o'quvchilami darsdan bezdiradi va charchatadi. O'quvchilarning bunday o'qituvchi ta'limidan ko'ngillari soviydi. Shuning uchun o'qituvchi savodli gapirishi, o'z nut­qini chiroyli va tushunarli, ta'sirchan qilib bayon qilishi, o'z fikr va his-tuyg'ularini so'zda aniq ifodalash malakalariga ega bo'lishi lozim, 2-savol Ilg’or innovatsion pedagogik tajribalar ko’rinishida elektron darslik (https://fayllar.org/1-elektron-darslik-va-uning-turlari-zamonaviy-elektron-darslik.html), elektron qo’llanma va boshqa elektron nashrlarga talabning kuchayib borayotganligi ilm-fan taraqqiyotini yana chuqur egallash uchun yaratilayotgan qulay imkoniyatlardir. Ilg’or pedagogik tajriba ko’rinishida ommalashib kelayotgan elektron adabiyotlar va ularning tatbiqi davr talabi hisoblanadi.Ilg’or pedagogik tajribalarni aniqlash o’qituvchining darslarini kuzatish va tahlil etish jarayonida ma’lum bo’ladi. So’ngi yillarda ochiq darslarni rejalashtirish o’qituvchi uchun shart bo’lgan me’yorga aylanib bormoqda. Shunga ko’ra har bir o’qituvchi mutaxassis sifatida (https://fayllar.org/amaliy-psixologmutaxassis-va-shaxs-sifatida.html), o’z sohasining malakali va bilimdon fidoyisi sifatida ilmiy asoslangan dars tahlili va uning metodikasini bilmog’i lozim. Dars tahlillari jarayonida o’qituvchi tomonidan ko’tarib chiqilgan yangiliklar (https://fayllar.org/1-moliya-tizimida-moliyaviy-yangiliklar-va-ularningqollanilis.html), yangicha yondashuvlar (https://fayllar.org/2-i-bob-ozbekistonda-maktabgacha-talim-tizimiga-yangicha-yonda.html), innovatsion metodlar tatbiqi va uning samaradorligiga ko’ra ta’lim mazmunidagi ijobiy o’zgarishlarga qarab ilg’or pedagogik tajriba umumlashtiriladi va ommalashtiriladi. 8.6.Ilgor pedagogik tajribalarni organish va ularni qo`llash metodlari va ilg’or xorijiy tajribalar.Ochiq darslar mobaynida eng yuqori ball olib (https://fayllar.org/1-quyidagi-jazolardan-qaysi-biri-voyaga-yetmagan-shaxslarga-ni.html), yuqoridagi talablar bo’yicha o’qituvchining alohida ko’rsatgichlari tahlil etiladi. (Ochiq darslar kuzatuvi va tahlili metodikasi ilova etildi).Ilg’or pedagogik tajribalarni aniqlash va ommalashtirish o’ziga xos mahorat maktabini yaratadi. Bunda “uztoz-shogird” tizimi shakllanadi. Endi tetapoya bo’lib, maktab ostonasini hatlab o’tayotgan yosh mutaxassislarni mahorat maktabidan bahramand bo’lishi, ijtimoiy faol va malakali raqobatbardosh pedagog kadrlar tayyorlashning asosiy omili hisoblanadi. 3-savol Nutq – tildagi mavjud ifoda vositalaridan foydalangan holda real­likka aylangan fikr bo‘lib ikki xil ko’rinishda namoyon bo‘ladi: 1) ichki nutq; 2) tashqi nutq.O‘qituvchi ongida hosil bo‘ladigan, hali amalga oshmagan til ele­ment­laridan tashkil topgan, kishining og‘iz ochmasdan fikrlashi, mulo­haza yuritishi, o‘ylashi ichki nutqdir.O‘qituvchi mulohazasi va fikrining til vositasida nutq organlariga ta’siri va harakati bilan real tovushlar sifatida yuzaga keladigan nutq – tashqi nutq bo‘lib, u ijtimoiy hodisadir.O‘qituvchining nutqiy faoliyati: so‘zlash, mutolaa qilish va eshi­tishdan iborat. Nutq hodisasi monolog, dialog, polilog, deklamatsiya ham­da ay­rim matn va kitob shaklida bo‘lishi mumkin. Nutq maxsus bel­gi­langan tar­tibda o‘zining hajmi bilan notiqqa havola etiladi.Pеdаgоgik-psiхоlоgik аdаbiyotlаr tаhlili аsоsidа nutqning quyidаgi o’zigа хоsliklаrini аjrаtib ko’rsаtish mumkin: 1. Funktsiyalаri: mulоqоt, shахsgа tа’sir ko’rsаtish, tа’lim vа tаrbiya vоsitаsi. 2. Shаkllаri: tаshqi nutq (оg’zаki): mоnоlоg, diаlоg, pоlilоg; yozmа: dоklаd, rеfеrаt, аnnоtаtsiya vа bоshqаlаr; ichki nuqt. 3. Nutq tехnikаsi: pеdаgоg оvоzining kаsbiy sifаti: tеmbr, intоnаtsiya, diktsiya, tеmpоritm (bir minudа 120 tа so’z). 4. Nutqiy fаоliyat turlаri: o’qish, yozish, gаpirish. 5. Nutq uslublаri: ilmiy, rаsmiy, so’zlаshuv, bаdiiy, оmmаbоp. 6. Nutqqа qo’yilаdigаn tаlаblаr: tаlаffuzning аniqligi, ifоdаviylik, emоtsiоnаllik, diktsiyaning tushunаrligi, tоvushlаrning аniq tаlаffuz qilinishi, оbrаzlilik, nutq mаdаniyati, so’zdаn fоydаlаnish qоidаlаrigа riоya qilish, tеmpоritmgа аmаl qilish. 7. Nutqni egаllаshdа yo’l qo’yilаdigаn kаmchiliklаr: mоnоtоnlik, tеmpоritmning оshib kеtishi, nоto’g’ri diktsiya, so’zlаrni nоo’rin qo’llаsh, til qоidаlаrini buzish.O‘qituvchi nutqi­ning ta’sirchanligi nutqning asosiy sifatlaridan biri sanaladi va nutqdagi to‘g‘rilik va aniqlik, mantiqiylik va tozalik tinglovchiga ta’sir etish uchun yo‘naltirilgan bo‘ladi. 4-savol O’quvchilarning kun tartibi Maktab o’z ishini oila bilan uzviy bog’lik holda olib boradi. Maktab va oilaning yag’ona maqsadi bolalarga ta’lim va tarbiya berishdir. Tashqi muhitning qulay sharoiti ta’sirida bola va o’smirlar organizmi o’sib ulg’aya boradi. Kun tartibi to’g’ri tashkil etilganda bola charchamaydi, nerv tizimida shartli reflekslar vujudga keladi, bolalar imtizomli va tartibli bo’la boradi. Kun tartibiga rioya qilinmaganda esa bola to’lik dam olmasdan, toliqtib qoladi, uyqusi, ishtaxasi yomonlashadi, asabi buziladi, ish qobiliyati pasaydi.Uy vazifalari bola yoshiga mos bo’lishi kerak. 1 sinf o’quvchilariga 45 minutlik, 2 – sinf o’quvchilariga 1 – 1,5 soatik, 3 – 4 sinflar uchun 2 – 2,5 soatlik, 5 – 11 sinf o’quvchilari uchun 3 – 3,5 soatlik uy vazifani berilishi tavsiya etiladi. O’quvchi uyda maxsus jihozlangan joyda, qaddini to’g’ri tutib, boshini qiyshaytirmasdan, tirsaklarini stol ustiga tikka holda o’tirib dars tayyorlashini kerak. 5-savol O’qituvchining kommunikativ malakasi.Bugungi kunda mustaqil respublikamiz dunyo hamjamiyati tomonidan tan olinayotgan ekan, uning kelgusidagi rivoji, gullab-yashnashi bugungi kun (https://fayllar.org/bugungi-kun-innovatsiyasida-buyuk-ajdodlarimizning-qoshganhis.html)yoshlariga bogliqdir. Demak, bugungi yoshlar har tomonlama rivojlangan, o‘ziga, boshqa insonga, jamiyatga, tabiatga va mehnatga o‘z to‘gri munosabatini bildira oladigan (https://fayllar.org/nx5124-g-10-v1-t-3700g-52tq-snr-s2995g-48tx.html), mustaqil faoliyat ko‘rsata oladigan, ijodkor, tashabbuskor va tadbirkor bo‘lmogi lozim. O‘quvchida ana shu xususiyatlarning rivojlanishi so‘zsiz o‘qituvchiga, uning o‘quv-tarbiya jarayonini to‘gri boshqara olishiga va o‘quvchilar bilan o‘rnata oladigan muomala va munosabatlariga bog`liq. Kоmmunikаtiv qоbiliyat – bu pеdаgоgik o’zаrо hаrаkаt sоhаsidа mахsus (https://fayllar.org/mavzu-biologiya-oqituvchisining-kommunikativ-konikmalarini-riv.html)ko’rinishgа egа bo’lgаn mulоqоtgа qоbiliyatlilikdir. Psiхоlоgik аdаbiyotlаrdа kоmmunikаtiv qоbiliyatlаrning bir qаnchа turlаri аjrаtib ko’rsаtilаdi: 1) insоnning insоnni tushunа оlishi (insоnni shахs sifаtidа, uning аlоhidа jihаtlаrini, mоtiv vа ehtiyojlаrini bаhоlаsh, tаshqi хulq-аtvоrini ichki оlаmi bilаn bоg’liqlikdа ko’rib chiqish, yuz, qo’l, gаvdа hаrаkаtlаrini “o’qish” ko’nikmаsi) 2) insоnni o’z-o’zini аnglаy оlishi (o’z bilimi, qоbiliyati, o’z хаrаktеri vа bоshqа qirrаlаrini bаhоlаsh, insоn bоshqаlаr tоmоnidаn qаy tаrzdа qаbul (https://fayllar.org/no-yevklid-geometriya.html)qilinishi vа аtrоfdаgilаr ko’zi bilаn bаhоlаsh); 3) mulоqоt vаziyatini to’g’ri baholash 12 variant 1-savoli Pedagogik texnikaning tarkibiy qismlari.Pedagogik texnikaning muhim xususiyatlaridan biri o'qituvchining o‘quvchilar bilan bevosita muloqoti jarayonida shakllanadigan kasbiy texnik ko'nikma va malakalaridir. Bunda pedagogik texnikaning ko'nikma va malakalari o'qituvchining pedagogik mahorati bilan aloqadorlikda shakllanib boradi.Rivojlangan pedagogik texnika xususiyatlari o'qituvchiga o‘quvchilar bilan muloqot jarayonida zarur so'z va gap ohangi, qarash, imo ishorani tez va aniq topish, kutilmagan pedagogik v aziyatlarda bosiqlik va osoyishtalik. aniq fikr yuritish, vaziyatni fikran va tez tahlil qilish kabiqobiliyatiarini namoyish etish bilan ifodalanadi. Pedagogik texnikaning ushbu xususiyatlari o‘qituvchj kasbiy mahoratida aniq ifodalangan individual shaxsiy shakl oladi, ya’ni o‘qituvchining psixologik-fiziologik xususiyatlari asosida uning shaxsiy pedagogik texnikasini tarkib toptiradi.Individual pedagogik texnikaning shakllanishi o‘qituvchining yoshi, jinsi, mijozi, fe’l-atvori, salomatligi, anatomik-fiziologik xususiyatlariga bogiiq. 2-savol MIMIKA - bu o'z fikrlarini, kayfiyatini, holatini, hissiyotini qosh, ko'z va chehra muskullarining harakati bilan bayon qilish san'atidir. Ba'zan o'qituvchi chehrasining va nigohining ifodasi o'quvchilarga katta ta'sir ko'rsatadi.PANT0M1MIKA - bu o'qituvchining gavdasi, qoi, oyoq haraka-tini tartibga soluvchi uslubdir. O'qituvchilarning taiim-tarbiyaviy faoli­yatida o'quvchilar bilan muloqoti muhim ahamiyat kasb etishi barchaga maium. Biroq o'quvchilar bilan muloqotda o'qituvchining pantomi-mikasi, ya'ni, gavda, qoi, oyoq harakati to'g'ri ifodalanmasa, taiim-tarbiyaga asoslangan muloqot natija bermasligi mumkin. O'qituvchi o'z gavdasi, qo'li, oyoq harakatlarining holati orqali har qanday pedagogik maiumotlaming obrazini "chiza" olsa, o'quvchilar bundan zavqlana-dilar, ular ichki his-tuyg'ulari, tashqi hissiyotlari bilan qo'shilib butun ongini o'quv materiallari mazmunini o'zlashtirishga qaratadilar. Panto-mimika gavdani rost tutib yura bilish, qoi va oyoq harakatlarining bir-biriga mosligi, fikrlarini aniq va to'liq bayon qilib qo'lini, boshini turli harakatlarda ifodalash o'qituvchining o'z bilimiga, kuchiga ishonchini bildiradi. Shuning uchun o'qituvchining o'quvchilar oldida o'zini tuta bi­lish holatini tarbiyalashi lozim. 3-savol Nutq – odam tomonidan ijtimoiy tarixiy tajribani о‘zlashtirish va avlodlarga berish yoki о‘zaro aloqa о‘rnatish yoki о‘z xarakatlarini rejalashtirish maqsadida tildan foydalanish jarayonidir.Til ijtimoiy xodisa, aloqa vositasi bо‘lsa, nutq aloqa qilish jarayonining о‘zginasidir. Nutq - odamlar til orqali bir-biri bilan muomala va aloqa qilishning aloxida usulidir. Odam о‘z nutqi orqali о‘zining bilimlari , fikrlari, xislari va istaklarini boshqa kishilarga aytish, xislari va istaklarini boshqa kishilarga aytib bera oladi va boshqa kishilarning fikrlarini о‘zlashtirib oladi, boshqa kishilarning xislari va istaklarini bilib oladi. Nutq – odamlarning til vositasi bilan aloqa qilishning tarixan tarkib topgan shakli. Nutq muloqotda tildan foydalanish jarayoni. Nutq til bilan funksional jihatdan bog‘liq. 4-savol Pedagogik qobiliyat – bu qobiliyat turlaridan biri bo‘lib, kishining pedagogik faoliyatga yaroqliligini va shu faoliyat bilan muvaffaqiyatli shug`ullana olishini aniqlab beradi. Qоbiliyat – оdаm psiхikаsining eng muhim hususiyatlаridаn biri bo’lib, bu хususiyatlаrni хаddаn tаshqаri kеng to’ldirish imkоni оqibаtidа qаndаydir bir qоbiliyatning nisbiy zаifligi, hаttоki shundаy bu qоbiliyat bilаn hаmmаsidаn ko’rа bir-biri bilаn chаmbаrchаs bоg’liq fаоliyatning muvаfаqqiyatli bаjаrish imkоni аslо yo’q emаs. 5-savol Pedagogik mahoratning tarkibiy qismlari I. Ta’lim maqsadi, o‘quv-tarbiya jarayonining shaxsga yo‘naltirilganligi sifatidagi shaxsga yangicha qarash: 1) shaxs pedagogik jarayonning obyekti emas, subyekti sifatida aks etadi (http://www.genderi.org/mominjonova-sevinch-2-bilet-nazorat-ishi.html); 2) shaxs – qandaydir tashqi maqsadlarga erishish vositasi emas, ta’lim tizimi maqsadi; 3) har bir o‘quvchi qobiliyatli, ko‘plab o‘quvchilar iqtidorli; 4) shaxsning muhim sifatlari sifatida yuksak axloqiy qadriyatlar (yaxshilik, sevgi, mehnatsevarlik, vijdon, qadr-qimmat, fuqarolik va boshqalar) aks etadi. 13-variant 1-savol Hozirgi kunda pedagogik texnika tushunchasi ikkita guruhga bo'lib o'rganiladi . Birinchi guruh komponentlari : o'qituvchining shaxsiy axloqiy fazilatlari va xulqi bilan bog'liq bo'lib , ta’lim-tarbiya jarayonida o'z o'zini boshqarish malakalarida ( refleksiya) namoyon bo'ladi:• ta ’lim-tarbiya jarayonida o'z xatti-harakatlarini boshqarishi , (mimika , pantomimika); • ta ’lim-tarbiya jarayonida o'z hissiyotini va kayfiyatini ji- lovlay olishi va turli nojo‘ya ta’sirlarga berilmaslik; •mukammal ijtimoiy perseptiv qobiliyatlarga (diqqat , kuzatuvchanlik,xayol ) egaligi; • nutq texnikasini (nafas olish , ovozni boshqarish , nutq tempi) bilishi va o‘z o'rida qo‘Ilay olishi.Pedagogik texnikaning ikkinchi guruh komponentlari o'qituvchining shaxs va jamoaga ta’sir ko'rsatish malakalari bilan bog'liq bo'lib, bu guruh ta’lim-tarbiya jarayonining texnologik tomonini qamrab oladi: •o'qituvchining didaktik , tashkilotchilik , konstruktiv , kommunikativ qobiliyatlari; •ma’lum bir reja asosida o'z oldiga qo'yilgan talablarining bajarilishini nazorat qilishi; • ta ’lim muassasasida va o'quvchilar jamoasida ta’lim-tarbiya bi- lan bog'liq bo'lgan ijodiy faoliyatni tashkil eta olishi; •o'quvchilar bilan pedagogik muloqot jarayonini bir muvozanatda saqlab boshqara olishi 2-savol Nutq inson aqliy faoliyatining end oliy va asosiy vositasidir. Chunki insonni boshqa jonzotlardan ajratib turadigan ham nutq emasmi?Shunday ekan, inson aqliy faoliyatining eng oliy maxsullari tafakkur mevalari til va nutq orqali ro’yobga chiqadi. Til tafakkur mahsullarining hayotga tadbiq etilishiga vosita bo’luvchi qudratli quroldir Nutq madaniyati o’qituvchilarda ijodiylik, mustaqil fikrlash, ijodiy fikr mahsulini nutq sharoitiga mos ravishda og’zaki, yozma shakllarda to’g’ri, ravon ifodalash ko’ninikmalarini shakllantirish va rivojlantirish, til sezgilarini tarbiyalashga xizmat qilmog’i lozim. 3-savol davlat akkreditatsiyasi — davlat ta’lim muassasalari va tashkilotlari, shuningdek nodavlat ta’lim tashkilotlari (bundan buyon matnda ta’lim tashkilotlari deb yuritiladi) faoliyatining davlat ta’lim standartlari va davlat ta’lim talablariga hamda o‘quv dasturlariga muvofiqligining davlat tomonidan e’tirof etilishi hamda ularning bitiruvchilariga ma’lumot to‘g‘risidagi hujjatlarni topshirish huquqining taqdim etilishidan iborat jarayon; davlat ta’lim muassasasi — davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari tomonidan davlat mulki bo‘lgan mol-mulk negizida tashkil etilgan, davlat ta’lim standartlariga va davlat ta’lim talablariga muvofiq ta’lim beradigan muassasa; davlat ta’lim standartlari — davlat tomonidan ta’limning mazmuni va sifatiga nisbatan belgilanadigan talablar majmui; davlat ta’lim talablari — ta’limning tuzilmasiga, mazmuniga va uni amalga oshirish shart-sharoitlariga, shuningdek ta’lim oluvchilarning jismoniy, shaxsiy, intellektual, ilmiy hamda kasbiy sifatlariga qo‘yiladigan majburiy talablar; malaka — shaxsning kasbiy faoliyatning muayyan turini bajarishga tayyorgarligini ifodalaydigan, ma’lumot to‘g‘risidagi tegishli hujjat bilan tasdiqlanadigan bilim, qobiliyat, mahorat va ko‘nikmalar darajasi; mutaxassislik — malaka berish bilan yakunlanadigan muayyan kasbiy tayyorgarlik turining nomi; 4-savol Pedagogik nizolarni muvaffaqiyatli hal qilish odatda muammoni aniqlash, uni tahlil qilish, uni hal qilish bo‘yicha harakatlar va natijalarni baholash siklini o‘z ichiga oladi. Har qanday aniq bir vaziyatda nizolarni hal qilish bo‘yicha siyosatni ishlab chiqishga kirishishdan avval ularning manbalarini aniqlash zarur.Pеdаgоg vа tа’lim оluvchi pоzitsiyalаrining to‘g’ri kеlmаsligi ko‘p kоnfliktlаrgа sаbаb bo‘lаdi, shuning uchun kоnflikt vаziyatlаrdа qo‘llаnilаdigаn sinаlgаn quyidаgi qоidаlаrni bilish kеrаk:Birinchi qоidа. Kоnflikt vаziyatini o‘z qo‘ligа оlish. Bu emоtsiоnаl tаrаnglikni bаrtаrаf etishni аnglаtаdi. Buning uchun оrtiqchа jismоniy zo‘riqishdаn, оrtiqchа hаtti-hаrаkаtlаrdаn hаlоs bo‘lish kеrаk. Mimikа, pоzа, jеstlаr fаqаtginа оdаmning ichki kеchinmаlаrini ifоdаlаb qоlmаy, ungа tа’sir hаm ko‘rsаtаdi. SHundаy qilib, tаshqi vаzminlik vа хоtirjаmlik!Ikkinchi qоidа. O‘z хаtti-hаrаkаtlаri bilаn shеrigigа tа’sir ko‘rsаtish. Bundа ishtirоkchining yuzini diqqаt bilаn o‘rgаnib chiqish yordаm bеrаdi, fikrni jаmlаydi vа uning hоlаtini аniqlаshgа imkоn yarаtаdi.Uchinchi qоidа. Hаmsuhbаtning хаtti-hаrаkаtlаri mоtivlаrini tushunа оlish. Аqliy tаhlilning ishgа sоlinishi emоtsiоnаl qizishni pаsаytirаdi. YAхshisi hоlаtning murаkkаbligini tushungаnligini ifоdа etish (Mеn sizning hоlаtingizni tushunib turibmаn...), o‘z hоlаtini tushuntirish (SHu mеni o‘ylаntiryapti...) YA’ni hаttihаrаkаtni dаrrоv bаhоlаmаng, оldin tug’ilgаn vаziyatgа bo‘lgаn munоsаbаtingizni bildirishgа hаrаkаt qiling.To‘rtinchi qоidа. Mаqsаdni muvоfiqlаshtirish. Tа’lim оluvchi bilаn sizni birlаshtiruvchi nаrsаni tеzrоq аnglаsh vа uni ko‘rsаtish.Bеshinchi qоidа. Sаmаrаli yеchim bоrligigа ishоnishingizni nаmоyish qiling. Vа nihоyat, kоnflikt hаl qilingаnidаn so‘ng uni tаhlil qilib chiqing (sаbаbi vа оldini оlish yo‘llаri). 5-savol O‘z-o‘zini tarbiyalash metodlari. O‘quvchida o‘z-o‘zini tarbiyalashga, ya’ni, o‘z ustida ongli, bartartib ishlashga ehtiyoj paydo bo‘lgandagina tarbiya jarayonini samarali deb hisoblash mumkin. Tarbiya jarayonida o‘z-o‘zini tarbiyalash metodlaridan foydalanish samarali hisoblanadi. O‘z-o‘zini tarbiyalash metodlari o‘quvchilarning o‘zini o‘zi idora qilishlari, turli o‘quvchilar organlari faoliyatida faol ishtirok etishlarini ta’minlash, ularning ijtimoiy mavqelarini oshirish maqsadida qo‘llaniluvchi usullardir.O‘z-o‘zini tarbiyalash o‘quvchilarning o‘zini o‘zi idora qilish va o‘quvchilarning turli organlari faoliyatida faol ishtirok etishni ta’minlash, ularning ijtimoiy mavqeini oshirishning ta’sirchan vositasidir. O‘quvchilar o‘qish, tarbiya va dam olishda o‘z-o‘zini tarbiyalash usullaridan foydalanadilar, bu usullar o‘quvchilarni o‘z-o‘zini tarbiyalash tashabbuskorlik va mustaqillikka undaydi.O‘z-o‘zini tahlil (nazorat) qilish o‘z shaxsi, mavjud fazilatlari, xatti-harakati, xulq-atvorini tahlil qilish, mavjud sifatlarni boyitish yoki salbiy odatlarni bartaraf etishga qaratilgan faoliyat usuli.O‘z-o‘zini tahlil (nazorat) qilish uchun o‘quvchi o‘zining yurish-turishi, intizomi, ijobiy fazilatlarining ortib borishi va aksincha, salbiy odatlarining kamayib borishi haqida muntazam ravishda kundaligiga yozib boradi.O‘z-o‘zini baholash mavjud fazilatlari, xatti-harakati, xulq-atvorini tahlil qilish asosida o‘z shaxsiga baho berishga yo‘naltirilgan faoliyat usuli.O‘quvchining qobiliyatini o‘z kuchi bilan yuzaga chiqishiga yordamlashish zarur. O‘z-o‘zini baholash qiyin, lekin o‘quvchini bunga etarli tayyorlash mumkin. SHu bois o‘quvchi irodali bo‘lishi, o‘z burchini tushunishi, tahsil va tarbiya olish uchun sababli asos bo‘lishi, ya’ni, tarbiyalanishni xohlashi, o‘zini o‘rtoqlari, atrofdagilarning ko‘zi bilan ko‘rish va o‘z-o‘zini takomillashtirishga intilishi lozim.O‘z-o‘zini baholash o‘quvchi uchun shaxsiy imkoniyatlarini hisob-kitob qilish, o‘ziga chetdan turib xolisona baho berish, o‘zidan qoniqish hosil qilishda yordam beradi.Izohlash – tarbiyalanuvchiga hissiy-og‘zaki ta’sir etish usuli. Izohlashning hikoya va tushuntirishdan farqlanadigan muhim belgisi muayyan guruh yoki alohida shaxsga yo‘naltirilganligidir. Ushbu metodni qo‘llash sinfning o‘quvchilarining umumiy yoki jamoa a’zolarining shaxsiy xususiyatlarini bilishga asoslanadi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bilan ish olib borishda izohlashning elementar usul va vositalari qo‘llaniladi: «SHunday harakat qilish kerak», «Hamma shunday qiladi». O‘smirlar bilan ishlaganda ma’naviy-axloqiy tushunchalarning ijtimoiy ahamiyati va ma’nosini izohlash zarur. 14-variant 1-savol Nutq texnikasi: nafas olish, tovush, diktsiya, ritmika Pedagogik texnikaning tarkibiy qismlaridan biri o‘qituvchining nutq malakalarini, ya’ni savodli gapirish, o‘z nutqini chiroyli va tushunarli, ta’sirchan qilib bayon etish, o‘z fikr va his-tuygularini so‘zda aniq ifodalash malakalarini egallashdan iborat. O‘qituvchining nutq madaniyatiga ega bo‘lishi, to‘gri nafas olishni ishlab chiqishi eng katta – eng asosiy qiymatdir. Ogzaki nutq mahoratini yuksaltirish, nafaqat hikoya va tushuntirish, balki urgu berilgan so‘z ham pedagogik ta’sir usullaridan yaxshiroq foydalanishga imkon yaratadi. Pedagog o‘zining ovozi va ko‘rinishini boshqarishni bilishi, tashqi qiyofani, mimikani ushlab turishni bilishi zarur. 2-savol Pedagogik takt - o'qituvchi kasbiy mahoratining asosi. Takt ahloqiy tushuncha bo'lib, u insonlarning o'zaro munosabatlarini muvofiqlashtirish, tartibga solish, insonparvarlik g'oyalariga asoslangan bo'lib, andishali xulq, har qanday ziddiyatli vaziyatlarda ham inson hurmati saqlanib qolishini talab qiladi. Har bir insondan, ayniqsa o'qituvchidan andishali bo'lish talab qilinadi. Boshqacha qilib aytganda, pedagogik takt bu o'qituvchining talabalar oldida o'zini tutishni bilishi, bolaning holatini, intilishlari, qiziqishlarini tushuna olishi va eng samarali ta'sir yo'lini topa olishidir. Shunday qilib, pedagogik takt bu o'qituvchining talabalarga nisbatan amalga oshiradigan ta'sirining mezonidir. ТАKT VA TAKTIKA Taktika tanlash turli vaziyatlarda turli rollarni bajarish bilan bog'liq. Bu haqida ma'lumotni psixolog A. B. Dobrovich kitoblaridan olish mumkin. Bu to'rtta pozisiya bo'lib, ular quyidagicha: «yuqoridan pastga», «pastdan yuqoriga», «yonma-yon» va «aralashmaslik pozisiyasi». «Yuqoridan pastga» pozisiyasi o'qituvchi mustaqilligini, barcha mas'uliyatni o'z bo'yniga olishini namoyish etadi. Bu pozisiya "ota" pozisiyasi ham deb ataladi. «Pastdan yuqoriga» pozisiyasida o'ziga ishonmaydigan, tobe' shaxs bo'ladi. A. B. Dobrovich so'zi bilan aytganda, bu "bola" pozisiyasi. 3-savol Pedagogik ijodkorlik manbai - bu pedagogik tajribadir. Pedagogik tajriba-muammoli vaziyatlarga juda boydir. Ilg’or pedagogik tajriba deganda, biz o'qituvchining o'z pedagoglik vazifasiga ijodiy yondashishni (https://fayllar.org/talim-va-robotlar.html), o'quvchilarning ta'lim-tarbiyasida yangi, samarali yo'l va vositalarni qidirib topishni tushunamiz.Ilg’or pedagogik tajriba o'qituvchi tomonidan qo'llaniladigan ish shakli, ish usullari, uslub va vositalaridir. Ular vositasida o'quv-tarbiyaviy ishlarda eng yuqori natijalarga erishiladi.Ilg’or pedagogik tajribani o'rganish, unga asoslanib yangi pedagogik hodisa (https://fayllar.org/pedagogik-amaliyotni-tashkil-qilishning-maqsad-va-vazifalari.html), qonuniyatlarni ochish, o'quv-tarbiya jarayoniga yaxshi sifatli o'zgarishlar kiritadi, o'quvchilarning bilish faoliyatini boshqarish (https://fayllar.org/biologiyanioqitishda-oquvchilarning-bilish-faoliyatini-tashki-v2.html), yangi ko'rinishdagi o'quv jarayonini modellashtirish muammolarini echishga sabab bo'ladi. Ijodiy ishlaydigan o'qituvchi faqatgina bolalarni muvaffaqiyatli o'qitish va tarbiyalash, ilg’or o'qituvchilar ish tajribalarini o'rganish bilangina cheklanib qolmasdan, tadqiqotchilik ko'nikma va malakalariga ham ega bo'lishi zarur. 4-savol O'qituvchi faoliyati yo'nalishlari. Pedagogik faoliyatda ta’lim vositalari vametodlardan foydalanish. Pedagogik faoliyatda umumnazariy metodlari: analiz va sintez, kompleks va tizimli yondashuv, mantiqiy, tavsifiy, qiyosiy-tipologik va komponent tahlil, obyektivlik, tahliliy xulosa.Biror kasbning haqiqiy ustasi bo’lish uchun kishida tabiiy qobiliyat, ma’lum jismoniy, va ruhiy islohatlar, puxta tayyorgarlik, shaxsiy tayyorgarlik va ayrim shaxsiy sifatlar bo’lish kerak. Pedagogik maqsadga yo’naltirishda qanday munosabatlarga ye’tiborimizni qaratishimiz kerak. Pedagoglik kasbini tanlagan kishi avvalo sog’lom bo’lishi, so’zlarni to’g’ri va yaxshi talaffuz qila olishi, bosiq, asablari joyida bo’lishi, boshqalar bilan muomolada o’zini tuta olishi zarur. Shuningdek, bolalalrni yoqtirishi ular bilan ishonch bilan ishlashga mayli borlik, xushmuomilalik keng fikrlay olish tashkilotchilik, o’ziga va boshqalarga nisbatan talabchanlik kabi shaxsiy sifatlar mavjudligi ham kishining pedagogik ishga yaroqligini ko’rsatadi. Boshqa barcha faoliyatlar kabi pedagogik faoliyat ham o‘zining xususiyatlari bilan ajralib turuvchi maqsad, vazifa, obyekt, subyektdan va komponetlardan iborat. Pedagogik faoliyatning maqsadi o‘ziga xos xususiyatga ega bo‘lib, jamiyat tomonidan belgilanadi, va asosan yosh avlod shaxsini har tomonlama rivojlantirishga qaratilgan. Ushbu faoliyat, avlodlarning o‘zaro ijtimoiy bog‘liq aloqalarini amalga oshirishga yoshlarni tayyorlash, insonning tabiiy imkoniyatlaridan jamiyat tajribalarini egallashda foydalanishdan iborat. 5-savol Pedagogik faoliyat, mohiyatiga ko'ra, o'ziga xos bo'lib, uning tarkibidagi faoliyatning umumiy tuzilishidan ma'lum bir farqni aniqlaydi.Pedagogik faoliyatning etakchi mavzusi - o'qituvchi. U hozirgi kunda qaysi asosiy faoliyat turiga (o'qituvchi va tarbiyaviy ish) bog'liq holda o'qituvchi yoki o'qituvchi sifatida harakat qilishi mumkin. Shunga ko'ra, pedagogik faoliyat ob'ekti talaba yoki o'quvchi hisoblanadi.O'qitish birinchi navbatda talabalarning bilim faoliyatini boshqarishga qaratilgan, qat'iy belgilangan maqsad va unga erishish yo'llari mavjud. Dars davomida o'qituvchilar faoliyatining bu turi ustunlik qiladi. U qat'iy tartibga solingan va belgilangan dasturga muvofiq saqlanadi.Ichidatarbiyaviy ishlar o'quv muhitini tashkil etishga va o'quvchilarning turli xil faoliyatlarini boshqarishga qaratilgan. Uning asosiy maqsadi shaxsiyatni barkamol rivojlantirish muammolarini hal qilishdir. Tarbiyaviy ishning samaradorligini o'quvchilarning ongidagi ijobiy o'zgarishlar, ular hissiy reaktsiyalar, xatti-harakatlar va faoliyatlarda namoyon bo'lishiga qarab baholasa bo'ladi. O'quv ishlari u juda individualdir, uning maqsadi qisqa vaqt ichida amalga oshirilmaydi, shuning uchun uni faqat umumiy nuqtai nazardan rejalashtirish mumkin.Kasbiy pedagogik faoliyatda uchta asosiy tarkibiy qismni ajratish mumkin:1) o'qituvchining pedagogik maqsad va vazifalarni bayon qilishi;2) o'quvchilarga ta'sir qilish vositalarini tanlash va qo'llash;3) o'qituvchi tomonidan o'zining pedagogik ta'sirini (pedagogik introspektsiya) nazorat qilish va baholash.