Ўзбекистонда амалга оширилган ижтимоий маънавий-маданий ислохатлар РЕЖА Milliy-mа’nаviy nеgizlаr tushunchаsi, mаzmuni vа mоhiyati hаmdа mustаqil dеmоkrаtik jаmiyat qurilishidа uning yangichа mаzmun kаsb etishi milliy g’оya vа mа’nаviy nеgizlаrgа tаyanish zаruriyati hаmdа ungа zid jаrаyonlаrgа qаrshi kurаshish Milliy vа mа’nаviy o’zgаrishlаrning dаvlаt vа jаmiyat qurilishidа аks etishi Dеmоkrаtik jаmiyat qurishning milliymа’nаviy, ахlоqiy nеgizlаri. FАLSАFIY ILDIZLАR :G’аrb fаlsаfаsi, shаrq fаlsаfаsi, hоzirgi zаmоn fаlsаfаsining yo’nаlishlаri DUNYOVIY ILDIZLАR: Ilmiy-mа’rifiy, siyosiy, iqtisоdiy, ijtimоiy, mаdаniy munоsаbаtlаr DINIY ILDIZLАR : 1. Аvеstо (Zаrdushtiylik). 2. Tаvrоt (Yaхudiy, iudizm). 3. Injil (Хristiаnlik, хushхаbаr). 4. Qur’оn (musurmоnlаrniki: o’qimоq, qirоаt). 5. Zаbur (yaхudiylik, Dаvud pаyg’аmbаr) Мустақил Ўзбекистонни ривожлантиришнинг маънавийахлоқий негизлари Умуминсоний қадриятларга содиқлик; Халқимизнинг маънавий меросини мустаҳкамлаш ва ривожлантириш; Инсоннинг ўз имкониятларини эркин намоён қилиши; Ватанпарварлик Миллий ва умуминсоний тамойиллар. Миллий тамойиллар:Халқимиз ҳаётида жамоа бўлиб яшаш руҳининг устунлиги. Жамоа тимсоли бўлган оила, маҳалла, эл-юрт тушунчаларининг муқаддаслиги. Ота-она, маҳалла-кўй, умуман жамоага юксак ҳурматэътибор. Миллатнинг ўлмас руҳи бўлган она тилига муҳаббат. Каттага - ҳурмат, кичикка –иззат. Меҳр-муҳаббат, гўзаллик ва нафосат, ҳаёт абадийлигининг рамзи-аёл зотига эҳтиром. Сабр-бардош ва меҳнатсеварлик. Jаmiyatdа mа’nаviy qаdriyatlаrni tiklаshgа milliy-mа’nаviy jаrаyoni sifаtidа qаrаshdа quyidаgi jihаtlаrgа e’tibоr bеrish lоzim: Хаlqimiz istiqbоl tufаyli siyosiy mustаqillikni qo’lgа kiritgаnligi. O’z tаqdirini o’zi bеlgilаshning chinаkаm egаsi bo’lgаnligi. O’zining mа’nаviy-tаriхiy ildizlаrini o’rgаnish imkоniyati yuzаgа kеlgаnligi, аmmо uning judа murаkkаb jаrаyonlаrdа аmаlgа оshirilаyotgаnligi. Mustаqillikning dаstlаbki yillаridа «siyosiy, mаdаniy ekstrеmizm хаvfi» tug’ilishi mumkinligining hisоbgа оlingаnligi rеspublikаdа mustаqillikni sаqlаb qоlishdа, bаrqаrоrlikni tа’minlаshdаgi аhаmiyatini chuqurrоq, аtrоflichа, аniq misоllаr yordаmidа yoritish o’zining аmаliy аhаmiyatigа egа. MUHОKАMА UCHUN SАVОLLАR Mа’nаviy yangilаnishning mustаqillik bilаn bоg’liqligi nimаdа? Milliy-mа’nаviy mеrоsning yangichа mа’nо vа mаzmunini bаyon eting? Qаndаy shахs dеmоkrаtik jаmiyat mеzоni bo’lаdi? Prеzidеnt Islоm Kаrimоvning “Bаrkаmоl аvlоd – O’zbеkistоn tаrаqqiyotining pоydеvоri” mа’ruzаsini shаrхlаb bеring? O‘zbekiston Respublikasida iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish bilan bir vaqtda ma’naviy merosimizni, madaniy qadriyatlarimizni tiklash va ularni xalqimizga yetkazish borasida keng ko‘lamda faoliyat olib borilmoqda. Respublika birinchi Prezidenti I.A. Karimov ta’kidlab o‘tganidek, ma’naviyatning mohiyati shunchalik kengki, uni o‘lchab ham, poyoniga yetkazib ham bo‘lmaydi. U inson uchun butun bir olamdir. Bozor munosabatlari sharoitida ma’naviyat va ma’rifat ishlariga g‘oyat katta e’tibor berilishi mustaqil O‘zbekistonda yangi jamiyat qurishning o‘ziga xos xususiyatlaridan biridir. Shu borada “Ma’naviyat va ma’rifat” jamoatchilik markazini tashkil qilish va ularning ish samaradorligini oshirishga qaratilgan 1994-yil 23-apreldagi va keyingi Prezident farmonlari Respublikada ma’naviy va mafkuraviy ishlarni yuksaltirishda katta ahamiyatga ega bo‘ldi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2000-yilning 2-iyunidagi Respublika ma’naviyat va ma’rifat kengashini qo‘llab-quvvatlash to‘g‘risidagi yangi farmoni mamlakatimizda ma’naviyma’rifiy islohotlarni izchil amalga oshirish, milliy istiqlol g‘oyasining asosiy tushuncha va tamoyillarini xalqimiz ongi va qalbiga singdirish borasida ulkan ishlarni amalga oshirishga qaratilgan muhim dastur bo‘ldi. Yurtboshimizning ma’naviyatga bosh homiy bo‘layotgani, viloyat hokimlarining ma’naviy va ma’rifiy Kengashlariga shaxsan o‘zlari raislik qilayotganlari mamlakatimizda ma’naviy qadriyatlarni tiklash, har tomonlama kamol topgan insonni tarbiyalashga qanchalik katta e’tibor berilganlikni ko‘rsatadi. Respublika ma’naviyat va ma’rifat kengashi Prezident farmonining ijrosini ta’minlash maqsadida “Jamiyat ma’naviyatini yanada yuksaltirish”, “Aholini siyosiy va ijtimoiy faolligini oshirish” yuzasidan hujjatlar qabul qilib, 39 ta kichik ishchi guruhlarni tuzdi. Qabul qilingan dasturlarni amalga oshirish, ma’naviy-ma’rifiy ishlarning samaradorligini kuchaytirish yuzasidan kengashning joylardagi bo‘limlari muayyan ishlarni amalga oshirmoqdalar. Yoshlarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda-ajdodlarimizning bizgacha yetib kelgan boy madaniy meroslarini o‘rganish ham katta o‘rin egallaydi. Shu sababli O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan qadriyatlar, urf-odatlar, buyuk ota-bobolarimizning bizga qoldirgan meroslarini o‘rganish va targ‘ib etish uchun keng yo‘llar ochildi. Bu boradagi tadbirlar mustaqilligimizning dastlabki kunlaridanoq amalga oshirila boshlandi. Xususan, ma’naviy-ma’rifiy ishlarning rivojlanishi uchun davlat tomonidan katta mablag‘lar ajratildi. O‘zbekistondagi barcha davlat teatrlari, madaniyat uylari, san’at oliy o‘quv yurtlari, folklor-etnografik guruhlar madaniyat o‘choqlariga aylanib qoldi. Teatr sahnalarida yangi zamonaviy spektakllar qo‘yila boshladi. Badiiy adabiyotda partiyaviylik, sinfiylik nuqtayi nazaridan yondoshishga chek qo‘yildi. Bahovuddin Naqshband, Feruz, Xo‘ja Axror, Cho‘lpon, Fitrat kabi allomalarning nomlari tiklanib asarlari chop etildi.Barkamol avlodni tarbiyalashdagi katta hizmatlarni hisobga olib adabiyotning ilg‘or namoyandalari Abdulla Oripov,Sayid Ahmad, Erkin Vohidov, Qayibergen To‘lepbergenov, Ibroxim Yusupovlar O‘zbekiston Qaxramoni unvoniga sazovor bo‘ldilar. 1991-yili buyuk alloma, g‘azal mulkning sultoni Alisher Navoiy yubileyini o‘tkazish katta ahamiyatga molik voqea bo‘ldi. Bu tantanaga bag‘ishlanib Respublikamizda shoirning asarlari nashrdan chiqarildi. 1994-yil Mirzo Ulubek tavallud topgan kunining 600 yilligi keng ko‘lamda, jahon miqyosida nishonlandi. YUNESKO ning Parijdagi qarorgohida yubileyga bag‘ishlangan haftalik o‘tdi. Mustaqillik yillarida buyuk sohibqiron Amir Temurning 660 yilligi bo‘lib o‘tdi. YUNESKO tomonidan 1996-yil “Amir Temur yili” deb e’lon qilindi. Shu yili YUNESKO ning Parijdagi qarorgohida “Temuriylar davri, fan, madaniyat va maorifning gullab yashnashi” mavzuida anjuman va unga bag‘ishlangan ko‘rgazma ochildi. Mamlakatimizda “Temur va temuriylar” muzeyi, Amir Temur nomi berilgan bog‘lar, ko‘chalar barpo etildi. Islom olamining allomasi Iso at-Termiziyning 1200 yilligi, Mahmud az Zamahshariyning 920 yilligi, Najmiddin Kubroning 850 yilligi, Bohovuddin Naqshbandiyning 675 yilligi keng ko‘lamda nishonlandi. Ularning boy asarlari nashrdan chiqarildi. Barcha viloyatlar va shaharlarda har yili Alisher Navoiy, Bobur, Mashrab, Ogahiylarga bag‘ishlanib kechalar o‘tkazildi, Jaloliddin Manguberdining 800 yillik tavalludi, “Alpomish” dostoni yaratilishining 1000 yilligi keng miqyosda nishonlandi. Ma’naviy hayotni takomillashtirish maqsadida Imom al Buxoriyning yubileyiga bag‘ishlab, Qur’oni Karimdan keyin ikkinchi o‘rinda turadigan “Al-Jome’ as-Sahiyh” (Ishonarli to‘plam), “Al-adab, al-mufrad” (Adab durdonalari) o‘zbek tiliga tarjima qilinib, nashrdan chiqarildi. 1998-yili Imom al Buxoriy tavalludining 1225 yilligi, Ahmad al Farg‘oniy tavalludning 1200 yilligi jahon miqyosida keng nishonlandi. Respublikada yubileylar munosabati bilan allomalar hayotiga bag‘ishlangan ilmiy anjumanlar va badiiy ko‘rgazmalar ochildi. Yurtboshimiz Islom Karimov tashabbusi va bevosita ishtiroki bilan buyuk vatandoshlarimiz fiqh ilmining bilimdoni, nomi sharq va g‘arbda mashhur bo‘lgan Abul Hasan ibn Abu Bakr ibn Abduljalil al Farg‘oniy al-Marg‘inoniy tavalludining 910 yilligi, kalom ilmining asoschisi Imom Abu Mansur al Motrudiy tavalludining 1130 yilligi butun mamlakatimizda keng nishonlab o‘tildi. Yurtimiz hali ittifoq tarkibida bo‘lgan, Kremlning hukmronligi hali kuchini yo‘qotmagan bir paytda – 1990-yil iyun oyida Respublika Prezidenti Islom Karimov “Musulmonlarning Saudiya Arabistoniga Haj qilishi to‘g‘risida”gi farmonga imzo chekdi. O‘zbekiston hukumatining har tomonlama qo‘llab-quvvatlashi bilan 1991 -ilda Haj qilish baxtiga 350 kishi sazovar bo‘lgan bo‘lsa, 2001-yili hojilarning soni 3801 kishiga yetdi. Jami mustaqillik yillari Haj ibodatini ado etishga muvoffaq bo‘lganlarning soni 31.057 kishini tashkil qildi. 12 1 11 2 18 10 3 14 9 4 8 16 5 15 7 6 13 17 Якка баҳо Якка хато Тўғри жавоб Гуруҳ хатоси Гуруҳ баҳоси Блиц-сўров: «Мустақиллик йиллари» Йилларнинг номланиши Ижтимоий ҳимоя йили Амир Темур йили Ҳомийлар ва шифокорлар йили Инсон манфаатлари йили Фаровон турмуш йили Сиҳат саломатлик йили Оила йили Қишлоқ тараққиёти ва фаровонлиги йили Меҳр-мурувват йили Аёллар йили Обод маҳалла йили Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик йили Соғлом авлод йили Баркамол авлод йили Қарияларни қадрлаш йили Она ва бола йили Ёшлар йили Оила йили 9-12 та тўғри жавоб – 1,1-1,3 балл 13-15 та тўғри жавоб – 1,4-1,6 балл 16-18 та тўғри жавоб – 1,7-2 балл Йиллар 2007 1996 2006 1997 2013 2005 1998 2009 2004 1999 2003 2011 2000 2010 2002 2001 2008 2012 ФСМУ технологияси Тарқатма материал учун мавзулар: “Мафкура полигонлари ядро полигонларидан кучлироқ ва хавфлироқ” -Ффикрингизни баён этинг -Сфикрингиз баёнига сабаб кўрсатинг -Мкўрсатган сабабингизни асословчи мисол келтиринг “Ҳеч нарса, спортчалик мамлакатни жаҳонга тез танита олмайди” -Ффикрингизни баён этинг -Сфикрингиз баёнига сабаб кўрсатинг -Мкўрсатган сабабингизни асословчи мисол келтиринг -Уфикрингизни умумлаштиринг “Ҳар қандай давлатнинг энг асосий бойлиги нима?” -Ффикрингизни баён этинг -Сфикрингиз баёнига сабаб кўрсатинг -Мкўрсатган сабабингизни асословчи мисол келтиринг -Уфикрингизни умумлаштиринг “Инсерт” технологияси “Мустақиллик ва миллий тикланиш” Методни амалга ошириш тартиби: 1-босқич. Ўқитувчи янги мавзу моҳиятини ёритувчи матнни тарқатади; 2-босқич. Ўқувчилар индивидуал тарзда матн билан танишиб чиқиб, ўз шахсий қарашларини махсус белгилар орқали ифодалайдилар. Матн билан ишлашда ўқувчиларга қуйидаги махсус белгилардан фойдаланиш тавсия этилади: “В” – таниш маълумот. “ - ” – бу фикр ёки мазкур маълумотга қаршиман. “+” – бу маълумот мен учун янги. “?” – мазкур маълумотни тушунмадим, изоҳ керак. Мавзунинг асосий тушунчалари я – инсон тафаккури маҳсули, миллий ғоя эса миллат тафаккурининг ҳсулидир. Миллий ғоя – инсон ва жамият ҳаётида маъно – мазмун бахш диган, уни эзгу мақсад сари етаклайдиган фикрлар мажмуидир. фкура – муайян ижтимоий гуруҳ, ижтимоий қатлам, миллат, давлат, қ ва жамиятнинг эҳтиёжлари, мақсад-муддаолари, манфаатлари, орзуилишлари ҳамда уларни амалга ошириш тамойилларини ўзида мужассам диган ғоялар тизимидир. ллий ғоя ва истиқлол мафкураси Ватан равнақи, юрт тинчлиги, халқ ровонлиги каби юксак ғояларнинг маъно-мазмунини теран англаб етишга мат қилади. ллий ғоя миллатимизнинг, халқимизнинг ўзилигини англашга, ўзининг ллий қадриятларини, урф-одатларини йўқотмасдан, уларни тиклаб, йлаб, эъзозлаб, янги, ўсиб келаётган авлодга етказиб бериш учун хизмат иши керак. тисодиётнинг ҳам, бошқа соҳаларнинг ҳам жамиятимизда ўз ўрни бор. кин миллий ғоя, миллий мафкура малакаси биз учун, таъбир жоиз бўлса, т-мамот масаласидир. иллий мафкуранинг яна бир муҳим шарти бу ўзликни англашдир. ликни англаш деганда, мен тарихий хотирани тиклаш, насл-насабимиз м эканини, кимларнинг вориси эканимизни англаб етишни, шундан келиб иб, ўзимизга хос, ўзимизга мос жамият барпо этишни тушунаман». А.Каримов. иллий мафкурамиз халқимизнинг азалий анъанларига, удамларига, ига, динига, руҳиятига, бир сўз билан айтганда, ўз миллий риятларимиз, халқимизнинг дунёқараши ва тафаккурига асосланиб, шу лан бирга, замонавий, умумбашарий, умуминсоний ютуқлардан қланган, уларни ўзига қамраб олган ҳолда, юрт тинчлиги, Ватан равнақи, қ манфаати, унинг фаровонлиги йўлида хизмат қилмоғи даркор». А.Каримов соният тарихи – ғоялар тарихидир ллий ғоя бўлса, мақсад ойдинлашади, Эзгу мақсад эса ҳар бир кишини фарбарликка даъват этади, жамиятни янада бирлаштиради. Ўз миллий си, миллий мафкурасига эга бўлган давлат мустаҳкам, қудратли ва обод ади В - + ? “Муаммо” технологияси 1-гуруҳ Муаммонинг тури Диний экстремизм Муаммонинг келиб Муаммони ечиш чиқиш сабаблари йўллари 2-гуруҳ Муаммонинг тури Гурухбозлик Муаммонинг келиб Муаммони ечиш чиқиш сабаблари йўллари 3-гуруҳ Муаммонинг тури Жиноятчилик Муаммонинг келиб Муаммони ечиш чиқиш сабаблари йўллари 4-гуруҳ Муаммонинг тури Гиёҳвандлик Муаммонинг келиб Муаммони ечиш чиқиш сабаблари йўллари 5-гуруҳ Муаммонинг тури Ишсизлик Муаммонинг келиб Муаммони ечиш чиқиш сабаблари йўллари Мавзу юзасидан тест саволлари 1.«УзДЭУавто» қўшма корхонаси қачон ишга туширилган? А) 1997 йилда В) 1996 йилда С) 1995 йилда Д) 1998 йилда 2. Давлат ва жамият ҳаётининг энг муҳим масалалари халқ муҳокамасига қўйилиши қандай аталади? А) Умумхалқ сайлови В) Омбудсман С) Муқобил сайлов Д) Референдум 3.Қайси вилоятнинг маъмурий маркази нотўғри кўрсатилган? А) Бухоро – Бухоро В) Сирдарё – Гулистон С) Жиззах – Жиззах Д) Фарғона – Қўқон 4. Юртимизда биринчи бўлиб таъсис этилган орденни топинг? А) Соғлом авлод учун В) Ўзбекистон қаҳрамони С) Меҳнат шуҳрати ордени Д) Мустақиллик ордени 5.Бозор муносабатларига ўтишда И.А.Каримов томонидан ишлаб чиқилган бешта тамоилга кирмайдиганини топинг. А) бозор муносабатларига босқичма-босқич ўтиш В) аҳолини кучли ижтимоий ҳимоя қилиши С) аҳолининг муносиб ҳаётини таъминлаш Д) давлат бош ислоҳотчи Е) конституция ва қонунларнинг устиворлиги 6.Қуйидаги қайси воқеа олдин содир бўлган? А) Давлат байроғини қабул қилиниши В) Конституциянинг қабул қилиниши С) Мустакилик декларatsiяси қабул қилиниши Д) Давлат мадҳияси қабул қилиниши Е) Давлат гербининг қабул қилиниши 7.Юртимизда Имом ал-Бухорийнинг 1125, ал-Фарғонийнинг 1200 йиллик юбилейлари қачон нишонланган эди? А) 1996 йилда В) 2000 йилда С) 1998 йилда Д) 2001 йилда 8.Тошкентда Амир Темур ҳайкали қачон очилган эди? А) 1993 йилда В) 1991 йилда С) 1996 йилда Д) 1995 йилда 9.Юртимизда Хива ва Бухоро шаҳарларининг 2500 йиллик юбилейлари қачон нишонланган эди? А) 1997 йилда В) 2000 йилда С) 1998 йилда Д) 2001 йилда 10.2007 йил мамлакатимизда ... деб эълон қилинган эди? А) ижтимоий ҳимоя йили В) қарияларни қадрлаш йили С) оила йили Д) инсон манфаатлари йили 11.1991 йилда юртимизда қайси алломанинг 550 йиллиги нишонланган эди? А) Алишер Навоий В) Бобур С) Мирзо Улуғбек Д) Фарғоний 12. Ўзбекистон Республикасида жамиятнинг иқтисодий негизлари конституциямизнинг нечанчи моддаларида белгилаб берилган? А) 52-54 моддаларида В) 51-55 моддаларида С) 53-55 моддаларида Д) 54-56 моддаларида 13.Ўзбекистон қуйидаги қайси давлат билан чегарадош эмас? А) Эрон В) Афғонистон С) Қирғизистон Д) Туркманистон 14.Ходимларнинг меҳнат ҳуқуқларини қайси ташкилот ҳимоя қилади? А) Сиёсий партия В) Касаба уюшмаси С) Камолот ёшлар ҳаракати Д) Олий Мажлис 15.Мамлакат иқтисодиётида нарх-навонинг кўтарилиб, пулнинг қадрсизланиши қандай номланади? А) конвертизatsiя В) интегрatsiя С) инфляция Д) эмиссия 16.Тошкентда Алишер Навоийнинг ҳайкали қачон очилган? А) 1993 йилда В) 1991 йилда С) 1995 йилда Д) 1992 йилда 17. Ўзбекистон Конституцияси ... А) бўлим, боб, моддаларга бўлинган В) боб, бўлим, моддаларга бўлинган С) модда, бўлим ва бобларга бўлинган Д) модда, боб ва бўлимларга бўлинган 18. Ўзбекистон Конституциясининг кириш қисми қандай номланади? А) Сўз боши В) Муқаддима С) Асоснома Д) Референдум 19. Ўзбекистоннинг гидроресурсларга энг бой вилояти қайси? А) Тошкент В) Навоий С) Хоразм Д) Бухоро 20.Пулнинг қадрсизланишига асосий сабаб нима? А) экспортнинг импортдан ошиб кетиши В) импортнинг экспортдан ошиб кетиши С) ишлаб чиқаришнинг ўта юқори кўрсаткичи Д) харажатдан даромаднинг ошиб кетиши 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati O‘zbekistonda millatlararo munosabatlar tarixidan. Davriy to‘plam.-T., “Universitet”, 1998. O‘zbekiston tarixi: yangi nigoh. Jadidlar harakatidan milliy mustaqillikka qadar. -T., “El’dimur”, 1998. O‘zbekiston tarixi. 1-qism. II-nashri. (mas’ul muharrirlar A. Sagdullayev, B. Eshov) T., “Universitet”, 1999. O‘zbekistonning yangi tarixi. 2-kitob. O‘zbekiston sovet mustamlakachiligi davrida.-T., “Sharq“, 2000. O‘zbekiston davlatchiligi tarixi ocherklari-T.-2001. O‘zbekistonning yangi tarixi. 3-kitob. Mustaqil O‘zbekiston tarixi T., “Sharq“, 2000. O‘zbekistonning yangi tarixi. Konseptual-metodologik muammolar. T., “Akademiya”, 1998. O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi. t.1-2.-T., O‘zMU nashriyoti, 2000-2001.