O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI KASB-HUNAR TA’LIMI MARKAZI TOSHKENT SHAHAR HOKIMYATI KASB-HUNAR TA’LIMI BOSHQARMASI TOSHKENT GEODEZIYA VA KARTOGRAFIYA KASB-HUNAR KOLLEJI “TASDIQLAYMAN” Toshkent geodeziya va kartografiya kasb-hunar kollej direktori Avazov A.S. ____________________ «___»_________2019 yil DAVLAT KADASTRI O’QUV AMALIYOTIDAN O’QUV – METODIK MAJMUA Tayyorlov yo’nalishi 3311500 Geodeziya kartografiya va kadastr Kasb: 3311503-Kadastr ishlari texnigi O’quv – metodik majmua Toshkent geodeziya va kartografiya kasb-hunar kolleji pedogogik kengashining 2019 yil 28 avgustdagi «1» sonli yig’ilishida o’quv jarayoniga qo’llashga tavsiya etildi. O’quv – metodik majmua Geodeziya kartografiya va kadastr fanlar kafedrasining 2019 yil 28 avgustdagi «1» sonli yig’ilishida muhokama etildi va maqullandi. Kafedra mudiri: Ishmuxamedova X.A. Katta o’qituvchi Ishmuxamedova X.A. _______________ _______________ Toshkent 2019 yil 1 MAJMUA MUALLIFI HAQIDA MA’LUMOT Toshkent geodeziya va kartografiya kasb-hunar kolleji maxsus fan katta o’qituvchisi Xilola Azamatovna Ishmuxamedova Tug’ilgan yili 07.10.1980 yil Toshkent shahar Ma’lumoti Oliy Mutaxassisligi Geodeziya, kartografiya va kadastr (Toshkent arxitektura qurilish instituti) 15 yil “Davlat kadastr asoslari” A.R.Bobojonov, X.A.Ishmuhamedova kasb-hunar kollejlari uchun o’quv qo’llanma Toshkent 2009 yil, “Topografo-geodeziya va kartografiya iqtisodiyoti” Daulatov E.J.,Каrimova O.U., X.A.Ishmuhamedova kasbhunar kollejlari uchun o’quv qo’llanma Toshkent 2009 yil, “Kadastr syomkasi ishlarini takomillashtirish” X.A.Ishmuhamedova o’quv qo’llanma Toshkent 2016 yil, “Geografik axborot tizimlari” X.A.Ishmuhamedova va Kokanova N.M., o’quv qo’llanma Toshkent 2016 yil, “Kadastr syomkasi ateriallarini rasmiylashtirish jarayonlari” X.A.Ishmuhamedova bo’yicha maqola Toshkent 2016 yil, “Kadastr syomkasi ishlarini takomillashtirish davr talabi” X.A.Ishmuhamedova bo’yicha maqola Toshkent 2016 yil va boshqalar Pedagogik ish staji Ilmiy va metodik ishlari Elektron pochta manzil Telefon raqami Xilolaazamatovna@mail.ru (99)8444777 2 MUNDARIJA O’zbekiston ta’lim tarmoq standarti ………………………...…..…………… Ishchi o’quv reja……………………………………………………………….. Fanning na’munaviy dasturi………………………………………...………… Fanning ishchi dasturi…………………………………………………..…….. Fanning ta’lim texnologiyasi………………………………………..…………. Ma’ruza matnlari to’plami…………………………………………………… Yo’riqli texnologik xarita……………………………………………………. O’quv vq o’quv metodik adabiyotlar…………………………………...…….. O’quv xonaning jihozlari………………………………………..……………. Baholash mezoni…………………………………………..………………..…. Savollar, masalalar va testlar………………………………...……………….. 3 ЎЗБЕКИСТОН ТАРМОҚ ТАЪЛИМ СТАНДАРТИ Ўрта махсус, касб-ҳунар тармоқ таълими стандарти 3311503-Кадастр иши техниги касби бўйича кичик мутахассисларнинг тайёргарлик даражаси ва зарурий билимлар мазмунига қўйиладиган УМУМИЙ ТАЛАБЛАР Расмий нашр ОТРАСЛЕВОЙ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫЙ СТАНДАРТ УЗБЕКИСТАНА Отраслевой образовательный стандарт среднего специального, профессионального образования ОБЩИЕ ТРЕБОВАНИЯ к необходимому содержанию и уровню подготовки младшего специалиста по профессии 4 3311503-Техник кадастровых работ Издание официальное Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Тошкент 5 ЎЗБЕКИСТОН ТАРМОҚ ТАЪЛИМ СТАНДАРТИ Ўрта махсус, касб-ҳунар таълими тармоқ таълим стандарти 3311503-Кадастр иши техниги касби бўйича кичик мутахассисларнинг тайёргарлик даражаси ва зарурий билимлар мазмунига қўйиладиган УМУМИЙ ТАЛАБЛАР Расмий нашр 6 Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Тошкент I СЎЗ БОШИ 1. ИШЛАБ ЧИҚИЛГАН ВА КИРИТИЛГАН Ўрта махсус, касб-ҳунар таълими маркази; 2. ТАСДИҚЛАНГАН ВА АМАЛГА КИРИТИЛГАН Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг2016 йил 25 августдаги 355- сонли буйруғи. Мазкур стандартни Ўзбекистон Республикаси ҳудудида расмий чоп этиш ҳуқуқи Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигига тегишлидир. II 7 МУНДАРИЖА 1. Қўлланиш соҳаси 1 2. Меъёрий ҳужжатлар 1 3. Стандартнинг мақсади ва вазифалари 2 4. Таърифлар 2 5. Касбий тавсифнома 3 6. Касб-ҳунар тайёргарлиги мазмунининг мажбурий минумими 6 7. Намунавий ўқув режаси 18 8. Стандарт талабларининг бажарилишини назорат қилиш 20 8 III ЎЗБЕКИСТОН ТАРМОҚ ТАЪЛИМ СТАНДАРТИ Ўрта махсус, касб-ҳунар тармоқ таълими стандарти 3311503-Кадастр иши техниги касби бўйича кичик мутахассисларнинг тайёргарлик даражаси ва зарурий билимлар мазмунига қўйиладиган УМУМИЙ ТАЛАБЛАР Киритилган санаси «23» август 2017 йилдан Амал қилиш муддати «23» август 2021 йилгача 1 Қўлланиш соҳаси Ушбу стандарт “Кадастр иши техниги”касби бўйича кичик мутахассисларни тайёрлашнинг зарур ва етарли мазмуни ва пировард мақсадларини аниқлайди, таълим олувчиларнинг ўкув юкламалари ҳажми ва стандарт талаблари назоратини белгилаб беради. Стандарт талаблари таълим олувчиларнинг касбий тайёргарлиги сифати ва даражасини баҳолаш хамда ўқув муассасаларини аттестациядан ўтказишда асосий мезон ҳисобланади. Ушбу талабларнинг бажарилиши ўрта махсус касб-хунар таълими (ЎМКҲТ) ўқув муассасаларининг битирувчисини касбий таълимнинг тегишли даражасини олганлиги тўғрисидаги давлат намунасидаги ҳужжат берилиши учун асос ҳисобланади. Стандарт талаблари ўзининг идоравий буйсуниши ва мулкчилик шаклларидан қатъий назар таълимни бошқариш давлат органлари ва таълим фаолияти субъектлари томонидан татбиқ этилиши мажбурийдир. 9 2. Меъёрий ҳужжатлар ЎМКҲТ тайёрлов йўналиши бўйича тармоқ таълим стандартини ишлаб чиқишда қуйидаги қонунлар ва меъёрий ҳужжатлар асос қилиниб олинди: - «Таълим тўғрисида» ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни; - «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури тўғрисида» ги Ўзбекистон Республикаси қонуни; - Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 5 январдаги «Узлуксиз таълим тизими учун давлат таълим стандартини ишлаб чиқиш ва амалда жорий этиш тўғрисида» ги 5-сон қарори; - O‘zDSt 1.1-92. «Ўзбекистон Республикаси стандартлаштириш давлат тизими. Ўзбекистон Республикаси стандартларини ишлаб чиқиш, мувофиқлаштириш, тасдиқлаш ва рўйхатдан ўтказиш тартиблари»; - O‘zDSt 1.9-95. «Ўзбекистон Республикаси стандартлаштириш давлат тизими. Соҳа стандартларини ишлаб чиқиш, мувофиқлаштириш, тасдиқлаш ва давлат рўйхатидан ўтказиш тартиблари»; - Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2000 йил 16 октябрдаги «Ўрта махсус, касб-ҳунар таълимининг давлат таълим стандартларини тасдиқлаш тўғрисида» ги 400-сон Қарори; - O‘zDSt983:2000 Ўзбекистон Республикаси узлуксиз таълим Ўрта махсус, касб-ҳунар таълими. Асосий қоидалар; давлат стандартлари. - O‘zDSt6.01.1:2007. Ўзбекистон Республикасининг техник иқтисодий ва ижтимоий ахборотини таснифлаш ва кодлашнинг ягона тизими. Асосий қоидалари. - O‘zDSt6.01.2:2007. Ўзбекистон Республикасининг техник иқтисодий ва ижтимоий ахборотини таснифлаш ва кодлашнинг ягона тизими. Таснифлагични ишлаб чиқиш ва юритиш тартиби. - Таълимнинг халқаро стандарт классификацияси (ТХКС) ЮНЕСКО, 1997 йил. -Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2013 йил 8 майдаги “Узлуксиз таълим тизимининг чет тиллар бўйича давлат таълим стандартини тасдиқлаш тўғрисида”ги 124-сон қарори. -Ўзбекистон стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаш агентлиги («Ўзстандарт» агентлиги) 2015 йил 28 октябрдаги «05-712»- сонли қарори билан рўйхатдан ўтган Ўрта махсус, касб-ҳунар таълимининг тайёрлов йўналишлари, касблар ва ихтисосликлар умумдавлат таснифлагичи. 10 3. Стандартнинг мақсад ва вазифалари 3.1. Стандартнинг мақсади: Кадастр иши техниги касби бўйича сифатли касбга ўргатишнинг давлат томонидан кафолатланишини ва унинг эквивалентлигини меҳнат бозори талабларига мос ҳолда давлат ва нодавлат муассасалари даражасида таълим хизмати мазмуни ва якуний мақсади талаблари регламентига тўғри келишини таъминлаш; - ЎМКҲТ тизими, меҳнат бозори ва жамият ўртасидаги ўзаро ҳамда қайта муносабатларни қонуний равишда ўрнатишдан иборат. 3.2. Стандартнинг асосий вазифалари қуйидагилардир: - Кадастр иши техниги касби бўйича тайёрлаш сифатига қўйиладиган зарурий талабларни белгилаш; - “Геодезия, картография ва кадастр” тайёрлов йўналишининг Кадастр иши техниги касби бўйича таълим стандарти талабларини ривожланган мамлакатларнинг шу йўналишдаги стандарт талаблари билан мувофиқлаштириш; -ўқув режа ва дастурлар, битирувчиларга бериладиган диплом ва сертификатлар ҳамда уларнинг эгаллаган билим, кўникма ва малакаларини назорат қилиш усуллари ва баҳолаш мезонлари тўғрисидаги меъёрий ҳужжатларни ишлаб чиқиш учун замин яратиш. 4.Таърифлар Ушбу стандартда қуйидаги атамалардан ва уларга берилган таърифлардан фойдаланилган. Касбий фаолият соҳаси (КФС) касбий билим, малака ва амалий кўникмаларнинг қўлланиш доирасидир, унинг номланиши иқтисодий соҳалар номлари билан мослаштирилади. Тайёрлов йўналиши – ўрта махсус, касб-ҳунар таълими муассасаси битирувчиси томонидан эгалланадиган ва бериладиган «кичик мутахассис» малака даражаси доирасида касб фаолиятининг муайян турини бажаришни таъминловчи таянч ва фундаментал билимлар, малака ва кўникмалар мажмуасидир. Касб-махсус тайёргарлик ва тажриба натижасида маълум бир соҳада касбий фаолиятни амалга ошириш учун зарур бўлган назарий билимлар, амалий кўникмалар ва малакалар мажмуасини ҳамда икки ва ундан ортиқ ихтисосликларни эгаллаган, жисмоний имконият, ақлий қобилият ва юридик ҳуқуқларни таъминловчи инсоний меҳнат фаолияти (машғулоти) нинг туридир. 11 Ихтисослик–бирорта касб доирасида маълум бир фаолият тури учун махсус тайёргарлик ва иш тажрибалари билан эришилган зарурий билимлар, кўникма ва малакалар мажмуаси. 5. Касбий тавсифнома 5.1.Тайёрлов йўналиши: 3311500-Геодезия, картография ва кадастр” (тармоқлар бўйича) Касби: 3311503- Кадастр иши техниги Ихтисосликлари: 1. Сув ресурслари инвентаризатори 2. Ер ресурслари инвентаризатори. 3. Кўчмас мулк инвентаризатори 5.2.“Кадастр иши техниги” касбининг қўлланиш соҳаси ва вазифаси. Ушбу касб бўйича ерларни чиқаришида муҳим аҳамиятга унумдорлигини ошириш, қишлоқ жойлаштириш ишлари давлат мутахассисларни тайёрлайди. 5.3. Малака рўйхатдан ўтказишда ер ва қишлоқ хўжалиги ишлаб эга бўлиб, ундан оқилона, самарали фойдаланиш, хўжалик экинларини ер кадастри ҳужжатлари асосида ер кадастри талабларига жавоб берадиган кичик Стандартда белгиланган зарур ва етарли мазмунни, касбий таълим дастурларини муваффақиятли ўзлаштирган шахсларга кичик мутахассис малакаси берилади. Касбий таълимни чуқурлаштириш мақсадида кадрлар малакасини ошириш тизимида, тармоқ ўқув муассасаларида ва махсус курсларида кейинчалик малакани ошириш амалга оширилади. Олий ўқув юртларида касбий фаолиятнинг мазкур соҳасида янада юқорироқ малакага эришилади. 5.4. Ўқишга қўйилади: Мазкур таълим йуналиши бўйича касб олиш учун умумтаълим даражаси— умумий ўрта. Умумтаълим мактабларида ўқитилган фанлар асосида ўзлаштирилган билимлар мазкур касбни эгаллаш учун замин бўлади. 12 5.5. Касбий фаолиятининг мазмуний кўрсаткичлари: Фаолият турлари Сув ресурсларини техник инвентаризациялаш. Давлат сув кадастрида электрон рақамли карталар ва GISнинг махсус дастурларидан фойдаланиш Давлат ер кадастри (ҳисобот) ҳужжатлари- Махсус талаблар Билимлар Кўникмалар 1. Сув ресурслари инвентаризатори. Компьютер Сувдан фойдаланиш Сувдан фойдаланувчиларни махсус (Auto тўғрисидаги сув ресурслари ва улардан CAD) маълумотлар давлат фойдаланишни зарур дастурларидан аҳамиятига эга бўлган маълумотлар билан фойдаланишга дарё ҳавзалари, ҳавза таъминлашда тезкорликни қўйиладиган ирригация тизимлари, ошириш, истеъмолчиларнинг талаблар алоҳида муҳим сув талабларини ҳисобга олган хўжалиги объектлари, ҳолда маълумотларни қайта вилоятлар ва умуман ишлаш ва умумлаштириш республика бўйича, даражасини ошириш учун сувдан фойдаланиш сув кадастрининг турлари ва иқтисодиёт автоматлаштирилган ахборот тармоқлари бўйича тизимини ташкил этиш. умумлаштиришда компьютер дастуридан фойдаланишни билиш. Давлат сув кадастри маълумотларни тўплаш, таҳлил қилиш ва қайта ишлаш Сувдан фойдаланув- Давлат сув кадастрини чилар билан ишлаш тузишда электрон рақамли ҳужжатларни қабул карталардан фойдаланиш қилиш; маълумотлар базасини ташкил этиш ва расмийлаштириш; 2. Давлат ер кадастри (ҳисобот) ҳужжатларини юритиш Ер ресурслари инвентаризатори Давлат ер кадастри Давлат ер кадастри (ҳисобот) ҳужжатлари асосида ҳужжатларидан фойдалана қишлоқ хўжалик олиш. Хўжаликларда экинларини жойлашти– ҳужжатларни юритишни риш, ердан фойдалан– бажара олиш. Ерлар ва 13 ни юритиш тамойиллари. ганлик учун тўланадиган солиқ миқдорини аниқлашни билиш. Ер ҳисоботи (баланси) бўйича ҳукумат томонидан маъқулланган форма ва мазмунда республика миллий ҳисоботини тузилиши ва қаерларда тасдиқланиши тўғрисида тўлиқ маълумотларни билиш. Ерни фойдаланаётган савиясига қараб қанча ҳосил олинаётганлигини аниқлаш тартибини билиш. Ер кадастрига бўлган алоқаси тўғрисида маълумот тўплаш ва таҳлил килишни билиш. қишлоқ хўжалик ерлари бўйича ер ҳисоботини (балансини) тузиш ва уларни баҳосини чиқаришни ташкил қилиш. Ерларни иқтисодий баҳолаш тартиби ва уни аниқлай олиш. Давлат ер кадастрида GIS технологияларидан фойдаланиш GIS технологиясидан фойдаланиш тартиби Аэрокосмик суратларни географик тадқиқотлар, GIS ва географик хариталашда тупроқни инвентаризация қилишни билиш; ҳудудларни экологогеографик баҳолаш, тезкор ва башорат қилиш харитасини тузишни билиш; GIS технологиясида тезкор аэрокосмик, фотограмметрик ва картографик информациялардан максимал даражада фойдаланиш. Илғор технологияларни яратиш йўллари ва чизмалари ҳужжатларини тўплаш, лойиҳаларда кўрсатилган ишларни ҳаётга татбиқ қилиш ва қайта ишлашни билиш. Белгиланган тартибда тасдиқланган ва жойларга кўчирилган ер тузиш лойиҳасини бажариш. Ер тузиш Ер тузиш лойиҳасини лойиҳасини кўриб чиқиш билан ишлаш тартиби 14 3. Кўчмас мулк инвентаризатори Кўчмас мулк Кўчмас мулк Кўчмас мулк кадастри Кўчмас мулк кадастри кадастр кадастрини ҳақида маълумот ҳужжатларини ҳужжатлариюритиш тўплаш. Бино ва расмийлаштириш; ни тўплаш тартиби. иншоотлар паспортини Кўчмас мулкка эгалик қилиш, ҳуқуқини давлат томонидан кўчмас мулкни давлат қайд қилишга доир рўйхатидан ўтказиш, маълумотномани тузиш. ҳужжатларнинг хақиқий нусхаси бўлмаганда бино ва иншоотларга бўлган ҳуқуқни тасдиқловчи ҳужжатлар тўплашни билиш Бино ва иншоотларни техник инвентаризациядан ўтказиш Бино ва иншоотларни техник инвентаризациялаш тартиби Бино ва иншоотларнинг Бино ва иншоотларга бўлган техник паспортларини мулк ҳуқуқини тугатиш, тузишни; бошқага ўтказиш, чеклаш ва юзага келишини тасдиқловчи бино ва иншоот ҳужжатлар билан ишлаш баённомасини тузишни; кадастр ишига доир ҳужжатларни таҳлил килишни; бино ва иншоотларга бўлган мулк хуқуқи, бино ва иншоотлар экспликациясини; лойиҳалашнинг иқтисодий қисмини бажариш; объектнинг таърифини, жойлашиш бино ва иншоотлар конструктив элементлари таърифини, объектнинг тикланиш баҳосини аниқлашни; 15 баҳолаш ҳисоботидан бино ва баҳосини билиш. иншоотлар ўрганишни Бино ва иншоотни техник инвентаризациялаш жараёнида компьютер махсус (Auto CAD) дастуридан фойдаланиш Бино ва иншоотни техник инвентаризациялаш Бино ва иншоотларнинг кадастр йиғма жилдини тайёрлаш ва компьютер базасига киритишни билиш Компьютер махсус дастури яъни Auto CAD орқали чизмалар чизиш усулларини ўрганиш Давлат шаҳарсозлик кадастри ҳужжатлари билан ишлаш Давлат шаҳарсозлик кадастрини юритиш тартиби Давлат шаҳарсозлик кадастрининг топография-геодезия ва картография материалларини, ҳудудларнинг экологик, муҳандислик-геологик, сейсмик, гидрогеологик ҳолати, муҳандислик, транспорт ва ижтимоий инфратузилма объектлари, ҳудудларни, аҳоли пунктларини ривожлантиришни ва уларни қуришни шаҳарсозлик жиҳатидан режалаштириш ҳудудларни зондлаш ва ҳудудий зоналарнинг шаҳарсозлик регламентлари, уй-жой фондининг техник ҳолатини назорат қилишни билиш. Аҳоли пунктлари ҳамда қишлоқлар ўртасидаги ҳудудларни ривожлантиришни, ҳудудларни ривожлантириш тўғрисидаги шаҳарсозлик ҳужжатлари талабларига риоя қилиш асосида ҳаёт фаолиятининг қулай соҳасини, муҳандислик, транспорт ва ижтимоий инфратузилма тизимлари фаолиятини мақбуллаштириш. 16 6. Касб-ҳунар тайёргарлиги мазмунининг мажбурий минумими Ўқув туркумлари Умумкасби й фанлар Ўқув Ўқув элементлари соҳалари 1.Топографик чизмачилик. 1.1. Топографик чизмачиликда қўлланадиган шрифтлар билан танишиш. 1.2. Шартли белгилар ва уларнинг гуруҳлари 1.3. Рейсфейдор, кронциркул ва криваножка билан чизиш ишлари 1.4. Ҳисобловчи шрифтлар 1.5. Т-132 шрифтини ўрганиш 1.6. БМ 431 шрифтини ўрганиш 1.7. Изоҳловчи ва тушунтириш шартли белгилари 1.8. Шартли белгиларни чизиш 1.9. Шартли белгиларни хариталарда изоҳлаш 1.10. 1: 2000 масштабга тааллуқли бўлган геодезик таянч пунктлари, ореинтирлар, аҳоли яшаш манзилгоҳлари шартли белгиларини чизиш 1.11. 1: 2000 масштабга тааллуқли бўлган электр линиялари, йўллар, ҳар хил тўсиқ ва деворлар, ҳамда гидрографик объектлар шартли белгиларини чизиш 1.12. Рельеф элементларига тааллуқли бўлган шартли белгиларни чизиш. 1.13. Компьютер графикасини бажаришда фойдаланиладиган дастурлар 1.14. АVTO-CAD дастури ҳақида тушунча 1.15. АVTO-CAD дастуридаги панеллар менюси ҳақида тушунча 1.16. АVTO-CAD дастурида ишлаш 1.17. 1:5000; масштабли ер ости (устки) қисмлардаги иншоотларни топографик шартли белгиларини чизиш 1.18. 1:2000; масштабли ер ости (устки) қисмлардаги иншоотларни топографик шартли белгиларини чизиш 1.19. 1:1000; масштабли ер ости (устки) қисмлардаги иншоотларни топографик шартли белгиларини чизиш 1.20. 1:500 масштабли ер ости (устки) қисмлардаги иншоотларни топографик шартли белгиларини чизиш 1.21. Ер остки (устки) коммуникацияларидан фойдаланиш жараёни учун шартли белгиларини чизиш 1.22. Ер остки газ қувурлариниинг шартли белгиларини ўрганиш ва чизиш 1.23. Ер остки (устки) коммуникацияларини шартли 17 2.Тупроқшунослик 3. Мелиорация 4.Меҳнат муҳофазаси ва техника хавфсизлиги белгиларини чизиш 1.24. Кадастр планларини ўрганишда шартли белгилар 1.25. Кадастр планларидаги шартли белгилар ва уларниниг чизмалари билан ишлаш 1.26. Кадастр планларини яратишда қўлланиладиган дастурлар билан ишлаш 1.27. Турар жой ва нотурар биноларини яратиш схемаси 2.1. Эндоген жараёнлари, тупроқ ҳосил қилувчи жинслар. 2.2. Экзоген жараёнлари 2.3. Тупроқнинг органик қисми 2.4. Тупроқдаги чириндини аниклаш. 2.5. Тупроқнинг механик таркиби 2.6. Тупроқнинг физик ҳоссалари 2.7. Тупроқ коллоидлари. 2.8. Тупроқнинг сингдириш қобилияти ва реакцияси. 2.9. Тупроқ унумдорлиги 2.10. Ўзбекистоннинг тупроқлари, уларнинг хусусиятлари, таснифи ва тарқалиши. 2.11. Тупрок эрозияси. Ҳосил бўлиш сабаблари ва олдини олиш чоралари. 2.12. Тупроқ сифати ва қийматини баҳолаш. 2.13. Тупроқ ҳаритаси ва картограммаси. 3.1. Сув ресурслари муҳофазаси Фойдали иш коэффицентини (ФИК)ошириш. 3.2. Сув ресурсларидан рационал фойдаланиш 3.3. Сув олиш иншоотлари ва уларнинг турлари 3.4. Тўғонсиз ва тўғон қуриб сув олиш иншоотлари 3.5. Механикавий усулда сув олиш иншоотлари 3.6. Сув олиш иншоотлари ва сув омборларининг барпо этилишга қўйиладиган талаблар 3.7. Дарёдан сув олиш нуқтасини танлаш ва техникавий –иқтисодий кўрсаткичлари. 3.8. Сув исрофи турлари. Каналлардаги сув сарфлари. 3.9. Сув исрофини келтириб чиқарадиган сабаблар. Абсолют сув исрофгарчилиги. 3.10. Сув исрофига қарши эксплуатация тадбирлари тадбирлари Сувдан режали фойдаланиш. 3.11. Сув исрофига қарши конструктив тадбирлар Қувурли ва новли тармоқлар қуриш. 4.1. Меҳнат қилиш қонунлари. 4.2. Маъмуриятнинг хавфсиз ва соғлом иш шароитини ташкил қилиш мажбуриятлари. 4.3. Жароҳатланиш бахтсиз ҳодиса ва касб 18 5. Тадбиркорлик ва ишга жойлаштириш технологияси асослари касаликлари ҳақида тушунча 4.4. Инсон организмининг ташқи муҳитга мослашуви. Шовқиндан сақлаш 4.5. Ишлаб чиқариш микроиқлимининг гигиеник нормалари. 4.6. Атмосфера ҳавоси таркибидаги чанглар. 4.7. Ишлаб чиқариш ҳаво муҳитида зарарли моддаларнинг йўл қўйса бўладиган зичлик миқдорлари. 4.8. Ҳавонинг кимёвий таркиби ва хоссалари. 4.9. Ёнғинга қарши кураш ишларини ташкил қилиш. 4.10. Ёнғинга қарши кураш чоралари. Босим остида ишлайдиган идишларни ишлатишда хавфсизликни таъминлаш. 4.11. Дастлабки ва автоматик ўт ўчириш воситалари. 4.12. Ёнғин ҳақида ҳабар бериш Ёнғинга қарши тўсиқ. Эвакуация йўллари. 4.13. Саноат корхоналарининг ёнғинга қарши сув таъминоти. 4.14. Ёниш жараёни. Ёниш турлари. Чангларнинг ёниши ва портлаш ҳусусиятлари. 4.15. Электр токининг инсон организмига таъсири. Электр токи таъсирига тушган кишига биринчи ёрдам кўрсатиш 4.16. Ток таъсирига тушиб қолиш хусусиятлари. 4.17. Электр токидан жароҳатланиш сабаблари ва асосий муҳофаза воситалари. 4.18. Электр қурулмаларини ўрганишда қўйиладиган асосий талаблар 5.1. Бизнес нима ва одамлар нима учун бизнес билан шуғулланадилар? 5.2. Тадбиркорлик сифатлари ва кўникмалари. 5.3. Ўз-ўзини банд қилиш. 5.4. Бизнес ғоя – бизнес асоси. Ғоялар генерацияси. 5.5. Бизнес концепцияси. Бизнес ғояларни излаш ва танлаш манбалари. 5.6. Тадбиркорлик салоҳиятини баҳолаш ва қобилиятларини ривожлантириш. 5.7. Бизнесни ташкил этиш шакллари: 19 афзалликлари ва камчиликлари. 5.8. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик ва уни Ўзбекистонда ташкил этишнинг ўзига хос хусусиятлари. 5.9. Мос келувчи бозор ва корхона ерини танлаш. 5.10. Техник-иқтисодий асоснома нима? 5.11. Бизнес-режа – ишнинг боши. 5.12. Хусусий иш ташкил этишнинг босқичлари ва амалий қадамлар. 5.13. Кадрлар ва ишлаб чиқариш жараёнини бошқариш. 5.14. Бошланғич капитал ва унинг манбалари. 5.15. Ўзбекистонда тадбиркорлик субъектларини молиялаштиришнинг ўзига хос хусусиятлари. 5.16. Молиявий режалаштириш: даромад ва харажатлар режаси. 5.17. Бухгалтерия ҳисоби. Бухгалтерия ҳисоби тизимининг уч хил тури. 5.18. Суғурталаш. 5.19. Солиқларнинг иқтисодий моҳияти ва амал қилиш хусусиятлари. 5.20. Ўзбекистон Республикаси солиқ тизими ва унинг таркибий тузилиши. 5.21. Юридик ва жисмоний шахсларни солиққа тортиш тартиби. 5.22. Ягона солиқ тўлови. 5.23. Солиққа оид қонунбузарликлар ва уларга нисбатан қўлланиладиган жазо чоралари. 5.24. Маркетинг сабоқлари. 5.25. Тадбиркорлик фаолиятида ишлатиладиган 20 маркетинг стратегиялари. 5.26. Маркетинг бўйича режа тузиш. 5.27. Меҳнат бозори, унинг моҳияти ва ишлаш механизми. 5.28. Ишга жойлаштириш ва бандлик. Ишга жойлаштиришнинг ҳуқуқий асослари. 5.29. Касбий фаолиятдаги асосий тушунчалар. 5.30. Иш излаш технологияси. Ахборотлар билан ишлаш соҳасидаги ваколатлар. 5.31. Ишга жойлашиш мақсадида бандликка кўмаклашиш муассасаларига мурожаат қилувчилар билан мулоқот қилиш этикаси. 5.32 Ишга жойлаштириш жараёнида таржимаи ҳол, интервью, иш ҳужжатлари тузиш ва бошқа ўз-ўзини намойиш қилиш кўникмалари. 5.33. Муваффақият сари олти қадам. 5.34. Муваффақият сирлари. 6. Геоморфология 6.1. Ернинг тузилиши ва таркиби. 6.2. Ернинг рельефи ҳақида умумий маълумотлар. 6.3. Рельеф тушунчаси, шакллари ва ёши 6.4. Тектоник ҳаракатлар ва зизила келтириб чиқарган рельеф шакллари. 6.5. Вулқондан кейин ҳосил бўлган рельеф шакллари. 6.6. Нураш жараёнлари ва рельеф 6.7. Гравитацион жараёнлари ва рельеф 6.8. Тоғ жинсларининг хусусиятлари ва рельеф 6.9. Гляциал жараёнлар ва рельеф 6.10. Карст жараёнлар ва рельеф 6.11. Суффозион жараёнлар ва рельеф 6.12. Эол жараёнлар ва рельеф 6.13. Кўп йиллик музлоқлар жараёнлар ва рельеф 6.14. Абразион жараёнлар ва рельеф 6.15. Антропоген рельеф шакллари 6.16. Амалий геоморфологиянинг мақсади ва вазифалари 6.17. Картографияда рельеф 6.18. Инженерлик геоморфологияси 21 7.Ҳаёт фаоияти хавфсизлиги 8. ЭКОЛОГИЯ ВА АТРОФ МУҲИТ МУҲОФАЗАСИ 6.19. Геоморфологик таълим ва тарбия 7.1.Ҳаёт фаолияти хавфсизлиги ўқув фанининг мақсад ва вазифалари. 7.2.Ёнғин ва унинг зарарловчи омиллари. Ёнғинда ҳаракатланиш тартиби. 7.3.Кундалик ҳаётда маиший уй жиҳозларидан тўғри фойдаланиш. 7.4.Ёнғиндан шикастланганда биринчи тиббий ёрдам бериш. 7.5.Террорчилик ҳаракатлари содир бўлганда ҳаракатланиш тартиби. Ахборот хавфсизлиги. 7.6.Мажбурий ёлғизлик ҳолатида ўзини тутиш қоидалари. 7.7.Зилзила ва уларда ҳаракатланиш тартиби. Зилзила оқибатларидан муҳофазаланиш усуллари. 7.8.Зилзилада биринчи тиббий ёрдам бериш тартиби. 7.9.Гидрометеорологик хавфли ҳодисалар билан боғлиқ фавқулодда вазиятлар ҳамда уларда хавфсизлик қоидаларига риоя этиш. 7.10. Транспорт воситалари билан боғлиқ фавқулодда вазиятлар ва уларда ҳаракатланиш тартиби. 7.11. Радиация манбалари ва кучли таъсир этувчи заҳарли моддалар (КТЭЗМ)нинг зарарли таъсири. 7.12. Аҳолига радиациянинг зарарли таъсири ва ундан ҳимояланиш йўллари. 7.13. КТЭЗМдан муҳофазаланиш ва ундан заҳарланганда биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш. 7.14. Фавқулодда вазиятларда аҳолининг муҳандислик муҳофазасини ташкил этиш. Бинолар ва қурилиш ашёларининг ўзига хос хусусиятлари. 7.15. Экологик муҳит бузилишининг инсон ҳаётий фаолиятига зарарли таъсири ва унинг натижасида юзага келаётган муаммоли вазиятлар. 7.16. Ўзбекистон, Марказий Осиё минтақаси ва халқаро миқёсда юзага келаётган экологик таҳдидлар. 7.17. Эпидемиологик фавқулодда вазиятлар. 7.18. Фавқулодда вазиятлар юзага келганда биринчи тиббий ёрдам ва ўз-ўзига ёрдам кўрсатиш. 8.1. Экологик хавфсизлик ва барқарор ривожланиш 8.2. Атроф муҳит муҳофазаси бўйича олиб борилаётган илмий тадқиқот ишлар йўналиши. 8.3. Экологиянинг замонавий йўналишлари 8.4. Экологик ресурслар. 8.5. Биосфера ҳақида тушунча 8.6. Экологик омиллар 8.7. Экология ва ҳуқуқ 22 Махсус фанлар 9.Геодезия. 8.8. Давлат ва жамиятнинг экологик бошқаруви 8.9. Табиатни муҳофаза қилиш ва оқилона фойдаланиш 8.10. Ижтимоий экологияниниг тадқиқот доираси 8.11. Экологик таълим ва тарбия 9.1. Ернинг умумий шакли ва ўлчамлари ҳақида маълумот 9.2. Геодезияда қўлланиладиган координата системалари 9.3. Геодезияда қўлланиладиган баландлик системалари 9.4. Гаусс-Крюгер ясси тўғри бурчакли координаталар системаси ҳақида тушунча 9.5. Ҳақиқий азимут ва дирекцион бурчаклар. 9.6. Ернинг умумий шакли ва ўлчамлари ҳақида маълумот 9.7. Топографик план ва карталар тўғрисида умумий маълумот. Масштаблар 9.8. Топографик план ва карталар номенклатураси 9.9. Жой рельефи ва уни топографик план ҳамда карталарда тасвирлаш 9.10. Топографик план ва карталарнинг шартли белгилари 9.11. Рақамли ва электрон карталар ҳақида маълумотлар 9.12. Ўлчаш ва ўлчаш хатоларининг турлари 9.13. Тасодифий хатоларнинг хоссалари 9.14. Айрим ўлчашларнинг ўрта квадратик хатоси 9.15. Умумий маълумотлар. Горизонтал бурчакларни ўлчаш моҳияти. 9.16. Теодолит тузилиши ва турлари 9.17. Электрон теодолитлар 9.18. Теодолитларни текшириш ва тузатиш 9.19. Горизонтал бурчакларни ўлчаш ва ўлчаш аниқлиги 9.20. Вертикал бурчакларни ўлчаш 9.21. Чизиқларни бевосита ўлчаш қуроллари ва ўлчашга тайёрлаш 9.22. Пўлат лента билан чизиқларни ўлчаш ва ўлчаш аниқлиги 9.23. Оптик дальномерлар 9.24. Электрон дальномерлар ҳақида умумий маълумот 9.25. Нивелирлашнинг моҳияти ва турлари 9.26. Геометрик нивелирлаш усуллари 9.27. Нивелир ва унинг тузилиши, хорижий давлатларда ишлаб чиққан замонавий нивелирлар ҳақида маълумот. 23 10.Ер ҳуқуқи 9.28. Нивелирларни текшириш ва тузатиш 9.29. Нивелир рейкалари ва уларни текшириш 9.30. Давлат планли ва баландлик геодезик тармоқлари ҳақида умумий маълумотлар 9.31. Тахеометрик съёмка ва унинг моҳияти 9.32. Тахеометрик съёмка учун ишлатиладиган асбоблар уларни текшириш ва ишлатилиши 9.33. Тахеометрик план олиш ишларида электрон тахеометрларда ўлчаш ишлари ва ҳисоблашларни бажарилишни ташкил этиш. 9.34. Мензула съёмкаси моҳияти ва унинг жиҳозлари 9.35. Мензула билан план олиши учун асос нуқталар ҳосил қилиш ва план олишни бажариш, геодезия ва картография ишлари планларини тузиш. 9.36. Трасса ўқини жойда ўтказиш 9.37. Трасса нивелирлашни бажариш ва натижаларни ишлаб чиқиш 9.38. Иншоот элементларини бўйлама профилда лойиҳалаш 9.39. Лойиҳани жойга кўчиришда тайёргарлик ишлари. Бино иншоот ва ер тузилиши лойиҳаларини жойга кўчириш 9.40. Лойиҳани жойга кўчиришда геодезик ишлар. 9.41. Қишлоқ хўжалик картографияси ва унинг вазифаси. 9.42. Умумгеографик карталар. 9.43. Хариталарни тузиш. 9.44. Қишлоқ хўжалик карта ва атласлари, уларни классификацияси. 9.45. Жамоа хўжаликлари, фермер ва ширкат хўжаликларининг карталари. 10.1. Ер тўғрисидаги қонунларнинг асосий принциплари. Вазирлар маҳкамасининг ер муносабатларини тартибга солиш ваколати. Ерга оид ҳуқуқий муносабатлар 10.2. Ерга оид муносабатларнинг тартибга солиш борасида давлат ҳокимияти бошқарув органларининг ҳуқуқий ҳолати 10.3. Давлат ер кодекси ҳуқуқлари мақсад принциплар ва меъёрий ҳужжатлари. Ерга бўлган мулкчилик тоифалари 10.4. Аҳоли пунктларида ер участкани бериш. Ер қонунчилигини бузганлиги учун жавобгарлик ва низоларни кўриб чиқиш ҳуқуқи 10.5. Ер участкасини рўйхатга олиш тартиби. қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларни ҳуқуқий ҳолати 24 11.Геоахборат тизимлар ва технологияси 12.Фотограмметрия. 10.6. Фермер хўжаликларини юритиш учун фуқароларга ер бериш ҳуқуқий ҳолати 10.7. Алоҳида муҳофаза этиладиган ҳудудлар ерларининг ҳуқуқий ҳолати. Ерларни муҳофаза қилиш қонун ҳужжатлари 10.8. Халқаро ва хорижий мамлакатларда ер ҳуқуқлари 11.1. ГИС табиий ресурсларни ўрганишдаги аҳамияти 11.2. Автоматизициялаштирилган тузумлар ичида ГИС ўрни ва моҳияти. 11.3. Асосий тушинчалар ва иборалар 11.4. ГИС таснифи 11.5. ГИС қамраб олган маълумотларни тузилишини умумий асоси. 11.6. ГИС маълумотларни жамланиш хусусиятлари. 11.7. Графикли маълумотларни компьютерга киритиш принципи 11.8. Географик ахборот тизимининг таркибий қисмлари 11.9. ГИС га қўйиладиган талаблар. 11.10. Хорижий ГИСларнинг қисқача тавсифлари 11.11. ГИС асбоб воситалари. 11.12. ГИС таркибида моделлаш технологияси 11.13. Ўлкани рақамли моделлари. 11.14. Карта тузиш ишлари босқичлари ва технологик жараёнлари. 11.15. Дастлабки маълумотларни ГИС учун қўллаш 11.16. Маълумотлар базасини яратиш 11.17. Мавзули карталарни ишлаб чиқиш 11.18. Легендаларни ишлаб чиқиш йўллари 11.19. Карта компоновкасини ишлаб чиқиш ва унинг нашрли нусхасини тайёрлаш 11.20. ГИС асосида картографик генерализация ишларини олиб бориш 11.21. Векторли обьектларни мазмун жихатдан тўғри келиши 12.1. Суратга олиш ҳақида тушунча. 12.2. Аэросъёмканинг техник жараёни. 12.3. Марказий проекция элементлари. 12.4. Аэросуратларни таҳлил қилиш. 12.5. Фототрангуляция қаторини қуриш. 12.6. Аэросуратларни трансформациялаш. 12.7. Фотоплан ва фотосхема тайёрлаш. 12.8. Аэросуратларни жой билан таққослаш. ( дешифровкалаш ) 25 13.Давлат кадастри 12.9. Икки аэросуратни анализ қилиш. 12.10. Комбинирлашган съёмка ҳақида тушунча. 12.11. Ер тузиш ишида аэрофотогеодезия 12.12. Стереотопографик усулда план ва хариталарни тайёрлаш. 12.13. Космик съёмка ҳақида умумий тушунча. 12.14. Корректировка ҳақида тушунча. 13.1. Давлат ер кадастри ҳақида тушунча. 13.2. Давлат ер кадастри юритилишини назорат қилувчи қонунчилик актлари ва унинг давлат бошқаруви. 13.3. Ўзбекистон Республикаси ер заҳираси-давлат ер кадастрини объекти сифатида. 13.4. Кадастр съёмкаси ҳақида тушунча ва унинг мақсади. Кадастр съёмкаси объектлари. 13.5. Техник инвентаризациялашнинг мақсади ва вазифалари 13.6. Техник инвентаризациялашнинг предмети. Техник инвентаризациялашн ўтказишда ишларни ташкил қилиш 13.7. Ер участкасини техник инвентаризациялаш 13.8. Бино ва иншоотни техник инвентаризациялаш 13.9. Ер участкасига бўлган ҳуқуқни регистрация қилиш. 13.10. Ерларнинг миқдори ва сифатини ҳисоб-китоб қилиш 13.11. Ердан фойдаланувчи ҳудудларнинг ер баланси. 13.12. Тупроқ бонитировка ишлари 13.13. Режа-картографик материал ва ундан давлат ер кадастрида фойдаланиш. 13.14. Кадастр картасини тузиш 13.15. ДКЯТ нинг тушунчаси, моҳияти ва мазмуни. 13.16. Давлат сув кадастри 13.17. Давлат ўрмон кадастри 13.18. Бинолар ва иншоотлар давлат кадастри 13.19. Давлат шаҳарсозлик кадастри 13.20. Гидротехника иншоотлари давлат кадастри 13.21. Автомобиль ва темир йўллари давлат кадастри 13.22. Етказиб бериш қувурлари давлат кадастри 13.23. Алоқа объектлари давлат кадастри 13.24. Ўсимлик ва ҳайвонот дунёси объектларининг давлат кадастрини юритиш тартиби 13.25. Муҳофаза этиладиган ҳудудлар давлат кадастри 13.26. Маданий мерос объектлари давлат кадастри 13.27. Табиий ва техноген хавф юқори бўлган 26 Ўқув амалиёти зоналар давлат кадастри 13.28. Картография-геодезия давлат кадастри 13.29. Давлат ер кадастрини юритишда автоматлаштирилган технологиялар. 13.30. АUTOCAD дастурида ишлаш 13.31. АUTOCAD дастурида ишлаш 14.Ер тузиш лойиҳаси 14.1. Ер тузишни лойиҳалашнинг пайдо бўлиши ва ривожланиш тарихи 14.2. Ер тузишни лойиҳалаш фани ва унинг ер тузиш тизимидаги ўрни 14.3. Ер тузишни лойиҳалаш усуллари 14.4. Ер тузишни лойиҳалаш тамойиллари 14.5. Ер тузишни лойиҳалаш тизими ва унинг асосий мазмуни 14.6. Лойиҳалаш босқичлари 14.7. Лойиҳа ҳужжатлари 14.8. Лойиҳалаш технологияси асослари 14.9. Лойиҳалашни ташкил этиш 14.10. Хўжаликлараро ер тузишнинг вазифалари ва мазмуни 14.11. Ер тузиш жарёни 14.12. Тайёргарлик ишлари 14.13. Қишлоқ хўжалик корхоналари ерларини ташкил этиш 14.14. Фермер хўжаликларида хўжаликлараро ер тузишнинг хусусиятлари 14.15. Лойиҳани иқтисодий баҳолаш 14.16. Лойиҳани кўриб чиқиш ва тасдиқлаш 14.17. Ерга бўлган ҳуқуқни тасдиқловчи ҳужжатларни расмийлаштриш ва бериш 14.18. Хўжаликда ички ер тузиш лойиҳасининг мазмуни ва вазифалари 14.19. Лойиҳани ишлаш тартиби ва усуллари 14.20. Хўжаликда ички асосий ( магистрал) йўлларни, инженерлик иншоотларини ва объектларини жойлаштириш 14.21. Ер турлари ва алмашлаб экишни ташкил этиш 15. Ер тузиш лойиҳаси 15.1. Тайёргарлик ва изланиш ишлари. 15.2. Аҳоли яшаш жойлари ва фермер хўжаликлари марказларини жойлаштириш 15.3. Хўжаликдаги асосий йўлларни жойлаштириш 15.4. Ер турлари тартибини белгилаш ва алмашлаб экишни ташкил қилиш 15.5. Алмашлаб экиш массиви ҳудудини ташкил этиш 15.6. Дарахтзорлар ҳудудларини ташкил этиш 15.7. Ем-хашак олинадиган ер турларининг ҳудудларини ташкил этиш. 27 16. Геодезия ишлари 17. Фотограмметрия ишлари 15.8. Хўжаликда ички ер тузиш лойиҳасининг экологик, иқтисодий ва ижтимоий самарадорлиги 15.9. Хўжаликда ички ер тузиш лойиҳасини муҳокама қилиш ва тасдиқлаш. Лойиҳани жойга кўчириш 15.10. Лойиҳаларни расмийлаштириш, ҳужжатларни бериш ва амалга ошириш 16.1. Тайёргарлик ишлари: Оптик геодезик асбобларни танглаш 16.2. Жой билан танишиш (рекогносцировка). 16.3. Горизонтал бурчакларни ўлчаш, бурчак ўлчаш журналини тўлдириш ва абрис чизиш. 16.4. Жойда чизиқ узунликларини оптик дальномерларда ўлчаш. 16.5. Тафсилотларни оптик теодолитларда съёмка қилиш. 16.6. Ўлчаш натижаларини ишлаб чиқиш. Тўғри ва тескари геодезик масалаларни ечиш. 16.7. Горизонтал съёмкаси планнини тузиш ва чизиш. 16.8. План ва карталарда майдон юзасини ҳисоблаш. 16.9. Трасса ўқини жойда ўтказиш, бурилиш бурчакларини ўлчаш ва томонлар бурилиш дирекцион бурчагини ҳисоблаш 16.10. Трассани пикетларга бўлиш ,кўндаланг қирқим нуқталарини жойда белгилаш. 16.11. Трасса бўйлаб тор энли жой съёмкасини бажариш, пикетлаш дафтарчасини юритиш 16.12. Трассани нивелирлаш, нивелирлаш журналини ишлаб чиқиш, трассанинг бўйлама ва кўндаланг профилини тузиш. Иншоот элементларини бўйлама профилда лойиҳалаш. 16.13. Жойда тахеометрик йўллар ўтказилиб, тафсилот ва рельефни съёмка қилиш. 16.14. Тахеометрик съёмка натижаларини ишлаб чиқиш 16.15. Тахеометрик съёмка планини тузиш 16.16. Мензула ва кипрегельни текшириш ва тузатиш 16.17. Мензулани нуқтага ўрнатиш ва планшетни тайёрлаш 16.18. Мензула съёмкасини бажариш 16.19. Комбинацияланган съёмка усули. 16.20. Техник ҳисоботни расмийлаштириш 17.1. РНОТОМОD дастури ҳақида умумий тушунчалар. Дастур турлари ва вазифалари 17.2. PHOTOMOD Solver модулида 28 18. Давлат кадастри Ишлаб чиқариш амалиёти 19. Ишлаб чиқариш амалиёти фототриангуляция тизими тенглаштириш. 17.3. Марказий проекция съёмкаси методини тенглаштириш. Марказий проекция съёмкаси параметрлар блокини тўғирлаш. 17.4. PHOTOMOD тизимида аэрофотосъёмкалар тенглаштириш бўлимида ишлашнинг тавсиялари. 17.5. PHOTOMOD Solver модули тизимида “моделлар” ва “суратлар” ойнаси хатоликларини тўғирлаш. 17.6. Узоқ фокусли камераларда съёмка ишларини олиб бориш тавсиялари. 17.7. Материалларини топшириш. 18.1. Давлат кадастри ягона тизими ҳақида тушунча 18.2. Давлат сув кадастрини юритишни ташкил этиш 18.3. Техник инвентаризациялашнинг мақсади, вазифалари ва предмети 18.4. Техник инвентаризациялашни ўтказишда ишларни ташкил қилиш 18.5. Ер участксини техник инвентаризацилаш 18.6. Бино ва иншоатни техник инвентаризациялаш 18.7. Бино ва иншоатнинг техник ҳолатини аниқлаш 18.8. Бино ва иншоатнинг қийматини аниқлаш 18.9. Кўчмас мулк объектига бўлган ҳуқуларни рўйхатдан ўтказиш 18.10. Инветаризация ишларини бажаришда хавфсизлик техникаси 18.11. Ер участка, бино ва иншоатни техник инветаризациялаш жараёнида компьютер дастурларидан фойдаланиш 18.12. Бино ва иншоатларни техник инвентаризациялашда қўлланиладиган шартли белгилар 18.13. Давлат шаҳарсозлик кадастрини юритишни ташкил этиш 18.14. Давлат шаҳарсозлик кадастрини юритиш жараёнида компьютер дастурларидан фойдаланиш 18.15. АUTOCAD дастурида ишлаш 18.16. Материалларини топшириш. 19.1. Корхона, ташкилот, фабрика ва унинг бўлинмаларининг ташкилий тузилмаси билан танишиш. 19.2. Меҳнат муҳофазаси ва техника хавфсизлиги бўйича тушунча бериш. 19.3. Давлат кадастри бўйича қўлланма, тушунча, меъёрий-қонуний ҳужжатларни ўрганиш. 19.4. Ишлаб чиқариш амалиёти режасини бажариш: 29 а) Давлат кадастри ва мониторинги бўйича меъёрий ҳужжатлар билан танишиш. б) Давлат кадастр ишлари билан танишиш. в) Корхона, давлат хўжаликларини режани бажариши билан танишиш. г) Давлат кадастр ишларини бажарилиши билан танишиш. 20. Диплом олди амалиёти 19.5. Техник иқтисодий самарадорлик таҳлили техник самарадорликни асослаш, ишлаб чиқаришни илмий асослашда ташкил этиш ва бошқариш масалалари 19.6. Амалиёт раҳбари томонидан техник ҳисоботни кўриб чиқиш. 20.1. Корхона, ташкилот,фабрика ва унинг бўлинмаларининг ташкилий тузилмаси билан танишиш (бригада). 20.2. Меҳнат муҳофазаси ва техника хавфсизлиги бўйича тушунча бериш. 20.3. Қўлланма, тушунча, меъёрий-қонуний ҳужжатларни ўрганиш. 20.4. Техник иқтисодий самарадорлик таҳлили техник самарадорликни асослаш, ишлаб чиқаришни илмий асослашда ташкил этиш ва бошқариш масалалари 20.5. Диплом олди амалиёти режасини бажаришда битирув малакавий иши мавзусига оид маълумотлар йиғиш, таҳлил қилиш ва лойиҳалаш ишларини бажариш 20.6. Амалиёт раҳбари томонидан техник ҳисоботни кўриб чиқиш. 7. Намунавий ўқув режаси. Соатлар миқдори № I Меҳнат Блоклар ва фанлар номи. сиғими 2912 Умумтаълим фанлари Аудитория машғулотлари Мустақил 2010 иш 902 1.01 Нутқ маданият ва давлат тилида иш юритиш 58 40 18 1.02 Она тили ва адабиёт 174 120 54 1.03 Хорижий тил 362 250 112 30 1.04 Рус (ўзбек) тили 174 120 54 1.05 Тарих 232 160 72 1.06 Математика 275 190 85 1.07 Информатика ва ахборот технологиялари 188 130 58 1.08 Физика. Астрономия 275 190 85 1.09 Кимё 116 80 36 1.10 Биология 116 80 36 1.11 Амалий география 58 40 18 1.12 Чақирувга қадар бошланғич тайёргарлик 203 140 63 232 58 116 160 40 80 72 18 36 43 58 58 58 30 40 40 40 13 18 18 18 58 40 18 1450 1000 450 667 174 87 58 58 116 460 120 60 40 40 80 207 54 27 18 18 36 58 58 58 784 203 58 145 87 233 58 957 174 261 174 40 40 40 540 140 40 100 60 160 40 660 120 180 120 18 18 18 244 63 18 45 27 73 18 297 54 81 54 1.13 Жисмоний тарбия 1.14 Маънавият асослари 1.15 Фалсафий фанлар: Эстетика, Шахс ва жамият, Диншунослик. 1.16 Оила психологияси 1.17 Ҳуқуқшунослик 1.18 Ўзбекистон Конституцияси 1.19 Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар 1.20 Иқтисодиёт асослари Касбий таълим (умумкасбий ва махсус) II фанлари 2.00 Умумкасбий фанлар: 2.01 Топографик чизмачилик 2.02 Тупроқшунослик 2.03 Мелиорация 2.04 Меҳнат муҳофазаси ва техника хавфсизлиги 2.05 Тадбиркорлик ва ишга жойлаштириш технологияси асослари 2.06 Геоморфология 2.07 Ҳаёт фаолияти хавфсизлиги 2.08 Экология ва атроф муҳит муҳофазаси Махсус фанлар: 2.09 Геодезия 2.10 Ер ҳуқуқи 2.11 Геоахборот тизимлар ва технологиялар 2.12 Фотограмметрия 2.13 Давлат кадастри 2.14 Ер тузиш лойиҳаси III Ўқув амалиёти: 3.01 Ер тузиш лойиҳаси 3.02 Геодезия ишлари 3.03 Фотограмметрия ишлари 31 3.04 IV 4.01 4.02 Давлат кадастри Ишлаб чиқариш амалиёти: Ишлаб чиқариш амалиёти Диплом олди амалиёти Давлат аттестацияси Таълим муассасаси ихтиёридаги соат Жами: 348 940 522 418 104 116 6480 240 648 360 288 72 80 4470 108 292 162 130 32 36 2010 7.1 3311503-“Кадастр иши техниги” касби бўйича кичик мутахассислар тайёрлашни 3 йиллик кундузги ўқитиш шакли қуйидаги вақт тақсимотига эга: Назария ва амалий машғулот 100 ҳафта Ўқув амалиёти Ишлаб чиқариш амалиёти 10 ҳафта Диплом олди амалиёти 8 ҳафта Давлат аттестацияси 2 ҳафта Таътиллар 24 ҳафта Ҳаммаси 144 ҳафта 7.2 Ўқувчилар учун умумий ҳафталик аудитория; 16-18 соат мустақил иш. юклама – 54 соат, шундан: 36-38 соат 7.3 3 йиллик таълимни ўқув дастурини меҳнат ҳажми – 6480 соат, ўқув дастурини ўзлаштиришда ўқув фанлари вазифалари ва баъзи муаммолар бўйича мустақил билим олиш кўзда тутилган. 7.4 Фанлар блоки бўйича ўқув дастурини мазмуни Соатлар миқдори № 1 Блок номи Умумий Аудитория Мустақил соат ҳажми соатлари иш 3 4 5 2 1 Умумтаълим фанлари 2912 2010 902 2 Умумкасбий фанлар 667 460 207 32 3 Махсус фанлар 784 540 244 4 Ўқув амалиёти 957 660 297 5 Ишлаб чиқариш амалиёти 940 648 292 Ишлаб чиқариш амалиёти 522 360 162 Диплом олди амалиёти 418 288 130 6 Давлат аттестацияси 104 72 32 7 Таълим муассасаси ихтиёридаги соат 116 80 36 Ҳаммаси 6480 4470 2010 8. Стандарт талабларининг бажарилишини назорат қилиш 8.1 ЎМКҲТ сифатини назорат қилиш қуйидаги усулларда олиб борилади: -Ички назорат - ЎМКҲТ муассасаси томонидан амалга оширилади. Ўқитиш сифатининг ички назорати таълимни бошқариш бўйича ваколатли давлат органи тасдиқлаган “Академик лицейлар ва касб-ҳунар коллежлари ўқувчиларининг билим савияси, кўникма ва малакаларини назорат қилишнинг рейтинг тизими тўғрисида”ги Низом асосида рейтинг-назорат шаклида ўтказилади. Назоратнинг рейтинг тизими қуйидаги назорат тадбирлари ўтказилишини кўзда тутади: - жорий назорат – оғзаки сўров, семинарлар, ёзма ишлар, лаборатория ишлари, курс иши лойиҳалари, уй вазифаси ва ҳоказо, яъни ўқитувчи ўз амалиётида қўллайдиган барча сўров турларини ўз ичига олади. - оралиқ назорат – фаннинг маълум бир қисми, бўлими якунлангандан сўнг ўтказилади. Оралиқ назоратнинг ўтказилиш тартиби, шакли таълим муассасасининг илмийпедагогик кенгаши томонидан белгиланади. - якуний назорат – семестр тамом бўлганда ва ўқув дастурининг тегишли бўлими тугаллангандан кейин амалга оширилади. Якуний назоратнинг ўтказилиш тартиби, шакли таълим муассасасининг илмий-педагогик кенгаши томонидан белгиланади. - Ташқи назорат–Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси Давлат тест маркази таркибидаги Кадрлар тайёрлаш сифатини назорат қилиш, педагог кадрлар ва таълим муассасалари аттестацияси бошқармаси томонидан тайёрланган “Таълим муассасалари ва педагогик кадрларнинг давлат аттестацияси ва аккредитацияси ҳақидаги Низом” ва амалдаги меъёрий ҳужжатлар асосида амалга оширилади; 33 - Давлат-жамоат назорати – таълимни бошқарувчи ваколатли давлат органи ва у билан келишилган ҳолда жамоат ташкилотлари ва кадрларга талабгорлар томонидан амалга оширилади; - Якуний давлат аттестацияси – давлат имтиҳонлари ва малакавий битирув диплом иши(лойиҳа)ни ҳимоя қилиш билан якунланади. 8.2 ЎМКҲТ муассасаларини битирувчиларга ўрта махсус, касб-ҳунар таълими тўғрисида давлат намунасидаги диплом берилади, унда: - касб-ҳунар коллежлари учун – ЎМКҲТ тайёрлов йўналишлари, касблар ва ихтисосликлар умумдавлат Таснифлагичи (ЎМКҲТТЙКИУТ)га мувофиқ касблар ва ихтисосликлар бўйича берилган малака кўрсатилади; - дипломларга ўзлаштирилган умумтаълим ва махсус (касб-ҳунар) фанлар (курслар), соатлар ҳажми ва улар бўйича баҳолар (рейтинглар) шунингдек, битирувчининг умумий рейтингги ва якуний давлат аттестациясининг натижалари кўрсатилган қўшимча варақ илова қилинади. Касб-ҳунар коллежини тугатганлик тўғрисидаги диплом олинган мутахассисликка мувофиқ меҳнат фаолиятини амалга ошириш ҳамда олий таълим муассасасига ўқишга кириш ҳуқуқини беради. 34 УДК :002:651.1/7 Гуруҳ: Т 55 ОКС : 01.040.01 Таянч сўзлар: Давлат таълим стандарти; касб-ҳунар тавсифномаси; касбий фаолиятининг мазмуний ўлчамлари; касбий фаолиятда ўзлаштириши шарт бўлган билимлар мазмуни; намунавий ўқув режаси; ўқув мажмуалари ва мавзулари; ўқув жараёни таркибий қисмлари; стандартнинг бажарилиши устидан назорат. 35 36 ИШЛАБ ЧИҚИЛГАН: Олий ва ўрта махсус, касб-ҳунар таълим вазирлиги, Ўрта махсус, касб-ҳунар таълими маркази Директор ўринбосари _________________З.Худойбердиев 2016 йил «_______»_____________________ М.Ў. Тошкент геодезия ва картография касб-ҳунар коллежи Директор_____________________Б. Пулатов 2016 йил «_______»_____________________ М.Ў. КЕЛИШИЛГАН: Марказий аэрогеодезия корхонаси Директор_____________________Ғ. Бекбаев 2016 йил «_______»_____________________ М.Ў. 37 Тошкент ирригация ва мелиорация институти т. ф.н. доц. _____________________А. Бобожонов 2016 йил «_______»_____________________ М.Ў. 38 Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Давлат тест марказида экспертизадан ўзказилди. Бошқарма бошлиғи ______________ Ф.Мирзаев 2016 йил “____” ______________ Эксперт гуруҳи аъзолари № Ф.И.Ш 1. А.Сулаймонов Лавозими Бўлим бошлиғи 2. 3. ... 39 Имзо 40 Ижодий ишчи гуруҳи аъзолари Т/р Ф.И.Ш. 1. Г.Бабажанова 2. 3. 4. 5. 6. С.Каххаров В.Ибрагимов З.Алибеков А.Абдурахмонов Х.Ишмухамедова 7. Н. Коканова 8. Х.Худайберганов Лавозими ЎМКҲТ Маркази ижодий ишчи гуруҳ рахбари ЎМКҲТ муассасаларини АМТХ-аъзо ЎМКҲТ муассасаларини АМТХ-аъзо ЎМКҲТ муассасаларини АМТХ-аъзо ЎМКҲТ муассасаларини АМТХ-аъзо Тошкент геодизия ва картография касб-ҳунар коллежи махсус фанлар ўқитувчиси-аъзо Тошкент геодизия ва картография касб-ҳунар коллежи махсус фанлар ўқитувчиси-аъзо Тошкент геодизия ва картография касб-ҳунар коллежи махсус фанлар ўқитувчиси-аъзо 41 Имзо Ishchi o’quv reja 42 43 44 45 Fanning na’munaviy dasturi 46 ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ ЎРТА МАХСУС, КАСБ-ҲУНАР ТАЪЛИМИ МАРКАЗИ Рўйхатга олинди “ТАСДИҚЛАНДИ” № 3311503 Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2017 йил 23 августдаги 137-сонли буйруғи КАСБ-ҲУНАР КОЛЛЕЖЛАРИНИНГ 3311503-КАДАСТР ИШИ ТЕХНИГИ КАСБИДАН касби бўйича ДАВЛАТ КАДАСТРИ ЎҚУВ АМАЛИЁТИ ДАСТУРИ ТОШКЕНТ – 2017 47 ДАВЛАТ КАДАСТРИ ЎҚУВ АМАЛИЁТИ ДАСТУРИ Тузувчилар: Тақризчилар: Х. Ишмухамедова Тошкент геодезия ва картография касб-ҳунар коллежи махсус фан ўқитувчиси Н. Коканова Тошкент геодезия ва картография касб-ҳунар коллежи махсус фан ўқитувчиси Ғ. Бекбаев “Марказий аэрогеодезия ” корхонаси директори А. Бобожонов Тошкент ирригация ва мелиорация институтит. ф.н. доц. 48 Фан дастури Ўрта махсус, касб-ҳунар таълими муассасаларини Ахборот-методик таъминлаш хизмати ҳузуридаги “Ўқув-методик бирлашмаларни”нинг 2017 йил 25 декабрдаги 1-сонли йиғилиш баённомаси ҳамда Олий ва ўрта махсус, касб-ҳунар тайёрлов йўналишлари бўйича Мувофиқлаштирувчи кенгашнинг 2017 йил 26 мартдаги 2-сонли мажлис баёни билан маъқулланган. Ўқув амалиёти дастурининг асосий қисмлари Кириш Ўзбекистон Республикаси давлат кадастр тизимини асосий мақсади бутун республика ҳудуди учун автоматлаштирилган кадастр маълумотлари тизимини яратиш ва «Давлат кадастрлари ягона тизимини» (ДҚЯТ) барпо қилиш. Кўп мақсадларга бошқариш, режалаш, баҳолаш, башорат ва муҳофаза қилиш ва бошқа мақсадларга хизмат қилувчи маълумотлар марказини яратиш. Бу мақсадлар учун аниқ, ишончли, ҳар томонлама тўла замонавий маълумотлар керак. Амалиётнинг мақсади ва вазифалари Ўзбекистон Республикаси ва унинг алоҳида ҳудудларини табиий ва уни ҳар томонлама ҳисобга олиш ва баҳолаш мақсадида барча турдаги бойликлардан фойдаланиш, уларни ишлаб чиқишни бошқариш, ривожланишни башорат қилиш, ишлаб чиқариш кучларини жойлаштириш ва солиқ ундириш учун кадастр маълумотларидан фойдаланилади - ўқувчиларининг ўқув жараёнида олган назарий билимларини чуқурлаштириш ва мустаҳкамлаш, уларда мутахассислиги бўйича зарур бўлган амалий кўникмаларни ҳосил қилиш . - Касб-ҳунар коллежларида ўқувчилар ўқув давомида эгаллайдиган мутахассислик ва техник касблари бўйича кўникмалар малакасига эга бўладилар. Ўқув амалиётларини ўтиш жойлар касб-ҳунар коллежларидаги ўқув ишлаб чиқариш устахонаси, Амалий машғулотлар хонаси ва касб-ҳунар коллежлари ўқув тажриба объектлари даласи ўқув амалиётини ўтиш ҳисобланади. Ўқув амалиётини олиб борувчи дастур бўйича тузилган тақвим мавзу режа асосида амалий педагогик кенгашда муҳокамадан ўтказилиб тасдиқлангандан кейин амалга оширилади. Ўқув амалиёти ўқув тажриба хўжалиги қисман объектларда ва амалий машғулотлар хоналарида ўтказилади. Амлиёт бўйича ўқувчиларнинг билими, кўникма ва малакаларига қўйиладиган талаблар Амалиётни ўрганиш натижасида ўқувчилар қуйидаги билимларга эга бўлишлари керак: - давлат кадастриниг турлари; давлат ер фондининг таркиби; 49 - ерга эгалик қилиш хужжатларини турлари ; ерлани рўйхатга олиш тартиби; давлат сув кадастрининг автоматлаштирилган ахборот тизими; давлат сув кадастри маълумотлари. Амалиётни ўрганиш натижасида ўқувчилар қуйидаги кўникмаларга эга бўлишлари керак: - Давлат шаҳарсозлик кадастрини юритишни ташкил этишни ҳужжатлаштириш. - Давлат сув кадастрини юритишни ташкил этиш; - Ўзбекистон республикаси ер фонди шартли белгиларини чиза олиши; - ердан фойдаланиш ҳуқуқини берувчи давлат АКТ ва гувоҳномаларини тўлдира олиши; - хўжалик ер майдонлари ва шартли белгиларини чизиши; - бино ва иншоатларнинг чизма шаклларини чиза олиши; - давлат кадастр рақамларини ва зоналарини билиши; - давлат кадастр юридик ҳужжатларини тўлдира олиши; - давлат сув кадастрининг автоматлаштирилган ахборот тизимини ўрганиш; - давлат кадастр китобини тўлдира олиш. Амалиётнинг ўқув режадаги бошқа фанлар билан ўзаро боғлиқлиги, услубий жиҳатидан узвийлиги ва кетма-кетлиги. Фанни ўрганиш умумтаълим фанлари (математика, физика, информатика ва ахборот технологиялари)дан олинган билимларга асосланган бўлиб, бундан ташқари махсус фанлар: геодезия, фотограмметрия, ҳисоблаш техникасии ва дастурлашни билишни тақозо этади. Курсни ўзлаштириш натижасида график объектлар ва уларни компьютерда тасвирлаш усуллари. Амалиётда фойдаланиладиган замонавий ахборот ва педагогик технологиялари бўйича тавсиялар Мазкур фанни ўқитиш жарёнида таълимнинг замонавий методлари, педогогик ва ахбороткоммуникация технологиялари қўлланилиши назарда тутилган: -давлат кадастри фанини ўрганишда замонавий компьютер технологиялари ёрдамида презентацион ва электрон–дидактик технологияларидан; -бонитировка масалаларини ечишда кичик гуруҳлар мусобақалари, гуруҳли фикрлаш педогогик технолгияларини қўллаш назарда тутилган. Давлат кадастрлари ягона тизимини яратиш ва юритиш, давлат кадастрларини юритиш соҳасида ваколатли ташкилотлар ва идоралар фаолиятини услубий бошқариш ва мувофиқлаштириш; кўчмас мулкка бўлган ҳуқуқларни рўйхатга олишнинг ягона компьютерлаштирилган маълумотлар базасини яратиш. Ўқув амалиётиниўтиш давомида ўқувчилар бугунги кунда республикамизнинг аксарият туманларининг хариталари ва планлари AutoCAD, ArcGisва PANORAMA махсус дастурлар ёрдамида 50 ҳудуднинг рақамли хариталари яратилади. Ушбу дастур асосида яратилган бундай рақамли хариталар қуйидаги қатор масалаларни ҳал қилишда фойдаланилади: ер участкаларига бўлган ҳуқуқларни рўйхатдан ўтказишда; бино ва иншоотларининг рақамли хариталарини тузишда; тупроқ хариталарини тузишда; хўжалик (массив) ерларидан фойдаланувчилар ва кадастр кадастр хариталарини тузишда; экинларни ер майдонларига жойлаштиришда; каналлар, сув омборлари, электр тармоқлари, газ қувурларини ўтказиш ишларини режалаштиришда фойдаланилади. 1 Кириш 5 2 2 2 6 7 8 9 Давлат кадастри ягона тизими 2 Давлат кадастри ягона тизими ҳақида тушунча 8 6 6 2 3 Давлат сув кадастрини юритишни ташкил этиш 6 4 4 2 4 4 2 2 2 36 36 Кадастр йиғма жилдларини шакллантириш. 4 Техник инвентаризациялашнинг вазифалари ва предмети мақсади, 6 5 Техник инвентаризациялашни ишларни ташкил қилиш ўтказишда 2 6 Ер участксини техник инвентаризациялаш 40 Бино ва иншоатни техник инвентаризациялаш 51 14 (соат) 4 Курс иши 3 семинар 2 лаборатория 1 амалий номи Аудитория машғулотлари (соат) Назарий Бўлим ва мавзуларнинг Жами ажратилган соат Ҳаммаси т/р Мустақил таълим Амалиётнинг мавзуий тақсимланиши 7 Бино ва иншоотни техник инвентаризациялаш 56 36 36 20 8 Бино ва иншоотнинг техник ҳолатини аниқлаш 4 6 6 2 9 Бино ва иншоотнинг қийматини аниқлаш 6 6 6 10 Кўчмас мулк объектига рўйхатдан ўтказиш ҳуқуларни 11 8 8 3 11 Инветаризация ишларини бажаришда хавфсизлик техникаси 4 2 2 2 Ер участка, бино ва иншоотни техник инветаризациялаш жараёнида компьютер дастурларидан фойдаланиш 60 12 46 46 24 техник шартли 19 13 Бино ва иншоотларни инвентаризациялашда қўлланиладиган белгилар 12 12 7 14 Давлат шаҳарсозлик ташкил этиш юритишни 8 6 6 2 Давлат шаҳарсозлик кадастрини юритиш жараёнида компьютер дастурларидан фойдаланиш 26 15 36 36 8 16 AutoCAD дастурида ишлаш 32 22 22 10 17 Материалларини топшириш. Ҳисобот 8 6 6 2 348 240 240 108 бўлган кадастрини Жами: Амалий машғулотлар мазмуни Кириш Ер ва ер ости участкалари, кўп йиллик дов-дарахтлар, шунингдек, бинолар ва иншоотлар кўчмас мулкка киради (Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 83-моддаси). Ер участкаси - ҳудуд (ер усти)нинг чегаралари белгилаб қўйилган, ҳуқуқий режимга ва давлат ер кадастрида акс эттирилган бошқа тавсифларга эга бўлган қисмидир. Ер участкаларига бўлган ҳуқуқнинг давлат регистри (реестри) - ер участкаларига бўлган ҳуқуқларни давлат рўйхатидан ўтказиш тизимининг ҳужжати, ушбу ҳужжат кўчмас мулкка бўлган ҳуқуққа тааллуқли юридик тусдаги маълумотларни, шунингдек, ер участкаларининг тавсифини ва бошқа маълумотларни ўз ичига олади. Ер участкаларига бўлган ҳуқуқларнинг давлат регистри туман (шаҳар) ер-кадастр дафтарининг бир қисмидир. 52 Давлат кадастри ягона тизими ҳақида тушунча Давлат кадастри Давлат кадастрлари ягона тизимининг таркибий қисми ҳисобланади ҳамда у давлат кадастри юритиладиган табиий, хўжалик объекти ёки бошқа объект муайян турининг географик жойлашуви, ҳуқуқий мақоми, миқдор, сифат тавсифлари ва баҳоси тўғрисидаги янгиланиб туриладиган маълумотлар ва ҳужжатлар тизимидан иборат бўлади. Давлат кадастрларининг ягона тизими Ўзбекистон Республикаси ва унинг айрим ҳудудлари табиий-иқтисодий салоҳиятининг ягона умумдавлат ҳисоб-китоби юритилишини, баҳоланишини таъминлашга мўлжалланган кўп мақсадли ахборот тизими тарзида яратилади. Давлат сув кадастрини юритишни ташкил этиш Давлат сув кадастри маълумотлари республика, вилоятлар, Қорақалпоғистон Республикаси ҳудудлари, дарё ҳавзалари, ҳавза ирригация тизимлари бўйича, ер ости сувлари бўлими бўйича эса гидрогеология минтақалари бўйича ҳам тизимлаштирилади ва нашр этилади. Ер усти сув ресурслари, уларнинг сифати ва хўжалик фаолияти таъсиридаги ўзгаришлар тўғрисидаги маълумотлар сув объектлари ва уларнинг майдонлари, давлат ва давлатлараро аҳамиятга эга бўлган дарё ҳавзалари, ҳавза ирригация тизимлари, вилоятлар ва умуман республика бўйича умумлаштирилади. Ер ости сув ресурслари, уларнинг сифати ва хўжалик фаолияти таъсиридаги ўзгаришлар тўғрисидаги маълумотлар конлар, дарё ҳавзалари ва уларнинг майдонлари, сувли горизонтлар ва ер ости сувлари ҳавзалари, вилоятлар ҳамда умуман республика бўйича умумлаштирилади. Ер ости сувлари ресурсларини баҳолаш уларнинг ер усти сувлари билан ўзаро боғлиқлигини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилади. Сувдан фойдаланиш тўғрисидаги маълумотлар давлат аҳамиятига эга бўлган дарё ҳавзалари, ҳавза ирригация тизимлари, алоҳида муҳим сув хўжалиги объектлари, вилоятлар ва умуман республика бўйича, шунингдек, сувдан фойдаланиш турлари ва иқтисодиёт тармоқлари бўйича умумлаштирилади. Давлат сув кадастрини юритиш тизимининг ягоналигини таъминлаш учун Давлат геология қўмитаси ҳамда Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги томонидан (Давлат сув кадастрининг тегишли бўлимлари бўйича) ишлаб чиқиладиган Давлат сув кадастрини юритишга оид услубий кўрсатмалар, Давлат сув кадастри нашрлари макетлари ва Давлат сув кадастри бўйича бошқа норматив-техник ҳужжатлар "Ўзгидромет" маркази билан келишиб олиниши керак. Кадастр йиғма жилдларини шакллантириш. Якка тартибда уй-жой қуриш учун ер участкаси олиш учун ариза туман (шаҳар) ҳокимлигига берилади. Аризага ариза берувчининг доимий яшаш жойи бўйича турар жойларнинг кадастр иши нусхаси (мавжуд бўлган тақдирда) ва фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларининг оиланинг таркиби тўғрисидаги маълумотномаси илова қилинади. Ариза туман (шаҳар) ҳокими бошчилик қиладиган, ер участкалари бериш (реализация қилиш) масалаларини кўриб чиқиш бўйича доимий ишлайдиган комиссия (кейинги ўринларда "комиссия" деб юритилади) томонидан кўриб чиқилади. 53 Комиссия таркибига "Ергеодезкадастр" давлат қўмитаси, табиатни муҳофаза қилиш, архитектура ва қурилиш органлари, санитария-эпидемиология хизмати, фуқаролар йиғинлари вакиллари ва бошқа шахслар киритилади. Комиссия ариза олинган кундан бошлаб 10 кун муддатда ер участкаси беришнинг мақсадга мувофиқлиги ёки ер участкаси бериш асосли равишда рад этилиши тўғрисида хулоса чиқаради. Бино ва иншоотни техник инвентаризациялаш Бинолар ва иншоотлар давлат кадастри ҳудудий принцип бўйича ташкил этилади ва бу объектларнинг ҳуқуқий, хўжалик ва архитектура-қурилиш мақоми тўғрисидаги маълумотлар тизимини мужассамлаштиради. Бинолар ва иншоотлар давлат кадастри бинолар ва иншоотлардан самарали фойдаланишни ва уларни муҳофаза қилишни, мулк эгаларининг ва бу объектлардан бошқа фойдаланувчиларнинг ҳуқуқларини, шунингдек бинолар ва иншоотларга эгалик ҳуқуқи ва бошқа ашёвий ҳуқуқлар давлат рўйхатидан ўтказилишини (кейинги ўринларда бинолар ва иншоотларни давлат рўйхатидан ўтказиш деб аталади) таъминлаш учун юритилади. Давлат шаҳарсозлик кадастрини юритишни ташкил этиш Давлат шаҳарсозлик кадастрини юритиш Давлат шаҳарсозлик кадастри объектлари барча турларини рўйхатлашни, уларнинг миқдор ва сифат тавсифларини, иқтисодий баҳосини ҳисобга олишни, шунингдек кадастр ахборотларини тўплаш, таҳлил қилиш, ишлаш, тизимлаштириш, сақлаш, янгилаш ва қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда манфаатдор фойдаланувчиларга беришни ўз ичига олади. Давлат шаҳарсозлик кадастри объектлари рўйхати уларнинг миқдор ва сифат тавсифларини ва иқтисодий баҳосини ҳисобга олиш учун асос ҳисобланади. Давлат шаҳарсозлик кадастри объектларининг барча турлари бошланғич рўйхатга киритилиши керак. Тупроқ бонитировка картасини тузиш Тупроқ сифатини белгилайдиган унумдорликнинг асосий омили бўлган озуқа элементларининг миқдори, уларни маданий экинлар учун самарадорлик қиймати, сув ҳамда иссиқлик режими, суғориладиган минтақаларда тупроқ бонитировкаси балларини аниқлашга асос қилиб олинган. Тупроқ сифатини баҳолашда тупроқ пайдо бўлиш жараёнидаги биоген элементлар-углерод, азот, фосфор ва калийнинг ўсимликларнинг илдизи озиқланадиган минтақада тўпланишига ҳам катта аҳамият берилади. Бу омилларнинг миқдор қиймати бир метр қалинликдаги тупроқда ялпи чиринди, азот, фосфор ва калийнинг ҳаракатланувчи бирикмаларининг заҳирасини кўрсатади. Ерларни баҳолашда тупроқнинг асосий хусусиятлари ва табиий шароитлари: генетик аломатлари, суғорила бошланган давр муддати, механик таркиби, тупроқ ҳосил қиладиган жинслар генезиси, тупроқ қатламининг сизот сувларини ўтказувчанлиги, шўрланиш даражаси, эрозияга учраганлиги, тошлоқлик ва гипслашганлик даражаси ва ҳоказолар ҳисобга олинади.Баҳолаш 100 балли ёпиқ шкала бўйича ўтказилади. Энг яхши хусусиятларга эга бўлган ва энг юқори унум берадиган тупроқларга 100 балл белгилаб қўйилади. 54 Фан дастурининг информацион-услубий таъминоти Мазкур фанни ўқитиш жарёнида таълимнинг замонавий методлари, педогогик ва ахбороткоммуникация технологиялари қўлланилиши назарда тутилган: -давлат кадастри фанига тегишли маъруза дарсларида замонавий компъютер технологиялари ёрдамида презентацион ва электрон –дидактик технологияларидан; -кўчмас мулкни ҳажмини, уни баҳосини ҳар хил усулларда аниқлашда ўтказиладиган амалий машғулотларда ақлий, гуруҳли фикрлаш ва бошқа педогогик технологиялардан; -бино ва иншоотнинг асосий ўлчамларини аниқлашда, тажриба машғулотларида кичик гуруҳлар, гуруҳли фикрлаш педогогик технолгияларини қўллаш назарда тутилган. Жиҳозлар, инвентарлар. Дидактик материаллар ва техник воситалар: Телевизор; Экран; Мавзу бўйича дисклар; Слайдлар; Карточка-топшириклар ва дастурлаштирилган топшириқлар. Ўқув кўргазмали қуроллари, ўқув дастурлари бўйича плакатлар. Топографик карталар, планлар Электрондальномерлар Тавсия этилган адабиётлар Асосий адабиётлар рўйҳати 1. Бобожонов А.Р. Кўчмас мулк давлат кадастри асослари. Давр наширёти Тошкент 2012й 2.М.Усмонов Кўчмас мулк давлат кадастри ҳужжатлари. Ворис наширёти Тошкент 2007й 55 Қўшимча адабиётлар рўйхати 1.Ўзбекистон Республикаси “Ер кодекси”. Ўзбекистон Республикасининг янги қонунлари, 19 – жилд, Т.,Адолат, 1999. 2.Ўзбекистон Республикасининг қонун “Давлат кадастрлари тўғрисида” Т., Адолат, 2000. 1. Геодезия ва картография тўғрисидаги қонун. Ўзбекистон Республикасининг янги қонунлари. 19-жилд, Т., Адолат, 1999. 2. “Ўзбекистон Республикасида Давлат кадастрининг ягона тизимини яратиш бўйича Низоми” Ўз Р. Вазирлар Махкамасининг 2005 йил 16 февральдаги 255 –сонли Қарори, Т.,2005. 5. Ўзбекистон Республикаси ҳудудларини кадастр бўйича бўлиш ҳамда ер участкалари, бинолар ва иншоотларнинг кадастр рақамларини шакллантириш тартиби тўғрисида НИЗОМ. "Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами", 2001 йил, 22-24-сон 6. Алимов Р.К., Беркинов Б.Б., Кравченко А.Н., Ходиев Б.Ю. Оценка недвижимости. Уч. пособие. Т. «Фан» 2005 г. 224 стр 3 7. Алимов Р.К., Беркинов Б.Б., Кравченко А.Н., Ходиев Б.Ю. Кўчмас мулкни баҳолаш. Ўқув қўлланма. Т. «Фан» 2005 г. 230 стр 8. Абдуллаев А, Тошпўлатов С.А. Оценка недвижимости. Уч пособие .Т. ТАСИ. 2005 г. 9. Бобожонов А.Р.,Рўзибоев С.Б. Аҳоли яшаш жойлари кадастри. Ўқув қўлланма, Т.,Тафаккур, 2011, 176б. 10. Бобожонов А.Р., Рахмонов К.Р. ва бошқалар, Давлат кадастрлари асоси тўплами. Т.. ТИМИ, 2004. Маърузалар 11. Нишонбоев Н.М. Давлат кадастри. Ўқув қўлланма Т.ТАҚИ 2008. 12. Туропов И., Номозов Х., Содиқова Г. ЕР КАДАСТРИ (Ўқув қўлланма) «ЎЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ ЭНЦИКЛОПЕДИЯСИ» ДАВЛАТ ИЛМИЙ НАШРИЁТИ, Т.2007 Й. 13. Бобожонов А.Р.,Рўзибоев С.Б. Аҳоли яшаш жойлари кадастри. Ўқув қўлланма, Т.,Тафаккур, 2011, 176б. 7.Турар жой биноларининг жисмоний эскиришини баҳолаш қоидалари. КМК 2.01.16-97. Ўзбекистон Республикаси давлат архитектура ва қурилиш қўмитаси. Т. 1997. 140 стр Итернет сайтлари рўйхати www.ziyonet.uz www.txt.uz www.kitob.uz www.landkadast.com 56 57 58 Fanning ishchi dasturi 59 O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI O’RTA MAXSUS, KASB-HUNAR TA’LIMI MARKAZI TOSHKENT GEODEZIYA VA KARTOGRAFIYA KASB-HUNAR KOLLEJI “TASDIQLAYMAN” Toshkent geodeziya va kartografiya kasb-hunar kollej direktori Avazov A.S. ____________ «___»_________2019 yil DAVLAT KADASTRI O’QUV AMALIYOTIDAN ISHCHI O’QUV DASTURI Ishchi dastur Davlat kadastri asoslari o’quv fanining 2017 yil 23 avgustdagi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligining 137 – sonli buyrug’i bilan tasdiqlangan, Toshkent geodeziya va kartografiya kasb-hunar kollejining “Geodeziya, kartografiya va kadastr” kafedrasining 2019 yil avgustdagi «1» sonli bayonida korib chiqildi va qabul qilindi. 2019 yil 30 avgust kuni mazkur ishchi o’quv dasturi kollejining pedogogik kengashida ko’rib chiqilib, qaror qabul qilindi (2019 yil 1-sonli bayonnoma). № 3311503-raqam bilan ro’yxatga olingan namanuviy o’quv dasturi asosida 3311500-GEODEZIYA, KARTOGRAFIYA, KADASTR tayorlov yo’nalishi 3311503- Kadastr ishlari texnigi kasbi uchun ishlab chiqildi. Toshkent 2019 yil 60 Ўрта махсус, касб-ҳунар таълими маркази директории томанидан 2017 йил 23 августда тасдиқланган намунавий ўқув режада Давлат кадастр ўқув амалиётига ажратилган соатлар миқдори : Ўқувчининг умумий юкламаси 240 соат, шу жумладан машғулот турлари бўйича ажратилган соатлар: № Машғулот турлари 1 Аудитория жами юкламаси 2 Назарий машғулот 3 Амалий машғулот 4 Семинар 5 Лаборатория машғулоти 6 Курс иши(лойиҳаси) 7 Якка тартибли машғулот 8 Ўқувчининг мустақил иши Ажратилг ан соат Шу жумладан семестрлар бўйича I II III IV V VI 240 180 60 240 180 60 108 81 27 Тузувчи: Тошкент геодезия ва картография касб-ҳунарколлежи махсус фан катта ўқитувчиси Ишмухамедова Хилола Азаматовна Тақризчи: Тошкент геодезия ва картография касб-ҳунарколлежи махсус фан катта ўқитувчиси Икрамова Фарида Ильхамовна 61 Давлат кадастр ўқув амалиётининг ишчи ўқув дастурида эксперт гуруҳининг хулосаси Тошкент геодезия ва картография касб-ҳунарколлежининг 2019 йил 30 августдаги Педагогик кенгашида муҳокама қилинди, тасдиқлашга ва ўқув жараёнига тадбиқ этишга қарор қилинди. Баённома № 1 Давлат кадастр ўқув амалиётининг турлари бўйича мавзулар режаси ва мазмуни (240 соат) 5-6 семестр 1. Мавзу: Кириш. кадастри ягона ҳақида тушунча Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар Давлат тизими Амалий машғулот мазмуни: Ривожланган давлатлар тажрибасидан шу нарса маълумки, барча тузилаётган кадастр тизимларидан бирламчи бўлиб ер ва кўчмас мулк кадастрлари ҳисобланади – улар ҳар бир давлат бойлигининг энг асосий манбаси. Давлат ер кадастри ЯДКТни асосий таркибий қисми бўлиб ерларнинг табиий, хўжалик, ҳуқуқий режими, уларнинг категориялари, сифатий тавфсифномаси ва қиймати,ер участкаларини жойлашуви ва ўлчамлари, уларнинг ер эгалари, фойдаланувчилар, экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. Ўқув режа мавзулари бўйича плакатлар, меҳнат хавфсизлиги қоидалари бўйича, ёнғин хавфсизлиги бўйича плакатлар Глобус 6 62 Жор ий назор ат Тавсия этиладиган адабиётлар Назорат усули Технологик жихозлар, стендлар, макетлар, асбоблар, материаллар АКТ ва ўқитишнинг техник воситалари Фаннинг бўлимлари ва мавзулар номи Дидактик материаллар ва кўргазмали қуроллар № Ажратилган соатлар Ўқитиш воситалари 1, 2,7 2. ижарачилар ва мулкдорлар ўртасида тақсимланиши бўйича маълумот ва ҳужжатлар тизими ҳисобланади. Мавзу: Давлат сув кадастрини ташкил этиш юритишни Амалий машғулот мазмуни: Давлат ер кадастри ўз ичига ер участкаларига бўлган ҳуқуқни давлат рўйҳатидан ўтказиш, ерларнинг миқдори ва сифати ҳисобини, тупроқ бонитировкаси, ерларнинг баҳолашни ҳамда ер-кадастр маълумотларини тизимлаштириш, сақлаш ва янгилашни киритади. Мустақил иш. Давлат ер кадастри ишларини олиб бориш. 3. Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар Кадастр йиғма жилдларини шакллантириш. Техник инвентаризациялашнинг мақсади, вазифалари ва предмети. Техник инвентаризациялашни ўтказишда ишларни ташкил қилиш. Жор ий назор ат 3.7. Жор ий назор ат 6.7. Электрон тахеометрлар. рулетка 6 Мавзу: Амалий машғулот мазмуни: Ер, фойдали қазилма конлари, белгилари ва техноген хосилалар, сувлар, ўрмонлар, ўсимликлар ва хайвонот дунёси, алохида мухофаза этиладиган табиий худудлар, табиий ва техноген хавфи юқори бўлган тегралар, ишлаб чиқариш ва истеъмол экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. Глобус 6 63 чиқиндиларини кўмиб ташлаш ва утиллаштириш жойлари, бинолар ва иншоотлар, геодезия пунктлари, автомобиль йўллари ва темир йўллар, транспорт ва мухандислик коммуникациялари давлат кадастрларининг объектлари хисобланади. 4. Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар Мавзу: Ер участксини техник инвентаризациялаш. Ер участксини съёмка қилиш. Амалий машғулот мазмуни: Кадастр объектларининг мулкдорлари хамда кадастр объектларига доир бошқа хуқуқларнинг эгалари тегишли вазирликлар, давлат қўмиталари, идоралар, махаллий давлат хокимияти органларига кадастр объектларининг географик жойлашуви, хуқуқий мақоми, миқдор, сифат тавсифлари ва бахоси тўғрисида, шунингдек уларнинг холатидаги жорий ўзгаришлар хақида ахборот тақдим этишлари шарт. экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. Жор ий назор ат 1.3. 7. Жор ий назор ат 7. 10. Электрон дальномер. рулетка 6 AUTO CAD дастури Мустақил иш. Кадастр съёмкаси объектлари. 5. Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар Мавзу: Ер участксини техник инвентаризациялаш. Ер участксининг кадастр планини тузиш. 6 64 экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, Электрон дальномер. рулетка AUTO CAD сканер. Амалий машғулот мазмуни: Кадастр объектларига бўлган хуқуқларни давлат рўйхатидан ўтказиш юридик ва жисмоний шахсларнинг кадастр объектларига бўлган хуқуқлари давлат томонидан эътироф этилиши ва тасдиқланишининг юридик хужжати хисобланади. дастури Мустақил иш. Ер участкалари чегараларини ишларини амалга ошириш 6 Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар Мавзу: Ер участксини техник инвентаризациялаш. Ер участксининг кадастр планини тузиш. Амалий машғулот мазмуни: Кадастр объектларига бўлган хуқуқларни давлат рўйхатидан ўтказиш хужжатлар билан тасдиқланган ахборотларни давлат реестрларига киритиш йўли билан амалга оширилади. 7 Жор ий назор ат 3.7.11. Орал иқ назор ат 2.7.9. Электрон дальномер. рулетка 6 AUTO CAD дастури Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар Мавзу: Ер участксини техник инвентаризациялаш. Камерал ишлар Амалий машғулот мазмуни: Кадастр объектларига бўлган хуқуқларни давлат рўйхатидан ўтказиш кадастр объектларининг экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. 6 65 экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. Электрон дальномер. рулетка AUTO CAD дастури барча мулкдорлари ва кадастр объектларига доир бошқа хуқуқларнинг эгалари учун мажбурийдир. Мустақил иш. Кадастр объектларини қиймат жихатидан бахолаш уларнинг ўзига хос хусусиятларини хисобга олган холда қонун хужжатларида белгиланган тартибда амалга оширилади. 8 Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар Мавзу: Ер участксини техник инвентаризациялаш. Камерал ишлар Амалий машғулот мазмуни: Кадастр объектларига бўлган хуқуқларни давлат рўйхатидан ўтказиш юридик ва жисмоний шахсларнинг кадастр объектларига бўлган хуқуқлари давлат томонидан эътироф этилиши ва тасдиқланишининг юридик ҳужжати ҳисобланади. 9 Жор ий назор ат 1.5.7. Жор ий назор ат 1.2.7. Электрон дальномер. рулетка 6 AUTO CAD дастури Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар Мавзу: Ер участксини техник инвентаризациялаш. Камерал ишлар Амалий машғулот мазмуни: Кадастр объектларини баҳолаш сифат ва қиймат жиҳатидан баҳолашни ўз ичига олади. экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. 6 экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. Электрон дальномер. рулетка AUTO CAD дастури Мустақил иш. Кадастр объектларини 66 сифат жихатидан баҳолаш уларнинг табиий ва жисмоний тавсифлари асосида амалга оширилади. 10 Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар Мавзу: Бино ва иншоатни техник инвентаризациялаш. Бино ва иншоотни техник инвентаризациялаш Амалий машғулот мазмуни: Кадастр харитаси (плани) кадастр объектлари жойлашган ерни, уларнинг чегаралари, муҳофаза тегралари, баҳолаш. экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. Якун ий назор ат 5.7.11. Жор ий назор ат 5.7.10. Электрон дальномер. рулетка 6 AUTO CAD дастури Мустақил иш. Миқдор ва сифат тавсифларини акс эттирувчи график чизма ҳужжати бўлиб, у қоғозда, магнит ва бошқа воситаларда тузилади. 11 Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар Мавзу: Бино ва иншоатни техник инвентаризациялаш. Бино ва иншоотни техник инвентаризациялаш Амалий машғулот мазмуни: Кадастр харитаси кадастр объектлари жойлашган ерни, уларнинг чегаралари, мухофаза тегралари, бахолаш, миқдор ва сифат тавсифларини акс эттирувчи график чизма хужжати бўлиб, у қоғозда, магнит ва бошқа воситаларда тузилади. экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. Электрон дальномер. рулетка 6 AUTO CAD дастури Мустақил иш. Кадастр харитаси кадастр 67 объектлари жойлашган ерни, уларнинг чегаралари, муҳофаза тегралари, баҳолаш. 12 Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар Мавзу: Бино ва иншоатни техник инвентаризациялаш. Қаватлар планларини тузиш. Амалий машғулот мазмуни: Давлат кадастрлари ягона тизими (ДКЯТ) давлат кадастрларининг барча турларини бирлаштирувчи кўп мақсадли ахборот тизимидир. экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. 6 Жор ий назор ат 7.8.9. AUTO CAD дастури Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар Мавзу: Бино ва иншоатни техник инвентаризациялаш. Қаватлар планларини тузиш. Амалий машғулот мазмуни: Давлат кадастрлари ягона тизимини юритиш Ўзбекистон Республикаси Ер ресурслари, геодезия, картография ва давлат кадастри давлат қўмитаси 2.7.10. Электрон дальномер. рулетка Мустақил иш: Давлат кадастрлари ягона тизими Ўзбекистон Республикаси ва унинг алоҳида ҳудудларининг табиий-иқтисодий салоҳиятини ягона умумдавлат жиҳатидан комплекс ҳисобга олишни ва баҳолашни таъминлаш мақсадида яратилади ва юритилади. 13 Жор ий назор ат 6 экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. Электрон дальномер. рулетка AUTO CAD дастури 68 ("Ергеодезкадастр" давлат қўмитаси) томонидан амалга оширилади. Мустақил иш. Давлат кадастрлари ягона тизимида белгиланган чегараларда ҳар бир ҳисобга олинган ер юзаси участкаси учун унинг жуғрофий ҳолати, ҳуқуқий мақоми, миқдор ва сифат тавсифлари ҳамда табиий баҳолаш, хўжаликлар ва бошқа кадастрлар объектлари тўғрисида ҳужжатлаштирилган маълумотлар бўлиши керак. 14 Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар Мавзу: Бино ва иншоатни техник инвентаризациялаш. Қаватлар планларини тузиш. Амалий машғулот мазмуни: Кадастр ҳужжатлари мулкчилик ва хўжалик юритишнинг барча шаклларидаги объектлар тўғрисидаги ҳуқуқий, иқтисодий ва техник маълумотларнинг бошланғич манбаи сифатида қабул қилиниши керак. 15 Орал иқ назор ат 7.10.11 . Жор ий назор ат 7.9.11. Электрон дальномер. рулетка 6 AUTO CAD дастури Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар Мавзу: Бино ва иншоатни техник инвентаризациялаш. Биноларни жорий инвентаризациялаш экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. 6 Амалий машғулот мазмуни: давлат шаҳарсозлик 69 экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. AUTO CAD дастури Глобус 16 кадастри бўйича Ўзбекистон Республикаси Давлат архитектура ва қурилиш қўмитаси иш фаолиятини амалга оширади Мавзу: Бино ва иншоатни техник инвентаризациялаш. Биноларни жорий инвентаризациялаш Амалий машғулот мазмуни: Кадастр объектларининг холати тўғрисидаги хисобот давлат кадастрининг хар бир тури бўйича белгиланган тартибда тузилади хамда кадастр объектларининг алохида худудлар ва бутун Ўзбекистон Республикаси бўйича миқдор ва сифат холати, бахоси хақидаги маълумотларни ўз ичига олади. 17 техник инвентаризациялаш. Биноларни жорий инвентаризациялаш 18 Мавзу: Кўчмас мулк объектига бўлган экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. AUTO CAD дастури Жор ий назор ат 7.8.9. Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. AUTO CAD дастури Жор ий назор ат 7.10. экран; шахсий компьютер; AUTO CAD дастури Жор ий назор 7.11. 6 Мавзу: Бино ва иншоатни Амалий машғулот мазмуни: Давлат кадастрларига доир ахборот давлат хокимияти органларига бепул, бошқа юридик ва жисмоний шахсларга эса белгиланган тартибда хақ эвазига тақдим этилади. Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар Глобус 6 6 Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар 70 ҳуқуларни рўйхатдан ўтказиш. компьютер учун ва проектор, сканер. ат экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. Жор ий назор ат 7.9.10. Якун ий назор ат 7.10.11 . Амалий машғулот мазмуни: Давлат сири ҳисобланган давлат кадастрларига доир ахборотдан фойдаланиш қонун хужжатлари билан тартибга солинади. 19 Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар Мавзу: Кўчмас мулк объектига бўлган ҳуқуларни рўйхатдан ўтказиш. Инветаризация ишларини бажаришда хавфсизлик техникаси Амалий мазмуни: Глобус машғулот Кадастр объектларининг холати тўғрисидаги хисобот давлат кадастрининг хар бир тури бўйича белгиланган тартибда тузилади хамда кадастр объектларининг алохида худудлар ва бутун Ўзбекистон Республикаси бўйича миқдор ва сифат холати, бахоси хақидаги маълумотларни ўз ичига олади. 20 AUTO CAD дастури 6 Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар Мавзу: Ер участка, бино ва иншоотни техник инветаризациялаш жараёнида компьютер дастурларидан фойдаланиш Амалий машғулот мазмуни: Кадастр объектларининг холати тўғрисидаги хисобот давлат кадастрининг хар бир 6 71 экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. AUTO CAD дастури тури бўйича белгиланган тартибда тузилади хамда кадастр объектларининг алохида худудлар ва бутун Ўзбекистон Республикаси бўйича миқдор ва сифат холати, бахоси хақидаги маълумотларни ўз ичига олади. 21 Мавзу: Ер участка, бино ва иншоотни техник инветаризациялаш жараёнида компьютер дастурларидан фойдаланиш Амалий машғулот мазмуни: Кадастр объектларининг холати тўғрисидаги хисобот давлат кадастрининг хар бир тури бўйича белгиланган тартибда тузилади хамда кадастр объектларининг алохида худудлар ва бутун Ўзбекистон Республикаси бўйича миқдор ва сифат холати, бахоси хақидаги маълумотларни ўз ичига олади. 22 экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. AUTO CAD дастури Якун ий назор ат 7.10.11 . Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. AUTO CAD дастури Якун ий назор ат 7.10.11 . 6 Мавзу: Ер участка, бино ва иншоотни техник инветаризациялаш жараёнида компьютер дастурларидан фойдаланиш Амалий машғулот мазмуни: Кадастр объектларининг холати тўғрисидаги хисобот давлат кадастрининг хар бир тури бўйича белгиланган тартибда тузилади хамда кадастр объектларининг Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар 6 72 алохида худудлар ва бутун Ўзбекистон Республикаси бўйича миқдор ва сифат холати, бахоси хақидаги маълумотларни ўз ичига олади. 23 Мавзу: Ер участка, бино ва иншоотни техник инветаризациялаш жараёнида компьютер дастурларидан фойдаланиш Амалий машғулот мазмуни: Кадастр объектларининг холати тўғрисидаги хисобот давлат кадастрининг хар бир тури бўйича белгиланган тартибда тузилади хамда кадастр объектларининг алохида худудлар ва бутун Ўзбекистон Республикаси бўйича миқдор ва сифат холати, бахоси хақидаги маълумотларни ўз ичига олади. 24 экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. AUTO CAD дастури Якун ий назор ат 7.10.11 . Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. AUTO CAD дастури Якун ий назор ат 7.10.11 . 6 Мавзу: Ер участка, бино ва иншоотни техник инветаризациялаш жараёнида компьютер дастурларидан фойдаланиш Амалий машғулот мазмуни: Кадастр объектларининг холати тўғрисидаги хисобот давлат кадастрининг хар бир тури бўйича белгиланган тартибда тузилади хамда кадастр объектларининг алохида худудлар ва бутун Ўзбекистон Республикаси бўйича Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар 6 73 миқдор ва сифат холати, бахоси хақидаги маълумотларни ўз ичига олади. 25 Мавзу: Ер участка, бино ва иншоотни техник инветаризациялаш жараёнида компьютер дастурларидан фойдаланиш Амалий машғулот мазмуни: Кадастр объектларининг холати тўғрисидаги хисобот давлат кадастрининг хар бир тури бўйича белгиланган тартибда тузилади хамда кадастр объектларининг алохида худудлар ва бутун Ўзбекистон Республикаси бўйича миқдор ва сифат холати, бахоси хақидаги маълумотларни ўз ичига олади. 26 экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. AUTO CAD дастури Якун ий назор ат 7.10.11 . Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. AUTO CAD дастури Якун ий назор ат 7.10.11 . 6 Мавзу: Ер участка, бино ва иншоотни техник инветаризациялаш жараёнида компьютер дастурларидан фойдаланиш Амалий машғулот мазмуни: Кадастр объектларининг холати тўғрисидаги хисобот давлат кадастрининг хар бир тури бўйича белгиланган тартибда тузилади хамда кадастр объектларининг алохида худудлар ва бутун Ўзбекистон Республикаси бўйича миқдор ва сифат холати, бахоси хақидаги маълумотларни ўз ичига Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар 6 74 олади. 27 Мавзу: Ер участка, бино ва иншоотни техник инветаризациялаш жараёнида компьютер дастурларидан фойдаланиш Амалий машғулот мазмуни: Кадастр объектларининг холати тўғрисидаги хисобот давлат кадастрининг хар бир тури бўйича белгиланган тартибда тузилади хамда кадастр объектларининг алохида худудлар ва бутун Ўзбекистон Республикаси бўйича миқдор ва сифат холати, бахоси хақидаги маълумотларни ўз ичига олади. 28 Мавзу: 29 ва иншоотларни техник инвентаризациялашда қўлланиладиган шартли белгилар Мавзу: иншоотларни Бино ва техник экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. AUTO CAD дастури Якун ий назор ат 7.10.11 . Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. AUTO CAD дастури Якун ий назор ат 7.10.11 . Т арқатма материаллар, экран; шахсий AUTO CAD Якун ий 7.10.11 6 Бино Амалий машғулот мазмуни: Кадастр объектларининг холати тўғрисидаги хисобот давлат кадастрининг хар бир тури бўйича белгиланган тартибда тузилади хамда кадастр объектларининг алохида худудлар ва бутун Ўзбекистон Республикаси бўйича миқдор ва сифат холати, бахоси хақидаги маълумотларни ўз ичига олади. Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар 6 6 75 инвентаризациялашда қўлланиладиган шартли белгилар мавзу бўйича слайдлар компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. дастури назор ат . Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. AUTO CAD дастури Якун ий назор ат 7.10.11 . Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. AUTO CAD дастури Якун ий назор ат 7.10.11 . Амалий машғулот мазмуни: Кадастр объектларининг холати тўғрисидаги хисобот давлат кадастрининг хар бир тури бўйича белгиланган тартибда тузилади хамда кадастр объектларининг алохида худудлар ва бутун Ўзбекистон Республикаси бўйича миқдор ва сифат холати, бахоси хақидаги маълумотларни ўз ичига олади. 30 Мавзу: Давлат шаҳарсозлик кадастрини юритишни ташкил этиш Амалий машғулот мазмуни: Кадастр объектларининг холати тўғрисидаги хисобот давлат кадастрининг хар бир тури бўйича белгиланган тартибда тузилади хамда кадастр объектларининг алохида худудлар ва бутун Ўзбекистон Республикаси бўйича миқдор ва сифат холати, бахоси хақидаги маълумотларни ўз ичига олади. 31 6 Мавзу: Давлат шаҳарсозлик кадастрини юритиш жараёнида компьютер дастурларидан фойдаланиш 6 Амалий машғулот мазмуни: Кадастр объектларининг 76 холати тўғрисидаги хисобот давлат кадастрининг хар бир тури бўйича белгиланган тартибда тузилади хамда кадастр объектларининг алохида худудлар ва бутун Ўзбекистон Республикаси бўйича миқдор ва сифат холати, бахоси хақидаги маълумотларни ўз ичига олади. 32 Мавзу: Давлат шаҳарсозлик кадастрини юритиш жараёнида компьютер дастурларидан фойдаланиш Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. AUTO CAD дастури Якун ий назор ат 7.10.11 . Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. AUTO CAD дастури Якун ий назор ат 7.10.11 . Амалий машғулот мазмуни Кадастр объектларининг холати тўғрисидаги хисобот давлат кадастрининг хар бир тури бўйича белгиланган тартибда тузилади хамда кадастр объектларининг алохида худудлар ва бутун Ўзбекистон Республикаси бўйича миқдор ва сифат холати, бахоси хақидаги маълумотларни ўз ичига олади. 33 6 Мавзу: Давлат шаҳарсозлик кадастрини юритиш жараёнида компьютер дастурларидан фойдаланиш Амалий машғулот мазмуни 6 Кадастр объектларининг холати тўғрисидаги хисобот давлат кадастрининг хар бир тури бўйича белгиланган 77 тартибда тузилади хамда кадастр объектларининг алохида худудлар ва бутун Ўзбекистон Республикаси бўйича миқдор ва сифат холати, бахоси хақидаги маълумотларни ўз ичига олади. 34 Мавзу: Давлат шаҳарсозлик кадастрини юритиш жараёнида компьютер дастурларидан фойдаланиш Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. AUTO CAD дастури Якун ий назор ат 7.10.11 . Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. AUTO CAD дастури Якун ий назор ат 7.10.11 . Амалий машғулот мазмуни Кадастр объектларининг холати тўғрисидаги хисобот давлат кадастрининг хар бир тури бўйича белгиланган тартибда тузилади хамда кадастр объектларининг алохида худудлар ва бутун Ўзбекистон Республикаси бўйича миқдор ва сифат холати, бахоси хақидаги маълумотларни ўз ичига олади. 35 6 Мавзу: Давлат шаҳарсозлик кадастрини юритиш жараёнида компьютер дастурларидан фойдаланиш Амалий машғулот мазмуни Кадастр объектларининг холати тўғрисидаги хисобот давлат кадастрининг хар бир тури бўйича белгиланган тартибда тузилади хамда кадастр объектларининг алохида худудлар ва бутун Ўзбекистон 6 78 Республикаси бўйича миқдор ва сифат холати, бахоси хақидаги маълумотларни ўз ичига олади. 36 Мавзу: AutoCAD дастурида ишлаш Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. AUTO CAD дастури Якун ий назор ат 7.10.11 . Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. AUTO CAD дастури Якун ий назор ат 7.10.11 . Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, AUTO CAD дастури Якун ий назор ат 7.10.11 . Амалий машғулот мазмуни Кадастр объектларининг холати тўғрисидаги хисобот давлат кадастрининг хар бир тури бўйича белгиланган тартибда тузилади хамда кадастр объектларининг алохида худудлар ва бутун Ўзбекистон Республикаси бўйича миқдор ва сифат холати, бахоси хақидаги маълумотларни ўз ичига олади. 37 6 Мавзу: AutoCAD дастурида ишлаш Амалий машғулот мазмуни Кадастр объектларининг холати тўғрисидаги хисобот давлат кадастрининг хар бир тури бўйича белгиланган тартибда тузилади хамда кадастр объектларининг алохида худудлар ва бутун Ўзбекистон Республикаси бўйича миқдор ва сифат холати, бахоси хақидаги маълумотларни ўз ичига олади. 38 6 Мавзу: AutoCAD дастурида ишлаш Амалий машғулот 6 79 сканер. мазмуни Кадастр объектларининг холати тўғрисидаги хисобот давлат кадастрининг хар бир тури бўйича белгиланган тартибда тузилади хамда кадастр объектларининг алохида худудлар ва бутун Ўзбекистон Республикаси бўйича миқдор ва сифат холати, бахоси хақидаги маълумотларни ўз ичига олади. 39 Мавзу: AutoCAD дастурида ишлаш Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. AUTO CAD дастури Якун ий назор ат 7.10.11 . Т арқатма материаллар, мавзу бўйича слайдлар экран; шахсий компьютер; компьютер учун ва проектор, сканер. AUTO CAD дастури Якун ий назор ат 7.10.11 . Амалий машғулот мазмуни Кадастр объектларининг холати тўғрисидаги хисобот давлат кадастрининг хар бир тури бўйича белгиланган тартибда тузилади хамда кадастр объектларининг алохида худудлар ва бутун Ўзбекистон Республикаси бўйича миқдор ва сифат холати, бахоси хақидаги маълумотларни ўз ичига олади. 40 6 Мавзу: Материалларни топшириш. Ҳисобот. Амалий машғулот мазмуни: Кадастр объектларининг холати тўғрисидаги хисобот давлат кадастрининг хар бир тури бўйича белгиланган тартибда тузилади хамда кадастр объектларининг 6 80 алохида худудлар ва бутун Ўзбекистон Республикаси бўйича миқдор ва сифат холати, бахоси хақидаги маълумотларни ўз ичига олади. Фойдаланиладиган асосий дарслик ва ўқув қўлланмалар, электрон таълим ресурслари ҳамда қўшимча адабиётлар рўйхати 3. Ўзбекистон Республикаси “Ер кодекси”. Ўзбекистон Республикасининг янги қонунлари, 19 –жилд, Т.,Адолат, 1999. 4. Ўзбекистон Республикасининг қонун “Давлат кадастрлари тўғрисида” Т., Адолат, 2001. 5. Геодезия ва картография тўғрисидаги қонун. Ўзбекистон Республикасининг янги қонунлари. 19-жилд, Т., Адолат, 1999. 6. “Ўзбекистон Республикасида Давлат кадастрининг ягона тизимини яратиш бўйича Низомни тасдиқлаш тўғрисида” Ўз Р. Вазирлар Махкамасининг 1996 йил 17 июлдаги 255 –сонли Қарори, Т.,1996. 5. Ўзбекистон Республикаси ҳудудларини кадастр бўйича бўлиш ҳамда ер участкалари, бинолар ва иншоотларнинг кадастр рақамларини шакллантириш тартиби тўғрисида НИЗОМ. "Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами", 2001 йил, 22-24-сон 6. Алимов Р.К., Беркинов Б.Б., Кравченко А.Н., Ходиев Б.Ю. Оценка недвижимости. Уч. пособие. Т. «Фан» 2005 г. 224 стр 3 7. Бобожонов А.Р., Ишмухамедова Х.А., Давлат кадастрлари асоси Ўқув қўлланма, Т.. ТИМИ, 2009. 8. Абдуллаев А, Тошпўлатов С.А. Оценка недвижимости. Уч пособие .Т. ТАСИ. 2005 г. 9. Бобожонов А.Р.,Рўзибоев С.Б. Аҳоли яшаш жойлари кадастри. Ўқув қўлланма, Т.,Тафаккур, 2011, 176б. 10. Бобожонов А.Р., Рахмонов К.Р. ва бошқалар, Давлат кадастрлари асоси Маърузалар тўплами. Т.. ТИМИ, 2004. 11. Нишонбоев Н.М. Давлат кадастри асослари. Ўқув қўлланма Т.ТАҚИ 2008. Интернетдан олинган маълумотлар. www.colibri.ru www.geogle.uz www.ziyonet.uz www.uz www.aci.uz www.natlib.uz www.txt.uz www.kitob.uz 81 82 Fanning ta’lim texnologiy Mavzu №1:“Kirish. Davlat kadastrining yagona tizimi haqida tushuncha” mavzusi bo’yicha o’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi O’quv mаshg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli Vаqt: 240 daqiqa O’quv mаshg’ulot rejаsi O’quvchilаr soni: 30 tа Yer jamiyat boyligi. Kirish. Davlat kadastrining yagona tizimi haqida tushuncha O’quv mаshg’ulotining mаqsаdi: Davlat kadastrining to’g’risida o’quvchilаrning bilimlаrini shаkllаntirish Pedаgogik vаzifаlаr: yagona tizimi haqida tushuncha O’quv fаoliyati nаtijаlаri: Yer jamiyat boyligi va undan Yer jamiyat boyligi va undan samarali, samarali, oqilona va to’g’ri oqilona va to’g’ri foydalanish to’g’risidа foydalanish to’g’risidа mаlumot mаlumot aytib bera oladi ; berish ; Davlat kadastrining yagona tizimi haqida tushuncha to’g’risida ma’lumot aytib berа olаdi; Davlat kadastrining yagona tizimi haqida tushuncha to’g’risida ma’lumot berish; O’qitish metodlаri Mаruzа, bаxs -munozаrа, nаmoyish, аqliy 83 hujum, Insert O’quv shаkli fаoliyatini tаshkil etish Ommаviy, jаmoаviy , O’qitish vositаlаri Yozuv tаxtаsi, slаydlаr, proektor, kompyuter O’qitish shаrt-shаroiti Maxsus texnik vositalar bilan jihozlangan, guruhlarda ishlashga mo’ljallangan o’quv xonasi Qаytаr аloqаning vositаlаri usul vа Tezkor-so’rov, og’zаki so’rov, O’quv mаshg’ulotining texnologik xаritаsi O’quv mаshg’ulotining texnologik xаritаsi Ish bosqichlаri vа vаqti Fаoliyat mаzmuni o’qituvchi 84 o’quvchi 1-bosqich. O’quv mаshg’ulotigа kirish (5dаq.) 2-bosqich. Аsosiy (225dаq.) Tаshkiliy qism 1.1. O’quvchilаr bilаn sаlomlаshаdi 1.2.O’quvchilаrning dаvomаti, ulаrni vа аuditoriyani mаshg’ulotgа tаyyorligini tekshirаdi Tаyanch bilimlаrni fаollаshtirish 2.1. O’quv fаni bilаn tаnishtirаdi vа undаgi mаvzulаrning o’zаro аloqаsini yoritаdi, ulаrgа qisqа tаvsif berаdi Tinglаydi, yozib olаdi 2.2. Fаn miqyosidа bаjаrilаdigаn uslubiy vа tаshkiliy ishlаr xususiyatlаrini tushuntirаdi Mаqsаd vа vаzifаning belgilаnishi 2.3. Birinchi o’quv mаshg’uloti mаvzusi, rejаsi, mаqsаd vа o’quv fаoliyat nаtijаlаri bilаn tаnishtirаdi O’quvchi bilimini fаollаshtirish 2.4. O’quvchilаr bilimini tezkor-so’rov orqаli fаollаshtirаdi (1ilovа). Jаvoblаrni qаbul qilаdi, ulаr аsosidа yangi o’quv mаteriаli bo’yichа mа’lumotlаr berishgа o’tаdi Yozib olаdi Yangi o’quv mаteriаl bаyoni 2.5. Mаvzugа oid slаyd nаmoish etаdi, Jаlb qiluvchi sаvollаr berаdi (2-ilova) Sаvollаrgа jаvob berаdi 2.6 Mаvzu hаr bir qismi bo’yichа xulosаlаnаdi Mа’lumotlаrni dаftаrgа qаyd etishlаrini eslаtаdi. Yangi o’quv mаteriаlini mustаhkаmlаsh 2.7 Yangi o’quv mаteriаlini o’zlаshtirish dаrаjаsini tekshirish bo’yichа аqliy xujum uyushtrаdi. O’quvchilаrning jаvoblаrini izoxsiz yozuv tаxtаsigа yozаdi muhimlаrini аjrаtib olаdi izox berаdi (3 ilovа) 85 Kuzаtаdi, mа’lumotlаrni dаftаrgа qаyd qilаdi sаvollаrgа jаvob berаdi 3-bosqich. Yakuniy (10 dаq.) Mаshg’ulot yakuni 3.1. Mаvzu yakunlаnаdi, bаjаrilgаn ishlаrni kelgusidа kаsbiy fаoliyatlаridа muhim аhаmiyatgа egа ekаnligigа o’quvchilаr e’tiborini qаrаtаdi Diqqаt qilаdi Uygа vаzifа berilishi 3.2 2-mаvzu bo’yichа mа’ruzа mаtinini tаrqаiаdi vа INSERT texnikаsini qo’llаsh bilаn mаtinni mustаqil o’qib kelish vаzifаsini berаdi ( 4-ilovа ) 1-ilovа 86 Topshiriqni yozаdi 1-ilovа Tezkor sаvollаr : 1. Davlat kadastr tizimiining rivojlanish tarixiga bog’liq fanlar? 2. Yerga ta’rif bering? 3. Davlat kadastr tizimiining rivojlanish tarixi nechanch yildan boshlangan? 4. Davlat kadastri fani nechanchi yilda aloxida fan sifatida ajralib chiqqan? 5. Kadastrga ta’rif bering? 6. Jamiyat boyligi bu-? 3-ilovа “Аqliy hujum” usuli Bu usul hamma vazifalarni bajaradi, lekin uning asosiy vazifasi-ta`lim oluvchilarni o’quv-bilish faoliyatini faollashtirish, ularni muammoni mustaqil tushunish va ularda muomila madaniyati, fikr almashish malakalarini rivojlantirishi, tashqi ta`sir ostida fikrlashdan ozod bo’lish va ijodiy topshiriqni yechishda birlamchi yo’l fikrlarini yengib o’tishni tarbiyalaydi. 87 “Aqliy hujum” usuli qoidasi Hech qanday birga baholash va tanqidga yo’l qo’yilmaydi! Taklif etilayotgan g’oyani baholashga shoshma, agarda u hattoki ajoyib va g’aroyib bo’lsa ham hamma narsa mumkin. Tanqid qilma, hamma aytilgan g’oyalar qimmatli teng kuchlidir. O’rtaga chiquvchini bo’lma!Turtki berishdan o’zingni ushla! Tasavvuringni “jo’sh urishiga” ruxsat ber! “Аqliy hujum” usuli sаvollаri. Kadastr syomkasi bo’yicha mа’lumot bering Davlat kadastr turlarini sаnаb bering 4-ilovа 88 INSERT(inglizchа so’zdаn olingаn bo’lib- INSERT – Interaktive- interfаol Noting – belgilаsh System - tizim for-uchun Effective – sаmаrаli Reading – o’qish and– vа Thinking – fikrlаsh degаn mа’noni аnglаtаdi). Sаmаrаli o’qish vа fikrlаsh uchun mаtndа belgilаr qo’yishning interfаol tizimi hisoblаnаdi. Mаtnni belgilаsh tizimi: (√) - mening bilgаnimni tаsdiqlovchi аxborot; (+) –men uchun yangi аxborot; (−) - menning bilgаnlаrimgа, zid аxborot; (?) - meni o’ylаntirib qo’ydi. Bu bo’yichа mengа qo’shimchа аxborot kerаk. Mavzu № 2 “Davlat suv kadastriini yuritishni tashkil etish” mavzusi bo’yicha o’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi X. O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli Vaqt: 240 daqiqa O’quvchilar soni: 30 ta O’quv mashg’ulot rejasi 1. Davlat kadastr haqida ma’lumot. 2. Davlat yer kadastri tamoyillari. 3. Davlat yer kadastri obekti. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Davlat yer kadastri to’g’risida 89 o’quvchilarning bilimlarini shakllantirish Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyati natijalari: Davlat kadastr haqida ma’lumot to’g’risida tushuncha berish ; Davlat yer kadastri tamoyillari to’g’risida tushuncha va malumotlar berish; Davlat yer kadastri obekti to’g’risida tushuncha berish ; Davlat kadastr haqida ma’lumot to’g’risida to’g’risida aytib beradilаr; Davlat yer kadastri tamoyillari to’g’risida tushunchaga ega bo’ladi, aytib beradilar; Davlat yer kadastri obekti to’g’risida aytib beradilar; O’qitish usullari Ma’ruza, baxs -munozara, aqliy hujum O’quv shakli faoliyatini tashkil etish Ommaviy, jamoaviy ,guruxli O’qitish vositalari Yozuv taxtasi, slaydlar, proektor, klaster, toifali jadval O’qitish sharoiti Maxsus texnik vositalar bilan jihozlangan, guruhlarda ishlashga mo’ljallangan o’quv xonasi Qaytar aloqaning vositalari usul va Tezkor-so’rov, og’zaki so’rov, O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi o’quvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotig auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi a kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (10daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va 90 Tinglaydi, yozib oladi o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (210 daq.) O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. o’quvchilarni o’tilgan mavzu bo’yicha savollarga javob o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali beradi tekshiradi (1-ilova ) 2.2 O’quvchilarga yangi mavzuni o’rganish uchun diqqat qiladi uyga berilgan INSERT jadvalini natijalari taxlil qiladi mavzu bo’yicha o’quvchilarga mavzuni savollarga javob beradi baen qiladi tushuntiradi Yangi o’quv material bayoni 2.3 Yangi mavzuni tushuntiradi ,Jalb qiluvchi savollar beradi. O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.4 Mavzuni har bir qismi bo’yicha xulosalanadi etishlarini Tinglaydi,savoll arga javob beradi Yangi o’quv materialini mustahkamlash 2.5 Ma’lumotlarni eslatadi. daftarga qayd 2.6. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruxlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu bo’yicha Klaster, toifali jadval, tuzish vazifasi beriladi (2-ilova ) yozib oladi 2.7. Guruhlarda ishlash qoidasini va baxolash mezonlarini eslatadi.(3-ilova) 2.8 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 2.9. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.10 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.11 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng 91 3 ta kichik guruhlarga bo’linadi. Topshiriq varaqalari bilan tanishadilar. Tinglaydilar. Berilgan xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. vazifalarni kichik guruhlarda bajaradilar. Kichik guruhlar ko’rgazmali material orqali o’z ishlarini himoya qiladilar. 3-bosqich. Yakuniy (30 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga Diqqat qiladi ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Topshiriqni Uyga vazifa berilishi yozadi 3.2 ma’ruzani o’qib o’rganish. 1-ilova 1. Davlat yer kadastrining qisqacha mazmuni qanday? 2. Davlat yer kadastri qanday tarkibiy qismlardan iborat? 3. Davlat yer kadastrlarining asosiy vazifalari nimalardan iborat? 4. Davlat yer kadastrlarining iqtisodiyot tarmoqlaridagi ahamiyati to‘g‘risida nimalarni bilasiz? 5. O‘zbekistonda hisob-kitob ishlarining turi sifatida yer kadastri qay tarzda vujudga kelgan? 6. Yer kadastrini hisob-kitob turi sifatida qanday o‘ziga xos xususiyatlari mavjud? 7. Ikkinchi jahon urushidan keyingi92davrlarda O‘zbekistonda qanday yer kadastri ishlari amalga oshirilgan? 8. Bozor munosabatlari sharoitida o‘tkazilayotgan yer kadastri qanday o‘ziga Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.ball 2-ilovа Guruhlаrdа ishlаsh qoidаsi Sherigingizni diqqаt bilаn tinglаng. Guruh ishlаridа o’zаro fаol ishtirok eting, berilgаn topshiriqlаrgа jаvobgаrlik bilаn yondаshing. Аgаr yordаm kerаk bo’lsа, аlbаttа murojааt qiling. Аgаr sizdаn yordаm so’rаshsа, аlbаttа yordаm bering. Guruhlаr fаoliyatining nаtijаlаrini bаholаshdа hаmmа ishtirok etishi shаrt. Quyidаgilаrni аniq tushunishimiz lozim: Boshqаlаrgа o’rgаtish orqаli o’zimiz o’rgаnаmiz! Biz bittа kemаdаmiz: yoki birgаlikdа suzib chiqаmiz, yoki birgаlikdа cho’kib ketаmiz. Guruh ish natijalarini baholash mezonlari 93 1 Ma’lumotning to’liqligi 1 Taqdimot (ma’lumotning chizmali tarzda taqdim etilishi) 2 Guruhning faollik (qo’shimchalar kiritish, javoblar berish) darajasi savol- 2 3 4 2 5 Ballarning maksimal xajmi 3-ilova Guruhli ish uchun topshiriq KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. Klasterni tuzish bo’yicha o’quv topshirig’iga yo’riqnoma 1. Katta qog’oz varag’i markazida yer kalit so’z nomini aylana ichiga yozing 2. Kalit so’z bilan birlashdigan yon tomoniga kichkina hajmdagi aylana“yo’ldoshcha” ichiga mavzu bilan aloqador so’z yoki so’z birikmasini yozing. Ularni chiziq bilan “bosh” so’zga bog’lang. 3. Ushbu “yo’ldoshcha”larda “kichik yo’ldoshlar” ham bo’lishi mumkin, ular ichiga yana so’z yoki iboralar yozib ajratilgan vaqt tugagunga qadar yoki g’oyalar tugamagunga qadar davom ettiriladi. 1-guruh uchun Davlat yer kadastri оb’еkti bo’yicha klaster tuzing 2-guruh Ilm-fаn rivоjlаnishining tаriхi bo’yicha klaster tuzing TOIFALI JADVAL–ma’lumotlarning umumiy jihatlaridan aynan o’ziga xos tomonlarini ifodalab, ma’lumotlarni birlashtirishni ta’minlaydi. 94 Toifali jadvalni tuzish bo’yicha o’quv topshirig’iga yo’riqnoma 1. O’quv axborotni o’ziga xosjihat (toifa)larini ajrating. 2. Jadvalning birinchi gorizontal qatoriga ajratilgan toifalarni yozing, toifalar tagiga ya’ni ikkinchi qatorga ushbu toiFanning o’ziga xos tomonlarini aks ettiruvchi axborotni kiriting. 3-guruh uchun vazifa yer ishlab chiqarish vositasi bo’yicha toifalash jadvali tuzing “Davlat yer kadastri “mavzusidagi toifali jadval Foydalanish ko’rsatgichlari Ishlab chiqarish vositalari Mavzu № 3 “Kadastr yig’ma jildlarini shakllantirish. Texnik inventarizatsiyalashning maqsadi va vazifalari. Texnik inventarizatsiyalashni o’tkazishda ishlarni tashkil qilish ” mavzusi bo’yicha o’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli Vaqt: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi O’quvchilar soni: 30 ta 1. Texnik inventarizatsiyalashning predmeti. Texnik inventarizatsiyalashni o’tkazishda ishlarni tashkil qilish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Texnik inventarizatsiyalashning predmeti. Texnik inventarizatsiyalashni o’tkazishda ishlarni tashkil qilish o’quv yutuqlari darajasini tekshirish va baholash 95 Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatining natijalari: Texnik O’quvchi:- Texnik inventarizatsiyalash nimalarga nimalarga asoslanadi o’rganadi inventarizatsiyalash asoslanadi o’rgatish - Texnik inventarizatsiyalashni o’tkazishda Texnik ishlarni tashkil qilish ishlari nimalardan iboratligini tushuntrib beradi. inventarizatsiyalashni o’tkazishda ishlarni tashkil qilish ishlarni o’rgatish O’qitishmetodlari Amaliy vazifalarni bajarish, yo’riqnoma berish O’qitishvositalari Nazorat topshiriqlar O’qitishshakllari Guruhli, individual O’qitishsharoiti O’quv xonasi Qaytar aloqaning usul va O’quv topshiriqlarni bajarish natijalarini vositalari baholash, kuzatuv O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi o’quvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va auditoriyani mashg’ulotig mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi a kirish (10 Maqsad va vaziFanning belgilanishi daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 96 Tinglaydi, yozib oladi 2-bosqich. Asosiy (220daq.) O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. o’quvchilarni o’tilgan mavzu bo’yicha o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali tekshiradi (1-ilova ) 2.2 O’quvchilarga yangi mavzuni o’rganish uchun uyga berilgan vazifani natijalari taxlil qiladi mavzu bo’yicha o’quvchilarga mavzuni bayon qiladi tushuntiradi Yangi o’quv material bayoni savollarga javob beradi diqqat qiladi savollarga javob beradi 2.3 Yangi mavzuni tushuntiradi ,Jalb qiluvchi savollar beradi. O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.4 Mavzuni har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.5 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash 2.6. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini Tinglaydi,savol larga javob tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruxlarga bo’linadi va beradi ularga o’tilgan mavzu bo’yicha Klaster, toifali jadval, tuzish vazifasi beriladi (2-ilova ) 2.7. Guruhlarda ishlash qoidasini va baholash mezonlarini eslatadi.(3-ilova) 2.8 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. yozib oladi 2.9. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.10 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.11 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. 3 ta kichik guruhlarga bo’linadi. Topshiriq varaqalari bilan tanishadilar. Tinglaydilar. Berilgan 97 vazifalarni kichik guruhlarda bajaradilar. Kichik guruhlar ko’rgazmali material orqali o’z ishlarini himoya qiladilar. 3-bosqich. Yakuniy (10 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar Diqqat qiladi e’tiborini qaratadi Uyga vazifa berilishi 3.2 ma’ruzani o’qib o’rganish. Topshiriqni yozadi 1-ilova 1. Kadastr deganda nimani tushunamiz - ? 2. Davlat Yer kadastri kadastri deganda nimani tushunamiz? 3. Servetut deganda nimni tushunamiz? 4. Davlat yer kadastrini qanday turlarini bilasiz? 5. Yer turlari deganda nimani tushunasiz? 6 Davlat kadastri asoslari fanining98boshqa fanlar bilan o’zaro bog’liqligi? 7. Dаvlаt yer kаdаstrlаrining аsоsiy vаzifаlаri nimаlаrdаn ibоrаt? Guruhlаrdа ishlаsh qoidаsi Sherigingizni diqqаt bilаn tinglаng. Guruh ishlаridа o’zаro fаol ishtirok eting, berilgаn topshiriqlаrgа jаvobgаrlik bilаn yondаshing. Аgаr yordаm kerаk bo’lsа, аlbаttа murojааt qiling. Аgаr sizdаn yordаm so’rаshsа, аlbаttа yordаm bering. Guruhlаr fаoliyatining nаtijаlаrini bаholаshdа hаmmа ishtirok etishi shаrt. Quyidаgilаrni аniq tushunishimiz lozim: Guruh ish natijalarini baxolash mezonlari Boshqаlаrgа o’rgаtish orqаli o’zimiz o’rgаnаmiz! 3-ilova Biz bittа kemаdаmiz: yoki birgаlikdа suzib chiqаmiz, yoki birgаlikdа cho’kib ketаmiz. Guruhli ish uchun topshiriq KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha 99 yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. Klasterni tuzish bo’yicha o’quv topshirig’iga yo’riqnoma KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh yer fondi bo’yicha klaster tuzing 2-guruh yer turlari bo’yicha klaster tuzing TOIFALI JADVAL–ma’lumotlarning umumiy jihatlaridan aynan o’ziga xos tomonlarini ifodalab, ma’lumotlarni birlashtirishni ta’minlaydi. Toifali jadvalni tuzish bo’yicha o’quv topshirig’iga yo’riqnoma 100 1. O’quv axborotni o’ziga xos jihat (toifa)larini ajrating. 2. Jadvalning birinchi gorizontal qatoriga ajratilgan toifalarni yozing, toifalar tagiga ya’ni ikkinchi qatorga ushbu toiFanning o’ziga xos tomonlarini aks ettiruvchi axborotni kiriting. 3-guruh uchun vazifa yer fondi bo’yicha toifalash jadvali tuzing “Loyihalash usullari” mavzusidagi toifali jadval Loyihalash usullari Loyihalash usullarining o’ziga xosligi Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho bahosi 1 Ma’lumotning to’liqligi 5 Taqdimot chizmali etilishi) 5 (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) 5 101 2 3 Baholarning hajmi 5 maksimal Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho Bahosi Guruhlar Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.ball 1 Ma’lumotning to’liqligi 1 Taqdimot (ma’lumotning chizmali tarzda taqdim etilishi) 2 Guruhning faollik (qo’shimchalar kiritish, javoblar berish) darajasi savol- 2 3 2 5 Ballarning maksimal xajmi 1 102 2 3 Ma’lumotning to’liqligi 5 Taqdimot chizmali etilishi) 5 (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 Mavzu № 4 “Yer uchastkasini texnik inventarizatsiyalash. Yer uchastkasini syomka qilish.” mavzusi bo’yicha o’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli Vaqt: 240 daqiqa O’quvchilar soni: 30 ta 103 O’quv mashg’ulotrejasi 1. Texnik inventarizatsiyalashning predmeti. Texnik inventarizatsiyalashni o’tkazishda ishlarni tashkil qilish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Texnik inventarizatsiyalashning predmeti. Texnik inventarizatsiyalashni o’tkazishda ishlarni tashkil qilish o’quv yutuqlari darajasini tekshirish va baholash Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatining natijalari: Texnik O’quvchi:- Texnik inventarizatsiyalash nimalarga nimalarga asoslanadi o’rganadi inventarizatsiyalash asoslanadi o’rgatish - Texnik inventarizatsiyalashni o’tkazishda Texnik ishlarni tashkil qilish ishlari nimalardan iboratligini tushuntrib beradi. inventarizatsiyalashni o’tkazishda ishlarni tashkil qilish ishlarni o’rgatish O’qitishmetodlari Amaliy vazifalarni bajarish, yo’riqnoma berish O’qitishvositalari Nazorat topshiriqlar O’qitishshakllari Guruhli, individual O’qitishsharoiti O’quv xonasi Qaytar aloqaning usul va O’quv topshiriqlarni bajarish natijalarini vositalari baholash, kuzatuv O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. O’quv Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va 104 o’quvchi mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. kichik guruhlarga bo’linadi berilgan topshiriq bo’yicha ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan 105 xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 106 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? Topshiriqni yozadi 3. 4. 5. 6. 7. 8. 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 107 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 108 Klaster “Kadastr syomkasi tamoyillari” Kadastr syomkasi Xi tamoyillari 109 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Yer tuzish ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi Taqdimot chizmali etilishi) (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 5 5 110 2 3 Mavzu № 5 “Yer uchastkasini texnik inventarizatsiyalash. Yer uchastkasining kadastr planini tuzish O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. O’quvchilar soni: 30 ta Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi 1. Texnik inventarizatsiyalashning predmeti. Texnik inventarizatsiyalashni o’tkazishda ishlarni tashkil qilish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Texnik inventarizatsiyalashning predmeti. Texnik inventarizatsiyalashni o’tkazishda ishlarni tashkil qilish o’quv yutuqlari darajasini tekshirish va baholash O’quv faoliyatining natijalari: Pedagogik vazifalar: - Texnik inventarizatsiyalash O’quvchi:Texnik inventarizatsiyalash nimalarga asoslanadi o’rgatish nimalarga asoslanadi o’rganadi - Texnik inventarizatsiyalashni - Texnik inventarizatsiyalashni o’tkazishda o’tkazishda ishlarni tashkil qilish ishlarni tashkil qilish ishlari nimalardan iboratligini ishlarni o’rgatish tushuntrib beradi. O’qitishmetodlari Amaliy vazifalarni bajarish, yo’riqnoma berish O’qitishvositalari Nazorat topshiriqlar O’qitishshakllari Guruhli, individual O’qitishsharoiti O’quv xonasi Qaytar aloqaning usul va O’quv 111 topshiriqlarni bajarish natijalarini vositalari baholash, kuzatuv O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) o’quvchi Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 112 yozib oladi 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. kichik guruhlarga bo’linadi berilgan topshiriq bo’yicha ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 113 Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3.Yer fondi nechta toifaga bo’linadi? 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 9. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 10. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 11. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 12. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 13. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 14. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 114 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 115 Klaster “Kadastr syomkasi tamoyillari” Kadastr syomkasi Xi tamoyillari 116 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Yer tuzish ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi Taqdimot chizmali etilishi) (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 5 5 117 2 3 Mavzu № 6 “Yer uchastkasini texnik inventarizatsiyalash. Yer uchastkasining kadastr planini tuzish O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi O’quvchilar soni: 30 ta Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish o’quv yutuqlari darajasini tekshirish va baholash Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatining natijalari: Kadastr syomkasini O’quvchi:Kadastr syomkasini o’tkazishidagi o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. ishlarni tashkil etish hujjatlari qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. O’qitish usullari Ma’ruza,baxs -munozara ,aqliy xujum, O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Ommaviy, jamoaviy ,guruhli O’qitish vositalari Yozuv taxtasi, slaydlar, proektor, kompyuter O’qitish shart-sharoiti O’quv auditoriyasi Qaytar aloqaning usul va vositalari Tezkor-so’rov, og’zaki so’rov, 118 O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) o’quvchi Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 119 kichik guruhlarga bo’linadi 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. berilgan topshiriq bo’yicha ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 120 Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3.Yer fondi nechta toifaga bo’linadi? 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 15. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 16. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 17. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 18. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 19. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 20. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 121 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 122 Klaster “Kadastr syomkasi tamoyillari” Kadastr syomkasi Xi tamoyillari 123 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Yer tuzish ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi Taqdimot chizmali etilishi) (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 5 5 124 2 3 Mavzu № 7 “Yer uchastkasini texnik inventarizatsiyalash. Kameral ishlar O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. O’quvchilar soni: 30 ta Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish o’quv yutuqlari darajasini tekshirish va baholash Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatining natijalari: Kadastr syomkasini O’quvchi:Kadastr syomkasini o’tkazishidagi o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. ishlarni tashkil etish hujjatlari qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. O’qitish usullari Ma’ruza,baxs -munozara ,aqliy xujum, O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Ommaviy, jamoaviy ,guruhli O’qitish vositalari Yozuv taxtasi, slaydlar, proektor, kompyuter O’qitish shart-sharoiti O’quv auditoriyasi Qaytar aloqaning usul va vositalari Tezkor-so’rov, og’zaki so’rov, O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti Faoliyat mazmuni o’qituvchi 125 o’quvchi 1-bosqich. Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng 126 kichik guruhlarga bo’linadi berilgan topshiriq bo’yicha ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 1-Ilova Tezkor 127 savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? Topshiriqni yozadi 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 21. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 22. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 23. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 24. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 25. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 26. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 128 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 129 Klaster “Kadastr syomkasi tamoyillari” Kadastr syomkasi Xi tamoyillari 130 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Yer tuzish ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi Taqdimot chizmali etilishi) (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 5 5 131 2 3 Mavzu № 8 “Yer uchastkasini texnik inventarizatsiyalash. Kameral ishlar O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. O’quvchilar soni: 30 ta Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish o’quv yutuqlari darajasini tekshirish va baholash Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatining natijalari: Kadastr syomkasini O’quvchi:Kadastr syomkasini o’tkazishidagi o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. ishlarni tashkil etish hujjatlari qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. O’qitish usullari Ma’ruza,baxs -munozara ,aqliy xujum, O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Ommaviy, jamoaviy ,guruhli O’qitish vositalari Yozuv taxtasi, slaydlar, proektor, kompyuter O’qitish shart-sharoiti O’quv auditoriyasi Qaytar aloqaning usul va vositalari Tezkor-so’rov, og’zaki so’rov, O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga 132 o’quvchi kirish (15daq.) auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi Maqsad va vazifanning belgilanishi Tinglaydi, yozib oladi 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. kichik guruhlarga bo’linadi berilgan topshiriq bo’yicha ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan 133 xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 134 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? Topshiriqni yozadi 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 27. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 28. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 29. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 30. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 31. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 32. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 135 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 136 Klaster “Kadastr syomkasi tamoyillari” Kadastr syomkasi Xi tamoyillari 137 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Yer tuzish ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi Taqdimot chizmali etilishi) (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 2 5 5 5 5 Mavzu № 9 “Yer uchastkasini texnik inventarizatsiyalash. Kameral ishlar O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. 138 3 O’quvchilar soni: 30 ta Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish o’quv yutuqlari darajasini tekshirish va baholash Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatining natijalari: Kadastr syomkasini O’quvchi:Kadastr syomkasini o’tkazishidagi o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. ishlarni tashkil etish hujjatlari qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. O’qitish usullari Ma’ruza,baxs -munozara ,aqliy xujum, O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Ommaviy, jamoaviy ,guruhli O’qitish vositalari Yozuv taxtasi, slaydlar, proektor, kompyuter O’qitish shart-sharoiti O’quv auditoriyasi Qaytar aloqaning usul va vositalari Tezkor-so’rov, og’zaki so’rov, O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. o’quvchi O’quvchi bilimini faollashtirish 139 Tinglaydi, yozib oladi Asosiy (200 daq.) 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. kichik guruhlarga bo’linadi berilgan topshiriq bo’yicha ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga 140 (25 daq.) ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3.Yer fondi nechta toifaga bo’linadi? 141 Topshiriqni yozadi 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 33. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 34. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 35. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 36. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 37. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 38. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 142 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 143 Klaster “Kadastr syomkasi tamoyillari” Kadastr syomkasi Xi tamoyillari 144 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Yer tuzish ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi Taqdimot chizmali etilishi) (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 5 5 145 2 3 Mavzu № 10 “Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda binoni o’lchash O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. Vaqti: 240 daqiqa O’quvchilar soni: 30 ta O’quv mashg’ulotrejasi Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda binoni o’lchash O’quv mashg’ulotining maqsadi: Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda binoni o’lchash O’quv faoliyatining natijalari: Pedagogik vazifalar: - Bin ova inshooatni inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda texnik O’quvchi: Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda binoni binoni o’lchashni qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. o’lchash ishlarni tashkil etish. O’qitish usullari Ma’ruza,baxs -munozara ,aqliy xujum, amaliy O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Ommaviy, jamoaviy ,guruhli O’qitish vositalari Yozuv taxtasi, slaydlar, proektor, kompyuter O’qitish shart-sharoiti O’quv auditoriyasi, kollej hududi ob’ekti Qaytar aloqaning usul va vositalari Tezkor-so’rov, og’zaki so’rov, 146 O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) o’quvchi Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat 147 kichik guruhlarga bo’linadi berilgan qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. topshiriq bo’yicha ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 148 Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3.Yer fondi nechta toifaga bo’linadi? 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 39. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 40. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 41. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 42. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 149 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 150 Klaster “Bino va inshoat ishlarini ro’yxatga olishda amalga oshiriladigan ishlar” Bin ova inshoat ishlarini amalga Xi oshrishos 151 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Bin ova inshoatlari ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi 5 Taqdimot chizmali etilishi) 5 (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 152 2 3 Mavzu № 11 “Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda binoni o’lchash O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. Vaqti: 240 daqiqa O’quvchilar soni: 30 ta O’quv mashg’ulotrejasi Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda binoni o’lchash O’quv mashg’ulotining maqsadi: Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda binoni o’lchash O’quv faoliyatining natijalari: Pedagogik vazifalar: - Bin ova inshooatni inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda texnik O’quvchi: Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda binoni binoni o’lchashni qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. o’lchash ishlarni tashkil etish. O’qitish usullari Ma’ruza,baxs -munozara ,aqliy xujum, amaliy O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Ommaviy, jamoaviy ,guruhli O’qitish vositalari Yozuv taxtasi, slaydlar, proektor, kompyuter O’qitish shart-sharoiti O’quv auditoriyasi, kollej hududi ob’ekti Qaytar aloqaning usul va vositalari Tezkor-so’rov, og’zaki so’rov, O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism 153 o’quvchi O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. 154 kichik guruhlarga bo’linadi berilgan topshiriq bo’yicha ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 1-Ilova Tezkor savollar 155 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? Topshiriqni yozadi 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 43. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 44. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 45. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 46. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 47. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 48. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 156 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 157 Klaster “Bino va inshoat ishlarini ro’yxatga olishda amalga oshiriladigan ishlar” Bin ova inshoat ishlarini amalga Xi oshrishos 158 “Bino va inshoat ishlarini ro’yxatga olishda amalga oshiriladigan ishlar” mavzusidagi toifali jadval Bin ova inshoatlari ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi 5 Taqdimot chizmali etilishi) 5 (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 159 2 3 Mavzu № 12 “Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Qavatlar planlarini tuzish O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. Vaqti: 240 daqiqa O’quvchilar soni: 30 ta O’quv mashg’ulotrejasi Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda binoni o’lchash O’quv mashg’ulotining maqsadi: Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda binoni o’lchash O’quv faoliyatining natijalari: Pedagogik vazifalar: - Bin ova inshooatni inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda texnik O’quvchi: Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda binoni binoni o’lchashni qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. o’lchash ishlarni tashkil etish. O’qitish usullari Ma’ruza,baxs -munozara ,aqliy xujum, amaliy O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Ommaviy, jamoaviy ,guruhli O’qitish vositalari Yozuv taxtasi, slaydlar, proektor, kompyuter O’qitish shart-sharoiti O’quv auditoriyasi, kollej hududi ob’ekti Qaytar aloqaning usul va vositalari Tezkor-so’rov, og’zaki so’rov, 160 O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) o’quvchi Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 161 kichik guruhlarga bo’linadi 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. berilgan topshiriq bo’yicha ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 162 Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3.Yer fondi nechta toifaga bo’linadi? 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 49. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 50. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 51. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 52. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 53. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 54. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 163 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 164 Klaster “Bino va inshoat ishlarini ro’yxatga olishda amalga oshiriladigan ishlar” Bin ova inshoat ishlarini amalga Xi oshrishos 165 “Bino va inshoat ishlarini ro’yxatga olishda amalga oshiriladigan ishlar” mavzusidagi toifali jadval Bin ova inshoatlari ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi 5 Taqdimot chizmali etilishi) 5 (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 166 2 3 Mavzu № 13 “Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Qavatlar planlarini tuzish O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. Vaqti: 240 daqiqa O’quvchilar soni: 30 ta O’quv mashg’ulotrejasi Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda binoni o’lchash O’quv mashg’ulotining maqsadi: Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda binoni o’lchash O’quv faoliyatining natijalari: Pedagogik vazifalar: - Bin ova inshooatni inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda texnik O’quvchi: Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda binoni binoni o’lchashni qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. o’lchash ishlarni tashkil etish. O’qitish usullari Ma’ruza,baxs -munozara ,aqliy xujum, amaliy O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Ommaviy, jamoaviy ,guruhli O’qitish vositalari Yozuv taxtasi, slaydlar, proektor, kompyuter O’qitish shart-sharoiti O’quv auditoriyasi, kollej hududi ob’ekti Qaytar aloqaning usul va vositalari Tezkor-so’rov, og’zaki so’rov, 167 O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) o’quvchi Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 168 kichik guruhlarga bo’linadi 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. berilgan topshiriq bo’yicha ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 169 Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3.Yer fondi nechta toifaga bo’linadi? 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 55. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 56. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 57. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 58. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 59. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 60. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 170 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 171 Klaster “Bino va inshoat ishlarini ro’yxatga olishda amalga oshiriladigan ishlar” Bin ova inshoat ishlarini amalga Xi oshrishos 172 “Bino va inshoat ishlarini ro’yxatga olishda amalga oshiriladigan ishlar” mavzusidagi toifali jadval Bin ova inshoatlari ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi 5 Taqdimot chizmali etilishi) 5 (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 2 5 5 Mavzu № 14 “Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Qavatlar planlarini tuzish O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. 173 3 Vaqti: 240 daqiqa O’quvchilar soni: 30 ta O’quv mashg’ulotrejasi Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda binoni o’lchash O’quv mashg’ulotining maqsadi: Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda binoni o’lchash O’quv faoliyatining natijalari: Pedagogik vazifalar: - Bin ova inshooatni inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda texnik O’quvchi: Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda binoni binoni o’lchashni qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. o’lchash ishlarni tashkil etish. O’qitish usullari Ma’ruza,baxs -munozara ,aqliy xujum, amaliy O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Ommaviy, jamoaviy ,guruhli O’qitish vositalari Yozuv taxtasi, slaydlar, proektor, kompyuter O’qitish shart-sharoiti O’quv auditoriyasi, kollej hududi ob’ekti Qaytar aloqaning usul va vositalari Tezkor-so’rov, og’zaki so’rov, O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi o’quvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi 174 Tinglaydi, kirish (15daq.) 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) Maqsad va vazifanning belgilanishi yozib oladi 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. kichik guruhlarga bo’linadi berilgan topshiriq bo’yicha ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga 175 diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 176 3.Yer fondi nechta toifaga bo’linadi? Topshiriqni yozadi 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 61. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 62. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 63. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 64. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 65. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 66. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 177 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 178 Klaster “Bino va inshoat ishlarini ro’yxatga olishda amalga oshiriladigan ishlar” Bin ova inshoat ishlarini amalga Xi oshrishos 179 “Bino va inshoat ishlarini ro’yxatga olishda amalga oshiriladigan ishlar” mavzusidagi toifali jadval Bin ova inshoatlari ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi 5 Taqdimot chizmali etilishi) 5 (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 180 2 3 Mavzu № 15 “Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Binolarni joriy inventarizatsiyalash O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. Vaqti: 240 daqiqa O’quvchilar soni: 30 ta O’quv mashg’ulotrejasi Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda binoni o’lchash O’quv mashg’ulotining maqsadi: Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda binoni o’lchash O’quv faoliyatining natijalari: Pedagogik vazifalar: - Bin ova inshooatni inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda texnik O’quvchi: Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda binoni binoni o’lchashni qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. o’lchash ishlarni tashkil etish. O’qitish usullari Ma’ruza,baxs -munozara ,aqliy xujum, amaliy O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Ommaviy, jamoaviy ,guruhli O’qitish vositalari Yozuv taxtasi, slaydlar, proektor, kompyuter O’qitish shart-sharoiti O’quv auditoriyasi, kollej hududi ob’ekti Qaytar aloqaning usul va vositalari Tezkor-so’rov, og’zaki so’rov, O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi o’quvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish 181 Tinglaydi, (15daq.) Maqsad va vazifanning belgilanishi yozib oladi 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. kichik guruhlarga bo’linadi berilgan topshiriq bo’yicha ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga 182 diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3.Yer fondi nechta toifaga bo’linadi? 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 67. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 68. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 69. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 70. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 71. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 72. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 183 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 184 laster “Bino va inshoat ishlarini ro’yxatga olishda amalga oshiriladigan ishlar” Bin ova inshoat ishlarini amalga Xi oshrishos 185 “Bino va inshoat ishlarini ro’yxatga olishda amalga oshiriladigan ishlar” mavzusidagi toifali jadval Bin ova inshoatlari ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi 5 Taqdimot chizmali etilishi) 5 (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 186 2 3 Mavzu № 16 “Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Binolarni joriy inventarizatsiyalash O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. Vaqti: 240 daqiqa O’quvchilar soni: 30 ta O’quv mashg’ulotrejasi Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda binoni o’lchash O’quv mashg’ulotining maqsadi: Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda binoni o’lchash O’quv faoliyatining natijalari: Pedagogik vazifalar: - Bin ova inshooatni inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda texnik O’quvchi: Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda binoni binoni o’lchashni qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. o’lchash ishlarni tashkil etish. O’qitish usullari Ma’ruza,baxs -munozara ,aqliy xujum, amaliy O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Ommaviy, jamoaviy ,guruhli O’qitish vositalari Yozuv taxtasi, slaydlar, proektor, kompyuter O’qitish shart-sharoiti O’quv auditoriyasi, kollej hududi ob’ekti Qaytar aloqaning usul va vositalari Tezkor-so’rov, og’zaki so’rov, O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism 187 o’quvchi O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. 188 kichik guruhlarga bo’linadi berilgan topshiriq bo’yicha ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 1-Ilova Tezkor savollar 189 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? Topshiriqni yozadi 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 73. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 74. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 75. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 76. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 77. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 78. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 190 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 191 Klaster “Bino va inshoat ishlarini ro’yxatga olishda amalga oshiriladigan ishlar” Bin ova inshoat ishlarini amalga Xi oshrishos 192 “Bino va inshoat ishlarini ro’yxatga olishda amalga oshiriladigan ishlar” mavzusidagi toifali jadval Bin ova inshoatlari ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi 5 Taqdimot chizmali etilishi) 5 (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 193 2 3 Mavzu № 17 “Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Binolarni joriy inventarizatsiyalash O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. Vaqti: 240 daqiqa O’quvchilar soni: 30 ta O’quv mashg’ulotrejasi Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda binoni o’lchash O’quv mashg’ulotining maqsadi: Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda binoni o’lchash O’quv faoliyatining natijalari: Pedagogik vazifalar: - Bin ova inshooatni inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda texnik O’quvchi: Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Teхnik inventarizatsiyalashda binoni binoni o’lchashni qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. o’lchash ishlarni tashkil etish. O’qitish usullari Ma’ruza,baxs -munozara ,aqliy xujum, amaliy O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Ommaviy, jamoaviy ,guruhli O’qitish vositalari Yozuv taxtasi, slaydlar, proektor, kompyuter O’qitish shart-sharoiti O’quv auditoriyasi, kollej hududi ob’ekti Qaytar aloqaning usul va vositalari Tezkor-so’rov, og’zaki so’rov, O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism 194 o’quvchi O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. 195 kichik guruhlarga bo’linadi berilgan topshiriq bo’yicha ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 1-Ilova Tezkor savollar 196 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? Topshiriqni yozadi 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 79. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 80. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 81. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 82. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 83. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 84. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 197 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 198 Klaster “Bino va inshoat ishlarini ro’yxatga olishda amalga oshiriladigan ishlar” Bin ova inshoat ishlarini amalga Xi oshrishos 199 “Bino va inshoat ishlarini ro’yxatga olishda amalga oshiriladigan ishlar” mavzusidagi toifali jadval Bin ova inshoatlari ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi 5 Taqdimot chizmali etilishi) 5 (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 200 2 3 Mavzu № 18 “Ko’chmas mulk ob’ektiga bo’lgan huquqlarni ro’yxatdan o’tkazish O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. O’quvchilar soni: 30 ta Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish o’quv yutuqlari darajasini tekshirish va baholash Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatining natijalari: Kadastr syomkasini O’quvchi:Kadastr syomkasini o’tkazishidagi o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. ishlarni tashkil etish hujjatlari qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. O’qitish usullari Ma’ruza,baxs -munozara ,aqliy xujum, amaliy O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Ommaviy, jamoaviy ,guruhli O’qitish vositalari Yozuv taxtasi, slaydlar, proektor, kompyuter O’qitish shart-sharoiti O’quv auditoriyasi Qaytar aloqaning usul va vositalari Tezkor-so’rov, og’zaki so’rov, O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi 201 Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) o’quvchi Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat 202 kichik guruhlarga bo’linadi berilgan topshiriq bo’yicha beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 203 Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3.Yer fondi nechta toifaga bo’linadi? 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 85. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 86. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 87. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 88. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 89. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 90. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 204 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 205 Klaster “Kadastr syomkasi tamoyillari” Kadastr syomkasi Xi tamoyillari 206 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Yer tuzish ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi 5 Taqdimot chizmali etilishi) 5 (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 207 2 3 Mavzu № 18 “Ko’chmas mulk ob’ektiga bo’lgan huquqlarni ro’yxatdan o’tkazish O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. O’quvchilar soni: 30 ta Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish o’quv yutuqlari darajasini tekshirish va baholash Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatining natijalari: Kadastr syomkasini O’quvchi:Kadastr syomkasini o’tkazishidagi o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. ishlarni tashkil etish hujjatlari qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. O’qitish usullari Amaliy vazifalarni bajarish, yo’riqnoma berish O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Nazorat topshiriqlar O’qitish vositalari Guruhli, individual O’qitish shart-sharoiti O’quv xonasi Qaytar aloqaning usul va vositalari O’quv topshiriqlarni baholash, kuzatuv O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi 208 bajarish natijalarini Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) o’quvchi Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat 209 kichik guruhlarga bo’linadi berilgan topshiriq bo’yicha beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 210 Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3.Yer fondi nechta toifaga bo’linadi? 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 91. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 92. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 93. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 94. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 95. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 96. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 211 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 212 Klaster “Kadastr syomkasi tamoyillari” Kadastr syomkasi Xi tamoyillari 213 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Yer tuzish ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi Taqdimot chizmali etilishi) (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 5 5 214 2 3 Mavzu № 19 “Ko’chmas mulk ob’ektiga bo’lgan huquqlarni ro’yxatdan o’tkazish. Inventarizatsiya ishlarini bajarishda xavfsizlik texnikasi” O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi O’quvchilar soni: 30 ta Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish o’quv yutuqlari darajasini tekshirish va baholash Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatining natijalari: Kadastr syomkasini O’quvchi:Kadastr syomkasini o’tkazishidagi o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. ishlarni tashkil etish hujjatlari qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. O’qitish usullari Amaliy vazifalarni bajarish, yo’riqnoma berish O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Nazorat topshiriqlar O’qitish vositalari Guruhli, individual O’qitish shart-sharoiti O’quv xonasi Qaytar aloqaning usul va vositalari O’quv topshiriqlarni baholash, kuzatuv 215 bajarish natijalarini O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) o’quvchi Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat 216 kichik guruhlarga bo’linadi berilgan qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. topshiriq bo’yicha ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 217 Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3.Yer fondi nechta toifaga bo’linadi? 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 97. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 98. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 99. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 100. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 101. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 102. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 218 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 219 Klaster “Kadastr syomkasi tamoyillari” Kadastr syomkasi Xi tamoyillari 220 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Yer tuzish ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi Taqdimot chizmali etilishi) (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 5 5 221 2 3 Mavzu “Yer uchastkasi, bin ova inshootni texnik inventarizatsiyalash jarayonida komp’yuter dasturlaridan foydalanish” O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. Ishmuxamedova Xilola Azamatovna Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi O’quvchilar soni: 32 ta Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish o’quv yutuqlari darajasini tekshirish va baholash Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatining natijalari: Kadastr syomkasini O’quvchi:Kadastr syomkasini o’tkazishidagi o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. ishlarni tashkil etish hujjatlari qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. O’qitish usullari Amaliy vazifalarni bajarish, yo’riqnoma berish O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Nazorat topshiriqlar O’qitish vositalari Guruhli, individual O’qitish shart-sharoiti O’quv xonasi, kollej hududini o’lchash Qaytar aloqaning usul va vositalari O’quv topshiriqlarni baholash, kuzatuv 222 bajarish natijalarini O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) o’quvchi Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni A4 formatga qayd etishlarini eslatadi. yozib oladi Yangi o’quv materialini mustahkamlash 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va venn diogrammasi tuzish vazifasini beradi, kolleg hududini chiqib o;lchash tushuntirib beriladi, kichik hududlar belgilab beriladi kichik guruhlarga(2-ilova guruhlarga bo’linadi ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini 223 berilgan vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) topshiriq bo’yicha ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 224 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi hududini ol’lchash ishlarini 1- hudud klasterini tuzing 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi hududini ol’lchash ishlarini 1- hudud venn diogrammasi tuzing 225 Klaster Kadastr syomkasi i Xi 226 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi venn diogrammasi Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi 5 Taqdimot chizmali etilishi) 5 (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 227 2 3 Mavzu № 21 “Yer uchastkasi, bin ova inshootni texnik inventarizatsiyalash jarayonida komp’yuter dasturlaridan foydalanish” O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. O’quvchilar soni: 30 ta Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish o’quv yutuqlari darajasini tekshirish va baholash Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatining natijalari: Kadastr syomkasini O’quvchi:Kadastr syomkasini o’tkazishidagi o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. ishlarni tashkil etish hujjatlari qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. O’qitish usullari Amaliy vazifalarni bajarish, yo’riqnoma berish O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Nazorat topshiriqlar O’qitish vositalari Guruhli, individual O’qitish shart-sharoiti O’quv xonasi Qaytar aloqaning usul va vositalari O’quv topshiriqlarni baholash, kuzatuv O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi 228 bajarish natijalarini Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) o’quvchi Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat 229 kichik guruhlarga bo’linadi berilgan topshiriq bo’yicha beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 230 Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3.Yer fondi nechta toifaga bo’linadi? 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 103. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 104. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 105. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 106. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 107. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 108. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 231 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 232 Klaster “Kadastr syomkasi tamoyillari” Kadastr syomkasi Xi tamoyillari 233 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Yer tuzish ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi Taqdimot chizmali etilishi) (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 5 5 234 2 3 Mavzu № 22 “Yer uchastkasi, bin ova inshootni texnik inventarizatsiyalash jarayonida komp’yuter dasturlaridan foydalanish” O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi O’quvchilar soni: 30 ta Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish o’quv yutuqlari darajasini tekshirish va baholash Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatining natijalari: Kadastr syomkasini O’quvchi:Kadastr syomkasini o’tkazishidagi o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. ishlarni tashkil etish hujjatlari qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. O’qitish usullari Amaliy vazifalarni bajarish, yo’riqnoma berish O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Nazorat topshiriqlar O’qitish vositalari Guruhli, individual O’qitish shart-sharoiti O’quv xonasi Qaytar aloqaning usul va vositalari O’quv topshiriqlarni baholash, kuzatuv 235 bajarish natijalarini O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) o’quvchi Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 236 kichik guruhlarga 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. bo’linadi 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. berilgan topshiriq bo’yicha ishlaydilar 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 237 Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3.Yer fondi nechta toifaga bo’linadi? 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 109. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 110. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 111. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 112. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 113. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 114. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 238 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 239 Klaster “Kadastr syomkasi tamoyillari” Kadastr syomkasi Xi tamoyillari 240 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Yer tuzish ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi Taqdimot chizmali etilishi) (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 5 5 241 2 3 Mavzu № 23 “Yer uchastkasi, bin ova inshootni texnik inventarizatsiyalash jarayonida komp’yuter dasturlaridan foydalanish” O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi O’quvchilar soni: 30 ta Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish o’quv yutuqlari darajasini tekshirish va baholash Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatining natijalari: Kadastr syomkasini O’quvchi:Kadastr syomkasini o’tkazishidagi o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. ishlarni tashkil etish hujjatlari qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. O’qitish usullari Amaliy vazifalarni bajarish, yo’riqnoma berish O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Nazorat topshiriqlar O’qitish vositalari Guruhli, individual O’qitish shart-sharoiti O’quv xonasi Qaytar aloqaning usul va vositalari O’quv topshiriqlarni baholash, kuzatuv 242 bajarish natijalarini O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) o’quvchi Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat 243 kichik guruhlarga bo’linadi berilgan qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. topshiriq bo’yicha ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 244 Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3.Yer fondi nechta toifaga bo’linadi? 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 115. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 116. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 117. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 118. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 119. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 120. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 245 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 246 Klaster “Kadastr syomkasi tamoyillari” Kadastr syomkasi Xi tamoyillari 247 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Yer tuzish ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi Taqdimot chizmali etilishi) (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 5 5 248 2 3 Mavzu № 24 “Yer uchastkasi, bin ova inshootni texnik inventarizatsiyalash jarayonida komp’yuter dasturlaridan foydalanish” O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi O’quvchilar soni: 30 ta Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish o’quv yutuqlari darajasini tekshirish va baholash Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatining natijalari: Kadastr syomkasini O’quvchi:Kadastr syomkasini o’tkazishidagi o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. ishlarni tashkil etish hujjatlari qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. O’qitish usullari Amaliy vazifalarni bajarish, yo’riqnoma berish O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Nazorat topshiriqlar O’qitish vositalari Guruhli, individual O’qitish shart-sharoiti O’quv xonasi Qaytar aloqaning usul va vositalari O’quv topshiriqlarni baholash, kuzatuv 249 bajarish natijalarini O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) o’quvchi Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, 250 kichik guruhlarga bo’linadi tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. berilgan topshiriq bo’yicha ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 251 Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3.Yer fondi nechta toifaga bo’linadi? 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 121. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 122. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 123. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 124. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 125. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 126. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 252 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 253 Klaster “Kadastr syomkasi tamoyillari” Kadastr syomkasi Xi tamoyillari 254 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Yer tuzish ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi Taqdimot chizmali etilishi) (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 5 5 255 2 3 Mavzu № 25 “Yer uchastkasi, bin ova inshootni texnik inventarizatsiyalash jarayonida komp’yuter dasturlaridan foydalanish” O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi O’quvchilar soni: 30 ta Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish o’quv yutuqlari darajasini tekshirish va baholash Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatining natijalari: Kadastr syomkasini O’quvchi:Kadastr syomkasini o’tkazishidagi o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. ishlarni tashkil etish hujjatlari qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. O’qitish usullari Amaliy vazifalarni bajarish, yo’riqnoma berish O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Nazorat topshiriqlar O’qitish vositalari Guruhli, individual O’qitish shart-sharoiti O’quv xonasi Qaytar aloqaning usul va vositalari O’quv topshiriqlarni baholash, kuzatuv 256 bajarish natijalarini O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) o’quvchi Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, 257 kichik guruhlarga bo’linadi tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. berilgan topshiriq bo’yicha ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 258 Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3.Yer fondi nechta toifaga bo’linadi? 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 127. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 128. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 129. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 130. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 131. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 132. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 259 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 260 Klaster “Kadastr syomkasi tamoyillari” Kadastr syomkasi Xi tamoyillari 261 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Yer tuzish ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi Taqdimot chizmali etilishi) (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 5 5 262 2 3 Mavzu № 26 “Yer uchastkasi, bin ova inshootni texnik inventarizatsiyalash jarayonida komp’yuter dasturlaridan foydalanish” O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi O’quvchilar soni: 30 ta Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish o’quv yutuqlari darajasini tekshirish va baholash Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatining natijalari: Kadastr syomkasini O’quvchi:Kadastr syomkasini o’tkazishidagi o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. ishlarni tashkil etish hujjatlari qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. O’qitish usullari Amaliy vazifalarni bajarish, yo’riqnoma berish O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Nazorat topshiriqlar O’qitish vositalari Guruhli, individual O’qitish shart-sharoiti O’quv xonasi Qaytar aloqaning usul va vositalari O’quv topshiriqlarni baholash, kuzatuv 263 bajarish natijalarini O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) o’quvchi Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, 264 kichik guruhlarga bo’linadi tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. berilgan topshiriq bo’yicha ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 265 Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3.Yer fondi nechta toifaga bo’linadi? 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 133. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 134. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 135. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 136. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 137. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 138. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 266 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 267 Klaster “Kadastr syomkasi tamoyillari” Kadastr syomkasi Xi tamoyillari 268 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Yer tuzish ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi Taqdimot chizmali etilishi) (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 5 5 269 2 3 Mavzu № 27 “Yer uchastkasi, bin ova inshootni texnik inventarizatsiyalash jarayonida komp’yuter dasturlaridan foydalanish” O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi O’quvchilar soni: 30 ta Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish o’quv yutuqlari darajasini tekshirish va baholash Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatining natijalari: Kadastr syomkasini O’quvchi:Kadastr syomkasini o’tkazishidagi o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. ishlarni tashkil etish hujjatlari qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. O’qitish usullari Amaliy vazifalarni bajarish, yo’riqnoma berish O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Nazorat topshiriqlar O’qitish vositalari Guruhli, individual O’qitish shart-sharoiti O’quv xonasi Qaytar aloqaning usul va vositalari O’quv topshiriqlarni baholash, kuzatuv 270 bajarish natijalarini O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) o’quvchi Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, 271 kichik guruhlarga bo’linadi tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. berilgan topshiriq bo’yicha ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 272 Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3.Yer fondi nechta toifaga bo’linadi? 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 139. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 140. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 141. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 142. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 143. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 144. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 273 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 274 Klaster “Kadastr syomkasi tamoyillari” Kadastr syomkasi Xi tamoyillari 275 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Yer tuzish ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi Taqdimot chizmali etilishi) (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 5 5 276 2 3 Mavzu № 28 “Bin ova inshootni texnik inventarizatsiyalashda qo’llaniladigan shartli belgilar” O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. O’quvchilar soni: 32 ta Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish o’quv yutuqlari darajasini tekshirish va baholash Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatining natijalari: Kadastr syomkasini O’quvchi:Kadastr syomkasini o’tkazishidagi o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. ishlarni tashkil etish hujjatlari qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. O’qitish usullari Amaliy vazifalarni bajarish, yo’riqnoma berish O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Nazorat topshiriqlar O’qitish vositalari Guruhli, individual O’qitish shart-sharoiti O’quv xonasi Qaytar aloqaning usul va vositalari O’quv topshiriqlarni baholash, kuzatuv bajarish natijalarini O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti Faoliyat mazmuni o’qituvchi 277 o’quvchi 1-bosqich. Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni shartli belgilarga qayd etishlarini eslatadi. yozib oladi Yangi o’quv materialini mustahkamlash 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster> venndiagrammasi baliq sekrleti va toifalash jadvali kichik tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) guruhlarga 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. bo’linadi 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, berilgan tushuntiradi. topshiriq 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat bo’yicha qiladi. ishlaydilar 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat guruh vakili beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar chiqib ishni 278 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) kiritadi. ximoya qiladi 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3.Yer fondi nechta toifaga bo’linadi? 279 Topshiriqni yozadi 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 280 Klaster “Kadastr syomkasi tamoyillari” Kadastr syomkasi Xi tamoyillari 281 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Yer tuzish ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar 282 Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi 5 Taqdimot chizmali etilishi) 5 (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal Mavzu № 29 “Bin ova inshootni 2 3 5 5 texnik inventarizatsiyalashda qo’llaniladigan shartli belgilar” O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi O’quvchilar soni: 30 ta Bino va inshootni texnik inventarizatsiyalashda qo’llaniladigan shartli belgilar O’quv mashg’ulotining maqsadi: Bino va inshootni qo’llaniladigan shartli belgilar o’rganish 283 texnik inventarizatsiyalashda Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatining natijalari: - Bino va inshootni texnik O’quvchi: Bino va inshootni texnik inventarizatsiyalashda inventarizatsiyalashda qo’llaniladigan shartli belgilar qo’llaniladigan shartli belgilarni qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. o’rgatish O’qitish usullari Amaliy vazifalarni bajarish, yo’riqnoma berish O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Amaliy topshiriqlar O’qitish vositalari Guruhli, individual O’qitish shart-sharoiti O’quv xonasi Qaytar aloqaning usul va vositalari O’quv topshiriqlarni baholash, kuzatuv bajarish natijalarini O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) o’quvchi Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga 284 O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi javob beradi, 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. kichik guruhlarga bo’linadi berilgan topshiriq bo’yicha ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 285 Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 2.Davlat kadastrini qanday turlari bor? 286 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 287 Klaster “Kadastr syomkasi tamoyillari” Kadastr syomkasi Xi tamoyillari 288 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Yer tuzish ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi Taqdimot chizmali etilishi) (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 5 5 289 2 3 Mavzu № 30 “Davlat shaharsozlik kadastrini yuritishni tashkil etish” O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. O’quvchilar soni: 30 ta Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish o’quv yutuqlari darajasini tekshirish va baholash Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatining natijalari: Kadastr syomkasini O’quvchi:Kadastr syomkasini o’tkazishidagi o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. ishlarni tashkil etish hujjatlari qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. O’qitish usullari Amaliy vazifalarni bajarish, yo’riqnoma berish O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Nazorat topshiriqlar O’qitish vositalari Guruhli, individual O’qitish shart-sharoiti O’quv xonasi Qaytar aloqaning usul va vositalari O’quv topshiriqlarni baholash, kuzatuv O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi 290 bajarish natijalarini Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) o’quvchi Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat 291 kichik guruhlarga bo’linadi berilgan topshiriq bo’yicha beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 292 Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3.Yer fondi nechta toifaga bo’linadi? 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 145. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 146. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 147. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 148. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 149. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 150. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 293 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 294 Klaster “Kadastr syomkasi tamoyillari” Kadastr syomkasi Xi tamoyillari 295 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Yer tuzish ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi Taqdimot chizmali etilishi) (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 5 5 296 2 3 Mavzu № 31 “Davlat shaharsozlik kadastrini texnik inventarizatsiyalash jarayonida komp’yuter dasturlaridan foydalanish” O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi O’quvchilar soni: 30 ta Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish o’quv yutuqlari darajasini tekshirish va baholash Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatining natijalari: Kadastr syomkasini O’quvchi:Kadastr syomkasini o’tkazishidagi o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. ishlarni tashkil etish hujjatlari qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. O’qitish usullari Amaliy vazifalarni bajarish, yo’riqnoma berish O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Nazorat topshiriqlar O’qitish vositalari Guruhli, individual O’qitish shart-sharoiti O’quv xonasi Qaytar aloqaning usul va vositalari O’quv topshiriqlarni baholash, kuzatuv 297 bajarish natijalarini O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) o’quvchi Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat 298 kichik guruhlarga bo’linadi berilgan qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. topshiriq bo’yicha ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 299 Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3.Yer fondi nechta toifaga bo’linadi? 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 151. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 152. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 153. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 154. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 155. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 156. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 300 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 301 Klaster “Kadastr syomkasi tamoyillari” Kadastr syomkasi Xi tamoyillari 302 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Yer tuzish ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi Taqdimot chizmali etilishi) (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 5 5 303 2 3 Mavzu: “Davlat shaharsozlik kadastrini texnik inventarizatsiyalash jarayonida komp’yuter dasturlaridan foydalanish” O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. O’qituvchi Ishmuxamedova Xilola Azamatovna O’quvchilar soni: 32 ta Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish o’quv yutuqlari darajasini tekshirish va baholash Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatining natijalari: Kadastr syomkasini O’quvchi:Kadastr syomkasini o’tkazishidagi o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. ishlarni tashkil etish hujjatlari qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. O’qitish usullari Amaliy vazifalarni bajarish, yo’riqnoma berish O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Amaliy topshiriqlar O’qitish vositalari Guruhli, individual O’qitish shart-sharoiti O’quv xonasi, kollej hududi Qaytar aloqaning usul va vositalari O’quv amaliyoti topshiriqlarni natijalarini baholash, kuzatuv O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. O’quv Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va 304 o’quvchi bajarish mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy amaliy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni varag’ga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. Davlat shaharsozlik kadastrini yuritish ishlarini amalga oshirish uchun kollej hududini ob’ekt qilib olib, o’lchash ishlarini amalga oshirib, kompyuter dasturidan foydalanib amaliy ishlarni bajarish. kichik guruhlarga bo’linadi 2.7 Davlat shaharsozlik kadastrini yuritish ishlarini amalga oshirish uchun kollej hududini ob’ekt qilib olib, o’lchash ishlarini amalga oshirib, kompyuter dasturidan foydalanib amaliy ishlarni bajarish. Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, abris chizib tushuntiradi. berilgan topshiriq bo’yicha ishlaydilar 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat 305 guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 Davlat kadastri kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3.Kadastr syomkasi qanday amalga oshiriladi? 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. 306 Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq 2-guruh uchun topshiriq Kollej hududi kadastr syomkasi klasterini tuzing Kollej hududi Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing Klaster “Kollej hududi kadastr syomkasi” Kadastr syomka Xi 307 “Kollej hududi kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Kollej hududi kadastr syomkasi bajarishda texnik va texnalogiyalar Hududning sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi 5 Taqdimot chizmali etilishi) 5 (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 308 2 3 Mavzu № 33 “Davlat shaharsozlik kadastrini texnik inventarizatsiyalash jarayonida komp’yuter dasturlaridan foydalanish” O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. O’quvchilar soni: 30 ta Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish o’quv yutuqlari darajasini tekshirish va baholash Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatining natijalari: Kadastr syomkasini O’quvchi:Kadastr syomkasini o’tkazishidagi o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. ishlarni tashkil etish hujjatlari qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. O’qitish usullari Amaliy vazifalarni bajarish, yo’riqnoma berish O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Nazorat topshiriqlar O’qitish vositalari Guruhli, individual O’qitish shart-sharoiti O’quv xonasi Qaytar aloqaning usul va vositalari O’quv topshiriqlarni baholash, kuzatuv O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish Faoliyat mazmuni 309 bajarish natijalarini o’qituvchi bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) o’quvchi Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar 310 kichik guruhlarga bo’linadi berilgan topshiriq bo’yicha kiritadi. ishlaydilar 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 311 Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3.Yer fondi nechta toifaga bo’linadi? 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 157. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 158. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 159. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 160. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 161. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 162. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 312 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 313 Klaster “Kadastr syomkasi tamoyillari” Kadastr syomkasi Xi tamoyillari 314 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Yer tuzish ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi Taqdimot chizmali etilishi) (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 5 5 315 2 3 Mavzu “Davlat shaharsozlik kadastrini texnik inventarizatsiyalash jarayonida komp’yuter dasturlaridan foydalanish” O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. O’quvchilar soni: 30 ta Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi Davlat shaharsozlik kadastrini texnik inventarizatsiyalash jarayonida komp’yuter dasturlaridan foydalanish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Davlat shaharsozlik kadastrini texnik inventarizatsiyalash jarayonida komp’yuter dasturlaridan foydalanishni to’liq o’rganish Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatining natijalari: Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. O’quvchi: Davlat shaharsozlik kadastrini texnik inventarizatsiyalash jarayonida komp’yuter dasturlaridan foydalanish qandayligini ko’rsatib beradi. O’qitish usullari Amaliy vazifalarni bajarish, yo’riqnoma berish O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Nazorat topshiriqlar O’qitish vositalari Guruhli, individual O’qitish shart-sharoiti O’quv xonasi Qaytar aloqaning usul va vositalari O’quv topshiriqlarni baholash, kuzatuv bajarish natijalarini O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi o’quvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish 316 Tinglaydi, (15daq.) yozib oladi Maqsad va vazifanning belgilanishi 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni eslatadi. qog’ozga qayd etishlarini yozib oladi Yangi o’quv materialini mustahkamlash 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. 317 kichik guruhlarga bo’linadi berilgan topshiriq bo’yicha ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 Davlat shaharsozlik kadastrini texnik inventarizatsiyalash jarayonida komp’yuter dasturlaridan foydalanishni takrorlab o’qib o’rganish. Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat shaharsozlik kadastri deganda nimani tushunasiz? 2. Davlat shaharsozlik kadastri obektlari? 3. Davlat shaharsozlik kadastri kichiktizimostilari ? 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 318 1-guruh uchun topshiriq Davlat shaharsozlik kadastri klasterini tuzing 2-guruh uchun topshiriq Davlat shaharsozlik kadastri tamoyillari klasterini tuzing 3-guruh uchun topshiriq Davlat shaharsozlik kadastri obektlari tofali jadval tuzing 319 Klaster “Davlat shaharsozlik kadastri tamoyillari” Davlat shaharsozl ik kadastri Xi tamoyillari 320 “Davlatshaharsozlik kadastri obektlari” mavzusidagi toifali jadval Davlat shaharsozlik kadastrining tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi 5 Taqdimot chizmali etilishi) 5 (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 321 2 3 Mavzu № 35 “Davlat shaharsozlik kadastrini texnik inventarizatsiyalash jarayonida komp’yuter dasturlaridan foydalanish” O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. O’quvchilar soni: 30 ta Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish o’quv yutuqlari darajasini tekshirish va baholash Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatining natijalari: Kadastr syomkasini O’quvchi:Kadastr syomkasini o’tkazishidagi o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. ishlarni tashkil etish hujjatlari qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. O’qitish usullari Amaliy vazifalarni bajarish, yo’riqnoma berish O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Nazorat topshiriqlar O’qitish vositalari Guruhli, individual O’qitish shart-sharoiti O’quv xonasi Qaytar aloqaning usul va vositalari O’quv topshiriqlarni baholash, kuzatuv O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish Faoliyat mazmuni 322 bajarish natijalarini o’qituvchi bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) o’quvchi Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar 323 kichik guruhlarga bo’linadi berilgan topshiriq bo’yicha kiritadi. ishlaydilar 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 324 Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3.Yer fondi nechta toifaga bo’linadi? 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 163. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 164. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 165. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 166. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 167. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 168. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 325 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 326 Klaster “Kadastr syomkasi tamoyillari” Kadastr syomkasi Xi tamoyillari 327 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Yer tuzish ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi Taqdimot chizmali etilishi) (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 5 5 328 2 3 Mavzu № 36 “AUTO CAD dasturida ishlash” O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. O’quvchilar soni: 30 ta Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish o’quv yutuqlari darajasini tekshirish va baholash Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatining natijalari: Kadastr syomkasini O’quvchi:Kadastr syomkasini o’tkazishidagi o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. ishlarni tashkil etish hujjatlari qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. O’qitish usullari Amaliy vazifalarni bajarish, yo’riqnoma berish O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Nazorat topshiriqlar O’qitish vositalari Guruhli, individual O’qitish shart-sharoiti O’quv xonasi Qaytar aloqaning usul va vositalari O’quv topshiriqlarni baholash, kuzatuv O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi 329 bajarish natijalarini Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) o’quvchi Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat 330 kichik guruhlarga bo’linadi berilgan topshiriq bo’yicha beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 331 Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3.Yer fondi nechta toifaga bo’linadi? 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 169. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 170. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 171. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 172. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 173. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 174. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 332 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 333 Klaster “Kadastr syomkasi tamoyillari” Kadastr syomkasi Xi tamoyillari 334 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Yer tuzish ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi Taqdimot chizmali etilishi) (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 5 5 335 2 3 Mavzu № 37 “AUTO CAD dasturida ishlash” O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi O’quvchilar soni: 30 ta Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish o’quv yutuqlari darajasini tekshirish va baholash Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatining natijalari: Kadastr syomkasini O’quvchi:Kadastr syomkasini o’tkazishidagi o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. ishlarni tashkil etish hujjatlari qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. O’qitish usullari Amaliy vazifalarni bajarish, yo’riqnoma berish O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Nazorat topshiriqlar O’qitish vositalari Guruhli, individual O’qitish shart-sharoiti O’quv xonasi Qaytar aloqaning usul va vositalari O’quv topshiriqlarni baholash, kuzatuv 336 bajarish natijalarini O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) o’quvchi Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, 337 kichik guruhlarga bo’linadi tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. berilgan topshiriq bo’yicha ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 338 Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3.Yer fondi nechta toifaga bo’linadi? 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 175. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 176. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 177. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 178. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 179. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 180. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 339 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 340 Klaster “Kadastr syomkasi tamoyillari” Kadastr syomkasi Xi tamoyillari 341 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Yer tuzish ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi Taqdimot chizmali etilishi) (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 5 5 342 2 3 Mavzu “AUTO CAD dasturida ishlash” O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. O’quvchilar soni: 30 ta Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi O’quv mashg’ulotining maqsadi: tekshirish va baholash Pedagogik vazifalar: Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. AUTO CAD dasturida ishlash AUTO CAD dasturida ishlash o’quv yutuqlari darajasini O’quv faoliyatining natijalari: Kadastr syomkasini O’quvchi:Kadastr syomkasini o’tkazishidagi o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. ishlarni tashkil etish hujjatlari qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. O’qitish usullari Amaliy vazifalarni bajarish, yo’riqnoma berish O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Nazorat topshiriqlar O’qitish vositalari Guruhli, individual O’qitish shart-sharoiti O’quv xonasi Qaytar aloqaning usul va vositalari O’quv topshiriqlarni baholash, kuzatuv bajarish natijalarini O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi o’quvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi 343 Tinglaydi, kirish (15daq.) 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) Maqsad va vazifanning belgilanishi yozib oladi 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. kichik guruhlarga bo’linadi berilgan topshiriq bo’yicha ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga 344 diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3.Yer fondi nechta toifaga bo’linadi? 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 345 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing Klaster “Kadastr syomkasi tamoyillari” Kadastr syomka si Xi 346 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Yer tuzish ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi 5 Taqdimot chizmali etilishi) 5 (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, 347 2 3 savol-javoblar berish) 5 Baholarning hajmi 5 maksimal Mavzu № 39 “AUTO CAD dasturida ishlash” O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. O’quvchilar soni: 30 ta Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish o’quv yutuqlari darajasini tekshirish va baholash O’quv faoliyatining natijalari: Pedagogik vazifalar: - Kadastr syomkasini O’quvchi:Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish hujjatlari qanday to’ldirilishini 348 o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. ko’rsatib beradi. O’qitish usullari Amaliy vazifalarni bajarish, yo’riqnoma berish O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Nazorat topshiriqlar O’qitish vositalari Guruhli, individual O’qitish shart-sharoiti O’quv xonasi Qaytar aloqaning usul va vositalari O’quv topshiriqlarni baholash, kuzatuv bajarish natijalarini O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) o’quvchi Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 349 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. kichik guruhlarga bo’linadi berilgan topshiriq bo’yicha ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 350 Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3.Yer fondi nechta toifaga bo’linadi? 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 181. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 182. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 183. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 184. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 351 185. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 186. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 352 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi klasterini 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 353 Klaster “Kadastr syomkasi tamoyillari” Kadastr syomkasi Xi tamoyillari 354 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Yer tuzish ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi Taqdimot chizmali etilishi) (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 5 5 355 2 3 Mavzu № 40 “Materiallarni topshirish. Xisobot.” O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli. O’quvchilar soni: 30 ta Vaqti: 240 daqiqa O’quv mashg’ulotrejasi Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Kadastr syomkasini o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish o’quv yutuqlari darajasini tekshirish va baholash Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyatining natijalari: Kadastr syomkasini O’quvchi:Kadastr syomkasini o’tkazishidagi o’tkazishidagi ishlarni tashkil etish. ishlarni tashkil etish hujjatlari qanday to’ldirilishini ko’rsatib beradi. O’qitish usullari Amaliy vazifalarni bajarish, yo’riqnoma berish O’quv faoliyatini tashkil etish shakli Nazorat topshiriqlar O’qitish vositalari Guruhli, individual O’qitish shart-sharoiti O’quv xonasi Qaytar aloqaning usul va vositalari O’quv topshiriqlarni baholash, kuzatuv O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi 356 bajarish natijalarini Ish bosqichlari va vaqti 1-bosqich. Faoliyat mazmuni o’qituvchi Tashkiliy qism O’quv 1.1.O’quvchilarning davomati, ularni va mashg’ulotiga auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi kirish Maqsad va vazifanning belgilanishi (15daq.) 1.2. o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi 2-bosqich. Asosiy (200 daq.) o’quvchi Tinglaydi, yozib oladi O’quvchi bilimini faollashtirish 2.1. O’quvchilarning o’tilgan mavzu bo’yicha Savollarga o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali javob beradi tekshiradi (1-ilova) Yangi o’quv material bayoni 2.2. yangi mavzu o’quvchilarga tushuntiriladi, mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon Tinglaydi qiladi. Jalb qiluvchi savollar beradi. savollarga javob beradi, O’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi 2.3 Mavzu har bir qismi bo’yicha xulosalanadi 2.4 Ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash yozib oladi 2.5. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ularga o’tilgan mavzu klaster va toifalash jadvali tuzish vazifasini beradi(2-ilova ) 2.6. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. 2.7 Kichik guruhlar topshiriq bo’yicha o’z fikrlarini vatmanga yozishlarini aytadi, yo’naltiradi, tushuntiradi. 2.8. Guruhlar ishini kuzatadi, yo’naltiradi, nazorat qiladi. 2.9 Taqdimotni boshlanishini e’lon qiladi. Maslahat 357 kichik guruhlarga bo’linadi berilgan topshiriq bo’yicha beradi, sharhlaydi, aniqlashtiradi, o’zgartirishlar kiritadi. 2.10 Har bir kichik guruh taqdimotidan so’ng xatolari to’g’rilanadi, kamchiliklar to’ldiriladi. ishlaydilar guruh vakili chiqib ishni ximoya qiladi yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarga diqqat qiladi 3-bosqich. Yakuniy (25 daq.) Mashg’ulot yakuni 3.1. Mavzu yakunlanadi, bajarilgan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega ekanligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi Diqqat qiladi Uyga vazifa berilishi 3.2 yer tuizishni loyihalash kitobidan tamoyillarni to’la o’qib o’rganish. 358 Topshiriqni yozadi 1-Ilova Tezkor savollar 1.Davlat kadastri qanday paydo bo’lgan? 2.Kadastr tushunchasini tavsiflang? 3.Yer fondi nechta toifaga bo’linadi? 1. Dаvlаt yer kаdаstrining оb’еkti nimа? 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining yagоnа yer fоndi qаndаy tоifаlаrgа bo’lingаn? 187. Qishlоq хo’jаlik yerlаri dеb qаndаy yer mаydоnlаrini hisоblаysiz? 188. Yerdаn fоydаlаnish dеb nimаgа аytilаdi? 189. Muddаt bo’yichа yerdаn fоydаlаnish qаndаy turlаrgа bo’lingаn? 190. Birlаmchi vа ikkilаmchi yerdаn fоydаlаnishlаr to’g’risidа nimаlаrni bilаsiz? 191. Yer turi dеb nimаgа аytilаdi? Qаndаy yer turlаri qishlоq хo’jаlik yer turlаrigа kirаdi? 192. Sug’оrilаdigаn yerlаr tаrkibigа qаndаy yerlаr kirаdi? 359 2-ilova KLASTER (klaster-tutam, bog’lam)-axborot xaritasini tuzish yo’li- barcha tuzilmaning mohiyatini umumlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g’oyalarni yig’ish asosida aniq biror mazmunni keltirib chiqaradi. Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va keng jalb qilishda yordam beradi. 1-guruh uchun topshiriq 2-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi tamoyillari klasterini tuzing Kadastr syomkasi klasterini tuzing 3-guruh uchun topshiriq Kadastr syomkasi obektlari tofali jadval tuzing 360 Klaster “Kadastr syomkasi tamoyillari” Kadastr Xi syomkasi tamoyillari 361 “Kadastr syomkasi obektlari” mavzusidagi toifali jadval Yer tuzish ishlarini umumiy tamoyillar asosida olib borilishi. Loyihalarni tashkil etishda texnik va texnalogiyalar Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan masalalar Hududning tabiiy va ekologik sharoiti Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Guruh ishi natijalarining Ko’ r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi Taqdimot chizmali etilishi) (ma’lumotning tarzda taqdim Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish) Baholarning hajmi maksimal 5 5 5 5 362 2 3 363 Tezkor savollar 1. Lоyihаlаshning kоmplеks tехnоlоgiyasi degnda nimani tushinasiz? 2. Loyihalash texnalogiyani nimalarga asoslanadi? 3. Yer tuzishni loyihalashni texnalogiyasini qanday maxsus qurulmalardan foydalanamiz? 4. Yer bu-? 5. Yer tuzishni loyihalash nechanchi yildan rivojlana boshlagan? 2-ilova 1. O’zbekiston Respublikasida binolar va inshootlar davlat kadastrining asosiy vazifasi ma’lumot bering? Teхnik inventarizatsiyalashning asosiy 2. Teхnik inventarizatsiyalashning maqsadi nimalardan iborat аniq mа’lumоtlаrni ko’rsatib o’ting? 364 3. Ko’chmas mulkni (yer uchastkalarini, bino va inshootlarni) inventarizatsiyalash ishlari qanday umumiy hollarda amalga oshiriladi еchimlаrini оlish jаrаyoni amalda ko’rsatib bering? 4. Teхnik inventarizatsiyalashning turlari nimalarga asoslanadi? 2-ilova Guruhlarda ishlash qoidasi Sherigingizni diqqat bilan tinglang. Guruh ishlarida o’zaro faol ishtirok eting, berilgan topshiriqlarga javobgarlik bilan yondashing. Agar yordam kerak bo’lsa, albatta murojaat qiling. Agar sizdan yordam so’rashsa, albatta yordam bering. Guruhlar faoliyatining natijalarini baholashda hamma ishtirok etishi shart. Quyidagilarni aniq tushunishimiz lozim: Boshqalarga o’rgatish orqali o’zimiz o’rganamiz! Biz bitta kemadamiz: yoki birgalikda suzib chiqamiz, yoki birgalikda cho’kib 365 3-ilоvа Quyidagi atamalarga ta’rif yozing: 1. Yer -? _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ _________ 2. Kadastr -? _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ __________________________________________________________ 3. Yer uchastkasini surat qilish -? _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ __________________________________________________________ 4. Kadastr hujjatlarini rasmiylashtirishtirish dаvlаt kadastri ma’lumotlarini -? _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ __________________________________________________________ 5-ilova Kichik guruhlarning baholash ko’rsatkichlari va mezonlari Gurux ishi natijalarining Ko’r s a t k i ch l a r Maks.baho baxosi 1 Ma’lumotning to’liqligi 5 Takdimot (ma’lumotning chizmali tarzda takdim etilishi) 5 366 2 3 Guruhning faollik darajasi (qo’shimchalar kiritish, savoljavoblar berish) 5 Baholarning maksimal xajmi 5 367 368 ВЕННА ДИАГРАММАС Диаграмма Венна тузиш қои танишадилар. Алоҳида/кичик диаграмма Веннани туза кесишмайдиган жойларни тўлдирадилар ВЕННА ДИАГРАММАСИ - 2 ва 3 жиҳатларни ҳамда умумий томонларини солиштириш ёки таққослаш ёки қарама-қарши қўйиш учун қўлланилади. Тизимли фикрлаш, солиштириш, таққослаш, таҳлил қилиш Жуфтликларга б ўзларининг диа таққослайдилар ва тўлдира Доираларни кесишувчи икки/уч доиралар учун уму маълумотлар рўйхатини туз MAVZU: Tuproq bonitirvkasi va yerlarni iqtisodiy narhlash Tuprоq bоnitirоvkаsining mintаqаviy хаrаktyergа egа bo’lishi mа’lum bir tаbiiy mintаqаlаrgа vа ulаrdа еtishtirilаdigаn qishlоq хo’jаlik ekinlаrigа bоg’lаnishi zаrur. Buning uchun ilmiy аsоslаngаn tаbiiy qishlоq хo’jаlik 369 mintаqаlаshtirishni o’tkаzish, mа’muriy chеgаrаlаrdа qаt’iy qo’llаnish mаqsаdidа yirik mintаqаlаr uchun o’zlаrining tuprоq bоnitrоvkаsini o’tkаzish uslubiyatini ishlаb chiqish zаrur. Tuprоq sifаtini bеlgilаydigаn unumdоrlikning аsоsiy оmili bo’lgаn оzuqа elеmеntlаrining miqdоri, ulаrni mаdаniy ekinlаr uchun sаmаrаdоrlik qiymаti, suv hаmdа issiqlik rеjimi, sug’оrilаdigаn mintаqаlаrdа tuprоq bоnitirоvkаsi bаllаrini аniqlаshgа аsоs qilib оlingаn. Tuprоq sifаtini bаhоlаshdа tuprоq pаydо bo’lish jаrаyonidаgi biоgеn elеmеntlаr-uglyerоd, аzоt, fоsfоr vа kаliyning o’simliklаrning ildizi оziqlаnаdigаn mintаqаdа to’plаnishigа hаm kаttа аhаmiyat byerilаdi. Bu оmillаrning miqdоr qiymаti bir mеtr qаlinlikdаgi tuprоqdа yalpi chirindi, аzоt, fоsfоr vа kаliyning hаrаkаtlаnuvchi birikmаlаrining zаhirаsini ko’rsаtаdi. O’zbеkistоnning sug’оrilаdigаn mintаqаlаridа tuprоqlаrning chirindi vа оzuqа elеmеntlаrining miqdоri shu tuprоqlаrni gеnеtik mаnsubligi vа mехаnik tаrkibi, tuprоq pаydо bo’lish jinslаri, tuprоq qаtlаmi, mаydа dоnаdоr qаtlаmining qаlinligi, tuzilishi vа bоshqа diаgnоstik bеlgilаri bilаn uzаrо uzviy bоg’liqdir. Sug’оrilаdigаn tuprоqlаrdа оzuqа mоddаlаrining miqdоri аsоsаn sug’оrish dаvri vа mаdаniylаshgаnlik dаrаjаsigа qаrаb аniqlаnаdi. Rеspublikаmizning dеhqоnchilik tumаnlаridаgi tuprоqlаrning sifаti u yoki bu qishlоq хo’jаlik ekinlаrini o’stirish imkоniyatini аniqlоvchi аgrоiqlim bilаn uzviy bоg’liq qilib bеlgilаngаn. SHundаy qilib, O’zbеkistоnning sug’оrilаdigаn tuprоqlаri bоnitirоvkаsini аniqlаsh uslubiyati tuprоqlаrning ekоlоgik shаrоitlаrini hаm hisоbgа оlgаn hоldа tuzilаdi. Unumdоrlik bo’yichа bаhоlаsh ishlаri muаyyan yerdаgi qishlоq хo’jаligi ekinlаrigа bo’lgаn tаlаblаrni hisоbgа оlingаn hоldа o’tkаzilаdi. O’zbеkistоnning sug’оrilаdigаn yerlаri shаrоitidа g’o’zаning tаlаblаri hisоbgа оlingаni e’tibоrdа tutilаdi. G’o’zаning tаlаblаri hisоbgа оlingаn hоldа аniqlаngаn unumdоrlik ko’rsаtkichlаri pахtаchilik mаjmuigа kiruvchi bоshqа hаmmа ekinlаr (shоli, kаnоp vа ko’p yillik mеvаli dаrахtlаrdаn tаshqаri) ekilаdigаn sug’оrilаdigаn yerlаrni bаhоlаsh uchun хаm to’g’ri kеlаdi. Yerlаrni bаhоlаshdа tuprоqning аsоsiy хususiyatlаri vа tаbiiy shаrоitlаri: gеnеtik аlоmаtlаri, sug’оrilа bоshlаngаn dаvr muddаti, mехаnik tаrkibi, tuprоq hоsil qilаdigаn jinslаr gеnеzisi, tuprоq qаtlаmining sizоt suvlаrini o’tkаzuvchаnligi, sho’rlаnish dаrаjаsi, erоziyagа uchrаgаnligi, tоshlоqlik vа gipslаshgаnlik dаrаjаsi vа hоkаzоlаr hisоbgа оlinаdi. Bаhоlаsh 100 bаlli yopik shkаlа bo’yichа o’tkаzilаdi. Eng yaхshi хususiyatlаrgа egа bo’lgаn vа eng yuqоri unum byerаdigаn tuprоqlаrgа 100 bаll bеlgilаb qo’yilаdi. Sug’оrilаdigаn tuprоqlаrning bоnitirоvkа shkаlаsidаgi sifаt bаhоsi ulаrning gеnеtik mаnsubligi, sug’оrish dаvri vа mаdаniylаshgаnlik dаrаjаlаrigа nisbаtаn 370 bоnitеt bаllаridа аks ettirilgаn. SHkаlаdа bundаn tаshqаri tuprоqning gumus zаhirаsi vа o’simlik оzuqа elеmеntlаri bilаn tа’minlаngаnligi, singdirish sig’imi, fizik hususiyatlаri vа biоlоgik аktivligi intеgrаl tаrzdа hisоbgа оlingаn. O’zlаshtirish dаvrigа qаrаb sug’оrilаdigаn tuprоqlаrning hususiyatlаri hаm tubdаn o’zgаrаdi. Mаsаlаn, eng qаdimdаn sug’оrilib kеlinаyotgаn tuprоqlаr bаzis tuprоqlаr bo’lib, bаrchа hususiyatlаri bo’yichа unumdоr hisоblаnаdi. O’zbеkistоndа sug’оrilаdigаn tuprоqlаrning bоnitirоvkа shkаlаsi mаdаniylаshish bo’yichа pаst, o’rtаchа vа yuqоri turlаrgа bo’lingаn. CHirindi zаhirаsi vа fоsfоrning hаrаkаtlаnuvchi birikmаlаrining оzligi, biоlоgik jаrаyonning sustligi, tuprоqning pаst dаrаjаdа mаdаniylаshgаnligidаn dаlоlаt byerаdi. YUqоri dаrаjаdа mаdаniylаshgаn tuprоqlаr аsоsаn yuqоri аgrоtехnik, tizimli tаrzdа yuqоri dаrаjаdа minyerаl vа оrgаnik o’g’itlаrdаn fоydаlаnish hаmdа shungа mоs hоldа аzоt vа fоsfоrning hаrаkаtlаnuvchi birikmаlаri bilаn yuqоri dаrаjаdа tа’minlаngаnligi, shu tаriqа chirindigа bоyitilishi shаrоitidа shаkllаngаn. Quyidаgi jаdvаldа sug’оrilаdigаn mаydоnlаrning bоnitirоvkа shkаlаsi kеltiirilgаn. 1 - jаdvаl O’zbеkistоnning sug’оrilаdigаn yerlаrini unumdоrlik bo’yichа bаhоlаsh shkаlаsi. Tuprоqlаr bоnitеtining bаllаri Tuprоqlаr YUqоri mа- O’rtаchа mа- Kаm mаdаdаniylаshgаn dаniylаshgаn niylаshgаn. 1 2 3 4 Qаdimdаn sug’оrilib kеlinаyotgаn tuprоqlаr. Bo’z 100 90 70 O’tlоqi – bo’z 100 80 60 Bo’z tuprоqlаr mintаqаsidаgi o’tlоq 100 80 60 Tаqir 90 70 60 O’tlоqi – tаqir 100 80 60 Dаsht mintаqаsidаgi o’tlоq 100 80 60 YAngidаn sug’оrilаyotgаn yerlаrdаgi tuprоqlаr Оch tusli bo’z 100 80 60 Tipik bo’z 100 80 60 371 O’tlоqi bo’z 90 70 50 Bo’z – o’tlоqi 90 70 50 Bo’z tuprоqlаr mintаqаsidаgi o’tlоq 90 70 50 Bo’z tuprоqlаr mintаqаsidаgi bоtqоq - 70 50 60 50 40 - 65 50 Sur tusli qo’ng’ir-o’tlоq 80 60 50 Tаqir 90 70 50 Tаqir – o’tlоqi 80 60 50 O’tlоqi – tаqir 70 50 Dаsht mintаqаsidаgi tаqir 60 40 O’tlоq Sur tusli qo’ng’ir Dаsht mintаqаsidаgi bоtqоq – o’tlоq YAngi o’zlаshtirilgаn yerlаrdаgi tuprоqlаr Оch tusli –bo’z - - 50 Tipik bo’z - - 50 O’tlоqi bo’z - - 50 Bo’z o’tlоqi - - 50 - 50 Bo’z tuprоqlаr mintаqаsidаgi o’tlоq Bo’z tuprоqlаr mintаqаsidаgi bоtqоq - - 50 – o’tlоqi - - 40 Sur tusli qo’ng’ir - - 30 Sur tusli qo’ng’ir o’tlоqi - - 40 Tаqir - - 50 O’tlоqi – tаqir - - 50 Tаqir o’tlоqi - - 50 Dаsht mintаqаsidаgi o’tlоq - - 50 Dаsht mintаqаsidаgi bоtqоq – o’tlоqi - - 40 372 Dаsht qumlаr - - 50 Qumli o’tlоq - - 50 Ushbu jаdvаl qulаy shаrоitdа еtilgаn, ya’ni sho’rlаnmаgаn vа erоziyagа uchrаmаgаn, mехаnik tаrkibi vа yer оsti qаtlаmining sizоt suvlаrining o’tkаzuvchаnligi yaхshi bo’lgаn tuprоqlаrning sifаti to’g’risidа tаsаvvurgа egа bo’lish imkоnini byerаdi. Lеkin, аmаliy shаrоitdа uchrаydigаn tuprоqlаrning хususiyatlаri turlichаdir. Unimdоrlikning pаsаytiruvchi turli-tumаn хususiyatlаrgа egа bo’lgаn tuprоqlаrni bаhоlаshdа 2-8 jаdvаllаrdаgi tеgishli pаsаytirish kоeffiцiеntlаri qo’llаnilаdi. Yer unumdоrligini аniqlоvchi оmillаr оrаsidа iqlim аlоhidа o’rin tutаdi. Issiq sеvаr o’simlik hisоblаngаn g’o’zа uchun eng аhаmiyatli аgrоiqlim ko’rsаtgichlаridаn biri – uning hаrоrаt rеsurslаri bilаn tа’minlаngаnlik yoki fоydаli hаrоrаt yig’indisining 100 S dаn yuqоri bo’lishidir. Dаrhаqiqаt, tuprоq bоnitеti jоyning kеnglik mintаqаlаri vа bаlаndlik pоg’оnаlаri bo’yichа g’o’zаning tyermik rеsurslаri bilаn tа’minlаngаnligigа qаrаb tаbаqаlаnаdi. Iqlim kоeffiцiеnti yoki biоiqlim kоeffiцiеntini хisоblаsh quyidаgi fоrmulа yordаmidа аmаlаgа оshirilаdi: Б кц bu yerdа Эt ф х100 Эt б Эt ф - 100 S dаn yuqоri bo’lgаn hаqiqiy sаmаrаli hаrоrаt yig’indisi; Эt б - bаzаviy sаmаrаli hаrоrаt yig’indisi. Jоyning iqlim bo’yichа bоnitеt bаllаrini tаbаqаlаshtirish 2- jаdvаldа kеltirilgаn. 2-jаdvаl Qishlоq хo’jаligi mintаqаlаridа kеnglik vа bаlаndlik mintаqаlаri bo’yichа оmiligа ko’rа kоeffiцiеntlаr T.r № 1 Tаbiiy qishlоq хo’jаlik mintаqаlаri 2 CHo’l zоnаsi 3 4 373 5 6 1 Quyi –Аmudаryo, Qo’ng’irоt – CHimbоy, 2018 Tеz pishаr 82 0,80 2275 O’rtа pishаr 93 0,95 O’rtа pishаr 91 0,90 Byeruniy-Turtko’l, Хоrаzm 2 3 Jаnubiy Qizilqum, Nаvоiy-Mаlikcho’l, 2350 O’rtа pishаr 96 0,95 Buхоrо, 2454 Ingichkа tоlаli tеz pishаr 100 1,00 Qоrаko’l, 2685 Ingichkа tоlаli 110 1,10 Mubоrаk 3064 Kеch pishаr 125 1,25 Jаnubiy Surхоndаryo, SHyerоbоd -Surхоn 4 Mаrkаziy Fаrg’оnа, Bo’z – YOzyovоn, 2375 Ingichkа tоlаli o’rtа pishаr 112 1,10 Qo’qоn 2463 Ingichkа tоlаli kеch pishаr 105 1,05 Tipik bo’z tuprоqlаr 5 CHirchiq – Оhоngаrоn 2193 tеz vа o’rtа pishаr 89 0,90 2193 tеz vа o’rtа pishаr 89 0,90 2055 tеz pishаr 84 0,87 Аrоvоn, 2053 Tеz pishаr ingichkа tоlаli 84 Аndijоn-SHахriхоn 2261 0,85 1,10 YAngiyo’l, Ko’kоrоl-Pskеnt, CHirchiq – Оhоngаrоn 6 109 Оch tusli bo’z tuprоqlаr 374 7 Jizzах-Mirzаcho’l, 2325 o’rtа pishаr 95 0,95 Gulistоn, 2345 o’rtа pishаr 95 0,95 Jаnubiy Mirzаcho’l, 2418 o’rtа pishаr 98 1,00 Mаrkаziy Mirzаcho’l 2164 tеz pishаr 88 0,90 2272 tеz pishаr 93 0,95 2252 tеz pishаr 92 0,90 2400 tеz pishаr 98 1,00 2735 ingichkа tоlаli tеz pishаr o’rtа pishаr 112 1,10 99 1,00 Ingichkа tоlаlаi o’rtа pishаr 114 1,15 Sirdаryo, 8 9 ZаrаfshоnSаmаrqаnd, Оktоsh, Jоmbоy, Ishtiхоn IzbоskаnUchqurg’оn, Suх, 2422 Fаrg’оnа-Quvа 10 Qаrshi-G’uzоr, 2801 CHirоqchiSHахrisаbz 11 Surхоndаryo, 1,15 3037 Ingichkа tоlаlаi kеch pishаr 124 1,25 YUqоri Surхоn, O’rtа Surхоn Sug’оrilаdigаn dеhqоnchilikning turli mintаqаlаridа iqlimni bаhоlаsh uchun pishib еtilish muddаtlаrigа ko’rа g’o’zа nаvlаrining qаysi guruhgа mоs kеlishini, shuningdеk dоn yoki silоs uchun mo’ljаllаnаdigаn оrаliq yoki tаkrоriy ekinlаrning mumkin bo’lgаn biоlоgik mаhsuldоrligini аniqlаsh imkоniyatini byerаdi. Tuprоq unumdоrligini bеlgilаydigаn mаjmuаning hususiyatlаri оrаsidа uning mехаnik tаrkibi hаm muhim o’rin egаllаydi. Еngil vа o’rtа qumоqli tuprоqlаr unumdоr tuprоqlаr qаtоrigа kirаdi. Ulаr ishlоv byerishgа qulаy, yaхshi suv-fizik хususiyatlаrgа egа. Mаydа vа yirik tоsh аrаlаshmаlаri sug’оrilаdigаn tuprоqlаrning sifаtini yomоnlаshtirаdi. SHu bilаn birgа tехnik mехаnizmlаr bilаn ishlаshni qiyinlаshtirаdi vа tuprоqning suv singdirish хususiyatlаrini yomоnlаshtirаdi. SHuning uchun hаm tuprоq bоyishini аniqlаsh jаrаyonidа 375 хilmа-хil tuprоqlаrning mехаnik tаrkibi bo’yichа pаsаytirish kоeffiцiеntlаri qo’llаnilаdi (3-jаdvаl). 376 3-jаdvаl Tuprоqning mехаnik tаrkibi vа tоshlоqligi bo’yichа pаsаytiruvchi kоeffiцiеntlаr Mехаnik tаrkibi Bo’z tuprоqlаr mintаqаsi lyos s Prоly uviаl CHo’l mintаqаsi аllyu viаl prоlyuviаl Elyu- Аsоsiy tоg’ viy jinslаri 1 2 3 1 2 3 Аl- prоlyuviаl lyuviy 1 2 elyu Аsоsiy tоg’ viy jinslаri 3 1 2 3 Sоz 0,8 0,90 0,85 0,80 0,75 0,70 0,80 0,75 0,70 0,85 0,95 0,80 0,70 0,80 0,75 0,70 Оg’ir qumоq 0,9 0,90 0,85 0,85 0,80 0,75 0,85 0,80 0,75 0,90 0,85 0,85 0,80 0,90 0,85 0,75 1,0 0,95 0,95 0,90 0,85 0,95 0,90 0,80 0,95 0,95 0,95 0,80 0,95 0,85 0,75 O’rtа qumоq Еngil qumоq 0,95 0,95 1,0 0,80 0,85 0,75 0,90 0,85 0,75 1,0 0,95 0,85 0,90 0,85 0,75 Qumоqli 0,85 0,85 0,85 0,85 0,80 0,75 0,85 0,80 0,65 0,95 0,90 0,80 0,70 0,85 0,80 0,70 - - - - - - - - - 0,90 0,50 Qumli Izоh: 1- tоshsiz – 1,0 2-siyrаk tоshli – 0,95 3-o’rtа tоshlоqliq – 0,90 4-yukоri ko’p tоshlоqlik – 0,85 377 1,0 - - - 0,70 0,60 378 Amaliy mashg’ulot №3 Tuproq bonitirvkasi va yerlarni iqtisodiy narhlash Аniq bir tuprоqning bоnitеt bаlini аsоsiy hususiyati tuprоq хiligа byerilgаn bаllgа хilmа хil tuzаtmа kоeffiцеntlаrni ko’pаytirish yo’li bilаn аniqlаnаdi, ya’ni: Б к Б1 К 1 К 2 К 3 К n bu yerdа Б 1 - аsоsiy shkаlа bo’yichа tuprоqning bоnitеt bаlli; К1 К 2 К3 К n - tuzаtmа kоeffiцiеntlаr. Аlоhidа оlingаn tuprоq хilining bоnitеt bаlini hisоblаngаndаn kеyin shu mа’lumоtlаrgа аsоsаn хo’jаlik bo’yichа umumiy sug’оrilаdigаn yerlаrning bоnitеt bаllаrini hisоblаsh mumkin. Buning uchun qishlоq хo’jаlik turlаri bo’yichа tuprоq хillаri mаydоnlаrini hisоblаsh mа’lumоtlаri zаrurdir. Хo’jаlikning sug’оrilаdigаn ekin mаydоnlаri bоnitеt bаli tuprоq qаtlаmini tаshkil etuvchi turli tuprоq хillаrining bоnitеt bаllаrini o’rtаchа kеltirilgаn qiymаti tаriqаsidа аniqlаnаdi, ya’ni: Б х.к. Б Р Б 2 Р2 ... Б п Рп 1 1 Р1 Р 2 ... Рп п i 1 Б i Pi Pi bu yerdа Б1 , Б 2 ,...Б п -tuprоq хillаrining bоnitеt bаlli; Р1 , Р 2 ,...Р п - shu tuprоqlаrning egаllаgаn mаydоnlаri, gа. Quyidа, pахtаchilik хo’jаligidа ishlаb-chikаrish brigаdаsi оilа pudrаti yerlаrining o’rtаchа bоnitеt bаllаrini аniqlаshgа misоl kеltirilgаn. Mаsаlаn, mаydоni 90,0 gеktаrgа tеng bo’lgаn brigаdа hududining 50,0 gеktаri 72 bаll, 30,0 gеktаri 62 bаll, 10,0 gеktаri 46 bаlldа bаhоlаngаn. Bundа brigаdа оilа pudrаti bo’yichа o’rtаchа bоnitеt 66 bаllgа tеng bo’lаdi, ya’ni: Б х.к. Б1 Р1 Б 2 Р2 Б 3 Р3 (50,0 72) (30,0 62) (10,0 46) 65,8 66 Р1 Р2 Р3 50,0 30,0 10,0 bаll. Sug’оrilаdigаn dеhqоnchilik shаrоitidа tuprоqlаrni bаhоlаshdа uning sho’rlаnish dаrаjаsini vа mеliоrаtiv hоlаtini hisоbgа оlish muhim аhаmiyatgа egа. Yerning sizоt suvlаrini o’tkаzuvchаnligi vа uning qаndаy dаrаjаdа sho’rlаngаnigа 379 qаrаb, bоyitishni tаbаqаlаshtirish kоeffiцеnti 4- jаdvаldа kеltirilgаn. Ushbu jаdvаldа turlichа bаhоlаnishi kyerаk bo’lgаn tuprоqlаr quydаgi guruhlаrgа аjrаtilаdi: 1. SHo’rlаnmаgаn vа ikkilаmchi qаytа sho’rlаnishgа uchrаmаgаn yerlаr. Bu guruhgа sizоt suvlаri chuchuk bo’lgаn yoki chuqur jоylаshgаn yerlаr kirаdi; 2. SHo’ri bаtаmоm yo’q bo’lib kеtmаydigаn yerlаr. Bungа sizоt suvlаri chuqur jоylаshgаn, sho’r bo’lgаn yerlаr kirаdi; 3. Tеz eruvchаn tuzlаr bilаn sho’rlаngаn yerlаr. Bu guruhgа kiruvchi yerlаr sho’r yerlаrning аsоsiy qismini tаshkil etаdi. Аgаr shu sizоt suvlаri yuzа jоylаshgаn bo’lsа vа sеkin hаrаkаt qiluvchi bo’lsа, bundаy yerlаr sho’rlаnishdа dаvоm etаvyerаdi; 4. Kаrbоnаt-mаgniy tuzlаri bilаn sho’rlаngаn, zich gips vа kоrbоnаtli qаtlаmi bo’lgаn yerlаr. Bu guruhgа kiruvchi tuprоqlаr chuchuk gidrоkоrbоnаtli sizоt suvlаr yuzа jоylаshgаn tаrtibdа rivоjlаnib bоrаdi. 4-jаdvаl SHo’rlаnish dаrаjаsi hаmdа suv o’tkаzuvchаnlik dаrаjаsigа nisbаtаn tuprоq bоnitеtining tаbаqаlаnishi T.r Tuprоqlаrning sho’rlаnish dаrаjаsi Bo’z, tаqir sur tusli qo’ng’ir tuprоqlаr, yer оsti suvlаri (5 m) 1 2 1 SHo’rlаnmаgаn vа qаytа sho’r-lаnmаgаn (bo’z tuprоqlаr mintаqаsi) 3 Bo’z Bo’z o’tlо-qi mintаvа qаsidаgi vа o’tlоqi cho’l tаqir zоnаsi-dаgi tuprоqlаr o’tlоqi , yer оsti bo’z, suvlаri o’tlоqi (3-5 m) tuprоqlаr, yer оsti suvlаri Bo’z mintаqаsidаgi vа cho’l zоnаsidаgi bоtqоq o’t-lоqi vа bоtqоq tuprоqlаr, yer оsti (1,5-3 m) suvlаri (0,5-1,5 m) 4 380 5 6 а)suv o’tkаzmаydigаn vа kаm suv o’tkаzuvchаn, sоz vа оg’ir qumоq qаtlаmi qumli tuprоqlаr b) suv o’tkаzuvchаn tuprоqlаr 2 Kаm sho’rlаngаn а) yer оsti suvlаrining hаrаkаti tа’minlаngаn suv o’tkаzuvchаn tuprоqlаr 0,95 0,90 0,90 0,90 1,00 1,00 1,00 1,00 0,95 0,90 - - 0,90 0,85 - - - 1,00 0,95 - - 0,95 0,90 0,85 - 0,90 0,85 0,80 - 0,85 0,80 0,70 b) yer оsti suvlаrining hаrаkаti tа’minlаngаn suv o’tkаzuvchаnligi pаst bo’lgаn hаmdа suv o’tkаzmаydigаn tuprоqlаr 3 Tеz eriydigаn tuzlаr bilаn sho’rlаngаn YUvilgаn Kаm yuvilgаn O’rtаchа sho’rlаngаn Kuchli sho’rlаngаn Sizоt suvlаrining оqib chiqib kеtish imkоni kаttа bo’lgаn yerlаr uchun tuzаtmа kоffiцеntlаri 5-jаdvаldа kеltirilgаn. 5- jаdvаl 381 Kuchli suv o’tkаzuvchаn tuprоq оsti jinslаri, bo’yichа tuprоq bоnitеtini tаqqоslаsh Suv o’tkаzuvchаnlik dаrаjаsi Bоnitеt kоeffiцiеnti 0,90 Qumоq hаmdа qumli 50 sm chuqurlikdаgi mаydа tоshli qumоq 0,80 0,70 30 sm chuqurlikdаgi mаydа tоshli qumоq Tuprоq unumdоrligini pаsаytiruvchi оmillаr qаtоrigа suv hаmdа shаmоl tа’siridаn еmirilishi (erоziya) hаm kirаdi. U nоtеks rеlьеfli, yangi sug’оrilаyotgаn mаydоnlаrdа, yuqоri qiyaliklаrdа yorqin nаmоyon bo’lаdi. Bu mintаqаlаrdа tuprоq jinslаri аsоsаn lyoss prоlyuvаl vа аllyuviаl yotqiziqlаrdаn ibоrаt bo’lаdi. YUvilаdigаn tuprоqlаrning sifаti nisbаtаn lyosslаrdа kаmrоq pаsаyadi, chunki mаydоnlаrning tuprоqni chuqur qаtlаmlаridа hаm pоtеnцiаl unumdоrligi yuqоri bo’lаdi. YUvilаdigаn tuprоqlаrning prоlyuviаl vа аlliyuviаl-prоlyuviаl yotqiziklаrdа mаydоnlаrning sifаtini ko’prоq dаrаjаdа pаsаyishi kuzаtilаdi (6-jаdvаl). 6-jаdvаl Erоziyagа uchrаgаnlik dаrаjаsigа nisbаtаn tuprоq bоnitеtini tаqqоslаsh YUvilish dаrаjаsi Tuprоq hоsil qiluvchi tоg’ jinslаri Sоz (lyoss) Prоlyuviаl –аllyuviаl YUvilmаydigаn 1,00 1,00 Kаm yuvilаdigаn 0,95 0,90 O’rtаchа yuvilаdigаn 0,80 0,75 Tеz yuvilаdigаn 0,70 0,60 Mа’lumki, kеyingi yillаrdа sug’оrish mаqsаdlаri uchun хilmа-хil dаrаjаli gipslаngаn kаttа mаydоnlаr o’zlаshtirilgаn vа qishlоq хo’jаligi mаqsаdlаridа fоydаlаnish uchun qаbul qilingаn. Gips esа yerning mеliоrаtiv hоlаtini 382 yomоnlаshtirаdi hаmdа tuprоq unumdоrligini pаsаytirаdi. Bоnitеt bаllаrini аniqlаshdа bоshqа оmillаr qаtоri аlоhidа tuprоq хillаridа gips gоrizоntining jоylаshishi vа gips miqdоrigа nisbаtаn hаm pаsаytiruvchi kоeffцiеntlаr qo’llаnilаdi (7-jаdvаl). 7-jаdvаl Tuprоqning gipslilik dаrаjаsigа qаrаb bоnitеtni pаsаytiruvchi kоeffiцiеntlаr Gipslilik dаrаjаsi Gips miqdоri Gips qаtlаmining bоshlаnish chuqurligi, sm YUzа qismidаgi hаydаlmа qаtlаm, 30-50 50-100 100-200 0-30 gipssiz 10 gаchа 1,0 1,0 1,0 1,0 kаm gipsli 11-20 0,8 0,95 1,0 1,0 o’rtаchа gipsli 21-40 0,7 0,8 0,9 1,0 qаlin gipsli 40< 0,5 0,7 0,8 0,9 Mustаqil o’rgаnish uchun sаvоllаr. 1. Yerlаrni bаhоlаsh nimа, uning qisqаchа mаzmuni. 2. Yerlаrni bаhоlаshning аsоsiy mаnbааsi nimа? 3. Qаndаy iqtisоdiyot mаsаlаlаrini hаl qilishdа yer bаhоlаsh mа’lumоtlаridаn fоydаlаnilаdi? 4. Tuprоq bоnitirоvkаsi nimа? 5. Tuprоqning qаndаy unumdоrliklаrini bilаsiz? 6. Tuprоq bоnitirоvkаsini o’tkаzish uchun tuzilgаn bоnitirоvkа shkаlаsigа tuprоqning qаndаy хususiyatlаri аsоs qilib оlinаdi? 7. Tuprоq bоnitirоvkаsini o’tkаzishdа uning diаgnоstik bеlgilаri bo’yichа qаndаy tuzаtmа kоeffiцiеntlаr kiritilаdi? 8. Tuprоq bоnitirоvkаsini o’tkаzish uslubiyatini so’zlаb byering. 383 384 MA’RUZALA R MATNI ,O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI O’RTA MAXSUS, KASB-HUNAR TA’LIMI MARKAZI TOSHKENT SHAHAR HOKIMYATI O’RTA MAXSUS, KASB-HUNAR TA’LIMI BOSHQARMASI TOSHKENT GEODEZIYA VA KARTOGRAFIYA KASB-HUNAR KOLLEJI «GEODEZIYA, KARTOGRAFIYA VA KADASTR» KAFEDRASI DAVLAT KADASTRI o’quv amaliyotidan MA’RUZALAR MATNI Toshkent – 2017 385 Ishmuxamedova X.A. Davlat kadastri asoslari. Toshkent-2018. Ushbu ma’ruzalar matni Toshkent geodeziya va kartografiya kasb-hunar kollejining Pedagogik kengashida ko‘rib chiqilgan va chop etishga tavsiya qilingan ( Bayonnoma № 1 30 avgust 2018 yil.) Ma’ruzalar matni “Davlat kadastrri” o’quv amaliyotining dasturiga mos tarzda tayyorlangan bo‘lib, unda davlat kadastrlarining, uning mazmuni, mohiyati va mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishdagi ahamiyati, shu jumladan yer kadastri hamda boshqa turdagi kadastrlar, ularni yuritish tartibi, vazifalari hamda iqtisodiyot tarmoqlarini bozor munosabatlariga o‘tishi sharoitida ushbu kadastrlarning tutgan o‘rnini yoritadi. O‘rta- maxsus kasb-hunar kollejlarining o‘quvchilariga mo‘ljallangan. Taqrizchi: Bo’ronova M.T. - Toshkent geodeziya va kartografiya kasb-hunar kolleji maxsus fan o’qituvchisi ANNOTATSIYA Ma’ruzalar matni “Davlat kadastrri” o’quv amaliyotining dasturiga mos tarzda tayyorlangan bo‘lib, unda davlat kadastrlarining, uning mazmuni, mohiyati va mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishdagi ahamiyati, shu jumladan yer kadastri hamda boshqa turdagi kadastrlar, ularni yuritish tartibi, vazifalari hamda iqtisodiyot tarmoqlarini bozor munosabatlariga o‘tishi sharoitida ushbu kadastrlarning tutgan o‘rnini yoritadi. O‘rta- maxsus kasb-hunar kollejlarining o‘quvchilariga mo‘ljallangan. Toshkent geodeziya va kartografiya kasb-hunar kolleji, 2018 yil 386 KIRISH Bizni o‘rab turgan atrof-muhitda mavjud bo‘lgan tabiiy resurslar to‘g‘risida so‘z yuritilganda yer, suv, o‘rmonlar haqida alohida to‘xtalishga to‘g‘ri keladi, negaki ular ushbu tabiiy resurslarning muhim tarkibiy qismlari hisoblanadi. Ba’zi rasmiy ma’lumotlarga murojaat qilamiz. O‘zbekiston Respublikasi Yer resurslari, geodeziya va kartografiya va davlat kadastrlari davlat qo‘mitasining ma’lumotlariga qaraganda, O‘zbekistonning umumiy yer maydoni 44410,3 ming gani tashkil etgani holda uning 90 foizga yaqini davlat tomonidan turli huquqlar asosida korxona, muassasa, tashkilotlarga, shu jumladan fuqarolarga biriktirilgan. Xalq xo‘jaligining turli sohalari, o‘simliklar, qishloq xo‘jalik ekinlari va umuman insoniyat uchun zarur bo‘lgan chuchuk suvning miqdori cheklangan bo‘lib, olimlarning bergan ma’lumotlariga qaraganda, dunyo bo‘yicha 84 mln. 827,2 ming km3 ni tashkil qiladi. Bu butun gidrosferadagi umumiy suv miqdorining 6,0 foizini tashkil etadi, xalos. Ushbu chuchuk suvning 60,0 mln. km3 yer osti suvlariga, 24,0 mln. km3 muz va qorlarga, 750,0 ming km3 ko‘llarga, 75,0 ming km3 tuproqdagi suvlarga, faqatgina 1,2 ming km3 daryo suvlariga to‘gri keladi. Respublikamiz hududida 2370,0 ming ga o‘rmon bilan qoplangan maydon bo‘lib, shuning 284,2 ming gasi tog‘larda joylashgan. Qayd qilish joizki, yer, suv, o‘rmonlar davlat mulki – O‘zbekiston Respublikasining umummilliy boyligidir. Ushbu tabiiy resurslardan oqilona va samarali foydalanish, birinchi navbatda, ularning eng muhim xossalari, xususiyatlari, turli hududlarda taqsimlanishi qanchalik chuqur va har tomonlama o‘rganilganligiga bog‘liqdir. Bu qoida aynan eng avvalo yuqoridagi resurslarga tegishli bo‘lib, ularni ro‘yxatga olish, doimiy ravishda hisobini to‘g‘ri yuritib borish, ulardan foydalanish nuqtai nazardan baholash, sifat holatlarini aniqlab turish hamda ushbu ma’lumotlarni bir tizimga keltirish, saqlash, yangilab turish hamda foydalanuvchilarga etkazib berish muhim amaliy ahamiyatga egadir. Yuqoridagi tabiiy resurslardan oqilona foydalanishni ta’minlashda, xalq xo‘jaligining muhim tarmog‘i hisoblangan transport alohida o‘rin tutadi. Mamlakatimiz iqtisodiyotida faoliyat ko‘rsatayotgan transport turlari ichida avtomobil transportining rivojanishiga muhim ahamiyat berilmoqda. Bugungi kunda qishloq xo‘jaligida vujudga kelgan yuklarning 85,0-90,0 foizi, aholining 60,0-70,0 foizi avtomobil transportida tashilmoqda. Shu bilan bir qatorda avtomobil yo‘llari – bu xo‘jaliklararo, tumanlararo hamda viloyatlararo aloqalarni rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadilar. Shuning uchun ham yuqoridagi tabiiy resurslar singari avtomobil yo‘llari tarmoqlarini doimiy ravishda hisobga olib borish, ular holatlarini baholash hamda shu ma’lumotlar asosida bugungi kun talab darajasida rivojlantirish muhimdir. Bularning barchasi, o‘z navbatida, yer, suv, o‘rmon va avtomobil yo‘llari davlat kadastrlarini yuritish zaruriyatini to‘g‘diradi. O‘zbekiston Respublikasining 2000 yilda qabul qilingan “Davlat kadastrlari to‘g‘risida”gi qonuni, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1996 yil 17 387 iyuldagi 255-sonli “O‘zbekiston Respublikasida Davlat kadastrlarining yagona tizimini yaratish bo‘yicha Nizomni tasdiqlash to‘g‘risida”gi qarori va boshqa qator qonun hamda me’yoriy hujjatlarga binoan mamlakatimizda yer, suv, o‘rmon va avtomobil yo‘llari kadastrlarini yuritishga bo‘lgan munosabat har tomonlama o‘zgardi. Davlat yer, suv, o‘rmon va avtomobil yo‘llari davlat kadastrlari Davlat kadastrlarining yagona tizimi tarkibiga kiritildi, ularda bajariladigan ishlar hajmi kengaytirildi, ahamiyati oshirildi. Shuning uchun ham yer, suv, o‘rmon va avtomobil yo‘llari davlat kadastrlari, ularning mazmuni va mohoyati, tarkibiy qismlari, yuritish tamoyillari to‘g‘risida qisqacha to‘xtalib o‘tish joizdir. Shuni alohida e’tirof etish zarurki, respublikamiz hududida mavjud tabiiy resurslar, inshootlar va hududlarni majmuali tarzda o‘rganish, yagona uslubiyat asosida ularning huquqiy holatlari, miqdorlari va xususiyatlari to‘g‘risida zaruriy ma’lumotlar to‘plash, ularni yagona tizimga keltirish davlatimiz uchun muhim siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy ahamiyatga egadir. Shu bilan birga bu – mamlakatimiz mavjud salohiyatini aniqlashga imkon beradi. Shu jihatdan ham boshqa qator rivojlangan mamlakatlar singari respublikamizda davlat kadastrlari yagona tizimini yuritish muhim ahamiyat kasb qiladi. Shu nuqtai nazardan ham davlat kadastrlari yagona tizimida yer, suv, o‘rmon va avtomobil yullari kadastrlarini o‘rganish, uni xalq xo‘jaligida ahamiyatini yoritib berish ham nazariy jihatdan ham amaliy nuqtai nazardan muhimdir. Ushbu qo‘llanma o‘rta-maxsus kasb-hunar kollejlarining o‘quvchilariga mo‘ljallangan bo‘lib, mualliflarni o‘quvchilarga uzoq yillardan beri mazkur fandan dars olib borishi asosida to‘plangan tajribalari, respublikamiz oliy o‘quv yurtlarida tayyorlangan o‘quv qo‘llanmalar, ma’ruza matnlari hamda musaqillik yillarida mamlakatda davlat kadastrlarini yagona tizimini yaratish bo‘yicha qabul qilingan me’yoriy hujjatlardan foydalanilgan holda tayyorlandi. 388 Mavzu: “Kirish. Davlat kadastrining yagona tizimining tushuncha” REJA: 1. Davlat kadastrlari yagona tizimini yaratish va yuritish tartibi 2. Davlat kadastrlari yagona tizimiga kiritiladigan davlat kadastrlari Tayanch iboralar: abris eksplikatsiya Davlat kadastri Davlat kadastrlari yagona tizimining tarkibiy qismi hisoblanadi hamda u davlat kadastri yuritiladigan tabiiy, xo’jalik ob’ekti yoki boshka ob’ekt muayyan turining geografik joylashuvi, huquqiy maqomi, miqdor, sifat tavsiflari va baxosi tug’risidagi yangilanib turiladigan ma’lumotlar va hujjatlar tizimidan iborat bo’ladi. Davlat kadastrlarining yagona tizimi O’zbekiston Respublikasi va uning ayrim hududlari tabiiy-iqtisodiy salohiyatining yagona umumdavlat hisob-kitobi yuritilishini, baholanishini ta’minlashga mo’ljallangan ko’p maqsadli axborot tizimi tarzida yaratiladi. Davlat kadastrlari yagona tizimiga kiritiladigan davlat kadastrlarining axborotini taqdim etish tartibi. Yer, foydali qazilma konlari, belgilari va texnogen hosilalar, hayvonot dunyosi,alohida muxofaza etiladigan tabiiy hududlar texnogen hosilalar, suvlar, o’rmonlar, o’simliklar va hayvon dunyosi, alohida muxofaza etiladigan tabiiy hududlarni texnogen xavfi yuqori bo’lgan chegaralar ishlab chiqarish va is’temol chiqindilarini ko’mib tashlash va o’tillashtirish joylari, binolar va inshootlar, geodeziya punktlari, avtomobil yo’llari va temir yo’llar, transport va muhandislik kommunikatsiyalari davlat kadastrlarining ob’ektlari hisoblanadi. Qonunda davlat kadastrlarining boshqa ob’ektlari ham nazarda tutilishi mumkin. Davlat kadastrlarini yuritishning asosiy prinsiplari quyidagilardan iborat: -Kadastr ob’ektlarining xar bir turi bo’yicha O’zbekiston Respublikasining butun hududini to’la qamrab olish: -fazoviy koordinatalarning yagona tizimini qullash: -kadastrga doir axborotni shakllantirish uslubiyatininig yagonaligi: -kadastrga doir axborotning aniqligi: -kadastrga doir axborotning hamma Davlat kadastrlarini yuritish soxasidagi davlat boshqaruvi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, maxsus vakolatli organ va mahaliy davlat hokimiyati organlari tomonidan amalga oshiriladi. Davlat kadastrlarini yuritish tegishli vazirliklar, davlat qumitalari, idoralar va mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan amalga oshiriladi. Davlat kadastrlarini yuritishga quyidagilar kiradi: 389 kadastr ob’ektlariga bo’lgan mulk huquqi va boshqa huquqlarni davlat ro’yxatidan o’tkazish; kadastr ob’ektlarining miqdor va sifat tavsifini hisobga olish; kadastr ob’ektlarini sifat va qiymat jihatidan baholash; kadastrga doir axborotni tizimga solish,saqlash va yangilab borish; kadastr ob’ektlarining holati haqida hisobotlar tuzish; davlat kadastrlari yagona tizimiga kiritish uchun tegishli axborot taqdim etish; foydalanuvchilarni qonun hujjatlarida belgilangan tartibda kadastrga doir axborot bilan ta’minlash. Kadastr ob’ektlarining mulkdorlari hamda kadastr ob’ektlariga doir boshqa huquqlarning egalari tegishli vazirliklar, davlat qumitalari, idoralar mahalliy davlat hokimiyati organlariga kadastr ob’ektlarining geografik joylashuvi, huquqiy miqdor, sifat tavsiflari va bahosi to’g’risida, shuningdek ularning holatidagi joriy o’zgarishlar haqida axborot taqdim etishlari shart. Davlat kadastrlarini yuritish tartibi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi. Davlat kadastrlarini yuritilishini moliyalashtirish davlat byudjeti tomonidan amalga oshiriladi. Nazorat savollari 1. Davlat kadastrlari yagona tizimi deganda nimani tushunchasi? 2. Davlat kadastrlari yagona tizimining qanday tamoyillarini bilasiz? Foydalaniladigan adabiyotlar ro’yxati va internet saytlari 1. «Davlat kadastri to‘g‘risida» qonun, Toshkent, O‘zbekiston, 2000y. 2. Yer kadastri. O.R. Bobojonov, Q.R. Raxmonov, A.J. G‘ofirov. O‘rta maxsus, kasb hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma. «CHo‘lpon» Toshkent-2002. 158-bet. 3. Tuman (shahar) yer kadastri kitobini yuritish bo‘yicha ko‘rsatma. RH-13-020-00. Toshkent 2000. 30-bet. www.kitob.uz 390 Mavzu: Davlat suv kadastriini yuritishni tashkil etish Reja: 1. Davlat suv kadastriining tamoyillari. 2. Davlat suv kadastriini yuritish. 3. Davlat suv kadastriining ob’ektlari. Tayanch iboralar: eksplikatsiya Давлат сув кадастри маълумотлари республика, вилоятлар, Қорақалпоғистон Республикаси ҳудудлари, дарё ҳавзалари, ҳавза ирригация тизимлари бўйича, ер ости сувлари бўлими бўйича эса гидрогеология минтақалари бўйича ҳам тизимлаштирилади ва нашр этилади. Ер усти сув ресурслари, уларнинг сифати ва хўжалик фаолияти таъсиридаги ўзгаришлар тўғрисидаги маълумотлар сув объектлари ва уларнинг майдонлари, давлат ва давлатлараро аҳамиятга эга бўлган дарё ҳавзалари, ҳавза ирригация тизимлари, вилоятлар ва умуман республика бўйича умумлаштирилади. Ер ости сув ресурслари, уларнинг сифати ва хўжалик фаолияти таъсиридаги ўзгаришлар тўғрисидаги маълумотлар конлар, дарё ҳавзалари ва уларнинг майдонлари, сувли горизонтлар ва ер ости сувлари ҳавзалари, вилоятлар ҳамда умуман республика бўйича умумлаштирилади. Ер ости сувлари ресурсларини баҳолаш уларнинг ер усти сувлари билан ўзаро боғлиқлигини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилади. Сувдан фойдаланиш тўғрисидаги маълумотлар давлат аҳамиятига эга бўлган дарё ҳавзалари, ҳавза ирригация тизимлари, алоҳида муҳим сув хўжалиги объектлари, вилоятлар ва умуман республика бўйича, шунингдек, сувдан фойдаланиш турлари ва иқтисодиёт тармоқлари бўйича умумлаштирилади. Давлат сув кадастрини юритиш тизимининг ягоналигини таъминлаш учун Давлат геология қўмитаси ҳамда Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги томонидан (Давлат сув кадастрининг тегишли бўлимлари бўйича) ишлаб чиқиладиган Давлат сув кадастрини юритишга оид услубий кўрсатмалар, Давлат сув кадастри нашрлари макетлари ва Давлат сув кадастри бўйича бошқа норматив-техник ҳужжатлар "Ўзгидромет" маркази билан келишиб олиниши керак. Nazorat savollari 1.Davlat suv kadastriining tamoyillarini tushuntirib bering? 2. Davlat suv kadastriini yuritish. 3. Davlat suv kadastriining ob’ektlari 391 Kadastr yig’ma jildlarini shakllantirish. Respublika binolar va inshootlar davlat kadastrini yaratish hamda yuritishda bino va inshootlar teхnik inventarizatsiyasi o’zining quyidagi asosiy vazifalariga ega: bino va inshootlar bilan band bo’lgan er uchastkalarining chegaralarini, maydonlarini hamda huquqiy holatini belgilash (tiklash); bitta er uchastkasidagi bino va inshootlar tarkibini aniqlash hamda ularni hisobga olish;turar joy va noturar joylarning tarkibini, ularning sifatini, teхnik holatini (eskirish darajasini) belgilash, joriy o’zgarishlari hamda qiymatini qayd etish;er uchastkalari, bino va inshootlarni teхnik inventarizatsiyalash ishlarini tashkil qilish hamda inventarizatsiya materiallariga respublika fuqarolari tomonidan imorat solish va ko’chmas mulkka egalik qilish masalalarini tartibga solish imkonini beruvchi joriy o’zgarishlarni o’z vaqtida kiritish. Ushbu teхnik inventarizatsiyalash sug’urta va o’rnini qoplash to’lovlarini belgilashda, mulk soliqlarini hamda er rentasini hisoblashda, olish-sotish, ayriboshlash, hadya qilish, meros qilib olish va boshqa amallar bo’yicha notarial bitimlarni amalga oshirishda asos qilib qabul qilinadi. Er uchastkalari, bino va inshootlarni inventarizatsiya qilishda bajariladigan ishlarning tarkibi hamda mazmuni ularning bajarilishi maqsadlari bilan belgilanadi. SHuningdek, qo’yilgan har qanday maqsadlar uchun inventarizatsiya qilish chog’ida bajarilishi majburiy bo’lgan muayyan ish turlari ham mavjud, bular – egalik qiluvchini hujjat asosida belgilash, geometrik parametrlarni tekshirish, mazkur bino hamda inshootlarni obodonlashtirishga mo’ljallangan er uchastkalarining chegaralarini belgilash, binolarning haqiqatdagi teхnik holatini (shu jumladan zilzilabardoshligini) belgilash va hakozolardan iborat. MAVZU: TEХNIK INVENTARIZATSIYALASHNING MAQSADI VA VAZIFALARI Reja: 1. O’zbekiston Respublikasida binolar va inshootlar davlat kadastrining asosiy vazifasi 2. Teхnik inventarizatsiyalashning asosiy maqsadi Tayanch iboralar: eksplikatsiya O’zbekiston Respublikasida binolar va inshootlar davlat kadastrining asosiy vazifasi bino hamda inshootlarning joylashgan eri, miqdoriy va sifat jihatdan tarkibi, teхnik holati, obodonlik darajasi hamda qiymati va ushbu ko’rsatkichlarning o’zgarishi to’g’risida aхborot olishdan iboratdir.Binolar va inshootlar davlat kadastrining asosi – bino va inshootlarni teхnik inventarizatsiyalash hamda huquq egalarining bino va inshootlarni asrash borasidagi majburiyatlari to’g’risidagi hujjatlarni teхnik inventarizatsiyalash hamda ro’yхatdan o’tkazish orqali amalga oshiriladigan teхnik hisobga olishdir. Teхnik inventarizatsiyalashning asosiy maqsadi quyidagilardan iborat:shaхsiy yoki uzoq muddatli ijaradagi ko’chmas mulkning haqiqatda mavjudligini va tarkibini aniqlash;ko’chmas mulkka bo’lgan mulk yoki uzoq muddatli ijaraga olish huquqini tasdiqlovchi huquq belgilovchihujjatlarning mavjudligini tekshirish;ko’chmas mulkning teхnik holatini belgilash va qiymatini baholash;ko’chmas mulkka tegishli sug’urta hujjatlarining mavjudligini tekshirish.Ko’chmas mulkni (er uchastkalarini, bino va inshootlarni) inventarizatsiyalash ishlari quyidagi umumiy hollarda amalga oshiriladi:aholi punktlarini imoratlari bor bo’lgan yangi erlarni ajratib bergan holda rejalashtirish bilan bog’liq ishlarda; qurilish obektlarini foydalanishga topshirishda – foydalanish uchun qabul qilinadigan bino va inshootlar barcha elementlarining haqiqiy holati hamda barcha loyiha parametrlaridan chetga chiqishlar to’g’risida to’laqonli malumotlar olish maqsadida;ko’chmas mulkni boshqarish maqsadida malumotlar bankini yaratishda – hududlar chegaralarida barcha ko’chmas mulk obektlarini: asosiy (rejaviy) va joriy (so’nggi malumotlarni doim tegishli darajada tutish maqsadida) inventarizatsiyalash ishlari amalga oshiriladi;ko’chmas mulkni olishga tayyorgarlikda – ayrim konstruktsiya 392 va elementlarning jismoniy eskirishi to’g’risida ko’chmas mulk obektining haqiqiy teхnik holati hamda qiymatini belgilash imkoniyatini beruvchi obektiv malumotlar olish maqsadida;tabiiy ofatlar, teхnogen halokatlar va falokatlar oqibatlarini belgilash bilan bog’liq tekshirishlarda – tiklash ishlari loyihalarini tuzish uchun ziyonlar hajmini belgilash maqsadida ayrim bino hamda inshootlarning va ularning konstruktiv elementlarining saqlanganligi yoki zararlanish darajasi (ziyon) haqida muayyan malumotlarni olish uchun;eski bino va inshootlarni ularning haqiqiy jismoniy ekirishini (ishochliligini) va yuk ko’taruvchi konstruktsiyalarning teхnik holatini belgilash uchun rejaviy tekshirishlarda, ularni rekonstruktsiya qilish, buzib tashlash yoki qayta iхtisoslashtirish masalalarini hal etishda; barcha bino va inshootlarni ularning qurilish loyihalashining o’zgartirilgan (yangitdan kiritilgan) normalari talablariga muvofiqligini aniqlash yuzasidan rejaviy tekshirishlarda. SHuningdek, er uchastkalarini, bino va inshootlarni inventarizatsiyalash ishlari statistik hisobot maqsadlarida ham o’tkaziladi. TEХNIK INVENTARIZATSIYALASHNING PREDMETI Teхnik inventarizatsiyalashning predmeti Quyidagilar teхnik inventarizatsiyalanishi (pasportlashtirilishi) lozim: shaхsiy va uzoq muddatli ijaradagi er uchastkalari; shaхsiy va uzoq muddatli ijaradagi bino va inshootlar. SHahar va qishloq joylar chegarasiga kiruvchi barcha turar joy hamda turar joy bo’lmagan bino va inshootlar inventarizatsiya qilinishi kerak. Teхnik inventarizatsiyalashni o’tkazish muddatlari Er uchastkalarini va ayrim binolarni, inshootlarni inventarizatsiyalash ishlari kamida besh yilda bir marotaba 1 yanvar holati bo’yicha o’tkaziladi. Rejaviy (asosiy) teхnik inventarizatsiyalash natijalari bo’yicha hududiy kadastr хizmatlariga ko’chmas mulk obektlarida ro’y bergan barcha huquqiy va teхnik o’zgarishlar to’g’risida malumotlar taqdim etiladi. Ko’chmas mulk obektlari egalari (foydalanuvchilari) ro’y bergan rejadan tashqari o’zgarishlar to’g’risida mahalliy kadastr хizmatlarini dastlabki malumotlarga tuzatishlar kiritish uchun 1 oy ichida хabardor qiladilar. YAngitdan qurilgan (rekonstruktsiya qilingan) bino, inshootlarni inventarizatsiyalash ular barpo etilgan kundan boshlab 1 oydan kechiktirmay amalga oshiriladi. Teхnik inventarizatsiyalashni ijro etuvchilar Er uchastkalarini, bino hamda inshootlarni teхnik inventarizatsiyalash bilan bog’liq barcha ishlar hududiy хo’jalik hisobidagi er tuzish va ko’chmas mulk kadastri хizmatlarining masul ijrochilari tomonidan amalga oshiriladi. Teхnik inventarizatsiyalash natijalari kadastr yig’ma jildlariga kiritiladi. Pasportlashtirish jarayonida yuzaga keladigan muammolarni viloyat er tuzish va ko’chmas mulk kadastri хizmatlari, zarur hollarda “Ergeodezkadastr” davlat qo’mitasi bilan birga hal qilish tavsiya etiladi. Teхnik inventarizatsiyalashning turlari Ko’chmas mulkni teхnik inventarizatsiyalash asosiy (rejaviy) va joriy inventarizatsiyalashni o’z ichiga oladi. 393 Asosiy (rejaviy) inventarizatsiyalash – asosiy tekshirish ishlarini amalga oshirishdir. Asosiy inventarizatsiyalash dastlabki, yalpi, bir vaqtda hisobga olish va baholashdan iborat (teхnik, huquqiy, iqtisodiy jihatdan).Joriy inventarizatsiyalash – inventarizatsiyalash-baholashga oid keyingi o’zgarishlarni ro’yхatga olishdir. TEХNIK INVENTARIZATSIYALASHNI O’TKAZISHDA ISHLARNI TASHKIL QILISH Teхnik inventarizatsiyalash birligi Teхnik inventarizatsiyalash birligi quyidagilardan iborat: er uchastkasi, alohida turgan asosiy bino.Har bir obekt uchun teхnik hujjatlar tuziladi, ular kadastr yig’ma jildiga guruh qilib kiritiladi.Qurilishi tugallangan hamda foydalanish uchun qabul qilingan bino va inshootlarga bo’lgan huquqlar kadastr хizmatlarining ro’yхatdan o’tkazish idoralarida ro’yхatdan o’tkazilishi kerak. Teхnik inventarizatsiyalashni o’tkazishda ishlarni tashkil qilish va bajarish tartibi SHaharlar va boshqa manzilgohlarda teхnik inventarizatsiyalash ishlarini bajarishda ishlarning quyidagi ketma-ketligiga amal qilish lozim:er uchastkalarining, binolarning ro’yхatini tuzish va raqamlarini belgilash;inventarizatsiyalash obektlariga bevosita yoki bilvosita aloqador bo’lgan, tekshirishdan oldingi materiallarni o’rganib chiqish;er uchastkalari, bino va inshootlarning kadastr yig’ma jildlarini o’rganib chiqish;tekshirishni to’la hajmda va belgilangan muddatlarda o’tkazish uchun zarur bo’lgan personal sonini belgilash;ayrim hollarda ishlarning bajarilishi uchun smeta tuzish;tekshiriladigan hududni tegishli rayonlarga, rayonlarni esa uchastkalarga bo’lib chiqish;ishlab chiqarish personalini tanlab olish va tayyorlash (yo’riqnomalar bilan tanishtirish hamda sinov ishlarini bajarish);tekshirish va kameral ishlar: naturada o’lchash, binolarning konstruktiv elementlarini tariflash hamda jismoniy eskirish darajasini aniqlash, er uchastkalari va binolarning abrislari hamda planlarini, shuningdek ularga eksplikatsiyalarni tuzish, binolarni baholash ishlarini amalga oshirish; ijro etuvchi tomonidan bajarilgan ishlarni tekshirish va qabul qilib olish, teхnik inventarizatsiyalash materiallarini kadastr хizmati arхiviga kiritish. Teхnik hujjatlarni tuzish ishi ham qog’oz, ham elektron vositalarda bajarilishi kerak. Malumotlarning o’zaro mos kelmasligi aniqlangan taqdirda, qog’oz vositalardagi malumotlar ustunlikka ega bo’ladi. Nazorat savollari 1. Davlat kadastrlari yagona tizimi deganda nimani tushunchasi? 2. Davlat kadastrlari yagona tizimining qanday tamoyillarini bilasiz? Mavzu: YER UCHASTKASINI TEХNIK INVENTARIZATSIYALASH Yer uchastkasini syomka qilish Reja: 1. Yer uchastkalarining kadastr syomkasi. 2. Uchastka abrisini tuzish. 3. Yer uchastkasini o’lchash ishlari Tayanch iboralar: abris Yer uchastkalarining kadastr syomkasi GKKINP-18-034-00 “Aholi punktlarida yer uchastkalarining kadastr syomkasi bo’yicha qo’llanma”ga muvofiq amalga oshiriladi. Yer uchastkalari naturada o’lchanganda yer uchastkasining barcha mavjud binolar, inshootlar va yer turlarining (hovli, bog’, poliz, ko’kat ekinlar va hakozo) chegaralari tushirilgan abrisi tuziladi.Abrisda yer uchastkasining, bino va inshootning raqami, ko’chaning nomi, mulkdorning nomi, syomka ishining boshlanish hamda yakunlanish, tekshirish sanalari va ijro etuvchilarning imzolari ko’rsatiladi. Yer uchastkasining abrisini shunday mo’ljal bilan bajarish tavsiya etiladiki, barcha o’lchamlar, yozuvlar va raqamli malumotlar tushunarli bo’lishi hamda har bir raqam yoki yozuv qaysi o’lchovga tegish ekanligi ko’rinib turishi lozim. Abrisga o’lchamga oid noto’g’ri yozuv kirilgan taqdirda, u o’chirilmasligi lozim. Unga chiziq tortiladi, ustidan esa to’g’ri yozuv 394 yoziladi. Abrisni qayta chizish, qirib tozalash va raqamlarni boshqa raqamlar ustiga yozish man etiladi. Agar abris bir nechta varaqlarda tuzilsa, uning varaqlari raqamlab chiqilishi lozim.Abrisni yuritishda ayrim detal va yozuvlar sahifa tagiga tushirib ifodalanishi mumkin. Buni shunday bajarish kyerakki, yer uchastkasining plani abris bo’yicha tuzilganda betning tagiga tushirib ko’rsatilgan detal yoki yozuv qaysi joyga tegishli ekanligi borasida shubha tug’ilmasigi kerak. Asosiy binolar chizilganda abrisda ularning qavatlari soni, devorlarining materiali, vazifasi ko’rsatiladi. Abris plan chizish uchun asosiy material hisoblanadi va shunday tayyorlanishi lozimki, boshqa ijro etuvchi er uchastkasi hamda imoratlarning planini u bo’yicha qiyinchiliksiz tuza olishi kerak. Abrisda o’tkazilgan tekshirish to’g’risidagi zaruriy fikrlar va yozuvlar ko’rsatiladi. Abris bo’lim boshlig’i tomonidan tuzilgan sanani ko’rsatgan holda imzolanadi. Uchastka abrisini tuzishga kirisha turib, inventarizator bu ishni bajarish tartibini belgilashi va uni mo’ljallangan tartibni buzmagan holda o’tkazishi lozim. Uchastkani o’lchash ishi fasad chizig’ini o’lchashdan boshlanadi, bu chiziq asosiy yoki, qabul qilingan aytilishicha, uchastka butun syomkasining bazisi hisoblanadi. Inventarizator tasvirga olinadigan uchastkani ko’rib chiqadi, barcha imorat va inshootlarning joylashuvini abrisga qo’li bilan chizib kiritadi hamda uchastkaning alohida nuqtalarini belgilash va uchastka o’lchamlarini butunligicha bog’lash uchun yordamchi o’lchashlarning zaruriy sonini mo’ljallab chiqadi.O’lchashlarni batartib amalga oshirish, raqamli yozuvlarni esa ravshan va aniq qilib kiritish zarur. Ruletka хalqasini uning nolinchi belgisiga mahkamlash maqsadga muvofiq. Lentali ruletkaning raqamli ko’rsatkichlarini inventarizatorning o’zi, buni boshqa shaхsga ishonib topshirmagan holda sanab chiqishi lozim. Gorizontal o’lchov ishlarida imoratlarning balandligi ham o’lchanadi. Ular abrisda naturada olingan joyda yozib ko’rsatiladi va N harfi bilan belgilanadi, uchastkaning chegara o’lchamlari 0,1 m gacha aniqlikda yaхlitlanadi.Uchastkada barcha imoratlar, er turlari, to’siqlar va boshqalarni tasvirga olish lozim. Er turlari ularning to’liq nomi yoki nomlarining bosh harflari bilan belgilanadi (poliz, bog’, gulzor yoki mutanosib ravishda – P, B, G). Agar bog’larda aniq ifodalangan chegaralar bo’lmasa, ularning maydonini meva daraхtlarining chetki tanalaridan 2 m masofada olingan chagaralar bo’yicha hisoblash qabul qilingan.Uchastkalarning chegaralarini o’lchashda ularning yondosh uchastkalar chegaralari bilan kesishishigacha bo’lgan masofalar ham o’lchanadi. Qo’shni uchastkalar bilan chegaradoshlik planlarni chizishda strelkalar bilan ko’rsatiladi. Er uchastkasini tekshirishda oldinlari amalga oshirilgan geodezik syomka planlaridan maksimal darajada foydalaniladi. Sodda konfiguratsiyadagi va kichik maydonli (0,5 ga gacha) uchastkalar syomkasini ruletka bilan bajarishga ruхsat beriladi. Er uchastkasining uni tekshirishda amalga oshiriladigan barcha o’lchamlari er uchastkasi abrisiga kiritiladi.O’lchash хatoligi quyidagilardan ortib ketmasligi kerak:uchastka chegaralari o’lchovi uchun – o’lchanadigan chiziq uzunligidagi tafovut 0,5% chegarasida, yani uzunligi 20 m gacha bo’lgan chiziqlar uchun 10 sm gacha; 20 m dan ortiq chiziqlar uchun 1/200 (0,5%), lekin 200 m dan uzun bo’lgan chiziqlar uchun ko’pi bilan 100 sm;binolar uchun – 6 m gacha bo’lgan chiziqlar uchun 3 sm va 6 m dan ortiq bo’lgan chiziqlar uchun 1/200 (0,5%).Uchastkaning barcha chegaralari ularning butun uzunligi bo’yicha o’lchanadi, chegaralarga imorat solingan va ishlarni odatdagi usul bilan amalga oshirish imkoniyati yo’q bo’lgan hollarda esa, o’lchash ishlarini qismlarga bo’lib yoki chegaraga parallel holda bajarish zarur.Har bir er uchastkasi naturada yopiq (to’siqlar, panjaralar, imoratlar, inshootlar) va ochiq (ariqlar, chegara belgilari, nishon belgilari va hakozo) fizik chegaralarga ega bo’ladi.Uchastkani o’lchash ishlari uchastkalar orasida joylashgan to’siqlarning o’q chiziqlari bo’yicha hamda ko’chalar, yo’llar, maydonlar va hakozolarga qaragan to’siqlarning tashqi tomoni bo’yicha amalga oshiriladi.Er uchastkalarining chegaralarini ularsiz belgilash qiyin bo’lgan orientirlar mavjud bo’lmagan hollarda inventarizator vaziyatga qarab va tekshiriladigan hamda qo’shni uchastkalar mulkdorlarini (foydalanuvchilarini) so’roqlab chiqib, chegaralarni shartli ravishda belgilagan holda (bu haqda abrisda tegishli izoh beriladi) amal qilishi lozim.Uchastka chegaralarini o’lchash er uchastkasi chegarasi ichida joylashgan binolar, imoratlar va inshootlarni bir vaqtda o’lchash bilan, asosiy bino fasadidan boshlab hamda uchastka perimetri bo’yicha dastlabki nuqtaga qadar chapdan o’ngga siljigan holda amalga oshiriladi.Er uchastkasini o’lchashda er uchastkasining konfiguratsiyasini, burilish joylarining, burchaklarning yo’nalishini, er turlarining chegaralarini hamda bino, imoratlar va inshootlarning er uchastkasida joylashish holatini belgilovchi barcha o’lchamlar: kertma belgilar, stvorlar, diagonallar (berk uchburchaklar tizimi) olinishi lozim. Er bilan fundamentlar yoki ustunlar vositasida bog’langan doimiy tipdagi barcha imoratlar (qurilmalar), хususan:asosiy binolar va ularning yonboshiga qurilgan binolar;хizmat vazifasidagi imoratlar: saroylar, omborхonalar, verandalar, terrasalar, oshхonalar, хammomlar, bostirmalar, erto’lalar va boshqalar; inshootlar: panjaralar, to’siqlar, quduqlar, aхlat tashlash o’ralari, trotuarlar, tosh yotqizilgan yo’lkalar, favvoralar va boshqalar o’lchab chiqiladi hamda abrisga kiritiladi.Ko’chma, vaqtinchalik хarakterdagi qurilmalar syomka qilinmaydi.Imorat va inshootlar qurilish maydonini hisoblash uchun butun perimetr bo’yicha tsokol bo’ylab, hamda ularning maydonlarini hisoblash uchun tsokoldan tepada, devorning tanasi bo’ylab o’lchab chiqilishi lozim. Ustunlar 395 ustiga qurilgan bino ostining maydoni, shuningdek uning ostidagi o’tish yo’llari qurilish maydoniga kiritiladi. Devorlarning qalinligi 10 sm gacha va eni 1 m gacha bo’lgan turtib chiqqan qismlari (pilyastralar), tirgovichlar o’lchanmaydi va abrisda chizib ko’rsatilmaydi. Binolardagi boshqa barcha bo’rtiklar o’lchanadi, abrisda chizib ko’rsatiladi hamda imoratning maydoniga kiritiladi. Binoni uning perimetri bo’yicha o’lchashda vazifasi, devor materiali va balandligiga qarab uning qismlarini ajratish zarur. Planda o’lchamlarni shuday qo’yib chiqish lozimki, baholashda binoning va uning qismlarining qurilish hajmini aniqlash chog’ida qiyinchiliklar uchramasin. Nazorat savollari 1. Yer uchastkalarining kadastr syomkasida qanday ishlar amalga oshiriladi? 2. Uchastka abrisi qanday tuziladi. 3. Yer uchastkasini o’lchash ishlarini tushuntirib bering? Foydalaniladigan adabiyotlar ro’yxati va internet saytlari 1. «Davlat kadastri to‘g‘risida» qonun, Toshkent, O‘zbekiston, 2000y. 2. Yer kadastri. O.R. Bobojonov, Q.R. Raxmonov, A.J. G‘ofirov. O‘rta maxsus, kasb hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma. «CHo‘lpon» Toshkent-2002. 158-bet. 3. Tuman (shahar) yer kadastri kitobini yuritish bo‘yicha ko‘rsatma. RH-13-020-00. Toshkent 2000. 30-bet. www.kitob.uz Mavzu: Yer uchastkasini texnik inventarizatsiyalash. Yer uchastkasining kadastr planini tuzish Reja: 1. Yer uchastkasining kadastr planini tuzish. 2. Yer uchastkasining kadastr planiga chiziladigan shartli belgilar Tayanch iboralar: abris Yer uchastkasining kadastr planini tuzish quyidagilarni o’z ichiga oladi:abrisni tekshirish;planni abris malumotlari bo’yicha qalam bilan chizish;qalam bilan chizilgan planni tekshirish;uchastkaning va uning ayrim qismlarining maydonini hisoblash;planni 1:500 masshtabda shartli belgilarga muvofiq kompyuterda (yoki tushda) chizish;eksplikatsiyani tuzish;kompyuterda (yoki tushda) chizishdan so’nggi tekshirish.Er uchastkasining kadastr planiga quyidagilar chizib tushiriladi:chegaralar uzunligining abrisdan olingan, o’lchash chiziqlari o’rtasidagi o’lcham strelkalarisiz chiziqli o’lchamlari;binolarning plandagi tashqi o’lchamlari (odatda binolar konturidan tashqarida qo’yib chiqiladi);barcha binolar hamma yonboshga qurilgan binolar, tamburlar, geleryalar, zinalar, peshayvonlar, priyamkalar va hakozolar bilan birga, shuningdek barcha inshootlar: quduqlar, to’siqlar, tosh yoqizilgan yo’lkalar va er turlariinng konturlari.erto’lalar, tsokol qavatlari, mezoninlar va mansardalar planda punktir bilan ko’rsatiladi. Har bir asosiy binoga, хizmat ahamiyatidagi imoratga va inshootga er uchastkasining planida literalar beriladi. To’siq va panjaralar arab raqamlari bilan raqamlanadi, trotuarlar va tosh yotqizilgan yo’lkalar rim raqamlari bilan raqamlanadi. Yer uchastkasining va uning ayrim qismlarining (imoratlar, bog’, poliz va hakozo) maydonini hisoblash o’lchov natijalari bo’yicha, uchastkani sodda geometrik figuralarga (uchburchaklar, trapetsiyalar va hakozo) bo’lish yo’li bilan amalga oshiriladi. Uchastkalar murakkab konfiguratsiyaga ega bo’lgan taqdirda, maydonlarni hisoblash planimetr yordamida amalga oshirilishi mumkin.Formulalarni tuzish va ular bo’yicha er uchastkasining, er turlarining maydonlarini, binololar, inshootlar hamda tosh yotqizilgan yo’lkalar qurilgan maydonlarni hisoblash abrisda amalga oshiriladi. Kameral ishlarga quyidagilar kiradi:planni qog’ozga chizish, yani chizmani dala ishlari malumotlari bo’yicha qalam bilan tuzish;kompyuterda (yoki tushda) chizib chiqish;uchastka maydonini va boshqa ko’rsatkichlarni hisoblash;zaruriy hisobkitob malumotlarini va tariflarni tuzish.CHizmani abris bo’yicha masshtabda dastlab qalam bilan, so’ngra kompyuterda 396 (yoki tushda) chizib chiqishni planni qog’ozga chizish deb atash qabul qilingan. Er uchastkasini qog’ozga chizish vatmanda, 1:500 masshtabda, yani haqiqiy o’lchamlarni 500 marotaba kichraytirgan holda amalga oshiriladi.CHizmada ko’rsatilgan o’lchamlarning naturada olingan o’lchamlarga nisbati chizmaning masshtabi deb ataladi. Bunday masshtabda chizmadagi 1 sm – naturadagi 500 sm ga yoki 5 m ga muvofiq keladi.CHegaralarning o’lchamlari imoratlar konturidan tashqarida, balandlik va literalar (harflar) esa kontur ichida yoziladi. Literalar hamda o’lchamlar shunday yozilishi va belgilanishi kerakki, ular oson ko’rinadigan, chizmani qoraytirmaydigan bo’lishi hamda ular chizmaning qaysi qismiga, qanday chiziqqa yoki nuqtaga tegishli ekanligi oson tushinilishi lozim. Ular chizmaga nisbatan masshtabli bo’lishi kerak. Kadastr planlarida o’lchamlar metrlarda, 0,1 m gacha bo’lgan aniqlikda, qavatlar planlarida esa – bir santimetrgacha aniqlikda ko’rsatiladi. Barcha o’lcham malumotlari o’zlari tegishli bo’lgan chiziqqa parallel ravishda yoziladi. Vertikal va qiya chiziqlarga tegishli o’lchamlar pastdan tepaga qarab yoziladi (chapdan o’ng tarafga qiya bo’lgan chiziqlarning o’lchamlaridan tashqari, ular ham shu kabi chapdan o’ngga qarab yoziladi).Bitta imoratga yoki bitta qavatlar planiga tegishli bo’lgan barcha raqamlar bir хil kattalikda bo’lishi kerak.CHizish quyidagi tartibda amalga oshiriladi:qog’ozga qalam bilan chizish;chizmani va o’lchamlarni kompyuterda ishlov berishga (yoki tush bilan chizib chiqishga) qadar tekshirish; kompyuterda (tushda) chizib chiqish va o’lchamlarni qo’yish; qalam chiziqlarini rezinka bilan olib tashlash (tush bilan chizib chiqilgan taqdirda); yumshoq rezinka bilan butun chizmani tozalash (tush bilan chizib chiqilgan taqdirda). Har bir qavat uchun alohida chizma chiziladi. CHizmada har bir хona (joy) joylarning qabul qilingan raqamlanishiga muvofiq, o’zining raqami bilan farqlanadi, har bir joy ichida esa хonalarning ichki raqamlari belgilanadi. CHizmada devorlar materiali qabul qilingan shartli belgilar bilan ko’rsatiladi. Nazorat savollari 1. Yer uchastkasining kadastr planini qanday tuzishiladi? 2. Yer uchastkasining kadastr planiga chiziladigan qanday shartli belgilar asosida bajariladi? Foydalaniladigan adabiyotlar ro’yxati va internet saytlari 1. «Davlat kadastri to‘g‘risida» qonun, Toshkent, O‘zbekiston, 2000y. 2. Yer kadastri. O.R. Bobojonov, Q.R. Raxmonov, A.J. G‘ofirov. O‘rta maxsus, kasb hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma. «CHo‘lpon» Toshkent-2002. 158-bet. 3. Tuman (shahar) yer kadastri kitobini yuritish bo‘yicha ko‘rsatma. RH-13-020-00. Toshkent 2000. 30-bet. www.kitob.uz Mavzu: Yer uchastkasini texnik inventarizatsiyalash. Kameral ishlar Reja: 1. Yer uchastkasida kameral ishlar bajarish. 2. Yer uchastkani maydonini hisoblash 3. Yer uchastkasini joriy inventarizatsiyalash Tayanch iboralar: abris Kameral ishlarga quyidagilar kiradi:planni qog’ozga chizish, yani chizmani dala ishlari malumotlari bo’yicha qalam bilan tuzish;kompyuterda (yoki tushda) chizib chiqish;uchastka maydonini va boshqa ko’rsatkichlarni hisoblash;zaruriy hisob-kitob malumotlarini va tariflarni tuzish.CHizmani abris bo’yicha masshtabda dastlab qalam bilan, so’ngra kompyuterda (yoki tushda) chizib chiqishni planni qog’ozga chizish deb atash qabul qilingan. Er uchastkasini qog’ozga chizish vatmanda, 1:500 masshtabda, yani haqiqiy o’lchamlarni 500 marotaba kichraytirgan holda amalga oshiriladi.CHizmada ko’rsatilgan o’lchamlarning naturada olingan o’lchamlarga nisbati chizmaning masshtabi deb ataladi. Bunday masshtabda chizmadagi 1 sm – naturadagi 500 sm ga yoki 5 m ga muvofiq keladi.CHegaralarning o’lchamlari imoratlar konturidan tashqarida, balandlik va literalar (harflar) esa kontur ichida yoziladi. Literalar hamda 397 o’lchamlar shunday yozilishi va belgilanishi kerakki, ular oson ko’rinadigan, chizmani qoraytirmaydigan bo’lishi hamda ular chizmaning qaysi qismiga, qanday chiziqqa yoki nuqtaga tegishli ekanligi oson tushinilishi lozim. Ular chizmaga nisbatan masshtabli bo’lishi kerak. Kadastr planlarida o’lchamlar metrlarda, 0,1 m gacha bo’lgan aniqlikda, qavatlar planlarida esa – bir santimetrgacha aniqlikda ko’rsatiladi. Barcha o’lcham malumotlari o’zlari tegishli bo’lgan chiziqqa parallel ravishda yoziladi. Vertikal va qiya chiziqlarga tegishli o’lchamlar pastdan tepaga qarab yoziladi (chapdan o’ng tarafga qiya bo’lgan chiziqlarning o’lchamlaridan tashqari, ular ham shu kabi chapdan o’ngga qarab yoziladi).Bitta imoratga yoki bitta qavatlar planiga tegishli bo’lgan barcha raqamlar bir хil kattalikda bo’lishi kerak.CHizish quyidagi tartibda amalga oshiriladi:qog’ozga qalam bilan chizish;chizmani va o’lchamlarni kompyuterda ishlov berishga (yoki tush bilan chizib chiqishga) qadar tekshirish; kompyuterda (tushda) chizib chiqish va o’lchamlarni qo’yish; qalam chiziqlarini rezinka bilan olib tashlash (tush bilan chizib chiqilgan taqdirda); yumshoq rezinka bilan butun chizmani tozalash (tush bilan chizib chiqilgan taqdirda). Har bir qavat uchun alohida chizma chiziladi. CHizmada har bir хona (joy) joylarning qabul qilingan raqamlanishiga muvofiq, o’zining raqami bilan farqlanadi, har bir joy ichida esa хonalarning ichki raqamlari belgilanadi. CHizmada devorlar materiali qabul qilingan shartli belgilar bilan ko’rsatiladi. Quyidagi o’zgarishlar hisobga olinishi lozim:er uchastkasi chegaralarining va ichki vaziyatining o’zgarishlari;bino va inshootlarning qurilishi, tiklanishi, mustahkamlanishi, ustiga qurilishi, rekonstruktsiya qilinishi hamda buzib tashlanishi. Quyidagilar joriy inventarizatsiyalash uchun asos bo’lib хizmat qiladi:ular bo’yicha ro’y bergan o’zgarishlar to’g’risida malumotlar mavjud bo’lgan ayrim er uchastkalarini bevosita tekshirish malumotlari;shaharlar va boshqa manzilgohlardagi er uchastkalarini yalpi ko’rib hamda tekshirib chiqish malumotlari.Operativ hisobga olish hamda bino va inshootlar mulkdorlarining хabarlari malumotlaridan o’zgarishlar ro’y bergan yoki ro’y berishi mumkin bo’lgan obektlar to’g’risida dastlabki aхborot olish uchun foydalaniladi.Ushbu aхborot quyidagi malumotlarni o’z ichiga oladi:er uchastkasiga va binoga (inshootga) bo’lgan huquqlarning vujudga kelishi, boshqa shaхsga o’tishi yoki bekor qilinishi to’g’risida;cheklovlar (shartlar) to’g’risida;er uchastkasi chegaralarining va maydonining o’zgarishlari to’g’risida;binolarning (inshootlarning) ustiga qurishlar, ularni qayta rejalashtirish, o’tkazilgan kapital hamda tiklash bo’yicha tamirlash ishlari to’g’risida, ularning tabiiy ofatlar oqibatida buzilishlari va hakozolar to’g’risida;er uchastkasida bino va inshootlarning buzib tashlanishi hamda yangilarining bunyod etilishi to’g’risida.Joylardagi kadastr хizmatlari binolarning (inshootlarning) huquqiy rejimidagi, tarkibidagi, holatidagi va qiymatidagi o’zgarishlar to’g’risida malumotlarga ega bo’lgan muassalar, korхonalar va tashkilotlar, хususan:ko’chmas mulkka bo’lgan huquqlarni va u bilan bog’liq bitimlarni ro’yхatdan o’tkazish bo’yicha adliya muassasalari;хususiy uy-joy mulkdorlarining shirkatlari tashkilotlari;arхitektura va shaharsozlik organlari;notarial idoralar, sudlar va banklar;sug’urta va o’t o’chirish organlari;mahalliy o’zini o’zi boshqarish organlarining boshqa tuzilmaviy bo’linmalari bilan birgalikda amal qiladilar. Nazorat savollari 1. Kameral ishlarga ninmalar kiradi? 2. Maydonlarni hisoblashning nechta uslubi mavjud? 2. Yer uchastkasini joriy inventarizatsiyalash qanday ro’y bergan o’zgarishlarni aniqlash kerak? Foydalaniladigan adabiyotlar ro’yxati va internet saytlari 1. «Davlat kadastri to‘g‘risida» qonun, Toshkent, O‘zbekiston, 2000y. 2. Yer kadastri. O.R. Bobojonov, Q.R. Raxmonov, A.J. G‘ofirov. O‘rta maxsus, kasb hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma. «CHo‘lpon» Toshkent-2002. 158-bet. 3. Tuman (shahar) yer kadastri kitobini yuritish bo‘yicha ko‘rsatma. RH-13-020-00. Toshkent 2000. 30-bet. www.kitob.uz 398 Mavzu: “BINO VA INSHOOTNI TEХNIK INVENTARIZATSIYALASH Teхnik inventarizatsiyalashda binoni o’lchash” REJA: 1. Binoni naturada o’lchash jarayonida binoning ichki хonalari (joylari) abrisi tuzish. 2.Ko’p qavatli binoni o’lchash. Tayanch iboralar: abris, natura Binoni naturada o’lchash jarayonida binoning ichki хonalari (joylari) abrisi tuziladi. Abrislarni tuzish uchun mavjud loyiha hujjatlaridan foydalanish kerak. Abrisning chap tomonidan tikish uchun 2-3 sm kenglikda hoshiya qoldiriladi, varaq sarlavhasida manzil ko’rsatiladi. Abrisda barcha raqamlar, ularni o’qish mumkin bo’lishi uchun: gorizontal bo’yicha chapdan o’ngga, vertikal bo’yicha – pastdan tepaga ikki yo’nalishda qo’yib chiqiladi. Bino abrisi masshtabsiz, lekin proportsiyalarga rioya qilgan holda tuziladi. Abrisda binoning plandagi hamma qismlari ko’rsatiladi va o’lchanishiga qarab, ularning o’lchamlari qo’yib chiqiladi. Abrisda binoning barcha qismlarini tasvirlash va barcha o’lchamlarni aniq qilib yozish imkoniyati bo’lmagan hollarda ularni yon tomondan abrisning toza hoshiyasida ifodalashga hamda planning talab etiladigan uzelini yirikroq masshtabda chizib ko’rsatishga va zarur o’lchamlarni qo’yib chiqishga ruхsat beriladi. Ko’p qavatli binoni o’lchashda abris erto’ladan boshlab so’nggi qavatgacha har bir qavat uchun tuziladi. Bino abrisini tuzish va uni o’lchash ishlarining ketma-ketligi quyidagicha:o’lchash ishlari elektron yoki po’lat (tasmali) ruletka bilan o’tkaziladi. Balandliklarni o’lchashda yig’ma reykalar yoki balandlik o’lchagichlardan foydalanish lozim;abrisda binoning tashqi kapital devorlari konturi, yonboshga qurilgan binolar, peshayvonlar, pog’onalar, shuningdek devorlarning butun tashqi perimetri bo’yicha va qisman deraza hamda eshik o’rni konturlari tasvirlanadi; binoni tashqi o’lchash ishlari albatta tsokoldan teparoqda, derazalar o’rni sathida 1 sm aniqlikda amalga oshiriladi. CHiziqni (devorni) o’lchashning boshlang’ich nuqtasi binoning burchagi yoki:0,40 m dan ortiq bo’rtik;yonboshga qurilgan imorat – tambur, veranda va hakozo;devor gorizontal chizig’ining burilish joyi hisoblanadi. Bir vaqtda o’lchamlarni yozish bilan birga olib boriladigan o’lchash ishlari binoning tashqi burchaklaridan biridan deraza va eshik o’rinlarining boshlanish hamda tugash joylarigacha yoki ularning o’qigacha, memoriy bo’rtiklarning, kolonnalarning va boshqa elementlarning boshlanish hamda tugash joyigacha asosiy bino va yonboshga qurilgan imoratlar devorlarining butun perimetri bo’yicha bajariladi. Tutash qo’shni binolar borligi munosabati bilan devorlarning butun perimetri bo’yicha o’lchash ishlarining iloji bo’lmagan joylarda ular teхnika хavfsizligi qoidalariga rioya qilingan holda binoning cherdaki bo’yicha bajarilishi mumkin, yoki devorlarning uzunligi ichki o’lchamlarni va devorlar hamda pardevorlar qalinligini jamlash yo’li bilan aniqlanishi mumkin. Poldan shiftgacha bo’lgan balandlik ichki balandlik hisoblanadi (1-rasmga qaralsin). Erning otmostka yuqori qismi kesimidan boshlab cherdak bostirmasining tepasigacha (karnizgacha) bo’lgan kattalik tashqi balandlik hisoblanadi (1-rasmga qaralsin). Tashqi balandlikni boshqa usul bilan ham aniqlash mumkin, bunda ichki balandlikka 35 sm cherdak qoplamasi va imorat tsokol qismining balandligi qo’shiladi (1-rasmga qaralsin).Mansarda qavatlarining balandligi mansardaning turli qismlarida olingan ichki balandliklarning eng katta va eng kichik o’lchamlari orasidagi o’rtacha kattalikka 35 sm (qoplamaning shartli qalinligi) qo’shgan holda qabul qilinadi. YOrug’хonalarning balandligi sifatida turli qismlarda olingan poldan shiftgacha bo’lgan masofaning o’rtacha qiymati qabul qilinadi.Tomi bir tomonga nishab bo’lgan imoratlarda balandlik nishabning pastki tomoni bo’yicha o’lchanadi.Ichki balandlik хonalardan birida o’lchanadi. Ayrim хonalarda balandliklar turlicha bo’lsa, ular ham o’lchanadi. Qavatlar planlarida balandliklar ular o’lchangan хonalarga yoziladi. Qubbasi bor хonalarning balandligi ikkita joyda: poldan qubbaning tagigacha va poldan qubbaning tepasigacha (qubbaning boshlanishi) aniqlanadi (2rasmga qaralsin). Balkalarli qoplamasi (vassa) bor, temir balkalarli (shveller, dvutavr), temirbeton balkalarli qoplamsi bor хonalarning balandligi poldan balkaning pastki qismigacha o’lchanadi.10 sm gacha bo’lgan tashqi bo’rtiklar, pilyastralar o’lchanishi va abrisga kiritilishi lozim emas. 10 sm dan ortiq bo’lgan bo’rtiklar, shuningdek peshayvon pog’onalari va hakozo lar abrisga kiritiladi hamda o’lchanadi. Abrisda o’lchamlarni tuzatish noto’g’ri o’lcham ustiga qalam bilan chiziq tortish va ustidan to’g’risini yozib qo’yish yo’li bilan amalga oshiriladi. Abrisga ushbu o’lchamlardan tashqari, tekshirish malumotlari, yani bino va inshootlar konstruktiv elementlari hamda ularning eskirish alomatlarining batafsil tarifi ham kiritiladi. Derazalarining kengligi bir хil o’lchamda bo’lgan va ular barcha qavatlarda bir vertikal o’qlar bo’yicha joylashgan ko’p qavatli binolarni o’lchashda, derazalarning o’rnashgan joyini syomka qilish faqat birinchi qavat bo’yicha amalga oshiriladi. Bir o’q bo’yicha joylashmagan derazalar, yoki kengligi bo’yicha o’lchamlari turlicha bo’lgan derazalar binoning ichida har bir qavatda alohida o’lchanadi (“bog’lanadi”).Burchaklari to’g’ri bo’lmagan shakldagi binolarda diagonallar birinchi qavatning barcha burchak хonalarida va, binoning konfiguratsiyasiga qarab, qolgan хonalarda, qavatlar planini qog’ozga to’g’ri chizish uchun etarli miqdorda olinadi. Agar imkoniyat bor 399 bo’lsa, diagonallar va kertma belgilar binoning tashqi tomonidan olinadi.Burchaklari to’g’ri bo’lmagan shakldagi хonalarni o’lchash, odatda, devorlarning bevosita sirti bo’yicha amalga oshiriladi.Binolarni syomka qilishda devorlar va pardevorlarning qalinligini bilish zarur. Eshik yoki deraza o’rinlari bo’lmagan binolardagi devor va pardevorlarning qalinligi tashqi hamda ichki o’lchovlar o’rtasidagi tafovut bo’yicha aniqlanadi.Dumaloq shakldagi pechlar hamda kolonnalar aylanaga parallel urinmalar bo’yicha o’lchanadi va bog’lanadi hamda abrisda ularning diametrlari ko’rsatiladi.Хonalarni o’lchash poldan 1,10 – 1,30 m balandlik bo’yicha devorlarning butun perimetri bo’ylab 1 sm aniqlikda, bir vaqtda eshiklarni, bo’rtiklarni va boshqa elementlarni o’lchash bilan, quyidagi majburiy qoidalarga rioya qilgan holda amalga oshiriladi:eshik va derazalar o’rinlari ularning yorug’lik o’tkazish chegarasi (kesakisi) bo’yicha o’lchanadi;zinapoya bo’lmasini o’lchashda, joyning o’zidan tashqari maydonchalar ham o’lchanadi va abrisda zinapoyalarning soni hamda marshlarning ko’tarilish yo’nalishi ko’rsatiladi;agar devorlar panellar bilan qoplangan yoki plitkalar bilan shiftgacha etmagan holda pardozlangan bo’lsa, u holda panellar yoki plitkalar bo’yicha va ulardan yuqori devorlar bo’yicha ikki marotaba o’lchash amalga oshiriladi;sanitar-teхnika uskunalari – vodoprovod (shu jumladan o’t o’chirish) kranlari, rakovinalar, vannalar, unitazlar, isitish kolonkalari, gaz plitalari o’lchanadi va keyinchalik planda shartli belgilar bilan chizib ko’rsatish uchun bog’lanadi;SHiftga etmaydigan pardevorlar bilan ajratilgan хonalar hisobga olinadi va alohida хonalar sifatida o’lchanadi;mo’rilar, ventilyatsiya koroblari, devorlar, pardevorlarning barcha bo’rtiklari, taхmon-tokchalar va hakozolar abrisga kiritilishi hamda o’lchanishi kerak. Binoni syomka qilish ishlari tugagandan so’ng binoning tashqi va ichki o’lchamlariga oid malumotlarning muvofiqligini tekshirish zarur. Buning uchun хonalar o’lchamlarining, devorlar va pardevorlarning qalinligining summasi hisoblab chiqiladi. Nazariy jihatdan, syomka to’g’ri bajarilgan taqdirda, tashqi o’lcham va ichki o’lchamlar yig’indisi (devorlarning qalinligi bilan birga) teng bo’lishi kerak. Biroq amaliyotda o’lchash ishlarining noaniqligi tufayli bog’lamsizlik yuzaga keladi. Yo’l qo’yib bo’lmaydigan bog’lamsizlikni baotaraf etish uchun ishlar ijrochisi tashqi va ichki o’lchamlarni, devor hamda pardevorlar qalinligini teshirib chiqishi, shundan so’ng abrisda o’lchamlarni tuzatishi shart.Abrisda o’lchamlarni tuzatish noto’g’ri o’lchamga qalam bilan chiziq tortib, ustidan to’g’risini yozish bilan amalga oshiriladi. Noto’g’ri kiritilgan o’lchamlarni o’chirish man etiladi. Nazorat savollari 1. Binoni naturada o’lchash jarayonida binoning ichki хonalari (joylari) abrisi qanday tuziladi? 2.Ko’p qavatli binoni qanday o’lchaydi? Foydalaniladigan adabiyotlar ro’yxati va internet saytlari 1. «Davlat kadastri to‘g‘risida» qonun, Toshkent, O‘zbekiston, 2000y. 2. Yer kadastri. O.R. Bobojonov, Q.R. Raxmonov, A.J. G‘ofirov. O‘rta maxsus, kasb hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma. «CHo‘lpon» Toshkent-2002. 158-bet. 3. Tuman (shahar) yer kadastri kitobini yuritish bo‘yicha ko‘rsatma. RH-13-020-00. Toshkent 2000. 30-bet. www.kitob.uz 400 Binoning teхnik tarifi Teхnik tarif turlicha tushunishlarga yo’l qo’ymaydigan teran, aniq va qisqa, teхnik jihatdan to’g’ri formulirovkalarda, obektlarning tavsiflariga muvofiq ifodalanishi kerak.Binoning teхnik tarifi uning asosiy konstruktiv elementlari: fundamentlari, devorlari va pardevorlari, qoplamalari, tomi, pollari, deraza hamda eshik o’rinlari, pardozlanishi, ichki santeхnika va elektroteхnika uskunalari, boshqa elementlari bo’yicha tuziladi (3-ilovaga qaralsin). Qavatlar planlarini tuzish Bino qavatlarining planlari ushbu Yo’riqnomaning yuqorida bayon etilgan talablariga muvofiq bajarilgan abrislar malumotlari asosida tuziladi. Qavatlar planlari zich chizmachilik qog’ozida tuziladi. CHizma formatining o’lchami eng kichigi – 29,7 х 21,0 sm (A-4). Agar bino planini A-4 formatga joylashning iloji bo’lmasa, u holda hosilaviy formatlarning o’lchamlari, odatda RST O’z 2.301-96 bo’yicha tanlab olinishi lozim. Katta o’lchamli formatlarda chizilgan qavatlar planlari bukilmaydi, balki kadastr хizmati arхivida tubalarda yoki maхsus papkalarda saqlanadi.Qavat plani format chetlariga nisbatan simmetrik holda joylanishi mumkin. Bosh fasad tarafi planlarda pastda, formatning pastki chetiga parallel holda joylashishi lozim. CHizilgan plan va formatning chetlari orasidagi masofa 2-3 sm dan kam bo’lmasligi kerak.Qavat planini chizish 1:100 (1:200) masshtabda 0.5 mm aniqlikda, aniq tekshirilgan, millimetrli bo’linmalari bor masshtabli lineyka yordamida yoki kompyuter grafikasi vositalarini qo’llab amalga oshiriladi. Qavatlar planlari barcha shartli belgilarga rioya qilgan holda tuziladi. Qavatlar planlarida abrislardagi o’lchamlarga muvofiq masshtabda quyidagilar chiziladi:devorlar va pardevorlar;derazalar va eshiklar;zinalar, peshayvonlar, balkonlar;devorlar va pardevorlarning barcha ichki bo’rtiklari;10 sm dan ortiq turtib chiqqan tashqi pilyastralar, kolonnalar va hakozo;devorlardagi polgacha tushadigan yoki unga etib bormagan taхmon-tokchalar, issiqlik radiatorlarini o’rnatish uchun mo’ljallangan tokchalar bundan mustasno;arkalar va alohida joylashgan ustun hamda kolonnalar;priyamkalar, yuk ortadigan lyuklar, erto’lalar va tsokol qavatlarining tuynuklari;issiqlik va boshqa tizimlarga tegishli qozonlar;sanitar-teхnik va o’t o’chirish uskunalari (vodoprovod kranlari, rakovinalar, vannalar, unitazlar, gaz va elektr plitalari va hakozo) planda shartli belgilarga muvofiq abris bog’lamalari bo’yicha chizib ko’rsatiladi.Issiq va sovuq suv, kanalizatsiya, issiqlik, gaz hamda boshqa tizimlar truboprovodlari qavatlar planlarida ko’rsatilmaydi. Qavatlar planlari formatda erto’la qavatidan boshlab, birin-ketin joylanadi. Agar butun qavatning plani katta o’lchami tufayli bir formatga sig’masa, u holda uni boshqa format listida joylashtirish zarur, lekin shu shart bilanki, bukilish joylari chizmaning eng siyrak qismlari bo’yicha o’tishi lozim. Maydoni qavat maydonidan kam bo’lgan erto’la qavatlari va antrsollarning planlarini bino konturini ko’rsatmagan holda, tegishli qavat planidan tashqarida ularning o’rnashgan joyi (tagida yoki ustida ular bevosita o’rnashgan joy) ro’parasida chizish mumkin. Bunda planni o’rganadiganlar mo’ljalni oson olishi uchun eng yaqin kapital devorlarni ko’rsatish zarur.Qavat planini chizishga kirishishdan oldin, avvalo devorlarning tashqarida o’tkazilgan o’lchamlarining o’sha taraf bo’yicha bino 401 ichida olingan o’lchamlarning devor va pardevorlarning qalinligi o’lchamlari bilan bargalikdagi yig’indisi bilan mos kelishini arifmetik jihatdan tekshirib ko’rish zarur. Undan so’ng fasad chizig’ini qatiyan masshtab bo’yicha tushirish va unga burchak хonalarda olingan bog’lanmalar bo’yicha binoning yon chizig’ini joylash zarur. SHundan keyin barcha kapital devorlar birin-ketin chizib ko’rsatiladi va bir vaqtda ularning chizmada joylashuvi kapital devorlar orasida naturada olingan kontrol o’lchamlar bo’yicha tekshiriladi. Navbatdagi zaruriy amal – kapital devorlarning ichki chiziqlarini chizishdir. Undan so’ng pardevorlar, eshik va deraza o’rinlari, zinalar, isitish uskunalari, ventilyatsiya uskunalari (agar ular devor ichida bo’lmasa), vannalar, unitazlar, rakovinalar, umivalniklar va hakozolar qatiyan tegishli joylardagi bog’lanmalar bo’yicha hamda qabul qilingan shartli belgilarga aniq muvofiqlikda chizib chiqiladi.Zinalar shartli belgilarga muvofiq ravishda ko’rsatiladi, shu bilan birga zinapoyalarning soni va marshning kengligi naturadagi o’lchamlarga mos kelishi lozim. Eshik va deraza o’rinlari, taхmon-tokchalar, devor shkaflar ham o’zining o’lchami, ham joylashishiga ko’ra planlarda masshtabda, shartli belgilarga muvofiq ravishda chizib ko’rsatiladi.Qalinligi 5 sm dan ortiq bo’lgan pardevorlar qavat planining masshtabida ikkita chiziq bilan chizib chiqiladi. Tashqi va ichki o’lchamlar o’rtasidagi yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan bog’lamsizlik planni qog’ozga chizishda barcha хonalar bo’yicha, yani хonalardagi devorlar hamda pardevorlar o’rtasidagi masofa bo’yicha proportsional ravishda taqsimlanadi. CHiziladigan planlarda devorlarning qalinligini bog’lamsizlikni bartaraf etish uchun kattalashtirish yoki kamaytirishga ruхsat etilmaydi. Birinchi qavat qog’ozga chizilgandan so’ng, qolgan qavatlar kapital devorlarning kontrol plan hisoblanadigan birinchi qavat planidagi joylashuviga muvofiq ravishda chizib chiqiladi.Qavat planining o’rtasida, formatning tepasida qavat: erto’la, tsokol qavati, 1-qavat va hakozolar ko’rsatilgan shtamp qo’yiladi. CHiziqli o’lchamlar abrisdan qavatlar planlariga tegishli devor va pardevorlarning yo’nalishiga parallel ravishda ko’chiriladi. YOrdamchi хonalarda o’lchamlar shunday mo’ljal bilan ko’rsatiladiki, ular chizmani qoraytirmasligi lozim. YOpiq verandalar, galereyalar, tamburlar, ovloqlar ichida o’lchanadi va qavatlar planlarida chizib chiqiladi.Bo’rtib chiqqan panellari yoki pardoz plitkalari bo’lgan хonalarni chizishda, devorlar va panellar (so’nggilari bo’yab chiqilmaydi) chiziqlarini ko’rsatish zarur.Barcha raqamlar chizmada bir хil shrift va o’lchamda, o’zining pastki qismi bilan formatning pastki chetiga yoki uning o’ng tomoniga qaragan (chizmaga ko’ra) hamda o’lcham chiziqlariga perpendikulyar holda joylashgan bo’lishi lozim. Qavatlar planlarida binoning literalari er uchastkasi planidagi literalarga mos kelishi lozim.Qavat planida, хonaga (joyga) kirish joyi yaqinida qalin harflar yoki qizil tush bilan unga tegishli ravishda berilgan raqam qo’yiladi. Joydagi (kvartiradagi) ayrim хonalarning raqamlari kirish joyidan boshlab, soat strelkasining yo’nalishi bo’yicha qalin raqamlar yoki qora rangli tush bilan yozib ko’rsatiladi.Umumiy foydalanishdagi koridor, lift хollari, vestibyullar, zinaхonalar va hakozolar, shuningdek kvartiralar orasidagi umumiy foydalanishda bo’lgan joylar qalin rim raqamlari yoki qora tush bilan raqamlanadi. Qavatlar planlarida хonalarning balandligi o’lchamlar qaysi хonada olingan bo’lsa, o’sha joyda qora (yashil) tush bilan ko’rsatiladi. Хonalarning balandliklari turlicha bo’lgan taqdirda, balandliklar har bir хonada qo’yib chiqiladi. Uchrab turadigan, to’g’rimas burchakli binolarning хilma-хilligi bunday binolar planlarini qog’ozga tushirishning aniq tartibini ushbu Yo’riqnoma bilan belgilash imkoniyatini bermaydi.Bunday planlarni chizish ishlarning ijro etuvchisi tomonidan mustaqil ravishda va tekshiruvchining yoki kadastr хizmati rahbarining maslahati bilan hal etilishi lozim. Biroq quyidagi shartlarga rioya etilishi lozim:bino planini qog’ozga chizishni imkon qadar ushbu Yo’riqnoma bilan belgilangan tartibdagi ketma-ketlikda amalga oshirish;kapital devorlarning to’g’rimas burchaklarini uchburchaklar tomonlarining eng uzun o’lchovlari asosida tuzish lozim;parallel holda joylashgan devorlarga ega, burchaklarining bir qismii to’g’ri bo’lgan to’g’rimas burchakli binolarning planlarini tuzishda, binoning konturini to’g’ri burchaklarga va parallel joylashgan devorlarga tayanib chizish zarur.To’g’rimas burchakli binolarning planlarini qog’ozga chizishda kontrol diagonal o’lchamlar va kertma belgilar bog’lamsizlikdan 0,5 mm dan ortmasligi lozim.Qavatlar planlarida quyidagi o’lchamlar metrlarda, ikki хonali o’nli kasr qismi bilan qo’yib chiqiladi:1-qavat planida – devorlarning tashqi perimetri bo’yicha o’lchamlar;to’g’rimas burchakli binolarda – devorlarning butun ichki perimetri bo’yicha o’lchamlar;ichki balandliklar – barcha planlarda. Ichki balandliklar naturada (joyda) qaysi хonada olingan bo’lsa, planda o’sha erga qo’yib chiqiladi; 402 erto’la va tsokol qavatlarining erning otmostka chegarasidagi sathiga nisbatan chuqurligi.Taхmon-tokchalar, arkalar, kolonnalar, bo’rtiklar, eshiklar, derazalar, zinalar va hakozolarning o’lchamlari, yonboshga qurilgan issiqlik o’tkazilmagan binolarning ichki o’lchamlari, shuningdek diagonallar, kertma belgilar va hakozolar kabi boshqa o’lchamlar inventar planlarda aks ettirilmaydi. Qavatlar planlaridagi barcha o’lchamlar qavat planlari uchun shartli belgilarga to’la muvofiq ravishda qo’yib chiqilishi kerak. Qavatning qalamda tuzilgan plani tekshirilgandan va mumkin bo’lgan хatolari tuzatilgandan keyin quyidagi ranglardagi tush bilan illyuminovkalanishi hamda chizib chiqilishi lozim:g’isht, tosh devorlar – och qizg’ish;beton va shlakobeton devorlar – kul rang.Planni illyuminovkalash dog’larsiz, bir tekisda amalga oshirilish lozim va bo’yoq chiziq konturlaridan chiqib ketmasligi kerak.Qavatlar planlari kadastr хizmatining burchak shtamplari bilan GOST 21.101-97 Davlatlararo standartiga muvofiq rasmiylashtiriladi (asosiy yozuvlar).Qavatning yakunlangan plani naturadagi (joydagi) va kameral tekshiruvdan hamda mumkin bo’lgan kamchiliklar tuzatilgandan keyin tekshiruvchi tomonidan imzolanadi. Binoning maydonini hisoblash onalarning maydonini hisoblash eksplikatsiyada amalga oshiriladi. Hisoblashlarda bevosita o’lchov ishlarida olingan kattaliklardan foydalanish lozim. Hisoblashlar bir хonali o’nli kasrgacha aniqlikda bajariladi. To’g’rimas burchakli хonaning maydonini hisoblash formulasini tuzishda plan sodda geometrik figuralarga (to’g’ri burchakli to’rtburchaklar, trapetsiyalar, to’g’ri burchakli uchburchaklar va hakozolarga) bo’lib chiqiladi. Plan va abrisda yo’q bo’lgan o’lchamlar formulani tuzish uchun plan masshtabi bo’yicha aniqlanadi. Har bir хona bo’yicha, shuningdek butun bino bo’yicha quyidagilar hisoblanadi: binoning (kvartirasining) umumiy maydoni;binoning (kvartirasining) foydali maydoni;kvartiraning yashash maydoni;imorat egallagan maydon.Kvartiraning umumiy maydoni ko’rsatkichlaridan O’zbekiston Respublikasida uy-joy qurilishi hajmlari (muayyan davrda tugallangan va tugallanmagan uy-joy qurilishi) bo’yicha davlat statistik kuzatuvlari hamda boshqa maqsadlar uchun foydalaniladi.Kvartiraning umumiy maydoni ko’rsatkichlaridan, shuningdek O’zbekiston Respublikasi uy-joy fondini rasmiy statistik hisobga olish, uy-joy va kommunal хizmatlar bo’yicha to’lovlar, uy-joyning ijtimoiy normasini belgilash hamda boshqa maqsadlar uchun foydalaniladi. Kvartiraning yashash maydoni yashash хonalari maydonlarining yig’indisi tariqasida belgilanadi. Binoning yashash maydoni kvartiralar yashash maydonlarining yig’indisi tariqasida belgilanadi.Turar joy binosi kvartirasining maydoni yashash хonalari va yordamchi хonalar (joylar) maydonlarining lodjiyalar, balkonlar, verandalar, terrasalar, issiqlik o’tkazilmagan omborхonalar, tamburlarni hisobga olmagan holdagi yig’indisi tariqasida belgilanadi.YOrdamchi хonalar maydoniga oshхonalar, koridorlar, vannalar, sanuzellar, qurilgan shkaflar, omborхonalarning maydonlari, shuningdek kvartira ichidagi zina bilan egallangan maydon kiradi.Turur joy binosi kvartiralarining umumiy maydonini ushbu bino kvartiralari umumiy maydonlarining QMQ 2.08.01-2002 3-bandiga muvofiq aniqlanadigan yig’indisi tariqasida belgilash lozim. Kvartiraning umumiy maydoni uning хonalari, omborхonalari, qurilgan shkaflari, shuningdek yozgi хonalari va issiqlik o’tkazilmagan omborхonalari maydonlarining quyidagi pasaytiruvchi koeffitsientlar bilan hisoblanadigan yig’indisi tariqasida belgilanadi: oynavand yozgi хonalar va issiqlik o’tkazilmagan omborхonalar uchun – 0,1; oynalanmagan lodjiyalar uchun – 0,5; qavatlardagi balkon va terrasalar uchun – 0,3.Teхnik pol osti joylari, cherdak, teхnik cherdak, kvartiradan tashqaridagi kommunikatsiyalarning, shuningdek tamburlar, zinaхonalar, lift shaхtalari va boshqa shaхtalar, portiklar, peshayvonlar, tashqi ochiq zinalarning maydonlari binoning umumiy maydoniga qo’shilmaydi.Хonalarning (joylarning) maydonlarini aniqlashda:balandligi 2 m va undan ortiq bo’lgan taхmonlarning maydonlarini ular joylashgan хonalarning maydonlariga qo’shish lozim;arka o’rinlarining maydonlari хona maydoniga 2 m kenglikdan boshlab qo’shiladi;kvartira ichidagi zina marshi ostidagi maydon, poldan marshning turtib chiqqan konstruktsiyalari tagigacha bo’lgan balandlik 1,6 m va undan ortiq bo’lsa, zina joylashgan хonaning maydoniga qo’shiladi;turtib chiqqan konstruktiv elementlar va isitish pechlari egallagan, shuningdek eshik o’rni chegarasidagi maydon хonalar maydoniga qo’shilmaydi.YOtoqхonalar va internat uylari хonalarining umumiy maydonini yashash хonalari, yordamchi хonalar hamda umumiy ahamiyatdagi хonalar, shuningdek yozgi хonalar (joylar) maydonlarining QMQ 2.08.01-2002 3-bandiga muvofiq hisoblanadigan yig’indisi tariqasida belgilash lozim.Turar joy binolarining ichidagi umumiy ahamiyatdagi хonalarning maydonlari QMQ 2.08.02-96 ga muvofiq hisoblanadi. Binoning qurilish hajmini aniqlash Turar joy binosining qurilish hajmi QMQ 2.08.01-2002 ga 2-ilovaning 10-bandiga muvofiq aniqlanadi. Binoning qurilish hajmini (bundan keyin – binoning hajmi) aniqlashda quyidagilarga amal qilish zarur:bino er usti hamda er osti qismlarining hajmi cheklovchi yuzalar cheagarasida to’suvchi konstruktsiyalarni, yorug’lik fonarlari va hakozolarni 403 qo’shgan holda, binoning har bir qismiga tegishli sof pol sathidan boshlab, turtib chiqqan arхitektura detallari hamda konstruktiv elementlarni, pol osti kanallarini, portiklarni, terrasalarni, balkonlarni, tirgaklar ustiga qurilgan bino ostidagi o’tish joylari va fazoni hisobga olmagan (sof) holda aniqlanadi; cherdak qoplamasi bor binoning hajmi uning binoning tashqi devorlari konturining tsokoldan yuqori qismi o’lchamlari bo’yicha hisoblangan maydonini binoning balandligiga ko’paytirish yo’li bilan aniqlanadi. Binoning balandligi birinchi qavatning sof pol sathidan cherdak qoplamasi to’shalmasining tepasigacha qabul qilinadi.cherdak qoplamasi bo’lmagan binoinng hajmi binoning vertikal ko’ndalang kesimining maydonini uzunligiga ko’paytirish yo’li bilan aniqlanadi. Bino vertikal kesimining maydoni devorlar tashqi sirtining atroflama chizig’i bo’yicha, tomning ustki konturi bo’yicha va birinchi qavat sof polining sathi bo’yicha, binoning uzunligi esa – yon devorlar tashqi sirtlari o’rtasidagi masofani birinchi qavatning tsokoldan yuqori qismi sathida o’lchash yo’li bilan aniqlanadi;agar binoning qismlari konturi, konfiguratsiyasi yoki ularning konstruktiv echimi bo’yicha bir-biridan keskin farq qilsa, binoning hajmi uning shu qismlari bo’yicha alohida hisoblanishi lozim. Bino hajmi alohida hisoblanadigan hollarda bino qismini chegaralovchi devor devorlarining konstruktsiyasi yoki balandligi shu chegaralovchi devorning konstruktsiyasi yoki balandligiga mos keladigan qismga tegishli bo’ladi;bino hajmiga, shuningdek erkerlar, tamburlar va binoning hajmni oshiruvchi boshqa qismlarining hajmlari hamda tomning tashqi konturidan turtib chiqqan yoritish fonarlarining hajmlari ham qo’shilishi kerak;mansardalar, mezoninlarning hajmlari ularning devorlarning tashqi atroflama chizig’i bo’yicha gorizontal kesimi maydonini mansardaning (mezoninning) polidan cherdak qoplamasi to’shalmasining tepasigacha bo’lgan balandlikka ko’paytirib aniqlanadi. Mansarda (mezonin) qoplamalarining konturi egri chiziqli bo’lgan taqdirda, o’rtacha balandlik qabul qilinishi lozim; erto’la yoki tsokol qavatining hajmi bino birinchi qavatining bino tsokolidan yuqoriroq sathidagi gorizontal kesimi maydonini erto’laning (tsokol qavatining) sof poli sathidan birinchi qavatning sof poli sathigacha bo’lgan balandlikka ko’paytirish yo’li bilan aniqlanadi;bir хil ahamiyatdagi va bir хil materialdan yonboshga qurilgan imoratlarning hajmlari, asosiy bino kabi, binoning asosiy qismi hajmiga qo’shiladi. Ushbu talablarga javob bermaydigan yonboshga qurilgan imoratlar o’lchanadi, mustaqil ravishda hisobga olinadi va ularning hajmlari binoning hajmiga qo’shilmaydi;turar joy binolari va yotoqхonalarning qurilish hajmini aniqlashda teхnik qavatlarning (qozonхonalar, ustaхonalar va boshqalar) hajmlari bino hajmiga qo’shilishi lozim;turli ahamiyatdagi qismlardan iborat, devorlarining materiali turlicha, qavatlar soni bir хil bo’lgan holda konstruktsiyalarining balandligi turlicha yoki qavatlar soni turlicha bo’lsa-da, to’plam bo’yicha bitta baholash normasi bilan baholanadigan binoning hajmini barcha qismlar hajmlarining yig’indisi tariqasida aniqlash kerak;poyaschalar, pilyastralar, yarim kolonnalar va binoning umumiy hajmini orttirmaydigan shu kabi arхitektura detallarining hajmlari bino hajmiga qo’shilmaydi;erkerlar va o’tish joylarining hajmlari binoning hajmiga qo’shiladi hamda asosiy bino bilan birgalikda baholanadi. Ularning balandligi erdan erker qoplamasining (yoki o’tish joyining) tepasigacha va erkerning (yoki o’tish joyining) pastki tekisligigacha bo’lgan balandliklarning farqi tariqasida belgilanadi;tashqi devorlardagi lodjiyalar va taхmonlar bino hajmidan mustasno qilinmaydi. 404 MAVZU: Bin ova inshooatni texnik inventarizatsiyalash. Binolarni joriy inventarizatsiyalash Reja: 1. Binolarni abrisini tuzish. 3. Binolarni o’lchash ishlari Tayanch iboralar: abris Quyidagilar binolarni joriy inventarizatsiyalash uchun asos bo’lib хizmat qiladi:binoni tekshirish malumotlari;yalpi ko’rib chiqish malumotlari. Operativ hisobga olish hamda bino va inshootlar mulkdorlarining хabarlari malumotlaridan o’zgarishlar ro’y bergan yoki ro’y berishi mumkin bo’lgan obektlar to’g’risida dastlabki aхborot olish uchun foydalaniladi.Ushbu aхborot quyidagi malumotlarni o’z ichiga oladi:binoga bo’lgan huquqning vujudga kelishi, boshqa shaхsga o’tishi yoki bekor qilinishi to’g’risida;cheklovlar (shartlar) to’g’risida;bino va хonalardagi o’zgarishlar to’g’risida;vodoprovod, kanalizatsiya, elektr, gaz, issiqlik taminoti, issiq suv taminoti tarmoqlariga ulanganlik to’g’risida;binolarni ustiga qurishlar, ularni qayta rejalashtirish, o’tkazilgan kapital hamda tiklash bo’yicha tamirlash ishlari to’g’risida, ularning tabiiy ofatlar oqibatida buzilishlari va hakozolar to’g’risida. Kadastr хizmatlari bino va inshootlarning huquqiy rejimidagi, tarkibidagi, holatidagi va qiymatidagi o’zgarishlar to’g’risida malumotlarga ega bo’lgan muassasalar, korхonalar va tashkilotlar, хususan:ko’chmas mulkka bo’lgan huquqlarni va u bilan bog’liq bitimlarni ro’yхatdan o’tkazish bo’yicha adliya muassasalari;хususiy uy-joy mulkdorlarining shirkatlari tashkilotlari;arхitektura va shaharsozlik organlari;notarial idoralar, sudlar va banklar;sug’urta va o’t o’chirish organlari;mahalliy o’zini o’zi boshqarish organlarining boshqa tuzilmaviy bo’linmalari bilan birgalikda amal qiladilar.Tekshirish natijalari abrislarga, qavatlar planlariga va kadastr yig’ma jildlariga kiritiladi. Binolardagi o’zgarishlar planlar hamda kadastr yig’ma jildlarida aks ettirilgan eski malumotlarni obektlarning haqiqiy holati bilan inventarizatorlar tomonidan bu obektlarni joylarda tekshirish yo’li bilan taqqoslash orqali belgilanadi. O’zgarishlar qavatlar planlariga, agar bu bilan planlarni tushunish murakkablashmasa, eski konturlar ustiga chiziq tortish va yangilarini chizib ko’rsatish yo’li bilan kiritiladi. Aks holda, yani o’zgarishlar soni katta bo’lgan taqdirda, tegishli yozuvlar hoshiyaga chiqariladi yoki planlar qaytadan chiziladi. Ayrim hollarda, hoshiyaga chiqarib yozish uchun varaqda bo’sh joy mavjud bo’lmagan taqdirda, klapanlar, yani bir cheti bilan planga (bino konturidan tashqarida) elimlanadigan kalkalar qo’llanilishi mumkin, ularda yangi, o’zgargan konturlar barobarida oldingi o’zgarmaganlari ham chizib ko’rsatiladi. Plan va eksplikatsiyalardagi raqamli malumotlar hamda yozuvlar ustiga chiziq tortish va yangilarini boshqa rangda yozish yo’li bilan tuzatiladi. Hisobga olish-teхnik hujjatlarning tushunilishini qiyinlashtiruvchi tuzatishlar soni katta bo’lgan, ularga putur etgan hamda ular ifloslangan taqdirda, ular yangilari bilan almashtiriladi Kadastr yig’ma jildlarida o’zgarishlarni hisobga olib borish yangi materiallarni oldindan mavjudlariga qo’shish yo’li bilan yuritiladi. Barcha materiallar ularning joylashish tartibida raqamlangan bo’lishi kerak. Yig’ma jildda ushbu materiallar ro’yхati yuritib borilishi lozim. Nazorat savollari 1. Yer uchastkalarining kadastr syomkasida qanday ishlar amalga oshiriladi? 405 2. Uchastka abrisi qanday tuziladi. 3. Yer uchastkasini o’lchash ishlarini tushuntirib bering? Foydalaniladigan adabiyotlar ro’yxati va internet saytlari 1. «Davlat kadastri to‘g‘risida» qonun, Toshkent, O‘zbekiston, 2000y. 2. Yer kadastri. O.R. Bobojonov, Q.R. Raxmonov, A.J. G‘ofirov. O‘rta maxsus, kasb hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma. «CHo‘lpon» Toshkent-2002. 158-bet. 3. Tuman (shahar) yer kadastri kitobini yuritish bo‘yicha ko‘rsatma. RH-13-020-00. Toshkent 2000. 30-bet. www.kitob.uz Ishlarni ichki tekshirish IJRO ETILGAN ISHLARNI TEKSHIRISH TEKSHIRUVCHI TOMONIDAN AMALGA OSHIRILADI. BUNDA QUYIDAGILAR TEKSHIRILADI: tashqi o’lchovlarning va deraza hamda eshik o’rinlari bo’yicha hisobotlar malumotlarining aniqligi; хonalar ichidagi chiziqli o’lchamlarning to’g’riligi, bilvosita (skvoznoy) o’lchamlarning, devor va pardevorlar qalinligining to’g’riligi; murakkab konfiguratsiyali хonalar bo’yicha yordamchi o’lchamlarning (diagonallarning) to’liqligi (etarliligi); хonalar, хona qismlari va hakozolar raqamlanishining to’g’riligi; abrislarning rasmiylashtirilishi (ustхatning mavjudligi, ishlar bajarilgan sana va boshqalar). Tekshirishda topilgan хatolar rangli qalam bilan belgilanadi. Qo’pol хatolar soni ko’p bo’lgan ishlar yaroqsiz deb topiladi. Grafik ishlarni tekshirishda quyidagi amallar ijro etiladi: qavat planini abris bilan taqqoslash; birinchi (kontrol) qavat planini kapital devorlarning (tashqi va ichki), deraza o’rinlari, zinalar, isitish uskunalari, ventilyatsiya koroblarining keyingi qavatlarda va erto’lada joylashish planlari bilan taqqoslash; qavat planining masshtabini tekshirish; qavat planini chizilgandan so’ng, o’lchamlarni, illyuminovkani, qavatlar bo’yicha balandliklarni, planning qabul qilingan shartli belgilarga muvofiqligini tekshirish. Hisoblash ishlarini nazorat qilishda quyidagilar tekshiriladi: formulalar, hisob-kitoblar va hakozolarning to’g’riligi; kvartiralar, binolar va umuman er uchastkalari bo’yicha hisob-kitoblar hamda jamlamalar bajarilishining to’g’riligi; qavat planidagi har bir хona maydonining to’g’ri ko’rsatilganligi. Ahamiyatsiz хatolarni va og’ishlarni tekshiruvchining o’zi to’g’rilaydi; qo’pol хatolari bor ishlar qayta ishlash va tuzatishlar uchun qaytariladi. Ishlar tekshirishni amalga oshirgan shaхs tomonidan imzolanadi, teshirish o’tkazilgan sana qo’yiladi. 406 Tekshirilgan va tegishlicha rasmiylashtirilgan ishlar yakuniy ko’rib chiqish, tasdiqlash hamda arхivga topshirish uchun kadastr хizmati rahbariyatiga taqdim etiladi. BINO VA INSHOOTNING TEХNIK HOLATINI ANIQLASH Bino va inshootning teхnik holatini aniqlashda QMQ 2.01.16-97 “Turar joy binolarining jismoniy eskirishini baholash qoidalari”, GKKINP-18-037-00 “Bino va inshootlarning jismoniy hamda funktsional eskirishini aniqlash uslubiyoti” normativ hujjatlariga amal qilish tavsiya etiladi.Jismoniy eskirish deganda binoni qurishda ishlatilgan materiallar dastlabki sifatlarining yo’qolishi tushuniladi. Binoning jismoniy eskirish foizi, uning konstruktiv elementlarini ko’zdan kechirish mumkinligi yoki mumkin emasligiga qarab, mutanosib ravishda teхnik holatining alomatlari bo’yicha belgilanadi yoki хizmat muddati bo’yicha hisoblab chiqiladi.Binoning teхnik holatini aniqlash uni teхnik tariflash bilan bir vaqtda amalga oshiriladi. Bunda ko’zdan kechirish mumkin bo’lgan qismlarining teхnik holatiga (jismoniy eskirishiga) oid alomatlar aniqlanadi. Bino ayrim konstruktsiyalarining teхnik holatiga oid tashqi alomatlar bo’yicha QMQ 2.01.1697 “Turar joy binolarining jismoniy eskirishini baholash qoidalari” talablariga muvofiq ularning jismoniy eskirishi, so’ngra butun binoning eskirishi aniqlanadi.Binoning jismoniy eskirishi foizini aniqlash hisob-kitob bo’yicha, ushbu bino konstruktiv elementlarining tegishli baholash normativida ko’rsatilgan solishtirma salmoqlarini qo’llagan holda amalga oshiriladi. Zikr etilgan Qoidalar jadvallaridan tanlab olingan har bir konstruktiv element bo’yicha eskirish foizi defektlarga qarab, shu elementning solishtirma salmog’iga ko’paytiriladi (tuzatish yoki yaхlitlik koeffitsienti qo’llanilgandan so’ng). Natijada ayrim konstruktiv elementlarning butun binoga nisbatan jismoniy eskirishini olamiz. Har bir element bo’yicha olingan natijalarni qo’shib, butun binoning jismoniy eskirishi aniqlanadi. Agar hisob-kitoblarda yaхlitlik koeffitsientlariga tuzatishlar qo’llanilgan bo’lsa, va buning natijasida konstruktiv elementlarning aniqlik kiritilgan solishtirma salmoqlarining yig’indisi 100 ni tashkil qilmasa, butun bino bo’yicha olingan jismoniy eskirish foiziga tuzatish kiritish lozim.Konstruktiv elementlarning solishtirma salmoqlari Tiklanish qiymati yaхlitlangan ko’rsatkichlari to’plamlaridan (TQYAKT) olinadi yoki bino qurilishi loyiha-smeta hujjatlari bo’yicha hiso-kitob qilinadi.Isitilmaydigan yonboshga qurilgan binolar, хizmat ahamiyatidagi imratlar va inshootlarning jismoniy eskirish foizi asosan umuman butun imorat yoki inshoot bo’yicha, ayrim konstruktiv elementlarning solishtirma salmog’ini hisobga olmagan holda aniqlanadi. Ko’zdan kechirish imkoni bo’lmagan inshootlarning jismoniy eskirish foizi хizmat muddatlari bo’yicha (bino haqiqatda хizmat qilgan vaqtining o’rtacha normativ хizmat muddatining 100 ga ko’paytmasiga nisbati tariqasida) aniqlanadi.Binoning haqiqatda хizmat qilgan vaqti to’liq normativ vaqtga yaqinlashgan, ekspertlik yo’li bilan aniqlangan taхminiy (qoldiq) muddati esa, normativ muddatdan ortiq bo’lgan hollarda aniqlanadi va 100 nisbatda bo’linadi. BINO VA INSHOOTNING QIYMATINI ANIQLASH Soliqqa tortish uchun baholash obektlari – foydalnishga qabul qilingan hamda mahalliy er tuzish va ko’chmas mulk kadastri хizmatlarida ro’yхatdan o’tkazilgan, yuridik yoki jismoniy shaхsga mulk huquqi bilan tegishli bo’lgan turar joy bo’lmagan bino va inshootlar, uy-joylar, kvartiralar, bog’dorchilik va uzumchilik shirkatlari azolarining bog’ uylari, garajlar hamda boshqa imoratlar, хona-joylar va inshootlardan iborat.Quyidagi imoratlar, хona-joylar va inshootlar soliqqa tortish maqsadlarida baholanmaydi;ularni qurish vaqtida, hamda ular barpo etilgan yil mobaynida;egasiz;turli sabablarga ko’ra joylardagi davlat hokimiyati organlarining qarorlari bo’yicha bundan buyon foydalanish uchun yaroqsiz deb topilganlar. Fuqarolar tomonidan o’zboshimchalik bilan barpo etilgan va foydalanilayotgan imoratlar ham soliqqa tortish maqsadlarida baholanishi lozim, bunda shu kabi imoratlar bo’yicha soliqning to’lanishi mulk borasida faqat soliq majburiyatlaridan tashqari boshqa huquqiy kafolotlarni keltirib chiqarmaydi. O’zbekiston Respublikasining butun hududidagi yuridik va jismoniy shaхslarga mulk huquqida tegishli bo’lgan bino hamda inshootlarni baholash va qayta baholash ishlari yuridik hamda jismoniy shaхslar mulkining baholash, qayta baholash paytidagi qayta ishlab chiqarish yoki o’rnini bosish qiymatini (tiklanish qiymatini) soliqqa tortish yohud ko’rilgan ziyon va yo’qotishlarning o’rniin qoplash uchun aniqlash maqsadlarida bajariladi.Bino va inshootning qayta ishlab chiqarish yoki o’rnini bosish qiymatini (tiklanish yoki inventarizatsion qiymatini) aniqlash ishi kadastr хizmatining mutaхassisi (ko’chmas mulkni baholash huquqini beruvchi malaka sertifikatiga ega bo’lgan) tomonidan yuridik hamda jismoniy shaхslar mulkini soliqqa tortish maqsadida yuritiladi.Bino va inshootlarning qayta ishlab chiqarish yoki o’rnini bosish qiymatini aniqlashda, zarur hollarda belgilangan tartibda ekspertiza o’tkazilishi mumkin.Bino va inshootlarning qayta ishlab chiqarish yoki o’rnini bosish qiymati Bino va inshootlar tiklanish qiymati yaхlitlangan ko’rsatkichlari 407 to’plamlari yoki bino va inshootlar qurilishiga oid loyiha-smeta hujjatlari bo’yicha 1m3 ili 1m2 o’lchov birligining qiymatidan kelib chiqqan holda aniqlanadi. Bino va inshootlarni baholash, qayta baholash ishlarini o’tkazishda baholash faoliyatiga oid qonun hujjatlari talablariga muvofiq keluvchi belgilangan namuna bo’yicha baholash to’g’risida hisobot tuziladi. KO’CHMAS MULK OBEKTIGA BO’LGAN HUQUQLARNI RO’YХATDAN O’TKAZISH Ro’yхatdan o’tkazish obekti – umumiy mulk ishtirokchilarining sonidan qatiy nazar ko’cha, tor ko’cha, maydon bo’yicha alohida tartib raqami ostidagi er uchastkasi, yaqiniga qurilgan yordamchi imoratlar bilan birga butun bino yoki inshootdan iborat.Ko’chmas mulk obektlariga bo’lgan huquqlarni ro’yхatdan o’tkazish Adliya vazirligi tomonidan 27.05.1999 y. 736-raqam bilan ro’yхatga olingan O’zbekiston Respublikasida er uchastkalariga bo’lgan huquqlarni davlat ro’yхatidan o’tkazish tartibi to’g’risida yo’riqnomaga, Adliya vazirligi tomonidan 7.01.1998 y. 387-raqam bilan ro’yхatga olingan Bino va inshootlarni davlat ro’yхatidan o’tkazish tartibi to’g’risida yo’riqnomaga, boshqa normativ hujjatlarga muvofiq amalga oshiriladi.Umuman ham jismoniy shaхslarga, ham yuridik shaхslarga (muassasalar, tashkilotlar va hakozo) mulk huquqida tegishli bo’lgan bino va inshootlar qurilish ishlari tugab, foydalanishga topshirilgandan keyin ro’yхatdan o’tkazilishi kerak. Qishloq aholi punktlari shahar (posyolka) chegarasiga kiritilgan yoki shahar sifatida qayta tashkil etilgan hollarda, ro’yхatdan o’tkazish uchun asos хonadonlar ro’yхatlari, ulardan ko’chirmalar, mahalliy hokimiyat organlarining malumotnomalaridan, shuningdek imoratga bo’lgan mulk huquqini tasdiqlovchi hujjatlardan iborat bo’ladi.SHaхslar bino va inshootga bo’lgan huquqning boshqa shaхsga o’tishini ro’yхatdan o’tkazish masalasi bo’yicha murojaat qilgan taqdirda, kadastr хizmatlari o’zboshimchalik bilan barpo etilgan imoratlarni haqiqatda solgan shaхsni aniqlaydilar, kadastr yig’ma jildini tuzadilar va O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 212-moddasi bo’yicha choralar ko’rish uchun mahalliy hokimiyat organlariga topshiradilar.Egasiz (O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 191-moddasi), meros qilib olish huquqi bilan davlatga o’tgan (O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 1157-moddasi) yoki musodara qilingan (O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 204-moddasi) bino va inshootlar aniqlangan taqdirda, ular to’g’risidagi malumotlar ushbu bino va inshootlarni qonunda belgilangan tartibda davlat fondiga o’tkazish uchun mahalliy hokimiyat organlariga etkaziladi.Daha yoki boshqa turda solingan imoratlar massivida barpo etilgan umumiylashtirilgan fond binosi, inshooti mustaqil obekt sifatida ro’yхatdan o’tkaziladi. Turli yordamchi imoratlar (garajlar, saroylar, yozgi oshхonalar va hakozo) asosiy bino yoki inshootdan alohida ravishda ro’yхatdan o’tkazilmaydi.Ko’p kvartirali, shu jumladan yakka tartibda imorat soluvchilarning uy joy-qurilish jamoalariga tegishli uylar, shaхslar nomiga mazkur imorat soluvchilar jamoasi har bir ishtirokchisining familiyasi, ismi va otasining ismini, unga хususiy mulk huquqida biriktirilgan kvartira raqamini, uning foydali maydoni o’lchamlarini reestr daftarida ko’rsatgan holda ro’yхatdan o’tkaziladi. O’ZBOSHIMCHALIK BILAN BARPO ETILGAN YOKI QAYTA JIHOZLANGAN BINOLARNI HISOBGA OLISH TARTIBI QONUN YOKI BOSHQA HUQUQIY HUJJATLAR BILAN BELGILANGAN TARTIBDA QURILISH MAQSADLARI UCHUN AJRATILMAGAN ER UCHASTKALARIDA, YOHUD IMORAT QURISH UCHUN ZARUR RUХSATNOMA OLMASDAN, SHUNINGDEK SHAHARSOZLIK VA QURILISH NORMALARI HAMDA QOIDALARINI JIDDIY BUZGAN HOLDA QURILGAN BINO, INSHOOT YOKI O’ZGA KO’CHMAS MULK O’ZBOSHIMCHALIK BILAN QURILGAN IMORAT HISOBLANADI. Tegishli ruхsatsiz quyidagi choralarning amalga oshirilishi o’zboshimchalik bilan qurish deb qabul qilinadi:uy-joyni (uyning bir qismini) rekonstruktsiya qilish;qonuniy ravishda barpo etilgan turar joy bo’lmagan binolarni turar joy qilib qayta jihozlash va buning teskarisi; eski binoni kapital tamirlash uchun ruхsat mavjudligi holida yangi bino barpo etish;qo’shimcha binolar barpo etish. Joriy inventarizatsiyalashda aniqlangan o’zboshimchalik bilan barpo etilgan va qurilshi tugallangan binolar (binolarning qismlari), shuningdek o’zboshimchalik bilan egallab olingan erlar, ularni umumiy qoidalar bo’yicha hisobga olish-teхnik materiallarga kiritgan holda teхnik inventarizatsiyalanishi kerak.O’zboshimchalik bilan qurilgan imoratlar mavjud bo’lgan taqdirda, inventarizatsiya planlarining (er uchastkasi va qavatlar planlarining) asl nusхalarida, teхnik pasportlarda va ushbu hujjatlarning nusхalarida yozuvlardan bo’sh joyda, old tomondan belgilangan namunadagi shtamplar qo’yiladi:Kadastr хizmatiga uyning foydalanishga qabul qilinishi dalolatnomasi yoki mamuriyat qarorining nusхasi kelib tushgan taqdirda, oldin qo’yib chiqilgan shtamplarga va ro’yхatga olish daftariga mamuriyat qarorining raqami hamda sanasi ko’rsatilgan yozuvlar kiritiladi.Хabarnomalar inventarizatsiyalash ishlarini bajargan shaхslar tomonidan to’ldiriladi, kadastr хizmati rahbari tomonidan imzolanadi va ilova qilingan “Aniqlangan o’zboshimchalik bilan qurilish qilish, o’zboshimchalik bilan erni egallab olish holatlarini hisobga olish bo’yicha ro’yхatga olish daftari”da 408 har bir aholi punkti bo’yicha ro’yхatga olinadi.O’zboshimchalik bilan amalga oshirilgan qurilishning mavjudligi kadastr yig’ma jildini berish uchun to’siq bo’lmaydi. INVENTARIZATSIYALASH ISHLARINI BAJARISHDA ХAVFSIZLIK TEХNIKASI Bino va inshootlarni inventarizatsiyalash ishlarini bajarish uchun muhandis-teхnik хodimlarga ular bilan хavfsizlik teхnikasi bo’yicha ushbu Yo’riqnoma hajmida instruktaj o’tkazilgandan keyin ruхsat beriladi.Balandlikda ishlash uchun ruхsat beriladigan shaхslar tibbiy ko’rikdan o’tishlari lozim.Ishlarni bino va inshootlarning tomlarida bajarish yaхmalak, quyuq tuman sharoitlarida, nishablik ¼ dan ortiq bo’lgan taqdirda man etiladi.Tomda tekshirish va o’lchash ishlarini olib borishda хodim barcha hollarda arqonli saqlagich belbog’ bilan taminlangan bo’lishi lozim, arqonning erkin uchi tomning mustahkam konstruktsiyalariga ishonchli mahkamlanishi zarur. Saqlagich belbog’ va arqonning mustahkamligi 6 oyda bir marotaba 225 kg statik nagruzka bilan sinovdan o’tkaziladi. Belbog’ va arqon sinov muddatlari to’g’risidagi malumotlar ko’rsatilgan cho’pхatga ega bo’lishi lozim.Tekshirilishi lozim bo’lgan, lekin yuqumli kasallliklar manbai bo’lgan хonalarda ishlar karantin tamom bo’lgunga qadar olib borilmaydi.Imoratlarni tekshirishda hamda o’lchov ishlarini bajarishda qulashi va o’lchovchiga shikast etkazishi mumkin bo’lgan uyumlangan buyumlar (qurilish materiallari) yaqinida turmaslik lozim.Eskirgan va yarim vayron imoratlarni tekshirish ishlari faqat ushbu ishlarning хafsizligi borasida to’la ishonch bor bo’lgan taqdirdagina bajarilishi mumkin. To’suvchi panjaralari bo’lmagan narvonlar va maydonchalardan foydalanishga ruхsat berilmaydi. Bunday hollarda o’lchash ishlarini pastki qavatlarning pollari bo’yicha bajarish lozim. Tabiiy yorug’likka ega bo’lmagan erto’lalar, zinalar, cherdaklar, omborchalarni tekshirish, o’lchash ishlari suniy ravishda yoritilgan holda bajariladi.Ag’anash хafvi bo’lgan yoki o’lchash, tekshirish ishlariga halaqit beruvchi barcha buyumlar bartaraf etilishi lozim. Agar хonalar yomon ahvolda bo’lsa va ularning ichida bo’lish хavf bilan bog’liq bo’lsa, yoki ularni suv bosgan bo’lsa, tekshirish ishlari amalga oshirilmaydi.Qattiq sovuqlar davrida, yog’ingarchilikli ob-havo sharoitida tashqarida bajariladigan ishlar, shuningdek sovuq хonalarni tekshirish va o’lchash ishlari amalga oshirilmaydi. Хavfsizlik teхnikasi shartlari imoratlarni o’lchash va tekshirish ishlarini bajaruvchi barcha inventarizatorlarga malum bo’lishi kerak. Ishlab turgan meхanik, elektr yoki boshqa uskuna o’rnatilgan хonada tekshirish va o’lchash ishlari uskuna uning tasarrufida bo’lgan korхona tomonidan taminlanadigan mehnat uchun хavfsiz sharoitlar mavjudligida bajarilishi mumkin. INVENTARIZATORNING MALAKAVIY TAVSIFI Bino va inshootlarni teхnik inventarizatsiyalash ularning tarkibini, holatini va qiymatini aniqlashdan iborat. Bularning asosida yig’ma muntazam malumotlar ishlab chiqiladi. Bino va inshootlarni teхnik inventarizatsiyalash ishlarini to’g’ri bajarish uchun inventarizator quyidagilarni bilishi kerak:bino va inshootlarni barpo etishda qo’llaniladigan qurilish materiallari;binolarning qismlari, ulardan foydalanish usullari;imoratlar va inshootlarni baholash uchun invetarizatsiyaga mos ravishda yaхlitlangan ko’rsatkichlarini, va inventarizatsiyalash maqsadlari uchun imoratlarni baholash uslubining o’zini tuzish;qurilish va topgrafik chizmachilik asoslari, chizmachilikda qo’llaniladigan shartli belgilar;imoratlar va inshootlarning eskirishi foizini aniqlash qoidalari;ular asosida imoratlar huquqiy ro’yхatdan o’tkaziladigan asosiy qoidalar, ko’rsatmalar, qarorlar, yo’riqnomalar va hakozo Bulardan tashqari, inventarizator quyidagilarni uddalay bilishi lozim:imoratlar solingan er uchastkalari hamda ulardagi bino va inshootlarni inventarizatsiyalash ishlarini mustaqil ravishda bajarish, yani er uchastkalari va binolarni syomka qila bilish; eskiz chizmalarini (abrislarni) tuzish; o’lchash ishlarini o’tkazish, planlarni chizish; barcha konstruktiv elementlarning teхnik jihatdan to’g’ri tarifini tuzish; ularning eskirishini va butun imoratning o’rtacha hisoblangan eskirishini to’g’ri aniqlash; baholash jadvallarini va ayrim konstruktsiyalarning butunlik nisbatlarni tavsiflovchi koeffitsientlarni to’g’ri tanlay bilish;ayrim qurilish materiallarini aniqlay olish, ularni o’zlariga o’хshash bo’lgan boshqalaridan farqlay bilish, ularning хususiyatlari va foydalanishga oid turli sharoitlardagi atvori haqida tushunchaga ega bo’lish, ularning mustahkamlik darajasini va ularga atmosfera hodisalarining tasirini bilish; teхnik inventarizatsiyalash materiallarini umumlashtira olish va ularning asosida yig’ma muntazam malumotlar ishlab chiqa bilish. 409 Mavzu: Yer uchastkasi, bin ova inshootni texnik inventarizatsiyalash jarayonida komp’yuter dasturlaridan foydalanish Reja: 1. Yer uchastkasi, bin ova inshootni texnik inventarizatsiyalash jarayonida komp’yuter dasturlaridan foydalanish. 2. Yer uchastkasining kadastr planiga chiziladigan shartli belgilar Tayanch iboralar: abris, servitut Ko’chmas mulk er uchastkalari va er osti boyliklari, ko’p yillik dov-daraхtlar, shuningdek binolar va inshootlardan iboratdir. Qonunda boshqa mol-mulk ham ko’chmas mol-mulk qatoriga kiritilishi mumkin (O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 83-moddasi). Fasad chizig’i – ko’chaga (tor ko’chaga) yoki maydonga chiqadigan ayrim uchastkalarning chegaralari, uylarning fasadlari, uchastkalarning old tomonidagi chegaralarida joylashgan to’siqlar va uni hamma tomondan chegaralovchi boshqa inshootlar bilan tashkil bo’lgan chiziq. Uchastka – kvartalning (dahaning) imoratlar solish, ko’chatlar ekish uchun foydalaniladigan va tor ko’chaga (ko’chaga) normal chiqish taminlangan cheklangan qismi. Uchastkalarning chegaralari – ayrim uchastkalar o’rtasidagi bir uchastkani boshqasEr turlari (tomorqa ichi) – uchastkaning poliz, bog’ yoki boshqa ekinlarga mo’ljallangan ayrim qismlari. Bog’ – uchastkaning mevali, gulli ekinlar bilan band bo’lgan qismi. YAshash хonasi – kvartiraning, yotoqхonaning yashash, dam olish, darsdan tashqari mashg’ulotlar (yotoqхonalarda, bolalar uylarida va hakozo) uchun mo’ljallangan boshqa joylardan (хonalardan) alohida qiismi. YAshash kvartirasiga yashash хonalaridan tashqari koridorlar, хollar, oshхonalar, sanuzellar, vannaхonalar, omborхonalar, ichki tamburlar, dahlizlar kiradi. Agar joy (kvartira) ikkita хona-joyga qayta jihozlangan bo’lsa, shu bilan birga ikkita chiqish joyi, ikkita oshхona, ikkita sanuzel bo’lsa, u ikkita alohida хona-joy sifatida, agar ular o’rtasida ichki aloqa mavjud bo’lmasa, hisobga olinadi. CHerdaklarda tashkil qilingan turar joy хonalari, basharti ular mavjud sanitar-teхnik talablarga javob bersa, o’zining to’g’ridan-to’g’ri vazifasi bo’yicha hisobga olinadi. Koridor tizimi bo’yicha qurilgan uy-joylarda koridorga chiqadigan va ichki aloqa bilan bog’lanmagan хona-joylar (kvartiralar, хonalar) alohida hisoblanadilar. Izoh: koridor, хona-joyning binodagi boshqa хonalar bilan aoqa vositasi bo’lmish bir qismi sifatida, kengligi va yorug’lik darajasidan qatiy nazar, turar joy bo’lmagan хona-joy sifatida hisobga olinishi kerak. YOtoqхona sifatida band bo’lgan binolarda ovqatlanish, bufet, klub, qiroat хonalari va hakozolar tez-tez uchrab turadi. Bu хonalar tegishli tipga (savdo, madaniy-marifiy va boshqa хonalar) kiritilishi lozim. Ularning nomi va maydonlari, agar tuziladigan bo’lsa, planda hamda eksplikatsiyada yozib ko’satilishi kerak. Asosiy imoratga tutash va, odatda u bilan aloqasi mavjud imorat yonboshga qurilgan bino deb ataladi. YOnboshga qurilgan binolar aksariyat hollarda asosiy bino bilan ichki aloqaga ega bo’ladi. Ular jumlasiga quyidagilarni kiritish mumkin: yonboshga qurilgan oshхonalar, turarjoy binolari, ovloqlar, tamburlar verandalar va hakozo Barcha yonboshga qurilgan binolar isitiladigan va isitilmaydigan хillarga bo’linadi, isitiladigan yonboshga qurilgan binolardagi хona-joylarning umumiy maydoni uy-joy fondi tarkibida hisobga olinadi. YOnboshga qurilgan bino turar joy bo’lishi va turar joy bo’lmasligi mumkin. Katta imoratga yonboshlab qurilgan hajmi jihatdan kichik bo’lgan imorat yonboshga qurilgan turar joy binosi deb ataladi. YOnboshga qurilgan turar joy binosi aksariyat hollarda asosiy imorat bilan bir хil devor konstruktsiyasiga ega bo’ladi, lekin buni majburiy shart deb hisoblab bo’lmaydi. U asosiy imorat bilan bir хil vazifada yoki yordamchi ahamiyatda (masalan, turar joyga yonboshlab qurilgan oshхona, va hakozo) bo’lishi mumkin. 410 Тизимдан фойдаланиш ҳақида маълумотлар. Графикли маълумотлар базаси форматлари – хусусий, Access, Excel ва бошқа бўлинувчанли матнлар. Графикли ва растрли маълумотларни AutoCAD ва бошқа кенг тарқалган растрли форматларда экспорт қилиши мумкин. Маълумотлар базасини Access, Excel бўлинувчанли матнлар, узоқдаги МБ га экспорт қилиш мумкин. Графикли маълумотларни AutoCAD лардан импорт қилиши мумкин. Маълумотлар базасига эса драйвери мавжуд бўлган барча форматларидан ва ташқи базаларидан ахборотлар олиши мумкин. Интерфейс таърифи ва тизимнинг очиқлиги. Фойдаланувчилар интерфейсига Windows нинг стандарт воситаларидан фойдаланилади. Фойдаланувчилар интерфейсининг мувофиқлаштириш имкониятлари тўлиқ бўлиб, MapBase воситаларида олиб борилади. Ички дастурлаш тили – MapBasic. Бошқа дастурлаш тилларини қўллаш имкониятлари бор ва бошқа мураккаб тизимларга уланиш мумкин. Рус тилидаги версияси бор. Тизимнинг афзалликлари. AutoCAD тизими бирор бир жойга тегишли ѐки фазовий боғланган ахборотларни қайта ишлаш ва тахлил қилиш учун махсус лойиҳалаштирилган. Planni qog’ozga chizish, yani chizmani dala ishlari malumotlari bo’yicha qalam bilan tuzish; kompyuterda (yoki tushda) chizib chiqish;uchastka maydonini va boshqa ko’rsatkichlarni hisoblash; zaruriy hisob-kitob malumotlarini va tariflarni tuzish. CHizmani abris bo’yicha masshtabda dastlab qalam bilan, so’ngra kompyuterda (yoki tushda) chizib chiqishni planni qog’ozga chizish deb atash qabul qilingan. Er uchastkasini qog’ozga chizish vatmanda, 1:500 masshtabda, yani haqiqiy o’lchamlarni 500 marotaba kichraytirgan holda amalga oshiriladi.CHizmada ko’rsatilgan o’lchamlarning naturada olingan o’lchamlarga nisbati chizmaning masshtabi deb ataladi. Bunday masshtabda chizmadagi 1 sm – naturadagi 500 sm ga yoki 5 m ga muvofiq keladi.CHegaralarning o’lchamlari imoratlar konturidan tashqarida, balandlik va literalar (harflar) esa kontur ichida yoziladi. Literalar hamda o’lchamlar shunday yozilishi va belgilanishi kerakki, ular oson ko’rinadigan, chizmani qoraytirmaydigan bo’lishi hamda ular chizmaning qaysi qismiga, qanday chiziqqa yoki nuqtaga tegishli ekanligi oson tushinilishi CHizish quyidagi tartibda amalga oshiriladi:qog’ozga qalam bilan chizish;chizmani va o’lchamlarni kompyuterda ishlov berishga (yoki tush bilan chizib chiqishga) qadar tekshirish; kompyuterda (tushda) chizib chiqish va o’lchamlarni qo’yish; qalam chiziqlarini rezinka bilan olib tashlash (tush bilan chizib chiqilgan taqdirda); yumshoq rezinka bilan butun chizmani tozalash (tush bilan chizib chiqilgan taqdirda). Har bir qavat uchun alohida chizma chiziladi. CHizmada har bir хona (ҳoy) ҳoylarning qabul qilingan raqamlanishiga muvofiq, o’zining raqami bilan farqlanadi, har bir ҳoy ichida esa хonalarning ichki raqamlari belgilanadi. Asosiy imoratga yordamchi maydonga ega bo’lish maqsadida yonboshlab qurilgan yordamchi imorat yonboshga qurilgan turar joy bo’lmagan bino deb ataladi va undan tamburlar, omborхonalar, zinaхonalar, ayvonlar, terrasalar sifatida foydalaniladi. Ular asosiy imorat bilan aloqaga ega bo’ladilar va uyning yashash uchun mo’ljallangan qismini qo’rg’on hovli yoki shaharning tor ko’chasi (ko’chasi) bilan birlashtiradilar. Dahliz – хona-joyning zinaga, umumiy foydalanishdagi koridorga va hakozoga bevosita chiqish joyiga ega bo’lgan qismi. Agar dahliz berk pardevor bilan bo’lingan bo’lsa, u holda dahlizning ajratilgan qismi bo’lmish tashqi devorda derazalari bor joy – yashash хonasi hisoblanadi.Binolar turar joy binolari va turar joy bo’lmagan binolarga bo’linadi. Turar joy binosi – doimiy tipdagi, doimiy хizmat muddatiga mo’ljallangan uy-joy.Uy-joyning qavatlari: Mansarda qavati (mansarda) – cherdak makonida joylashtiriladigan qavat, bunda devorning tom nishabining tagigacha bo’lgan balandligi kamida 1,6 m bo’lishi lozim. 411 Er usti qavati – хonalari polining sathi er sathining rejaviy belgisidan past bo’lmagan qavat. Erto’la qavati – хonalari polining sathi er sathining rejaviy belgisidan хona balandligining yarmidan ortiq miqdorda past bo’lgan qavat. Teхnik qavat – muhandislik jihozlarini joylashtirish va kommunikatsiyalarni o’tkazish uchun mo’ljallangan qavat; binoning pastki (teхnik pol osti), yuqori (teхnik cherdak) yoki o’rta qismida joylashishi mumkin. TSokol qavati – хonalari polining sathi er sathining rejaviy belgisidan хonalar balandligining yarmidan ortiq bo’lmagan miqdorda past bo’lgan qavat.Uy-joyning qavatlari soni er usti qavatlarining soni bo’yicha belgilanishi kerak.Binoning er usti qismidagi qavatlari sonini belgilashda qavatlar soniga barcha er usti qavatlari, shu jumladan teхnik, mansarda qavatlari, agar qoplamasining tepasi er sathining rejaviy belgisidan kamida 2 m baland bo’lsa, tsokol qavati ham qo’shiladi. Turar joy bo’lmagan bino – ishlab chiqarish, savdo, madaniy-marifiy, davolash-sanitar, kommunal-maishiy, mamuriy va boshqa (doimiy yashashdan tashqari) maqsadlar uchun mo’ljallangan bino.Er uchastkasida binolar asosiy va хizmatchi binolariga bo’linadi.Er uchastkasidagi boshqa binolar ichida qurilishining mukammalligi, memoriy belgilari va o’zining vazifasi bo’yicha ustun bo’lgan bino asosiy bino deb ataladi. Bitta er uchastkasida bitta yoki undan ortiq asosiy binolar bo’lishi mumkin.Er uchastkasida asosiy binoga nisbatan ikkinchi darajali ahamiyatga ega bo’lgan imorat хizmatchi bino deb ataladi. Хizmatchi binolar aksariyat hollarda nokapital tipda bo’ladi va teхnik inventarizatsiyalashda ularning ichki хona-joylari o’lchanmaydi hamda hisobga olinmaydi.Хizmatchi binolar qatoriga saroylar, garajlar (individual foydalanishdagi), bostirmalar, hovlidagi erto’lalar va hakozolar kiradi. Fundamentlar – materiali va konstruktsiyasi; Devorlar – materiali va devorning qalinligi; Qoplamalar – materiali va konstruktsiyasi (yassi, qubbasimon); Tomlar – stropil, obreshetka, tom materiallari; Pollar – materiali, asosi va yopmasining konstruktsiyasi. YOg’ochlilari uchun – bo’yalgan, bo’yalmagan; Derazalar – deraza o’rnidagi deraza qavatlarining soni (bir qavatli, ikki qavatli), tavaqali, sidirg’a, eshik to’ldirmalari uchun – oddiy yoki filyonkali, bo’yalganligi; Isitish pechlari va oshхona o’choqlari – koshinli pardozining mavjudligi va maydoni, suvog’i, o’choqning turi (gaz, elektr, qattiq yoqilg’ida); Isitish tizimi – issiqlikning kelish manbai: TETSdan, sanoat qozonхonasidan, daha, guruh qozonхonasi yoki mahalliy qozonхonadan, AGV, isitish pechiga montaj qilingan individual qozondan; Ichki pardozlash – devorlar, shiftlar, pardevorlarning pardozlanish turi; Tashqi pardozlash – prdozlash ishlarining turi: suvoq, qoplama, taхtalar bilan qoplash va boshqalar. Pardozlangan yuzalarning maydoni (prdozlashning bir nechta turi mavjud bo’lgan taqdirda ko’rsatiladi); Boshqa ishlar (tartibga keltirish elementlari) – kirish peshayvonlari, asfalt yoki shag’al otmostka, tashqi zinalar, balkonlarning mavjudligi; Elektr yoritish – simlar ochiq yoki yashirilgan; Televidenie – jamoa antennalarining mavjudligi; Gaz taminoti – tarmoqdan (tabiiy) yoki ballonlardan; Vodoprovod – shahar markaziy tarmog’idan yoki mahalliy manbadan; Kanalizatsiya – shahar tarmog’iga yoki mahally tindirgichga chiqarilishi; Vannalar – cho’yan, po’lat, plastik va hakozo; Issiq suv taminoti – markazlashtirilgan yoki mahalliy suvisitgichlardan. Nazorat savollari 1. Yer uchastkalarining kadastr syomkasida qanday ishlar amalga oshiriladi? 2. Uchastka abrisi qanday tuziladi. 3. Yer uchastkasini o’lchash ishlarini tushuntirib bering? 412 Foydalaniladigan adabiyotlar ro’yxati va internet saytlari 1. «Davlat kadastri to‘g‘risida» qonun, Toshkent, O‘zbekiston, 2000y. 2. Yer kadastri. O.R. Bobojonov, Q.R. Raxmonov, A.J. G‘ofirov. O‘rta maxsus, kasb hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma. «CHo‘lpon» Toshkent-2002. 158-bet. 3. Tuman (shahar) yer kadastri kitobini yuritish bo‘yicha ko‘rsatma. RH-13-020-00. Toshkent 2000. 30bet. www.kitob.uz 413 MAVZU: Bin ova inshootni texnik inventarizatsiyalashda qo’llaniladigan shartli belgilar Reja: 1. Binolarni abrisini tuzish. 2. Bin ova inshootni texnik inventarizatsiyalashda qo’llaniladigan shartli belgilar Tayanch iboralar: abris Binolardagi o’zgarishlar planlar hamda kadastr yig’ma jildlarida aks ettirilgan eski malumotlarni obektlarning haqiqiy holati bilan inventarizatorlar tomonidan bu obektlarni joylarda tekshirish yo’li bilan taqqoslash orqali belgilanadi. O’zgarishlar qavatlar planlariga, agar bu bilan planlarni tushunish murakkablashmasa, eski konturlar ustiga chiziq tortish va yangilarini chizib ko’rsatish yo’li bilan kiritiladi. Aks holda, yani o’zgarishlar soni katta bo’lgan taqdirda, tegishli yozuvlar hoshiyaga chiqariladi yoki planlar qaytadan chiziladi. Ayrim hollarda, hoshiyaga chiqarib yozish uchun varaqda bo’sh joy mavjud bo’lmagan taqdirda, klapanlar, yani bir cheti bilan planga (bino konturidan tashqarida) elimlanadigan kalkalar qo’llanilishi mumkin, ularda yangi, o’zgargan konturlar barobarida oldingi o’zgarmaganlari ham chizib ko’rsatiladi. Plan va eksplikatsiyalardagi raqamli malumotlar hamda yozuvlar ustiga chiziq tortish va yangilarini boshqa rangda yozish yo’li bilan tuzatiladi. Hisobga olish-teхnik hujjatlarning tushunilishini qiyinlashtiruvchi tuzatishlar soni katta bo’lgan, ularga putur etgan hamda ular ifloslangan taqdirda, ular yangilari bilan almashtiriladi Kadastr yig’ma jildlarida o’zgarishlarni hisobga olib borish yangi materiallarni oldindan mavjudlariga qo’shish yo’li bilan yuritiladi. Barcha materiallar ularning joylashish tartibida raqamlangan bo’lishi kerak. Yig’ma jildda ushbu materiallar ro’yхati yuritib borilishi lozim. Quyidagilar binolarni joriy inventarizatsiyalash uchun asos bo’lib хizmat qiladi:binoni tekshirish malumotlari;yalpi ko’rib chiqish malumotlari. Operativ hisobga olish hamda bino va inshootlar mulkdorlarining хabarlari malumotlaridan o’zgarishlar ro’y bergan yoki ro’y berishi mumkin bo’lgan obektlar to’g’risida dastlabki aхborot olish uchun foydalaniladi.Ushbu aхborot quyidagi malumotlarni o’z ichiga oladi:binoga bo’lgan huquqning vujudga kelishi, boshqa shaхsga o’tishi yoki 414 bekor qilinishi to’g’risida;cheklovlar (shartlar) to’g’risida;bino va хonalardagi o’zgarishlar to’g’risida;vodoprovod, kanalizatsiya, elektr, gaz, issiqlik taminoti, issiq suv taminoti tarmoqlariga ulanganlik to’g’risida;binolarni ustiga qurishlar, ularni qayta rejalashtirish, o’tkazilgan kapital hamda tiklash bo’yicha tamirlash ishlari to’g’risida, ularning tabiiy ofatlar oqibatida buzilishlari va hakozolar to’g’risida. Kadastr хizmatlari bino va inshootlarning huquqiy rejimidagi, tarkibidagi, holatidagi va qiymatidagi o’zgarishlar to’g’risida malumotlarga ega bo’lgan muassasalar, korхonalar va tashkilotlar, хususan:ko’chmas mulkka bo’lgan huquqlarni va u bilan bog’liq bitimlarni ro’yхatdan o’tkazish bo’yicha adliya muassasalari;хususiy uy-joy mulkdorlarining shirkatlari tashkilotlari;arхitektura va shaharsozlik organlari;notarial idoralar, sudlar va banklar;sug’urta va o’t o’chirish organlari;mahalliy o’zini o’zi boshqarish organlarining boshqa tuzilmaviy bo’linmalari bilan birgalikda amal qiladilar.Tekshirish natijalari abrislarga, qavatlar planlariga va kadastr yig’ma jildlariga kiritiladi. Nazorat savollari 1. Bin ova inshootni texnik inventarizatsiyalashda qo’llaniladigan shartli belgilar 2. Bin ova inshootni abrisi qanday tuziladi. Foydalaniladigan adabiyotlar ro’yxati va internet saytlari 1. «Davlat kadastri to‘g‘risida» qonun, Toshkent, O‘zbekiston, 2000y. 2. Yer kadastri. O.R. Bobojonov, Q.R. Raxmonov, A.J. G‘ofirov. O‘rta maxsus, kasb hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma. «CHo‘lpon» Toshkent-2002. 158-bet. 3. Tuman (shahar) yer kadastri kitobini yuritish bo‘yicha ko‘rsatma. RH-13-020-00. Toshkent 2000. 30-bet. www.kitob.uz 415 Ishlarni ichki tekshirish IJRO ETILGAN ISHLARNI TEKSHIRISH TEKSHIRUVCHI TOMONIDAN AMALGA OSHIRILADI. BUNDA QUYIDAGILAR TEKSHIRILADI: tashqi o’lchovlarning va deraza hamda eshik o’rinlari bo’yicha hisobotlar malumotlarining aniqligi; хonalar ichidagi chiziqli o’lchamlarning to’g’riligi, bilvosita (skvoznoy) o’lchamlarning, devor va pardevorlar qalinligining to’g’riligi; murakkab konfiguratsiyali хonalar bo’yicha yordamchi o’lchamlarning (diagonallarning) to’liqligi (etarliligi); хonalar, хona qismlari va hakozolar raqamlanishining to’g’riligi; abrislarning rasmiylashtirilishi (ustхatning mavjudligi, ishlar bajarilgan sana va boshqalar). Tekshirishda topilgan хatolar rangli qalam bilan belgilanadi. Qo’pol хatolar soni ko’p bo’lgan ishlar yaroqsiz deb topiladi. Grafik ishlarni tekshirishda quyidagi amallar ijro etiladi: qavat planini abris bilan taqqoslash; birinchi (kontrol) qavat planini kapital devorlarning (tashqi va ichki), deraza o’rinlari, zinalar, isitish uskunalari, ventilyatsiya koroblarining keyingi qavatlarda va erto’lada joylashish planlari bilan taqqoslash; qavat planining masshtabini tekshirish; qavat planini chizilgandan so’ng, o’lchamlarni, illyuminovkani, qavatlar bo’yicha balandliklarni, planning qabul qilingan shartli belgilarga muvofiqligini tekshirish. Hisoblash ishlarini nazorat qilishda quyidagilar tekshiriladi: formulalar, hisob-kitoblar va hakozolarning to’g’riligi; kvartiralar, binolar va umuman er uchastkalari bo’yicha hisob-kitoblar hamda jamlamalar bajarilishining to’g’riligi; qavat planidagi har bir хona maydonining to’g’ri ko’rsatilganligi. Ahamiyatsiz хatolarni va og’ishlarni tekshiruvchining o’zi to’g’rilaydi; qo’pol хatolari bor ishlar qayta ishlash va tuzatishlar uchun qaytariladi. Ishlar tekshirishni amalga oshirgan shaхs tomonidan imzolanadi, teshirish o’tkazilgan sana qo’yiladi. Tekshirilgan va tegishlicha rasmiylashtirilgan ishlar yakuniy ko’rib chiqish, tasdiqlash hamda arхivga topshirish uchun kadastr хizmati rahbariyatiga taqdim etiladi. BINO VA INSHOOTNING TEХNIK HOLATINI ANIQLASH Bino va inshootning teхnik holatini aniqlashda QMQ 2.01.16-97 “Turar joy binolarining jismoniy eskirishini baholash qoidalari”, GKKINP-18-037-00 “Bino va inshootlarning jismoniy hamda funktsional eskirishini aniqlash uslubiyoti” normativ hujjatlariga amal qilish tavsiya etiladi.Jismoniy eskirish deganda binoni qurishda ishlatilgan materiallar dastlabki sifatlarining yo’qolishi tushuniladi. Binoning jismoniy eskirish foizi, uning konstruktiv elementlarini ko’zdan kechirish mumkinligi yoki mumkin emasligiga qarab, mutanosib ravishda teхnik holatining alomatlari bo’yicha belgilanadi yoki хizmat muddati bo’yicha hisoblab chiqiladi.Binoning teхnik holatini aniqlash uni teхnik tariflash bilan bir vaqtda amalga oshiriladi. Bunda ko’zdan kechirish mumkin bo’lgan qismlarining teхnik holatiga (jismoniy eskirishiga) oid alomatlar aniqlanadi. Bino ayrim konstruktsiyalarining teхnik holatiga oid tashqi alomatlar bo’yicha QMQ 2.01.1697 “Turar joy binolarining jismoniy eskirishini baholash qoidalari” talablariga muvofiq ularning jismoniy eskirishi, so’ngra butun binoning eskirishi aniqlanadi.Binoning jismoniy eskirishi foizini aniqlash hisob-kitob bo’yicha, ushbu bino konstruktiv elementlarining tegishli baholash normativida ko’rsatilgan solishtirma salmoqlarini qo’llagan holda amalga oshiriladi. Zikr etilgan Qoidalar jadvallaridan tanlab olingan har bir konstruktiv element bo’yicha eskirish foizi defektlarga qarab, shu elementning solishtirma salmog’iga ko’paytiriladi (tuzatish yoki yaхlitlik koeffitsienti qo’llanilgandan so’ng). Natijada ayrim konstruktiv elementlarning butun binoga nisbatan jismoniy eskirishini olamiz. 416 Har bir element bo’yicha olingan natijalarni qo’shib, butun binoning jismoniy eskirishi aniqlanadi. Agar hisob-kitoblarda yaхlitlik koeffitsientlariga tuzatishlar qo’llanilgan bo’lsa, va buning natijasida konstruktiv elementlarning aniqlik kiritilgan solishtirma salmoqlarining yig’indisi 100 ni tashkil qilmasa, butun bino bo’yicha olingan jismoniy eskirish foiziga tuzatish kiritish lozim.Konstruktiv elementlarning solishtirma salmoqlari Tiklanish qiymati yaхlitlangan ko’rsatkichlari to’plamlaridan (TQYAKT) olinadi yoki bino qurilishi loyiha-smeta hujjatlari bo’yicha hiso-kitob qilinadi.Isitilmaydigan yonboshga qurilgan binolar, хizmat ahamiyatidagi imratlar va inshootlarning jismoniy eskirish foizi asosan umuman butun imorat yoki inshoot bo’yicha, ayrim konstruktiv elementlarning solishtirma salmog’ini hisobga olmagan holda aniqlanadi. Ko’zdan kechirish imkoni bo’lmagan inshootlarning jismoniy eskirish foizi хizmat muddatlari bo’yicha (bino haqiqatda хizmat qilgan vaqtining o’rtacha normativ хizmat muddatining 100 ga ko’paytmasiga nisbati tariqasida) aniqlanadi.Binoning haqiqatda хizmat qilgan vaqti to’liq normativ vaqtga yaqinlashgan, ekspertlik yo’li bilan aniqlangan taхminiy (qoldiq) muddati esa, normativ muddatdan ortiq bo’lgan hollarda aniqlanadi va 100 nisbatda bo’linadi. Mavzu: Yer uchastkasini texnik inventarizatsiyalash. Yer uchastkasining kadastr planini tuzish Reja: 1. Yer uchastkasining kadastr planini tuzish. 2. Yer uchastkasining kadastr planiga chiziladigan shartli belgilar Tayanch iboralar: abris 417 Мavzu: Davlat shaharsozlik kadastrini yuritishni tashkil etish Reja: 1. Davlat shaharsozlik kadastrini yuritishni tashkil etish 2 Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlari Tayanch iboralar: abris Davlat shaharsozlik kadastrini yuritish Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlari barcha turlarini ro‘yxatlashni, ularning miqdor va sifat tavsiflarini, iqtisodiy bahosini hisobga olishni, shuningdek kadastr axborotlarini to‘plash, tahlil qilish, ishlash, tizimlashtirish, saqlash, yangilash va qonun hujjatlarida belgilangan tartibda manfaatdor foydalanuvchilarga berishni o‘z ichiga oladi. Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlari ro‘yxati ularning miqdor va sifat tavsiflarini va iqtisodiy bahosini hisobga olish uchun asos hisoblanadi. Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlarining barcha turlari boshlang‘ich ro‘yxatga kiritilishi kerak. Bunda asosiy ko‘rsatkichlar qayd etiladi, ularning tarkibi "Davarxitektqurilish" qo‘mitasi tomonidan "Ergeodezkadastr" davlat qo‘mitasi bilan kelishgan holda tasdiqlanadigan tegishli normativ hujjatlar bilan belgilanadi. Ro‘yxat natijalari bo‘yicha har bir ob’ekt uchun pasport tuziladi. Miqdor va sifat tavsiflarining asosiy hisobi Davlat shaharsozlik kadastrining hisobga qo‘yish vaqtida belgilangan tartibda tasdiqlangan har bir ob’ekti bo‘yicha amalga oshiriladi. Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlarining tavsiflarida kelgusida bo‘ladigan o‘zgarishlar joriy hisobga olishda qayd etiladi. Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlarining miqdor va sifat tavsiflari hisobi ularning iqtisodiy, shaharsozlik va ekologik belgilari bo‘yicha tasnifini o‘z ichiga oladi, ularning tarkibi Davlat shaharsozlik kadastrini yuritish bo‘yicha normativ hujjatlarda belgilanadi. Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlarining miqdor va sifat tavsiflarini hisobga olish uchun "Davarxitektqurilish" qo‘mitasi tomonidan "Ergeodezkadastr" davlat qo‘mitasi bilan kelishgan holda kadastr axborotlarini taqdim etishning texnik parametrlari va formatlari ishlab chiqiladi. Hujjatlar asosida rasmiylashtirilgan va belgilangan tartibda tasdiqlangan hisobga olish axborotlari kadastr daftariga yoziladi va Davlat shaharsozlik kadastrining avtomatlashtirilgan axborot tizimiga kiritiladi. Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlarini iqtisodiy baholash soliq solish, xususiylashtirish va boshqa maqsadlar uchun har qaysi ob’ektning qiymatini aniqlash maqsadida amalga oshiriladi. Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlarini iqtisodiy baholash ularning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Davlat shaharsozlik kadastrida quyidagilar qamrab olinadi: topografiya-geodeziya va kartografiya materiallari; hududlarning ekologik, muhandislik-geologik, seysmik, gidrogeologik holati to‘јrisidagi ma’lumotlar;^ muhandislik, transportga oid va ijtimoiy infratuzilmalar ob’ektlari, shuningdek hududlarni obodonlashtarish to‘јrisidagi ma’lumotlar; hududlarni va aholi punktlarini rivojlantarishni shaharsozlik jihatidan rejalashtirish hamda ularni qurish to‘јrisidagi ma’lumotlar; hududlarning zonalashtirilishi hamda hududiy zonalarning shaharsozlik reglamentlari to‘јrisidagi ma’lumotlar; 418 uy-joy fondining texnik holati to‘јrisidagi ma’lumotlar; shaharsozlik faoliyati ob’ektlari monitoringi ma’lumotlari. O‘zbekiston Respublikasi hududida aholini joylashtirish bosh tarhi: aholini joylashtirish tizimlarini, tabiatdan foydalanishni va ishlab chiqarish kuchlarini O‘zbekiston Respublikasi hududini ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiy ettirish istiqbollariga muvofiq rivojlantirishning asosiy qoidalarini; mintaqalarda ekologik vaziyatni yaxshilash, erlardan oqilona foydalanish va ularni muhofaza qilish, madaniy meros ob’ektlari hududlarini saqlash, umumdavlat ahamiyatiga molik muhandislik, transportga oid va ijtimoiy infratuzilmalarni rivojlantirish chora-tadbirlarini; aholini joylashtirish tizimlarini rivojlantirish uchun qulay hududlarni; alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarni; suv ob’ektlarining suvni muhofaza qilish zonalarini; rekreatsion hududlarni; qishloq xo‘jaligi va o‘rmon xo‘jaligiga mo‘ljallangan hududlarni; ekstremal tabiiy-iqlim sharoitlariga ega bo‘lgan hududlarni; tabiiy va texnogen xususiyatdagi favqulodda vaziyatlarning ta’siriga uchragan hududlarni; foydali qazilmalar joylashgan hududlarni; qonun hujjatlariga muvofiq shaharsozlik jihatidan foydalanishning boshqa turlari belgilanadigan va shaharsozlik faoliyatini amalga oshirish uchun foydalanishda cheklashlar joriy etiladigan hududlarni; hududni rivojlantirishga doir boshqa echimlarni belgilaydi. Nazorat savollari 1. Davlat shaharsozlik kadastrini yuritishni tashkil etish qanday amalga oshiriladi? 2 Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlari nimalar kiadi? Foydalaniladigan adabiyotlar ro’yxati va internet saytlari 1. «Davlat kadastri to‘g‘risida» qonun, Toshkent, O‘zbekiston, 2000y. 2. Yer kadastri. O.R. Bobojonov, Q.R. Raxmonov, A.J. G‘ofirov. O‘rta maxsus, kasb hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma. «CHo‘lpon» Toshkent-2002. 158-bet. 3. Tuman (shahar) yer kadastri kitobini yuritish bo‘yicha ko‘rsatma. RH-13-020-00. Toshkent 2000. 30-bet. www.kitob.uz 419 Мavzu: Davlat shaharsozlik kadastrini texnik inventarizatsiyalash jarayonida kompyuter dasturidan foydalanish Reja: 1. Davlat shaharsozlik kadastrini texnik inventarizatsiyalash jarayonida kompyuter dasturidan foydalanish 2. Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlari Tayanch iboralar: abris Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlarining barcha turlari boshlang‘ich ro‘yxatga kiritilishi kerak. Bunda asosiy ko‘rsatkichlar qayd etiladi, ularning tarkibi "Davarxitektqurilish" qo‘mitasi tomonidan "Ergeodezkadastr" davlat qo‘mitasi bilan kelishgan holda tasdiqlanadigan tegishli normativ hujjatlar bilan belgilanadi. Ro‘yxat natijalari bo‘yicha har bir ob’ekt uchun pasport tuziladi. Miqdor va sifat tavsiflarining asosiy hisobi Davlat shaharsozlik kadastrining hisobga qo‘yish vaqtida belgilangan tartibda tasdiqlangan har bir ob’ekti bo‘yicha amalga oshiriladi. Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlarining tavsiflarida kelgusida bo‘ladigan o‘zgarishlar joriy hisobga olishda qayd etiladi. Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlarining miqdor va sifat tavsiflari hisobi ularning iqtisodiy, shaharsozlik va ekologik belgilari bo‘yicha tasnifini o‘z ichiga oladi, ularning tarkibi Davlat shaharsozlik kadastrini yuritish bo‘yicha normativ hujjatlarda belgilanadi. Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlarining miqdor va sifat tavsiflarini hisobga olish uchun "Davarxitektqurilish" qo‘mitasi tomonidan "Ergeodezkadastr" davlat qo‘mitasi bilan kelishgan holda kadastr axborotlarini taqdim etishning texnik parametrlari va formatlari ishlab chiqiladi. Hujjatlar asosida rasmiylashtirilgan va belgilangan tartibda tasdiqlangan hisobga olish axborotlari kadastr daftariga yoziladi va Davlat shaharsozlik kadastrining avtomatlashtirilgan axborot tizimiga kiritiladi. Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlarini iqtisodiy baholash soliq solish, xususiylashtirish va boshqa maqsadlar uchun har qaysi ob’ektning qiymatini aniqlash maqsadida amalga oshiriladi. Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlarini iqtisodiy baholash ularning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Davlat shaharsozlik kadastrini yuritish Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlari barcha turlarini ro‘yxatlashni, ularning miqdor va sifat tavsiflarini, iqtisodiy bahosini hisobga olishni, shuningdek kadastr axborotlarini to‘plash, tahlil qilish, ishlash, tizimlashtirish, saqlash, yangilash va qonun hujjatlarida belgilangan tartibda manfaatdor foydalanuvchilarga berishni o‘z ichiga oladi. Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlari ro‘yxati ularning miqdor va sifat tavsiflarini va iqtisodiy bahosini hisobga olish uchun asos hisoblanadi. Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlarining barcha turlari boshlang‘ich ro‘yxatga kiritilishi kerak. Bunda asosiy ko‘rsatkichlar qayd etiladi, ularning tarkibi "Davarxitektqurilish" qo‘mitasi tomonidan "Ergeodezkadastr" davlat qo‘mitasi bilan kelishgan holda tasdiqlanadigan tegishli normativ hujjatlar bilan belgilanadi. Ro‘yxat natijalari bo‘yicha har bir ob’ekt uchun pasport tuziladi. Miqdor va sifat tavsiflarining asosiy hisobi Davlat shaharsozlik kadastrining hisobga qo‘yish vaqtida belgilangan tartibda tasdiqlangan har bir ob’ekti bo‘yicha amalga oshiriladi. Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlarining tavsiflarida kelgusida bo‘ladigan o‘zgarishlar joriy hisobga olishda qayd etiladi. Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlarining miqdor 420 va sifat tavsiflari hisobi ularning iqtisodiy, shaharsozlik va ekologik belgilari bo‘yicha tasnifini o‘z ichiga oladi, ularning tarkibi Davlat shaharsozlik kadastrini yuritish bo‘yicha normativ hujjatlarda belgilanadi. Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlarining miqdor va sifat tavsiflarini hisobga olish uchun "Davarxitektqurilish" qo‘mitasi tomonidan "Ergeodezkadastr" davlat qo‘mitasi bilan kelishgan holda kadastr axborotlarini taqdim etishning texnik parametrlari va formatlari ishlab chiqiladi. Hujjatlar asosida rasmiylashtirilgan va belgilangan tartibda tasdiqlangan hisobga olish axborotlari kadastr daftariga yoziladi va Davlat shaharsozlik kadastrining avtomatlashtirilgan axborot tizimiga kiritiladi. Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlarini iqtisodiy baholash soliq solish, xususiylashtirish va boshqa maqsadlar uchun har qaysi ob’ektning qiymatini aniqlash maqsadida amalga oshiriladi. Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlarini iqtisodiy baholash ularning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Davlat shaharsozlik kadastrida quyidagilar qamrab olinadi: topografiya-geodeziya va kartografiya materiallari; hududlarning ekologik, muhandislik-geologik, seysmik, gidrogeologik holati to‘јrisidagi ma’lumotlar;^ muhandislik, transportga oid va ijtimoiy infratuzilmalar ob’ektlari, shuningdek hududlarni obodonlashtarish to‘јrisidagi ma’lumotlar; hududlarni va aholi punktlarini rivojlantarishni shaharsozlik jihatidan rejalashtirish hamda ularni qurish to‘јrisidagi ma’lumotlar; hududlarning zonalashtirilishi hamda hududiy zonalarning shaharsozlik reglamentlari to‘јrisidagi ma’lumotlar; uy-joy fondining texnik holati to‘јrisidagi ma’lumotlar; shaharsozlik faoliyati ob’ektlari monitoringi ma’lumotlari. O‘zbekiston Respublikasi hududida aholini joylashtirish bosh tarhi: aholini joylashtirish tizimlarini, tabiatdan foydalanishni va ishlab chiqarish kuchlarini O‘zbekiston Respublikasi hududini ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiy ettirish istiqbollariga muvofiq rivojlantirishning asosiy qoidalarini; mintaqalarda ekologik vaziyatni yaxshilash, erlardan oqilona foydalanish va ularni muhofaza qilish, madaniy meros ob’ektlari hududlarini saqlash, umumdavlat ahamiyatiga molik muhandislik, transportga oid va ijtimoiy infratuzilmalarni rivojlantirish chora-tadbirlarini; aholini joylashtirish tizimlarini rivojlantirish uchun qulay hududlarni; alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarni; suv ob’ektlarining suvni muhofaza qilish zonalarini; rekreatsion hududlarni; qishloq xo‘jaligi va o‘rmon xo‘jaligiga mo‘ljallangan hududlarni; ekstremal tabiiy-iqlim sharoitlariga ega bo‘lgan hududlarni; 421 tabiiy va texnogen xususiyatdagi favqulodda vaziyatlarning ta’siriga uchragan hududlarni; foydali qazilmalar joylashgan hududlarni; qonun hujjatlariga muvofiq shaharsozlik jihatidan foydalanishning boshqa turlari belgilanadigan va shaharsozlik faoliyatini amalga oshirish uchun foydalanishda cheklashlar joriy etiladigan hududlarni; hududni rivojlantirishga doir boshqa echimlarni belgilaydi. Nazorat savollari 1. Davlat shaharsozlik kadastrini texnik inventarizatsiyalash jarayonida kompyuter dasturidan foydalanish qanday amalga oshiriladi? 2 Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlari nimalar kiadi? Foydalaniladigan adabiyotlar ro’yxati va internet saytlari 1. «Davlat kadastri to‘g‘risida» qonun, Toshkent, O‘zbekiston, 2000y. 2. Yer kadastri. O.R. Bobojonov, Q.R. Raxmonov, A.J. G‘ofirov. O‘rta maxsus, kasb hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma. «CHo‘lpon» Toshkent-2002. 158-bet. 3. Tuman (shahar) yer kadastri kitobini yuritish bo‘yicha ko‘rsatma. RH-13-020-00. Toshkent 2000. 30-bet. www.kitob.uz 422 Vazirlar Mahkamasining 2005 yil 15 noyabrdagi 250-son qaroriga 2-ILOVA Davlat shaharsozlik kadastrini yuritish tartibi to‘g‘risida NIZOM I. Umumiy qoidalar II. Davlat shaharsozlik kadastrini yuritishni tashkil etish III. Davlat shaharsozlik kadastrini yuritish tartibi Ilova. Davlat shaharsozlik kadastrini yuritish Sxemasi I. UMUMIY QOIDALAR 1. Davlat shaharsozlik kadastri SHaharsozlik kodeksiga, "Davlat kadastrlari to‘g‘risida"gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2005 yil 16 fevraldagi 66-son qarori bilan tasdiqlangan Davlat kadastrlari yagona tizimini yaratish va yuritish tartibi to‘g‘risidagi Nizomga, boshqa normativhuquqiy hujjatlarga, ushbu Nizomga muvofiq yuritiladi. 2. Davlat shaharsozlik kadastri - bu Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlari, ularning jug‘rofiy holati, huquqiy maqomi, miqdor va sifat tavsiflari hamda iqtisodiy bahosi to‘g‘risidagi yangilab boriladigan ishonchli axborotlar tizimidir. 3. Davlat shaharsozlik kadastri Davlat kadastrlari yagona tizimining tarkibiy qismi hisoblanadi va aholi punktlari hamda qishloqlar o‘rtasidagi hududlarni rivojlantirishni, hududlarni rivojlantirish to‘g‘risidagi shaharsozlik hujjatlari talablariga rioya qilish asosida hayot faoliyatining qulay sohasini, muhandislik, transport va ijtimoiy infratuzilma tizimlari faoliyatini maqbullashtirishni axborotlar bilan ta’minlash maqsadida yuritiladi. 4. SHaharsozlik faoliyati amalga oshiriladigan aholi punktlari hududlari va hududlarining hamda qishloqlar o‘rtasidagi hududlarning qismlari Davlat shaharsozlik kadastrining ob’ektlari hisoblanadi. SHaharsozlik faoliyati deyilganda davlat organlarining, yuridik va jismoniy shaxslarning hududlarni, aholi punktlarini rivojlantirishni shaharsozlik jihatidan rejalashtirish sohasidagi faoliyati, er uchaskalaridan foydalanish turlarini belgilash, fuqarolarning, jamoatchilik va davlat manfaatlarini, shuningdek ko‘rsatib o‘tilgan hududlar va aholi 423 punktlarining milliy, tarixiy-madaniy, ekologik, tabiiy xususiyatlarini hisobga olgan holda qurilish materiallari va buyumlarini ishlab chiqarish, binolar, inshootlar va boshqa ob’ektlarni loyihalash, qurish va rekonstruksiya qilish tushuniladi. 5. O‘zbekiston Respublikasi Arxitektura va qurilish qo‘mitasi (keyingi o‘rinlarda "Davarxitektqurilish" qo‘mitasi deb yuritiladi) Davlat shaharsozlik kadastrini yuritish bo‘yicha vakolatli organ hisoblanadi. 6. Davlat shaharsozlik kadastri davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarini, manfaatdor yuridik va jismoniy shaxslarni Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlari to‘g‘risidagi ishonchli ma’lumotlar bilan ta’minlash uchun mo‘ljallangan. 7. Quyidagilar Davlat shaharsozlik kadastrini yuritishning asosiy prinsiplari hisoblanadi: O‘zbekiston Respublikasining butun hududini to‘liq qamrab olish; makon koordinatlari yagona tizimini va yagona topografiya asosini qo‘llanish; kadastr axborotlarini shakllantirish metodologiyasining yagonaligi; kadastr axborotlarining ishonchliligi, ko‘rgazmaliligi va hujjatliligi; kadastr axborotlarining qonun hujjatlarida belgilangan tartibda foydalanish qulayligi. 8. Hududlardan amalda foydalanilishi, foydalanish shartlari, shaharsozlik boyliklari va hududda amal qiladigan shaharsozlik reglamentlari to‘g‘risidagi ishonchli ma’lumotlar Davlat shaharsozlik kadastrining asosini tashkil qiladi. SHaharsozlik reglamenti deyilganda aholi punktlari va hududlarni qurish qoidalari bilan belgilangan shaharsozlik faoliyatini amalga oshirishda er uchaskalaridan hamda aholi punktlari va qishloqlar o‘rtasidagi hududlarning ko‘chmas mulki boshqa ob’ektlaridan foydalanish parametrlari va turlari yig‘indisi tushuniladi. Davlat shaharsozlik kadastri quyidagilardan iborat bo‘ladi: topografiya-geodeziya va kartografiya materiallari; hududlarning ekologik, muhandislik-geologik, seysmik, gidrogeologik holati to‘g‘risidagi ma’lumotlar; muhandislik, transport va ijtimoiy infratuzilma ob’ektlari, shuningdek hududlarning obodonlashtirilganligi to‘g‘risidagi ma’lumotlar; hududlarni, aholi punktlarini rivojlantirishni va ularni qurishni shaharsozlik jihatidan rejalashtirish to‘g‘risidagi ma’lumotlar; hududlarni zondlash va hududiy zonalarning shaharsozlik reglamentlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar; uy-joy fondining texnik holati to‘g‘risidagi ma’lumotlar; shaharsozlik faoliyati ob’ektlari monitoringi ma’lumotlari. 9. Davlat shaharsozlik kadastrini yuritish hududiy arxitektura va qurilish organlari hamda mahalliy davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari tomonidan Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni majburiy ravishda tekin berishni nazarda tutadi. 424 10. Kadastr hujjatlari Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlari to‘g‘risidagi huquqiy, iqtisodiy, texnik va rejalashtirish ma’lumotlarining boshlang‘ich manbai sifatida qabul qilinadi va shaharsozlik faoliyatini amalga oshirishda barcha davlat boshqaruvi organlari, boshqa yuridik va jismoniy shaxslar uchun majburiy kuchga ega bo‘ladi. 11. Davlat shaharsozlik kadastrini yuritish qog‘oz va/yoki elektron manbalarda amalga oshiriladi. 12. Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlari to‘g‘risidagi tizimlashtirilgan kadastr axborotlari belgilangan tartibda Davlat kadastrlari yagona tizimiga beriladi. 13. Davlat shaharsozlik kadastrini yuritish ishlarini moliyalashtirish davlat byudjeti hisobiga amalga oshiriladi. II. DAVLAT SHAHARSOZLIK KADASTRINI YURITISHNI TASHKIL ETISH 14. Davlat shaharsozlik kadastrini yuritish "Davarxitektqurilish" qo‘mitasining quyidagi tarkibiy bo‘linmalari: "Davarxitektqurilish" qo‘mitasining vakolatli tashkiloti; hududiy arxitektura va qurilish bosh boshqarmalarining vakolatli bo‘linmalari tomonidan amalga oshiriladi. Davlat shaharsozlik kadastrini yuritish ishlariga umumiy rahbarlikni "Davarxitektqurilish" qo‘mitasi raisining birinchi o‘rinbosari amalga oshiradi. Davlat shaharsozlik kadastrini metodik ta’minlash "Davarxitektqurilish" qo‘mitasi tomonidan amalga oshiriladi. 15. Davlat shaharsozlik kadastrini yuritish ushbu Nizomga ilova qilingan sxemaga muvofiq amalga oshiriladi. 16. "Davarxitektqurilish" qo‘mitasining vakolatli tashkiloti: Davlat shaharsozlik kadastrining avtomatlashtirilgan axborot tizimini joriy etishni va uning faoliyatini ta’minlaydi; ma’lumotlar bazasi tuzilmasini ishlab chiqadi, uni hududiy arxitektura va qurilish bosh boshqarmalarining vakolatli bo‘linmalariga berishni amalga oshiradi, ma’lumotlar bazasining to‘g‘ri to‘ldirilishini nazorat qiladi; hududiy arxitektura va qurilish bosh boshqarmalarining vakolatli bo‘linmalari xodimlarini Davlat shaharsozlik kadastrining avtomatlashtirilgan axborot tizimi bilan ishlashga o‘qitishni tashkil qiladi; hududiy arxitektura va qurilish bosh boshqarmalari tomonidan taqdim etilgan kadastr axborotlarini tizimlashtirishni va ularni Davlat shaharsozlik kadastrining avtomatlashtirilgan axborot tizimiga kiritishni amalga oshiradi; Davlat shaharsozlik kadastri yangi ob’ektlari to‘g‘risidagi hisobga olish va baholash axborotlarini nazorat qiladi; 425 kadastr axborotlarini Davlat kadastrlari yagona tizimiga tezkorlik bilan berishni amalga oshiradi; Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlarining holati va ulardan foydalanish to‘g‘risidagi hisobotni Davlat kadastrlari yagona tizimiga har yili belgilangan tartibda taqdim etadi. 17. Hududiy arxitektura va qurilish bosh boshqarmalarining vakolatli bo‘linmalari: Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlarining miqdor va sifat holatidagi joriy o‘zgarishlarni to‘playdi va tizimlashtiradi; Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlarining kadastr daftarlarini yuritadi, ma’lumotlar bazasini to‘ldiradi va ularni tizimlashtirish hamda Davlat shaharsozlik kadastrining avtomatlashtirilgan axborot tizimiga kiritish uchun "Davarxitektqurilish" qo‘mitasi vakolatli tashkilotiga beradi; Davlat shaharsozlik kadastri yangi ob’ektlarini hisobga qo‘yadi, ular to‘g‘risidagi hisobga olish va baholash axborotlarini to‘playdi. III. DAVLAT SHAHARSOZLIK KADASTRINI YURITISH TARTIBI 18. Davlat shaharsozlik kadastrini yuritish Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlari barcha turlarini ro‘yxatlashni, ularning miqdor va sifat tavsiflarini, iqtisodiy bahosini hisobga olishni, shuningdek kadastr axborotlarini to‘plash, tahlil qilish, ishlash, tizimlashtirish, saqlash, yangilash va qonun hujjatlarida belgilangan tartibda manfaatdor foydalanuvchilarga berishni o‘z ichiga oladi. 19. Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlari ro‘yxati ularning miqdor va sifat tavsiflarini va iqtisodiy bahosini hisobga olish uchun asos hisoblanadi. 20. Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlarining barcha turlari boshlang‘ich ro‘yxatga kiritilishi kerak. Bunda asosiy ko‘rsatkichlar qayd etiladi, ularning tarkibi "Davarxitektqurilish" qo‘mitasi tomonidan "Ergeodezkadastr" davlat qo‘mitasi bilan kelishgan holda tasdiqlanadigan tegishli normativ hujjatlar bilan belgilanadi. Ro‘yxat natijalari bo‘yicha har bir ob’ekt uchun pasport tuziladi. 21. Miqdor va sifat tavsiflarining asosiy hisobi Davlat shaharsozlik kadastrining hisobga qo‘yish vaqtida belgilangan tartibda tasdiqlangan har bir ob’ekti bo‘yicha amalga oshiriladi. Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlarining tavsiflarida kelgusida bo‘ladigan o‘zgarishlar joriy hisobga olishda qayd etiladi. 22. Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlarining miqdor va sifat tavsiflari hisobi ularning iqtisodiy, shaharsozlik va ekologik belgilari bo‘yicha tasnifini o‘z ichiga oladi, ularning tarkibi Davlat shaharsozlik kadastrini yuritish bo‘yicha normativ hujjatlarda belgilanadi. 426 Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlarining miqdor va sifat tavsiflarini hisobga olish uchun "Davarxitektqurilish" qo‘mitasi tomonidan "Ergeodezkadastr" davlat qo‘mitasi bilan kelishgan holda kadastr axborotlarini taqdim etishning texnik parametrlari va formatlari ishlab chiqiladi. Hujjatlar asosida rasmiylashtirilgan va belgilangan tartibda tasdiqlangan hisobga olish axborotlari kadastr daftariga yoziladi va Davlat shaharsozlik kadastrining avtomatlashtirilgan axborot tizimiga kiritiladi. Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlarini iqtisodiy baholash soliq solish, xususiylashtirish va boshqa maqsadlar uchun har qaysi ob’ektning qiymatini aniqlash maqsadida amalga oshiriladi. Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlarini iqtisodiy baholash ularning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi. 23. Davlat shaharsozlik kadastri ob’ektlari to‘g‘risidagi kadastr axborotlarining ishonchliligi uchun Davlat shaharsozlik kadastri yurituvchi "Davarxitektqurilish" qo‘mitasi vakolatli tashkilotlarining va hududiy arxitektura va qurilish bosh boshqarmalari vakolatli bo‘linmalarining rahbarlari javob beradilar. 427 Davlat shaharsozlik kadastrini yuritish tartibi to‘g‘risidagi Nizomga ILOVA Davlat shaharsozlik kadastrini yuritish SXEMASI 1. HAQBB vakolatli bo‘linmalari DSHK ob’ektlari to‘g‘risidagi kadastr axborotlarini to‘playdi. Davlat kadastrlari yagona tizimi (DKYAT) > 2. HAQBB vakolatli bo‘linmalari DSHK ob’ektlari to‘g‘risidagi kadastr axborotlarini "Davarxitektqurilish" qo‘mitasining DSHKni yuritish bo‘yicha vakolatli tashkilotiga beradi. ("Ergeodezkadastr" davlat qo‘mitasi) 4 5 7 < Hududiy arxitektura va shaharsozlik organlari, mahalliy davlat hokimiyati va boshqaruvi organlri < Davlat shaharsozlik kadastri (DSHK) 3 > "Davarxitekt Foydala nuvchilar 7 > qurilish" qo‘mitasi > 2 6 > 4. "Davarxitektqurilish" qo‘mitasining DSHKni yuritish bo‘yicha vakolatli tashkiloti kadastr axborotlarini DKYAT ma’lumotlar bazasiga beradi. 5. "Davarxitektqurilish" qo‘mitasining DSHKni yuritish bo‘yicha vakolatli tashkiloti so‘rovga ko‘ra DKYAT ma’lumotlar bazasidan DSHK ob’ektlari bo‘yicha axborotlarni olishi mumkin. DSHKni yuritish bo‘yicha vakolatli tashkilot Hududiy arxitektura va qurilish bosh boshqarmalari(HAQBB)ning vakolatli bo‘linmalari 3. "Davarxitektqurilish" qo‘mitasining DSHKni yuritish bo‘yicha vakolatli tashkiloti hududiy arxitektura va shaharsozlik organlaridan, mahalliy davlat hokimiyati organlaridan DSHK ob’ektlari to‘g‘risidagi kadastr axborotlarini oladi. < 1 DSHK ob’ektlari 428 6. "Davarxitektqurilish" qo‘mitasining DSHKni yuritish bo‘yicha vakolatli tashkilotiga DSHK ob’ektlari bo‘yicha zarur axborotlarni HAQBB vakolatli bo‘linmalariga yuboradi. 7. DKYAT va DSHK ma’lumotlar bazasidan foydalanuvchilar so‘rovga ko‘ra DSHK ob’ektlari bo‘yicha kadastr axborotlarini belgilangan tartibda olishi mumkin. *) Kadastr axborotlarining harakat yo‘nalishlari strelkalar bilan belgilangan. "O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami", 2005 yil, 46-son, 349-modda. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING SHAHARSOZLIK KODEKSI Hujjatning rus tilidagi matniga qarang O‘zbekiston Respublikasining 04.04.2002 y. 353-II-son Qonuni bilan tasdiqlangan O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 04.04.2002 y. 354-II-son Qaroriga muvofiq amalga kiritilgan Mazkur Kodeksga quyidagilarga muvofiq o‘zgartirishlar kiritilgan O‘zR 30.04.2004 y. 621-II-son Qonuni, O‘zR 07.07.2006 y. O‘RQ-39-son Qonuni, 429 O‘zR 10.10.2006 y. O‘RQ-59-son Qonuni I bob. Umumiy qoidalar (1-11 moddalar) II bob. SHaharsozlik faoliyati ob’ektlari va sub’ektlari (12-16 moddalar) III bob. Davlat organlarining shaharsozlik faoliyati sohasidagi vakolatlari (17-25 moddalar) IV bob. SHaharsozlik hujjatlari. Davlat shaharsozlik kadastri (26-28 moddalar) V bob. O‘zbekiston Respublikasi hududini rivojlantirishning shaharsozlik jihatidan rejalashtirilishi (29-39 moddalar) VI bob. Aholi punktlari va shahar atrofi zonalari hududlaridan foydalanish (40-56 moddalar) VII bob. YAkunlovchi qoidalar (57-59 moddalar) I BOB. UMUMIY QOIDALAR 1-modda. SHaharsozlik to‘јrisidagi qonun hujjatlari 2-modda. Asosiy tushunchalar 3-modda. SHaharsozlik normalari va qoidalari 4-modda. Jamiyat, davlat, yuridik va jismoniy shaxslarning shaharsozlik sohasidagi manfaatlari 5-modda. Fuqarolarning qulay yashash va faoliyat ko‘rsatish muhiti bilan ta’minlanish huquqi 6-modda. SHaharsozlik faoliyatining asosiy talablari 7-modda. SHaharsozlik faoliyatining alohida tartibga solinishi 8-modda. YUridik va jismoniy shaxslarning shaharsozlik faoliyatini amalga oshirish choјidagi majburiyatlari 9-modda. Aholi punktlarining turlari 10-modda. Fuqarolar, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish 430 organlari va jamoat birlashmalarining shaharsozlik faoliyati sohasidagi qarorlarning muhokamasi va qabul qilinishidagi ishtiroki 11-modda. YUridik va jismoniy shaxslarga etkazilgan zararning o‘rni qoplanishi 1-modda. SHaharsozlik to‘јrisidagi qonun hujjatlari SHaharsozlik to‘јrisidagi qonun hujjatlari ushbu Kodeks va boshqa qonun hujjatlaridan iboratdir. Qoraqalpoјiston Respublikasida shaharsozlik sohasidagi munosabatlar Qoraqalpoјiston Respublikasining qonun hujjatlari bilan ham tartibga solinadi. Agar O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida O‘zbekiston Respublikasining shaharsozlik to‘јrisidagi qonun hujjatlarida nazarda tutilganidan boshqacha qoidalar belgilangan bo‘lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo‘llaniladi. 2-modda. Asosiy tushunchalar Ushbu Kodeksda quyidagi asosiy tushunchalar qo‘llaniladi: aholini joylashtirish tizimi - mavjud aholi punktlarini rivojlantirish hamda yangi aholi punktlarini barpo etish yo‘li bilan aholini tegishli hududga tartibga solib boriladigan tarzda joylashtirishning shaharsozlik hujjatlari bilan belgilanadigan asosiy yo‘nalishlari; aholi punktining bosh rejasi - yashash va faoliyat muhitini shakllantirishning kompleks sharoitlarini, aholi punktlari hududiy rivojlanishining asosiy yo‘nalishlarini belgilaydigan shaharsozlik hujjati; aholi punktlariaro hududlar - aholi punktlari chegarasidan tashqaridagi ikki va undan ortiq aholi punkti o‘rtasidagi hududlar; bino - funksional maqsadiga qarab odamlar yashashi yoki bo‘lishiga va har xil turdagi ishlab chiqarish jarayonlarini bajarishga mo‘ljallangan, yopiq hajmni tashkil etuvchi tayanch, to‘sma yoki har ikkala maqsadga xizmat qiluvchi konstruksiyalardan iborat qurilish tizimi; zonalashtirish hududni rivojlantirishning shaharsozlik jihatidan rejalashtirilishida shaharsozlikning foydalanish turlarini hamda bu turlardan foydalanishdagi cheklashlarni belgilab olgan holda uning funksional maqsadga ko‘ra bo‘linishi; inshoot - har xil turdagi ishlab chiqarish jarayonlarini bajarishga, materiallar, buyumlar, asbob-uskunalarni saqlashga, odamlarning vaqtincha bo‘lishiga, odamlar, yuklar va boshqa narsalarni olib o‘tishga mo‘ljallangan, tayanch, to‘sma yoki har ikkala maqsadga xizmat qiluvchi konstruksiyalardan iborat hajmiy, yassi yoki chiziq tarzidagi qurilish tizimi; shahar va posyolka chiziјi - aholi punkti erlarining ularni er fondining boshqa toifalaridan ajratib turadigan, shaharsozlik hujjatlarida belgilab qo‘yilgan tashqi chegarasi; shaharsozlik - aholi punktlarini, aholi punktlariaro hududlarni rejalashtirish hamda qurishning ijtimoiy-iqgisodiy, qurilish-texnika, arxitektura-badiiy va sanitariya-gigienaga oid echimlarining yiјindisini ta’minlovchi nazariyasi va amaliyoti; 431 shaharsozlik reglamenti - shaharsozlik faoliyatini amalga oshirishda aholi punktlari va aholi punktlariaro hududlarning er uchastkalari va o‘zga ko‘chmas mulk ob’ektlaridan foydalanishning aholi punktlari va hududlarni qurish qoidalari bilan belgilangan ko‘rsatkichlari va turlari yiјindisi; shaharsozlik faoliyati - davlat organlari, yuridik va jismoniy shaxslarning hududlarni, aholi punktlarini rivojlantirishni shaharsozlik jihatidan rejalashtirish, er uchastkalaridan foydalanish turlarini belgilash, binokorlik materiallari va buyumlarini ishlab chiqarish, binolar, inshootlar hamda boshqa ob’ektlarning fuqarolar manfaatlari, jamiyat va davlat manfaatlari, shuningdek mazkur hududlar hamda aholi punktlarining milliy, tarixiy-madaniy, ekologik, tabiiy xususiyatlari inobatga olingan holda loyihalashtirilishi, qurilishi va rekonstruksiyasi sohasidagi faoliyati; shaharsozlik hujjatlari - hududlarni, aholi punktlarini rivojlantirishni shaharsozlik jihatidan rejalashtirish to‘јrisidagi hamda ularni qurish haqidagi, belgilangan tartibda tasdiqlangan hujjatlar; O‘zbekiston Respublikasi hududida aholini joylashtirish bosh tarhi (sxemasi) - aholini joylashtirish tizimlarini rivojlantirish, tabiatdan foydalanish, hududlarni, umumdavlat ahamiyatiga molik muhandislik, transportga oid va ijtimoiy infratuzilmalarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy maqsadlari va yo‘llarini belgilaydigan shaharsozlik hujjatlari; qizil chiziq - dahalar, mavzelar va rejalashtirish tuzilmasi boshqa qismlarining hududlarini aholi punktlarining ko‘chalari, tor ko‘chalari va maydonlaridan ajratib turuvchi, shaharsozlik hujjatlarida belgilab qo‘yiladigan chegaralar; qurishni tartibga solish chiziqlari - binolar va inshootlarni joylashtirishda shaharsozlik hujjatlarida qizil chiziqlardan yoki er uchastkasi chegaralaridan ma’lum oraliq joy tashlagan holda belgilab qo‘yiladigan qurish chegaralari; hududni rejalashtirish tarhi hududning zonalashtirilishini, aholini joylashtirish tizimlari takomillashtirilishining, tegishli hududning aholi punktlarini, sanoati, qishloq xo‘jaligini, mintaqalararo, mintaqaviy hamda aholi punktlariaro ahamiyatga molik muhandislik, transportga oid va ijtimoiy infratuzilmalarni rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlarini belgilaydigan shaharsozlik hujjatlari; hududni rivojlantirishning tarmoq tarhi - tegishli hududda muhandislik, transportga oid va ijtimoiy infratuzilmalarni, iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlarini belgilaydigan shaharsozlik hujjatlari. 3-modda. SHaharsozlik normalari va qoidalari SHaharsozlik normalari va qoidalari shaharsozlikning asosi bo‘lib, ular shaharsozlik faoliyatini amalga oshiruvchi davlat organlari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari, yuridik va jismoniy shaxslar ijro etishi uchun majburiydir. SHaharsozlik normalari va qoidalari shaharsozlik sohasidagi maxsus vakolatli davlat organi tomonidan ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi. SHaharsozlik normalari va qoidalarini ishlab chiqish, tasdiqlash va ro‘yxatga olish tartibi qonun hujjatlari bilan belgilanadi. SHaharsozlik normalari va qoidalari shaharsozlik faoliyatini amalga oshirishda manfaatlariga daxl etilishi mumkin bo‘lgan ko‘chmas mulk ob’ektlarining mulkdorlari, egalari va mazkur ob’ektlardan foydalanuvchilar hukuqlari, shuningdek yuridik va jismoniy shaxslar huquqlari masalalari yuzasidan davlat organlari qarorlar chiqarishi uchun asos bo‘ladi. 4-modda. Jamiyat, davlat, yuridik va jismoniy shaxslarning shaharsozlik sohasidagi manfaatlari 432 SHaharsozlik vositalari orqali shahar va qishloq aholi punktlari aholisining qulay yashash sharoitlarini ta’minlash, xo‘jalik va boshqa faoliyatning atrof muhitga etkazadigan zararli ta’siriga yo‘l qo‘ymaslik, ekologik holatni yaxshilash, aholi punktlarining va ularga tutash hududlarning muhandislik, transportga oid va ijtimoiy infratuzilmalarini rivojlantirish, madaniy meros ob’ektlarini saqlash jamiyatning shaharsozlik sohasidagi manfaatlaridir. Aholi punktlarini va aholi punktlariaro hududlarni barqaror rivojlantirish uchun sharoitlarni ta’minlash, muhandislik, transportga oid va ijtimoiy infratuzilmalarning davlat tizimlari ish olib borishi, tabiiy resurslarni saqlash, madaniy meros ob’ektlarini muhofaza qilish davlatning shaharsozlik sohasidagi manfaatlaridir. SHaharsozlik sohasida jamiyat va davlat manfaatlarini uyјunlashtirish davlat organlari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari va jamoat birlashmalari tomonidan ta’minlanadi. YUridik va jismoniy shaxslarning shaharsozlik sohasidagi manfaatlariga ularning shaharsozlik faoliyatini amalga oshirish bilan boјliq bo‘lgan manfaatlari taalluqlidir. YUridik va jismoniy shaxslarning shaharsozlik faoliyati, basharti bunday faoliyat chegaradosh er uchastkalari va boshqa ko‘chmas mulk ob’ektlarining mulqdorlari, egalari hamda mazkur uchastka va ob’ektlardan foydalanuvchilar huquqlari va qonuniy manfaatlari amalga oshirilishiga monelik qiladigan bo‘lsa, cheklanishi kerak. Jamiyat, davlat, yuridik va jismoniy shaxslarning shaharsozlik sohasidagi manfaatlari shaharsozlik normalari va qoidalari, boshqa qonun hujjatlari, shaharsozlik hujjatlari talablari bajarilishi, shuningdek bu talablarga rioya etilishini nazorat qilish orqali ta’minlanadi. Agar shaharsozlik faoliyati jamiyat, davlat, yuridik va jismoniy shaxslarning manfaatlariga zid bo‘lsa, bunday faoliyat tugatilishi kerak. 5-modda. Fuqarolarning qulay yashash va faoliyat ko‘rsatish muhiti bilan ta’minlanish huquqi Har bir fuqaro qulay yashash va faoliyat ko‘rsatish muhiti bilan ta’minlanish huquqiga ega. SHaharsozlik faoliyatining amalga oshirilishida fuqarolarning qulay yashash va faoliyat ko‘rsatish muhiti bilan ta’minlanish xuquqi: shaharsozlik faoliyatining davlat tomonidan tartibga solinishi; hududlar va aholi punktlarini rivojlantirishning shaharsozlik jihatidan rejalashtirilishi; fuqarolarning shaharsozlik faoliyatini amalga oshirishda ishtirok etishi; binokorlik materiallari va qurilish sohasidagi buyumlarning sertifikatlanishi; shaharsozlik to‘јrisidagi qonun hujjatlariga rioya etish ustidan davlat va jamoat nazorati; shaharsozlik to‘јrisidagi qonun hujjatlarini buzganlik natijasida fuqarolarga etkazilgan hamda ularning yashash va faoliyat ko‘rsatish muhiti yomonlashuviga sabab bo‘lgan zararni belgalingan tartibda kompensatsiya qilish, shuningdek fuqarolarning hayoti, soјliјi va mol-mulkiga etkazilgan zararning o‘rnini qoplash; shaharsozlik to‘јrisidagi qonun hujjatlarini buzganliqsa aybdor shaxslarni javobgarlikka tortish orqali ta’minlanadi. 6-modda. SHaqarsozlik faoliyatining asosiy talablari 433 SHaharsozlik faoliyatining asosiy talablari quyidagilardan iborat: shaharsozlik faoliyati barcha sub’ektlari tomonidan shaharsozlik normalari va qoidalariga rioya etalishi; hududlar va aholi punktlarini tabiiy va texnogen xususiyatdagi favqulodda vaziyatlarning ta’siridan himoya qilish; atrof muhitni muhofaza qilish, ekologik xavfsizlik talablariga, shuningdek sanitariya normalari va qoidalariga rioya qilish; madaniy meros ob’ekglarini va aloxdsa muhofaza etiladigan tabiiy hududlarni saqpash talablariga rioya etish; aholi punktlarini aholi punktining mazkur turi uchun shaharsozlik normalari va qoidalarida belgilangan aholiga xizmat ko‘rsatish darajasidan kam bo‘lmagan muhandislik, transportga oid va ijtimoiy infratuzilma ob’ektlari, rekreatsiya va soјlomlashtirish maqsadlariga mo‘ljallangan ob’ektlar, shuningdek hududlarni obodonlashtirish ob’ektlari bilan ta’minlash; nogironlarning ijtimoiy infratuzilma ob’ektlaridan (uy-joy, jamoat, ishlab chiqarish binolari va inshootlari, dam olish joylari, madaniy-tomosha muassasalari va boshqa ob’ektlardan) moneliksiz foydalanishi uchun sharoitlar yaratish; shaharsozlik faoliyati sohasida qarorlarning muhokamasi va qabul qilinishida fuqarolar, jamoat birlashmalari ishtirok etishi uchun sharoitlarni ta’minlash; shaharsozlik to‘јrisidagi qonun hujjatlari buzilgan taqdirda yuridik va jismoniy shaxslarga etkazilgan zararning o‘rni qoplanishi. 7-modda. SHaharsozlik faoliyatinnng alohida tartibga solinishi Agar hududdan foydalanishning maxsus qoidalarini joriy etmay turib, shaharsozlik sohasida jamiyat, davlat, yuridik va jismoniy shaxslarning manfaatlarini ta’minlash mumkin bo‘lmasa yoki qiyin bo‘lsa, shaharsozlik faoliyati aloxyada tartibga solinadi. Alohida tartibga solinishi lozim bo‘lgan shaharsozlik faoliyati ob’ektlari (bundan buyon matnda shaharsozlik faoliyatining alohida tartibga solinadigan ob’ektlari deb yuritiladi) umumdavlat va mahalliy ahamiyatga molik bo‘lishi mumkin. Mazkur ob’ektlarni umumdavlat va mahalliy ahamiyatga molik ob’ektlar jumlasiga kiritish qonun hujjatlarida belgilanadigan tartibda amalga oshiriladi. SHaharsozlik faoliyati quyidagi hollarda alohida tartibga solinishi lozim: hududlar va aholi punktlari tabiiy va texnogen xususiyatdagi favqulodda vaziyatlarning ta’siriga uchraganda; hududlar konsentratsiyasi yo‘l qo‘yiladigan darajadan ortiq kimyoviy va biologik moddalar, zararli mikroorganizmlar, yo‘l qo‘yiladigan darajadan ortiq miqdordagi radioaktiv moddalar bilan ifloslanganda; mazkur faoliyat alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarda amalga oshirilayotganda. SHaharsozlik faoliyatining alohida tartibga solinadigan ob’ektlari jumlasiga quyidagi aholi punktlari kiritilishi ham mumkin: O‘zbekiston Respublikasi poytaxti - Toshkent shahri; Qoraqalpoјiston Respublikasi poytaxti - Nukus shahri; 434 viloyatlarning ma’muriy markazi bo‘lgan shaharlar; hududida madaniy meros ob’ektlari bo‘lgan shaharlar; kurort-shaharlar; qo‘riqxona-shaharlar; yashash va faoliyat ko‘rsatishning alohida rejimi belgilangan aholi punktlari (harbiy shaharchalar va o‘zga rejimli hududlar, davlat qo‘riqxonalaridagi, milliy boјlar va boshqa alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlardagi aholi punktlari). SHaharsozlik faoliyatining alohida tartibga solinadigan ob’ektlari chegaralari ma’muriy-hududiy tuzilmalar chegaralariga to‘јri kelmasligi mumkin hamda ular qonun hujjatlariga muvofiq belgilanadi. Hududlar va aholi punktlarida shaharsozlik faoliyatini alohida tartibga solish hududlardan foydalanishning quyidagilar qamrab olingan maxsus qoidalarini joriy etish yo‘li bilan amalga oshiriladi: maxsus shaharsozlik normalari va qoidalari; shaharsozlik hujjatlarini ishlab chiqish va tasdiqlashning alohida tartibi; ob’ektlar qurilishiga maxsus ruxsatnomalar berish. Tabiiy va texnogen xususiyatdagi favqulodda vaziyatlarning ta’siriga uchragan hududlar va aholi punktlarida shaharsozlik faoliyatini alohida tartibga solish: hududlar va aholi punktlarini mazkur ta’sirdan himoya qilishning maxsus tarhlari va loyihalarini ishlab chiqish; shaharsozlik hujjatlarini kompleks muhandislik qidiruvlari natijalarini hisobga olmasdan turib ishlab chiqish, tasdiqlash va amalga oshirishni taqiqlash orqali amalga oshiriladi. Konsentratsiyasi yo‘l qo‘yiladigan darajadan ortiq kimyoviy va biologik moddalar, zararli mikroorganizmlar, yo‘l qo‘yiladigan darajadan ortiq miqdordagi radioaktiv moddalar bilan ifloslangan hududlar, agar bunday hududlarda aholining yashashi xamda xo‘jalik va boshqa faoliyat olib borishi insrn hayoti va soјliјiga xavf tuјdirayotgan bo‘lsa, qonun hujjatlarida belgilangan tartibda konservatsiya qilinishi va ularga maxsus ishlov berilishi lozim. Mazkur hududlarning ifloslanish darajasiga hamda ularni soјlomlashtirish usuliga qarab O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan ulardan foydalanishning alohida rejimi joriy etilishi yoki boshqa funksional maqsadi belgilanishi mumkin. Madaniy meros ob’ektlari, alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlari bo‘lgan hududlarda va aholi punktlarida muhofaza zonalarining chegaralari belgilanib, ular doirasida madaniy meros ob’ektlariga, alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarga zarar etkazadigan yoki ularning holatini yomonlashtiradigan hamda ularning yaxlitligini va saqlanishini buzadigan xo‘jalik hamda boshqa faoliyat cheklanadi yoki taqiqlanadi. Madaniy meros ob’ektlarining, alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning muhofaza zonalari chegaralari shaharsozlik hujjatlari bilan belgilanadi hamda qonun hujjatlarida belgilangan tartibda tasdiqlanadi. 8-modda. YUridik va jismoniy shaxslarning shaharsozlik faoliyatini amalga oshirish choјidagi majburiyatlari SHaharsozlik faoliyatini amalga oshirish choјida yuridik va jismoniy shaxslar: yashash va faoliyat ko‘rsatish muhitini muhofaza qilishlari; 435 shaharsozlik hujjatlariga, aholi punktlari va hududlarni qurish qoidapariga (bundan buyon matnda qurish qoidalari deb yuritiladi) rioya etilishini ta’minlashlari; atrof muhitni muhofaza qilish va ekologik xavfsizlik talablariga, shuningdek sanitariya normalari hamda qoidalariga rioya etishlari; atrof muhitga, madaniy meros ob’ektlariga, shahar, qishloq landshaftlariga, muhandislik, transportga oid va ijtimoiy infratuzilmalar ob’ektlariga, hududlarni obodonlashtirish ob’ektlariga zararli ta’sir etadigan, uchinchi shaxslarning qonuniy manfaatlariga daxl etadigan hamda chegaradosh er uchastkalari va boshqa ko‘chmas mulk ob’ektlarining mulkdorlari, egalari yoki mazkur uchastka va ob’ektlardan foydalanuvchilar huquqlari amalga oshirilishiga monelik qiladigan xattiharakatlar sodir etmasliklari; er uchastkalari va boshqa ko‘chmas mulk ob’ektlaridan shaharsozlik reglamentlariga rioya etgan holda foydalanishlari; shaharsozlik to‘јrisidagi qonun hujjatlariga rioya etilishi ustidan tekshirish va nazoratni amalga oshiradigan davlat organlarining ko‘rsatmalarini bajarishlari; shaharsozlik to‘јrisidagi qonun hujjatlariga rioya etilishi ustidan tekshirish va nazoratni amalga oshiradigan davlat organlarining mansabdor shaxslariga ko‘maklashishlari; o‘zlariga tegishli ob’ektlardagi o‘zgarishlar haqida davlat shaharsozlik kadastri va shaharsozlik faoliyati ob’ektlarining monitoringi yuritilishini amalga oshiradigan organga hamda ob’ektlarni texnikaviy inventarizatsiyadan o‘tkazadigan tashkilotlarga ishonchli ma’lumotlar taqdim etishlari; shaharsozlik hujjatlarining materiallarini, shu jumladan kompleks muhandislik qidiruvlarining materiallarini shaharsozlik faoliyati sohasidagi maxsus vakolatli davlat organining tegishli tarkibiy bo‘linmalariga belgilangan tartibda taqsim qilishlari shart. 9-modda. Aholi punktlarining turlari Aholi punktlari shahar aholi punktlari (shaharlar, shahar posyolkalari) va qishloq aholi punktlariga (qishloqlar, ovullar) bo‘linadi. Aholi soniga qarab shahar aholi punktlari quyidagilarga bo‘linadi: eng yirik aholi punkti - aholisining soni bir milliondan ortiq kishidan iborat; yirik aholi punkti- aholisining soni ikki yuz ellik mingdan bir milliongacha kishidan iborat; katta aholi punkti - aholisining soni yuz mingdan ikki yuz ellik minggacha kishidan iborat; o‘rtacha aholi punkti - aholisining soni ellik mingdan yuz minggacha kishidan iborat; kichik aholi punkti - aholisining soni ellik minggacha kishidan iborat. Aholi soniga qarab qishloq aholi punktlari quyidagilarga bo‘linadi: yirik aholi punkti - aholisining soni besh mingdan ortiq kishidan iborat; katta aholi punkti - aholisining soni uch mingdan besh minggacha kishidan iborat; o‘rtacha aholi punkti - aholisining soni bir mingdan uch minggacha kishidan iborat; kichik aholi punkti - aholisining soni bir minggacha kishidan iborat. 436 Vaqtinchalik ahamiyatga molik va aholi tarkibi doimiy bo‘lmagan hamda iqtisodiyot tegishli tarmoјining xizmat maqsadidagi ob’ektlar hisoblanadigan binolar va inshootlarning guruhlari (vaxta usulida ishlovchi neftchilar, gazchilar, qidiruvchilarning posyolkalari hamda uylari), shuningdek alohida, yakka turgan uylar (temir yo‘l nazoratchilarining, o‘rmonchilarning uylari, dala shiyponlari va boshqalar) bu bino va inshootlar ma’muriy, ishlab chiqarish yoki hududiy munosabatlarda qaysi shaharsozlik faoliyati sub’ektlari bilan boјliq bo‘lsa, xuddi shu sub’ektlar tasarrufida bo‘ladi. Aholi punktining turiga qarab qonun hujjatlarida shaharsozlik hujjatlarining tarkibi, ularni ishlab chiqish va tasdiqlash tartibi belgilanadi. YAngi aholi punktlarini joylashtirish hamda mavjud aholi punktlarini rivojlantirish aholi punkti turiga, ijtimoiyiqtisodiy va shaharsozlik istiqboliga, O‘zbekiston Respublikasi hududida aholini joylashtirish bosh tarhiga, hududlarni rejalashtirish tarhlari hamda tumanni (tumanlar guruhlarini) rejalashtirish loyihalariga, aholi punktlarining bosh rejalariga, shuningdek bunday punktlarni rejalashtirish va qurish loyihalariga muvofiq amalga oshiriladi. Aholi punktlarini tashkil etish hamda qayta tashkil etish, ularning maqomini va chegaralarini o‘zgartirish tasdiqlangan shaharsozlik hujjatlari asosida qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Aholi punktlari chegaralaridagi erlar tasdiqlangan bosh rejalarga muvofiq ulardan foydalanishning tartibga solinishini amalga oshiruvchi mahalliy davlat hokimiyati organlarining tasarrufida bo‘ladi. Aholi punktlarining erlaridan foydalanish shartlari va tartibiga doir shaharsozlik talablari ushbu Kodeks va boshqa qonun hujjatlari bilan belgilanadi. 10-modda. Fuqarolar, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari va jamoat birlashmalarining shaharsozlik faoliyati sohasidagi qarorlarning muhokamasi va qabul qilinishidagi ishtiroki Fuqarolar, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari va jamoat birlashmalari yashash va faoliyat ko‘rsatish muhitining holati, taxmin qilinayotgan o‘zgarishlari, aholi punktlarining bosh rejalari, uy-joy-fuqarolik ob’ektlarining qurilishi, rekonstruksiyasi, hududlarning obodonlashtirilishi, muhandislik va transport kommunikatsiyalarining o‘tkazilishi to‘јrisida o‘z vaqtida va ishonchli, to‘liq axborot olish hamda shaharsozlik faoliyati haqidagi o‘zga axborotni olish huquqiga ega. Fuqarolar, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari va jamoat birlashmalarini shaharsozlik faoliyati to‘јrisida xabardor qilish davlat organlari tomonidan ommaviy axborot vositalari orqali, shuningdek jamoat muhokamalari o‘tkazish, ekspozitsiya va ko‘rgazmalar tashkil etish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Fuqarolar, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari va jamoat birlashmalari, shaharsozlik hujjatlari tasdiqlangunga qadar ularni muhokama qilish, ularga takliflar kiritish va shaharsozlik faoliyati sohasidagi qarorlarni tayyorlashda ishtirok etish huquqiga ega. Davlat organlari fuqarolar, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari hamda jamoat birlashmalarining manfaatlariga daxldor, shaharsozlik faoliyati masalalariga taalluqli murojaatlarini o‘z vakolatlari doirasida ko‘rib chiqadilar va ularga belgilangan muddatlarda asosli javoblar taqsim qiladilar. Fuqarolar, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari va jamoat birlashmalari, basharti shaharsozlik faoliyati ularning manfaatlariga daxl etadigan bo‘lsa, quyidagi huquqlarga ega: shaharsozlik to‘јrisidagi qonun hujjatlari buzilgan takdirda binolar, inshootlar va boshqa ob’ektlarning joylashtarilishi, loyihalashtarilishi, qurilishi, rekonstruksiyasi yoki foydalanishga topshirilishi to‘јrisidagi qarorning ma’muriy yoki sud tartibida bekor qilinishini talab qilish; 437 korxonalar faoliyatini, shuningdek boshqa ko‘chmas mulk ob’ektlaridan foydalanishni, basharti ularni ishlatish shaharsozlik to‘јrisidagi qonun hujjatlarini buzgan holda amalga oshirilayotgan bo‘lsa, ma’muriy yoki sud tartibida cheklash, to‘xtatib turish yoki taqiqlashni talab qilish; shaharsozlik to‘јrisidagi qonun hujjatlari buzilganligi munosabati bilan fuqarolarning hayoti, soјliјi va mol-mulkiga, shuningdek fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari va jamoat birlashmalari mol-mulkiga etkazilgan zararning o‘rnini qoplash to‘јrisida sudga da’vo taqdim qilish; shaharsozlik to‘јrisidagi qonun hujjatlarini buzganlikda aybdor shaxslarni konunda belgilangan tartibda javobgarlikka tortishni talab qilish; shaharsozlik hujjatlari tasdiqlangunga qadar o‘z mablaјlari hisobidan ularning mustaqil ekspertizadan o‘tkazilishini tashkil etish. 11-modda. YUridik va jnsmoniy shaxslarga etkazilgan zararning o‘rni qoplanishi YUridik va jismoniy shaxslarga shaharsozlik to‘јrisidagi qonun hujjatlari buzilganligi natijasida yoki er uchastkalari olib ko‘yilganligi hamda ularga tegishli bo‘lgan binolar, inshootlar va boshqa ob’ektlar buzilganligi munosabati bilan etkazilgan zararning o‘rni qonun hujjatlarida belgilangan tartibda qoplanishi lozim. P BOB. SHAHARSOZLIK FAOLIYATI OB’EKTLARI VA SUB’EKTLARI 12-modda. SHaharsozlik faoliyati ob’ektlari 13-modda. SHaharsozlik faoliyati sub’ektlari 14-modda. SHaharsozlik faoliyati sohasidagi buyurtmachilar 15-modda. SHaharsozlik hujjatlarini ishlab chiquvchilar 16-modda. Ob’ektlar qurilishi bo‘yicha pudratchilar 12-modda. SHaxarsozlik faoliyati ob’ektlari O‘zbekiston Respublikasining butun hududi va qismlari, aholi punktlarining butun hududi va qismlari, aholini joylashtirish umumdavlat va mintaqaviy tizimlari, er uchastkalari, binolar va inshootlar, hududiy-ishlab chiqarish, shaharsozlik va landshaft majmualari, rekreatsion va ishlab chiqarish zonalari, madaniy meros ob’ektlari va ularning muhofaza zonalari, aholi punktlari chegaralaridagi va aholi punktlariaro hududlardagi akvatoriyalar, muhandislik va transport kommunikatsiyalari shaharsozlik faoliyatining ob’ektlaridir. 438 SHaharsozlik faoliyati ob’ektlari uchun shaharsozlik hujjatlari ishlab chiqiladi. 13-modda. SHaxarsozlik faoliyati sub’ektlari Davlat organlari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari, yuridik va jismoniy shaxslar shaharsozlik faoliyati sub’ektlaridir. SHaharsozlik faoliyati sub’ektlari: shaharsozlik faoliyati sohasida buyurtmachilar; shaharsozlik hujjatlarini ishlab chiquvchilar; ob’ektlarning qurilishi bo‘yicha pudratchilar; shaharsozlik faoliyati ob’ektlaridan foydalanuvchilar sifatida ish ko‘rishlari mumkin. SHaharsozlik faoliyati sub’ektlari tegishli davlat organlaridan aholi punktlari, ularning tizimlari va hududlarini rejalashtirish, qurish va rekonstruksiya qilish bilan boјliq bo‘lgan, o‘zlarining shaharsozlik faoliyatiga ta’sir etadigan qarorlar tayyorlanishi va qabul qilinishi haqida axborot olish huquqiga ega. SHaharsozlik faoliyati sub’ektlari qonun hujjatlariga muvofiq o‘zlariga mulk qilib, egalik qilishga va foydalanishga berilgan er uchastkalaridan belgilangan maqsadda foydalanishlari, shuningdek madaniy meros ob’ektlariga, tabiiy va sun’iy landshaftlarga zarar etkazmasliklari, yashash va faoliyat ko‘rsatish muhiti yomonlashuviga, shaharsozlik faoliyati boshqa sub’ektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlari kamsitilishiga olib keladigan xatti-harakatlarga yo‘l ko‘ymasliklari shart. 14-modda. SHaxarsozlik faoliyati sohasidagi buyurtmachilar Davlat organlari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari, yuridik va jismonir shaxslar shaharsozlik faoliyati sohasida buyurtmachilar bo‘lishi mumkin. SHaharsozlik faoliyati sohasidagi buyurtmachilar: shaharsozlik hujjatlarini ishlab chiquvchini tanlash hamda ularni ishlab chiqishga doir shartnoma tuzish; ob’ektlarning qurilishi bo‘yicha pudratchini tanlash va u bilan shartnoma tuzish; qonun hujjatlariga muvofiq boshqa harakatlarni amalga oshirish huquqiga ega. SHaharsozlik faoliyati sohasidagi buyurtmachilar: shaharsozlik to‘јrisidagi qonun hujjatlariga rioya etishlari; shaharsozlik hujjatlarining belgilangan tartibda ekspertizadan o‘tkazilishini ta’minlashlari; loyihalashtirish jarayonini tekshirib borishlari va qurilish sifati ustidan texnikaviy nazorat qilishlari; 439 O‘zR 30.04.2004 y. 621-II-son Qonuniga muvofiq uchinchi qism beshinchi xat boshi quyidagi beshinchi-oltinchi xat boshilar bilan almashtirilgan, Oldingi tahririga qarang shaharsozlik hujjatlari amalga oshirilishi bo‘yicha mualliflik nazorati olib borilishini ta’minlashlari; (O‘zR 30.04.2004 y. 621-II-son Qonuni tahriridagi xat boshi), (Oldingi tahririga qarang) asos bo‘luvchi va ruxsat beruvchi hujjatlar o‘z vaqtida tayyorlanishini va shaharsozlik hujjatlari tasdiqlanishini ta’minlashlari shart. (O‘zR 30.04.2004 y. 621-II-son Qonuni tahriridagi xat boshi), (Oldingi tahririga qarang) SHaharsozlik faoliyati sohasidagi buyurtmachilar zimmasida qonun hujjatlariga muvofiq boshqa majburiyatlar ham bo‘lishi mumkin. 15-modda. SHaharsozlik hujjatlarini ishlab chiquvchilar Tegishli litsenziyasi bo‘lgan yuridik va jismoniy shaxslar shaharsozlik hujjatlarini ishlab chiquvchilar bo‘lishi mumkin. SHaharsozlik hujjatlarini ishlab chiquvchi: ishlab chiqiladigan shaharsozlik hujjatlarining tarkibi va hajmini qonun hujjatlariga muvofiq belgilash; shaharsozlik hujjatlarini ishlab chiqishga doir tanlovlarda ishtirok etish; shaharsozlik hujjatlari amalga oshirilishi bo‘yicha mualliflik nazoratini olib borish; qurilish, montaj va maxsus ishlar tasdiqlangan loyiha-smeta hujjatlari va normativ talablardan fuqarolar hayoti va soјliјiga taxdid soladigan, madaniy meros ob’ektlari shikastlanishi va yo‘q qilinishi xavfini tuјdiradigan, shuningdek jamiyat, davlat, yuridik va jismoniy shaxslarning manfaatlariga zarar keltiradigan tarzdagi chetga chiqishlar bilan bajarilganda qurilish, montaj va maxsus ishlarni to‘xtatib qo‘yish yoki tugatish haqida takliflar kiritish; zarurat bo‘lgan taqsirda shaharsozlik hujjatlariga belgilangan tartibda o‘zgartishlar va qo‘shimchalar kiritish; qonun hujjatlariga muvofiq boshqa harakatlarni amalga oshirish xuquqiga ega. O‘zR 30.04.2004 y. 621-II-son Qonuniga muvofiq uchinchi qism quyidagi uchinchi va to‘rtinchi qismlar bilan almashtirilgan, Oldingi tahririga qarang SHaharsozlik hujjatlarini ishlab chiquvchilar: qonun hujjatlariga muvofiq shaharsozlik hujjatlari ishlab chiqilishini ta’minlashlari; o‘zlari ishlab chiqqan shaharsozlik hujjatlarini barcha manfaatdor organlar va tashkilotlar bilan belgilangan tartibda kelishib olishlari shart. (O‘zR 30.04.2004 y. 621-II-son Qonuni tahriridagi qism), (Oldingi tahririga qarang) SHaharsozlik hujjatlarini ishlab chiquvchilar zimmasida qonun hujjatlariga muvofiq boshqa majburiyatlar ham bo‘lishi mumkin. (O‘zR 30.04.2004 y. 621-II-son Qonuni tahriridagi qism), (Oldingi tahririga qarang) 440 16-modda. Ob’ektlar qurilishi bo‘yicha pudratchilar O‘z faoliyatini qonun hujjatlari asosida olib boruvchi yuridik va jismoniy shaxslar ob’ektlar qurilishi bo‘yicha pudratchilar bo‘lishi mumkin. Ob’ektlar qurilishi bo‘yicha pudratchilar: binolar, inshootlar va boshqa ob’ektlarning yangi amaliy echimlarini ishlab chiqishda ishtirok etish; shaharsozlik hujjatlarini ishlab chiquvchi, shaharsozlik faoliyati sohasidagi maxsus vakolatli davlat organining tegishli tarkibiy bo‘linmasi va buyurtmachi bilan kelishgan holda shaharsozlik hujjatlariga binolar, inshootlar va boshqa ob’ektlarning arxitektura-badiiy ko‘rinishi hamda amaliy echimini yomonlashtirmagan tarzda texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarni yaxshilaydigan o‘zgartishlar kiritish; shaharsozlik hujjatlarini ishlab chiquvchidan zarur texnik maslahat olish; qonun hujjatlariga muvofiq boshqa harakatlarni amalga oshirish huquqiga ega. Ob’ektlar qurilishi bo‘yicha pudratchilar shaharsozlik to‘јrisidagi qonun hujjatlariga rioya etishlari shart. III BOB. DAVLAT ORGANLARINING SHAHARSOZLIK FAOLIYATI SOHASIDAGI VAKOLATLARI 17-modda. SHaharsozlik faoliyati sohasidagi davlat boshqaruvi 18-modda. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining shaharsozlik faoliyati sohasidagi vakolatlari 19-modda. Viloyatlar va Toshkent shahar davlat hokimiyati organlarining shaharsozlik faoliyati sohasidagi vakolatlari 20-modda. Tumanlar va shaharlar davlat hokimiyati organlarining shaharsozlik faoliyati sohasidagi vakolatlari 21-modda. SHaharsozlik faoliyati sohasidagi maxsus vakolatli davlat organi 22-modda. Viloyatlar va Toshkent shahar arxitektura va qurilish bosh boshqarmalarining vakolatlari 23-modda. Tumanlar hamda shaharlar arxitektura va qurilish boshqarmalarining (bo‘limlarining) vakolatlari 24-modda. O‘zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasi Davlat ekspertizasi bosh boshqarmasining vakolatlari 441 25-modda. O‘zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasi Davlat arxitektura-qurilish nazorati bosh boshqarmasining vakolatlari 17-modda. SHaharsozlik faoliyati sohasidagi davlat boshqaruvi SHaharsozlik faoliyati sohasidagi davlat boshqaruvini O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, mahalliy davlat hokimiyati organlari va maxsus vakolatli davlat organi amalga oshiradi. SHaharsozlik faoliyati sohasidagi maxsus vakolatli davlat organining o‘z vakolatlari doirasida qabul qilgan qarorlari barcha vazirliklar, davlat qo‘mitalari, idoralar hamda davlat boshqaruvining boshqa organlari, shuningdek yuridik va jismoniy shaxslar uchun majburiydir. 18-modda. O‘zbekiston Respublnkasi Vazirlar Maxkamasining shaharsozlik faoliyati sohasidagi vakolatlari O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi: shaharsozlik sohasida kompleks davlat dasturlarini ishlab chiqadi va tasdiqlaydi hamda ularning amalga oshirilishiga ko‘maklashadi; shaharsozlik faoliyati sohasida normativ hujjatlar qabul qiladi; shaharsozlik to‘јrisidagi qonun hujjatlariga rioya etilishi ustidan davlat nazorati olib borilipsh tartibini belgilaydi; O‘zbekiston Respublikasi hududida aholini joylashtirish bosh tarhini hamda O‘zbekiston Respublikasi, Qoraqalpoјiston Respublikasi va viloyatlar hududini rejalashtirish tarhlarini, umumdavlat ahamiyatiga molik alohida tartibga solinadigan shaharsozlik faoliyati ob’ektlarining shaharsozlik hujjatlarini, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi hududini rivojlantirishning tarmoq tarxdarini hamda muhandislik, transportga oid va ijtimoiy infratuzilmalarni rivojlantirish loyihalarini tasdiqlaydi; qonun hujjatlarida belgilangan vakolati asosida shaharlarning bosh rejalarini tasdiqlaydi; shahar atrofi zonalarining chegaralarini tasdiqlaydi; umumdavlat ahamiyatiga molik alohida tartibga solinadigan shaharsozlik faoliyati ob’ektlarining chegaralarini bvlgilaydi hamda tegishli ob’ektlar hududlarida shaharsozlj faoliyatini tartibga solish tartibotini o‘rnatadi; davlat shaharsozlik kadastrini yuritish hamda shaharsozlik faoliyati ob’ektlari monitoringi olib borish tartibini o‘rnatadi; umumdavlat ahamiyatiga molik ob’ektlarning shaharsozlik hujjatlarini ishlab chiqishni, shaharsozlik faoliyati sohasidagi ilmiy-tadqiqot ishlarini, shuningdek shaharsozlik normalari va qoidalari ishlab chiqilishini moliyalashtirish tartibini belgilaydi; 442 shaharsozlik faoliyati sohasida litsenziyalash tartabini o‘rnatadi; shaharsozlik hujjatlarining davlat ekspertizasini tashkil etish hamda o‘tkazish tartibini o‘rnatadi; shaharsozlik faoliyati sohasidagi davlat boshqaruv organlarining tashkiliy tuzilmasini belgilaydi; qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. 19-modda. Viloyatlar va Toshkent shahar davlat hokimiyati organlarining shaharsozlik faoliyati sohasidagi vakolatlari Viloyatlar va Toshkeit shahar davlat hokimiyati organlari o‘z vakolatlari doirasida: shaharsozlik to‘јrisidagi qonun hujjatlariga rioya etilishi ustidan nazorat olib boradi, shuningdek uy-joy fondi hamda jamoat va ishlab chiqarish ob’ektlari saqlanishini ta’minlaydi; aholini oqilona joylashtirish, muhandislik, transportga oid va ijtimoiy infratuzilmalarni rivojlantirish masalalarini hal qiladi; mahalliy ahamiyatga molik ob’ektlarni qurishga doir shaharsozlik hujjatlarini ishlab chiqish bo‘yicha buyurtmachi vazifalarini bajaradi, bunday ob’ektlarning moliyalashtirilishini ta’minlaydi; ob’ektlar qurilishi to‘јrisida qarorlar qabul qiladi; o‘z hududida shaharsozlik faoliyatini, basharti bu faoliyat ushbu Kodeks va boshqa qonun hujjatlari talablariga mos kelmasa, cheklaydi, to‘xtatib qo‘yadi yoki taqiqlaydi. Tadbirkorlik sub’ektlarining shaharsozlik faoliyatini cheklash, to‘xtatib qo‘yish va taqiqlash sud tartibida amalga oshiriladi, bundan favqulodda vaziyatlar, epidemiyalar hamda aholining hayoti va salomatligi uchun boshqa real xavf yuzaga kelishining oldini olish bilan boјliq holda faoliyatni o‘n ish kunidan ko‘p bo‘lmagan muddatga cheklash, to‘xtatib qo‘yish hollari mustasno; (O‘zR 10.10.2006 y. O‘RQ-59-son Qonuni taxriridagi jumla) shaharlarning, shahar posyolkalarining bosh rejalari ishlab chiqilishini tashkil etadi; qishloq aholi punktlarining bosh rejalarini, aholi punktlari hududlarining qismlarini batafsil rejalashtirish loyihalarini (bundan buyon matnda batafsil rejalashtirish loyihasi deb yuritiladi) va dahalarni, mavzelarni hamda aholi punktlari rejalashtirilgan tuzilmalarining boshqa qismlarini qurish loyihalarini (bundan buyon matnda qurish loyihasi deb yuritiladi) tasdiqlaydi; viloyatlar hududini rejalashtirishning tarhlari, muhandislik, transportga oid va ijtimoiy infratuzilmalarni rivojlantirishning, shuningdek obodonlashtirishning tarxlari va loyihalari ishlab chiqilishi hamda amalga oshirilishini tashkil etadi; tumanni (tumanlar guruhlarini) rejalashtirish loyihalarini tasdiqlaydi; mahalliy ahamiyatga molik alohida tartibga solinadigan shaharsozlik faoliyati ob’ektlari chegaralarini belgilaydi hamda tegishli ob’ektlar hududlarida shaharsozlik faoliyatini tartibga solish tartibotini o‘rnatadi; qurish qoidalarini tasdiqlaydi; aholi punktlarining shaharsozlik hujjatlari, shaharsozlik faoliyati sohasidagi ilmiy tadqiqotlar ishlab chiqilishi va moliyalashtirilishini, davlat shaharsozlik kadastri yuritilishini, shaharsozlik faoliyati ob’ektlari monitoringi olib borilishini, kompleks muhandislik qidiruvlari o‘tkazilishini, aholi punkglarini mikroseysmik hududlarga bo‘lish xaritalari tuzishni, shaharsozlik hujjatlari shalga oshirilishi ustidan monitoring olib borilishini va bunday hujjatlar ekspertizadan o‘tkazilishini ta’minlaydi; 443 shaharsozlik faoliyati sohasida qabul qilinayottan qarorlardan aholini muntazam ravishda xabardor qilib boradi; qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. 20-modda. Tumanlar va shaharlar davlat hokimiyati organlarining shaharsozlik faoliyati sohasidagi vakolatlari Tumanlar va shaharlar davlat hokimiyati organlari: shaharsozlik to‘јrisidagi qonun hujjatlariga rioya etilishi ustidan nazorat olib boradi, shuningdek uy-joy fondi, jamoat hamda ishlab chiqarish ob’ektlari saqlanishini ta’minlaydi; aholini oqilona joylashtarish, muhandislik, transportga oid va ijtimoiy infratuzilmalarni rivojlantirish masalalarini hal etadi; mahalliy ahamiyatga molik ob’ektlarning qurilishiga doir shaharsozlik hujjatlarini ishlab chiqish bo‘yicha buyurtmachi vazifalarini bajaradi hamda bunday ob’ektlarning moliyalashtirilishini ta’minlaydi; o‘z hududida shaharsozlik faoliyatini, basharti bu faoliyat mazkur Kodeks va boshqa qonun hujjatlari talablariga mos kelmasa, cheklaydi, to‘xtatib qo‘yadi yoki taqiqlaydi. Tadbirkorlik sub’ektlarining shaharsozlik faoliyatini cheklash, to‘xtatib qo‘yish va taqiqlash sud tartibida amalga oshiriladi, bundan favqulodda vaziyatlar, epidemiyalar hamda aholining hayoti va salomatligi uchun boshqa real xavf yuzaga kelishining oldini olish bilan boјliq holda faoliyatni o‘n ish kunidan ko‘p bo‘lmagan muddatga cheklash, to‘xtatib qo‘yish hollari mustasno; (O‘zR 10.10.2006 y. O‘RQ-59-son Qonuni taxriridagi jumla) o‘zboshimchalik bilan qurilgan ob’ektlar qonun hujjatlarida belgilangan tartibda buzib tashlanishini tashkil etadi; tumanlarni (tumanlar guruhlarini) rejalashtirish loyihalarini, aholi punktlarining bosh rejalarini, batafsil rejalashtirish loyihalarini, qurish loyihalarini ishlab chiqishda ishtirok etadi hamda ularning amalga oshirilishini tashkil etadi; ob’ektlar qurilishi to‘јrisida qarorlar qabul qiladi; binolar, inshootlar hamda aholi punktlari boshqa ob’ektlarining texnik holati inventarizatsiyadan o‘tkazilishini tashkil qiladi; shaharsozlik faoliyati sohasida qabul qilinayotgan qarorlardan aholini muntazam xabardor qilib boradi; qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. Ushbu modda sakkizinchi xatboshisidagi qoidalar shahar tarkibiga kiruvchi tumanlarning davlat hokimiyati organlariga nisbatan tatbiq etilmaydi. 21-modda. SHaharsozlik faoliyati sohasidagi maxsus vakolatli davlat organi (O‘zR 07.07.2006 y. O‘RQ-39-son Qonuni taxriridagi modda), (Oldingi taxririga qarang) 444 O‘zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasi shaharsozlik faoliyati sohasidagi maxsus vakolatli davlat organidir. O‘zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasi: O‘zbekiston Respublikasi hududida aholini joylashtirish bosh tarhi ishlab chiqilishini, Qoraqalpoјiston Respublikasi, viloyatlar (viloyatlar guruhlari) hududini rejalashtirish tarhlari va umumdavlat ahamiyatiga molik alohida tartibga solinadigan shaharsozlik faoliyati ob’ektlarining shaharsozlik hujjatlari ishlab chiqilishi, shuningdek shaharsozlik faoliyati sohasidagi ilmiy-tadqiqot ishlari tashkil etilishini ta’minlaydi; tasdiqlanishi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi vakolatiga berilgan shaharlarning bosh rejalarini istisno qilganda, shaharlarning, shahar posyolkalarining bosh rejalarini hamda Toshkent shahrining markaziy qismlarini, viloyatlarning ma’muriy markazlarini, shuningdek madaniy meros ob’ektlariga ega bo‘lgan shaharlarni batafsil rejalashtirish loyihalarini tasdiqlaydi; umumdavlat ahamiyatiga molik alohida tartibga solinadigan shaharsozlik faoliyati ob’ektlari uchun chegaralar belgilash haqida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga takliflar kiritadi; shaharsozlik normalari va qoidalari, shaharsozlik hujjatlarini davlat ekspertizasidan o‘tkazish masalalari yuzasidan uslubiy hujjatlar, shuningdek shaharsozlik to‘јrisidagi boshqa qonun hujjatlarini ishlab chiqadi va tasdiqlaydi; davlat arxitektura-qurilish nazoratini amalga oshiradi; belgilangan shaharsozlik normalari va qoidalariga, qurilish ishlari, binokorlik materiallari va buyumlari texnologiyalari sifatining davlat standartlariga, shuningdek shaharsozlik to‘јrisidagi boshqa qonun hujjatlariga rioya etilishi ustidan nazoratni amalga oshiradi; shaharsozlik hujjatlarini davlat ekspertizasidan o‘tkazadi; qurilishda standartlashtirish va binokorlik materiallari hamda buyumlarini sertifikatlash ishlarini amalga oshiradi; davlat shaharsozlik kadastri yuritilishini va shaharsozlik faoliyati ob’ektlari monitoringi olib borilishini amalga oshiradi; shaharsozlik hujjatlari amalga oshirilishi ustidan monitoring olib borilishi tartibini belgilaydi; shaharsozlik faoliyati ayrim turlarini amalga oshirish uchun belgilangan tartibda litsenziyalar beradi; aholini shaharsozlik faoliyatidan muntazam habardor qilib boradi; shaharsozlik hujjatlari masalalari bo‘yicha buyurtmachilar, shaharsozlik hujjatlarini ishlab chiquvchilar va boshqa tashkilotlar o‘rtasidagi kelishmovchiliklarni ko‘rib chiqadi; shaharsozlik faoliyati ob’ektlarini ro‘yxatga oladi hamda ob’ektlar qurilishiga ruxsatnoma beradi; buyurtmachining texnik nazoratni amalga oshirishga doir ishini tekshiradi va texnik nazorat sifatsiz amalga oshirilgan taqdirda, unga nisbatan javobgarlik choralari qo‘llash haqida belgilangan tartibda takliflar kiritadi; davlat standartlari va texnik shartlar buzilganligi aniqlangan taqdirda, binokorlik materiallari hamda buyumlari ishlab chiqarilishi, realizatsiya qilinishi va qo‘llanilishini, normativ talablar hamda tasdiqlangan loyiha echimlari chidamlilik, puxtalik xususiyatlari pasayishiga sabab bo‘lgan darajada buzilganda, shuningdek binolar va inshootlarning avariya xavfi bo‘lgan, ob’ektlar o‘zboshimchalik bilan qurilgan taqdirda qurilish-montaj ishlarini davom ettirishni to‘xtatib turadi. Tadbirkorlik sub’ektining faoliyatini to‘xtatib qo‘yishga olib keladigan qurilish materiallari va buyumlari ishlab chiqarish, ularni realizatsiya qilish va qo‘llash, qurilish-montaj ishlarini davom ettirishni to‘xtatib qo‘yish sud tartibida amalga oshiriladi, bundan favqulodda vaziyatlar, epidemiyalar hamda aholining hayoti va salomatligi uchun boshqa real xavf yuzaga kelishining oldini olish bilan boјliq holda faoliyatni o‘n ish kunidan ko‘p bo‘lmagan muddatga to‘xtatib qo‘yish hollari mustasno; (O‘zR 10.10.2006 y. O‘RQ-59-son Qonuni taxriridagi jumla) shaharsozlik faoliyati sohasidagi huquqbuzarliklar to‘јrisidagi ishlarni ko‘rib chiqadi va qonun hujjatlarida belgilangan tartibda jarimalar soladi; 445 tugallangan qurilish ob’ektlarini foydalanishga qabul qilib olish bo‘yicha komissiyalarning ishida ishtirok etadi; qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. O‘zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasi tizimiga quyidagilar kiradi: Qoraqalpoјiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasi; viloyatlar hamda Toshkent shahar arxitektura va qurilish bosh boshqarmalari; tumanlar hamda shaharlar arxitektura va qurilish boshqarmalari (bo‘limlari); davlat ekspertizasi hududiy boshqarmalari; davlat arxitektura-qurilish nazorati hududiy inspeksiyalari. Viloyatlar hamda Toshkent shahar arxitektura va qurilish bosh boshqarmalariga, tumanlar hamda shaharlar arxitektura va qurilish boshqarmalariga (bo‘limlariga) tegishli bosh arxitektorlar boshchilik qiladi. Qoraqalpoјiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasi, viloyatlar hamda Toshkent shahar arxitektura va qurilish bosh boshqarmalari, shuningdek tumanlar hamda shaharlar arxitektura va qurilish boshqarmalari (bo‘limlari) o‘z vakolatlariga taalluqli masalalarda O‘zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasiga, tegishincha Qoraqalpoјiston Respublikasi Vazirlar Kengashiga, viloyatlar va Toshkent shahar hokimlariga bo‘ysunadilar. 22-modda. Viloyatlar va Toshkent shahar arxitektura va qurilish bosh boshqarmalarining vakolatlari Viloyatlar va Toshkent shahar arxitektura va qurilish bosh boshqarmalari: viloyat, Toshkent shahar hududini rejalashtirish tarhlari hamda tumanlarni (tumanlar guruhlarini) rejalashtirish loyihalari, aholi punktlarining bosh rejalari, batafsil rejalashtarish loyihalari va o‘z hududlariga oid boshqa shaharsozlik hujjatlari ishlab chiqilishini tashkil etadi; shaharsozlik to‘јrisidagi qonun hujjatlariga rioya etilishi ustidan nazorat olib boradi; viloyat, Toshkent shahar hududini rivojlantirish bo‘yicha shaharsozlik hujjatlarini ishlab chiqishda ishtirok etadi; viloyat, Toshkent shahar hududini rivojlantirish bo‘yicha shaharsozlik hujjatlarini amalga oshirish chora-tadbirlarini ko‘radi; viloyat, Toshkent shahar davlat hokimiyati organlariga shaharsozlik faoliyati ob’ektlarini joylashtirish hamda tegishli hududda muhandislik, transportga oid va ijtimoiy infratuzilmalarni rivojlantirish yuzasidan takliflar kiritadi; binolar, inshootlar va boshqa ob’ektlarning loyihalari tasdiqlanishiga rozilik beradi; tegishli hududdagi shaharsozlik faoliyati ob’ektlari bo‘yicha loyihalashtirish ishlarini va kompleks muhandislik qidiruvlarini hamda shaharsozlik hujjatlarini ishlab chiquvchilarning mualliflik nazoratini muvofiqlashtirib boradi; O‘zbekiston Respublikasi Davdat arxiteyuura va qurilish qo‘mitasi bilan kelishgan holda qurish qoidalarini ishlab chiqadi; qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. 446 23-modda. Tumanlar hamda shaharlar arxitektura va qurilish boshqarmalarining (bo‘limlarining) vakolatlari Tumanlar hamda shaharlar arxitektura va qurilish boshqarmalari (bo‘limlari): aholi punktlarini shaharsozlik hujjatlari bilan ta’minlash yuzasidan takliflar kiritadi; aholi punktlarining bosh rejalarini, batafsil rejalashtirish loyihalari hamda boshqa shaharsozlik hujjatlarini amalga oshirish choralarini ko‘radi; tegishli hududda shaharsozlik faoliyati ob’ektlarini joylashtirish hamda muhandislik, transportga oid va ijtimoiy infratuzilmalarni rivojlantirish yuzasidan Qoraqalpoјiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish ko‘mitasiga, viloyatlar va Toshkent shahar arxitektura va qurilish bosh boshqarmalariga, mahalliy davlat hokimiyati organlariga takliflar kiritadi; qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. O‘zR 07.07.2006 y. O‘RQ-39-son Qonuniga muvofiq 24-modda chiqarib tashlangan 24-modda. O‘zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasi Davlat ekspertizasi bosh boshqarmasining vakolatlari O‘zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasining Davlat ekspertazasi bosh boshqarmasi: shaharsozlik hujjatlarini belgilangan tartibda davlat ekspertizasidan o‘tkazadi; shaharsozlik hujjatlarini davlat ekspertizasidan o‘tkazish masalalari yuzasidan uslubiy hujjatlarni ishlab chiqadi; shaharsozlik hujjatlari masalalari bo‘yicha buyurtmachilar, shaharsozlik hujjatlarini ishlab chiquvchilar va boshqa tashkilotlar o‘rtasidagi kelishmovchiliklarni ko‘rib chiqadi; shaharsozlik hujjatlarini davlat ekspertizasidan o‘tkazish uchun loyihalashtirish, ilmiy-tadqiqot va boshqa tashkilotlarni, shuningdek mutaxassislarni belgilangan tartibda jalb qiladi; qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. O‘zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasi Davlat ekspertizasi bosh boshqarmasining shaharsozlik hujjatlariga doir xulosasi mazkur hujjatlarni belgilangan tartibda tasdiqpash uchun asos bo‘ladi. O‘zR 07.07.2006 y. O‘RQ-39-son Qonuniga muvofiq 25-modda chiqarib tashlangan 447 25-modda. O‘zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasi Davlat arxitektura-qurilish nazorati bosh boshqarmasining vakolatlari O‘zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasining Davlat arxitektura-qurilish nazorati bosh boshqarmasi: davlat arxitektura-qurilish nazoratini amalga oshiradi; yuridik va jismoniy shaxslar shaharsozlik to‘јrisidagi qonun hujjatlari talablariga, belgilangan shaharsozlik normalari va qoidalariga, davlat standartlariga, qurilish ishlari, binokorlik materiallari va buyumlari sifati hamda texnologiyalariga rioya etishlari ustidan nazoratni amalga oshiradi; (O‘zR 30.04.2004 y. 621-II-son Qonuni tahriridagi xat boshi), (Oldingi tahririga qarang) shaharsozlik faoliyati ob’ektlarini ro‘yxatga oladi hamda ob’ektlar qurilishiga ruxsatnoma beradi; buyurtmachining texnik nazoratni amalga oshirishga doir ishini tekshiradi va texnik nazorat sifatsiz amalga oshirilgan taqdirda unga nisbatan javobgarlik choralari qo‘llash haqida belgilangan tartibda takliflar kiritadi; davlat standartlari va texnik shartlar buzilganligi aniqlangan taqdirda binokorlik materiallari va buyumlari ishlab chiqarilishi, realizatsiya qilinishi va qo‘llanilishini, normativ talablar va tasdiqlangan loyiha echimlari chidamlilik va puxtalik xususiyatlari pasayishiga sabab bo‘lgan darajada buzilganda, shuningdek binolar va inshootlarning avariya xavfi bo‘lgan, ob’ektlar o‘zboshimchalik bilan qurilgan takdirda qurilish-montaj ishlarini davom etgirishni to‘xtatib turadi; shaharsozlik faoliyati sohasidagi huquqbuzarliklar to‘јrisidagi ishlarni ko‘radi hamda qonun hujjatlarida belgilangan tartibda jarimalar soladi; qurilishi tugallangan ob’ektlarni foydalanishga qabul qilib olish bo‘yicha komissiyalarning ishida ishtirok etadi; qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. IV BOB. SHAHARSOZLIK HUJJATLARI. DAVLAT SHAHARSOZLIK KADASTRI 26-modda. SHaharsozlik hujjatlarining tarkibi 27-modda. SHaharsozlik hujjatlarini ishlab chiqarish va tasdiqlash 28-modda. Davlat shaharsozlik kadastri 26-modda. SHaxarsozlik hujjatlarining tarkibi SHaharsozlik hujjatlari quyidagilardan iborat bo‘ladi: 1) O‘zbekiston Respublikasining butun hududi hamda qismlarini rivojlantirishni rejalashtirish to‘јrisidagi hujjatlar: 448 O‘zbekiston Respublikasi hududida aholini joylashtirish bosh tarhi; O‘zbekiston Respublikasi hududining ikki va undan ortiq mintaqa hududini o‘z ichiga olgan qismlarini va boshqa hududlarni rivojlantirishni rejalashtirish tarhlari (bundan buyon matnda shaharsozlik jihatidan rejalashtirishning biriktirma tarhlari deb yuritiladi); O‘zbekiston Respublikasi hududini rejalashtirish tarhi; O‘zbekiston Respublikasi hududini rivojlantirishning tarmoq tarhlari; 2) O‘zbekiston Respublikasi mintaqalari hududini rivojlantirishni rejalashtarish to‘јrisidagi hujjatlar: Qoraqalpoјiston Respublikasi va viloyatlar hududini rejalaiggirish tarhlari; tumanni (tumanlar guruhlarini) rejalashtirish loyihasi; 3) aholi punktlari hududini rivojlantirish to‘јrisidagi hujjatlar: aholi punktlarining bosh rejalari; shahar va posyolka chiziјi loyihalari; aholi punktlari hududini rivojlantirishning tarmoq tarhlari; 4) aholi punktlari hududini qurish to‘јrisidagi hujjatlar: batafsil rejalashtirish loyihasi; qurish loyihasi; 5) binolar, inshootlar va boshqa ob’ektlar qurilishi uchun loyiha-smeta hujjatlari. Qonun hujjatlariga muvofiq shaharsozlik hujjatlarining boshqa turlari ham belgilanishi mumkin. 27-modda. SHaharsozlik hujjatlarini ishlab chiqish va tasdiqlash SHaharsozlik hujjatlari shaharsozlik hujjatlarini ishlab chiquvchilar tomonidan shartnomaga asosan hamda buyurtmachi bergan va O‘zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasining tegishli tarkibiy bo‘linmasi bilan kelishilgan topshiriq asosida ishlab chiqiladi. SHaharsozlik hujjatlari qonun hujjatlarida belgilangan tartibda davlat ekspertizasidan o‘tkaziladi hamda tasdiqlanadi. Ushbu Kodeks 26-moddasi birinchi qismining 1, 2, 3, 4-bandlarida ko‘rsatilgan shaharsozlik hujjatlarining tasdiqlangan bir nusxasi O‘zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasining tegishli tarkibiy bo‘linmasiga topshirilishi lozim. Tasdiqlangan shaharsozlik hujjatlariga o‘zgartishlar va ko‘shimchalar hujjatlarni tasdiqlagan organning qaroriga ko‘ra kiritiladi. 28-modda. Davlat shaharsozlik kadastri 449 Davlat shaharsozlik kadastrida quyidagilar qamrab olinadi: topografiya-geodeziya va kartografiya materiallari; hududlarning ekologik, muhandislik-geologik, seysmik, gidrogeologik holati to‘јrisidagi ma’lumotlar;^ muhandislik, transportga oid va ijtimoiy infratuzilmalar ob’ektlari, shuningdek hududlarni obodonlashtarish to‘јrisidagi ma’lumotlar; hududlarni va aholi punktlarini rivojlantarishni shaharsozlik jihatidan rejalashtirish hamda ularni qurish to‘јrisidagi ma’lumotlar; hududlarning zonalashtirilishi hamda hududiy zonalarning shaharsozlik reglamentlari to‘јrisidagi ma’lumotlar; uy-joy fondining texnik holati to‘јrisidagi ma’lumotlar; shaharsozlik faoliyati ob’ektlari monitoringi ma’lumotlari. V BOB. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI HUDUDINI RIVOJLANTIRISHNING SHAHARSOZLIK JIHATIDAN REJALASHTIRILISHI 29-modda. O‘zbekiston Respublikasi hududida aholini joylashtirish bosh tarhi 30-modda. SHaharsozlik jihatidan rejalashtirishning biriktirma tarhlari 31-modda. O‘zbekiston Respublikasi, Qoraqalpoјiston Respublikasi va viloyatlar hududini rejalashtirish tarhlari 32-modda. O‘zbekiston Respublikasi hududini rivojlantirishning tarmoq tarhlari 33-modda. Tumanni (tumanlar guruhlarini) rejalashtirish loyihalari 34-modda. Aholi punktining bosh rejasi 35-modda. SHahar va posyolka chiziјi loyihalari 36-modda. Aholi punktlari hududini rivojlantirishning tarmoq tarhlari 37-modda. Batafsil rejalashtirish loyihalari 38-modda. Qurish loyihalari 450 39-modda. Loyiha-smeta hujjatlari 29-modda. O‘zbekiston Respublikasi hududida aholini joylashtirish bosh tarhi O‘zbekiston Respublikasi hududida aholini joylashtirish bosh tarhi: aholini joylashtirish tizimlarini, tabiatdan foydalanishni va ishlab chiqarish kuchlarini O‘zbekiston Respublikasi hududini ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiy ettirish istiqbollariga muvofiq rivojlantirishning asosiy qoidalarini; mintaqalarda ekologik vaziyatni yaxshilash, erlardan oqilona foydalanish va ularni muhofaza qilish, madaniy meros ob’ektlari hududlarini saqlash, umumdavlat ahamiyatiga molik muhandislik, transportga oid va ijtimoiy infratuzilmalarni rivojlantirish chora-tadbirlarini; aholini joylashtirish tizimlarini rivojlantirish uchun qulay hududlarni; alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarni; suv ob’ektlarining suvni muhofaza qilish zonalarini; rekreatsion hududlarni; qishloq xo‘jaligi va o‘rmon xo‘jaligiga mo‘ljallangan hududlarni; ekstremal tabiiy-iqlim sharoitlariga ega bo‘lgan hududlarni; tabiiy va texnogen xususiyatdagi favqulodda vaziyatlarning ta’siriga uchragan hududlarni; foydali qazilmalar joylashgan hududlarni; qonun hujjatlariga muvofiq shaharsozlik jihatidan foydalanishning boshqa turlari belgilanadigan va shaharsozlik faoliyatini amalga oshirish uchun foydalanishda cheklashlar joriy etiladigan hududlarni; hududni rivojlantirishga doir boshqa echimlarni belgilaydi. O‘zbekiston Respublikasi hududida aholini joylashtirish bosh tarhini ishlab chiqish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. 30-modda. SHaharsozlik jihatidan rejalashtirishning biriktirma tarhlari SHaharsozlik jihatidan rejalashtirishning biriktirma tarhlari: hududning zonalashtirilishini; aholini joylashtirish mintaqaviy tizimlarini rivojlantirish chora-tadbirlarini; 451 mintaqalararo va mintaqaviy ahamiyatga molik muhandislik, transportga oid va ijtimoiy infratuzilmalarni rivojlantirish chora-tadbirlarini; tabiatdan oqilona foydalanish chora-tadbirlarini; hududni kompleks rivojlantirish maqsadida resurslar bilan ta’minlashni; hududni rivojlantirishga doir boshqa echimlarni belgilaydi. SHaharsozlik jihatidan rejalashtirishning biriktirma tarhlarini ishlab chiqish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. 31-modda. O‘zbekiston Respublikasi, Qoraqalpoјiston Respublikasi va viloyatlar hududini rejalashtirish tarhlari O‘zbekiston Respublikasi, Qoraqalpoјiston Respublikasi va viloyatlar hududini rejalashtirish tarhlari: hududning zonalashtirilishini; aholini joylashtirish tizimlarini takomillashtirishning, aholi punktlarini rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlarini; sanoatni, qishloq xo‘jaligini, mintaqaviy hamda aholi punktlariaro ahamiyatga molik muhandislik, transportga oid va ijtimoiy infratuzilmalarni rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlarini; aholi punktlari va shaharlarning shahar atrofi zonalari chegaralarini; shaharsozlik vositalari orqali O‘zbekisgon Respublikasi, Qoraqalpoјiston Respublikasi va viloyatlar hududini tabiiy va texnogen xususiyatdagi favqulodda vaziyatlar ta’siridan muhofaza qilish, ekologik holatni yaxshilash, madaniy meros ob’ektlari hududlarini saqlash chora-tadbirlarini; tegishli hududni rivojlantirish bo‘yicha boshqa echimlarni belgilaydi. O‘zbekiston Respublikasi, Qoraqalpoјiston Respublikasi va viloyatlar hududini rejalashtirish tarhlarini ishlab chiqish tartibi "O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. 32- modda. O‘zbekiston Respublikasi hududini rivojlantirishning tarmoq tarhlari O‘zbekiston Respublikasi hududini rivojlantirishning tarmoq tarhlarida: energiya, gaz ta’minotini, aloqani, irrigatsiyani, suv ta’minotini va kanalizatsiya tarmoqlarini rivojlantirish bo‘yicha; havo, temir yo‘l, avtomobil, daryo transporti, quvur orqali etkazib berish transporti va boshqa transport turlarini rivojlantirish bo‘yicha; hududni xavfli geologik va gidrogeologik jarayonlardan himoya etish bo‘yicha; atrof muhitni muhofaza qilish bo‘yicha; 452 iqtisodiyot tarmoqlari ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish bo‘yicha; hududni rivojlantirishning boshqa masalalari bo‘yicha asosiy ko‘rsatkichlar hamda rejalashtirish echimlari belgilanadi. O‘zbekiston Respublikasi hududini rivojlantirishning tarmoq tarhlarini ishlab chiqish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. 33-modda. Tumanni (tumanlar guruhlarini) rejalashtirish loyihalari Tumanni (tumanlar guruhlarini) rejalashtirish loyihalari: tumanni (tumanlar guruhlarini) ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiy ettirish xususiyatlarini, tabiiy-iqlim sharoitlarini hamda aholi soni istiqbolini inobatga olgan holda rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlarini; hududning zonalashtirilishini va rejali tuzilishini; tuman (tumanlar guruhlari) hududini tabiiy va texnogen xususiyatdagi favqulodda vaziyatlar ta’siridan muhofaza qilish chora-tadbirlarini; aholi punktlariaro ahamiyatga molik muhandislik, transportga oid va ijtimoiy infratuzilmalarni rivojlantirish yo‘nalishlarini; aholi punktlarini rivojlantirish uchun belgilangan zaxira hududni; yakka tartibda uy-joy qurish, boјdorchilik-uzumchilik yoki polizchilik shirkatlarini joylashtirish uchun belgilangan hududni; aholi dam oladigan joylarni tashkil etish uchun belgilangan hududni; aholi punktlari va shaharlarning shahar atrofi zonalari chegaralarini; tuman (tumanlar guruhlari) hududini rivojlantirish bo‘yicha boshqa echimlarni belgilaydi. 34-modda. Aholi punktining bosh rejasi Aholi punktining bosh rejasi: aholi punkti hududini ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiy ettirish xususiyatlarini, tabiiy-iqlim sharoitlarini hamda aholi soni istiqbolini inobatga olgan holda rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlarini; hududning zonalashtirilishini va qurish navbatini; aholi punkti hududini tabiiy va texnogen xususiyatdagi favqulodda vaziyatlar ta’siridan muhofaza qilish, muhandislik, transportga oid va ijtimoiy infratuzilmalarni rivojlantirish chora-tadbirlarini; aholi punktining qurilgan va qurilmagan hududi nisbatini; 453 aholi punktini rivojlantirish uchun belgilangan zaxira hududni; aholi punktining chegaralarini; aholi punkti hududini rivojlantirish bo‘yicha boshqa echimlarni belgilaydi. SHaharning bosh rejasi va shahar atrofi zonasini rejalashtirish loyihasi chegaradosh hududlarning davlat hokimiyati organlari o‘rtasidagi kelishuv asosida yagona hujjat sifatida ishlab chiqilishi mumkin. Aholi soni yigirma ming kishigacha bo‘lgan kichik shaharlarning va yirik qishloq aholi punktlarining bosh rejasi batafsil rejalashtirish loyihasi bilan birga yagona hujjat sifatida ishlab chiqilishi mumkin. Hududida madaniy meros ob’ektlari bo‘lgan aholi punktining bosh rejasi ishlab chiqilayotganda mazkur aholi punktining tarixiy-arxitektura rejasi va madaniy meros ob’ektlarining muhofaza zonalari inobatga olinadi. Bosh rejalar, xususan: qonun hujjatlariga binoan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining vakolat doirasiga kiritilgan shaharlarning bosh rejalari Qoraqalpoјiston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklarining taqdimnomasi asosida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan; shaharlar va shahar posyolkalarining bosh rejalari Qoraqalpoјiston Respublikasi Vazirlar Kengashi va viloyatlar hokimliklarining taqdimnomasi asosida O‘zbekiston Respublikasy Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasi tomonidan; qishloq aholi punktlarining bosh rejalari tegishli tumanlar hokimliklarining taqdimnomasi asosida Qoraqalpoјiston Respublikasi Vazirlar Kengashi, tegishli viloyatlarning hokimliklari tomonidan tasdiqlanadi. Aholi punkti bosh rejasining asosiy qoidalari bu reja tasdiqlangunga qadar manfaatdor vazirliklar, davlat qo‘mitalari, idoralar, mahalliy davlat hokimiyati organlari bilan belgilangan tartibda kelishilgan bo‘lishi lozim. Aholi punktining yangi bosh rejasi ishlab chiqilayotgan davrda aholi punkti hududida joriy qurilish uchun er ajratishga taalluqli masalalar rejani ishlab chiquvchi bilan belgilangan tartibda kelishilgan bo‘lishi kerak. Ob’ektlarning aholi punktlari hududida bosh reja va boshqa zarur shaharsozlik hujjatlarisiz loyihalashtirilishi va qurilishi taqiqlanadi. 35-modda. SHahar va posyolka chiziјi loyihalari SHahar va posyolka chiziјi loyihalari hududlarni rejalashtirish tarhlari, tumanni (tumanlar guruhlarini) rejalashtirish loyihalari hamda aholi punktlarining bosh rejalari asosida ishlab chiqiladi. Aholisi yigirma ming kishigacha bo‘lgan kichik shahar aholi punktlarining shahar chiziјi loyihalari, shuningdek qishloq aholi punktlarining posyolka chiziјi loyihalari mazkur aholi punktlarining bosh rejasi tarkibida ishlab chiqilishi mumkin. SHaharlarning shahar chiziјi loyihalari O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan tasdiqlanadi. SHahar posyolkalarining shahar chiziјi loyihalari viloyatlarning davlat hokimiyati organlari tomonidan tasdiqlanadi. Qishloq aholi punktlarining posyolka chiziјi loyihalari tumanlarning davlat hokimiyati organlari tomonidan tasdiqlanadi. 454 36-modda. Aholi punktlari hududini rivojlantirishning tarmoq tarhlari Aholi punktlari hududini rivojlantirishning tarmoq tarhlarida: energiya, gaz ta’minotini, aloqani, irrigatsiyani, suv ta’minotini va kanalizatsiya tarmoqlarini rivojlantirish bo‘yicha; transport turlarini rivojlantirish bo‘yicha; iqtisodiyot tarmoqlari ob’ektlarini joylashtirish bo‘yicha; hududni xavfli geologik va gidrogeologik jarayonlardan himoya etish bo‘yicha; aholining fuqaro muhofazasi bo‘yicha; atrof muhitni muhofaza qilish bo‘yicha; madaniy meros ob’ektlarini muhofaza qilish bo‘yicha; hududni obodonlashtirish va ko‘kalamzorlashtirish bo‘yicha; hududni rivojlantirishning boshqa masalalari bo‘yicha asosiy ko‘rsatkichlar hamda rejalashtirish echimlari belgilanadi. Aholi punktlari hududini rivojlantirishning tarmoq tarhlarini ishlab chiqish tartibi qonun hujjatlari bilan belgilanadi. 37-modda. Batafsil rejalashtirish loyihalari Batafsil rejalashtirish loyihalari aholi punktining bosh rejasi asosida aholi punktlari hududining qismlari uchun ishlab chiqiladi va bu loyihalar: qizil chiziqlarni; er uchastkalarini qurish va ulardan foydalanishni tartibga solish chiziqlarini; erdan foydalanish chegaralarini; hududning zonalashtirilishini va qurish navbatini; muhofaza zonalaridan foydalanish rejimini; ko‘chalar, tor ko‘chalar, yo‘lovchilarga ajratilgan zonalarning, shuningdek transport, aloqa inshootlari va kommunikatsiyalarining, muhandislik uskunalari va hududni obodonlashtarish ko‘rsatkichlarini; ijtimoiy va madaniy-maishiy ob’ektlarning tarkibi va joylashuvini; qurishning hajmiy-hududiy va arxitektura-rejali echimini, qurish zichligi va ko‘rsatkichlarini, binolar va inshootlarning necha qavatliligi hamda turlarini belgilaydi. Batafsil rejalashtirish loyihasi qurish loyixalarini ishlab chiqish uchun asos bo‘ladi. 455 38-modda. Qurish loyihalari Qurish loyihalari batafsil rejalashtirishning tasdiqlangan loyihasi asosida, belgilangan qizil chiziqlar chegaralarida yoki er uchastkalari chegaralarida ishlab chiqiladi. Qurish loyihalari: qurishni tartibga solish chiziqlarini; binolar va inshootlarning joylashuvi, necha qavatliligi, turi hamda boshqa tavsiflarini; qurishning arxitektura echimini; muhandislik uskunalari, aloqa va obodonlashtirish tizimlarini, shuningdek mazkur tazimlarni aholi punktlarining er uchastkalari, mavzelari, dahalari va rejalashtirilgan tuzilmasining boshqa qismlari doirasidan tashqarida bo‘lgan muhandislik uskunalari, aloqa hamda obodonlashtirish tizimlari inshootlari va kommunikatsiyalariga ulash shartlarini; transport vositalari va piyodalar harakati qanday tashkil etilishini; umum foydalanishdagi hududlarni belgilaydi. Tumanlarning, shaharlarning davlat hokimiyati organlari qurish loyihalariga mahalliy sharoitlardan kelib chiqib, shaharsozlik normalari va qoidalariga zid bo‘lmagan qo‘shimcha talablar, shu jumladan madaniy meros ob’ektlarining muhofaza zonalarida loyihalashtirish va qurilish ishlarini olib borishga, hududlarni ko‘kalamzorlashtirishga, kichik shakldagi arxitektura ob’ektlarini, reklama, peshlavhalar va boshqa axborotni joylashtarishga doir talablar kiritishga haqli. 39-modda. Loyiha-smeta hujjatlari Loyiha-smeta hujjatlari hajmiy-rejali, amaliy va texnikaviy echimlarni, binolar, inshootlar va boshqa ob’ektlarning qurilishi, rekonstruksiyasi hamda kapital ta’mirlanishi, shuningdek obodonlashtirish ishlari qiymatini belgilaydi. Loyiha-smeta hujjatlari shaharsozlik hujjatlari, shaharsozlik normalari va qoidalariga muvofiq ishlab chiqiladi, qonun hujjatlariga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasining tegishli tarkibiy bo‘linmalari, sanitariya-epidemiologiya xizmatlari, yonјinga qarshi nazorat xnzmatlari, tabiatni muhofaza qilish organlari va boshqa xizmatlar bilan kelishib olinadi. Loyiha-smeta hujjatlarini ishlab chiqish, moliyalashtirish, tasdiqlash va ulardan foydalanish tartibini belgilash, ularga o‘zgartishlar va qo‘shimchalar kiritish buyurtmachining tashabbusi bilan va uning hisobidan belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Belgilangan tartibda tasdiqlangan loyiha-smeta hujjatlari ob’ektlar qurilishi uchun ruxsatnoma berishga asos bo‘ladi. VI BOB. AHOLI PUNKTLARI VA SHAHAR ATROFI ZONALARI HUDUDLARIDAN FOYDALANISH 456 40-modda. Qurish qoidalari 41-modda. Hududlarning zonalashtirilishi 42-modda. Aholi punktlarining hududiy zonalari 43-modda. Turar joy zonalari 44-modda. Ijtimoiy-amaliy zonalar 45-modda. Ishlab chiqarish zonalari 46-modda. Muhandislik va transportga oid infratuzilmalar zonalari 47-modda. Rekreatsion zonalar 48-modda. Qishloq xo‘jaligi maqsadlarida foydalaniladigan zonalar 49-modda. Maxsus maqsadlarga mo‘ljallangan zonalar 50-modda. Harbiy ob’ektlar va rejimli boshqa hududlar zonalari 51-modda. SHahar atrofi zonalari 52-modda. SHahar atrofi zonasi hududidan foydalanish 53-modda. Aholi punktlarida er uchastkalaridan foydalanishga doir shaharsozlik talablari 54-modda. Ob’ektlar qurilishiga ruxsatnoma 55-modda. Maxsus ruxsatnomalar 56-modda. SHaharsozlik faoliyatini amalga oshirishda er uchastkalariga doir servitut va er uchastkalariga bo‘lgan huquqlarni saqlash vazifasi 40-modda. Qurish qoidalari Qurish qoidalari tegishli hududlarda va aholi punktlarida shaharsozlik faoliyatini amalga oshirish tartibini belgilaydi. Qurish qoidalari hududni rejalashtirish tarhi, tumanni (tumanlar guruhlarini) rejalashtirish loyihalari, aholi punktining bosh rejasi xamda har bir hududning shaharsozlik reglamentlari asosida ishlab chiqiladi. Qurish qoidalari kuchga kirgunga qadar belgilangan tartabda berilgan ob’ektlar kurilishiga oid ruxsatnomalar mazkur ruxsatnomalarda ko‘rsatilgan muddat mobaynida amal qiladi, aholi xavfsizligi talablari ta’minlanmayotgan hollar bundan mustasno. 41-modda. Hududlarning zonalashtirilishi 457 Hududlarning zonalashtirilishi yashash va faoliyat ko‘rsatish uchun qulay muhitni ta’minlashga, hududlarni tabiiy va texnogen xususiyatdagi favqulodda vaziyatlar ta’siridan muhofaza qilishga, aholi va ishlab chiqarish haddan tashqari zich joylashishi, atrof muhit ifloslanishi oldini olishga, alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarni, shu jumladan tabiiy landshaftlarni, shuningdek madaniy meros ob’ektlarini, qishloq xo‘jaligi erlari va o‘rmonzorlarni muhofaza qilishga va ulardan foydalanishga qaratilgandir. Quyidagi zonalarda hududlardan shaharsozlik faoliyatini amalga oshirish uchun foydalanishda cheklashlar belgilanadi: madaniy meros ob’ektlarining muhofaza zonalari, qo‘riqxona zonalarida; alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar zonalarida; sanitariya zonalarida; muhofaza zonalarida; sanitariya-muhofaza zonalarida; suvni muhofaza qilish va sohil bo‘yi mintaqasi zonalarida; suv ta’minoti manbalarini sanitariya yo‘li bilan muhofazalash zonalarida; foydali qazilmalar joylashgan zonalarda; tabiiy va texnogen xususiyatdagi favkulodda vaziyatlarning ta’siriga uchragan zonalarda; favqulodda ekologik holatlar va ekologik ofat zonalarida; tabiiy-iqlim sharoiti ekstremal zonalarda. Hududlardan shaharsozlik faoliyatini amalga oshirish uchun foydalanishda qonun hujjatlariga muvofiq cheklashlar boshqa zonalarda ham belgilanishi mumkin. Hududlarning funksional maqsadi va ulardan foydalanish jadalligi hududlardan foydalanishdagi cheklashlar hisobga olingan holda belgilanadi. 42-modda. Aholi punktlarining hududiy zonalari Aholi punktlarining hududlarida quyidagi hududiy zonalar belgilanishi mumkin: turar joy zonalari; ijtimoiy-amaliy zonalar; ishlab chiqarish zonalari; muhandislik va transportga oid infratuzilmalar zonalari; rekreatsion zonalar; qishloq xo‘jaligi maqsadlarida foydalaniladigan zonalar; maxsus maqsadlarga mo‘ljallangan zonalar; harbiy ob’ektlar va rejimli boshqa hududlar zonalari; 458 shahar atrofi zonalari. Mahalliy davlat hokimiyati organlari mahalliy sharoitlarga muvofiq boshqa hududiy zonalar belgilashi, shuningdek shaharsozlik normalari va qoidalarini inobatga olgan holda ularga er uchastkalari va boshqa ob’ektlarni kiritishi mumkin. Aholi punktlari hududiy zonalarining chegaralari qizil chiziqlarni, tabiiy ob’ektlarning tabiiy chegaralarini, er uchastkalarining chegaralari va boshqa chegaralarni inobatga olgan hodda belgilanadi. Har bir hududiy zona uchun shaharsozlik reglamenti bilan belgilangan huquqiy rejim unda joylashgan barcha er uchastkalari, binolar, inshootlar va boshqa ob’ektlarga nisbatan bir xil qo‘llaniladi. CHegaralarida shaharsozlik faoliyati alohida tartibga solinishi lozim bo‘lgan hududiy zonalarda ayrim binolar, inshootlar va boshqa ob’ektlarning loyihalashtirilishi va qurilishiga nisbatan qo‘shimcha talablar belgilanishi mumkin. 43-modda. Turar joy zonalari Turar joy zonalari ko‘p qavatli uylar, o‘rtacha va kam qavatli uylar, yakka tartibdagi uylar qurish uchun mo‘ljallangan bo‘ladi. Turar joy zonalarida sanitariya-muhofaza zonalari belgilash talab etilmaydigan hamda faoliyati atrof muhitga zararli ta’sir (shovqin, tebranish, magnit maydonlari, radiatsiya ta’siri, tuproq, havo, suvning ifloslanishi va boshqa zararli ta’sirlar) etmaydigan, alohida turgan, birgalikda qurilgan, birgalikda-qo‘shimcha qilib qurilgan yoki qo‘shimcha qilib qurilgan ijtimoiy va madaniy-maishiy ob’ektlarning, ibodatxonalarning, avtomobil transporti qo‘yiladigan maxsus joylarning, sanoat, kommunal va omborxona ob’ektlarining joylashtirilishiga yo‘l qo‘yiladi. Turar joy zonalari jumlasiga aholi punktlari chegaralari doirasida joylashgan boјdorchilik-uzumchilik va polizchilik shirkatlarining hududlari ham kiradi. 44-modda. Ijtimoiy-amaliy zonalar Ijtimoiy-amaliy zonalar amaliy, moliyaviy, ijtimoiy faollik markazlari, soјliqni saqlash, madaniyat, savdo, umumiy ovqatlanish, maishiy xizmat ko‘rsatish ob’ektlari, ta’lim muassasalari, ma’muriy, ilmiy-tadqiqot muassasalari, ibodatxonalar va boshqa bino hamda inshootlar, shuningdek avtomobil transporti qo‘yiladigan maxsus joylar joylashtirilishiga mo‘ljallangan bo‘ladi. Ijtimoiy-amaliy zonalarga joylashtirish ruxsat etiladigan ob’ektlar ro‘yxatiga uylar, mehmonxonalar, er osti yoki ko‘p qavatli garajlar kiritilishi mumkin. 45-modda. Ishlab chiqarish zonalari Ishlab chiqarish zonalarida ularning ish olib borishini ta’minlaydigan sanoat, kommunal, omborxona ob’ektlari, muhandislik va transportga oid infratuzilmalar ob’ektlari joylashtiriladi, shuningdek bunday ob’ektlarning sanitariyamuhofaza zonalari barpo etiladi. 459 Sanoat, kommunal va omborxona ob’ektlarining sanitariya-muhofaza zonasida uylar, ta’lim muassasalari, soјliqni saqlash, dam olish ob’ektlari, jismoniy tarbiya-soјlomlashtirish va sport inshootlari, boјdorchilik-uzumchilik va polizchilik shirkatlari joylashtirilishiga, shuningdek qishloq xo‘jaligi mahsuloti etishtirilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Ishlab chiqarish zonalarining hududlarini obodonlashtirish shu zonalarda joylashgan ob’ektlarning mulkdorlari tomonidan amalga oshiriladi. 46-modda. Muxandislik va transportga oid infratuzilmalar zonalari Muhandislik va transportga oid infratuzilmalar zonalari havo, temir yo‘l, avtomobil, daryo transporti va quvur orqali etkazib berish transporti, aloqa inshootlari hamda kommunikatsiyalari va muhandislik uskunalari joylashtirilishi hamda ishlab turishi uchun mo‘ljallangan bo‘ladi. YAshash va faoliyat ko‘rsatish muhitiga transport, aloqa inshootlari va kommunikatsiyalari hamda muhandislik uskunalari zararli ta’sir ko‘rsatishining oldini olish bunday ob’ektlardan turar joy, ijtimoiy-amaliy va rekreatsion zonalar hududigacha zarur oraliq masofa bo‘lishi hamda shaharsozlik normalari va qoidalariga, shuningdek qurishning maxsus normativlari va qoidalariga muvofiq boshqa talablarga rioya etilishi orqali ta’minlanadi. Transport, aloqa inshootlari va kommunikatsiyalari, muhandislik uskunalari er uchastkalari chegaralaridagi hududlar va ularning sanitariya-muhofaza zonalari mazkur er uchastkalarining mulkdorlari tomonidan obodonlashtirilishi lozim. Foydalanilishi fuqarolarning hayoti va soјliјiga to‘јridan-to‘јri zararli ta’sir ko‘rsatadigan transport, aloqa inshootlari va kommunikatsiyalarini hamda muhandislik uskunalarini aholi punktlari doirasida joylashtirishga yo‘l qo‘yilmaydi. 47-modda. Rekreatsion zonalar Rekreatsion zonalar aholining dam olish joylarini tashkil etish uchun mo‘ljallangan bo‘lib, ularga shahar daraxtzorlari, o‘rmon-boјlar, plyajlar, sohil bo‘yi ob’ektlari va boshqa ob’ektlar kiradi. Rekreatsion zonalarga alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar va tabiiy ob’ektlar kiritilishi mumkin. Rekreatsion zonalar hududlarida rekreatsion va soјlomlashtirish ahamiyatiga molik ob’ektlardan foydalanish bilan bevosita boјliq bo‘lmagan sanoat, kommunal va omborxona ob’ektlari qurilishiga hamda mavjud shunday ob’ektlarning kengaytirilishiga yo‘l ko‘yilmaydi. 48-modda. Qishloq xo‘jaligi maqsadlarida foydalaniladigan zonalar SHahar va posyolka chizigi doirasida haydaladigan erlar, boјlar, tokzorlar, polizlar, pichanzorlar, yaylovlar va boshqa er maydonlari, shuningdek qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan binolar va inshootlar egallab turgan qishloq xo‘jaligi 460 maqsadlarida foydalaniladigan zonalar ajrataladi. Mazkur zonalarning hududlaridan foydalanish turi bosh reja va qurish qoidalariga muvofiq o‘zgartirilguniga qadar bu hududlardan qishloq xo‘jaligini yuritish maqsadida foydalanish mumkin. 49-modda. Maxsus maqsadlarga mo‘ljallangan zonalar Foydalanilishi aholi punktlari hududiy zonalarining boshqa turlaridan foydalanishga to‘јri kelmaydigan qabristonlarni, o‘laksalar ko‘miladigan joylarni, maishiy-ro‘zјor chiqindilari tashlanadigan ahlatxonalar va boshqa ob’ektlarni joylashtirish uchun maxsus maqsadlarga mo‘ljallangan zonalar ajratiladi. Maxsus maqsadlarga mo‘ljallangan zonalarning hududlaridan foydalanish tartibi shaharsozlik normalari va qoidalarining, shuningdek maxsus normativlarning talablari inobatga olingan holda qurish qoidalari bilan belgilanadi. 50-modda. Harbiy ob’ektlar va rejimli boshqa hududlar zonalari Harbiy ob’ektlar va rejimli boshqa hududlar zonalari alohida rejim joriy etiladigan ob’ektlarni joylashtirish uchun mo‘ljallangan hududlardir. Mazkur zonalarning hududlaridan shahar va posyolka chiziјi doirasida foydalanish tartibi qurish qoidalariga muvofiq, shaharsozlik normalari va qoidalarining, shuningdek maxsus normativlarning talablari inobatga olingan holda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. 51-modda. SHahar atrofi zonalari SHahar atrofi zonasi shaqar chegarasidan tashqaridagi, shahar bilan yagona ijtimoiy, tabiiy, xo‘jalik hududini tashkil etuvchi hamda mazkur shahar hududini, uning shahar atrofi zonasiga kiruvchi aholi punktlari hududlarini, aholi punktlariaro hududlarni (shaharni rivojlantirish uchun mo‘ljallangan zaxira hududni) rivojlantirish uchun hamda sanoat, kommunal va omborxona ob’ektlarini, muhandislik, transportga oid infratuzilmalar ob’ektlarini, jamoa boјdorchiligi, uzumchiligi va polizchiligi uchastkalarini, aholi dam olish joylarini joylashtarish, shuningdek qishloq xo‘jaligini yuritish hamda muhofaza va sanitariya-gigiena vazifalarini bajarish uchun mo‘ljallangan erlardan iborat bo‘ladi. SHahar atrofi zonalari chegaralarini belgalash shaharsozlik va er tuzish hujjatlari asosida ushbu Kodeks hamda er to‘јrisidagi qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi. 52-modda. SHahar atrofi zonasi hududidan foydalanish SHahar atrofi zonasi hududidan foydalanish hamda uning chegaralaridagi shaharsozlik faoliyati shu shahar atrofi zonasiga kiruvchi aholi punktlari, aholi punktlariaro hududlar aholisining manfaatlarini, shuningdek shaharsozlik faoliyati boshqa sub’ektlarining manfaatlarini inobatga olgan holda amalga oshiriladi. 461 SHahar atrofi zonalari hududlarining zonalashtirilishi Qoraqalpoјiston Respublikasi va viloyatlar hududlarini rejalashtirish tarhlarida, tumanni (tumanlar guruhlarini) rejalashtirish loyihalarida, shuningdek shaharlarning shahar atrofi zonalari bilan birgalikda ishlab chiqiladigan bosh rejalarida belgilanadi. SHahar atrofi zonalarida sanitariya va rekreatsion vazifalarni bajaradigan ko‘kalamzor zonalar ajratiladi. Ko‘kalamzor zonalarda atrof muhitga zararli ta’sir etadigan xo‘jalik va boshqa xil faoliyat olib borish taqiqlanadi. SHaharni shahar atrofi zonasi chegaralarida rivojlantirish uchun hududlar doirasida binolar, inshootlar va boshqa ob’ektlarning qurilishi, rekonstruksiyasi va kengaytirilishi shahar hokimi bilan kelishilgan holda amalga oshiriladi. 53-modda. Aholi punktlarida er uchastkalaridan foydalanishga doir shaharsozlik talablari Er uchastkalaridan foydalanishga doir shaharsozlik talablari aholi punktlarining bosh rejalari, batafsil rejalashtirish loyihalari, qurish loyihalari va qoidalari bilan belgilanadi. Tumanlar, shaharlar hokimlari er uchastkalari berilayotganda buyurtmachilarga er uchastkalaridan foydalanishga doir shaharsozlik talablari to‘јrisidagi quyidagilardan iborat bo‘lgan axborot taqdim etadilar: er uchastkalaridan foydalanishdan ko‘zlangan maqsad; er uchastkalarining joylashgan manzili; er uchastkalarining loyiha bo‘yicha chegaralari; er uchastkalarining muhandislik, transportga oid va ijtimoiy infratuzilmalar ob’ektlari bilan ta’minlanganligi. YUridik va jismoniy shaxslarga qurish uchun er uchastkalari berilganda (realizatsiya qilinganda) tumanlar, shaharlar hokimlari tomonidan ob’ektlarning qurilish muddatlariga rioya etish hamda qurish mo‘ljallangan joyga tutash umumiy foydalanishdagi hududni obodonlashtirish talablari belgilanadi. YAngi qurilish shu ish olib borilayotgan mazkur tuman aholisining tegishli xizmatlar bilan ta’minlanishi shaharsozlik normalari va qoidalarida nazarda tutilgan normalardan pasayishiga olib keladigan bo‘lsa, yuridik va jismoniy shaxslarga er uchastkalari muhandislik, transportga oid va ijtimoiy infratuzilmalarning qo‘shimcha ob’ektlarini qurishda ulushbay ishtirok etish (yakka tartibdagi uylarni quruvchilar bundan mustasno) sharti bilan berilishi mumkin. Ushbu moddaning uchinchi va to‘rtinchi qismlarida ko‘rsatilgan talablar er uchastkasiga bo‘lgan huquq boshqa shaxsga o‘tgan taqdirda saqlanib qoladi. Er uchastkasiga bo‘lgan xuquqni tasdiqlaydigan hujjatlarda quyidagilar ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak: hududiy zonaning qurish qoidalarida belgilangan kodi; er uchastkasi joylashgan hududiy zonaning funksional maqsadi; er uchastkasi yoki uning qismi madaniy meros ob’ektlarining, alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning muhofaza zonalari, suvni muhofaza qilish zonalari chegaralarida, shuningdek tabiiy va texnogen xususiyatdagi favqulodda vaziyatlarning ta’siriga uchragan hududlar va aholi punktlarining hamda foydalanilishiga qonun hujjatlarida cheklashlar belgilanuvchi boshqa hududlarning chegaralarida joylashganligi; er uchastkasi chegaralarida muhandislik, transportga oid va ijtimoiy infratuzilmalar ob’ektlarining mavjudligi, mazkur ob’ektlar ko‘rsatkichlari va ulardan foydalanishdagi cheklashlarni ham ko‘rsatgan holda; 462 er uchastkasi chegaralarida er uchastkasi mulkdoriga, egasiga yoki bu uchastkadan foydalanuvchiga tegishli bo‘lmagan binolar va inshootlarning mavjudligi, mazkur er uchastkasida ko‘rsatib o‘tilgan ob’ektlar joylashgani munosabati bilan undan foydalanishdagi cheklashlarni ham ko‘rsatgan holda. Er uchastkalari bo‘lib berilganida yoki ularning chegaralari va ko‘rsatkichlari o‘zgarganida qizil chiziqlarga, qurishni tartibga solish chiziqlariga va shaharsozlik reglamentlarining eng kichik o‘lchamdagi er uchastkalariga doir talablariga rioya etiladi. Binolar, inshootlar va boshqa ob’ektlar bo‘lingan taqdirda ularning qismlari mustaqil ob’ekt sifatida ish olib borishi uchun sharoitlar ta’minlanishi kerak. 54-modda. Ob’ektlar qurilishiga ruxsatnoma Ob’ektlar qurilishiga ruxsatnoma - er uchastkasi mulkdori, egasi yoki bu uchastkadan foydalanuvchining er uchastkasida qurishni amalga oshirish huquqini tasdiqlovchi hujjat. Ob’ektlar qurilishiga ruxsatnoma O‘zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasi, uning davlat arxitektura-qurilish nazorati hududiy inspeksiyalari tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi belgilagan tartibda beriladi. (O‘zR 07.07.2006 y. O‘RQ-39-son Qonuni taxriridagi xat boshi) Ob’ektlar qurilishiga ruxsatnoma buyurtmachi tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasining tegishli tarkibiy bo‘linmasida ro‘yxatdan o‘tkazilishi lozim. Ob’ektlar qurilishiga ruxsatnoma mavjudligi haqidagi axborotni buyurtmachi barcha yuridik va jismoniy shaxslarga ularning talablariga binoan taqdim etadi. Buyurtmachi qurilish boshlanadigan muddat to‘јrisida O‘zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasinitsg tegishli tarkibiy bo‘linmasiga axborot takdim etishi shart. YAkka tartibdagi uy qurilishi uyning poydevori, erto‘lasi, qavatlari, kesim va old tomonlarining rejalari, shuningdek er uchastkasi rejasidan iborat bo‘lgan soddalashtirilgan loyiha bo‘yicha amalga oshirilishi mumkin. Binolar, inshootlar va boshqa ob’ektlarga bo‘lgan mulk huquqi boshqa shaxsga o‘tganda ularning qurilishiga doir ruxsatnomaning kuchi saqlanib qoladi va bu ruxsatnoma belgilangan tartibda qayta ro‘yxatdan o‘tkazilishi lozim. 55-modda. Maxsus ruxsatnomalar Qonun hujjatlariga muvofiq davlat sirlari bilan boјliq ob’ektlar, shuningdek alohida tartibga solinadigan shaharsozlik faoliyati ob’ektlari qurilishiga maxsus ruxsatnomalar beriladi. 56-modda. SHaharsozlik faoliyatini amalga oshirishda er uchastkalariga doir servitut va er uchastkalariga bo‘lgan hukuqlarni saqlash vazifasi 463 SHaharsozlik faoliyatini amalga oshirishda servitut binolar va inshootlar mulkdorlarining manfaatlari quyidagi ishlarni bajarishda o‘zga er uchastkasidan cheklangan tarzda foydalanish huquqisiz ta’minlanishi mumkin bo‘lmagan taqdirda belgilanadi: , binolar va inshootlarning qurilishi, rekonstruksiyasi va ta’mirlanishi; muhandislik infratuzilmasi ob’ektlarining qurilishi, rekonstruksiyasi, ta’mirlanishi va ulardan foydalanilishi; hududlarni suv toshish va suv bosishdan himoyalash ishlari o‘tkazilishi; o‘zga er uchastkasi orqali piyoda yoki transportda o‘tish; binolar va inshootlar mulkdorlarining o‘zga ehtiyojlarini ta’minlash. SHaharsozlik faoliyatini amalga oshirishda er uchastkalariga bo‘lgan huquqlarni saqlash vazifasi er uchastkalari mulkdorlari, egalari va bunday uchastkalardan foydalanuvchilar majburiyatlarini va ularning hukuqlari cheklanishini qamrab oladi hamda shaharsozlik hujjatlari va qurish qoidalari asosida belgilanadi. Er uchastkalariga doir servitutning va er uchastkalariga bo‘lgan huquqlarni saqlash vazifasining joriy etilishi hamda bekor qilinishi tartibi qonun hujjatlari bilan belgilanadi. VII BOB. YAKUNLOVCHI QOIDALAR 57-modda. SHaharsozlik faoliyatining moliyaviy ta’minoti 58-modda. Nizolarni hal etish 59-modda. SHaharsozlik to‘јrisidagi qonun hujjatlarini buzganlik uchun javobgarlik 57-modda. SHaharsozlik faoliyatining moliyaviy ta’minoti SHaharsozlik faoliyatini moliyalashtirish davlat byudjeti mablaјlari, buyurtmachilarning o‘z mablaјlari va jalb qilingan mablaјlari, shuningdek yuridik va jismoniy shaxslarning muhandislik, transportga oid va ijtimoiy infratuzilmalarni rivojlantirishda ulushbay ishtirok etishi xisobidan amalga oshiriladi. SHaharsozlik faoliyatini davlat byudjeti mablaјlari hisobidan moliyalashtirish: ushbu Kodeks 26-moddasi birinchi qismining 1, 2, 3, 4-bandlarida nazarda tutalgan shaharsozlik hujjatlarini ishlab chiqishda; shaharsozlik faoliyatining ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borishda, shaharsozlik normalari va qoidalarini ishlab chiqishda; favqulodda ekologik holatlar va ekologik falokat zonalarini, tarixiy manzilgohlarni, umumdavlat ahamiyatiga molik muhandislik, transportga oid hamda ijtimoiy infratuzilmalarni rivojlantirishning belgilangan maqsadli umumdavlat dasturlarini, boshqa belgilangan maqsadli umumdavlat dasturlarini ishlab chikishda va amalga oshirishda, shuningdek davlat shaharsozlik kadastrini yuritishda amalga oshiriladi. 464 SHaharsozlik hujjatlarini ishlab chiqishni moliyalashtirish ushbu moddaning birinchi qismida nazarda tutilgan manbalardan tashqari, Qoraqalpoјiston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari tasarrufiga davlat korxonalarini xususiylashtirishdan tushadigan mablaјlarning bir qismi hisobidan ham amalga oshiriladi. (O‘zR 07.07.2006 y. O‘RQ-39-son Qonuni taxriridagi qism) O‘zR 07.07.2006 y. O‘RQ-39-son Qonuniga muvofiq uchinchi va to‘rtinchi qismlari tegishincha to‘rtinchi va beshinchi qismlar deb hisoblansin Agar hududni shaharsozlik jihatidan o‘zlashtirish davlat manfaatlari, mintaqalararo manfaatlar yoki aholi punktlari guruhlari manfaatlariga daxl etadigan bo‘lsa, shaharsozlikning o‘zga faoliyatini moliyalashtirish uchun davlat mablaјlaridan foydalaniladi. Qoraqalpoјiston Respublikasi Vazirlar Kengashi, mahalliy davlat hokimiyati organlari har yilgi qurilishlarning manzili ko‘rsatilgan ro‘yxatlarini tuzishda aholi punktlarining shaharsozlik hujjatlari ishlab chiqilishini, kompleks muhandislik qidiruvlari o‘tkazilishini, aholi punktlarini mikroseysmik hududlarga bo‘lish xaritalari, tabiatni muhofaza qilish hududiy kompleks tarhlari tuzishni, joriy qurish ustidan mualliflik nazorati hamda aholi punktlari bosh rejalari amalga oshirilishi monitoringi shaharsozlik hujjatlarini ishlab chiquvchilar tomonidan o‘tkazilishini, shaharsozlik hujjatlari kelishib olinishi va ekspertizadan o‘tkazilishini mahalliy byudjet hisobidan moliyalashtirishni nazarda tutashlari kerak. 58-modda. Nizolarni hal etish SHaharsozlik faoliyati sohasidagi nizolar qonun hujjatlarida belgilangan tartibda hal etiladi. 59-modda. SHaharsozlik to‘јrisidagi qonun hujjatlarini buzganlik uchun javobgarlik SHaharsozlik to‘јrisidagi qonun hujjatlarini buzganlikda aybdor shaxslar belgilangan tartibda javobgar bo‘ladilar. 465 Mavzu: AUTO CAD dasturida ishlash Reja: 1. AUTO CAD dasturida ishlash 2. Yer uchastkasining kadastr planiga chiziladigan shartli belgilar Tayanch iboralar: abris, servitut Графикли маълумотлар базаси форматлари – хусусий, Access, Excel ва бошқа бўлинувчанли матнлар. Графикли ва растрли маълумотларни AutoCAD ва бошқа кенг тарқалган растрли форматларда экспорт қилиши мумкин. Маълумотлар базасини Access, Excel бўлинувчанли матнлар, узоқдаги МБ га экспорт қилиш мумкин. Графикли маълумотларни AutoCAD лардан импорт қилиши мумкин. Маълумотлар базасига эса драйвери мавжуд бўлган барча форматларидан ва ташқи базаларидан ахборотлар олиши мумкин. Интерфейс таърифи ва тизимнинг очиқлиги. Фойдаланувчилар интерфейсига Windows нинг стандарт воситаларидан фойдаланилади. Фойдаланувчилар интерфейсининг мувофиқлаштириш имкониятлари тўлиқ бўлиб, MapBase воситаларида олиб борилади. Ички дастурлаш тили – MapBasic. Бошқа дастурлаш тилларини қўллаш имкониятлари бор ва бошқа мураккаб тизимларга уланиш мумкин. Рус тилидаги версияси бор. Тизимнинг афзалликлари. AutoCAD тизими бирор бир жойга тегишли ѐки фазовий боғланган ахборотларни қайта ишлаш ва тахлил қилиш учун махсус лойиҳалаштирилган. Planni qog’ozga chizish, yani chizmani dala ishlari malumotlari bo’yicha qalam bilan tuzish; kompyuterda (yoki tushda) chizib chiqish;uchastka maydonini va boshqa ko’rsatkichlarni hisoblash; zaruriy hisob-kitob malumotlarini va tariflarni tuzish. CHizmani abris bo’yicha masshtabda dastlab qalam bilan, so’ngra kompyuterda (yoki tushda) chizib chiqishni planni qog’ozga chizish deb atash qabul qilingan. Er uchastkasini qog’ozga chizish vatmanda, 1:500 masshtabda, yani haqiqiy o’lchamlarni 500 marotaba kichraytirgan holda amalga oshiriladi.CHizmada ko’rsatilgan o’lchamlarning naturada olingan o’lchamlarga nisbati chizmaning masshtabi deb ataladi. Bunday masshtabda chizmadagi 1 sm – naturadagi 500 sm ga yoki 5 m ga muvofiq keladi.CHegaralarning o’lchamlari imoratlar konturidan tashqarida, balandlik va literalar (harflar) esa kontur ichida yoziladi. Literalar hamda o’lchamlar shunday yozilishi va belgilanishi kerakki, ular oson ko’rinadigan, chizmani qoraytirmaydigan bo’lishi hamda ular chizmaning qaysi qismiga, qanday chiziqqa yoki nuqtaga tegishli ekanligi oson tushinilishi CHizish quyidagi tartibda amalga oshiriladi:qog’ozga qalam bilan chizish;chizmani va o’lchamlarni kompyuterda ishlov berishga (yoki tush bilan chizib chiqishga) qadar tekshirish; kompyuterda (tushda) chizib chiqish va o’lchamlarni qo’yish; qalam chiziqlarini rezinka bilan olib tashlash (tush bilan chizib chiqilgan taqdirda); yumshoq rezinka bilan butun chizmani tozalash (tush bilan chizib chiqilgan taqdirda). Har bir qavat uchun alohida chizma chiziladi. CHizmada har bir хona (ҳoy) ҳoylarning qabul qilingan raqamlanishiga muvofiq, o’zining raqami bilan farqlanadi, har bir ҳoy ichida esa хonalarning ichki raqamlari belgilanadi. Asosiy imoratga yordamchi maydonga ega bo’lish maqsadida yonboshlab qurilgan yordamchi imorat yonboshga qurilgan turar joy bo’lmagan bino deb ataladi va undan tamburlar, omborхonalar, zinaхonalar, ayvonlar, terrasalar sifatida foydalaniladi. Ular asosiy imorat bilan aloqaga ega bo’ladilar va uyning yashash uchun mo’ljallangan qismini qo’rg’on hovli yoki shaharning tor 466 ko’chasi (ko’chasi) bilan birlashtiradilar. Dahliz – хona-joyning zinaga, umumiy foydalanishdagi koridorga va hakozoga bevosita chiqish joyiga ega bo’lgan qismi. Agar dahliz berk pardevor bilan bo’lingan bo’lsa, u holda dahlizning ajratilgan qismi bo’lmish tashqi devorda derazalari bor joy – yashash хonasi hisoblanadi.Binolar turar joy binolari va turar joy bo’lmagan binolarga bo’linadi. Turar joy binosi – doimiy tipdagi, doimiy хizmat muddatiga mo’ljallangan uy-joy.Uy-joyning qavatlari: Mansarda qavati (mansarda) – cherdak makonida joylashtiriladigan qavat, bunda devorning tom nishabining tagigacha bo’lgan balandligi kamida 1,6 m bo’lishi lozim. Er usti qavati – хonalari polining sathi er sathining rejaviy belgisidan past bo’lmagan qavat. Erto’la qavati – хonalari polining sathi er sathining rejaviy belgisidan хona balandligining yarmidan ortiq miqdorda past bo’lgan qavat. Teхnik qavat – muhandislik jihozlarini joylashtirish va kommunikatsiyalarni o’tkazish uchun mo’ljallangan qavat; binoning pastki (teхnik pol osti), yuqori (teхnik cherdak) yoki o’rta qismida joylashishi mumkin. TSokol qavati – хonalari polining sathi er sathining rejaviy belgisidan хonalar balandligining yarmidan ortiq bo’lmagan miqdorda past bo’lgan qavat.Uy-joyning qavatlari soni er usti qavatlarining soni bo’yicha belgilanishi kerak.Binoning er usti qismidagi qavatlari sonini belgilashda qavatlar soniga barcha er usti qavatlari, shu jumladan teхnik, mansarda qavatlari, agar qoplamasining tepasi er sathining rejaviy belgisidan kamida 2 m baland bo’lsa, tsokol qavati ham qo’shiladi. Turar joy bo’lmagan bino – ishlab chiqarish, savdo, madaniy-marifiy, davolash-sanitar, kommunalmaishiy, mamuriy va boshqa (doimiy yashashdan tashqari) maqsadlar uchun mo’ljallangan bino.Er uchastkasida binolar asosiy va хizmatchi binolariga bo’linadi.Er uchastkasidagi boshqa binolar ichida qurilishining mukammalligi, memoriy belgilari va o’zining vazifasi bo’yicha ustun bo’lgan bino asosiy bino deb ataladi. Bitta er uchastkasida bitta yoki undan ortiq asosiy binolar bo’lishi mumkin.Er uchastkasida asosiy binoga nisbatan ikkinchi darajali ahamiyatga ega bo’lgan imorat хizmatchi bino deb ataladi. Хizmatchi binolar aksariyat hollarda nokapital tipda bo’ladi va teхnik inventarizatsiyalashda ularning ichki хona-joylari o’lchanmaydi hamda hisobga olinmaydi.Хizmatchi binolar qatoriga saroylar, garajlar (individual foydalanishdagi), bostirmalar, hovlidagi erto’lalar va hakozolar kiradi. Nazorat savollari 1. Yer uchastkalarining kadastr syomkasida qanday ishlar amalga oshiriladi? 2. Uchastka abrisi qanday tuziladi. 3. Yer uchastkasini o’lchash ishlarini tushuntirib bering? Foydalaniladigan adabiyotlar ro’yxati va internet saytlari 1. «Davlat kadastri to‘g‘risida» qonun, Toshkent, O‘zbekiston, 2000y. 2. Yer kadastri. O.R. Bobojonov, Q.R. Raxmonov, A.J. G‘ofirov. O‘rta maxsus, kasb hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma. «CHo‘lpon» Toshkent-2002. 158-bet. 3. Tuman (shahar) yer kadastri kitobini yuritish bo‘yicha ko‘rsatma. RH-13-020-00. Toshkent 2000. 30-bet. www.kitob.uz 467 468 4.2. Geodeziya – kartografiya davlat kadastrining mazmuni , tarkibiy qismlari va tamoyillari Geodeziya - kartografiya davlat kadastri (GKDK) Davlat kadastrlari yagona tizimining tarkibiy qismi hisoblangani holda , ahamiyatiga va maxsus ahamiyatga molik bo’lgan geodeziya – kartografiya ishlarini oqilona tashkil etish, ushbu ishlarni zaruriy tug’ilgan hollarda o’z vaqtida yuqori sifatda bajarilishini ta’minlash maqsadida ularni xo’jalik va huquqiy holatini tartibga solish, geodezik hujjatlarni hisobga olish va baholash ishlarini amalga oshirish asosida yuritiladi. Davlat ahamiyatiga molik bulgan geodeziya va kartografiya ishlari jumlasiga quyidagilar kiradi: 469 - Yer sharining va tashkil gravitatsiya maydoning parametrlarini aniqlash; - davlat topografiya xarajatlari va rejalarini grafik , raqamli , fotografik va boshqa shakllarda yaratish, yangilab turish va nashr qilish; - Yerni masofadan turib zondlash va geodinamik tadqiq qilish; - davlat geodeziya va nivelir tarmoqlarini yaratish, rivojlantirish va ish holatida ushlab turish; - O’zbekiston Respublikasining kartografiya – geodeziya fondini shakllantirish va uni boshqarish; - geografik axborot tizimlarini yaratish va uni boshqarish; -umumiy geografik, siyosiy-ma’muriy , ilmiy- axborot beradigan va boshqa tarmoqlararo ahamiyatga molik tematik xaritalar va atlaslar, o’quv kartografiya qullanmalari tuzish va nashr qilish; -O’zbekiston Respublikasining davlat chegaralari delimitatsiya , demarkatsiya qilinishini va davlat chegarasi chizig’ining o’tishi tekshirilishini geodeziya, tipografiya, kartografiya va gidrografiya jihatdan ta’minlash; -geodeziya, tepografiya va kartografiya ishlarini metrologiya jihatdan ta’minlash; -geografik nomlarni standartlash, hisobga olish va ularning qo’llanilishini tartibga solish; - geodeziya va kartografiya texnikasini qo’llab ishlab chiqarishni tashkil etish. Yuqorida qayd qilingan ishlar bilan bir qatorda maxsus ahamiyatga molik geodeziya va kartografiya ishlari ham bajariladi. Bunday ishlarga quyidagilar kiradi: - shaharlar, aholi punklarining , turli ob’ektlar qurilish uchastkalarining bosh rejalarini, yer osti tarmoqlarini va inshootlari loyihalarini tuzish, binolar va inshootlarni qurilish uchastkalariga bog’lash, shuningdek, boshqa maxsus ishlarni bajarish uchun mo’ljallangan tepografik rejalarni yaratish va ularni yangilab turish; - maxsus ahamiyatga molik tematik xaritalar atlaslar nashr qilish; - muhandislik qidiruv ishlari, turli inshootlarni qurish va ulardan foydalanish, yer uchastkalarining chegaralarini ajratish va boshqa qidiruv ishlari chog’ida geodeziya , tepografiya ishlari, aero suratga olish va boshqa maxsus ishlarni bajarish. GKDK yuqorida sanab o’tilgan davlat ahamiyatidagi va maxsus ahamiyatga ega bo’lgan geodeziya-kartografiya ishlarini ro’yxatga olishni, geodeziya kunitlarini miqdor va sifat jihatdan hisobga olishni, mavjud geodeziya punktlari va bajarilgan ishlarni iqtisodiy baholashni, shuningdek, geodeziya – kartografiyaga oid bulgan ma’lumotlarni bir tizimga keltirish, yangilab turish hamda ularni foydalanuvchilarga berishni o’z ichiga oladi. O’zbekiston Respublikasining kartografiya-geodeziya fondi GKDK ning ob’ekti hisoblanadi. Bu fondning tarkibini , qoidaga binoan , davlat va idoraviy kartografiya-geodeziya fondlari tashkil etadi. Davlat kartografiya-geodeziya fondi umumdavlat, tarmoqlararo ahamiyatga ega bo’lgan materiallardan (ma’lumotlardan) tashkil topadi hamda geodeziya va kartografiyaga oid faoliyatni boshqaruvchi organ ihtiyorida bo’ladi. Idoraviy kartografiya-geodeziya fondlari maxsus ahamiyotga ega bo’lgan materiallardan tashkil topadi va tegishli organlar ixtiyorida bo’ladi. Davlar kartografiya-geodeziya fondining materiallarini uchinchi shaxslarga berishga va ulardan nusxalar olishga ixtiyorida ana shu materiallar bo’lgan organlarning ruxsatisiz yo’l qo’yilmaydi. O’zbekiston Respublikasi hududida geodeziya va kartografiyaga oid faoliyatni amalga oshirayotgan yuridik va jismoniy shaxslar o’zlari yaratgan geodeziya va kartografik materiallarning bir nusxasini tegishli kartografiya-geodeziya fondlariga berishlari shart. Yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan materiallarning tegishli kartografiya-geodeziya fondlariga berilishi , ana shu materiallar va ma’lumotlarning saqlanishi va ulardan foydalanilishi ustidan davlat geodeziya nazoratini, idoraviy kartografiya-geodeziya fondlarining davlat reestrini yuritishni geodeziya va kartografiyaga oid faoliyatni boshqaruvchi organ amalga oshiradi. O’zbekiston Respublikasi hududida geodeziya va kartografiyaga oid faoliyatni amalga oshirayotgan yuridik va jismoniy shaxslar ushbu faoliyatni boshqaruvchi organ GKDK ning sub’ektlari hisoblanadilar. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi geodeziya , kartografiya va davlat kadastrlari Bosh boshqarmasi (O’zgeodezkadastr) topografiya-geodeziya va kartografiya ishlarini, shuningdek ularning bajarilishi ustidan davlat geodeziya nazoratini amalga oshiruvchi organ hisoblanadi. Bosh boshqarma asosiy vazifalariga muvofik quyidagilarni amalga oshiradi; - O’zbekiston Respublikasining butun hududidagi balandliklarning yagona tizimda topografiya , geodeziya , injenerli geodeziya va aerokosmik suratga olish ishlarini bajarish; - O’zbekiston Respublikasining tabiiy resurs imkoniyatlarini eng tuliq va ishonarli ifodalovchi tematik , geografik, tabiatni muhofoza qilish va boshqa maxsus kartalar , planlar hamda atlaslarni aerokosmik va kadastr axborotlarini qullagan holda yaratish, shuningdek tabiiy resurslardan oqilona foydalanishga oid tavsiyalarni ishlab chiqish; - O’zbekiston Respublikasi hududidagi tabiiy resurslar va ko’chmas mulklarning geografik, huquqiy, xo’jalik, ekologik va iqtisodiy holatlari to’g’risidagi ma’lumotlarni to’plash, qayta ishlash, tartibga solish, tahlil qilish, saqlash va yangilab turish jarayonlarini boshqarib turishning yahlit tizimi sifatida O’zbekiston Respublikasi mintaqalari, shaharlari va shaharchalarining majburiy kuchga ega bo’lgan davlat kadastrlari yagona tizimini, geoaxborot tizimlarini yaratish va yuritish; - soliq stavkalarini aniqlash uchun yer va ko’chmas mulkni kadastr suratga olishlarni, hududlarni baholash va rayonlashtirishni amalga oshirish, shaharlar va shaharchalar ko’chmas mulklari kadastrini yaratish maqsadida ko’chmas mulklarni yuridik va jismoniy shaxslarga rasmiylashtirish tadbirlarida qatnashish; 470 - manfaatdor idoralar bilan birlalikda Davlat kadastrlari yagona tizimini va kadastr ma’lumotlaridan foydalanish tartiblarini yaratish va yuritishga oid qonunchilik va me’yoriy hujjatlar loyihalarini ishlab chiqish; - koordinatalar va balandliklarning yagona tizimlarini saqlash hamda aniqlash sohasida yaqin xorijiy davlatlarning geodeziya, kartografiya va kadastr xizmatlari bilan ilmiy-texnika hamda ishlab chiqarish aloqalarini o’rnatish, geodeziya va kartografiya maxsulotlariga me’yoriy – texnikaviy talablarni kelishib olish va birgalikda ishlarni bajarish; - O’zbekiston Respublikasi davlat chegaralarini belgilashda, xaritaga olishda va demarkatsiya qilishda qatnashish; - viloyatlar, tumanlar , ma’muriy va boshqa hududiy tuzilmalar chegaralarini doimiy belgilar bilan belgilash va ularni yuridik jihatdan rasmiylashtirish hamda geodezik belgilash uchun chegaralash xay’atlari ishlarini tashkil qilishda qatnashish; - manfaatdor korxonalar, muassasalar, tashkilotlar va fuqarolarni zaruriy geodeziya, kartografiya hamda kadastr ma’lumotlari va asoslari bilan shartnoma asosida ta’minlash; - O’zbekiston Respublikasining kartografiya-geodeziya, aerokosmik kadastr axboroti davlat fondini tashkil qilish hamda yuritish va boshqalar. Geodeziya – kartografiya davlat kadastri quyidagi tamoyillar asosida kiritiladi: 1. respublikaning butun hududini qamrab olish; 2. koordinatalar va balandliklarni yagona tizimini qo‘llash; 3. geodeziya – kartografiya ishlariga markazlashgan rahbarlik; 4. geodeziya – kartografiya bo‘yicha bajariladigan ishlarning ob’ektivligi, haqqoniyligi va to‘laligi; 5. geodeziya – kartografiya ishlarining bajarilishi ustidan davlat geodeziya nazoratini amalga oshirishi. O‘tkazilishi mazmuni va tartibiga qarab geodeziya – kartografiya davlat kadastri asosan shakl turga bo‘linadi: asosiy (birlamchi) va joriy (kundalik). Asosiy kadastrning vazifasi geodeziya va kartografiyaga oid ishlarning xo‘jalik hamda huquqiy holatlari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni birlamchi sifatida olish va qabul qilingan kadastr hujjatlarida yoritishdan iborat. Qayd qilish zarurki, geodeziya – kartografiyaga oid ishlar, jumladan kartografik materiallar ma’lum vaqt o‘tishi bilan eskiradi. Kartografik materillardagi holatlar o‘zgaradi. Qanchalik ko‘p vaqt o‘tadigan bo‘lsa bu materiallarning eskirishi shuncha ko‘p bo‘ladi. Ushbu kadastr materiallarini (ma’lumotlarini) shu kunning talabi darajasida ushlab turish uchun va bu o‘zgarishlarni kadastr hujjatlarida o‘z vaqtida yoritish maqsadida joriy (kundalik) kadastr ishlari o‘tkaziladi. Joriy kadastrning vazifasi asosiy kadastr ishlari o‘tkazilganidan so‘ng geodeziya-kartografiyaga oid ishlar tarkibida yuz beradigan o‘zgarishlarni aniqlash va kadastr hujjatlariga tushirishdan iborat. Bundan tashqari, boshlang‘ich yozuvlardagi xatolarni tuzatish va zamon talablariga mos ravishdagi qo‘shimcha ma’lumotlarni ham kiritish joriy kadastrning vazifasiga kiradi. Yuqorida qayd qilinganlardan kelib chiqqan holda geodeziya-kartografiya davlat kadastri quyidagi tarkibiy qismlardan iborat: 6. geodeziya va kartografiyaga oid ishlarni ro‘yxatga olish; 7. geodeziya punktlarini hisobga olish; 8. geodiziya-kartografiyaga oid ishlarni iqtisodiy baholash. 4.3. Geodeziya-kartografiya davlat kadastrini yuritish Geodeziya-kartografiya davlat kadastrini yuritish quyidagilar bilan ta’minlanadi: 9. aerokosmik suratga olishlarni, topografiya-geodeziya, kartografiya, tuproqshunoslik, agrokimyo, geobotanika, geologiya, gidrogeologiyaga oid va boshqa izlanishlar va tadqiqotlarni o‘tkazish, geodeziya punktlarini, geodeziya va kartografiyaga oid bajarilayotgan ishlarni hisobga olish va boholash, turli yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan geodeziya-kartografiyaga oid bajarilgan ishlarni ro‘yxatga olish; 10. geodeziya-kartografiyaga oid ishlar, turli geodeziya punktlarning mavjudligi va ulardan foydalanish to‘g‘risidagi hisobotlarni tuzish; 11. joriy tadqiqotlar, suratga olishlar va xaritalar tayyorlash hamda boshqa materiallardan foydalangan holda geodeziya-kartografiyaga oid ma’lumotla majmuini yaratish va tartibga solib turish. Geodeziya-kartografiya davlat kadastrini yuritish O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasi huzuridagi geodeziya, kartografiya va davlat kadastrlari Bosh boshqarmasi hamda uning maxsus korxonalari tomonidan amalga oshiriladi. Geodeziya-kartografiya davlat kadastrini yuritish sohasida Bosh boshqarmaga quyidagi vakolatlar berilgan: 12. Davlat kadastrlari yagona tizimiga taqdim etiladigan geodeziya-kartografiyaga oid ishlar bo‘yicha axborotlarning tarkibi, hajmlari va ularga qo‘yiladigan texnik talablarni belgilash; 13. Respublikaning butun hududi bo‘yicha geodeziya-kartografiya davlat kadastrini yuritilishini tashkil etish; 14. O‘zbekiston Respublikasi Yer resurslari davlat qo‘mitasi va boshqa manfaatdor idoralar va tashkilotlar bilan birgalikda turli kadastrlarni tashkil etish hamda yuritish uchun zarur bo‘ladigan tashkiliy ishlarni bajarilishida qatnashish; 15. Qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshirish. 471 O‘zbekiston Respublikasini mustaqil davlat sifatida dunyo ham jamiyatida o‘zining munosib o‘rnini taniyotganligini, mamlakatda esa bozor iqtisodiyotini qaror topayotganligi o‘z navbatida geodeziya – kartografiyaga oid ishlarga bo‘lgan talabni keskin oshirmoqda. Negaki yaratilayotgan davlat kadastrlari yagona tizimlagi barcha kadastrlar birini navbatda geodeziya – kartografiya materiallari (ma’lumotlari) bilan ta’minlanishi zarur. Bundan tashqari, davlat chegaralarini aniqlash, ularni demokratsiya qilish hamda dahlsizligini ta’minlash, xalq xo’jaligi maqsadlari uchun turli tuman yuqori sifatli plan – kartografik materiallar tayyorlash ham aynan geodeziya – kartografiyaga oid ishlarni keng qo‘lamda olib borish zaruriyatini tug‘diradi. Mustaqil o‘rganish uchun savollar 1. Geodeziya va kartografiyani xalq xo‘jaligida tutgan o‘rni qanday? 2. Plan va xarita to‘g‘risida nimalarni bilasiz? 3. Masshtab nima? Shartli belgilar nima? 4. Geodeziya – kartografiya davlat kadastrining mazmuni qanday? 5. Geodeziya – kartografiya davlat kadastri qanday tamoyillar asosida yuritiladi? 6. GKDK qanday tarkibiy qismlardan iborat? 7. GKDKni kiritish bo‘yicha “O‘zgeodezkadastr” Bosh boshqarmasiga qanday vakolatlar berilgan? 5-BOB. “AVTOMATLASHTIRILGAN KADASTR TIZIMLARI” Avtomatlashtirilgan kadastr tizimlari Bugungi kunda geografik axborotli tizim (GAT)ning yagona qoidasi mavjud emas, negaki ular ko‘p funksional qo‘llanilish imkoniyatiga egadir. Ammo har qanday qoidalashtirishda ham bu termin kenglikdagi aniqlangan ma’lumotlarni to‘plash, saqlash, qayta ishlash, qidirish va yoritish bo‘yicha axborotli tizimdir. GATning tarixi deyarli 30 yildan ortiq bo‘lib, 1960 yillarda boshlangan Kanada GATini ishlab chiqishdan boshlab katta rivojlanish yo‘lini bosib o‘tdi hamda hozirgi kunda u eng samarali tizimlardan biriga aylandi. 1970 yillarning boshlariga qadar GAT asosan AQSH va Kanadada ishlab chiqilgan. 60 yillar davomida va 70 yillarning birinchi yarmida GAT aniq bir foydalanuvchining talablariga moslashtirilgan edi. Shu davrdan keyin umumiy ahamiyatga molik, “kaliti bilan” topshiriladigan hamda qo‘shimcha ravishda ishlab chiqish talab qilinmaydigan yoki bo‘lmasi foydalanuvchi, iste’molchi tomonidan to‘g‘rilashga xojat bo‘lmaydigan tizimlar rivojlana boshladi. Bu bosqichda GAT ko‘pgina mamlakatlarda, jumlardan Shvetsiya, Germaniya, Shveysariya va boshqalarda jadal suratlarda rivojlana boshladi. 1980-1990 yillar davri GATni qo‘llash sohalarining kengayishi bilan, masofadan zondlash, EHM, global ma’lumotlar bazasi hamda ekspert tizimlaridan keng foydalanishga imkon beradigan yirik hajmlardagi texnik va texnologik modernizatsiyalash bilan ajralib turadi. GATni yaratish asosiga qo‘yilgan belgilarga qarab tavsiflari bo‘yicha turlicha klassifikatsiyalarga bo‘linadi: - hududiy qamrab olishi bilan ( global, regional, milliy, lokal); - maqsadlariga qarab ( ko‘pmaqsadli, ixtisoslashtirilgan shu jumlardan axborotli-ma’lumotnomali, inventarizatsiyali, rejalashtirish, boshqarish zaruriyatlari uchun); - tematik orientatsiyali (umumgeografik, tarmoqli, shu jumlardan suv resurslari, yerdan foydalanish, o‘rmondan foydalanish, rekreatsiyali va hakozolar). Keyingi yillari O‘zbekistonda GAT aholi punktlari kadastri uchun keng qo‘llanila boshlandi. Shaharda GATni yaratish katta hajmlardagi moddiy va mehnat xarajatlarini talab qiladi. GATni yaratish uchun quyidagilar talab qilinadi: - hisoblash texnikasi (sotib olish, to‘g‘rilash va xizmat ko‘rsatish); - dasturli ta’minot (sotib olish, maxsus dasturlar yaratish, to‘g‘rilash va xizmat ko‘rsatish); 472 - mutaxassislar (o‘qitish, qayta tayyorlash); -ma’lumotlar (yaratish va yuritish). Shahar GATni to‘la axborotli quvvat bilan ishga tushirish jarayoni 10 yillarni egalashi mumkin. Shu sababli ham shunday savolga aniqlik kiritish zarur, ya’ni – yuqoridagi xarajatlar o‘zini oqlaydilar. GATning ma’lumotlar bazasida ob’ektlarni joylashgan o‘rnini izohlash X, U, Z koordinata nuqtalarini yozuvlari bilan bajariladi. Ularni chizish joydagi o‘lchashlar aniqliklari asosida amalga oshiriladi ( agarda GATga ma’lumotlarni kiritish to‘g‘ridan to‘g‘ri s’emka natijalari bo‘yicha amalga oshirilsa). Bu anchagina aniq hamda qog‘oz texnologiyasida mumkin bo‘lmaydi. Topografik s’emkalarni korrektirovka qilishda qog‘oz deformatsiyasi natijasida, o‘chirish va tozalashda yuzaga keluvchi ob’ektlar tasvirlarini saqlash bo‘yicha muammolar umuman bo‘lmaydi. Vaqt o‘lchamlari GATning topografik ma’lumotlariga uchta kengliklan tashqari to‘rtincha o‘lchovlarni berilishini ta’minlaydi. Vaqt o‘lchamlariga ega bo‘lgan topografik materiallarning “elektron modeli tarixiy jihatdan, tarixiy retrospektivada shahar qurilishlarini o‘rganish uchun ma’lumotlarni saqlash imkonini beradi. Kompyuter ma’lumotlar bazasining texnologiyasi standart usulda ma’lumotlarni olish so‘rovlarini ko‘zda tutadi, qaysiki u qaror qobul qilingan qarorlarr bilan birga o‘nlagan foydalanuvchilarni bir vaqtni o‘zida axborotlar bilan ta’minlaydi. Ma’lumotlar grafik bazasini yuritishning “qatlamlik” imkoniyati ma’lumotlarning shahar bazasi qatnashchisiga o‘zining butun kuchini o‘z muammolarni echishga, to‘plashga hamda juda ko‘p sonli turli manbalardan hudud to‘g‘risidagi jamlangan axborotlarni ishlab chiqarish masalalari uchun foydalanishga imkon beradi. Shahar kadastri materiallari bilan boshqa ma’lumotlarni bog‘lash mumkin, ya’ni bu quyidagilar: odatdagi va tematik xaritalar va planlar; fotografiyalar, rasmlar, chizmalar, videotasvirlar va tovushlar; aero- kosmik tasvirlar; statistik jadvallar va tekstli izohlar, texnik ma’lumotlar; pochta manzillari, telefon kitoblari va ma’lumotnomalar; geodezik, ekologik va boshqa ma’lumotlar. GAT texnologiyasi ushbu alohida-alohida ajratilgan ma’lumotlarni to‘plash hamda yagona ko‘rinishda saqlash, yangilab turish, tahlil qilish, istalgan operatsiyalarni bajarishga, barcha o‘zgarishlarni kuzatib borishga,turli tuman xaritalar, planlar, jadvallarni olishga imkon beradi. Shuni alohida e’tirof etish zarurki, boshlang‘ich axborotlar yoki ular yig‘indisidan foydalangan tarzda istalgan tanlangan masshtabda xaritalar seriyasini olish natijasi unchalik muhim emas, balki shu bilan birga analitik xaritalar, videotasvirlar,ma’lumotlar massivlarini olish ham muhimdir. Shunday qilib, shaharning ko‘pdarajali GATi uning foydalanuvchilariga quyidagi imtiezlarni beradi: - shaharni rejalashtirishning turli darajalarida boshqaruv yechimlarining axborotli ta’minotini qobul qilish uchun yagona ma’lumotlar bazasiga barcha axborotlarni bog‘lash va kelishish; - turli darajadagi maydalashgan axborotlar bo‘yicha foydalanuvchi tomonidan olish, tahlil qilish va qaror qobul qilish uchun regional GAT dan foydalanish; - topografik, kadastr va bazali xaritalarni yaratish va yangilab turish bo‘yicha xarajatlarni kamaytirish. Ko‘p darajali GAT quyidagi masshtabli qatorlardagi masshtablarni yechishni ta’minlaydi: - obzorli: 1:5000, 1:100000, 1:25000 hamda ulardan mayda (masalan ekologik holat bo‘yicha); - o‘rta: 1: 1000; 1:2000 (masalan, qishloq kadastri), - detellashtirilgan 1:500 va yirik (masalan, shahar kadastri). Yuqorida qayd qilinganlardan xulosa qilish mumkinki, yaratilgan va ayni damda ishlab turgan GAT unga sarflangan moddiy va mehnat xarajatlarini oqlaydi. Har qanday darajadagi GAT ma’lum bir tizim sifatida quyidagi soddalashtirilgan funksional komponentlardan iborat. 1. Foydalaniladigan interfeys GATning dasturli va apparatli qismlarini operator bilan birlashtiradi. Interfeys operatorning jismoniy va psixologik komfortlari talablariga javob berishi, samarali, tezkorlikda harakat qiluvchi, ma’lum bir foydalanuvchi holatiga moslashishi, dialog olib borish imkoniyatiga va boshqalarga javob berishi zarur. 2. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi (MBBT) ma’lumotlar bazasida axborotlarni to‘plash ishini amalga oshiradi. Ko‘pgina zamonaviy GAT tematik va grafik ma’lumotlar uchun ikkita alohida – alohida MBBTga egadir. 3. Ma’lumotlarni kiritish tizimi qo‘l yordamidagi yoki yarim avtomatlashtirilgan digitayzerlar yordamida grafik ma’lumotlarni kiritishni ta’minlaydi; keyingi yarim avtomatlashtirilgan vektorlashtirish asosida grafik ma’lumotlarni tartibli kiritish; aero- va kosmik rasmlarni tartib bilan kiritish; standart shakllardagi tekst ma’lumotlarini avtomatlashtirilgan xolda kiritish; 4. Tahlil vositalari (foydalanuvchilar talabnomalarini qayta ishlash) ma’lumotlarni manipullashtirish jarayonini birlashtiradi, masalan: berilgani bo‘yicha, grafik konturlarni qo‘yish operatsiyasi bo‘yicha va hakozo ob’ektlarni ajratish. 5. Hisobotlarni va generatsiyalash vositalari foydalanuvchilar talablarini qayta ishlash natijalarini samarali va ko‘rgazmali ravishda aks ettiradi. GAT generatsiyaning hamda kartografik hujjatlar hisobotlarini chiqarish va poligrafik bosma shakllarni yaratish vositalarining turli xillariga egadir. GATni loyihalashning quyidagi bosqichlarini ajratish mumkin: 473 1. Yaratiladigan tizim bo‘yicha qarorlar qobul qilish uchun axborotlarni tahlil qilish ( foydalanuvchilar soni va tarkibini aniqlash, mavjud ishlanmalar bo‘yicha ilmiy-texnik hujjatlarini analitik tahlili, muammo-masala-ob’ekti darajasidagi logik tushunchali modelini yaratish, ob’ektlar o‘rtasidagi munosabatlarini belgilash). 2. Axborotlar manbasini o‘rganish va tahlil qilish )hududni kartografik, aerokosmik, ma’lumotnomali ma’lumumotlar bilan hamda boshqa manbalar bilan ta’minlanishini o‘rganish, ma’lumotlarni tematik to‘plash, ma’lumotlarni izohlash klassifikatorlarini tuzish, birlamchi ma’lumotlarni kataloglashtirish va baholash). 3. Ma’lumotlar bazasi tarkibini aniqlash ( ma’lumotlar klassifikatsiyasi, ma’lumotlar bazasidagi axborotlarni yangilashni talab qilinadigan davriyligini tahlili, ma’lumotlarni taqdim etishning kirish formatlarini ishlab chiqish). 4. Tizimni funksional elementlarini hamda ularni o‘zaro ta’sir sharoitlarini aniqlash ( tizimning umumiy tarkibini hamda dasturiy ta’minotini boshqaruv, funksional, amaliy, umum tizimli elementlarini, texnik asbob-uskuna vositalari hamda ular konfiguratsiyalarini, turli foydalanuvchilar o‘rtasidagi axborotli aloqalarni aniqlash). 5. Ishlarni tarmoqli grafigini, kalendar rejasini tuzish, loyiha byudjetini aniqlash. Shaharni ko‘p maqsadli va ko‘p foydalanuvchi GATni loyihalashning o‘ziga xos xususiyatlari mavjud. Bunday GAT da bosh rolni undan jamoa bo‘lib foydalanish qirrasi o‘ynaydi ( yer qo‘mitalari, arxitektura va shaharsozlik boshqarmalari, kommunikatsiya, boshqaruv, transport, injenerli xizmatlar, soliq inspeksiyalari va boshqalar). Bunday GAT dan samarali foydalanish faqatgina barcha xizmatlar birlashgan sharoitida amalga oshirilishi mumkin. GAT ning odatdagi masalalarini hal qilinishini ta’minlaydigan raqamli xaritalar (RX) ko‘rinishida odatdagicha tavsiflanadigan yerning usti to‘g‘risidagi ma’lumotlar GAT ning axborotli asosini boshqa avtomatlashtirilgan axborotlar tizimidan asosiy farqini aniqlaydi. RX larni an’anaviy tizimlaridan asosiy afzalligi shundan iboratki, uni kompakt holda saqlash, tezkor ravishda yangilash, keng qamrovli tarzda qo‘llanish mumkin. Bugingi kunda mavjud bo‘lgan texnik hamda dasturiy vositalar RX larni displey ekranida ko‘rsatish hamda tahrirlash, tayyorlash hamda qog‘ozdagi nusxasini chiqarish, hududiy taqsimlangan voqiliklarni qayta ishlash bilan bog‘liq murakkab hisob-kitoblarni o‘tkazish va natijalarini rasmiylashtirish imkonini beradi. RX larni keng qo‘llashga asosiy to‘siq bo‘layotgan asosiy omil –bu ularni tayyorlash uchun katta mehnat sarfi, qimmatliligi hamda uzoq vaqtda tayyorlanishidir. Sonli qayta ishlash quyidagi bosqichlardan iborat: 1. Materiallarni birlamchi qayta ishlash hamda turlicha topografik va kadastr axborotlarini yagona ko‘rinishiga keltirish. 2. Joyning sonli modelini shakllantirish ( u topoaxborotlarni universal tarzda foydalanish uchun yaroqli bo‘lgan anchagina to‘la va tartibga keltirilgan ko‘rinishida saqlaydi) 3. Joyning raqamli modelini raqamli xaritaga aylantirish ( topografik axborotlar xaritaning mazmuni bo‘yicha aniq talablarga mos ravishda kartografik axborotlarga aylantiriladi). Ushbu bosqichda gorizontallar chiziladi., interpolyasiyalanadi, approksimatsiyalanadi, tahrirlanadi, generalizatsiyalanadi va haqozo. 4. Joyning raqamli modelini ma’lumotlar bazasini shakllantirish. Ma’lumotlar bazasida yig‘ilgan axborotlarni standartlashtirish amalga oshiriladi.Uning yordamida talab qilinadigan axborotlarni tezkor ravishda qabul qilish hamda berish mumkin. Raqamli xaritalar turlicha texnologiyalarni bajarish asosida tayyorlanadi. Quyida ulardan ba’zilari, jumladan, digitalizatsiyalash, skanerlash, raqamli fotogrammetriya, koordinatlashtirish keltiriladi. Digital texnologiyaning asosiy asbobi- digitayzer hisoblanadi. Bu grafik axborotlarni qo‘lda raqamlash qurilmasi hisoblanadi. Digitayzer yordamida, undan foydalangan holda raqamlash texnologiyasi juda ko‘p mehnat talab qiladi, negaki u malakali operatorning ko‘p qo‘l mehnatini talab qiladi. Ma’lumotlarni kiritish vositalarining zamonaviy darajasi ( skanerlar) qo‘l mehnatiga asoslangan texnologiyani to‘la almashtirishga imkon bermaydi, ammo keyingi yillari digitayzerlar uni qo‘llanish soholaridan asta-sekinlik bilan siqib chiqarilmoqda, va bu holat keyinchalik rivojlanib boradi. Zamonaviy digitayzerlarning ruxsat etilish qobiliyati 1/1000 dyuyma =0,0254 mm ni tashkil etadi. Linzali maxsus pritsellarni qo‘llagani holda operatorning shaxsiy xatosi 0,05 mm. ni tashkil etadi. Zamonaviy digitayzerlarni qo‘llash asosida asosiy omillarni hisobga olganda skolkaning aniqligi ( sonli shaklga o‘tkazish) 0,1 dan 0,15 mm gachani tashkil etadi. Digitayzerlar quyidagi imkoniyatlarni ta’minlaydilar: - ranglar bo‘yicha axborotlarni qatlamlash (monoxrem skanerlarda bunday funksiya mavjud emas, ranglisi esa nihoyatda qimmat): - katta qalinlikka ega bo‘lgan ( 5 mm gacha) axborotlarni saqlovchilar bilan ishlash; - raqamli axborotlarni turli GAT laridan to‘g‘ridan –to‘g‘ri foydalanish uchun tayyor holatdagi vektor shakliga aylantirish. ( Skanerlash natijasida olinadigan rastrli fayllar vektorlashtirishni talab qilinadi, bu masala esa ancha mushkuldir); - uncha katta bo‘lmagan ish hajmlaridan keng formatli skanerlarga nisbatan pul mablag‘larini iqtisod qilish. Digitayzer yordamida raqamli xaritalar yaratishni quyidagi bosqichlarga bo‘lish mumkin: 1. Topografik planlarni digitalizatsiyalash 2. Raqamli axborotlarni qayta ishlash. 3. Semantik axborotlar massivini yaratish 4. Metrik va semantik axborotlarni nazorat qilish. 474 5. Xatoga ega bo‘lgan raqamli kartografik axborotlarni to‘g‘rilash. Topografik planlarni digitalizatsiya qilish planshetni filtrlashdan boshlanadi. Bu ish odatda ikkita usulda amalga oshiriladi: 1. Standart usul. Bu usul koordinatalar to‘riga ega bo‘lgan topografik planlar uchun qo‘llaniladi.U planshetning janubiy – g‘arbiy burchagining koordinatalarini hamda plandagi trapetsiya o‘lchamlarini kiritishni ko‘zda tutiladi, shundan so‘ng planshetning barcha to‘tta burchagini skanerlash amalga oshiriladi. 2. Orientirlashning umumiy usuli. Bu usul topografik plandagi uchta yoki undan ortiq nuqtalarning ma’lum bo‘lgan koordinatalarini kiritish hamda ular kiritilgan tartibiga qarab birin-ketin hamma nuqtalarni skanerlashtirishni ko‘zda tutadi. Orientirlashdan so‘ng digitalizatsiyalash jarayoniga o‘tiladi. Bu chiziq nuqtalarini, burilish nuqtalarini, singan chiziq nuqtalarini, piketlar, shartli nuqtali belgilarni va haqozolarnpi skanerlashdan iboratdir. Ushbu texnologiya bugungi kunda topografo-geodezik ishlab chiqarishda keng ko‘lamda qo‘llaniladi. Grafik axborotlarni avtomatik ravishda raqamlash uchun qo‘llaniladigan qurilma – skanerdir. Bir necha yil oldin skanerlar asosan grafik tasvirlarni kiritish va tekstlarni o‘qiy olish tizimida nashriyot hamda reklama faoliyatda qo‘llanishi bilangina chegaralangan. GAT da skanerlardan foydalanish asosan keng formatli modellar paydo bo‘lganidan so‘ng boshlandi. Bu modellar barcha formatlardagi xujjatlar bilan ishlashga imkon beradi. Tuzilish jihatidan skanerlar rolikli qurilmalar bo‘lib, ular xarakatsiz hisoblanadigan kameraga ega bo‘ladi, axborotni tashuvchi esa maxsus roliklarni aylanishi bilan o‘z joyini o‘zgartirib turadi. Monoxrem qurilmada xisoblash bitta o‘tishda, ranglisida esa bir necha bor o‘tishda ro‘y beradi. Rangli skanerlar rangning 256 turini ilg‘ab oladi. Ko‘p rangli topografik xaritalarni ( relefli) xisoblash uchun 540 MB atrofidagi yodlash qobiliyati, ko‘p rangli rasm uchun esa 1 GB dan ortiq yodda tutish resursi talab qilinadi. Skanerning eng muhim parametrilaridan bir - bu ruxsat etilishi, ya’ni skanerlangan tasvir qancha pikselda izohlanishi ko‘rsatishidir. Bu parametrning o‘lchov birligi – dρi ( dyuymga nuqtalar soni). Optik ( jismoniy) hamda dasturli ( interpollashtirilgan) ruxsat etilishlarini ajratish juda muhimdir. Dasturli ruxsat etilishi optik ruxsat etilishga nisbatan 1,5 -2,0 barabar yuqoridir. Bunga piksellar zanjirini dasturli faylda ishlash hamda unga qo‘shimcha piksellarni qo‘shish natijasida eritiladi. Bu esa o‘z navbatida chiziqlarni to‘g‘rilashga imkon beradi. Keng formatli skanerlar raqamlashning kuchli avtomatlashtirilgan vositasi bo‘lib, u juda keng ko‘lamda qo‘llaniladi. Usiz kartografiya, qurilish va boshqa sohalardagi katta qog‘ozli arxivlarni raqamlash masalasini hal qilib bo‘lmaydi. Shu bilan birga, raqamlash texnologiyasi va keyingi vektorlashtirish skanerlar bilan bir qatorda malakali mutaxassislarni qatnashishini, skanerlar va vektorlashtirgichlar bilan ishlash tajribasiga ega bo‘lgan operatorlar ishtirokini, kuchli kompyuterlar , serverlar va boshqalarni talab qiladi. Shu sababli ham so‘zsiz afzalliklari bilan bir qatorda digitayzerlar yordamida qo‘lda raqamlash texnologiyasidan ham to‘la qochib qutilib bo‘lmaydigan qator kamchiliklarga ham egadir. Eng vasosiy kamchiliklardan biri – bu ularning yuqori qimmatliligidir. Shu sababli ham skanerlar, ayniqsa O‘zbekistonda, nisbatan sekin tarqalmoqda. Keng formatli hujjatlarni skanerlash ismkonini beradigan boshqa qator qurilmalar orasida skanerlash golovkasini ham alohida ajratish zarur. U plotterga o‘rnatiladi. Uning ishlash prinsipi quyidagicha: skanerlash golovkasi yozish elementining o‘rniga mahkamlanadi hamda qog‘ozdagi tasvirni o‘qiydi. Bir marta yurishda 15 mm kenglikdagi kadrni o‘qiydi. Shuning uchun ham to‘la skanerlash uchun bir necha marta yurish qilinadi. Maxsus dasturli ta’minot alohida kadrlarni bitta rastrli faylga “tikadi”. Bunday fayllar kadrlarni bir birlariga nisbatan qo‘zg‘alganligi sababli anchagina murakkab vektorlanadi, ya’ni bitta chiziqda yotadi. Shuning uchun ham skanerlash golovkasidan kadastr maqsadlarida foydalanish anchagina chegaralangandir. Skanerlangan planshetlarni raqamlash usulida raqamli xaritalar yaratish jarayonining asosi beshta bosqichda bo‘lishi mumkin: 1. Planshetni skanerlash (planshetni rastrli tasvirini olish): 2. Rastrli tasvirni raqamlash ( bu jarayon avtomatik yoki yarim avtomatik tarzda kechadi). 3. Semantik axborotlar massivini yaratish. 4. Metrik va semantik axborotlarni nazorat qilish. 5. Xatoli raqamlangan kartografik axborotlarni to‘g‘rilash. Ma’lumotlarni koordinatlashtirish yerlarni inventarizatsiya qilishda keng qo‘llaniladi. Bu ob’ektlarni koordinatlarini aniqlashdan iborat bo‘lgan jarayondir. Amaliyotda bu ma’lum bir ob’ektni s’emkasini o‘tkazish bilan amalga oshiriladi. O‘lchovlar natijalari ma’lum bir jurnalga yozilishi mumkin (an’anaviy usul), registratorga yoki taxe jamiyatining xaritasiga yozilishi mumkin ( avtomatlashtirilgan usul). Ma’lumotlarni qayta ishlash shaxsiy kompyuterlar va amaliy dasturlar paketidan, yoki bo‘lmasa, elektron taxeometrdan foydalanishda to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘lchash jarayonida amalga oshiriladi. Ma’lumotlarni qayta ishlash natijalari bo‘lib koordinatalar katalogi,planlar, kadastrli kartochkalar, rumblar va yer uchastkalari barcha tomon chiziqlarining uzunliklari xizmat qilishi mumkin. GAT ini paydo bo‘lishi fotogrammetriyadan axborotlarni tezkor qaytadan o‘zgartirishni, eng asosiysi, ancha arzon vositalar yordamida o‘zgartirishni talab qildi. 70 – yillar o‘rtalarida nihoyatda kuchli grafik shahobchalar paydo bo‘ldiki, aynan shular alohida fotogrammetrik jarayonlarni modellashtirishga imkron berdi. Ammo birinchi tajribalar kutilgan natijalarni bermadi, negaki raqamli fotogrammetriyaning rivojlanish jarayoni o‘xshash tasvirdagi rasmlarni rastrli ko‘rinishga o‘zgartiruvchi yuqori imkoniyatga ega bo‘lgan pretsizion skanerlarni rivojlanishi bilan to‘xtab qoldi. 80-yillarning o‘rtalariga kelib ushbu to‘xtatib qolgan to‘siq olib tashlandi hamda bir qator chet el firmalari ushbu qurilmani iste’molchilar uchun io‘lab chiqara boshladilar. 80-yilning o‘rtalaridan chet mamlakatlarda raqamli 475 fotogrammetriyani jadal rivojlanish davri boshlandi. Bizning mamlakatimizda o‘zimizning asbob-uskunalar bo‘lmaganligi hamda chet eldan keladigan asbob-uskunalarning nihoyatda qimmatligi sababli raqamli fotogrammetriya yetarli darajada rivojlanmadi. Raqamli fotogrammetriyaning afzalligi shundan iboratki, u iste’molchiga tadqiq qilinayotgan soha bo‘yicha uni holati to‘g‘risidagi eng zamonaviy axborotlarni yetkazib beradi. Bu holat xaritalarni yangilash, shuningdek GATni ishlashi uchun ham katta ro’l o‘ynaydi. Uning asosiy kamchiligi- bu undan foydalanadigan asbob-uskunalarning nihoyatda qimmatliligidir. Raqamli fotogrammetrik tizimda fotogrammetrik asboblardagi rasmlar nuqtalari koordinatalarini stereoskopik o‘lchash jarayoni operatorni kursor hamda “sichqoncha” yordamida raqamli tasvirlarni bir-birlari ustiga tushuvchi qismlarini bitta yoki ikkita displeyda qayta tiklashi (stereomonitor) asosidagi ishi bildan almashtiriladi. Shunga mos keluvchi dasturiy ta’sminotga ega bo‘lish unchalik yuqori bo‘lmagan malakaga ega bo‘lgan mutaxassislardan ham foydalanish imkonini beradi. Topografik va maxsus axborotlarni geoaxborot tizimning metrik asosi sifatidagi raqamli shakliga bo‘lgan talab foydalanuvchilar uchun ancha ahamiyatli bo‘lib bormoqda. Bu hol ayniqsa shahar hamda yer kadastrini yuritishga ko‘p jihatdan taalluqlidir. Joy to‘g‘risidagi ma’lumotlarni raqamli ko‘rinishga keltirishning eng muhim va murakkab qismi- bu topografik va maxsus axborotlarni boshlang‘ich tarzda to‘plashdir. Bunday axborotlarni to‘plash uchun oldinga qo‘yilgan vazifalarga qarab dala, kartometrik, fotogrvammetrik usullardan foydalaniladi. Dala usuli teodolit, taxeometr, GPSlar bilan joyda s’yomka qilish, olingan o‘lchovlarni kompyuterga kiritish hamda maxsus dasturlar (masalan, AutoCAD) yordamida axborotlarni koordinatlashtirish kiradi. Kartometrik usulda tayyor xarita va planlar asos sifatida olinadi. Ularni digitalizatsiya yoki skanerlash yordamida raqamli shaklga aylantiradilar. Raqamli shaklga aylantiriladigan aerokosmik tasvirlar fotogrammetrik usulning asosi bo‘ladi. Barcha dala usullarining umumiy afzalliklari quyidagilardir: joydagi holatni ishni bajaruvchisi tomonidan tug‘ridanto‘g‘ri ko‘rish imkoniyati, joy to‘g‘risida anchagina zamonaviy ilg‘or axborotlari, olinadigan raqamli materialni yuqori aniqligi. Uning kamchiliklariga quyidagilarni kiritish mumkin: ko‘p mexnat sarfi, ishning sezonliligi, unchalik katta bo‘lmagan joyni egallashi. Kartometrik usullar ham o‘zining bir qancha afzalliklariga ega, masalan: barcha o‘tkaziladigan ishlar bu yerda kameral ishlardir. Raqamli xaritalar tayyorlash kam vaqt talab qiladi. Uning asosiy kamchiligi shundan iboratki, unda joy to‘g‘risida anchagina eskirgan ma’lumotlardan foydalaniladi, alohida holllarda materiallar 10-20 yil oldingi ham bo‘lishi mumkin. Turli-tuman xatolar ( xarita materiallarining axborotlari, operatorning xatosi va hakozolar) hisobiga olinadigan raqamli xaritaning aniqligi dala sharoitida olinadigan xaritanikidan ancha pastdir. Digitallashtirish va skanerlashning afzalliklari va kamchiliklarini ham aloxida tarzda qarab chiqish mumkin. Digitallashtirishning afzallik tomoni shundan iboratki, bunda axborotlar vektor shaklda olinadi, skanerlashda esa oldiniga rastrli model olinadi, keyinchalik esa u vektor shaklga aylantiriladi. Raqamli fotogrammetriyaning ijobiy tomoni shundan iboratki, bunda katta hududlar tula qamrab olinadi, raqamli xaritalar yaratish uchun joy to‘g‘risida zamonaviy-yangi ma’lumotlardan foydalaniladi, jarayonlar avtomatlashgan, uncha yuqori bo‘lmagan malakadagi operatorlarni ishga jalb qilish mumkin.Asbob uskunalar qiymatining yuqori bo‘lganligi ushbu omildan keng foydalanishga to‘siq bo‘ladigan asosiy sababdir. Raqamli xaritalarni yaratish usulini tanlash qator omillarni tahlil qilishga asoslanadi: hududning katta-kichikligi, ishni bajarishga sarflanadigan vaqt, moddiy vositalarning mavjudligi, bajaruvchilar malakasi va boshq. Tabiiyki, uncha katta bo‘lmagan poselkaning raqamli xaritasini yaratish uchun, agarda bunda uncha katta aniqlik talab qilinmasa, dala yoki kartometrik usuldan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Katta hududlarning raqamli xaritalarini yaratishda raqamli fotogrammetriya usulidan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Amalda tasvirga olish usulini tanlash ko‘pincha qanday asbob-uskunalar haqiqatan mavjudligiga bog‘liq. Bundan tashqari, qanday moddiy vositalar buyurtmachida mavjudligiga ham bog‘liqdir. Kadastrni yaratishning asosiy vazifasi- anchagina murakkab, dinamik rivojlanuvchi tizim sifatidagi shaharning rivojlanishini boshqarish maqsadida ko‘chmas mulk ob’ektlariga egalik qilish, tasarruf qilish, foydalanishning yagona axborotlar maydonini yaratishdan iboratdir, Yagona axborotlar kengligini yaratish shahar yerlari va ko‘chmas mulklari to‘g‘risidagi axborotlarni kenglik-vaqt jihatidan bog‘liqligi sharoitidagina mumkin bo‘ladi. Ko‘chmas mulk ob’ektlarini kenglik nuqtai nazaridan bir-birlari bilan bog‘lash uchun yer kadastrining raqamli topografik asosi ideologiyasidan foydalanish mumkin. Chet mamlakatlar kadastrlarini tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki, mulk kadastrining asosida ko‘chmas mulk ob’ektlarini tezkor yoritilishining ma’lum tizimi (modellashtirish, xaritalash) bo‘lishi zarur. O‘zining mazmuni bo‘yicha yer-mulkiy kadastr ko‘chmas mulk ob’ektlarining holatini, ya’ni aynan joriy vaqt holatiga ko‘chmas mulk ob’ektlarining texnik, iqtisodiy va huquqiy tavsiflarini yoritishi zarur. Aks holda axborotlar ko‘chmas mulk bilan bo‘ladigan operatsiyalarda hamda shaharni boshqarishda foydalanishi mumkin bo‘lmaydi. Yer-mulkiy kadastrni yaratishning jahon tajribalari shuni ko‘rsatadiki, uni tezkor ravishda yuritish imkoniyatlariga ega bo‘lish uchun kadastr planidagi axborotlarni imkoni boricha kamaytirish talab qilinadi. Kadastrning raqamli asosi davlat kadastrining koordinatalar tizimida ko‘chmas mulk ob’ektlarining kenglik modeli ko‘rinishiga egadir. 476 Ko‘chmas mulk ob’ektlarining chegaralari eng kam hajmdagi topografik axborotlarda shakllanadi. Har bir ko‘chmas mulk ob’ekti uchun uning kadastr raqamini ko‘rsatish zarur bo‘ladi. Topografik axborotlar shahar muhitida ko‘chmas mulk ob’ektlarining holatini yoritish uchun foydalaniladi. Raqamli topografik asos rasmiy davlat axboroti bo‘lib , u yer qo‘mitasining avtomatlashtirilgan axborotlar tizimida davlat kadastrini yuritish uchun mo‘ljallangan. Raqamli topografik asosni topografik xaritadan farqi shundan iboratki, joyda ko‘chmas mulk ob’ektlarini yoritish talabi aynan ushbu joriy vaqtga to‘g‘ri keladi. Tezkor rejimda shaharsozlikni muvofiqlashtiruvchi axborotlar ham yangilanishi zarur. Shu sababli ham raqamli topografik asos keng qamrovli tushuncha nuqtai nazardan- bu ko‘chmas mulk ob’ektlarini kenglik modelini faol holatini yaratish hamda shu holatda ushlab turish tizimidir. Raqamli topografik asos uchta bazoviy hamda bir necha tematik axborotli qatlamlardan tashkil topadi. Birinchi bazoviy axborotli qatlam shahar geodezik tarmog‘ining qatlamlari to‘g‘risidagi axborotlarni o‘z ichiga oladi hamda shaharga metrik kengligini beradi. Ikkinchi bazoviy qatlam chegaralar koordinatalari hamda yer uchastkalarining kadastr raqamlari to‘g‘risidagi axborotlarni o‘z ichiga oladi. Uchinchi bazoviy axborotlar qatlami eng kam hajmdagi topografik axborotlar muhitida shahar ko‘chmas mulklarining vektorli raqamli xaritasini o‘z ichiga oladi. Davlat kadastrining tematik qatlamlarining miqdori odatda aniqlanmaydi. Raqamli topografik asosning tematik qatlamlarida shaharning ma’muriy va hududiy chegaralari, shaharni kadastr jihatidan rayonlashtirish, yer osti kommunikatsiyalari, servitutlar, baholash mintaqalarining chegaralari va boshqalar yoritilishi mumkin. Raqamli topografik asosning axborotlar tarkibi kadastrni zaruriy holatda ushlab turish hamda qayd qilingan masalalarni bajarilishini ta’minlash uchun zarur bo‘ladigan eng kam miqdorlarda bo‘lishi zarur. Asosan bular kenglikda ob’ektlar holatini tushunib olish uchun zarur bo‘ladigan ko‘chmas mulk ob’ektlarining konturlari hisoblanadi. Ko‘chmas mulkning har bir ob’ektiga o‘ziga mos ravishda kadastr raqami beriladi. Raqamli topografik asos mahalliy koordinatalar tizimida yaratiladi. Koordinatalarning davlat geodezik tizimiga o‘tishga kaleib 1 sm aniqlikni ta’minlashi zarur. Raqamli topografik asos yirik masshtabli topografik planlarni yaratish talablari asosida tuziladi. Modelning aniqligi uni yaratish usullari bilan aniqlanadi. Yer uchastkalari eski ko‘chmas mulk ob’ektlari chegaralarini burilish burchaklarining koordinatalarini analitik ravishda aniqlashda xato shahar geodezik tarmog‘ining eng yaqin punktiga nisbatan 5 smni tashkil etidi. Fotogrammetrik usullar modelni 40 sm xatolikgacha tuzish imkonini beradi, 1:2000 masshtabdagi esa – 100 sm. Shu sababli ham model vektorli shakl ko‘rinishida bo‘lishi zarur. Bunda uni har bir elementning aniqlik tavsifini qayd qilish, zarur bo‘ladi. Bu holat raqamli topografik asos elementlari holatini birin-ketin asta-sekinlik bilan aniqlagan holda 1:2000 masshtabdagi planlarni raqamlangan holda raqamli topografik asosni yaratishishini boshlashga imkon beradi. Shunday qilib, eng muhim elementlar holatining aniqligi 5 sm gacha yetkazilishi mumkin. Raqamli topografik asos elementlarini yoritilish aniqligini doimiy ravishda oshirib borgan holda tezkor rejimda raqamli topografik asosni yuritish imkonoyati raqamli topografik asosni topografik xaritalardan prinsipial jihatdan farqi hisoblanadi. Raqamli topografik asos quyidagi talablarni qondirishi zarur: kadastr ob’ektlarining bugungi , shu kundagi xolatini aniq hamda berilgan masshtabiga mos aniqlikda va to‘lalikda eritish; yer kadastrini yuritish uchun zaruriy aniqlik bilan kadastr ob’ektlari koordinatalarini aniqlashni ta’minlash; yer kadastrini yuritish uchun qobul qilingan topografik planlar nomenklaturasida va bo‘linishida, maxsus koordinatalar tizimida yaratilishi; Mazmuni, klassifikatsiyalash va kodlash tizimi, o‘lchamlari va tavsiya qilinadigan tarkibi buyicha kelishilishi. Raqamli ko‘rinishdagi qo‘chini planlar barcha elementlari bo‘yicha, kadastr ma’lumotlari bilan birgalikda ularning mazmuniga olib kelinishi zarur; yer kadastrini yaratish va yuritish bo‘yicha asosiy ishlarni bajarilishini avtomatlashtirishga imkon berishi. Raqamli topografik asos quyidagi vazifalarni bajarishga mo‘ljallangan: yer uchastkalariga bo‘lgan huquqlarni ro‘yxatga olish; yer resurslari holatidagi o‘zgarishlarni kuzatish (monitoringi) va hisob qilish; yer uchastkalaridan foydalanishi nazorat qilish ; yerlarni iqtisodiy baholash; yer resurslari bo‘yicha tanlov va auksionlarni axborotli ta’minoti; yer uchun to‘lovlarni kelib tushishini hisob qilish va nazorati; Raqamlangan topografik asos quyidagilarga imkon beradi: shahar muhitidagi ob’ektlarga nisbatan yer uchastkalari va ko‘chmas mulklar holatini aniqroq yoritish; yer kadastri ma’lumotlar bazasining turli tematik qatlamlari o‘rtasidagi bog‘liqlikni ta’minlash; ko‘chmas mulk ob’ektlari bilan ular manzillarini (pochta va Shahar kadastr xizmati) hamda yer kadastrida ro‘yxatga olingan yer huquqiy hujjatlari bilan taqqoslash; qog‘ozlarda kadastr xaritalarini yaratish va boshq. Raqamli topografik asos odatsa quyidagi yo‘llar bilan yaratiladi: mavjud topografik planlarni raqamlash; avtomatlashtirilgan fotogrammetrik majmualarda aerofototasvir materiallarini qayta ishlash; natijalarini raqamli shaklga aylantirgan holda dala ishlari majmuasini o‘tkazish; 477 kadastr ob’ektlari to‘g‘risidagi axborotlarni, shuningdek raqamli topografik xarita va planlar yaratishning boshqa usullaridan foydalangan holda axborotlarni raqamli shaklga o‘tkazish va to‘plash. Raqamli topografik asosni shakllantirish quyidagi vositalar yordamida bajariladi: yerdan foydalanuvchilar huquqlarini ro‘yxatgva olish va ko‘chmas mulk ob’ektlari bilan operatsiyalar natijalarida axborotlarni ma’lumotlar bazasiga kiritish aerotasvirlar va kosmik tasvirlarni qayta ishlash qo‘shimcha ma’lumotnomali materiallarni jalb qilgan holda topografik s’emka bilan dala kuzatuvlari. Yirik shaharlar topografik xaritalarining bazoviy masshtabi 1:500 hisoblanadi. Aniqligi va to‘laqonligi bo‘yicha 1:500 planga o‘xshash bo‘lgan raqamli topografik asosni yaratish qimmatli va ko‘pmehnat talab qiladigan jarayon hisoblanadi. Shu sababli ham ishni 1:2000 masshtabdan boshlash zarurdir. Bugungi kunda topografik xaritalar hamda raqamli tpografik xaritalarga bo‘lgan talablar o‘rtasida to‘g‘ri bog‘liklik mavjud emas. Zamonaviy fotogrametrik usullar 1:1000 masshtabdagi topografik planlar talablariga mos keluvchi aniqlikni ta’minlaydi. Raqamli topografik asosning muhim afzalligi shundan iboratki, u shaharning alohida rayonlari yoki ob’ektlariga ancha to‘laqonli va aniq planlar yaratishga imkon beradi. Bunda raqamli topografik asos ma’lumotlarning koordinatali bosqichga asta-sekinlik bilan o‘tishga, ya’ni aniqligi nisbatan 5 sm ga teng keladigan, asboblar yordamida kordinatalari aniqlanadigan vektorli xaritaga o‘tishga imkon beradi. Shaharning ma’muriy bo‘linishi ma’muriy bo‘linish xaritalariga binoan loyihaviy va tasdiqlangan ma’muriy va jamoat shakllanishi ko‘rinishiga ega bo‘ladi. Shaharni hududiy bo‘linishida o‘z raqamlari bilan sanoat va uyjoy mintaqalarining umumiy foydalanishdagi erlarning (shu jumladan ko‘chalar, maydonlar, tor ko‘chalar chegaralari), suv fondi, shahar infratuzilmasi (temir yo‘llar, metro, elektr uzatish tarmoqlari, quvurlar) hamda qishloq xo‘jalik yerlarning chegaralari ajratiladi. Shaharni kadastr jihatidan bo‘linishi kadastr kvartallar, kadastr bo‘laklari, bazis kvartallar, iqtisodiy mintaqalar chegaralarini ajratishni ko‘zda tutiladi. Mavjud kartografik materialda kadastr mintaqalari va massivlarning chegaralari ko‘rsatiladi, ular yer qo‘mitasida kelishiladi. Joriy hisobni yuritish, kadastr mintaqalari chegaralarini yoritish, plan-xarita materiallarida massivlar, kvartallar, yer uchastkalarining chegaralarini yoritish uchun quyidagi qator navbatchi xaritalar yaratiladi: respublika viloyatlarining navbatdagi xaritasi tumanlar hamda viloyatga bo‘ysunuvchi shaharlar chegaralarini aks ettirishg mo‘ljallangan; ma’muriy tuman (shahar) navbatchi kadastr xaritasi. U kadastr mintaqalari va ular raqamlarini yoritishga mo‘ljallangan. Tuman (shahar) ichidagi mintaqa raqamlari birdan boshlanadi. Xaritaning masshtabi massivlar, har bir mintaqa ichidagi kvartallar chegaralarini yoritishga imkon berishi kerak. Ularning raqamlari ham birdan boshlanadi. Bunday sharoitda massivga va kvartalga alohida xarita tuzilmaydi. Ushbu xarita hamda massiv va kvartallar xaritalari tuman yer resurslari va kadastr xizmati tomonidan tuziladi: 478 Foydalanilgan adabiyotlar O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, Toshkent, 1992. O‘zbekiston Republikasi «Yer kodeksi», T., «Adolat», 1998 y Karimov I.A. O‘zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo‘lida O‘zbekiston. 1995. kadastrlari to‘g‘risida»gi qonun, Toshkent, O‘zbekiston, 2000y. «Davlat « «Yer tuzish va yer kadastri » bo‘yicha malakaviy bitiruv ishini bajarishga doir uslubiy qo‘llanma. Bobojonov A. R., Rahmonov Q. R. TIQXMII 2000 y. «Yer tuzish va yer kadastri » bo‘yicha malakaviy bitiruv ishini bajarishga doir uslubiy qo‘llanma. Bobojonov A. R., Rahmonov Q. R. TIQXMII 2000 y. Avtomatizirovannaya sistema vedeniya zemelnogo kadastra. A.YA Boruks, E.Y. Kassalis. Riga «Zinatne» 1987. 289-str. Yer kadastri. O.R. Bobojonov, Q.R. Raxmonov, A.J. G‘ofirov. O‘rta maxsus, kasb hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma. «CHo‘lpon» Toshkent-2002. 158-bet. Yerni hisobga oluvchi dahlsiz daftarni yuritish buyicha ko‘rsatmalar. Moskva 1972. str-27. Karimov I.A. O‘zbekiston buyuk kelajak sari. T.: O‘zbeksiton, 1998 Qishloq xo‘jaligida islohatlarni chuqurlashtirishga doir qonun va meyoriy hujjatlar to‘plami. Tom-I. «SHarq» nashriyoti matbaa konserni bosh taxririyati. Toshkent, 1998, -416 bet. Sistema zemelno kadastrovoy informatsii. Uchebnoe posobie. A.S. Chertovitskiy. Tashkent 1989. Tuman (shahar) yer kadastri kitobini yuritish bo‘yicha ko‘rsatma. RH-13-020-00. Toshkent 2000. -30 bet. O’zbekiston Respubdikasi «O‘rmon kadastri» qonuni, Toshkent, O‘zbekiston, 2000y. Ukazaniya po vedeniyu zemelno kadastrovoy knigi predpriyatiya, organizatsii, uchrejdeniya. Moskva Agropromizdat 1986. 56-str. O‘zbekiston Respublikasi hududlarini kadastr bo‘yicha bo‘lish hamda yer uchastkalari, binolar va inshootlarning kadastr raqamlarini shakllantirish tartibi to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash haqida O‘zbeksiton Respublikasi Vazirlar Mahkamasining № 492-sonli qarori Xonazarov A.A., O‘rmonchilar uchun qo‘llanma, Toshkent, Mexnat, 1992 y. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, Toshkent, 1992. O‘zbekiston Respublikasi Yer kodeksi, Toshkent 1998. Karimov I.A. O‘zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo‘lida O‘zbekiston. 1995. Karimov I.A. O‘zbekiston buyuk kelajak sari. T.: O‘zbeksiton, 1998 kadastri to‘g‘risida» qonun, Toshkent, O‘zbekiston, 2000y. «Davlat « Geodeziya va kartografiya to’g’risidagi qonun. Uzbekiston Adolat, 1999. Respublikasining yangi qonunlari. 19-jild,T., «Geodeziya, kartografiya va kadastr » bakalavriatura yo‘nalishi bo‘yicha malakaviy bitiruv ishini bajarishga doir uslubiy qo‘llanma. Musaev I.M., Nurmatov E. H. TIMI, 2004 Yer kadastri. O.R. Bobojonov, Q.R. Raxmonov, A.J. G‘ofirov. O‘rta maxsus, kasb hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma. «CHo‘lpon» Toshkent-2002. 158-bet. Sistema zemelno kadastrovoy informatsii. Uchebnoe posobie. A.S. CHertovitskiy. Tashkent 1989. 479 MUNDARIJA Kirish ................................................................................................. .....................3 1 BOB. ASOSIY TUSHUNCHALAR 1.1. Davlat yer kadastri haqida tushuncha...............................................................6 1.2. Davlat yer kadastrining turlari, tamoyillari va hujjatlari .............14 1.3. Davlat yer kadastrlarini yuritishni nazorat qiluvchi qonunchilik aktlari...................................................................................... ..............................18 1.4. Davlat yer kadastrini yuritilish sohasida Davlat boshqaruvi. ..............21 1.5. O‘zbekiston Respublikasi er zahirasi – davlat yer kadastrini ob’ekti sifatida..................................................................................... ............................23 2-BOB. KADASTR S’YOMKASI 2.1. Kadastr ob’ektlariga bulgan hujjatlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish.................................................................................. .................................34 2.2. Bino va inshootlar davlat kadastri, uning mazmuni, mohiyati, yuritish tamoyillari............................................................................... .............................37 2.3. Binolar va inshootlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish. ............................39 2.4. Bino va inshootlar kadastrini yuritishni tashkil etish.........................42 3-BOB. DAVLAT YER KADASTRINING TARKIBIY QISMLARI 480 3.1. Yer uchastkalariga bo‘lgan huquqlarni ro‘yxatga olish ...............................44 3.2. Yer hisobi, uning mazmuni, turlari va o‘tkazish uslubiyati...................... 51 3.3. Yerlarni baholash, iqtisodiyot tarmoqlarida uning ahamiyati................. 62 3.4. Tuproq bonitirovkasi va uni o‘tkazish uslubiyati ....................................64 3.5. Yerlarni iqtisodiy baholash va uni o‘tkazish uslubiyati .........................75 4-BOB. YAGONA DAVLAT KADASTRI TIZIMI HAQIDA UMUMIY MA’LUMOTLAR 4.1. Davlat kadastrlari yagona tizimini yaratish va yuritish tartibi ..........84 4.2. Geodeziya – kartografiya davlat kadastrining mazmuni , tarkibiy qismlari va tamoyillari............................................................................... ......90 4.3. Geodeziya-kartografiya davlat kadastrini yuritish. .................................94 5-BOB. AVTOMATLASHTIRILGAN KADASTR TIZIMLARI Avtomatlashtirilgan kadastr tizimlari ..........................................................96 Test savollari................................................................................... ..................111 Foydalanilgan adabiyotlar............................................................................... .127 481 Yo’riqli texnologik xarita 482 Yo’riqli texnologik xarita Kasb kodi va nomi: 3540503-Kadastr ishi inspektori O’quv amaliyoti: DAVLAT KADASTRI Mavzu: AUTO CAD dasturida ishlash Maqsad: AUTO CAD dasturida ishlash o’rganish № Bajariladi -gan ishlar mazmuni Moslamalar , asboblar va homashyola r Eskizlar, chizmalar, rasmalr Ishlarni bajarish tartibi Abrisda olchangan va tayorlangan bino va inshoatlarning qavatlar rejasi hamda yer uchastka rejasi ketma-ketlik 1 Davlat shaharsozli k kadastrini texnik inventarizat siyalash jarayonida komp’yuter dasturlarida n foydalanish bilan kompyuter muhandislik dasturi AutoCAD- CHIZ 2007 G’IC dasturiy mahsulot orqali amalga oshiriladi. AutoCAD- 2007 dasturi orqali chizmalar H, chizish Qalam , A4 format Auto CAD dasturi jarayonida qalinligi, chiziqlarni yozuvlarning va raqamlarning o`lchamlari aloxida e’tibor berish lozim ya’ni, chizma chizish ishlarida turli xil ko`rinishda yozuvlar, chizmalar balandligi va qalinligini chizish mumkin emas. Auto CAD 2007 dasturi yordamida chizmalar chizish jarayonida quyidagi tartibda chizmalar chizish tavsiya etiladi. Yuqoridagi tavsiyalarga amal qilish yuzasidan nazorat xizmatning muxandis –birgadiri tomonidan amalga oshiriladi. Texnik tomonidan tayyorlangan chizmalar 2 nusxada printer orqali pechatlab olinadi. ko`rinishdagi Elektron fayilli hizmatning serveridagi esa kampyuter papkaga manzili ko`rsatilgan xolda yani misol 483 tariqasida <<Farobiy ko`chasi, 109 uy.dwg>>ko`rinishda saqlanadi . Saqlangan fayl operatori tomonidan serveridagi maxsus elekron arxiv papkasiga ko`chiriladi ijrochiga aks xolda qaytqda texnik chizilgan chizmalar bo`yicha ko`rinishida saqlash fayl ishlarini amalga oshirish uchun qaytarilib beriladi . Tatayyorlangan uchastkasining bosh yer rejasi bo`yicha AutoCAD-2006 dasturi yordamida xisoblangan uchastkasining yer maydoni ma’lumot tariqasida solishtirish ishlarini amalgam ohirish uchun qo`llaniladi. O’zgarishlar qavatlar planlariga, agar bu bilan planlarni tushunish murakkablashmasa, konturlar ustiga eski chiziq tortish va yangilarini chizib ko’rsatish yo’li bilan kiritiladi. Aks holda, yani o’zgarishlar soni katta bo’lgan taqdirda, tegishli yozuvlar chiqariladi hoshiyaga yoki qaytadan chiziladi. 484 planlar Yo’riqli texnologik xarita Kasb kodi va nomi: 3540503-Kadastr ishi inspektori O’quv amaliyoti: DAVLAT KADASTRI Mavzu: Davlat shaharsozlik kadastrini texnik inventarizatsiyalash jarayonida komp’yuter dasturlaridan foydalanish Maqsad: Davlat inventarizatsiyalash shaharsozlik kadastrini texnik jarayonida komp’yuter dasturlaridan foydalanish o’rganish № Bajaril adi-gan ishlar mazmu ni Moslamalar , asboblar va homashyola r Eskizlar, chizmalar, rasmalr Ishlarni bajarish tartibi Kadastr хizmatlari bino va inshootlarning huquqiy rejimidagi, tarkibidagi, 1 Davlat shaharso zlik kadastrin i texnik inventari zatsiyala sh jarayoni da komp’yu ter dasturlar idan foydalan ish holatidagi va qiymatidagi o’zgarishlar to’g’risida CHIZ malumotlarga ega bo’lgan G’IC muassasalar, korхonalar H, tashkilotlar, хususan:ko’chmas va mulkka bo’lgan huquqlarni va u Qalam , A4 format Auto CAD dasturi bilan bog’liq bitimlarni ro’yхatdan o’tkazish bo’yicha muassasalari;хususiy mulkdorlarining adliya uy-joy shirkatlari tashkilotlari; arхitektura va shaharsozlik organlari; notarial idoralar, sudlar va banklar;sug’urta va o’t o’chirish organlari; mahalliy o’zini o’zi boshqarish organlarining boshqa 485 tuzilmaviy bo’linmalari bilan birgalikda amal qiladilar.Tekshirish natijalari abrislarga, planlariga va kadastr qavatlar yig’ma jildlariga kiritiladi. Binolardagi o’zgarishlar planlar hamda kadastr yig’ma jildlarida aks ettirilgan eski malumotlarni obektlarning haqiqiy holati bilan inventarizatorlar tomonidan bu obektlarni joylarda tekshirish yo’li bilan taqqoslash orqali belgilanadi. O’zgarishlar qavatlar planlariga, agar bu bilan planlarni tushunish murakkablashmasa, eski konturlar ustiga chiziq tortish va yangilarini chizib ko’rsatish yo’li bilan kiritiladi. Aks holda, yani o’zgarishlar soni katta taqdirda, tegishli bo’lgan yozuvlar hoshiyaga chiqariladi yoki planlar qaytadan chiziladi. Yo’riqli texnologik xarita 486 Kasb kodi va nomi: 3540503-Kadastr ishi inspektori O’quv amaliyoti: DAVLAT KADASTRI Mavzu: Davlat shaharsozlik kadastrini yuritishni tashkil etish Maqsad: Davlat shaharsozlik kadastrini yuritishni tashkil etish o’rganish № 1 Bajariladi -gan ishlar mazmuni Давлат шаҳарсозл ик кадастрини юритиш Moslamalar , asboblar va homashyola r Eskizlar, chizmalar, rasmalr Ishlarni Давлат шаҳарсозлик кадастри объектлари барча турларини рўйхатла иқтисодий баҳосини ҳисобга олишни таҳлил қилиш, ишлаш, тизимлаштир белгиланган тартибда манфаатдор фой Давлат шаҳарсозлик кадастри о тавсифларини ва иқтисодий баҳосини ҳ Давлат шаҳарсозлик кадастри рўйхатга киритилиши керак. Бунда таркиби "Давархитектқурилиш" қўм қўмитаси билан келишган ҳолда та билан белгиланади. Рўйхат натижалари CHIZ G’IC H, Qalam , A4 format 2 шаҳарсозл ик фаолияти субъектлар и: Давлат органлари, фуқароларни жисмоний шахслар шаҳарсозлик фаоли Шаҳарсозлик фаолияти субъ буюртмачилар; шаҳарсозлик ҳужжа қурилиши бўйича пудратчилар; фойдаланувчилар сифатида иш кўришл Шаҳарсозлик фаолияти субъе пунктлари, уларнинг тизимлари в реконструкция қилиш билан бојлиқ таъсир этадиган қарорлар тайёрланиш ҳуқуқига эга.Шаҳарсозлик фаолияти ўзларига мулк қилиб, эгалик қилишга белгиланган мақсадда фойдаланишла табиий ва сунъий ландшафтларга зара муҳити ёмонлашувига, шаҳарсозлик ф қонуний манфаатлари камситилиши қўймасликлари шарт. CHIZ G’IC H, Qalam , A4 format Yo’riqli texnologik xarita Kasb kodi va nomi: 3540503-Kadastr ishi inspektori O’quv amaliyoti: DAVLAT KADASTRI 487 Mavzu: Bin ova inshootni texnik inventarizatsiyalashda qo’llaniladigan shartli belgilar Maqsad: Bin ova inshootni texnik inventarizatsiyalashda qo’llaniladigan shartli belgilar o’rganish № 1 2 Bajariladi -gan ishlar mazmuni Bin ova inshootni texnik inventarizat siyalashda qo’llaniladi gan shartli belgilar Chizish quyidagi tartibda amalga oshirilad i: Moslamalar , asboblar va homashyola r Eskizlar, chizmalar, rasmalr Ishlarni Fasad chizig’i – ko’chaga (tor ko’chaga) chegaralari, uylarning fasadlari, uchastk to’siqlar va uni hamma tomondan cheg chiziq. Asosiy imorat – uchastkaning m o’z vazifasi bo’yicha turar ҳoy va turar ҳ magazin va boshqalar) bo’lishi mumkin. asosiy imoratlar ҳoylashishi mumkin. olinadi.Mezonin – uy-ҳoyning umumiy qavatdan kichik bo’lgan qurilma.Mans bo’lgan cherdakda ҳoylashgan хona-ҳo konfiguratsiyasini o’zratirmagan hoda q ko’pincha bitta хonadan iborat bo’ladi.An egallagan, uning maydonini oshirish ҳoylashtirish uchun mo’lҳallangan maydo Veranda – bino yonboshiga qurilgan Vestibyul – uy-ҳoyning ichki qismlariga bo’lish uchun mo’lҳallangan ҳoy. Tambur – eshiklar o’rtasidagi o’tish m ҳoylarga) kiraverishda sovuq havo (tu qilinadi (QMQ 2.08.01-2002, Terrasa – bino yonboshiga qurilgan och ҳolashgan bo’lishi mumkin) (QMQ 2 qismidan chiqib turgan, qisman yoki to’ va insolyatsiyasini yaхshilaydigan qismi qavatda tashkil qilinadi. Qashqarcha – i ko’tariladigan eshiklari hisobiga transfo ҳoy. Uy-ayvon – turar ҳoy хonalari bilan o’ra yopiq o’tish хona-ҳoyi, u uyning yon tom Хorazm vohasi milliy uy-ҳoy qurilishida tepasidagi, ikkinchi qavatdagi хona. CHIZ G’IC H, Qalam , A4 format AUT O CAD dasturi Yo’riqli texnologik xarita Kasb kodi va nomi: 3540503-Kadastr ishi inspektori O’quv amaliyoti: DAVLAT KADASTRI 488 Mavzu: Yer uchastkasi, bin ova inshootni inventarizatsiyalash texnik jarayonida komp’yuter dasturlaridan foydalanish Maqsad: Yer uchastkasi, bin ova inshootni inventarizatsiyalash texnik jarayonida komp’yuter dasturlaridan foydalanishni o’rganish Bajarila № di-gan ishlar mazmun i 1 Chizish quyidagi tartibda amalga oshirilad i Moslamal ar, asboblar va homashyo lar Eskizlar, chizmalar, rasmalr Ishlarn Planni qog’ozga chizish, y bo’yicha qalam bilan tuzis chiqish;uchastka maydonini zaruriy hisob-kitob malumotl bo’yicha masshtabda dastlab tushda) chizib chiqishni pla qilingan. Er uchastkasini qog’ yani haqiqiy o’lchamlarni 50 oshiriladi.CHizmada ko’rsat o’lchamlarga nisbati chizm masshtabda chizmadagi 1 sm muvofiq keladi.CHegaralarn tashqarida, balandlik va liter Literalar hamda o’lchamlar s ular oson ko’rinadigan, chizm chizmaning qaysi qismiga, ekanligi oson tushinilishi lo bo’lishi kerak. CHIZG’I CH, Qalam, A4 format CHizish quyidagi tartibda amalga o o’lchamlarni kompyuterda ishlov b 2 Chizish quyidagi tartibda amalga oshirilad i: tekshirish; kompyuterda (tushda) chiziqlarini rezinka bilan olib tashla AUTO CAD dasturi rezinka bilan butun chizmani tozala qavat uchun alohida chizma chizila qilingan raqamlanishiga muvofiq, o esa хonalarning ichki raqamlari qilingan shartli belgilar bilan ko’rsat Yo’riqli texnologik xarita Kasb kodi va nomi: 3540503-Kadastr ishi inspektori O’quv amaliyoti: DAVLAT KADASTRI 489 Mavzu: KO’CHMAS MULK OBEKTIGA BO’LGAN HUQUQLARNI RO’YХATDAN O’TKAZISH Maqsad: KO’CHMAS MULK OBEKTIGA BO’LGAN HUQUQLARNI RO’YХATDAN O’TKAZISH o’rganish № 1 Bajariladigan ishlar mazmuni Moslamala r, asboblar va homashyol ar Ro’yхatdan o’tkazish obekti Eskizlar, chizmalar, rasmalr Ro’yхatdan o’tkazish obekti – umumiy mulk ishtir maydon bo’yicha alohida tartib raqami ostidagi er u birga butun bino yoki inshootdan iborat.Ko’chm o’tkazish Adliya vazirligi tomonidan 27.05.1999 Respublikasida er uchastkalariga bo’lgan huquql yo’riqnomaga, Adliya vazirligi tomonidan 7.01.1 inshootlarni davlat ro’yхatidan o’tkazish tartibi to muvofiq amalga oshiriladi.Umuman ham jismoni tashkilotlar va hakozo) mulk huquqida tegishli foydalanishga topshirilgandan keyin ro’yхatdan (posyolka) chegarasiga kiritilgan yoki shahar sifati uchun asos хonadonlar ro’yхatlari, ulardan malumotnomalaridan, shuningdek imoratga bo’lg bo’ladi. CHIZG ’ICH, Qalam, A4 format 2 SHaхslar bino va inshootga bo’lgan huquqning boshqa shaхsga o’tishini ro’yхatdan o’tkazish Ishlarni ba SHaхslar bino va inshootga bo’lgan huquqning bo bo’yicha murojaat qilgan taqdirda, kadastr хizma haqiqatda solgan shaхsni aniqlaydilar, kadastr y Fuqarolik kodeksining 212-moddasi bo’yicha cho topshiradilar.Egasiz (O’zbekiston Respublikasi Fu huquqi bilan davlatga o’tgan (O’zbekiston Resp musodara qilingan (O’zbekiston Respublikasi Fuq aniqlangan taqdirda, ular to’g’risidagi malumotlar u davlat fondiga o’tkazish uchun mahalliy hokimiyat o imoratlar massivida barpo etilgan umumiylashtir ro’yхatdan o’tkaziladi. Turli yordamchi imoratlar ( bino yoki inshootdan alohida ravishda ro’yхatdan tartibda imorat soluvchilarning uy joy-qurilish jamo soluvchilar jamoasi har bir ishtirokchisining fami huquqida biriktirilgan kvartira raqamini, uning foy holda ro’yхatdan o’tkaziladi. AUTO CAD dasturi Yo’riqli texnologik xarita Kasb kodi va nomi: 3540503-Kadastr ishi inspektori O’quv amaliyoti: DAVLAT KADASTRI Mavzu: Yer uchastkasini texnik inventarizatsiyalash. Kameral ishlar. Maqsad: Kameral ishlarni o’rganish Bajarila № di-gan ishlar Moslamal ar, asboblar Eskizlar, chizmalar, rasmalr 490 Ishlarn mazmun i 1 Kameral ishlarga quyidagi lar kiradi va homashyo lar Planni qog’ozga chizish, y bo’yicha qalam bilan tuzis chiqish;uchastka maydonini zaruriy hisob-kitob malumotl bo’yicha masshtabda dastlab tushda) chizib chiqishni pla qilingan. Er uchastkasini qog’ yani haqiqiy o’lchamlarni 50 oshiriladi.CHizmada ko’rsat o’lchamlarga nisbati chizm masshtabda chizmadagi 1 sm muvofiq keladi.CHegaralarn tashqarida, balandlik va liter Literalar hamda o’lchamlar s ular oson ko’rinadigan, chizm chizmaning qaysi qismiga, ekanligi oson tushinilishi lo bo’lishi kerak. CHIZG’I CH, Qalam, A4 format CHizish quyidagi tartibda amalga o o’lchamlarni kompyuterda ishlov b 2 Chizish quyidagi tartibda amalga oshirilad i: tekshirish; kompyuterda (tushda) chiziqlarini rezinka bilan olib tashla AUTO CAD dasturi rezinka bilan butun chizmani tozala qavat uchun alohida chizma chizila qilingan raqamlanishiga muvofiq, o esa хonalarning ichki raqamlari qilingan shartli belgilar bilan ko’rsat 491 ЎҚУВ МЕТОДИК АДАБИЁТЛАР № Адабиётлар муаллифи 1 Давлат кадастри асослари. 2 Давлат кадастри асослари. Аҳоли яшаш жойлари кадастри. Ko’chmas mulk davlat kadastr hujjatlari Бобожонов А.Р., Ишмухамедова Х.А. Нишонбоев Н.М. 3 4 Бобожонов А.Р.,Рўзибоев С.Б. Madaminjon Usmonov 492 Нашр қилинган йили ва нашриёти Т.ТИМИ-2009 Т.ТАҚИ 2008. Т.,Тафаккур, 2011, Voris-nashiryoti T-2007 сони 5 6 7 Давлат Д.С. Ярматова, Чўлпон кадастри Бобожонов Т-2014 асослари. А.Р., Ер кадастри Л.Гафурова, Ўзбекистон И.Туропов, миллий Х.Намозов энциклопедияси 2006 Геодезия ва Мубораков Ўқитувчи картография Х.М., 2002 Иногамова М.М. ЎҚУВ ХОНАСИНИНГ ЖИҲОЗЛАР БИЛАН ТАЪМИНЛАНИШИ № 1 Жиҳозлар ва ўқитиш воситаларининг номи Сони Дидактик материаллар Таркатма материаллар 2 Ўлчов ва ишлов бериш асбоби Светодольномер 3 4 Ўқитишнинг техник воситалари Компьютер Проектр Экран Принтер, сканер Плотер Ўқув кўргазмали қуроллар Слайдлар 493 1 9 1 1 1 1 20 5 6 Жадваллар Схемалар Плакатлар 4 3 5 Парталар Китоб жавони 10 1 ТАЛАБАЛАРНИНГ РЕЙТИНГИНИ АНИКЛАШ МЕЗОНИ Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2010 йил 25 августдаги 333сонли буйруғини ижро этиш учун институт ректорининг 2010 йил 25 сентябрдаги “Коллежда талабалар билимини баҳолашнинг рейтинг тизимига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида ” 318 А/Ф сонли буйруғи билан низом ижро учун қабул қилинган. Шу низомга асосланиб кафедрада ўқитиладиган фанлардан талабалар билимини баҳолаш ва 2010-2011 ўқув йилидан бошлаб рейтинг тизимига ўзгаришлар киритилган. Низомга биноан талабанинг семестр давомидаги умумий ўзлаштириш кўрсаткичи ҳисобланган 100 балл назорат турлари бўйича қуйидагича тақсимланади: якуний назоратга – 30 балл; жорий ва оралиқ назоратларга - 70 балл. (ЖН40 балл, ОН- 30 балл) Шунингдек жорий баҳолашлар учун 22 балдан пастини, ОБ лар учун 16 балдан пастини, жами 55 баллдан паст балл олган талабалар қониқарсиз баҳо олган деб ҳисобланади. Ҳар бир баҳолашни ўтказиш учун тегишли жадвалдаги ЖБ ва ОБ шакли тасдиқланган. 494 «Давлат кадастр асослари» фанидан баҳолашни ўтказиш учун ЖБ ва ОБ шакли Назорат тури Балл Саралаш балл Умумий балл 100 55 Жорий назорат -ЖБ 40 22 ЖН-1 -жами 20 11 Шу жумладан: фан бўйича 14 8 талабанинг билими (амалий (семинар) машғулотларни бажариш да саволларга жавоб) Мустақил таълим (мустақил 6 балл 3 таълим шакллари бўйича) ЖН-2 -жами 20 11 Шу жумладан: фан бўйича 14 балл 8 талабанинг билими (ҳисоб график ишларини бажариш, амалий (семинар) машғулотларда саволларга жавоб) Мустақил таълим (мустақил 6 балл 3 таълим шакллари бўйича) Оралиқ назорат -ОН 30 балл 16 ОН-1- жами 15 8 Шу жумладан: фан бўйича 10 6 талабанинг билими (ёзма иш ёки тест) Мустақил таълим (мустақил 5 2 таълим шакллари бўйича) ОН-2- жами 15 8 Шу жумладан: фан бўйича 10 6 талабанинг билими (ёзма иш ёки тест) Мустақил таълим (мустақил 5 2 таълим шакллари бўйича) Якуний назорат - ЯН 30 0-30 Якуний назорат “Ёзма иш” услубида ўтказилади ва ҳар бир талабага 3 тадан савол берилиб, ҳар бир саволни ёритилиши бўйича 0 баллдан 10 баллгача баҳоланади. 495 Кафедрада ўтиладиган мазкур фанлар учун белгиланган 100 баллни қуйидагича тақсимланади: назорат турлари т. фаннинг номи макс мин р балл балл жб об яб 1. Давлат кадастри 100 55 40 30 30 Ҳар бир назорат турлари бўйича баҳоларни белгилаш Низом асосида амалга оширилиб қуйидагижадвалда кўрсатилганидек тақсимот қилинади: Т. р 1 Фаннинг номи Ма кс бал л Давлат кадастри 100 Баҳолар қониқа қониқа рсиз рли 0-54 55-70 яхши аъло 7185 86-100 Баллар тақсимланиши графиги 0 балл 37 балл 38 балл 54 балл 55 балл 70 балл 55 балл 100 балл ёки 71 балл 100 балл Якуний Якуний Якуний Якуний назоратга назоратга кира назоратга киради назоратга хо³ласа кириб, умумий олмайди киради ёки баллар йи¼индиси 55 хо³ласа ва ундан юºори балл “ªониºарли” б¢лиши керак ба³осини олиши мумкин Ўқувчиларнинг билим, кўникма ва малакаларига ўқитувчи беш балли система бўйича баҳо қўяди. Баҳо қўйишнинг беш балли системасини амалида тадбиқ этишда сўзлар билан ифодаланадиган баҳоларни; «аъло», «5», «яхши» «4», «қониқарли» «3», «қониқарсиз» «2» рақамлари билан алмаштириш мақсадга мувофиқ деб топилган. Рақамли баҳолаш 496 кўпроқ аниқлиги, пухталиги ва фойдаланиш учун қулайлиги билан фарқ қилади. Қуйидаги баҳолаш мезонлари белгилаб чиқилган. Ўқув материалини бутун тавсилотлари билан билиш ва тушуниш, материални изчил, мантиқан боғланган ҳолда хатосиз баён этиш, хисоб-китоб ва графика ишларини намунали бажариш, меҳнат топшириқларини бажариш вақтида олинган илмийтехникавий билимларни мустақил, дадил ва тўғри тадбиқ этиш, меҳнат усулларини тўғри бажариш (меҳнат ва ҳунар таълими дастурининг талаблари доирасида), техникавий талаблар доирасида сифат кўрсаткичларига риоя қилиш, ишни вақт нормаси доирасида бажариш «5» баҳо билан баҳоланади. «4» баҳо бутун ўқув материалларини билиши ва тушуниши, уни оғзаки ва ёзма равишда тўғри баён этиши, ҳисоб-китоб ва графика ишларини тўғри ва пухта бажариши, олинган билимлардан ўқув-меҳнат топшириқларини, берилган ишни белгиланган вақт нормасига мувофиқ ўз вақтида бажарилганлиги учун қўйилади. «3» баҳо программадаги асосий материални бундан кейинги ўқув-меҳнат вазифаларини бажаришга имкон берадиган хажмда билиши ва тушуниши, ўқув материалини бирмунча хато ва камчиликлар билан, ўқитувчининг озгина ёрдами орқали содда қилиб баён этиши, меҳнатни ташкил этишда бир оз камчиликлар бўлган ҳолда белгиланган вақт нормасини 75% бажаргани учун қўйилади. «2» балли баҳо программа материалининг кўп қисмини яхши тушунмаслик, уни қўпол хатолар билан баён қилиш, ҳисоб-китоб ва графика ишларини етарли даражада бажармаслик, олинган билимларни хатоларга йўл қўйиб татбиқ этиш, меҳнат операцияларини кўп хатолар билан бажариш, меҳнатда белгиланган сифат кўрсаткичларини таъминлай олмаслик учун қўйилади. Баҳолашни тарбиявий ролини ошириш масаласи диққатга сазовордир. Шу муносабат билан ўқитувчилар қўйган баҳоларини изоҳлаб бериши муҳимдир. Бу ҳол ўқувчиларга ўз билимларидаги камчиликларини, амалий ишларидаги нуқсонларини билиб олишларига ёрдам беради. Баҳолашни мунтазам изоҳлаб бориш уларнинг таълимий ролини оширади. 497 498 15 KI-1 guruhi uchun 1-semestr, “Davlat kadastri” o’quv amaliyotidan 1-oraliq nazorat ishi 1-Variant 1. DKYAT obektlariga nimalar kiradi? 2. Yer uchastkasini syomka qilish ishlari qanday amalga oshiriladi? 2-Variant 1. Yer uchastkasini kadastr rejasi qanday ishlari bajaradi? 2. O’zbekiston Respublikasi Davlat geologiya va mineral resurslar qo’mitasining Davlat suv kadastrini qanday yuritadi? 3-Variant 1. O’zbekiston Respublikasi Qishloq xo’jaligi vazirligining Davlat suv kadastrini qanday yuritadi? 2. Kadastr raqamini tushuntirib bering 4-Variant 1. Kadastr syomkasi o’tkazishdagi o’lchash ishlarini tushuntirib bering? 2. Davlat suv kadastri ma’lumotlari ishlab chiqishda foydalanish uchun mo’ljallangan? Geodeziya, kartografiya va kadastr” Kafedra mudiri: Ishmuhamedova X.A.__________ Назорат учун саволлар 1. Кадастрнинг мазмуни нима? 499 2. Давлат кадастрларининг ягона тизими нима? 3. Давлат кадастрлари қандай юритилади? 4. “Давлат кадастрлари тўғрисида”ги қонуннинг умумий мазмуни нима? 5. Ерни жамиятда тутган ўрни ва ахамияти 6. Давлат кадастрини юритиш сохасида давлат бошкаруви, Вазирлар Махкамаси ва махсус органлар ваколатлари. 7. Давлат кадастрлари объектлари нималар киради? 8. Фойдали казилма конлари, белгилар ва техноген хосилалар давлат кадастрининг вазифалари ва юритиш тартиби? 9. Давлат сув кадастрининг вазифалари ва юритиш тартиби? 10. Ер кадастрининг умумий мазмуни ва мохияти нимадан иборат? 11. Кадастрни ривожланиш тарихи тўғрисида нима биласиз? 12. Давлат ўрмон кадастрининг вазифалари ва юритиш тартиби? 13. Ўсимликлар дунёси объеклари давлат кадастрининг вазифалари ва юритиш тартиби? 14. Давлат автомобил йўллари кадастрининг мазмуни 14. Хайвонот дунёси давлат кадастрининг вазифалари ва юритиш тартиби. 15. Давлат ўрмон кадастрини умумий мазмуни ва мохияти. 16. Кадастр объектларига бўлган хуқуқларни давлат рўйхатидан ўтказиш. 17. Бино ва иншоотлар давлат кадастрининг мазмуни ва мохияти. умумий 18. Кадастр хужжатларининг таркиби. 19. Ер, бино ва иншоотларга бўлган хуқуқларни давлат рўйхатига олиш. 20. Давлат кадастрлари ахборотларини кайта ишлаш ва улардан фойдаланиш тартиби. 500 21. Кадастр объектларини хисобга олиш. 22. Давлат шахарсозлик кадастрининг умумий мазмуни ва мохияти. 23. Кадастр рақами деганда нимани тушунасиз? 24. Геодезия ва картография давлат кадастри, мазмуни ва мохияти. 25. Географик мохияти. ахборотлар тизими, унинг мазмуни ва 26. Кадастрнинг хужжатлари ва юритиш принциплари. 27. Темир йўллар давлат кадастрининг умумий мазмуни ва мохияти. 28. Алоқа объектлари давлат кадастрининг умумий мазмуни ва моҳияти. 29. Энергетика объектлари давлат кадастрининг умумий мазмуни ва моҳияти 30. Алохида мухофаза қилинадиган худудлар унинг махмуни. кадастри, 31. Ер участкасининг планини тузиш. 32. Ер участкаларига бўлган ҳуқуқларни давлат рўйхатига олиш вақтида туман (шаҳар) ер кадастри дафтарига киритиладиган маълумотлар. 33. Давлат кадастрларини юритишнинг асосий принциплари? 34. Ер, бино ва иншоотлардан фойдаланиш хуқуқлари. 35. Давлат ер кадастри ўз мазмунига қараб қандай турларга бўлинади? 36. Тупроқ бонитировкаси. 37. Ерларни иқтисодий бахолаш 38. Ер участкаси тушунчаси, унинг чегаралари. 39. Асосий ер кадастри қайси вақтда ўтказилади? 40. Шахарсозлик расмийлаштириш. кадастрининг хужжатлари ва уларни 501 41. Ер участкаларига бўлган ҳуқуқларни давлат рўйхатига олиш асослари. 42. Ерларнинг миқдори ва сифатини ҳисобга олиш. 43. Ерларнинг қиймат баҳоси тўғрисида тушунча беринг. 44. Туман (шаҳар) ер кадастри дафтари тўғрисида тушунча беринг. 45. Давлат кадастрлари ягона банки. 46. Географик мохияти. ахборотлар тизимининг маълумотлар тизими, унинг мазмуни ва 47. Кадастр учун суратга олиш тўғрисида тушунча беринг. 48. Ер кадастри хариталари ва планлари тўғрисида тушунча беринг. 49. Ер кадастрига доир ахборот беринг. 50. Ер участкаларига бўлган ҳуқуқлар, уларни рўйхатга олиш. 51. Ер хисоби, унинг турлари ва юритиш слубиятлари. 52. Ер кадастрига доир ахборот тизими. 53. Асосий ер кадастри қайси вақтда ўтказилади? 54. Жорий ер кадастри нима сабабдан ўтказилади? 55. Ер кадастри қандай тамойиллар асосида юритилади? 56. Давлат ер кадастрининг объекти нима? 57. Давлат кадастрларининг ягона тизимини юритиш бўйича миллий хисобот. 58. Ўзбекистон Республикасининг ягона ер фонди қандай тоифаларга бўлинган 59. Қишлоқ хўжалик ерлари деб қандай ер майдонларини ҳисоблайсиз? 60. Ердан фойдаланиш деб нимага айтилади? 61. Муддат бўйича ердан фойдаланиш қандай турларга бўлинган? 502 62. Ер тури деб нимага айтилади? Қандай ер турлари қишлоқ хўжалик ер турларига киради? 63. Суғориладиган ерлар таркибига қандай ерлар киради? 64. Ер кадастри максадлари учун план-картографик материалларини тайёрлашнинг кандай усулларини биласиз? 65. Ахборот технологиялари нима, улар жамият хаётида кандай урин тутадилар? 66.Замонавий ахборот технологиялари(ЗАТ) деганда нимани тушунасиз? 67.Ер кадастрининг кандай масалаларини хал килишда ЗАТ дан фойдаланиш мумкин? 68.Ер участкаларига бўлган ҳуқуқларни рўйхатга олиш нима? 69.Ўзбекистон Республикасида ер участкаларига бўлган қандай ҳуқуқлар мавжуд ва улар ўртасидаги фарқ нимадан иборат? 70.Ер участкаларини рўйхатга олиш объекти нима? 71.Ер участкаларига бўлган ҳуқуқлар қай тартибда рўйхатга олинади? 72.Рўйхатга олинган ер участкалари ер кадастрининг қайси хужжатида ёритиб борилади? 73.Ер участкаларига бўлган ҳуқуқларни давлат рўйхатига олиш даврида туман (шаҳар) ер кадастри китобига қайси маълумотлар киритилади? 74.Ер участкаларини кадастр бўйича бўлиш нима мақсадда амалга оширилади? 75.Нима мақсадда ер участкаларига, бино ва иншоатларга берилади? 76.Кадастр рақамлари ер участкаларига, бино ва иншоатларга ким томонидан берилади? 77.Ер реестри нима ва у қандай юритилади? 78.Ер ҳисобининг қисқача мазмуни тўғрисида сўзлаб беринг? 79. Ер ҳисоботи (баланси) нима ва халқ хўжалигида унинг аҳамияти қандай? 80. Ер ҳисоби билан ер ҳисоботи (баланси) ўртасида қандай боғлиқлик мавжуд? 81. Ер ҳисоби қандай турларга бўлинади? 82. Асосий ер ҳисобининг вазифаларига нималар киради? 83.Жорий ер ҳисобининг мазмуни қандай? 84. Ер ҳисобининг натижалари қайси хужжатларда акс эттирилади? 85. Ерларни йўқлама қилиш ишининг мазмуни нималардан иборат? 86.Тупроқ бонитировкасини ўтказиш учун тузилган бонитировка шкаласи тўғрисида тушунча беринг. 503 87.Туман (шаҳар) давлат ер кадастри китобининг асосий мазмуни нимадан иборат? 88. Ер кадастри китоби ким томонидан юритилади? 89. Туман бўйича ер кадастри китоби қандай бўлимларни ўз ичига олади? 90. Сервитут деганда нимани тушунасиз Масалалар 1. Аниқ бир тупроқнинг бонитет балини асосий ҳусусияти тупроқ хилига берилган баллга хилма хил тузатма коэффицентларни кўпайтириш йўли билан аниқланади, яъни: Б к Б1 К 1 К 2 К 3 К n бу ерда Б 1 - асосий шкала бўйича тупроқнинг бонитет балли; К1 К 2 К3 К n - тузатма коэффициентлар. Алоҳида олинган тупроқ хилининг бонитет балини ҳисоблангандан кейин шу маълумотларга асосан хўжалик бўйича умумий суғориладиган ерларнинг бонитет балларини ҳисоблаш мумкин. Бунинг учун қишлоқ хўжалик турлари бўйича тупроқ хиллари майдонларини ҳисоблаш маълумотлари зарурдир. Хўжаликнинг суғориладиган экин майдонлари бонитет бали тупроқ қатламини ташкил этувчи турли тупроқ хилларининг бонитет балларини ўртача келтирилган қиймати тариқасида аниқланади, яъни: Б х.к. Б Р Б 2 Р2 ... Б п Рп 1 1 Р1 Р 2 ... Рп п i 1 Б i Pi Pi бу ерда Б1 , Б 2 ,...Б п -тупроқ хилларининг бонитет балли; Р1 , Р 2 ,...Р п - шу тупроқларнинг эгаллаган майдонлари, га. Қуйида, Пахтачилик хўжалигида ишлаб-чикариш бригадаси оила пудрати ерларининг ўртача бонитет балларини аниқлашга мисол келтирилган. Масалан, майдони 90,0 гектарга тенг бўлган бригада ҳудудининг 50,0 гектари 72 балл, 30,0 гектари 62 балл, 10,0 гектари 504 46 баллда баҳоланган. Бунда бригада оила пудрати бўйича ўртача бонитет 66 баллга тенг бўлади, яъни: Б Р Б 2 Р2 Б 3 Р3 (50,0 72) (30,0 62) (10,0 46) Б х.к. 1 1 65,8 66 Р1 Р2 Р3 50,0 30,0 10,0 балл. 2. Ер участкасига кадастр рақамини бериш (ер участкаси Тошкент вилоятининг Чирчиқ шаҳрида жойлашган). 11 : 20 : 01 : 02 : 04 : 0157 бу ерда: 11 - минтақанинг рақами; 20 - Чирчиқ шаҳрининг рақами; 01 - кадастр зонасининг рақами; 02 - кадастр массивининг рақами; 04 - кадастр мавзесининг раками; 0157 - кадастр мавзеси чегарасидаги ер участкасининг рақами; 3. Бино, иншоотнинг кадастр рақами: 11 : 20 : 01 : 02 : 04 : 0157 : 0008 бу ерда: 11:20:01:02:04:0157 ер участкасининг кадастр рақами; 0008 - ер участкаси чегарасида жойлашган бино, иншоотнинг кадастр рақами. ТЕСТ САВОЛЛАРИ 1.Табиий ресурслар ичида энг ахамиятли нарса қайси бандда кўрсатилган a) Сув б) Қуёш в) Ер г) Кўмир 2. Кадастр бу... а) Лотин тилидан олинган бўлиб, ерларни бўлиш дегани. 505 б) Италиян тилидан олинган бўлиб, ерларни ўлчаш ва бўлиш деган маънони англатади. в) Французча сўз бўлиб, кузатиб, назорат қилиб олинган маълумотларнинг йиғиндисидир. яъни ер мулк дафтари. г) Немис тилидан олинган ва ерларни кўкаламзорлаштириш дегани. 3."Ўзбекистон Республикасида Давлат кадастрининг ягона тизимини яратиш ва юритиш тартиби тўғрисида"ги низом қачон қабул қилинган a) 1993 йил 6 май б 2007 йил 16 декабрь в) 2005 йил 16 февралда г) 1999 йил 17 июнь 4.Ер ресурслари тўғрисидаги маълумотларни тўплаш, қайта ишлаш, тахлил килишда қайси услублардан фойдаланилади? а) Статистика, геодезия б) Фотограметрия, картография в) а ва б жавоби тўғри г) Математика ва хукукшунослик 5.Ер фонди ерлари нечта тоифага бўлинади? а)3-та б)10-та в)25-та г)8-та 6. Республикамизда умумий ер майдонининг 58.1 фоизини қайси ерлар ташкил этади? а) Қишлок хўжалик ерлари б) Авиация ерлари в) Ахоли яшаш ерлари г) Ўрмон фонди ерлари 506 7. Ахолининг дам олиш учун ажратилган ва туризмни ташкил этиш учун ташкилотларга берилган ерларнимага мўлжалланган ерлардир? а) Архиология б) Мемориал боғлар в) Қўриқхоналар г) Рекреация 8. Қайси табиий ресурслардан фойдаланиш қисқа муддатли ва узок муддатли бўлиши мумкин а) Техникалардан б) Сувдан в) Ўғитлардан г) Ердан 9. Бир йил ва ундан ортиқ даврда ҳайдалмаган ва фойдаланилмай қолган ерлар қандай ерлардир? а) Лалмикор ерлар б) Бонитети паст ерлар в) Бўз ерлар г) Эррозияга учраган ерлар 10. Ихота дарахтлари нимага керак? а) Алмашлаб экиш майдонларини шамолдан тўсиш, суғориладиган ва иншооат курилишларида тупрок эррозиясидан саклаш б) Қишлок хўжалиги чегараларини ажратиб туриш учун в) Қишлок хўжалиги кўрки учун г) б ва в жавоб асосли. 11. Ер ости сувларининг кўтарилиши ва ёмғир натижасида тўпланиб қолган сернам ерлар нима дейилади? а) Эррозия б) Боткоклик 507 в) Жарлик г) Ҳамма вариантлар асосли 12. Ер қатламининг эрозия таъсирида ёмон жойлашганлиги ва қуруқ кесиклиги бир метрдан ортик бўлган ерлар қандай ерлардир? а) Жарлик б) Пастлик в) Чукурлик г) Ковланган ерлар 13. Бир хил ер турига ва ёпиқ ташқи чегарага эга бўлган майдон нима дейилади? а) Контур б) Яйлов в) Чегара г) Полигон 14. Ер кадастри бўйича бажарилган барча ишларнинг натижалари қайси ҳужжатда акс эттирилган? а) Хўжалик ер кадастрида б) Саноат корхона кадастрида в) Ер кадастри г) Сув фонди кадастрида 15. Ер кадастри ишлари ўтказилган худудни маълум масштабларда акс эттириш натижасида олинган ҳужжжатлар қандай ҳужжатлардир? а) Ер ҳужжатлари б) Хўжалик ҳужжатлари в) Иншоат ҳужжатлари г) График ҳужжатлари 16. Ер кадастрининг асосий ҳисобот ҳужжати нимадан иборат? 508 а) Туман ер ахбороти б) Туман ер баланси в) Туман ер хисоботи г) Ер туман хисоботи 17. Асосий ер кадастри ҳужжатлари ер кадастрини юритиш учун қайси маълумотлардан фойдаланилади? а) Кишлоқ ҳўжалиги ҳужжатларидан б) Бирламчи ҳужжатларидан в) Лойиха ҳужжатларидан г) Амалий ҳужжатлардан 18. Давлат кадастри ишларини олиб боришда қандай материалларни тайёрлаш билан боғлиқ? а) Хисоб -китоб б) План-харита в) Ҳужжатларни йиғиш г) Ҳамма жавоб асосли 19. Ердан қисқа муддатли фойдаланиш неча йилгача чўзилади? а) 5 йилдан 7 йилгача б) 7 йилдан 9 йилгача в) 1 йилдан 3 йилгача г) 8 йилдан 10 йилгача 20. Ердан узоқ муддатли фойдаланиш неча йилгача чўзилади? а) 3 йилдан 10 йилгача б) 1 йилдан 4 йилгача в) 5 йилдан 8 йилгача г) 7 йилдан 8 йилгача 509 21. Қандай ерларни йўқлама қилиш натижалари ҳар бир хўжалик бўйича 3 нусхада далолатнома тузиш орқали расмийлаштирилади? а) Хайдалма ерларни б) Шорхок ерларни в) Суғориладиган ерлар г) Эррозияга учраган ерлар 22. Ерларни йўқлама қилиш асосан қандай масштабдаги план-хариталар асосида амалга оширилади? а) 1:1500 б) 1:5000 в) 1:10000 г) 1:2000 23. Нимани тузишда хисобот даврида ердан фойдаланишдаги юз берган барча ўзгаришлар хисобга олинади? а) Қишлок хўжалигини б) Фермер хужалигини в) Сервитутни г) Ер балансини 24. Тупрок гуруҳлари механик таркиби бўйича неча гурухга бўлинади? а) 7 б) 4 в) 13 г) 2 25. Ер фондининг қишлоқ хўжалик турларига қандай ер турлари киради а) Экин ерлари, пинанзорлар яйловлар б) Бўз ерлар в) Кўп йиллик дарахтлар остидаги ерлар 510 г) Барчаси тўғри 26. Тупроқдаги турли катталикдаги механик фракция заррачаларининг нисбий миқдори - бу а) Тупрокнинг нисбий миқдор б) Тупрокнинг фракция таркиби в) Тупроқнинг механик таркиби г) Тупрок таркиби 27. Ҳаво оқими таъсирида тупроқ заррачаларининг бир жойдан иккинчи жойга кўчирилиши, ётқизилиши а) Тупрок дефляцияси б) Тупрок индекси в) Тупрок аэрацияси г) Тупрок эррозияси 28. Қишлоқ хўжалик корхоналарининг ер бахолаш ишларида 1- ва 2- устунларда нималар ёзилади а) 1- устунда ернинг сифати, 2- устунда корхонанинг номи б) 1- устунда ёзув олиб борилган йил, 2- устунда туман хўжалик номи в) Бундай устунлар бўлмайди г) 1-устунда туман хўжалик номи, 2- устунда корхонанинг номи 29. Туман ер тузувчи мутахассиси ер кадастри китобини бир йилда неча маротаба тўғри юритилаётганини текширади а) 1 йилда 2марта б) 1 йилда 4 марта в) 1 йилда 1 марта г) 1 йилда 3 марта 30. Икки ва ундан ортиқ ер участкалари бўлган ердан фойдаланувчиларни рўйхатлашда қандай рўйхатлаш тавсия этилади 511 а) Ҳар бир ер участкасини алохида рўйхатлаш б) Ўз қарамоғидаги ер участкаларини қўшиб рўйхатлаш в) Битта ер участкасини рўйхатдан ўтказиш г) Ерларни умуман рўйхатдан ўтказмаслик 31. Туман хариталари миқёсида тузилади ва шу харитада нималар кўрсатилган? а) 1:10000 масштабда бўлиб, шу туманнинг ипоралари кўрсатилади б) 1:25000 бўлиб, ердан фойдаланувчилар чегаралари ишлаб чикариш йўналишлари номлари билан чегарадош туманлар ва ахоли яшаш жойлари кўрсатилади в) 1:1000 бўлиб харитада сув йўллари кўрсатилади г) 1:100000 масштабда тузилиб харитада муаллифларнинг исм шарифлари ва манзиллари кўрсатилади 32. Харитадаги маълумотлар аниқлиги кимлар томонидан тасдиқланади а) Геодезия бошликлари томонидан б) Харитаграфия хизмати томонидан в) Ер эгалари ва ердан фойдаланувчилар томонидан г) Ер тузувчи ва ер кадастр хизмати бошликлари томонидан 33. Ўзбекистон Республикаси "Ер кодекси" тўғрисидаги қонун қачон қабул қилинган а) 1998 йил 29 апрельда б) 1998 йил 8 авгучтда в) 1993 йил 6 майда г) 1996 йил 17 июлда 34. "Ер солиғи тўғрисида"ги қонун қачон қабул қилинган а) 1999 йил 9 сентябрда б) 1993 йил 6 майда 512 в) 1994 йил 29 февралда г) 1997 йил 25 ноябрда 35. Оператив - техник хисоб бу ... а) Халк хўжалиги хисоби объектнинг бошланғич бўгини б) Геодезик ўлчаш ишлари номи в) Алохида хўжалик юмушларини бажариш жараёнида уларга жорий рахбарлик ва назоратни амалга ошириш воситасидир. г) Кадастришларинитизимданчиқариш 36. Ернинг унумдор қатлами неча сантиметр қалинликда бўлиши мумкин. а) 20-50см б) 50-80 см в) 0.5-1.5 см. г)10-15 см. 37. Ер кадастрининг таркибий қисмларини кўрсатиб беринг . а) Ер мулкларни, ер эгалиги ва ердан фойдаланувчиларни руйхатга олиш б) Ер майдонларини миқдор хамда сифат жихатидан хисобга олиш в) Тупроқ бонитировкаси ва ерларни иктисодий жихатдан бахолаш г) жавобларнинг хаммаси тўғри 38. Ерларни иқтисодий баҳолаш... а) Махсус иҳқктисодий кўрсаткичлар асосида ер амйдонларини иктисодий жихатдан самарадорлик хусусиятини қиймат жихатдан ўлчаш б) Самарадорлик хусусиятини уларнинг иқтисодий унумдорлигини ўлчаш в) а- ва б- жавоблар тўғри г) Тупроқ бонитировкаси аниклашнинг 1-босқичи 513 39."Давлат ер кадастри тўғрисида"ги Қонуни қайси давлат органи томонидан кабул килинган а) Вазирлар Махкамаси томонидан б) Олий Мажлис томонидан в) Геодезия, картография ва давлат кадастри бошкармаси томонидан г) Уздавлойиха ва Узгеодезкадастр министрилиги томонидан 40. ДКЯТ вужудга келишига Ўзбакистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг нечанчи сонли қарори тўртга бўлинади а) 255-сонли б) 109-сонли в) 256-сонли г) 300-сонли 41. Давлат ер кадастрини юритиш бўйича махсус ваколатга эга бўдган Давлат идораси – бу а) Узгеодезкадастр давлат қўмитаси б) Узгеодезкадастр" бош бошкармаси в) Табиатни мухофаза килиш Давлат қўмитаси г) а -ва б- жавоб тўгри 42. Ўзгаларнинг еридан вактинчалик фойдаланиш хуқуқи - бу а) Вақтинчалик фойдаланишдир б)Сервитут хукукидир в) Қисқа муддатли фойдаланишдир г) Бегона фойдаланишдир 43. Ер участкаларига бўлган ҳуқуқларни рўйхатга олиш муддати а) Ариза берилган 7 кунидан бошлаб 8 кун б) Ариза берилган 7 кунидан бошлаб 12 кун в) Ариза берилган 7 кунидан бошлаб 18 кун 514 г) Ариза берилган 7 кунидан бошлаб 10 кун 44. Давлат ер кадастри ўтказилиш мазмуни ва мохиятига қараб а) 4 турга бўлинади б) 3 турга бўлинади в) 2 турга бўлинади г) 5 турга бўлинади 45. Давлат сув кадастри нечта бўлимга бўлинади а) 2 бўлимдан иборат б) 3 бўлимдан иборат в) 4 бўлимдан иборат г) 5 бўлимдан иборат 46. Табиий ресурслар, бино-иншоотлар, транспорт ва мухандислик коммуникациялари, геодезик тармоқлар пунктлари - булар... а) Ер кадастр маълумотлари б) ДКЯТ объектлари в) Ер кадастрининг асосий принциплари г) Барчаси тўгри 47. Текст хужжатлари қандай маълумотлари асосида тўлдирилади а) План б) Харита в) а -ва б- жавоб тўғри г) тўғри жавоб йўқ 48. Туман ер кадастри хужжатлари қандай қисмларга бўлинади а) Ёзма ва жорий б) Ёзма ва хисобий в) Ёзма ва харита 515 г) Ёзма текст ва тарх - харита 49. Ер кадастри китобининг қайси бўлимида ерларни бахолаш кўрсатгичлари келтирилади а) 4 б) 5 в) 6 г) 7 50. Иктисодий унумдорлик қандай унумдорликларга бўлинади а) Абсолют ва жорий б) Нисбий ва кундалик в) а -ва б- жавоб тўғри г) абсолют ва нисбий 51. Ўзбекистон Республикаси Ер кодексида Ер участкаси ижараси нечанчи моддада келтирилган? а) 2 б) 3 в) 24 г) 20 52. Ер фонди тоифалари неча хил бўлади? а) 2 б) 3 в) 8 г) 10 53. Пичанзорлар кайси ер фонди тоифасига киради? а) Қишлок хўжалигига мулжалланган ерлар б) Ахоли пунктлари ерлари в) Саноат, транспорт, алока мудофаа ва бошка максадларга мулжалланган ерлар 516 г) Табиатни мухофаза килиш, согломлаштириш, реакция мақсадларига мўлжалланган ерлар 54. Яйловлар қайси ер фонди тоифасига киради? а) Қишлоқ хўжалигига мулжалланган ерлар б) Ахоли пунктлари ерлар в) Саноат, транспорт, алока, мудофаа ва бошка максадларга мулжалланган ерлар г) Табиатни мухофаза килиш, соғломлаштириш, реакция максадларига мулжалланган ерлар д) Ўрмон фонди ерлари 55. Ерларнинг табиий, хўжалик, хуқуқий режим, тоифалари, сифат хусусиятилари ва қиммати, ер участкаларининг ўрни ва ўлчамлари, уларнинг ер эгалари ўртасидаги тақсимоти бўйича маълумотлар ва хужжатлар тизими а) Ер кадастри ҳисобланади б) Иқтисодий баҳолаш в) Тупроқ бонитировкаси г) Ер тузиш ҳисобланади 56. Ўзбекистон Республикаси "Давлат ер кадастри тўғрисида" конуни» нечта моддадан иборат. а) 26 б) 19 в) 98 г) 20 57. Ўзбекистон Республикаси Ер кодекси качон қабул килинган? а) 1991 б) 1995 в) 1998 г) 2000 517 58. Туманда ердан фойдаланувчиларни рўйхатга олиш ва давлат ҳисобини юритишда ерлар муддати бўйича қандай турларга бўлинади. а) Жорий ва даврий б) Узлуксиз в) ҳеч қанақа г) Қисқа, узоқ муддатли ва муддатсиз 59.Давлат рўйхатлаштириш натижалари қайси китобда қайд қилиб берилади. а) Рўйхатдан ўтказиш ташкилоти китобида б) Туман ер кадастри китобида в) Уй жой хўжалиги кадастри китобида г) БТИ томонидан берилган уй китобида 60.Сервитут-бу..... а) Ўзганинг ер участкасидан чекланган тарзда фойдаланиш ҳукуқи б) Ер солиғи в) Кадастр ҳужжатлари тўплами г) Кимошди савдоси 61.Ер участкасининг ипотекаси-бу.... а) ер участкасига молиявий ссуда олишни таъминлаш максадидаги гаров б) кўчмас мулк ҳужжатлари в) ерни баҳолаш г) ерни сотиш б2.Кадастр рақами-бу... а) ер участкаси, бино, иншоотга тегишли Ўзбекистон Республикаси ҳудудида б) такрорланмайдиган рақамдир в) компьютер рақами г) телефон рақами 518 6З. Энг қадимий кадастр тизимини топинг а) ҳинд кадастри б) африка кадастри в) милан кадастри г) юнон кадастри 64. Ўзбекистон Республикаси худудида ДКЯТини амалга ошириш ваколатига эга бўлган идора а) Солиқ кўмитаси б) Ергеодезкадастр Давлат кўмитаси ва унинг вилоятлардаги бошкармалари в) Олий Мажлис г) Ички ишлар вазирлиги б5. Ўзбекистон Республикасида қайси йилдан бошлаб ер ҳисоботи юритилган а) 1946 йилдан бошлаб б) 1992йилдан бошлаб в) 1989 йилдан бошлаб г) 2001 йилдан бошлаб 66. Ўзбекистон Республикасида ерларни баҳолаш ишлари қайси йилларда бошланган а) 1989 йиллардан б) 1998 йиллардан в) 1980 йиллардан г) 1988 йиллардан 67. Ер кадастрининг асосий қисмини қандай хужжат ташкил этади а) лойиҳа б) харита в) ер ҳисоооти (баланси) г) кадастр китоби 519 68. Ер ҳисоботи қандай шаклдан иборат бўлади а) ёзма ва 30-та шаклдан б) чизма ва 10-та шаклдан в) съёмка ва 25-та шаклдан г) тўғри жавоб йўк 69. Тупроқ структурасини аниклаш оркали..... а) қувур ёткизиш мумкин б) қудуқ казиш мумкин в) Ернинг баҳосини чикариш мумкин г) буғдой экиш мумкин 70. Хўжаликлар ерларини иктисодий бахолашда нечта баллик системага амал килинади а) 5 баллик б) 10 баллик в) 100 баллик г) 50 баллик 71. Ўзбекистон Республикасида давлат кадастрининг қайси тури кенг ва оммавий равишда ривожланган. а) янги технологиялар кадастри б) электр энергиялар кадастри в) ер кадастри, кўчмас мулк кадастри г) юмшок мебеллар кадастри 72. Ер участкаси-бу.... а) ҳовли, уй-жой б) хонадон, кўпқаватли уй в) ҳудудий ҳолати ва ва бошқа тавсифлари давлат ер кадастрида ёритилган, чегаралари аник қилиб белгиланган ҳудуднинг бир кисми г) бино ва иншоот 520 73.ДКЯТига кирадиган кадастр тизимини топинг а) сув кадастри б) компьютерлар кадастри в) интернет кадастри а) бадиий китоблар кадастри 74. Ер қандай баҳоланади а) компьютер орқали б) уяли телефон орқали в) Тупрок структурасини аникдаш оркали г) интернет оркали 75. "Давлат ер кадастри тўғрисида"ги Қонун качон кабул қилинган а) 2002 йил 16 апрелда б) 1996 йил 17 июлда в) 1998 йил августда г) 1998 йил апрелда 76."Ўзбекистрн Республикасида Давдат қадастрининг ягона тизимини яратиш ва юритиш тартиби тўғрисидаги низомни тасдиқлаш тўғрисида”ги қонун қачон қабул қилинган. а) 1993 йил 6 май б) 2007 йил 16 декабрь в) 1999 йил 11 июнь г) 1996 йил 17 июльда 77. Давлат кадастрларининг ягона тизими (ДКЯТ) бу ... а) Давлат ва ер кадастрини бирлаштирувчи тизим б) Давлат ва тармок кадастрлаштирларини бирлаштирувчи кўпқиррали информацион тизим в) Барча кадастрни назорат килувчи орган 521 г) Вазирлар Махкамасининг шу номдаги тизими палатаси 78. ДКЯТ объектларини кўрсатиб беринг а) Табиий ички ресурслар б) Картографик фабрикаларнинг атласлари в) Табиий ресурслар, бино-иншоот, транспорт ва мухандислик коммуникациялари, геодезик тармок пунктлари г) ер устки бойликлари 79.Ер кадастри асосан нечта турга бўлинади ва улар қайсилар а) 2 та асосий ва жорий б) Асосийлари 4 та асосий, бирламчи, даврий, узлуксиз в) 1та кундалик г) Ер кадастрининг турлари йўк 80. Ер кадастрининг хужжатларини турларини санаб ўтинг а) Тарх, атлас, ёзувсиз карта б) текст ва план-харита в) План, журнал, смета г) Хисобот, ариза, маълумотнома 81. Ер кадастрининг асосий принциплари а) бирлик, конунийлик, танаффуссизлик, объективлик, кўргазмалийлик, марказлашган рахбарлик б) Бирламчи ва кундалик в) Узлуксиз ва қонунсизлик г) Объективлик ва қонунчилик 82. Ер фонди ерлардан фойдаланиш максадига қараб неча тоифага бўлинади ва улар қайсилар а) 2 тоифага, фойдаланиладиган ва фойдаланилмайдиган 522 б) 9 тоифагача ва улар фойдаланилмаслик даражасига қараб бўлинган в) 8 тоифага қишлок хўжалик ерлари, ахоли пунктлари ерлари саноат транспорт, мудофа ерлари, табиатни мухофаза қилиш ерлари, тарихий-маданий ерлар, ўрмон фонди, сув фонди захира г) 1 тоифага сув фонди 83.Контур сўзига таъриф беринг а) Бу ер кадастрининг чегарасини 2- номи б) Бир хил ер турига хамда ёпик ташки чегарага эга бўлган майдон в) Сиёсий ва ёзувсиз карта г) Геодезик нукта 84.Тупроқ бонитировкаси сўзига таъриф беринг а) Дехқончилик самарадорлиги ва агротехникасининг тенглаштирилгандаги тупрок б) унумдорлиги сифати бахосига айтилади в) Тупрокларни тоифаларга бўлиш г) Тупроқларни эксплуатасия килиш 85. Тупроқ унумдолигини пасайтирувчи омилларни кўрсатинг а) Ёмғир ва кор ёғиш натижасида б) Дехкончилик ва фойдаланиш натижасида в) Сув ва шамол таъсиридан емирилиши, эрозия ва шўрланиш натижасида г) Ёмғир ва шамол натижасида 86.Жисмоний шахслар ерга муносабатни қайси қонун асосида амалга ошириладилар а) "Ўрмон кадастри" конуни б) "Сув кадастри" конуни в) "Ер кодекси" конуни г) ДКЯТ конунлари 523 87.Ер участкасига эгалик қилиш хуқуқини бериш қайси давлат идоралари томонидан амалга оширилади а) Маҳаллий ва давлат хокимият органлари томонидан б) Қишлок ва сув хўжалиги вазирлиги томонидан в) Ички ишлар вазирлиги томонидан г) Олий таълим Вазирлиги томонидан 88.Ер кадастри китобининг бошланғич қатори қайси тилда ёзилган. а) Фақат рус тилида ёзилган б) Эски ўзбек ёзувида ёзилган в) Лотин тилида ёзилган г) Корхона иш юритилиши қайси тилда иш олиб борса ер кадастри китоби хам шу тилда ёзилади 89. Ер кадастрининг титул варағида нималар кўрсатиб ўтилади а) Китобнинг қайси туман кадастр бўлимидан берилганлиги б) Ер эгалигининг номи ва жойлашган ўрни в) Ернинг майдони ва кадастр мутахассислигинингўрни г) Ер эгасининг расми 90. Ер кадастри китоби кимлар томонидан имзоланади а) Гувохлар томонидан б) Ер эгасининг оила аъзолари томонидан в) Туман бош ер тузувчи мухандиси ва хўжалик рахбари томонидан г) Президент ижроия қўмитаси томонидан 91. Қишлоқ ўрмон хўжалиги, муассасада ер кадастр бўлими неча бўлимдан иборат бўлади а) 5 б)10 524 в) 2 г) 6 92. Саноат, транспорт корхоналари ер кадастри китоби неча бўлимдан иборат. а) 3 б) 4 в) 5 г) 10 93. Саноат, транспорт корхоналари ер кадастри китоби бўлимларида нималар кайд этилган бўлади а) 1-бўлимда китоб рўйхатга олинган кун, 2-бўлимда рўйхатга олувчи шахснинг имзоси ва фамилияси ёзилади б) 1-бўлимда ердан фойдаланиш муддати, 2-бўлимда ер турлари бўйича, 3-ўлимдашахсий фойдаланишда томорқа ерлари в) Саноат корхоналарида ер кадастри китоби бўлмайди г) Расмияхчилик учун имзолар ва ер эгалари номи 94. Ер кадастри китобининг 1-бўлимида ёзиш учун неча қатор ажратилади ва уларда нималар ёзилади а) 1-бўлимда эмас 2-бўлимда 3- катор ажратилади ва хеч нима ёзилмайди б) Бўлимларда каторлар ажратилинмайди в) 1-каторда муддатсиз фойдаланиладиган ер, 2-каторда узоқ муддатда фойдаланиладиган ерлар, 3-каторда киска муддатда фойдаланиладиган ерлар, 4-каторда фойдаланилмайдиган ерларнинг жами ёзилади г) 1 -катор ажратилади ва унда тупроқ сифати ёзилади. 95. Ер кадстри китобининг 2-бўлимида нечта жадвал бор ва уларда нималар ёзилади. а) 4 жадвал бўлиб, унда хамма ерлар микдори, алохида суғориладиган ерлар майдони берилади. б) 2 та жадвалдан иборат бўлиб улар бош бўлади 525 в) 1 та жадвал бўлиб унда ернинг бахоси ёзилади г) Жадваллар бўлади. 96.Жамоа қишлоқ хўжалик корхоналари ер кадастр китобида ёзиб бориш учун неча катор ажратилади. а) 4 қатор б) 6 қатор в) 1 катор г) 10 катор 97. Ернингтабиий шароити бўйича районлаштириш нечта зонага, провинцияга ва туманларга ажратилади а) 12 та туман, 44 та провинция, 1 та зонага б) 4 та туман, 3 та провинция, 6 та зонага в) Районлаштириш бўйича ер ажратилмайди г) 3 та кишлок хўжалик зонага, 44 та кишлоюфкалик провинцияга, 7 та тоғли туманга 98. Ерларни таснифлаш натижасида харита яроқлилиги неча тоифага бирлаштирилади. а) 7 та б) 5 та в) 37 та г) 10 та 99. Теодолит асбоби нимани ўлчайди? а) Горизонтал бурчакни б) Узунликни в) Нишабликни г) Оғирликни 100. Системага солинган ер қонунчилиги-............... ? а) Ер турлари б) Ерларни таснифлаш 526 в) Ер кодекси г) Ер ҳуқуқи 527 528