O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI Farg’ona politexnika instituti ”Tadbiqiy mexanika“ kafedrasi Nazariy va amaliy mexanika fanidan MUSTAQIL TA’LIM TOPSHIRIQLARI 5320300 -Тexnologik mashina va jixozlar yo‘nalishi bakalavrlari uchun Tuzuvchi: assistent K.R.Oqyo’lov FARG’ONA – 2020 y Nazariy va amaliy mexanika fanidan hisob grafik ishlari mazmuni va hajmi. Nazariy va amaliy mexanika fanini yaxshi o’zlashtirish uchun misol, masala va mutaxassislikka moslashtirilgan hisob-grafik ishlari (HGI) muhim ahamiyatga ega. HGI lar talabada mustaqil fikr yuritish va muammoga ijodiy yondashish malakalarini hosil qilishda yordam beradi. Nazariy va amaliy mexanika fanidan HGI har semestrda 3 tadan rejalashtirilgan bo’lib, iqtidorli talabalarga mazkur ishlarni avtomatlashtirish, ya’ni kompyuter yordamida bajarishga harakat qilinadi. 5320300 – “Тexnologik mashina va jihozlar” mutaxassisligi talabalari uchun quyidagi HGI lari rejalashtirilgan: III-semestrda 1) S1-- Tekislikda ixtiyoriy joylashgan kuchlar muvozanati. 2) K2 – Qattiq jismning ilgarilanma va aylanma harakati. 3) D1 - Moddiy nuqta harakat differentsial tenglamasini integrallash. HGI ishlari alohida A4 format shaklida bajarilib, o’qituvchi tomonidan qabul qilinadi. 1,2,3 – HGI larga quyidagi jadvalda keltirilgan baholash mezoni bo’yicha 2, 3, 4 va 5 baho qo’yiladi. 3. Mustaqil ta’limning hisob-grafik ishlarini baholsh. Talaba 3 ta HGI bajaradi va har biri 3,4 va 5 baholarga quyidagi mezonda baholanadi: (3 ta HGI masalalari individual variantlari 1,2-darsda beriladi). Talaba HGI masalasini toʻla yechib, qoʻshimcha savollarga toʻla javob bersa, masalaning mohiyatini toʻla tushunib, ijodiy yondosha olsa Talaba HGI masalasini toʻla yechib,qoʻshimcha savollarga qisman javob bersa, masalaning mohiyatini toʻla tushunib, ijodiy yondosha olmasa Talaba HGI masalasini toʻla yechib, qoʻshimcha savollarga chala javob bersa, masalaning mohiyatini toʻla tushunmay, ijodiy yondosha olmasa Talaba HGI masalasini chala yechib, yoki umuman yechmasa, qoʻshimcha savollarga javob bermasa, masalaning mohiyatini toʻla tushunmay, ijodiy yondosha olmasa Har – bir masalada rasm va jadval bo’lib, unda masala izohiga qo’shimcha shartlar keltirilgan. Rasm raqamlari ikki qismdan iborat bo’lib, birinchisi masala raqami, ikkichisi esa rasmning raqami hisoblanadi. Jadvallar masala raqami bilan bir xil belgilangan. 5 4 3 2 Talaba mazkur topshiriq oxirida keltirilgan shifr raqami bo’yicha masalaning shartini oladi. Masalan, talabaning shifri 58 bo’lsa, S2 masaladan o’z variantini quyidagicha tanlab oladi: S1-jadvaldan 5 - yo’ldagi shart va S1.8-rasm bo’yicha o’z varianti tanlab olinadi: Kuchlar SHartlar nomeri 5 F1=10 N Qo’yilish 1 nuqtasi grad. H 60 F2=20 N Qo’yilish 2 nuqtasi grad. - F3=30 N Qo’yilish 3 nuqtasi grad. D 30 F4=40 N Qo’yilish 4 nuqtasi grad. - S1.8-rasm. Har-bir masala alohida varaqqa ishlanib, rasmlar qalam bilan chiziladi. Berilgan qiymatlar va aniqlanishi kerak bo’lgan ifodalar yozib quyiladi. Masalaning izohini ko’chirish talab qilinmaydi. Yuqoridagi shartlarga javob bermagan ishlar tekshirilmaydi va qayta bajarishga yuboriladi. Fargona politexnika instituti Mexanika-mashinasozlik fakulteti “TMJ” mutaxassisligi 2-kurs talabalar RO’YXATI 25-19 TMJ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 Abdulxamidov Jasurbek Abdurasul o’g’li G’ofurov Ilxomjon Ro’zali o’g’li Azimjonov Zuxriddin Ilxom o’g’li Xabibullaeva Gulsanam Ravshan qizi Maxmudova Xayotxon Raimjon qizi Noraliev Umidjon Baxodir o’g’li Jakbarov Avazbek Axmadali o’g’li Xakimov Xakimjon Raxmatjon o’g’li Boratorv Muxriddin Muxammadjon o’g’li Abdukarimova Nargiza Avazxon qizi Yo’ldasheva Muslima SHarobiddin qizi Sultonov Saloxiddin O'ktamjon o'gli Akramov Sardor Sodirjon o’g’li Iskandarov Ruslan Azimjon o’g’li Ro’ziev Jonibek Azamat o’g’li Sobirov Asadbek Baxodir o’g’li Iminjonov SHukurullo Alijon o’g’li Meyliev Sunnatillo Ikromjon o’g’li Raximov Asilbek Ravshanbek o’g’li Xaydarov Nuriddin Abdujalil o'gli Jo’raxonov Muxammadazamxon Ma’murxon o’g’li Abduxalilov Abdushukur Nazirjon o’g’li Xamdamova Ozodaxon Nazirjon qizi 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 1- HISOB – GRAFIK ISHI TOPSHIRIQLARI TOPSHIRIQ S-1. Mavzu: “Tekislikda joylashgan ixtiyoriy kuchlar sistemasining muvozanati” Mustahkam rama A nuqtasida qo’zg’almas sharnir va V nuqtasida qo’zg’aluvchi sharnir yordamida mahkamlangan. Unga momenti M=100 N·m juft kuch va kuch (S:1jadvaldagi to’rtta F1 , F2 , F3 , F4 , kuchlardan har bir variant uchun talaba shifri bo’yicha ikkitasi tanlab olinadi) ta’sir qiladi. Agar o’lchamlardagi 0,5 м bo’lsa, A va B tayanchlardagi reaktsiya kuchlarini aniqlang. С1.0-расм С1.2-расм С1.4-расм С1.1-расм С1.3-расм С1.5-расм S1-jadval Kuchlar SHartlar nomeri 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 F1=10 N Qo’yilish 1 nuqtasi grad. K 30 D 60 H 60 D 45 E 30 F2=20 N Qo’yilish 2 nuqtasi grad. D 60 H 45 K 30 E 30 H 60 - F3=30 N Qo’yilish 3 nuqtasi grad. E 45 K 30 E 60 D 30 H 60 - F4=40 N Qo’yilish 4 nuqtasi grad. H 60 E 30 K 45 D 30 K 60 2- HISOB – GRAFIK ISHI TOPSHIRIQLARI TOPSHIRIQ K-2. Mavzu: “Qattiq jismning ilgarilanma va qo’zg’almas o’q atrofida aylanma harakati” Mexanizm pog’onali 1,2,3 g’ildiraklardan tashkil topib, ular bir-birlari bilan tasmali yoki tishli uzatma, yoki tishli reyka 4 va unga ip orqali bolangan yuk 5 dan iborat (K2.0-K2.9 rasmlar). G’ildiraklarning radiuslari tegishlicha quyidagicha: r1=2sm, R1=4sm; r2=6sm, R2=8sm; r3=12sm, R3=16sm. A,B va C nuqtalar g’ildiraklarning to’g’inida joylashgan. Jadvalda mexanizmning yetaklovchi zvenosining harakat qonuni ko’rsatilgan bo’lib, ular (t) –g’ildirakning aylanish qonuni, S4-reykaning harakat qonuni, (t)g’ildirakning burchakli tezligi, V-tezlik qonuni (bu yerda -radiandalarda, Ssantimetrda, t-sekundlarda). va larning musbat yo’nalishlari soat mili aylanishiga teskari yo’nalishida, S4 va S5 va V4,V5 lar uchun pastga yo’nalishdir. t=2s vaqt uchun K2-jadvalda «aniqlang» degan ustun ostidagi qiymatlarni toping. K2.0-rasm K2.1-rasm K2.2-rasm K2.3-rasm K2.4-rasm K2.5-rasm K2.6-rasm K2.7-rasm K2.8-rasm K2.9-rasm K2-jadval SHartlar nomeri 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Berilgan S4=4(7t-t2) V5=2(t2-3) 1=2t2-9 2=7t-3t2 3=3t-t2 1=5t -2t2 2=2(t2-3t) V4=3t2-8 S5=2t2-5t 3=8t-3t2 Aniqlansin Tezliklar Tezlanishlar VE, VC 1, aA, a5 VA, VC 3, aB, a4 V4, 2 2, aC, a5 V5, 3 3, aA, a4 V4, 1 1, aB, a5 V5, VB 2, aC, a4 V4, 1 1, aC, a5 VA, 3 3, aB, a5 V4, 2 1, aC, a4 V5, VB 2, aA, a4 3- HISOB – GRAFIK ISHI TOPSHIRIQLARI. TOPSHIRIQ D-1. Mavzu: “Moddiy nuqta harakat differentsial tenglamasini integrallash” (dinamikaning 2-masalasini yechish). Massasi m bo’lgan D yuk, V 0 boshlang’ich tezlik bilan vertikal tekislikda yotuvchi ABC egri quvurning A nuqtasidan boshlab harakat qilmoqda. Quvurning ikkala qismi ham og’ma joylashgan yoki bir qismi og’ma, bir qismi gorizantal joylashgan ( D1.0 – D1.9 rasm ). Unga o’zgarmas Q kuch va yukning tezligiga proportsional bo’lgan muhitning qarshilik kuchi R ta’sir etadi (bu kuch harakat yo’nalishiga teskari). Yuk Bnuqtada tezligini o’zgartirmasdan BC – qismiga o’tib, harakatni davom etadi. Bu uchastkada og’irlik kuchidan tashqari ishqalanish kuchi (ishqalanish koeffitsenti f 0,2 va Ox – o’qiga proektsiyasi Fx ga teng bo’lgan) o’zgaruvchan F kuchi ta’sir etadi, uning qiymatlari jadvalda berilgan. Yukni moddiy nuqta deb hisoblab, A – nuqtadan B gacha bo’lgan harakatda AB=l yoki vaqt t1 ma’lum bo’lsa, B nuqtadagi tezligi va uning BCqismidagi harakat qonuni topilsin, ya’ni D1.0A-rasm. D1.2A-rasm. D1.4A-rasm. x f t , bu yerda x=BD. D1.1A-rasm. D1.3A-rasm. D1.5A-rasm. D1.6A-rasm. D1.7A-rasm. D1.8A-rasm. D1.9A-rasm. Jadval D-1a № m, kg 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 2 2,4 4,5 6 1,6 8 1,8 4 3 4,8 v0 , m s 20 12 24 14 18 10 24 12 22 10 Q, N R, N , m t1,s Fx, N 6 6 9 22 4 16 5 12 9 12 0,4v 0,8v2 0,5v 0,6 v2 0,4v 0,5 v2 0,3v 0,8 v2 0,5v 0,2 v2 1,5 5 4 2,5 4 2,5 3 2 2 3 - 2sin(4t) 6t 3sin(2t) -3cos (2t) 4 cos(2t) -6sin(2t) 9t2 -8cos(4t) 2cos(2t) -6sin(4t)