O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBORT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMINIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI Fakultet: “Dasturiy injinering” AMALIYOT HISOBOTI Amaliyot o’tash joyi: Sirdaryo viloyati, Mirzaobod tumani, “Yangiyo’l shirmoy nonlari” MCHJ Bajardi: 314-19 guruh talabasi Karimov Murodjon O’. Amaliyot rahbari: Bo'riyev Y.A TOSHKENT 2022 Reja: 1. Kirish. Texnika xavsizligi. 2. Talabdan kelib chiqib yo’nalish tanlash 3. Dasturiy taminot ishlab chiqish 4. Dasturdan foydalanish 5. Xulosa 6. Foydalanilgan adabiyotlar Texnika xavfsizligi qoidalari • Kompyuter xonasiga ustki (palto, kurtka) kiyimda kirish • Kompyuter va uning qurilmalarini elektr manbaiga ruxsatsiz ulash yoki o’chirish • Qurilmalardagi murvatlarni burash • Ochiq qurilmalarga metal va elekktr o’tazuvchi narsalarni tekizish • Qurilmalarni arduinoga ulamasdan turib elektrga ulash • Monitorga qo’l va boshqa narsalarni tekkazish, himoya qopqoqlarini ochish • Qurilmalarning ulanish joylariga tegish • Kompyuter yaqinida isitish asboblaridan foydalanish • Qurilmalar yonida tez yonuvchi moddalar ishlatish • Xonaga qurilmaning ichki elementlariga salbiy ta’sir etuvchi (kislotali,tarkibida xlor bo’lgan) moddalarni olib kirish, xonani changitish • Kompyuter va qurilmalar ustiga turli buyumlarni qo’yish • Kompyuterlar elektr manbaiga ulangan holda tozalsh ishlarini olib borish Qurilmalardan foydalanishda kuch ishlat Sanitariya-gigyena talablari • Foydalanuvchining ish joyiga tushayotgan yorug’lik tepadan va chapdan tushishi, displey ekrani va klavishlar ko’zni qamahtirmaydigan bo’lishi kerak • Xonadagi havo harorati o’rtacha 20-24 daraja oralig’ida bo’lishi lozim • shaxsiy kompyuter bilan ishlash vaqti 25-35 minutdan bir kun davomida 200 minutdan oshmasligi kerak • foydalanuvchi kompyuterdan eng kamida 50-60sm narida o’tirishi kerak • Ishlab turgan qurilmani qarovsiz qoldirish Ko’z uchun mashqlar: • 1-4 hisobda ko’z mushaklarini tarang tortib ko’zni yuming, 1-6 hisobda ko’z mushaklarini bo’sh qo’ying, ko’zni oching(4-5 marta takrorlang) • 1-4 hisobda burun uchiga qarab turing. Bunda ko’zni charchashga olib kelmang, ko’zni yuming. So’ngra 1-6 hisobda ko’zni ochib uzoqqa tikiling(45marta) • 1-4 hisobda boshni burmasdan o’ngga qarab turing.1-6 hisobda to’g’riga uzoq masofaga qarang. Bu mashq ko’zni yuqoriga, pastga, va chapga qaragan holda takrorlanadi. Prezidentimizning Axborot Texnologiyalari haqidagi qarorlari АXBOROT TEXNOLOGIYaLАRI SOHАSIDА TАЪLIM TIZIMINI YaNАDА TАKOMILLАShTIRISh, ILMIY TАDQIQOTLАRNI RIVOJLАNTIRISh VА ULАRNI IT-INDUSTRIYa BILАN INTEGRАTsIYa QILISh ChORАTАDBIRLАRI TOʼGʼRISIDА • Аxborot texnologiyalari sohasidagi kadrlarni tayyorlash tizimini takomillashtirish «Raqamli Oʼzbekiston — 2030» strategiyasini muvaffaqiyatli amalga oshirish, raqamli texnologiyalarni rivojlantirish va aholining kundalik hayotiga keng joriy etishni taʼminlashning muhim shartlaridan biri hisoblanadi. • Аxborot texnologiyalari sohasidagi kasbga tayyorlash va qayta tayyorlash tizimining samaradorligini oshirish boʼyicha koʼrilayotgan choralar davlat organlari va tarmoq tashkilotlarini malakali IT-mutaxassislar bilan taʼminlash uchun mustahkam zamin yaratmoqda. «RАQАMLI OʼZBEKISTON — 2030» STRАTEGIYaSINI TАSDIQLАSh VА UNI SАMАRАLI АMАLGА OShIRISh ChORА-TАDBIRLАRI TOʼGʼRISIDА • Mamlakatimizda raqamli iqtisodiyotni faol rivojlantirish, barcha tarmoqlar va sohalarda, eng avvalo, davlat boshqaruvi, taʼlim, sogʼliqni saqlash va qishloq xoʼjaligida zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etish boʼyicha kompleks chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. • Xususan, elektron hukumat tizimini takomillashtirish, dasturiy mahsulotlar va axborot texnologiyalarining mahalliy bozorini yanada rivojlantirish, respublikaning barcha hududlarida IT-parklarni tashkil etish, shuningdek, sohani malakali kadrlar bilan taʼminlashni koʼzda tutuvchi 220 dan ortiq ustuvor loyihalarni amalga oshirish boshlangan. АXBOROT-KOMMUNIKАTsIYa TEXNOLOGIYaLАRI SOHАSIDА LOYIHА BOShQАRUVI TIZIMINI YaNАDА TАKOMILLАShTIRISh ChORАTАDBIRLАRI TOʼGʼRISIDА • 2017 — 2021 yillarda Oʼzbekiston Respublikasining rivojlantirishning beshta ustuvor yoʼnalishlari boʼyicha Harakatlar strategiyasida belgilangan «Elektron Hukumat» tizimini yanada rivojlantirish, iqtisodiyot tarmoqlarida axborot tizimlarini tatbiq etish va jamoat tartibini taʼminlash vazifalarini amalga oshirish maqsadida, shuningdek, Oʼzbekiston Respublikasi Prezidentining «Oʼzbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Loyiha boshqaruvi milliy agentligi faoliyatini tashkil etish toʼgʼrisida» 2017 yil 27 iyuldagi PQ-3150-sonli qaroriga muvofiq: 1. Oʼzbekiston Respublikasi Аxborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligining Kompьyuter va axborot texnologiyalarini rivojlantirish va joriy etish markazi «Uzinfokom» negizida Davlat axborot tizimlarini yaratish va qoʼllab-quvvatlash boʼyicha yagona integrator tashkil etilsin (keyingi oʼrinlarda — Yagona integrator deb yuritiladi). АXBOROT TIZIMLАRI SOHАSINI QАYTА TАShKIL ETISh VА BOShQАRIShNI TАKOMILLАShTIRIShGА OID ChORА-TАDBIRLАR TOʼGʼRISIDА • Pochta aloqasini, axborot tizimlari va telekommunikatsiyalarni boshqarishni yanada takomillashtirish, bozor munosabatlarini rivojlantirish, mulkni davlat tasarrufidan chiqarish jarayonlarini chuqurlashtirish va shu sohaga xorijiy sarmoyalarni jalb etish maqsadida: • 1. Oʼzbekiston Respublikasi Аloqa vazirligi tugatilsin hamda uning negizida Oʼzbekiston pochta va telekommunikatsiyalar agentligi tashkil qilinsin. АXBOROT TEXNOLOGIYaLАRI SOHАSIDА KАDRLАR TАYYoRLАSh TIZIMINI TАKOMILLАShTIRISh TOʼGʼRISIDА • Аxborot va kompьyuter texnologiyalar boʼyicha mutaxassislar tayyorlash tizimini takomillashtirish, axborot-kommunikatsiya hamda innovatsiya texnologiyalarini taʼlim jarayoniga tatbiq etishni yanada kengaytirish maqsadida: • 1. Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasida mutaxassislar tayyorlash boʼyicha bosh oliy oʼquv muassasasi etib belgilansin. KOMPЬYuTERLАShTIRIShNI YaNАDА RIVOJLАNTIRISh VА АXBOROTKOMMUNIKАTsIYa TEXNOLOGIYaLАRINI JORIY ETISh TOʼGʼRISIDА • Аxborotlashtirishning milliy tizimini shakllantirish, iqtisodiyot va jamiyat hayotining barcha sohalarida zamonaviy axborot texnologiyalarini, kompьyuter texnikasi va telekommunikatsiya vositalarini ommaviy ravishda joriy etish hamda ulardan foydalanish, fuqarolarning axborotga ortib borayotgan talab-ehtiyojlarini yanada toʼliqroq qondirish, jahon axborot hamjamiyatiga kirish hamda jahon axborot resurslaridan bahramand boʼlishni kengaytirish uchun qulay shart-sharoitlarni yaratish maqsadida: • 1. Quyidagilar kompьyuterlashtirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish hamda ularning zamonaviy tizimlarini joriy etishning birinchi galdagi eng muhim vazifalari deb hisoblansin: • zamonaviy ishonchli va xavfsiz milliy maʼlumotlar axborot bazalarini yaratish, axborot resurslari va xizmatlarining bozorini rivojlantirish, axborot almashuvning elektron shakllariga izchillik bilan bosqichmabosqich oʼtish; Non sanoati — oziq-ovqat sanoati tarmogʻi. Nonning turli navlarini, buxanka, bulka va teshikkulcha, par-hez, diabetik va shifobaxsh non turlarini ishlab chiqarishga ixtisoslashgan. Oʻzbekis-tonda novvoylik kadimiy tarixga va boy anʼanalarga ega. Non deyarli har bir oilada tayyorla-nishiga qaramay shaharlar va yirik qishloqlarda yirik novvoyxonalar aholining yopilgan nonga boʻlgan ehtiyojlarini taʼminlashda muhim mavqeda turgan. Novvoylik kasbhunarning bir turi sifatida rivojlangan. 1929-yilda Samarqand va Toshkent shahrida dastlabki non pishiradigan sanoat korxonalari qurilgach, novvoychilik ozik,-ovqat sanoati tarmogʻiga aylandi. Keyingi yillarda Qoʻqon (1930), Qarshi (1936), Termiz (1940), Buxoro (1946), Urganch (1955), Namangan (1961) kabi yirik shahar hamda shaharcha, tuman markazlari, yirik qishloqlarda non zavodlari, novvoyxonalar qurildi. Oʻzbekistonda Non sanoati yevropacha non xillarini ishlab chiqaradigan non zavodlari va novvoyxonalarni qurish yoʻnalishida rivojlandi. 1960—85 yillarda Toshkent, Jizzax, Nukus, Angren kabi shaharlarda katta (100 t/sutka) va oʻrta (30 t/sutka) quvvatga ega boʻlgan 15 ta non zavodi kurilib ishga tushirildi. Non sanoati korxonalarida milliy nonlarni sanoat usulida ishlab chiqarish imkoniyatini beradigan pechlar (Bruver-Salixov, Danko-Semyonov pechlari) oʻrnatildi. Toshkent, Samarqand va Fargʻona shaharlaridagi non pishirish korxonalari tubdan qayta qurildi. Zamonaviy hamir tayyorlov agregatlarining oʻrnatilishi, uzluksiz hamir taqsimlovchi tizimlar, un va yordamchi mahsulotlarni (tuz, xa-mirturush suti, shakar, yogʻ) idishsiz saqlash qurilmalarining barpo etilishi Non sanoatining rivojlanishiga yordam berdi. Shuningdek, obi non ishlab chikaruvchi sexlar yiriklashtirilib, savdo doʻkonlariga ega boʻlgan yangi sexlar qurildi. 1986-yil non korxonalarining umumiy quvvati 1886,7 t/sutka non mahsulotlarini tashkil etdi (milliy nonlar hissasi 18% boʻldi). 1987-yil non korxonalari respublika Oziq-ovqat sanoati vazirligidan Don mahsulotlari vazirligi tasarrufiga oʻtkazilgach, firma doʻkonlariga ega boʻlgan kichik novvoyxonalar tizimini tashkil etishga ustuvor ahamiyat berildi. Non sanoati korxonalarida non, non-bulka, makaron va qandolatchilik mah-sulotlari ishlab chikarila boshladi. 1988-yilda mamlakatda 29 ta yirik non zavodlari ishladi. Respublika mustaqillikka erishganidan soʻng, ayniqsa, shahar aholisini non bilan barqaror taʼminlash maq-sadida Non sanoati korxonalarini zamonaviy uskunalar bilan qayta jihozlash, non turlarini koʻpaytirish yoʻnalishlarida muhim ishlar amalga oshirildi. Daha va guzarlarda kichik non korxonalari ishga tushirildi. 1995yilda "Oʻzdonmahsulot" davlat-aksiyadorlik korporatsiyasi tarkibida 4 non ishlab chiqarish birlashmasi (Toshkent, Yangiyoʻl, Fargʻona, Qarshi), 21 non zavodi ishladi va bir sutkada 1300 t dan ziyod non mah-sulotlari ishlab chiqarildi. "Oʻzdonmahsulot" tizimida har biri sutkada 3 t dan 120 t gacha non ishlab chiqarish quvvatiga ega boʻlgan 200 dan ortiq non zavodlari va kichik novvoyxonalar faoliyat koʻrsatadi (2003). Ularda dunyodagi eng ilgʻor "Vinkler" (Germaniya) va "Ekmasan" (Turkiya) kabi firmalarning zamonaviy jihozlari oʻrnatilgan. Hozirgi "Tansiq non" (Toshkent), "Buxoro non", "Samarqand non", "Nukus non", "Rizq" (Andijon), "Qarshi non" aksiyadorlik jamiyatlari tizimdagi yirik non zavodlari hisoblanadi. Non ishlab chiqarish korxonalari faqatgina yirik shaharlarda emas, balki qishloq joylarida ham rivojlangan. Ayni paytda "Oʻzbekbirlashuv" aksiyadorlik kompaniyasi tarkibida 844 ta non ishlab chiqarish sexlari, 3 mingga yakin tandir (novvoyxona) va kichik korxonalar bor. Ular tomonidan bir yilda 160 ming t non mahsulotlari tayyorlandi (2002). Oʻzbekiston Non sanoati korxonalarida 300 xildan koʻproq non ishlab chiqariladi. Jahonda Italiya, Germaniya, Tur-kiya, AQSH, Xitoy va boshqa mamlakatlarda Non sanoati rivojlangan. Kishi boshiga oʻrtacha yillik non isteʼmol qilish koʻrsatkichlari Italiya, Daniya, Germaniyada 70–82 kg ni, Buyuk Britaniya va Fransiyada 42–45 kg ni tashkil etadi Telegram bot nima ekanligini tushuntirishning eng yaxshi usuli bu sizga ko'rsatishdir. Keling, oddiy bot bo'lmagan aloqalar uchun telegram qanday ishlashidan boshlaylik. Men Mac uchun telegramdan foydalanyapman, lekin u boshqa platformalarda ham xuddi shunday. Boshlash uchun men o'z profilimni ochmoqchiman. Buni qilishning bir necha yo'li bor, lekin eng osoni pastki chap ustundagi LL belgisini ko'rgan belgini bosishdir. Bu bizning afzalliklarimizni ochadi, lekin agar siz yuqori chap burchakka o'tsangiz, profilning o'zini ko'rishingiz mumkin. Men shunchaki yuqoriga chiqaman va bosing. Har bir hisob spam hisobini yaratishni biroz cheklaydigan noyob telefon raqamini talab qiladi. Foydalanuvchilar, shuningdek, noyob foydalanuvchi nomini tanlash imkoniyatiga ega va agar xohlasalar, rasmlar bilan birga qisqa matn profilini to'ldirishlari mumkin. Siz tanlagan foydalanuvchi nomini qidirish orqali foydalanuvchini topishingiz mumkin. Buni amalga oshirish uchun avval kichik chat belgisiga tushib, ustiga bosish orqali chatlarimizga qaytaman, so‘ng yuqori chap burchakdagi qidirish satriga o‘taman. Va men kinetikoni qidiraman. Bu men ushbu kurs uchun yaratgan akkauntdir va aslida u mening Telegram ilovamda va LinkedIn oʻquv akkauntida mavjud. Xuddi shu Telegram ilovasida ikkita akkauntim bor. Shunday qilib, xabarlar biridan ikkinchisiga qachon yuborilishini ko'rasiz. Yaxshiyamki, uni topish uchun men qidiraman, bosing va keyin kinetiko yozaman. Va u erda. Men ustiga bosing va endi men xabar yuboraman. Men juda oddiygina yozaman, salom. Qaytish tugmasini bosish orqali yuboraman va u shunday. Va agar biz ushbu hisobni ko'rib chiqsak, biz haqiqatan ham u orqali kelganini ko'ramiz. Men bu yerda kichik hisob qaydnomam belgisiga tushaman, uni bosing va keyin yuqoridagi belgini bosish orqali Kinetiko hisob qaydnomasiga o'taman. Va boshqa tomondan suhbat bor. Endi men LinkedIn o‘quv hisobimga qaytaman. Belgiga qaytib, uni bosing va keyin LinkedIn o'rganishga qayting. Va bizning suhbatimiz. Xo'sh, bu oddiy aloqa. Endi botlar haqida gapiraylik. Telegram’ni boshqaruvchi kompaniya tomonidan yaratilgan juda kichik botlardan tashqari, barcha botlarda B-O-T harfi bilan tugaydigan foydalanuvchi nomlari mavjud. Va biz qidirmoqchi bo'lgan narsa Json Dump Bot deb ataladi. Yana bir bor qidiruv paneliga chiqaman va ismni yozaman. Va odatdagidek botni bosaman va bu bizning suhbat oynamizni ochadi. Deyarli barcha botlarga o'xshab, siz uni ishga tushirishingiz kerak yoki agar siz uni men kabi ilgari ishlatgan bo'lsangiz, qayta ishga tushirish tugmasini bosing. Men oldinga boraman va buni hozir qilaman. Va bu buyruq yuboradi / start. Bu yaratilgan har bir botning bir qismi bo'lishi kerak. Json Dump Bot siz yuborgan barcha narsalarni oladi va barcha maydonlari ko'rinadigan holda sizga qaytaradi. Bu kurs davomida undan foydalanishimizning sabablaridan biri, bu dasturchilar uchun juda foydali. Bunday holda, u /start xabarini olib, bizga qaytarib yubordi. Va biz matnning o'zini shu erda ko'rishimiz mumkin, text /start. Shuningdek, biz yangilanish identifikatori, xabar identifikatori va boshqalar uchun raqamlarni ko'ramiz. Telegram serverlari har safar yangilanishni olganingizda sizga shunday xabar yuboradi. Va bu maydonlarning barchasi sizning botingizga munosabat bildirishingiz mumkin bo'lgan narsalardir. Xo'sh, men ushbu/start xabarini yuborganimda nima sodir bo'ldi? Mana, o'tgan yo'l. Foydalanuvchi Telegram mijozi orqali buyruq yuboradi. Bu holda /start, lekin bu har qanday narsa bo'lishi mumkin. Odatda Telegram tomonidan boshqariladigan API server siz ko'rgan barcha ma'lumotlarni oladi va JSON-kodlangan ob'ekt sifatida botingizga uzatadi. Sizning botingiz ushbu ma'lumotni siz xohlagan tarzda qayta ishlaydi va keyin uni API serveriga qaytarib yuboradi. Shuningdek, POST yoki GET HTTP usuli yordamida JSON-kodlangan ob'ekt sifatida. Keyin Telegram sizning javobingizni foydalanuvchining telegram mijoziga yuboradi. Esda tutingki, Telegram’da ishlaydigan kompaniya sizning botingiz va undan chiqadigan barcha ma’lumotlarga kirish huquqiga ega. Endi men undan g'araz maqsadlarda foydalanilganini eshitmaganman, lekin ular ma'muriy sabablarga ko'ra foydalanadilar. Masalan, botingizning serverlariga yuklanishini cheklash uchun. Bu sehrlarning barchasi Telegram bot API-ni tushunishingiz orqali sodir bo'ladi. Bu siz tushunishingiz kerak bo'lgan ma'lumotlar turlari va botingiz foydalanishi mumkin bo'lgan usullarga kirish eshigi. Telegram toʻlovchi foydalanuvchi, bot ishlab chiquvchi va ular tanlagan toʻlov tizimi oʻrtasida messenjer vazifasini bajaradi. Foydalanuvchi o'zining kredit karta ma'lumotlarini to'g'ridan-to'g'ri to'lov tizimiga yuboradi. Keyin to'lov tizimining javobi va foydalanuvchi tomonidan kiritilgan yuk ma'lumotlari bot ishlab chiqaruvchisiga uzatiladi, ular buyurtmani qayta ishlashlari mumkin. Ushbu tuzilma tufayli Telegram’da shikoyatlar yoki naqd pullarni qaytarib olishning iloji yo‘q – har qanday bahsli to‘lovlar bot ishlab chiquvchilari, to‘lov provayderlari va ayirboshlashda ishtirok etgan banklar zimmasida. Telegram toʻlovlarni amalga oshirmagani uchun biz hech qanday maxfiy maʼlumotlarni saqlamaymiz va foydalana olmaymiz. Shuningdek, biz to'lovlardan hech qanday komissiya olmaymiz va bu operatsiyalardan foyda olmaymiz. Buning o'rniga, biz har bir sherifning o'z maysazoridan o'tayotgan begonalar bilan bog'liq bo'lgan ishni qilamiz: yomon botlarni otib, yaxshilarni nishon bilan taqdirlaymiz. Ishonchimiz komilki, yaxshilar ko'p bo'ladi. Xulosa Izlanishlar olib borish natijasida bir qancha yangiliklarga ega bo’ldim. Bu loyiha albatta hammamiz uchun qiziq chunki. Deyarli hamma, bolaligida ixtirochi bo’laman deb orzu qiladi. Ixtirochilik yo’nalish emas balki barcha yo’nalishlarning o’z ixtirochilig bo’ladi. Ya’ni har bir yo’nalishdagi maksimal erishilgan bilimlardan foydalana olishdir. Shu sababdan avval o’z yo’nalishimizni tanlab olishimiz zarurdir. Bu Telegram bot iloji boricha kichraytrish maqsadida knopkalar ishlatilmadi, va mini va micro modular yordamida yig’ildi. Knopkalar xuddi sensor knopka sifatida ishlatildi. Telegramdan bildirishnomalarni ko'rsatish va vaqtni sinxronlash. Soatning old tomonida barmoq qo'yilganda sensorli tugmalar mavjud. Ishlab chiqaruvchi ushbu teginish qobiliyati uchun to'g'ridan-to'g'ri teginish uchun xavfsiz simlardan mohirlik bilan foydalangan va old qismga nozik, chiziqli interfeys berib, maxsus qismlarga yoki umuman standart tugmalarga ehtiyoj qolmagan. Xuddi aqlli, ular o'zlarining korpuslarini bosib chiqarish uchun o'zlarining modellarini taqdim etadilar, lekin uni sozlash uchun ochiq qoldiradilar - yagona muhim narsa ichki korpusdir. Ishlab chiqaruvchining qurilish paytida qanday qilib yo'l qo'ymaslik kerak bo'lgan keng tarqalgan xatolarni qayd etishini qo'shing va bizda Telegramning katta jozibadorligi, shuningdek, botning moslashuvi va shaxsiyati bilan loyihamiz bor. Ushbu tuzilma Telegram ijtimoiy tarmog’idan boshlanadi, shuningdek, bozor moduli, (muhimi!) zaryadlash moslamasi va u erdan kontaktlarning zanglashiga olib keladigan turli xil tipik qismlar, shuningdek, maqsadga muvofiq o'rnatilgan improvizatsiya qilingan qismlar kerak. bosib chiqarishdan foydalanish faqat haqiqiy ixtisoslik ehtiyojini keltirib chiqaradi. Foydalanilgan adabiyotlar 1. Akhmedov, B. A., Xalmetova, M. X,Rahmonova, G. S., Khasanova, S Kh. (2020). Cluster method for the development of creative thinking of students of higher educational institutions. Экономика и социум, 12(79), 588-591. 2. Akhmedov, B. A., Majidov, J. M. (2021). Practical ways to learn and use the educational cluster. Экономика и социум, 2(81) 3. https://afex.uz/product/qandolat-mahsulotlari-va-non-ishlab-chiqarishliniyasi 4. https://github.com/ 5. https://ru.wikipedia.org/ 6. https://github.com/EbookFoundation/free-programmingbooks/blob/main/free-programming-books.md#arduino 7. https://www.hwlibre.com/uz/Arduino-haqida-kitoblar/ 8. https://evolving-technology.com/ 9. https://www.texnoman.uz/blogs/telekommunikatsiya