FJSTI Davolash ishi 3-kurs 28guruh talabasi Ikromov Doniyorbekning Umumiy xirurgiya fanidan Mustaqil ishi Reja: Suyaklar sinishi, klassifikatsiyasi, pataloanatomik o’zgarishi Klinikasi Davolash Bo’g’imlar chiqishi, klassifikatsiyasi,pataloanatomiyasi Klinikasi Davolash Transiport immoblizatsiya Yatrogeniya Suyaklar sinishi (fractura) ko’p uchraydigan shikastlar turiga kiradi mexanik ta’sir hamda patologik o’zgarishlar natijasida suyaklar butunligi buzilishi bilan ifodalanadi. Singan suyak zarbidan hayotiy muhim organlarni jarohatlanishi: Mn:kalla suyagi va umurtqa pog’onasi singanda bosh yoki orqa miya butunligi buziladi; chanoq suyaklari sinsa, qovuq, to’g’ri ichak yoki siydik yo’lini qovurg’alar singanda esa plevra va o’pkalarni, kamroq jigar , taloq va yurakni zararlaydi. Suyak sinishlari klassifikatsiyasi Suyak sinishining bir necha klassifikatsiyasi bor: 1.Tug’ma sinish-kam uchraydi T ug ‘ruq paytida, keyingi hayot mobaynida ro ‘yobga kelgan sinishlar orttirilgan hisoblanadi. 2.Paydo bo’lish sababiga ko’ra-Travmatik va Patologik sinishlar 1.Travmatik sinishlar kuch ta’sir qilish mexanizmiga ko’ra a)egilgan; b)burilgan (rotatsiya); d)qisilgan (kompressiya); e)to’g’ri urilgan (o’q tegishidan shikastlanish nisbatan kamroq); f)uzilgan sinishlar. 2.Patologik sinishlarning sabablari har xil kasalliklar: osteomiyelit, o’sma, siringomiliya, qon kasalliklari, irsiy kasalliklar, nerv sistemasining ayrim kasalliklari va moddalar almashinuvi sabab bo’ladi. 3.Sinishlar ochiq va yopiq holda ham bo’ladi.Yopiq sinish teri butunligi buzulmagan holda ro’y beruvchi suyak va uning atrofidagi to’qimalarning shikatlanishiga aytiladi. Ochiq sinish jarohat hosil bo’lgan teri butunligi buzulgan holda ro’y beruvchi shikastlanish. Tug’ma sinish Travmatik sinish Patologik sinish Ochiq sinish Yopiq sinish 4.Sinishlar to’la to’la bo’lmagan va suyak yorilishlariga bo’linadi: To’la sinishda suyak butunligi to’la buziladi, to’la bo’lmagan sinishda bir qismi zararlanadi. Suyak yorilganda qismlarga ajralmagan zararlanish ro’yobga keladi. To’la bo’lmagan sinish: bolalarda uchrovchi subperiostal sinish (yashil novda tipiodagi sinish) platinkasining sinishi,kalla suyagi qopqog’i va ichki platinkasining sinishi. 5.Naysimon suyaklarning sinish sohasiga qarab: diafizar, metafizar va epifizar sinishlar farq qilinadi.Metafizar sinishlarda-suyakning (g’alvirak) metafiz qismi zararlanadi,(jipislashgan yoki qoqilgan sinish. Agar sinish chizig’i bo’g’imga kirsa bo’g’im ichi (intraartikulyar) sinish deyiladi. Balog’atga yetmagan yoshlarda shikastlar ta’sirida epifiz uzilishi epifezioliz vujudga kelishi mumkin. Epifizar sinishda ko’pincha bo’g’imga yaqin qismning chiqishi kuzatiladi. 6.Sinish yo’nSuyak yorilishlari Metafiz sinish Epifiz sinish Diafiz sinish 7.Suyak sinishlari oddiy, asoratli, murakkab va kompinatsiyalangan bo’ladi.Asoratli sinish-uzilgan va urilgan zararlanish, bunda suyak siniqlari bilan qon tom irlari, nerv tolalari shikastlanadi,Kompinatsiyalashgan sinish-Mn: son suyagi sinishining kuyish bilan uchrashi. Murakkab sinishlarda esa baravariga zararlanish organizmning a’zo va ayrim qismlarning shikatlanishi Mn: boldir suyaklarining sinishi, parenximatoz organlarining yorilishi-taloq,jigar tarzida kuzatiladi. Suyak siniqlarining quyidagi siljishlari kuzatiladi: 1. Uzunasiga siljish. 2. Yon tomonga siljish. 3. Burchak hosil qilib siljish. 4. Siniq qism larining o ‘z o ‘qi atro fid a aylanishi natijasida kelib chiquvchi periferik (rotatsion) siljish. Patologoanatomik o’zgarishlar Sinishda patologoanatomik o ‘zgarishlami uch bosqichga bo‘lish mumkin: 1.Shikastlanish ta ’siridagi zararlanishlar. 2. Suyak qavarig'i hosil boiishi. 3. Suyak strukturasi tuzilishining qayta tashkil topishi. Shikastlanganda suyak singan joyga qon quyiladi, biriktiruvchi to ‘q ima hujayralari o’ladi. Ley kotsitlarda migratsiya, yallig’lanish infiltratsiy asi va ekssudatsiyasi ro‘yobga keladi. Suyak qvarig ‘ini 4 ta manba tashkil qiladi: periostal, endostal, intermedia va paraossal suyak qavarig’i Bularning ichida eng kuchlisi suyak qavarigining periostal qavati hisoblanadi, chunki u suyak usti pardasidan hosil bolib, bu parda tez regeneratsiya qilish kuchiga ega. Endostal yoki ichki qavat endost hamda suyak iligidan tashkil top adi, bu qavatunchakuchli bolmaydi. Intermedial yoki oraliq qavatnin g taraqqiy oti Gavers kanalchalari hujayralari elementlaridan tashkil topadi va suyak siniqlari qanchalik yaxshi fiksatsiya qilingan bolsa, suyak qavarig’ning bu qavati shiunchalik kam rivojlangan boladi. Qavariqning paraossal qavati singan joy atrofidagi yum shoq to ‘q imalar nechoglik ko ‘p za rarlangan bolsa, shuncha ko‘proq ifodalangan. Periostal va endostal suyak qavarig’ining faoliyati jipslangan suyak siniqlarini qotirish, interm edial qavati esa ularning bitishidir. Fibrinoz qavat quyilgan qonni atrofdagi to ‘qima va ochilib qolgan suyak iligidan saqlaydi. Suyak siniqlari orasini yosh hujayralar toldira boshlaydi, ular atrofdagi to‘qim alariga ham tarqaladi va suyak qavarig’ning granulyatsion bosqichi ro‘yobga keladi. Suyak siniqlari yaxshi jipslashtirilganda («repozitsiya») va ko‘ngildagidek immobilizatsiya qilinganda suyak qavarigi osteoid to ‘qimalardan paydo boladi, yomon repozitsiyada va immobilizatsiyada ko ‘pincha tog‘ay hosil boladi Suyak regeneratsiyasining bitishi yomonlashganda birlamchi suyak qavarig ‘i suyakk a emas, to g ‘a y g a ay lan ish i mumkin yoki qavariqning o ‘sishi biriktiruvchi to ‘qimada qolib ketishi mumkin, unda psevdoartroz soxta bo‘g ‘im hosil bo‘lib, uni davolash uchun operatsiya qilish lozim. Sinish klinikasi. Klinik belgilari mahalliy va umumiy bo’ladi. Umumiy belgilardan ko’pincha travmatik shok zararlangan to’qimalarning yemirilishi natijasida organizmda zaharlanish belgilari ro’yobgab kelishi mumkin. Mahalliy belgilari aniq bo’lganligi uchun diagnoz qo’yish tezlashadi. Ular og’riq, deformatsiya, a’zo funksiyasining buzilishi, singan joyda qo’shimcha harakat paydo bo’lishi qo’l oyoqning qisqarishi yoki uzayishi qon quyilishi va singan suyaklar sohasida krepitatsiya paydo bo’lishi. 1.O’g’riq-shikastlanish paytida yuz beradi; 2.Deformatsiya-singan joy shaklining o’zgarishi; 3.Funksiya buzilishi-kuchli og’riq va g’ayritabiiy harakatlar paydo bo’lishiga sabab bo’ladi; 4.G’ayritabiiy harakat-sinishning to’g’ridan to’g’ri belgisi bo’lib,uzun naysimon suyaklarda aniq namoyon bo’ladi kalta va yassi suyaklar singanda yuqoridagi harakat kam seziladi. 5.Qo’l-oyoqning qisqarushi-mushaklarning spastik qisqarishi natijasida suyak sinib, uzunasiga siljiganda yuzaga keladi. 6.Shish va qon quyilishi-singan joyda har xil bo’lishi mumkin Mn: Yelka suyagi singanda tumshoq to’qimaga 0,5-0,75 litr, son suyagi zararlansa 1,5-2 litr qon qo’yiladi. 7.Krepitatsiya (suyak qirsillashi)-suyak singaning aniq belgisi bo’lib, zararlangan qo’l-oyoqni harakat qildirganda krepitatsiya paydo bo’ladi. Suyak singanda birnchi yordam: 1-Suyak singanda o’g’riq qoldiruvchi dori vositalarini berish; 2-Singan a’zoni harakatini cheklash; 3-Biron bir shoh shabba bilan yoki taxta bilan bog’lash; 4-Agar ochiq sinish bo’lsa qon ketishini to’xtatish infeksiyaning oldini olish. Singan suyakni davolashning asosiy maqsadi anatomik butunligini tiklashdir. Davolash usullari: 1-operativ; 2-konservativ; 3-qo’shma. Davolashda 4 shartga rioya qilinadi: 1.Repozitsiya; 2.Immobilizatsiya va fiksatsiya; 3.Funksional davolash; 4.Suyak qadog’i hosil bo’lishini rag’batlantirish. Qo’l va apparat yordamida repozitsiya Fiksatsiya va immoblizatsiya Funksional davolash Operativ davolash uchun ko’rsatmalar Absalut: Yirik qon tomirlar, nerv, bosh va orqa miyya va ichki azolar shikastlanishi Nisbiy 1 Ochiq sinish 2 parchalanib sinish 3 uzilib sinish Son suyagi boynidan sinishi Yumshoq toqmalar interpozitsiyasi Suyaklar noto’g’ri qiyshiq bitganda Konservativ davo foyda bermasa Operatsiyaga qarshi ko’rsatmalar Bemorning og’ir axvoli: shok ,o’tkir qon yo’qotish Mahalliy va umumiy infeksiya Og’ir yo’ldosh kasalliklar: tubirkuloz ,rak Chiqishlar Suyaklar bo’g’im yuzalarining bir biriga nisbatan turg’un patologik siljishiga chiqish deyiladi. Chiqishlar: Tug’ma Ortirilgan Tug'ma chiqishlar ko’pincha chanoq-son b o ‘g‘imida uchraydi va bolaning ona qornida g’ayritabiiy joylashishi yoki bo‘g ‘imlarning noto‘g‘ri rivojlanishi natijasida kelib chiqishi mumkin. Orttirilgan (travm atik) chiqishlar odatda, shikastlanishdan paydo bo‘ladi, ba’zida suyak va bo‘g‘im larning kasalliginatijasida (tuberkulez, ostomiyelit, o’smalar) patologik chiqishlar ro‘yobga keladi. Siljishiga ko’ra To’liq siljish. Agar siljish natijasida bo‘g‘im yuzalari bir-biriga tegmay qolsa Noto’liq siljish. Qisman tegib tursa Chiqishning joylashgan anatomik soxasiga qarab Yelka chiqishi Son chiqishi va b. Klinikasi Og’riq Chiqqan soxaning majburiy xolati Chiqqan bog’imda chegaralangan xarakat Chiqqan soxaning kaltalashuvi Bo’g’im soxasining shishi Deformatsiya qon quyilish Davolash Yelka chiqqanda ko ‘pincha Gippokrat, Mott (118-rasm), M.Koxxer va Janelidze usullari qo’laniladi. Gippokrat usuli. Shifokor kasal bilan yuzma-yuz zararlangan tomoni bilan o’tiradi va tovonini bemorning qoltig’ig a qo‘yib tiraydi. So‘ngra bemor qo’lini ikki qo’li bilan ushlab, tovoni bilan richagsimon holda qo’ltig’iga bosadi. Traksiya paytida chiqqan yelka suyagi boshchasi bo‘g ‘im kosasiga tushadi. Koxer metodi. Yelka chiqqanda uni o’z o‘rniga solish uchun ko‘pincha shu metod qollaniladi. (120-rasm). Bemor stolga yotqizilgandan keyin xirurgga chiqqan tomondan kasalning boshiga yuz o‘girgan holda quyidagi usul bilan yelka suyagini chiqqan joyiga soladi: 1) bilak bo‘g‘imini bukib,yelka suyagi tanaga taqaladi; 2) yelka pastga tortilib , tashqari tomonga bukiladi (rotatsiya); 3) qo‘l oldindan yuqoriga k o‘tarilib, shu zahotiyoq bilak va panja sog‘lom yelkaga tashlanadi. Janelidze usuli zararlang an qo‘l-oyoqning og‘riqdan charchashi tufayli mushaklainin g fiziologik bo‘shashishiga asoslangan. Yelka chiqishida bemor stol chetiga yotqiziladi, kasalning qo‘li osiltirib qo‘yiladi, boshi esa yonidagi stolga qo‘yiladi. Bemor shunday holatda qo‘lini osiltirib 20-25 daqiqa yotadi, mushaklari charchab bo‘shashadi. Shundan so‘ng xirurg bemor qo‘lini tirsak bo‘g‘imidan bukadi va qo‘lini siltamasdan kuch bilan pastga tortib tashqari tomonga bukadi. Suyakni joyiga solish paytida shiqillagan tovush eshitiladi, b o ‘g‘im esa harakatlanadigan b o‘ladi. Yatrogeniya Yatrogen kasalliklar- tibbiy xizmatchi- larning deontologik xatolari , extiyotsizlik oqibatida aytilgan so’zlari yoki harakatlari oqibatida yuzaga keladigan psixogen buzilishlardir. Kasallikning ichki holatini o'rganish ikki shaxsning psixologik muloqoti hosilasidir. Ulardan biri tibbiyot xodimi - shifokor, hamshira, ikkinchisi esa bemor. Bu o'rinda shifokor, hamshiraning shaxsi bemor ruhiyatiga ta'siri shu qadar kattaki, u hatto (ba'zi bir holatlarda) kasallikning kechishiga ta'sir qilishi ham mumkin. Shifokorlar tomonidan o'tkaziladigan ruhiy muolaja bemorga katta foyda beradi, bunda uning ishonchli so'zi juda katta ahamiyatga ega. Bu so'z shifokorning asosiy qurolidir. Demak, shifokor va hamshiraning so'zi bemorga ham ijobiy, ham salbiy ta'sir etishi mumkin. Shifokor yoki hamshiraning bir og'iz so'zi bemor tuzalishiga yoki uning dardini og'irlashtirib yuborishi, boshqa ikkilamchi kasalliklarni keltirib chiqarishi ham mumkin. Yatrogen kasalliklari shifokor hamshira va sanitarlar xatti-harakatlari va gap-so'zlarning yoki bemorga qilingan boshqa salbiy ta'sirdan kelib chiqadigan xastalikdir. Shuning uchun hamshiralar tibbiy psixologiyaning ahamiyatini boshqa xodimlarga qaraganda puxta va mukammal egallab olishlari va uni amaliyotda qo'llashlari lozim bo'ladi. Bemor yoki sog'lom odamlarning barisi ham tib xodimining noto'g'ri harakati natijasida bir xil ruhiy iztirobga yoki yatrogen kasalligiga duchor bo'lavermaydi. Yatrogeniya nevropat va psixopatlarda juda oson yuzaga keladi. Albatta, bunda ularning gavda tuzilishi va nasliy holatlari hisobga olinadi. Yatrogen kasalliklarga astenik va psixasteniklar moyil bo'lib, ular kelajakdan qo'rqadilar, uni qora tusda ko'radilar va o'zlarini ruhiy, jismoniy holatlaridan doimo hadiksiraydilar. Yatrogeniyaning turlari Psixogen yatrogeniya Dorili yatrogeniya Travmatik yatrogeniya Infeksion yatrogeniya Aralash yatrogeniya Psixogen yatrogeniya Nevroz , psixoz, nevrosteniya, isteriya, fobiya, depressiya , voxima xissi , depressiv va epoxondrik buzilishida namoyon bo’ladi Psixogen yatrogeniya Dorili yatrogeniya Infeksion yatrogeniya Tibbiy muolajalar natijasida infeksion kasalliklarni yuqtirish Travmatik yatrogeniya Bemorlarga fizik va mexanik faktorlar ta’siri natijasida tibbiy jaroxat yetkazish. Bu guruxga quyidagilar kiritiladi: Xirurgik Monipulyatsion Tibbiyotda to’satdan olingan travmalar, kuyish (nur, termik, kimyoviy) va travma oqibatlari Yatrogeniya ahamiyati, dolzarbligi, hozirgi zamonning “agressiv” tibbiyot bilan bog’liqligi Tib amaliyotida yatrogen kasalliklarga sabab bo 'ladigan 4 asosiy omilni nazarda tutish kerak: 1. Bemorning anamnezini y’ig'ish. 2. Bemorning ichki holatini o'rganish. 3. Laborator tahliliga baho berish. 4. Tashxis va kasallik oqibatini aniqlash. O'zaro muloqot chog'ida bemorning oldin boshidan kechirgan kasalliklariga ham katta ahamiyat berish zarur, shuningdek, kasallik etiologiyasini va patogenezini o'rganishda bemorni ta'sirlab qo'yishdan ehtiyot bo'lish kerak. Ayniqsa, xavfii o'sma, yurak xastaligi va uyida, yaqinlarida ruhiy kasalligi mavjud bo'lgan bemorlarga nisbatan nihoyatda ehtiyotkorlik va muloyimlik bilan muomala qilish talab etiladi. Ba'zi yatrogen kasalliklarning paydo bo'lishi bevosita instrumental yoki laborator tekshirishlarga bog'liq. Ayniqsa bunda qon, siydik va boshqalarning noto'g'ri tahlili sabab bo'ladi. Rentgenologik va ultratovush tekshirishlarning natijalarini ehtiyotsizlik bilan aytish ham yatrogeniyaga sabab bo'lishi mumkin. Shuni unutmaslik kerakki, qishloq varchlik punkti (QVP) ambulatoriya, poliklinika, qabul bo'limlarida, shifoxonada bemorga, avvalambor, ruhiy tinchlik yaratib berish kerak, chunki bu holat davolashning samarali quroli hisoblanadi. Yatrogeniya mexanizmlari hali to'lato'kis o'rganilmagan, chunki shu damgacha tana va run bir-biridan ajratilgan holda o'rganilmoqda. Umuman aytganda, har qaysi tibbiyot xodimi bemor bilan suhbatni to'g'ri tashkil qilishi, uning ishonchini qozonishi, o'zaro munosabat oralig'ini saqlashi, o'ziga ishontira olishi, unga hamdard bo'lib, imkon qadar aniq javob qaytara olishi darkor. Tib xodimlarining har bir xatti-harakati va gap-so'zlari bemorga yaxshi kayfiyat bag'ishlaydi va uni ruhan tetik qiladi. Shifokor bemor bilan birinchi uchrashuvidanoq uning ruhiy holatiga nisbatan nihoyatda ehtiyotkorlik bilan muloqot qilish mahoratini takomillashtirib borish yatrogeniyaning oldini oladi. TRANSPORT IMMOBLIZATSIYASI Immobilizatsiya– deb, tana qismlari shikastlanganda shikastlanish sohasiga tinch holat yaratib berish yoki harakatni kamayti rishga aytiladi. Transport immobilizatsiyasi – shikastlanganlarni statsionarga evakuatsiya qilish vaqtidagi immobilizatsiyasi.Shikastlanganlarni statsionarga yotqizilgach, vaqtinchalik bo’lgan transport immobilizatsiyasini davolash yoki doimiy immobilizatsiya bilan almashtiriladi. Transport immobilizatsiyasi shikastlanish ro’y bergan joyda qilinadi. Suyaklari singan shikastlanganlarni immobilizatsiyasiz ko’tarish yoki ko’chirish mumkin emas, chunki bunday holat singan suyak bo’laklarini siljib, nerv va yirik qon tomirlarni zararlanish, infektsiyani tez tarqalishiga olib keladi. Immobilizatsiya qilish uchun taxtakach va qo’l ostidagi materiallar qo’llaniladi. Transport immobilizatsiyasi uchun maxsus standart taxtakachlar ishlatiladi. Standart transport taxtakachlari mahkamlovchi va cho’zish bilan mahkamlovchi taxtakachlarga bo’linadi. Mahkamlovchi taxtakachlar ko’proq ishlatiladi. Bularga fanerli, kartonli, simli narvonsimon taxtakachlar kiradi. Cho’zish bilan mahkamlovchilarga Diterixs taxtakachi kiradi. Qo’llar shikastlanganda transport immobilizatsiyasi. Elka suyagining yuqori 1/3 qismi singanda qo’lni tirsak bo’g’imida to’g’ri burchak hosil qilib buklanadi. Tana shikastlangan tomonga engashadi, shu tomondagi qo’ltiq ostiga paxta-dokali yostiqcha qo’yiladi va bint yordamida ko’krak qafasiga mahkamlab qo’yiladi. Shu holatda bilak kosinkaga osib qo’yiladi, elka tanaga mahkamlab qo’yiladi. Elka suyagining o’rta qismi singanda simli narvonsimon taxtakach yordamida immobilizatsiya qilinadi. Taxtakachni paxta bilan qoplab olinadi, bunda taxtakach elka va tirsak bo’g’imiga mahkamlanadi. Avv Avval elka va bilak o’lchab olinadi va to’g’ri burchak ostida buklanadi, ikkinchi tomoni orqada buklanadi. Qo’ltiqqa yostiqcha qo’yilib, mahkamlanadi. Singan qo’lni buklangan taxtakachga joylashtirilib, mahkamlanadi, taxtakachni esa tanaga bintlab qo’yiladi. Elka suyagining pastki 1/3 qismi singanda taxtakachni kaft- barmoq bo’g’imlarigacha etadigan qilib buklanadi va elkaning elkaning o’rta qismi singanda qo’yiladigan holda immobilizatsiya qilinadi. Bilak suyagi singanda simli narvonsimon va to’rsimon taxtakachlar qo’llaniladi. Taxtakachni elka suyagining o’rtasidan kaft-barmoq bo’g’imlarigacha qo’lning tashqi tomonidan qo’yiladi. Tirsak bo’g’imi to’g’ri burchak ostida buklangan bo’ladi, kaft ochilgan, qoringa yaqinlashtirilgan bo’ladi. Kaftgaqattiq yostiqcha qo’yilib, taxtakach qo’l bilan mahkamlanadi va bilak kosinkaga osib qo’yiladi. Fanerli taxtakach qo’llanilganda unga paxta qo’yiladi. Bilak-panja bo’g’imi va barmoqlar singanda simli narvonsimon va to’rsimon taxtakachlardan foydalaniladi. Taxtakachni avval paxta bilan o’ralib, kaft tomondan barmoqlarning uchidan to tirsakkacha qo’yiladi. Og’irroq shikastlanganda qo’shimcha taxtakach orqa tomondan ham qo’yiladi, kaftga qattiq valik qo’yib, taxtakachni qo’lga mahkamlanadi. Barmoqlarning uchi qon aylanishini kuzatib turish maqsadida ochiq qoldiriladi. Oyoqlar shikastlanganda transport immobilizatsiyasi.Son suyagi singanda chanoq-son, tizza va boldir-tovon bo’g’imi immobilizatsiya qilinadi. Buning uchun standart Diterixs taxtakachi qo’llaniladi. Bunda immobilizatsiyadan tashqari oyoqni cho’zish ham mumkin.Son suyagi singanda narvonsimon taxtakachlardan ham foydalanish mumkin. Standart taxtakachlar bo’lmagan hollarda qo’l ostidagi materiallardan foydalanish mumkin(yog’och, taxta, chang’i va boshqalar) yoki autoimmobilizatsiya qilinadi, ya’ni singan oyoqni sog’ oyoqqa bog’lanadi. Boldir suyagi singanda standart simli narvonsimon taxtakachlardan foydalaniladi. Taxtakach boldirga moslanadi, paxta yoki biror yumshoq material bilan qoplanadi, oyoqning orqa tomonidan dumba bo’g’imigacha olib boriladi, yon tomonidan qo’shimcha 2 ta fanerli taxtakachlar qo’yiladi. Taxtakach, tizza va boldir- tovon bo’g’imini qoplashi kerak. Taxtakachni oyoqqa bint bilan bog’lab qo’yiladi. Umurtqa pog’onasi shikastlanganda immobilizatsiya qilish. Bunday shikastlanganlarni ehtiyotlik ilan qattiq taxtali zambillarga orqasi bilan yotkiziladi. Taxta yuo’lmasa, oddiy zambillarga qorin bilan yotkizilib, boshi va elkalari tagiga yostiqcha qo’yiladi E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!