Загрузил axliyor axrorov

Травма узбекча 1

реклама
Шикастлар.
Травматизм.
Организмнинг
шикастларга умумий
реакцияси хакида
тушунча. Травматик
шок.
Маърузанинг максади:
1.
Талабаларга шикастлар ва шикастланиш хакида
тушунча бериш.
2.
Талабаларни шикастланишга организмнинг
умумий реакцияси билан таништириш.
3.
Талабаларга травматик шокнинг ривожланиш
патогенези ва даволаш тамойилларини
тушунтириш
Шикаст деб ташки мухит
омилларининг инсон
организмига таъсири натижасида
аъзо ва тукималарда кузатилувчи
анатомик ва физиологик
узгаришлар йигиндисига
айтилади.
Шикастланиш хакида тушунча
Шикастланиш деб – маълум бир мухитда маълум
бир вактда, маълум бир ахоли гурухида (кишлок
хужалиги, ишлаб чикаришда, спортда ва хоказо)
кузатилувчи шикастларнинг йигиндисига айтилади.
Шикастланишни аниклаш учун шикастларни учрашини,
сабабини ва содир булган атроф мухитини урганиб
чикиш лозим.
Юкорида
курсатилган
сабабларни
урганиш,
шикастланиш профилактикаси учун катта ахамиятга эга.
Шикастланиш турлари:
1) ишлаб чикаришга боглик
2) ишлаб чикаришга боглик булмаган
Шикастланган беморлар умумий хирургик беморларнинг 30-35% ини
ташкил килади.
Улим даражасига кура шикастланиш кон-томир касалликларидан
кейин, усма касалликлари билан бир каторда 2-3- уринни эгаллайди.
Шикастланиш мехнат кобилиятини йукотиш сабабларининг ичида
учинчи уринни эгаллайди. Эркакларда травматизм аёлларга нисбатан
икки марта купрок учрайди.
Умумий касалланиш структураси ичида шикастланиш 40 ёшгача
булган одамлар ичида биринчи уринни эгаллайди.
Шикастланган беморларнинг 8-10% кисми госпитализация килишга
мухтож буладилар.
Хар хил шикастланишлардан улим даражаси Узбекистонда 100.000
ахолига 230 та кишига, АКШ да – 80 та, оврупо мамлакатларида эса –
40-50 кишига тугри келади.
Узбекистонда барча холатларнинг тахминан ярмини маиший, 40%
кисмини транспорт, 5-6% кисмини ишлаб чикариш билан боглик
булган шикастланиш ташкил килади. Аькоголизмга чалинган
беморлар орасида айникса шикастланишлар куп учрайди.
Куйидагича шикастловчи агентлар
мавжуд:
 механик
 электрик
 термик
 кимёвий
 нурли
 рухий
ШИКАСТЛАРНИНГ ТАСНИФИ:
1. Ишлаб чикариш билан боглик булмаган:
- транспорт: темир йул, автомобил ва трамвай
- Пиёдаларда
- маиший
- спорт
-Табиий ходисалар (катастрофалар) вактида олинган
шикастлар
2. Ишлаб чикариш билан боглик булган шикастлар:
саноат, кишлок хужалиги
3. Атайлаб килинган шикастлар: харбий, касддан
килинган шикастлар, уз-узига килинган
суикасдлар
Шикастларни келтириб чикарувчи факторга кура: механик,
термик, кимёвий, электрик, нурланиш,
рухий, операцион, тугурук ва бошкалар.
Ташки куринишига кура: очик ( тери ва шиллик каватларни
очилиши) ва епик, юзаки ва тешиб кирувчи.
Шикастланган тана кисмига кура: бош мия, кукрак кафаси, тана,
оек ва куллар.
Шикастланган тукимага кура: тери, шиллик кават,
пайлар,
мушак, суяк, бугим, аъзолар
Оддий шикаст – бир хил тукималар шикастланишига айтилади.
Мураккаб шикаст - хар хил тукималар шикастланишига айтилади
Бир хил (однородная) шикаст – шикастланиш сабаби битта булган
шикастлар
Комбинациялашган – шикаст сабаблари бир неча хил булса
( масалан механик ва термик шикастлар бир вактда булса)
Ишлаб чикаришга боглик
шикастланишлар куйидагича булади:
Саноат билан боглик
Кишлок хужалиги билан боглик
Ишлаб чикаришга боглик булмаган
шикастланишлар куйидагича булади:
Транспорт
Кишлок-хужалик
Болалар
Спорт
Темир йул
Шикастланишни купайиши
сабаблари:
- Саноатни ривожланиши
- Кишлок хужалиги
индустриализацияланиши
- Транспорт йул харакатини ошиши
Шикастланишни хисобга олиш ва
профилактикаси учун куйидаги
курсаткичлар ахамиятга эга:
 - шикаст олинган пайтдаги мухит
 - шикаст олинган вакти ва жойи
 - шикаст тури
Шикастланишни профилактика ишларида
катнашадилар:
 - Ишлаб чикариш корхонасининг рахбарлари
 - Техника хафвсизлиги инженерлари
 - Давлат автоинспекцияси ходимлари
 - Яшаш учун курилган биноларни эксплуатация килиш ходимлари
 - Мактаб, богча хизматчилари
 - Согликни саклаш тизими ходимлари
Шикастланиш профилактикаси:
ишга кабул килиш вактида:
-
-
-
Таллукли укув ишларини утказиш
Техника хавфсизлиги коидалари билан таништириш
Механизмлар ва машиналар турли химоя воситалари билан
таъмирланади
Ишчилар химоя кийимлари, кулкоп, кузойнаклар билан
таъминланадилар
йул харакати хавфсизлиги учун:
Чоррахаларда светофорлар урнатилади
Пиеда юрувчи ахоли учун утар жойлари ва туннеллар
курилади
Транспорт воситаларини доимий равишда техник назоратдан
утказилади
Мактабда йул коидалари ургатилади
Шикастланиш касаллиги
Шикастланиш
касаллиги–
бу
шикастланиш
натижасида организмнинг хает фаолиятини бузилишидир. Бу
бузилишлар асосида гомеостазнинг бузилиши етади, ва
комплекс узгаришлар билан намоен булади. Марказий нерв
системасининг марказий регуляцияси бузилганда хаётга хавф
тугдирувчи асоратларни келтириб чикаради. (И.И.Дерябин).
Механик шикаст
Электр шикаст
Термик шикаст
Кимёвий шикаст
Нурлардан шикастлар
Очик,операцион шикаст
Кушма шикастлар – бир вактни узида бир неча тизимларни
шикастлар (масалан, бош мия чайкалиши, суякларни
синиши ва бугимларни чикиши).
Бевосита (тугридан тугри) шикастлар – шикастловчи
агентнинг таъсир килган жойида хосил булади.
Билвосита шикастлар – шикастловчи агент таъсир килиш
жойидан маълум бир масофада шикаст хосил булади.
Шунингдек алохидалашган ва кушма шикастлар
(политравма) булиши мумкин.
Шикастлар уткир ва сурункали булади.
Шикастларнинг хавфи ва асоратлари
Шикастларнинг хавфлари куйидаги гурухларга булинади:
Шикастланган вактда руй берадиган хавф:
а) кон кетиш б) коллапс в) хушдан кетиш г)травматик шок д)
хает учун мухим аъзоларни шикасти
Якин вакт ичида руй берадиган хавф, (бир неча соат дан ва
хафта ичида руй беради) а) маххаллий йирингли инфекция
б) умумий йирингли инфекция в)травматик токсикоз
Кеч руй берадиган хавф ва асоратлар
а) сурункали остеомиелит б) трофик яралар
в)контрактура, г) тукима ва аъзоларнинг хар хил анатомик ва
функционал етишовчилиги
Шикастлар огирлик даражаси ва
асоратларини куйидаги шарт
шароитларга кура аникланади
- Шикастларга олиб келган омил ва унинг
таъсир механизми.
- Шикаст вактида аъзо ва тукималарни
анатомо-физиологик холати
- Шикастланувчи аъзо еки тукимада
патологик холатларни бор еки йуклиги
- Шикаст содир булган вактда атроф
мухитнинг холати.
Шикастлар булган беморларни
текширишни узига хослиги
1. Шикастланган соханинг ташки куриниши- шикастнинг
огирлик даражасига хар доим хам тугри келмайди. Масалан,
кукрак кафасидаги кичик тешиб кирувчи жарохат, ички
аъзоларнинг шикастланиши билан кечади.
2. Симптомлари яккол булган шикастланиш, хар доим хам инсон
хаетига хавф солавермайди. Кушма шикастланишларда
ахамиятли булган шикастланишлар тананинг бошка кисмларида
булиши мумкин. Масалан кул ва оёклардаги катта яккол
жарохатида , бош мия шикасти еки жигар ёрилиши хам учраши
мумкин.
3. Шикастланишларда умумий узгаришлар (шок, уткир анемия,
травматик токсикоз) содир булади. Уларни уз вактида аниклаш
бахолаш ва даволаш лозим.
Шикастланиш хакида тушунча
Шикастланиш деб – маълум бир мухитда маълум
бир вактда, маълум бир ахоли гурухида (кишлок
хужалиги, ишлаб чикаришда, спортда ва хоказо)
кузатилувчи шикастларнинг йигиндисига айтилади.
Шикастланишни аниклаш учун шикастларни учрашини,
сабабини ва содир булган атроф мухитини урганиб
чикиш лозим.
Юкорида
курсатилган
сабабларни
урганиш,
шикастланиш профилактикаси учун катта ахамиятга эга.
Шикастланиш турлари:
1) ишлаб чикаришга боглик
2) ишлаб чикаришга боглик булмаган
Ишлаб чикаришга боглик
шикастланишлар куйидагича булади:
Саноат билан боглик
Кишлок хужалиги билан боглик
Ишлаб чикаришга боглик булмаган
шикастланишлар куйидагича булади:
Транспорт
Кишлок-хужалик
Болалар
Спорт
Темир йул
Шикастланган беморлар умумий хирургик беморларнинг 30-35% ини
ташкил килади.
Улим даражасига кура шикастланиш кон-томир касалликларидан
кейин, усма касалликлари билан бир каторда 2-3- уринни эгаллайди.
Шикастланиш мехнат кобилиятини йукотиш сабабларининг ичида
учинчи уринни эгаллайди. Эркакларда травматизм аёлларга нисбатан
икки марта купрок учрайди.
Умумий касалланиш структураси ичида шикастланиш 40 ёшгача
булган одамлар ичида биринчи уринни эгаллайди.
Шикастланган беморларнинг 8-10% кисми госпитализация килишга
мухтож буладилар.
Хар хил шикастланишлардан улим даражаси Узбекистонда 100.000
ахолига 230 та кишига, АКШ да – 80 та, оврупо мамлакатларида эса –
40-50 кишига тугри келади.
Узбекистонда барча холатларнинг тахминан ярмини маиший, 40%
кисмини транспорт, 5-6% кисмини ишлаб чикариш билан боглик
булган шикастланиш ташкил килади. Аькоголизмга чалинган
беморлар орасида айникса шикастланишлар куп учрайди.
Шикастланишни купайиши
сабаблари:
- Саноатни ривожланиши
- Кишлок хужалиги
индустриализацияланиши
- Транспорт йул харакатини ошиши
Шикастланишни хисобга олиш ва
профилактикаси учун куйидаги
курсаткичлар ахамиятга эга:
 - шикаст олинган пайтдаги мухит
 - шикаст олинган вакти ва жойи
 - шикаст тури
Шикастланишни профилактика ишларида
катнашадилар:
 - Ишлаб чикариш корхонасининг рахбарлари
 - Техника хафвсизлиги инженерлари
 - Давлат автоинспекцияси ходимлари
 - Яшаш учун курилган биноларни эксплуатация килиш ходимлари
 - Мактаб, богча хизматчилари
 - Согликни саклаш тизими ходимлари
Шикастланиш профилактикаси:
ишга кабул килиш вактида:
-
-
-
Таллукли укув ишларини утказиш
Техника хавфсизлиги коидалари билан таништириш
Механизмлар ва машиналар турли химоя воситалари билан
таъмирланади
Ишчилар химоя кийимлари, кулкоп, кузойнаклар билан
таъминланадилар
йул харакати хавфсизлиги учун:
Чоррахаларда светофорлар урнатилади
Пиеда юрувчи ахоли учун утар жойлари ва туннеллар
курилади
Транспорт воситаларини доимий равишда техник назоратдан
утказилади
Мактабда йул коидалари ургатилади
Шикастланиш касаллиги
Шикастланиш
касаллиги–
бу
шикастланиш
натижасида организмнинг хает фаолиятини бузилишидир. Бу
бузилишлар асосида гомеостазнинг бузилиши етади, ва
комплекс узгаришлар билан намоен булади. Марказий нерв
системасининг марказий регуляцияси бузилганда хаётга хавф
тугдирувчи асоратларни келтириб чикаради. (И.И.Дерябин).
Шикастланиш
касаллигининг турлари
1. Асоратланмаган шикастланиш касаллиги
2. Асоратланган ижобий тугайдиган
шикастланиш касаллиги
3. Асоратланган салбий окибатга олиб борувчи
шикастланиш касаллиги
Шикастланиш касаллигини даврлари:
Биринчи давр – травматик шок (уткир давр) – бир неча соат
давом этиб, АКХ камайиши, юрак кон томир тизимининг
етишмовчилиги, микроциркуляцияни бузилиши
ва гипоксияни
ривожланиши билан характерланади. Бу даврда аденогипофиз
ва буйрак усти безларининг пустлок кисми гармонларини
ортиши кузатилади. Бу даврда беморга шошилинч даволаш
чоралари курсатилади.
Иккинчи давр – нисбий урганиш (адаптация) ва эртанги
асоратлар булиш даври- 7 суткагача давом этади,
гипоксиянинг камайиши ва беморнинг ахволи яхшиланиши
билан
характерланади.
Бу
даврда
асоратлар
профилактикаси олиб борилади.
Учинчи давр – кечки асоратлар даври (кечки
постравматик) – факатгина асоратлар
ривожланган беморларда булади. Бу даврда
асоратларни даволаш ишлари олиб борилади
Туртинчи давр – согайиш даври.
Шикастланганларнинг тулик согайиши бир неча
кундан йилларгача булади. Бу даврда беморда
реабилитация ишлари олиб борилади..
Ёпик шикастлар
Тери ости ег кавати, мушак, фасция,
пай, боглам, кон, нерв томирларини, ички
паренхиматоз аъзоларнинг тери ва
шиллик каватлар бутунлиги сакланган
холда шикастланиши ёпик шикастланиш
дейилади
Ёпик шикастланишларга: лат ейиш,
чайкалиш, пайлар чузилиш, йиртилишлар
ва паренхииматоз аъзоларнинг шикасти
киради
 Лат ейиш
– тукима еки аъзоларни
бутунлиги
сакланган
холда
шикастланиши.
Симптомлар
шикастланган тана кисмига, шикастловчи
факторнинг огирлиги ва таъсир тезлигига
боглик.
 Клиникаси – огрик, шиш, кон куйилишлар,
терининг кизариши еки кукариши ва шу
тукима еки аъзо функциясини бузилиши.
 Даволаш – огриксизлантириш, 2-3 кун
давомида совук ва
сикувчи боглам.
Гематома хосил булган холда пункция
килиш, бушликни бушатиш ва у ерга
антибиотиклар
юбориш
лозим.
Гематомалар сурилиши еки йиринглаши
мумкин.
Чайкалиш – юмшок тукиманинг ёпик
механик
шикастланиши
булиб,
тукималар функциясининг бузилиши ва
морфологик
узгаришларнинг
булмаслиги
билан
характерланади.
Чайкалиш
огирлиги
шикастловчи
сабабнинг
кучига,
таъсир
вактига,
консистенциясига
боглик.
Патологоанатомик куриниши – махаллий
кон
куйилишлар,
хужайра
органелларининг
деструкцияси
ва
майда кон томирларда кон котишлари
аникланади.
Чайкалиш клиникаси
тукимадаги
микроскопик узгаришларга боглик.
Махаллий
симптомлари:
огрик,
сезувчанликни сусайиши ва тери рангини
узгариши. Шикастловчи сабабни таъсири
узок
вакт
давом
этади
(айникса
вибрацион ускуналарнинг)
тукимадаги
морфологик узгаришлари
якколрок,
шунга кура тукима функцияси хам
бузилади.Шу вактда вибрацион касаллик
бошланади.
Юмшок
тукималарни
чайкалиши
жуда
кам
учрайди.
Шикастловчи сабаби кучли булганида
бош мия чайкалиши ва кукрак кафаси
аъзоларининг чайкалиши кузатилади.
Чузилиш – мушак ва пайларни епик
шикастланиши
Чузилишлар
карши куч
хисобланади.
асосан
икки
карама
еки тана фиксацияси
вактида тортувчи куч таъсирида руй
беради.
Чузилишлар
клиникаси
даволаниши лат ейишга ухшаш.
ва
Узилиш
–
тукималарни
анатомик
бутунлиги
бузилиб кечадиган шикастланишга айтилади.
Тукима
эластиклигидан ортик куч таъсирида
узилиш руй беради. Терининг эластиклиги кучли
булганлиги сабабли тери узилиши кам учрайди,
лекин териости ег тукимаси, мушак, фасция ,
пайлар ва богламлар узилиши купрок учрайди.
Клиникаси.
Узилиш сохаси огрик, шиш ва кон
куйилишлар кузатилади. Узилишлар тулик еки
тулик
булмаган
булади.
оператив даволанади.
Тулик
узилишлар
ШОК КЛАССИФИКАЦИЯСИ













1. Келиб чикишига кура :
- гиповолемик (травматик, куйиш, операцион,
геморрагик)
- анафилактик, кардиоген, септик
2. ОГирлик даражасига кура
- компенсирлашган
- декомпенсирлашган
- паралитик
3. Ривожланиш вактига кура:
- бирламчи, эрта
- иккиламчи, кечки еки токсик
4. Даврларига кура:
- эректил
- торпид
ТРАВМАТИК ШОК
Травматик шок – организмдаги айланувчи кон хажмини кескин
камайиши ва капилляр кон айланишини кескин бузилиши билан кечувчи
шок. Микроциркуляциянинг кескин бузилиши натижасида хаетий зарур
тукима ва аъзолардаги гипоксия холатидан улим холати вужудга келади.
(Fine таърифига кура - учта «Г» - гиповолемия, гипотензия, гипоксия –,).
 Эректил давр
шокнинг бошланиш
вактида булиб, кучли огрик ва беморнинг
чукур рухий психик безовталаниши билан
кечади. Бу давр киска муддатли бир неча
сониялардан ярим соатгача давом этиши
мумкин.
Н.И.Пирогов
бу
даврни
куйидагича
тарифлаган:
«агарда
шикастланган
беморда,
беморда
хансираш, инграш ва кийкирик эшитилса,
юзлари
чузинчок,
уткир,
кийшайган,
окарган булиб колса ва тортишишлар
кузатилса, томир уришининг тезлашиши
ва таранглашиши кузатилса, нафас
олиши
киска
ва
юзаки
булса,
шикастланишнинг
кандай
булишига
карамай даволашга шошилиш керак».
Торпид даврни
Н.И.Пирогов
куйидагича
тасвирлайди: «боглов пунктида кул еки оеги
узилган котиб колган бемор кимирламай ётибди:
у бакирмайди ва товуш чикармайди, шикоят
килмайди,
хеч кандай харакат килмайди ва
харакатни талаб килмайди; танаси совук, юзи
уликникидек окарган; караши узокка такалган,
пульси ипдек булиб зурга пайпасланади.
Берилган саволларга жавоб бермайди ёки
шивирлаш билан жавоб беради, нафас олиши
хам жуда суст эшитилади. Жарохат ва тери
сезувчанликни йукотган, агарда осилиб турган
катта нерв томири бирор нарса билан
таъсирланса
бемор
юзидаги
мимик
мушакларни кискариши билан жавоб беради.
Базилари да бундай холат улимгача давом
этади».
Шокнинг клиник куринишига кура
куйидаги даражалари мавжуд:
I даража – умумий ахволи уртача
огирликда, пульс 80-100 марта, юкори АКБ 90
мм см уст.
 - II даража
– беморнинг ахволи огир,
пулснинг тезлашиши
100-140 мартагача
минутига , АКБ пасайиши 90-70 мм см. уст.
 - III даража - беморнинг ахволи жуда огир,
пульс 120-160 марта минутига, АКБ 70-50 мм
см.уст.
 - IV даража (агония олди) беморнинг ахволи
жуда огир, пульс факатгина магистрал кон
томирларда пайпасланади, максимал АКБ
50 мм см. уст. ёки аникланмайди.
 Травматик шокни даволаш
олиб борилиши керак.
патогенетик ва
комплекс равишда
 Шокни даволашнинг асосий боскичлари:
 МНС
кузгалувчанлигини
пасайтириш
лозим
(наркотиклар,
антигистамин дори воситалари, новокаин блокадалари, даволовчи
наркоз).
 Гемодинамикани нормаллаштириш ва кон хажмини тулдириш
(полиглюкин, реополиглюкин, макродекс, альбумин, желатинол,
гелафузоль, физиологик аралашалар).
 Кислород ингаляцияси,
оксигенация.
сунъий
нафас
олдириш,
гипербарик
Diagnostic Aids
 Standard trauma labs
 CBC, K, Cr, PTT, Utox, EtOH, ABG
 Standard trauma radiographs
 CXR, pelvis, lateral C-spine (traditionally)
 CT/FAST scans
 Pt must be monitored in radiology
 Pt should only go to radiology if stable
Simple Pneumothorax
Tension Pneumothorax
How do you treat this?
Hemothorax
Is this patient lying or upright?
Widened Mediastinum
What disease process does this indicate?
Bilateral Pubic Ramus Fractures and
Sacroiliac Joint Disruption
What should this injury make you worry about?
Epidural Hematoma
Subdural Hematoma with SAH
Abdominal Trauma
 Common source of traumatic injury
 Mechanism is important
 Bike accident over the handlebars
 MVC with steering wheel trauma
 High suspicion with tachycardia, hypotension, and abdominal
tenderness
 Can be asymptomatic early on
 FAST exam can be early screening tool
Abdominal Trauma
 Look for distension, tenderness, seatbelt marks, penetrating trauma,
retroperitoneal ecchymosis
 Be suspicious of free fluid without evidence of solid organ injury
Splenic Injury
 Most commonly injured organ in blunt trauma
 Often associated with other injuries
 Left lower rib pain may be indicative
 Often can be managed non-operatively
Blood from spleen
Tracking around
liver
Spleen with surrounding
blood
Liver injury
 Second most common solid organ injury
 Can be difficult to manage surgically
 Often associated with other abdominal injuries
Liver contusions
What’s wrong with this picture?
Trace the Diaphragm
Outline. Where is the
Diaphragm on the left?
Abdominal contents
Up in the chest on the
left
 May only see the nasogastric tube appear to
be coiled in the lung.
 Left > right due to liver protection of the
diaphragm.
Hollow Viscous Injury
 Injury can involve stomach, bowel, or mesentery
 Symptoms are a result from a combination of blood
loss and peritoneal contamination
 Small bowel and colon injuries result most often from
penetrating trauma
 Deceleration injuries can result in bucket-handle
tears of mesentery
 Free fluid without solid organ injury is a hollow viscus
injury until proven otherwise
Mesenteric and bowel injury
bowel
mesentery
Mesenteric and bowel injury from blunt abdominal
trauma. Notice the bowel and mesenteric disruption.
CT Scan in Trauma
 Abdominal CT scan visualizes solid organs and vessels well
 CT does NOT see hollow viscus, duodenum, diaphram, or
omentum well
 Some recent surgery literature advocates whole body scans on
all trauma
 Keep in mind that there is an increase in mortality related to cancer
from CT scans
FAST Exam
 Focused Abdominal Scanning in Trauma
 4 views: Cardiac, RUQ, LUQ, suprapubic
 Goal: evaluate for free fluid
See normal
Liver and kidney
Free fluid in Morrison's
Pouch between liver and
 momor
Morrison’s pouch
Disposition of Trauma Patients
 Dictated by the patient’s condition and
available resources i.e. trauma team
available
 OR, admit, or transfer
 Transfers should be coordinated efforts
 Stabilization begun prior to transfer
 Decompensation should be anticipated
 Serial examinations
 CHI with regain of consciousness
 Abdominal exams for documented blunt trauma
 Pulmonary contusions with blunt chest trauma
Summary
 Trauma is best managed by a team approach (there’s no “I” in
trauma)
 A thorough primary and secondary survey is key to identify life
threatening injuries
 Once a life threatening injury is discovered, intervention should
not be delayed
 Disposition is determined by the patient’s condition as well as
available resources.
Скачать