Машѓулияти 2. Консепсияи тарбия – омили муњими муосиркунонии корњои тарбиявї дар муассисањои тањсилоти миёнаи умумї Консепсияи миллии тарбия дар Љумњурии Тољикистон мутобиќи моддаи 17 Ќонуни конститутсионии Љумњурии Тољикистон «Дар бораи Њукумати Љумњурии Тољикистон» ва моддаи 4 Ќонуни Љумњурии Тољикистон «Дар бораи маориф» Њукумати Љумњурии Тољикистон бо Ќарори Љумњурии Тољикистон аз 3 марти соли 2006, № 94 тасдиќ шудааст. Кори гурўњї: Зарурати тањия ва ќабули Консепсияи миллии тарбия дар Љумњурии Тољикистон; Мафњум, маќсад, вазифа ва заминањои тарбияи миллї; Унсурњои таркибї ва мазмуни тарбияи миллї; Марњилањои тарбияи миллї; Роњњо ва заминањои амалї гардидани Консепсияи тарбия (КМТ); Натиљаи Консепсияи миллии тарбия (КМТ). Консепсияи миллии тарбия ѓайр аз «муќаддима» ќисмњои зерин дорад: 1. Зарурати тањия ва ќабули консепсияи милли тарбия. 2. Асоси методологї ва сиёсати давлатї дар соњаи тарбия. 3. Унсурњои таркибї ва мазмуни тарбияи миллї. 4. Марњилањои тарбияи миллї. 5. Роњњо ва заминањои амалї гардидани консепсияи миллии тарбия. 6. Натиљаи консепсияи миллии тарбия. Вазифањои асосии маќомоти давлатии соњаи маориф, ки Ќонсепсияи миллии тарбия муайян кардааст: давлат муассисањои давлатии таълим ва тарбияро барои тарбияи шањрвандон таъсис дода, шароит муњайё месозад, ки: - дар љомеа ба дигараќидагї, озодии сухан, виљдон, шањрвандон дар њаёти сиёсї дар доираи ќонун касе халал нарасонад; - тавассути адабиёти илмию оммавї, бадеї, ва аз тариќи ахбори умум маводи дорои мазмуни тарбияи миллї ба шањрвандон дастрас гардад. Вазифањои асосии маќомоти давлатии соњаи маориф, ки Ќонсепсияи миллии тарбия муайян кардааст: вазорати маорифи Љумњурии Тољикистон дар ин самт корњои зеринро амалї мегардонад: - таљдиди назар намудани наќшаю барномањои таълим, китобњои дарсї бо маќсади пурќувват намудани самти амалию тарбиявии онњо ва ноил шудан ба гуманнизатсияи мазмуни таълим; - тарбияи маниши (характери) миллї ва тафаккури миллї; - тањияи талаботи умумї ва ягонаи тарбияи кўдакону наврасон ва љавонон дар муассисањои таълим, оила ва љойњои љамъиятї; - тањияи системаи корњои тарбиявї, ки тавассути онњо падару модарон њамчун шарики доимии мактабу муаллим љалб карда мешаванд; - ташкили вохўрињо ва сўњбатњои мунтазами одамони машњур, роњбарони муассисаю вазоратњо бо наврасону љавонон; - пурзўр намудани мавзўъњои тарбиявии барномањои курсу семинарњои такмили ихтисоси муаллимон, роњбарони синфњо; - мавриди тањлилу тањќиќ ва мавзўъњои корњои курсию дипломї ќарор додани масъалањои тарбияи миллї, аз ќабили тафаккури миллї, худшиносї, вањдат ва ифтихори Кори гурўњї: Вазифањои асосии муассисањои таълимию тарбиявии томактабї ва тањсилоти миёнаи умумї дар њамкорї бо АВО ва роњњои амалї намудани онро муайян намоед. Унсурњои таркибии тарбияи миллї аз инњо иборат аст: Тарбияи ѓоявї. Тарбияи миллї. Тарбияи хештаншиносї ва худогоњии миллї. Тарбияи ватанпарастї. Тарбияи ахлоќї ва маънавї. Тарбияи маърифат. Тарбияи њуќуќї. Тарбияи гуманистї. Тарбияи зебопарастї. Тарбияи мењнатї ва касбинтихобкунї. Тарбияи иќтисодї. Тарбияи сиёсї. Тарбияи љисмонї. Тарбияи тафаккури интиќодї. Тарбияи тањаммул ва тоќатпазирї. Тарбияи масъулиятшиносї. Тарбияи њаёти солим. Тарбия марњилањои зерин дорад: Марњилаи аввали тарбия - дар оила; Марњилаи дуввуми тарбия - дар муассисањои томактабї; Марњилаи сеюми тарбия -дар муассисањои таълимї; Марњилаи чањоруми тарбия -дар мактабњои тањсилоти ибтидоии касбї, миёнаи касбї ва олї; Марњиали минбаъдаи тарбия -дар муњити корхона, муассиса, ташкилот. Унсурњои таркибии тарбияи миллї аз инњо иборатанд: Тарбияи ѓоявї. Тарбияи ѓоявї категорияи ањлоќї буда, маќсади он дар шуури шањрванд ташаккул додани ѓояи миллї мебошад. Вазифаи асосии ин мафњум њимояи Истиќлолияти давлати Тољикистон, бунёд ва тањкими љомеаи демократї, эњёи њусусиятњои миллї, љавобгўи манфиатњои миллии њалќњои Тољикистон, ба давлати мутараќќии љањон табдил ёфтани Тољикистон ба шумор меравад. Тарбияи миллї. Тарбияи миллї ташаккули тафаккури миллии шањрвандонро дар назар дорад. Он ифтињор аз миллати њеш, эњтиром ва гиромї доштани таърињ ва мероси фарњанги ниёгон, урфу одат ва анъанањои миллї, пайвастани таърињи гузашта ба воќеияти имрўзаи миллат, аз нав эњё намудани урфу одат ва анъаноти арзишманди миллї, дар заминаи њусусиятњои миллї ривољ додани забон, илм ва фарњанги миллї ва эњтироми миллатњои дигарро фаро мегирад. Тарбияи хештаншиносї ва худогоњии миллї. Тавассути тарбияи њештаншиносї ва њудогоњии миллї шањрванд бояд мутаалиќи миллат, давлати соњибистиќлол, соњиби Ватан ва њуќуќу озодињо будани њудро дарк кунад ва онњоро намояд. Донад, ки вазифањои ў дар назди давлат, љамъият ва аз чї иборат аст. Бањри иљрои онњо љидду љањд намояд. Манфиатњои њудро ба манфиати давлат, љомеа ва оила тавонад. Тарбияи ватанпарастї. Ватанпарастї арзиши муќаддас ва аз њама муњимтарини тарбия мебошад, ки он дар мафњумњои макон, кишвар, сарзамин, Ватан низ ифода меёбад. Њамаи унсурњои дигари тарбия ба њамин унсури тарбия иртибот ва садоќатмандии шањрвандонро ба ватани њеш дар назар «Фаромўш набояд кард, ки,- таъкид мекунад Президенти Љумњурии Тољикистон Эмомалї Рањмонов,- танњо шањси ватандўст метавонад дилсўзона ва бо тамоми њастї њифзи ва ободии Ватани њудро таъмин созад». Тарбияи ањлоќї ва маънавї. Ин таъсир ба дунёи маънавии шањс аст. Ин сифатњо на танњо дар инсон фањмиши зебої, балки фаъолияти ростќавлї, њалолкору њалолњурї, бо адлу инсоф, сањоватманд ва амсоли вуљуд меоранд. Њамаи дигар унсурњои тарбияи миллї дар њуд ѓояњои маънавї доранд. Ањлоќ унсурест, ки ќисматњои дигари тарбияро бо њам мепайвандад ва асоси фаъолияти шањрвандро ташкил медињад. Илму фарњанг дунёи маънавии инсонро ташаккул медињанд. Забон, адабиёт, таърињ, манбаъњои њаттї ва шифоњї, ёдгорињои таърињ, асарњои санъат, барномањои радио, телевизион, маводи компютер, шабакаи «ИНТЕРНЕТ», ањбори умум дар тарбияи ањлоќию маънавии инсон наќши асосї доранд. Тарбияи маърифат. Маърифати шањс аз дониш ба миён меояд. Он ба тарбияи маънавї робитаи зич дорад. Фарќи асосї аст, ки дар тарбияи маънавї љанбаи ањлоќї бештар ба назар мерасад. Аз як сарчашма ѓизо гирифтан онњоро бо њам месозад. Вале дар таркиби маърифат бештар љанбаи донишу малака, касб, маърифатнокии баланди миллат дар доираи фарњанг ва сиёсату њуќуќ дар назар дошта мешавад. Тарбияи њуќуќї. Тарбияи њуќуќї ташаккули дарки њуќуќу озодињо ва вазифањои шањрвандон дар назди давлат ва љомеа мебошад. Таркиби он мувофиќи Конститусияи Љумњурии Тољикистон ва асноди дигари меъёрии њуќуќии кишвар чунин муайян гардидааст: - њуќуќи зиндагї, њуќуќи тањсил ва таълиму тарбия, њуќуќи пуштибонии љамъият, њуќуќи гирифтани иттилоот дар бораи њаёти сиёсї, иќтисодї ва иљтимоии љомеа, њуќуќи озодии суњан, њуќуќи иштирок дар њаёти љомеа, њуќуќи иштирок дар интињобот ва райъпурсї, интињоб шудан ва интињоб кардан, њуќуќи мурољиат ба маќомоти њокимияти давлатї ва иттињодияњои љамъиятї, њуќуќи иштирок дар њаёти фарњангї ва дастовардњои фарњангї, њуќуќи иштирок дар идораи давлат, њуќуќи њуќуќи њифзи иљтимої, њуќуќи шањрвандии кишвар, њуќуќи мусофират баргаштан, њуќуќи кафолати њимояи судї, њуќуќи манзил, њуќуќи мукотиба, дањлнопазирии шањс, њуќуќи дањлнопазирии моликият ва гузоштан, њуќуќи њифзи саломатї, њуќуќи ташкили оила, њуќуќи аќидаи њуќуќи эътиќод. Тарбияи гуманистї. Зери ин мафњум дар шањрванд ба вуљуд овардани эњсоси дўст доштан, эњтиром кардан ва рањму шафќат фањмида Тарбияи гуманистї аз ѓояњои синфият ва инсонбадбинї орї аст. Он ба шањрванди кишвар имконият медињад, ки њудро яке аз љузъњои љомеа, миллат ва ањли башар эњсос кунад. Тарбияи гуманистї дар ду сатњ ба амал бароварда мешавад: а) дар эњтироми њамсинфон, њамдарсон, њешу табор, њамватанон, ки дар онњо намояндагони њалќияту миллатњои дигар њастанд; б) њайрњоњона доштан нисбат ба њалќњои мамлакатњои дигари љањон.Низоъ, љанг, муќобилистии зидди њамдигар ва амсоли ин инсониятро дар тўли њазорсолањо њамроњї мекард ва имрўз њам ин зуњурот аз љумлаи мушкилоти миллї, минтаќавї ва умумибашарї Тарбияи шањси башардўст аввал дар оила оѓоз ёфта, дар муассисањои таълимї ва љойњои љамъиятї идома меёбад. Тарбияи зебопарастї. Зебопарастї яке аз сифатњои муњими инсониро ташкил медињад. Он дар инсон њар гуна зуњуроти эњсос намудани вуљуд меоварад. Манбаи зебої, табиат, њар гуна аксњо, мусавварањо, њайкалу асарњои бадеї, наќшу нигор, иншоотњо, асарњои сањнавї, суруду мусиќї, либос, ёдгорињои таърињию фарњангї, лавозимоти рўзгор ва ѓайрањо мебошанд, ки дар инсон эњсоси зебопарастї ба вуљуд меоранд. Шиноњтаи ба шањс илњом мебањшад, ўро рўњбаланд намуда дар олами зебої сайр мекунонад. Ќобилияти зебоифањмї ба шањрванд имконият медињад, ки боигарињои ањлоќї, маънавї ва маърифатии њешро ѓанї гардонад ва зебо ташкил кунад. Тарбияи мењнатї ва касбинтихобкунї. Мењнат моњияти љамъиятии инсон ва шањрвандро ташкил мекунад. Малакањои корї дар инсон њанўз оила ва кўдакистон оѓоз ёфта, аз содда ба мураккаб ва аз каммањсул ба самаранок табдил меёбад. Тарбияи мењнатї ва интињоби касб имконият фароњам меоварад, ки шањрванд корро дўст дорад, ошної ва мушоњида ба намудњои зиёди инсонро воддор месозад, ки аз байни онњо барои њуд бењтаринашро намояд. Маќсади асосии тарбияи мењнатї ва интињоби касб дўст ва ањли он, инчунин интињоби шууронаи касб мебошад. Тарбияи иќтисодї. Тарбияи иќтисодї ба шањрванд имконият медињад, ки дар низоми иќтисоди миллии кишвар ва иљтимоии љомеа маќоми њудро дошта Тарбияи иќтисодї аз оила оѓоз ёфта, дар муассисањои таълимї ва истењсолот давом меёбад. Тарбияи экологї. Дар асри XX ва оѓози асри XI экология ва њифзи муњити зист аз масъалањои муњити њаёти инсон Ба ифлосшавии муњит на танњо корњонањои саноатї, муассисањои њизмати маишї, наќлиёт ва ѓайра, ки зиёди истењсолии ба саломатии инсон ва табиат зарарнокро табиат мепартоянд, балки инсонњои алоњида низ сабаб мешаванд, ки њошок, партовњои зиндагиро ба њар љо мепартоянд, дарањтонро мебуранд, кабудизорњоро нест мекунанд, њайвонотро шикор карда, ба камшавии онњо сабаб мешаванд, гиёњњои шифобањшро решакан мувозинати табиатро вайрон мекунанд. Тарбияи сиёсї. Тарбияи сиёсии шањрванд аз њуќуќу озодињои сиёсие сарчашма мегиранд, ки онњо дар Конститутсияи (Сарќонуни) Љумњурии Тољикистон ифода ёфтаанд. Тарбияи сиёсї аз зарурати фаъолияти сиёсии шањрвандон дар њаёти љомеа ба миён меояд. Шањрванд дар фазои сиёсї њаёт ба сар бурда, бояд соњтор ва нерўњои сиёсии љомеаро донад. Аз њуќуќи њуд барои идорањои давлат истифода бурда тавонад. Узви њизби сиёсї бошад, ва ё иттињодияи љамъиятии дигар доњил шуда, дар њаёти сиёсии љомеа варзад. Дар интињобот ба сифати интињобкунанда ва ё иштирок намояд. Аз тариќи маљлису гирдињамоињо ва намоишу роњпаймоињои ќонунї аќида ва ё андешаи дигари сиёсии њудро иброз Аз њуќуќи озодии суњан ва дигараќидагї истифода барад. Тарбияи љисмонї. Ин намуди тарбия аз бардаму солим тарбия кардани миллат иборат буда, он тавассути машѓулиятњои тарбияи љисмонї дар мактабњои тањсилоти умумї, ибтидої, миёна ва олии касбї, мактабњои варзишии кўдакону љавонон, сексияњо ва љамъиятњои варзишї, сайру тамошо дар муњити табиат, истироњати фаъолона ва амсоли ин карда мешавад. Шањрванди аз љињати љисмонї боќувват ба иљрои вазифањои дар наздаш гузошташуда ќодир аст. Солимии љисмонии шањрванд солимии оила, љомеа ва боигарии асосии давлат мањсуб Тарбияи тафаккури интиќодї. Тарбияи тафаккури интиќодї омили асосии ошкор ва бартараф намудани камбудию мебошад. Ташаккули тафаккури интиќодї дар амал ба имконият медињад, ки њудро дар љомеа ифода намояд ва дар рушду нумўи низоми сиёсї, иќтисодї ва таъминоти иљтимоии миллат сањм гузорад. Танќид гарчанде талњ бошад њам, он муњаррики ошкорбаёнї ва табодули назар аст. Ба њама назари танќид нигоњ кардан худ омилест, ки касро аз хато кардан пешгирї мекунад. Љомеа низ аз тафаккури танќидии шањрвандон фоида мебинад. Тарбияи тањаммул ва тоќатпазирї. Тањаммул ва тоќатпазирї аз эњтироми аќидаи дигарон ба миён меояд. бояд бо њамсўњбат ва мунаќќиди њуд тоќатпазир бошад. Ба суњани дигарон, ки аз аќидаи ў фарќ мекунад, ботањаммул дода тавонад. Таќатпазир будан яке аз сифатњои мусбати муносибати башардўстона ва шањрванд ва сабабгори асосии пешгирї кардани низоъњои эњтимолии дар байни амалоянда мебошад. Љомеаи демократї ба тоќатпазир ва ботањаммул будани шањрвандон эњтиёљи калон дорад, ва онро яке аз омилњои асосии пешрафти љомеа мењисобад. Тарбияи масъулиятшиносї. Масъулиятшиносї аз љумали сифатњои муњими шањрванд мебошад. Шањси вазифањои њудро дар мактаб оила, љойи кор ва мањали зист иљро карда, сабабгори пешрафти оромии муњити зиндагї ва мешавад. Шањрванди масъулиятшинос фонди тиллоии њар як љомеаро ташкил менамояд. / дорои виљдони пок, шаъну нангу номус ва сифатњои дигари миллист. Шањрванди масъулиятшинос вазифаю ўњдадорињои њудро дар сатњи сифатї ва касбї иљро менамояд. Тарбияи масъулиятшиносї аз оила ва кўдакистону мактаб оѓоз он дар овони калонсолї ва фаъолияти мењнатии шањрванд меёбад. Тарбияи њаёти солим. Барои шањрванд имрўз муњим аст донад, ки истеъмоли маводи мухадир, майпарастї, пањншавии касалии СПИД барои Тољикистон ва љомеаи љањонї хатарнок аст. Шањрванд дар муњити истеъмолкунандагони маводи мухадиру майпарастон ва гирифтори касалии умр ба сар мебарад. Шањрванди пайрави зиндагии солим на танњо аз манфии ба саломатии ў зараровар канорагирї мекунад, балки ба солим гардонидани бадан ва зиндагии худ омилњои зиёдро истифода мебарад. Ў аз истеъмоли маводи мухадир, нўшокии мадњушкунанда канорагирї мекунад ин васила дар солим нигоњ доштани муњити зист фаъолона иштирок ба зиндагии солим бо ањли оила мунтазам сайри табиат рафтан, дар боѓњои фароѓатї истироњат кардан, барномањои сирк, театру дастањои мусиќию овозњонњоро тамошо кардан, китобњои бадеї њондан, ба тамошои гуногуни варзишї рафтан, ба корњои эљодї ва тарбияи бадан машѓул таќозо менамояд. Вазифањои асосии роњбари синф. Роњбари синф дар айни њол педагоги синф мебошад, ки раванди ташаккули шањсияти њар як талабаро тањти назорат гирифта, барои бењтар намудани атроф аз тарафи њар як кўдак мусоидат менамояд. Роњбари синф инкишофи шањсияти шогирдашро тањти назорати касбї гирифта омили таъсиргузории иљтимої ба кўдак, ташкилотчии коммуникатсияи стратегии ў дар муњити мебошад. Яке аз самтњои муњими фаъолияти роњбари синф кори системанок бо ањли мебошад. Роњбари синф муносибати байнињамдигарии бачагонро дар дар чорчўбаи арзишњои инсонї ба танзим медарорад ва ба ташаккули ањлоќї ва маънавї мусоидат мекунад ва системаи худидоракунии инкишоф медињад. Роњбари синф дар тарбияи зерини њонандагон сањм мегирад: 1. Тарбияи хонандагон дар рўњияи интернатсионалї, њиссиёти Роњбари синф дар тарбияи зерини њонандагон сањм мегирад: 1. Тарбия намудани хонандагон дар рўњияи сиёсию ѓоявии инсони соњибтањсилоту бофарњанг, ватандору ватанпараст, худогоњу инсондўст, љањоншиносу мењнатќарин, маърифатноку хушахлоќ, ташаккули тафакури амиќи њуќуќї, масъулияти њифзи истиќлолияти давлатї, тафакури миллї, баланд шудани гуманизми инсонї ва дўстию рафоќат. 2. Кор бо хонандагони сустхон ва душвортарбия. 3. Сари ваќт хондан, тартиб додан, истифодабарии адабиёт ва матбуоти даврии педагогї дар корњои тарбиявии худ ва истифодаи усулњои фаъоли гузарониддани чорабинињои тарбиявї (сўњбат, бањс, мубоњиса, соатњои тарбиявї). 4. Доштани алоќањои доимї бо падару модарони хонандагони синф, мањаллањои зисти хонандагон, муаллимони дарсдињанда. Роњбари синф дар тарбияи зерини њонандагон сањм мегирад: 1. Алоќаи мустањкам бо омўзгорони фаннї ва иштирок дар дарсњои онњо. 2. Назорат аз болои иштироки хонандагон дар корњои љамъиятии мактаб. 3. Мунтазам назорат бурдан аз болои хонандагон дар мактаб ва љойњои љамъиятї. 4. Алоќа бо кормандони кор бо ноболиѓони шўъбаи корњои дохила. 5. Ташкил намудани худидоракунии хонандагон дар синф. 6. Кор бо њамроњии фаъолони синф бо хонандагони сустњон.