1.ПӘН ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР: Пән оқытушысы: Әлиева А.Ө.,ardaknurbai @mail.ru, +77078409895; ID-659-716-2230 (12345) 1.1ПӘННІҢ ҚЫСҚАША СИПАТТАМАСЫ: Ол жалпыға бірдей бухгалтерлік есеп пен қаржылық есепті құрастырудың стандарттарына негізделген. Экономикалық талдау өзімен экономкалық дамудың қазіргі деңгейінде мүлік қозғалысы және жағдайы, ақша қаражаттары, активтер мен міндеттемелер, өндірістік есеп берілгендерінің көрсеткіштерін талдау туралы мәліметтер жиынын сипаттайды. 1.2 ПӘННІҢ принциптері ПРЕКРЕКВИЗИТТЕРІ: Кәсіпорын экономикасы, бухгалтерлік есеп 1.3ПӘННІҢ ПОСТРЕКВИЗИТТЕРІ: Практикалық аудит, Кәсіпорын құнын бағалау 2. ББ МОДУЛЬДІК ОҚУ ЖОСПАРЫНАН КӨШІРМЕ Курс 3 Семестр Дәріс 5 15 Практика/ Зертханалық семинар 30 - ОСӨЖ СӨЖ 25 80 Бақылау формасы Емтихан 3. МОДУЛЬ БОЙЫНША ПӘННІҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ № I Аптаға сәйкес орындалу мерзімі 1-модуль. АУДИТТІҢ НЕГІЗГІ ТҮСІНІКТЕРІ, АҚПАРАТТЫҚ БАЗАСЫ Дәріс 1.1.Аудиттің қолданылатын ауқымы, мәні 1 2 – апта және маңызы 1.2.Аудит жүргізудің ақпараттық базасы, 1 3– апта мақсаты. 1.3.Қазақстан Республикасында 1 4– апта аудиторлық қызметін нормативті реттейтін жүйе 1.4.Аудит стандарттары және 1 5 – апта аудиторлардың кәсіби этикасы 1.5. Ішкi бақылау жүйелерi, бақылау және 1 6 – апта аудит 1.6. Аудиторлық тәуекелділік және оның 1 7 – апта маңызы Практикалық (семинар) сабақтар 1.1.Аудиттің қолданылатын ауқымы, мәні 2 2 – апта және маңызы 1.2.Аудит жүргізудің ақпараттық базасы, 2 3– апта мақсаты. 1.3.Қазақстан Республикасында 2 4– апта аудиторлық қызметін нормативті реттейтін жүйе 1.4.Аудит стандарттары және 2 5 – апта аудиторлардың кәсіби этикасы 1.5. Ішкi бақылау жүйелерi, бақылау және 2 6 – апта аудит 1.6. Аудиторлық тәуекелділік және оның 2 7 – апта маңызы 18 1 модуль бойынша барлығы 1 модуль бойынша бақылау түрі Zoom платформасында коллоквиум 2-модуль-модуль. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ АУДИТ СТАНДАРТТАРЫ Дәріс 2.1.Халықаралық аудит стандарттарының 1 8- апта кіріспе аспектілері 2.2.ХАС Аудиторлық құжаттар 1 9- апта 2.3.ХАС жоспарлау бөлімі 1 10- апта 2.4.Аудиторлық тәуекел және аудиттегі 1 11- апта мәнділік, тәуекелдіктерді бағалау және ішкі бақылау 2.5.Аудиторлық дәлелдеулер 1 12- апта Тақырыптар атауы 2.6. Басқалардың жұмысын пайдалану Сағат саны 1 13- апта 2.7.Аудиторлық іріктемелер мен есеп беруді ұсыну 2.8. Мамандандырылған салалар 2.9.Аудиттің қорытынды кезеңі Практикалық (семинар) сабақтар 2.1.Халықаралық аудит стандарттарының кіріспе аспектілері 2.2.ХАС Аудиторлық құжаттар 2.3.ХАС жоспарлау бөлімі 2.4.Аудиторлық тәуекел және аудиттегі мәнділік, тәуекелдіктерді бағалау және ішкі бақылау 2.5.Аудиторлық дәлелдеулер 1 14-апта 1 1 15-апта 15-апта 2 8- апта 2 2 2 9- апта 10- апта 11- апта 2 12- апта 2.6. Аудиторлық іріктемелер мен есеп 2 13- апта беруді ұсыну 2.7. Мамандандырылған салалар 2 14-апта 2.8. Аудиттің қорытынды кезеңі 2 15-апта 2.9. Аудиттің қорытынды кезеңі 2 15-апта 27 2 модуль бойынша барлығы 2 модуль бойынша бақылау түрі – ZOOM платформасында тест тапсыру БАРЛЫҒЫ 45 4. ПӘНДІ ОҚЫТУ МАҚСАТЫ: аудит өткізу ұйымдастық құжаттарды хаттау аудиторлық тексеріс жоспарды құрастыру тәжірибе ретінде ішкі бақылау жүйесін бағалау және аудиторлық тәуекелді санай білу; таңдаған зерттеулерді іске асыру және де аудиторлық қортындыларды дұрыс құрастыра білу; студенттермен теориялық негіздерін терең игеруі және нарықтық қатынастар болу мен әр түрлі меншік ұйымдастық- құқықтық тұлғаның болу шарттарында аудит әдістерін игеру. 5. ПӘН БОЙЫНША ҚҰЗІРЕТТІЛІКТЕР: A) аудиттің халықаралық стандарттары аудиттің ішкі және сыртқы бақылауының қазіргі жүйесін меңгеру; В) аудиторлық қызметтің ұйымдастыруы туралы түсініктері болу; С) халықаралық аудит стандарттарын, ҚР аудиторлық қызметін реттейтін норативті жүйесін, аудиторлық қорытындыларын рәсімделуін білу;D) аудиторлық жоспарды жасау; аудитолық тәуекелдігін санау; аудиторлық дәлелдерді жинауды істей білу, аудиторлық бағдарламасын дайындау; Ғ) аудиторлық қорытынды жасау; аудиттің жұмыс құжаттарын дайындау бойынша практикалық машықтарды иемдену; кәсіпорындағы бухгалтерлік және салықтық есебін жүргізу саласында құзыретті болуы керек 6. ПӘНДІ ОҚЫТУ НӘТИЖЕЛЕРІ: (бакалавриат деңгейі бойынша) Блум Білу және Қолдану Талдау Синтез Бағалау таксонотүсіну миясы деңгейле рі Жеке және Кәсіпорынны Кәсіпорындар мен Аудиторлық Оқыту Әртүрлі кәсіби өзін-өзі ң аудиторлық ұйымдардың, қорытынды нәтижеле меншік тексеру сондай-ақ жасау рі (ОН) нысанындағы жетілдіру, ОН 3, ОН ұйымдардың дамыту, реттеу, ақпараттарын мемлекеттік 5, ОН 7 қаржылық ұйымдастыру, жіктеу және органдардың және бақылау жүйелеу, қаржылық- бухгалтерлік есептерін бағалауға және түсіндіруге қабілетті, қаржылық шешім қабылдау үшін қолданыстағы салық заңнамасы мен жоспарланған өзгерістер шеңберінде нақты бизнесоперациялард ың салықтық салдарын бағалай білу қабілеттілігі мен кәсібитәжірибелік танымдарының аясын ұдайы кеңейтуге дайындығын қолдану экономикалық мазмұнына сәйкес және олардың қаржылық есептілік көрсеткіштері не әсерін анықтау. шаруашылық қызметін жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу және жүзеге асыра біледі. 7. ПӘНДІ ӨТКІЗУ ФОРМАТЫ ЖӘНЕ ТЕХНИКАЛЫҚ ТАЛАПТАР: ZOOM, YouTube 8. ОСӨЖ, СӨЖ кестесі: № 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 6 ОСӨЖ / СӨЖ тапсырмасы Тапсырма түрі ОСӨЖ тапсырмалары Қазақстанда аудиттің қалыптасуы Реферат және дамуы. Аудиторлық қызмет және оны Реферат нормативтік-құқықтық реттеу Аудиттің стандарттары мен Тезис аудиторлардың мамандық этикасы Аудиттің халықаралық стандарттары Есеп шығару мен олардың сипаттамасы Қателер мен алаяқтық, олардың Тезис елеулігін бағалау СӨЖ тапсырмалары Аудитордың жұмысының сапасын Тезис бақылау Клиенттің ішкі бақылау жүйесі Реферат Сұрыптауды пайдалану Реферат Аудиторлық тексеруді жоспарлау Тезис Электрондық дайындалған Тезис көрсеткіштер аудиті Аудиторлық қорытынды: жасау және Есеп шығару тапсыру тәртібі Тапсырманың берілу және орындалу мерзімі (апта күні мен уақыты) Берілген мерзімі Қабылдау мерзімі 1 апта 2 апта 3 апта 5 апта 6 апта 8 апта 9 апта 11апта 12 апта 14 апта 1 апта 2 апта 2 апта 3 апта 4 апта 6 апта 4 апта 5 апта 7 апта 8 апта 8 апта 10 апта 7 8 9 10 Аудиторлық дәлелдеулер Есеп шығару Міндетті аудиторлық пікір. Есеп шығару Аудиторлық қорытынды құрылымы Реферат мен түрлері. Аудиторлық тәуекелділік Тезис 10 апта 11 апта 12 апта 11 апта 12 апта 13 апта 14 апта 15 апта 9. КУРСТЫҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ 9.1 Дәрістер 1 тақырып. Аудиттің қолданылатын ауқымы, мәні және маңызы Сағат саны 1 Тақырыптың негізгі сұрақтары/ жоспары. 1. Аудиттің даму тарихы 2. Аудит мәні, оның мақсаты мен міндеттері 3. Аудит пәні, объектілері мен функциялары 4. Аудит түрлерін жіктеу Дәріс тезисі Аудиттің ежелгі тарихы тереңде және әртүрлі аудармаларда «ол тыңдап тұр» немесе «естуші» деген мағыналарды береді. Аудит қаржылық бақылау ретінде Қытайда қалыптасқан. ҚР-ң аудиторлық қызметті реттейтін бірінші нормативтік акт 1998 жылы 20 қарашасынан №304-1 «ҚР-ң аудиторлық қызметі туралы» заң болып табылады. Аудит дегеніміз шаруашылық және қаржылық операциялардың сәйкестігі мен дұрыстығын бағалау мақсатында заңды және жеке тұлғалардың қаржылық есеп беруі мен басқа да құжаттарының ҚР- ның заңына сәйкестігін аудитор мен аудиторлық ұйымдардың тәуелсіз тексерісі. Аудиторлық қызметтің негізгі түрі болып қаржылық есеп аудиті табылады. Қаржылық есеп берудің аудитінің мақсаты аудитордың қаржылық есеп беруі бекітілген талаптарға сәйкес барлық мәнді аспектілер бойынша құрылғандығына байланысты өз ойын ашық білдіруге мүмкіндіктің болуын айтады. Батыс теориясы мен тәжірибесінде аудит деп өз қорытындысында тәуелсіз білікті жұмыскердің сандық бағалауға келетін және арнайы шаруашылық жуйеге жататын ақпараттың белгіленген критерияларға сәйкестік деңгейін білдіру үшін қажетті ақпарат туралы куәлікті бағалау және жинау процесі ретінде санауды айтады. Аудит ұғымы ревизия және бақылаудың басқа формаларына қарағанда едәуір кең, себебі ол қаржылық көрсеткіштердің шынайылығынан ғана тексермейді, сонымен қатар кәсіпорынның шаруашылық қызметінің шығындарын рационализациялау және салықтарды оптимилизациялау мақсатымен ұсыныстар жасайды. Аудит мақсаттарының мәні мынада: аудиторға керекті өзекті куәліктерді жинауға көмектесетін небір құрылымды құру, сосын дәл қандай нақты көрсеткіштерді берілген жағдайда жинау керектігін шешу. Мақсаттар әр түрлі тексерістер кезінде бірдей болып қала береді, бірақ нақты көрсеткіштер жағдайларға байланысты әр түрлі болады: 1. жалпы мүмкіншілік деңгейі; 2. сомаларды дұрыс қосу; 3. аяқталуы; 4. меншік құқығы (қосылған самалар бойынша); 5. бағалау; 6. шоттарда корреспонденция және сомаларды көрсету дұрыстығы; 7. шектеулер (баланс күніне жақын шаруашылық операцияларды сәйкес мерзімі бойынша есептеу керек); 8. арифметикалық дәлділік (баланстың жекелеген баптары есептік тіркемелер мен Бас кітап нәтижелеріне сәйкес келеді); 9. толық ашу (шоттарды және оларға тиеселі есеп берудің берілгендерін іс жүзінде көрсетудің дұрыстығы). Аудит пәні болып субъектінің шаруашылық операцияларын тексеру табылады. Қаржылық аудиттің объектілері қаржылық есеп берудің барлық элементтері: активтері, міндеттемелері, меншікті капитал, табыстар, шығындар табылады. Кәсіпкерлік қызмет түрі ретінде аудит келесідей қызметті атқарады: 1. Эксперттік – қаржылық есеп беру элементтерін, бухгалтерлік есеп және ішкі бақылау жүйесіне кешенді тексеру жүргізуді айтады. 2. Аналитикалық – қаржылық есеп берудегі өткен жағдайды талдаусыз және болашаққа болжауынсыз субъектінің қаржылық жағдайын объективті, толық бақылау мүмкін емес. Сондықтан аудиттің толықтығы мен шынайылылығы шаруашылық әрекетке кезеңдік, кешендік талдаумен бекітіледі. 3. Кеңестік – бухгалтерлік есеп, салық салу, банктік іс, мүлікті бағалау, құқықтары және т.б. сұрақтары бойынша семинарлар және сабақтар жүргізуді білдіреді. Сонымен қатар аудитордың аудиттелетін объектіге кеңес беру аудит барысында немесе аудит процедурасына байланысты емес, жеке жүргізіледі. 4. Өндірістік – бұл аудиттің өндірістік бағытын білдіреді, яғни келесі жұмыс түрлерімен байланысты: - субъектінің бухгалтерлік есебін қалпына келтіру немесе жүргізу; - аудиторлық қортындысыз қаржылық есеп беруді құру; - заңды және жеке тұлғаларға салықтар бойынша декларациялар толтыру; - субъектінің есептік саясатын өңдеу және т.б. Осы жұмыстың алғашқы үш түрі бойынша берілген кәсіпорындарда аудит жүргізуге болмайды, себебі аудитор бухгалтер ретінде атқарған өз жұмысына қорытынды бере алмайды. Аудит келесі сипаттар бойынша жіктеледі: 1.Заң талаптарына байланысты: - міндетті; - ерікті. 2.Аудит субъектісіне байланысты: - ішкі; - сыртқы. 3. Аудит объектілеріне байланысты: - қаржылық. - басқарушылық. салықтық. Барлық аудиттер бір-бірімен байланысты. Бекіту сұрақтары: 1. Аудиттің анықтамасы 2. Аудит функциясы мен объектілері Әдебиет (1,3,5,8,9) 2 тақырып. Аудит жүргізудің ақпараттық базасы, мақсаты Сағат саны 1 Тақырыптың негізгі сұрақтары/ жоспары. 1. Аудиттің анықтамасы және оның мазмұны 2. Аудиттің тапсырмалары мен мақсаты 3. Аудиттің пайда болуы және даму кезеңдері 4. Аудит функциялары мен объектілері, пәні 5. Аудит постулаттары және концепциясы, компоненттері, қағидалары 6. Қаржылық есептілік-аудиттің ақпараттық базасы Дәріс тезисі Аудит - бұл біздің еліміздегі акционерлік қоғамдардың, серіктестіктердің және басқа да шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызметін экономикалық талдаудың және қаржылық бақылаудың салыстырмалы түрдегі жаңа бағыты. Бұрын бақылау мен тексеру қызметі жүзеге асырылмаған деп, айтуға болмайды. Алайда көптеген операциялық мазмұны жағынан бір-біріне жақын болса да, ревизия мен аудит екеуі бір ұғымды білдірмейді. Аудит бақылаудың шығармашылық (творчестволық) дамуын білдіреді. Ол экономикалық бақылаудың формалары мен түрлерін кемітпей, керісінше толықтырады. Аудиторлық іс экономикалық талдау, кешенді құжаттық тексеру, балансты немесе сот-бухгалтерлік сараптаманы есеппен тексеру туралы біздің ұғымымыздан бөлек болса да аудитор өзінің міндетін жүзеге асыру барысында аты аталғандардың және есептік, бақылаушы-талдамалы тәжірибе салаларының рәсімдерін (процедураларын) пайдаланады. Белгілі ғалым Я.В. Соколовтың айтуынша, тексерудің мақсаты - кемшіліктерді құрту және жамандықты жою, ал аудиттің мақсаты - кемшіліктерді кеміту және қастықты шектеу.Әкімшіліктік құқы бар және сатылас байланысты ұстанатын тексерушіні клиент өз қалауымен таңдамайды. Бұған керісінше, аудиторды клиент өз қалауымен таңдайды және олардың арасындағы қарым-қатынас деңгейлес байланысқа жол ашатын азаматтық құқықпен реттеледі.Тексеру және бақылау түсініктеріне қарағанда, аудит ұғымының аясы кең, өйткені Бұл ұғым қаржылық көрсеткіштердің шындыққа жанасымдылығын тексеруді ғана білдірмей ғылыми негізде шығындарды ұтымды ету мен табысты оңтайландыру үшін шаруашылық қызметін жақсарту бойынша ұсыныстарды да әзірлеу ісін қамтиды. Аудитке келісімшарт негізінде жүзеге асырылатын, оның ішінде, бухгалтерлік есеп, ішкі бақылау және қаржылық есеп берулердің жағдайын тексеретін, сондай-ақ артық шығындарды болдырмау, ресурстарды пайдаланудың тиімділігін арттыру және шаруашылық жүргізуші субъектілердің табысын өсіру мақсатында кеңес беретін бизнес сараптамасының өзінше бір түрі ретінде анықтама беруге болады. Бизнес аудитін жүргізу үшін белгілі бір салалар мен компаниялар іс-әрекеттің жағдайы туралы шындыққа жанасымды ақпарат алудың кең ауқымды мәселелерін жанжақты зерделеу қажет. Бекіту сұрақтары: 1. Аудиттің анықтамасы 2. Аудит функциясы мен объектілері Әдебиет (1,3,5,8,9) 3 тақырып. Қазақстан Республикасында аудиторлық қызметін нормативті реттейтін жүйе Сағат саны 1 Тақырыптың негізгі сұрақтары/ жоспары. 1. ҚР-дағы аудиторлық қызметті реттейтін органдардың функциялары мен құрылымдары. 2. ҚР «Аудиторлық қызмет туралы» заң және ҚР-дағы аудиторлық қызметті реттейтін басқа да нормативтік-құқықтық актілер. 3. Аудиторларды кәсіби аттестациялау жүйесі және ҚР-дағы аудиторлық қызметті лицензиялау. 4. Аудит стандарттары және кәсіби тәртібі. Аудиттің халықаралық стандарты (ХАС). 5. Кәсіби этикалық кодексі. Дәріс тезисі Аудит нарықтық экономика жағдайында барлық шаруашылық процесіне қатысушылардың қызметінде маңызды рөл ойнайды. Ол анық ақпаратпен қамтамасыз етеді, серіктестер арасындағы сенімділікті қалыптастыруға септігін тигізеді, оңтайлы басқарушылық шешімдерді іріктеу мен кемшіліктерді жою бойынша ұсыныстарды әзірлейді, сондай-ақ қаржылық жағдайды тұрақтандыруға, шаруашылық жүргізуші субъектілер қызметінің тиімділігін арттыруға және тұтастай қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайын жақсартуға ықпал етеді. Аудитті қаржылық, экономикалық, техникалық, заңдық және басқа да қызмет салаларында жүргізуге болады. Аудиттің ең негізгі мақсаттарының бірі - шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық есеп берулерінің нақты екендігін анықтау болып табылады. Бұл арада клиенттің нормативті-құқықтық актілердегі талаптарды сақтауын бақылауда үлкен мән беріледі.Компаниялардың қызмет нәтижелері және олардың заңды сақтауы туралы ақпараттың тәуелсіз расталуы мемлекетке, меншік иелеріне, акционерлерге, инвесторларға, кредиторларға және олардың бизнес бойынша серіктестеріне қажет.Негізгі есеп тұжырымдамасы бойынша Америкалық бухгалтерлер ассоциациясы аудиттің мазмұнын барынша қамтып жинақтаған анықтамасында былай делінген: «Аудит - бұл экономикалық әрекеттер мен оқиғалар, олардың белгіленген деңгейінің нақты өлшемдерге қаншалықты сәйкесетіндігі туралы ақпаратты алу мен бағалаудың және нәтижелерді мүдделілік танытқан пайдаланушыларға беретін жүйелі процесс». ҚР «Аудиторлық қызмет туралы» Заңында мынадай анықтама берілген: «Аудит Қазақстан Республикасының заңында белгіленген талаптарға сәйкес қаржылық есептіліктің дұрыс және объективті жасалғаны туралы тәуелсіз пікір білдіру мақсатында заңды тұлғалардың қаржылық есептілігін тексеру болып табылады». Таным теориясына орай, бір ғылым ғана зерделейтін объективті шындықтың қандай да бір бөлігін немесе кез келген ғылымның (оның ішінде аудит те бар) мазмұны деп ұғынуға болады. Органикалық тұрғыдағы өндірістік қатынастардың нарықтық экономикадағы объективті экономика заңы экономикалық теорияның пәні болып табылатыны белгілі. Салалық экономикалық ғылым салалардың, өзіндік ерекшелігіндегі бұл заңдардың әрекетін, өндіруші күштермен, техникалар және технологиялармен өзара байланысындағы жекелеген салалардың өндірістік қатынасының даму ерекшеліктерін зерделейді. Пән анықтамасы осы ғылымның басқа ғылымдардан айырмашылығын көрсететін ерекшеліктерді қамтуы керек. Оның ішінде: 1) Ғылымның мақсаты мен мазмұны; 2) Өзіндік ерекшелігі бар зерттеу принциптері; 3) Зерделеу объектісі; 4) Ақпарат көздері. Бекіту сұрақтары: 1. Аудиторлық қызмет туралы заң қашан қабылданды 2. Аудиторлық қызметті реттейтін органдар Әдебиет (1,2,4,6,9,11,13) 4 тақырып. Аудит стандарттары және аудиторлардың кәсіби этикасы Сағат саны 1 Тақырыптың негізгі сұрақтары/ жоспары. 1. Этика туралы түсінік. Этиканың жалпы және кәсіби аспектілері. 2. Аудиттің негізгі қағидалары. Талап қоятын ережелер. 3. Орындауға болмайтын істер мен қатынастар. 4. Аудитор этикасын дайындауда халықаралық ұйымдардың ролі. Дәріс тезисі Кәсіби техникалық стандарттар жұмысты атқару және сапаның ең төменгі деңгейін қамтамасыз ету үшін бекітіледі. 1984 жылы АІСРА мүшелері ресми түрде 10 жалпы қабылданған аудиторлық стандарттарды бекітті. 1936-1972ж.ж. дейін аудит процедурасы туралы 54 қаулы дайындалды (SAP), нәтижесінде 63 қаулы шығарылып, басқалары өңделуде. №1 аудиторлық стандарт туралы қаулы жүйеге 54 стандарт әкелді, процедуралар мен стандарттарды кодификациялау жетілдірілді. Аудиторлардың жұмыстары мен есеп берулерін түсіну үшін біліктілер стандарттармен жақсы таныс болуы қажет, өйткені олар негізгі арнайы әдебиеттердің негізі болып табылады. Жалпы қабылданған он стандарттар – келесі процедуралар мен стандарттардың көзі - АІСРА 150 «Кәсіптік стандарттар» бөлімінен көруге болады. Бұл стандарттар үш топқа біріктірілген: 1. Жалпы стандарт. 2. Тәжірибелік жұмыс стандарттары. 3. Есеп беру стандарттары. Кодекс аудиторлар тәртібінің тыйым салынатын ережелерін және міндеттемелер тізімін көрсетеді.Аудит қызметінің негізгі мақсаты – аудит қызметін өте жоғары деңгейде көрсету. Ондай қызмет атқарушы тек білгір маман ғана болып қана қоймай, өте тәрбиелі, әдепті, мәдениетті адам болуы керек. Кодекске сәйкес аудиторға келесі талаптар қойылады. 1. адалдық – аудитор тек өзі ғана адал, шыншыл болып қоймай, ол өзімен бірге жұмыс істейтін эксперттерден де адал болуды талап ету қажет. Егер тапсырушының жұмысына біліктілігі жетпейтін болса, онда аудитор кәсіпкерлік пайдасын ойламай, ол жұмыстан алдын-ала бас тартуы керек. 2. объективтілік – барлық фактілерге әділ көзбен қарап, өз ойын объективтілікпен тұжырымдау керек. 3. тәуелсіздік – аудитордың сыртқы бақылау мен әсерден бостандығын білдіреді. 4. құпиялылық –коммерциялық құпия объектілерін құрайтын аудитордың өзімен аудит барысында жасалған аудит нәтижелерін, аудитталатын субъектіден алынған ақпараттар, аудиторлық дәлелдемелер сақтығын қамтамасыз ету. Бұл принциптің негізгі шарты аудитталатын субъектінің келісімінсіз ешкімге ақпаратты жарияламау. Аудиторлық қызметтің негізгі принциптері: 1. Тәуелсіздігі - сыртқы әсер мен бақылаудан еркіндігін көрсетеді. Аудитордың тәуелсіздігіне келесі жағдайлардың болуынан күмәндануға болады: клиентпен қаржылық байланыс (клиенттің қаржылық жағдайына қызығушылық; клиенттен алынған немесе берілген қарыз арқылы; біріккен бизнесі кезінде және т.б.) компаниядағы тағайындалуы – егер аудиторлық тексерісті жүргізу кезінде немесе оған дейін басқару мүшесі, компания жұмысшысы, немесе қызмет тұлғасы болса; клиентке басқа да қызметтер көрсету – аудитор аудиторлық және басқа да қызметтерді орындаған кезде басқарушылық шешімдер мен басқарушылық функцияларды атқармауы қажет; жанұялық және жеке қарым-қатынас; келісім шарт бойынша төлем – егер клиенттің аудиторға төлеген сомасы аудитордың жалпы жылдық табысының көп бөлігін құраса, онда оның тәуелсіздігіне күмән туғызады; тауарлар мен қызметтер – клиенттен тауарлар мен қызметтер қабылдау тәуелсіздікке қатер ретінде қарастырылады; бұрынғы серіктестер – аудиторлық фирмадан жұмыстан босатылғанда бұрынғы клиенттің жұмысын қабылдауы; ағымдағы және болатын соттық процесс - клиент пен аудитор арасындағы соттық істің қаралуы аудитордың тәуелсіздігі мен объективтілігін азайтуы мүмкін; адалдық; кәсіби біліктілік – аудиторда арнайы білімнің, жұмыс тәжірибесінің болуын айтады; құпиялылық – аудитор кәсіптік қызметті атқару барысында, тексеріс нәтижелерін тексерісті тапсырған меншік иесіне немесе органға беру жағдайларынан басқа, тексеріліп отырған субъектінің келісімінсіз ақпаратын таратуға болмайды; кәсіптік тәртібі – аудитор кәсібінің жақсы репутациясына сәйкес әрекет етуі қажет, аудитор кәсібіне сенімсіздік келтіретін жағдайларды болдырмау қажет; техникалық стандарттарды сақтау – аудитор өзінің қызметтерін кәсіптік стандаттарға сәйкес атқаруы қажет. Бекіту сұрақтары: 1. Аудиторлық қызмет туралы заң қашан қабылданды 2. Аудиторлық қызметті реттейтін органдар Әдебиет (1,2,4,6,9,11,13) 5 тақырып.Ішкi бақылау жүйелерi, бақылау және аудит Сағат саны 1 Тақырыптың негізгі сұрақтары/ жоспары. 1. Ішкi бақылау жүйелерi туралы түсінік. Бухгалтерлiк есеп пен iшкi бақылау жүйесiн түсiну. 2. Кәсіпорынның ішкi бақылау жүйесi. 3. Экономикалық бақылау және оның компания басқару жүйесіндегі орны. 4. Тәуелсіз аудиттің қаржы-экономикалық жүйесіндегі ролі. 5. 315 ХАС «Субъектілерді білу және оның аумағы, бұрмалаушылықтардың мәнді тәуекелділіктерін бағалау». Дәріс тезисі Аудиттің түрлерін зерттеудің зор әдістемелік маңызы бар. Аудиттің түрлері субъект ретінде ішкі және сыртқы аудит болып бөлінеді. Заңдылық тұрғыдан ерікті және міндетті болып, ал жұмыс көлеміне қарай толық және бөлікті тексеру болып, ал техникалық орындалу тұрғысынан қол жұмысы түрінде және компьютерді пайдалану болып бөлінеді. Ерікті (инициативалық) аудит кәсіпорын тарапынан өз еркімен жүргізіледі. Бұл жағдайда аудит тексеруінің көлемін және қойылатын талапты кәсіпорын шешеді. Міндетті аудит мемлекет құрылымының арнайы анықтаған шешімі бойынша жүргізіледі. Көбінесе бұл жағдайда заң орындары кәсіпорынға аудит тексеруін жүргізуді талап етеді. Шаруашылық субъектісінің кәсіпкершілігінің көрсеткіштерін тексеруді заң орындары анықтайды. Тексеру жүргізу тәртібін, жұмыс көлемін заң орны тапсырады. Нарықты қатынастың даму кезеңінде жалпы аудиттің атқаратын қызметі де, тапсырушалыра талабына сәйкес олардың аудит қызметінің даму барысында алатын орны да ерекше.Жалпы аудит туралы, оның ішінде сыртқы аудит туралы осыған дейін көптеген түсініктер қарастырылды. Енді сол сыртқы аудиттің ерекшеліктеріне тоқталамыз. Біріншіден, сыртқы аудит фирмалары немесе жеке аудиторлар мен тапсырушылармен келісім-шарт жасау арқылы жүргізіледі. Оның негізгі мақсаты бухгалтерлік қаржы ақпаратын тексеріп және оның табыстылық көрсеткіштерінің дұрыс анықталғандығын, шығарылғандығын дәлелдеп, оның қаржылық жағдайына түсініктеме беру. Сыртқы аудиттің объектісі - ол, шаруашылық субъектілері. Сыртқы аудиттің мақсаты тапсырушының талабына сәйкес анықталады. Тапсырушылар – кәсіпорын, мемлекеттік құрылым және қаржы, мүлік егелері.Сыртқы аудит қызметін атқарушылар - жеке аудиторлар және аудит фирмалары.Екіншіден, басылымдағы ақпарат мәліметі бойынша сыбайлас кәсіпкерлер күдіксіз қарым-қатынасқа келеді. Себебі, басылымға шыққан материалдарды сыбайластар зерттеп, талдап, сыбайластыққа сенімді екен деген қорытынды жасайды.Үшіншіден, аудит қорытындысымен шаруашылық жүргізуге кепілдік алған кәсіпорындар сол елдің экономикасының бір қалыпты дамуына негіз болады. Тұрақты халықты жұмыс орнымен қамтамасыз етеді.Төртіншіден, қалыптасқан экономика құрылымы болған елде тиянақты нарықты қатынас заңдылығы қалыптасып, сол заңдылыққа сәйкес ол елде тауарға нарықты қатынас бағасы тұрақты бір жүйеге келеді. Қазір Қазақстан Республикасында аудит қызметі жаңадан ғана дамып, қалыптасып келе жатыр. Осы орайдағы ең өкініштісі - аудит қызметі толық міндетті түрде таратылған жағдайда еліміздегі жүргізіліп жатқан реформаның әлдеқайда сәтті жүргізілуіне, нарықты қатынас заңдылықтарының кәсіпорын шаруашылығында тез қалыптасып кетуіне көптен-көп көмегі тиетіні сөзсіз.Сондықтан Қазақстан Республикасында аудит қызметі жан-жақты таратылуы қажет, бірақ, біздің елдің өзіндік экономикалық, әлеуметтік, тарихи даму ерекшеліктеріне сәйкес аудит принциптерін лайықты түрде қарастыру қажет Бекіту сұрақтары: 1. Бақылау дегеніміз не? 2. Ішкі бақылау элементтері 3. Бақылаудың мақсаты Әдебиет (1,2,5,7,8,12,17) 6 тақырып.Аудиторлық тәуекелділік және оның маңызы Сағат саны 1 Тақырыптың негізгі сұрақтары/ жоспары. 1. Этика туралы түсінік. Этиканың жалпы және кәсіби аспектілері. 2. Аудиттің негізгі қағидалары. Талап қоятын ережелер. 3. Орындауға болмайтын істер мен қатынастар. 4. Аудитор этикасын дайындауда халықаралық ұйыдардың ролі. Дәріс тезисі Аудиторлық тәуекел – аудит жұмысы біткеннен кейін және оң аудиторлық қорытынды берілгеннен кейін анықталатын, қаржылық есеп беруде мәнді қателердің болуын аудитордың мойындауға дайындығы. Аудиторлық тәуекел - аудитор байқамаған қателер мен олқылықтардың болу мүмкіндігіне қарамастан, сыртқы есептілік деректерінің толықтай рас екендігі туралы қорытынды беру арқылы өзіне алатын тәуекел. Аудиторлық тәуекелдің мәні сол, аудитор өз жұмысында кейбір олқылықтарға орын беруі (бақылау жасайтын жерлерге тестілеу жүргізу және басқа да аудиторлық рәсімдер) және жалпы жиындарын шығарған кезде қате тұжырымдар жасауы мүмкін.Жалпы алғанда, бұл тәуекелді факторлардың арақатынасы ретінде қарастыруға болады: а) бухгалтерлік есептілікте елеулі қателіктердің болу тәуекелі; б) бухгалтерлік есептіліктегі қателіктердің қайсыбірі тексеру барысында анықталмай қалу тәуекелі. Іс жүзінде аталған факторларды үш компонентке белуге болады: а) ішкі шаруашылық тәуекелі; б) бақылау құралының тәуекелі; в) таба алмау тәуекелі. Аудитор жұмыс барысында осы тәуекелдерді зерделеуге, оларды бағалауға және бағалаудың нәтижелерін құжаттауға міндетті. Тәуекелдерді бағалаған кезде кем дегенде үш тармақты қарастыру қажет: жоғары, орташа, төмен. Аудиторлық ұйымдар өз қызметтерінде тәуекелдерді бағалаған кезде жоғарыда аталған үш тармаққа қарағанда көп тармақтарды қолдану туралы не тәуекелдерді бағалау үшін сандық көрсеткіштерді (пайыз немесе үлес бірлігі) пайдалану туралы шешім қабылдай алады. Аудитор тексерілетін экономикалық субъектінің ішкі шаруашылық тәуекеліне өзінің кәсіби тұжырымын пайдалана отырып, жоспарлау сатысында баға беруге тиіс. Бұл ретте ол ішкі шаруашылық тәуекелді баланстың жекелеген баптары мен бухгалтерлік есептіліктің көрсеткіштеріне қатысты бағалауға тиіс. Осы жағдайда бухгалтерлік есептің шоттары мен операцияларға, сальдоға және (немесе) мәнділіктің берілген деңгейінен асатын айналымдарға ерекше назар аударуы қажет. Аудитор баланс пен есептілікке қатысты ішкі шаруашылық тәуекелге баға берген кезде мынадай факторларды назарға алуы қажет: а) экономикалық субъект әрекет жасайтын сала қызметінің және ағымдағы экономикалық жағдайының ерекшеліктері; б) осы экономикалық субъекті жүзеге асыратын қызметтің арнайы ерекшеліктері; в) экономикалық субъектінің басшылықты жүзеге асыратын және есепті жүргізу мен есептілікті әзірлеуге жауапты кызметкерлерінің адалдығы; г) есепті жүргізуге және есептілікті әзірлеуге жауапты қызметкерлердің тәжірибесі мен біліктілігі; д) бухгалтерлік есептіліктің белгілі бір көрсеткіштеріне қалай да қол жеткізу мақсатымен экономикалық субъектінің басшылары мен қызметкерлеріне сырттан қысым жасалу мүмкіндігі; е) кәсіпорынның қызметіне меншік иелері тарапынан бакылау жасаудың мүмкіндігі. Есептің нақты шоттары мен шаруашылық операцияларының біртектес топтарына қатысты ішкі шаруашылық тәуекеліне баға берген кезде аудитор мынадай факторларға назар аударуы қажет: а) есептің қасақана бұрмалаулар жасалуы мүмкін жекелеген шоттары; б) қиянат жасау үшін пайдаланудың жоғары ықтималдығы салдарынан қасақана бұрмалану қасиеті тән есептің жекелеген шоттары; в) дұрыс рәсімделуі орындаушылардың жоғары біліктілігін талап ететін шаруашылық операцияларының күрделілігі; г) бухгалтерлік рәсімделуі орындаушылардың субъективтік пікірлеріне толықтай немесе ішінара негізделуі мүмкін шаруашылық операцияларының болуы; д)дүрыс рәсімделу тәртібі қолданыстағы заңдарда біржақтытүсіндірілмейтіншаруашылық операцияларының болуы; е) сирек кездесетін, әдеттен тыс, стандартқа сай емес операциялардың болуы. Ішкі шаруашылық тәуекелді бағалаған кезде аудитор өткен жылдардағы аудиттің деректерін пайдалана алады. Алайда, ол бұл ретте алдыңғы жылы осы тәуекелге жасалған бағалаудың тексерілетін жыл үшін де әділ болатынына көз жеткізуге міндетті. Бақылаукұралдарының тәуекелі(бақылау тәуекелі) деп кәсіпорында бар және ұдайы қолданылатын бухгалтерлік есеп жүйесі мен ішкі бақылау жүйесінің құралдары жекелей немесе жиынтық түрінде елеулі болып табылатын бұзушылықтарды дер кезінде таба және түзете алмайтын және (немесе) мұндай бұзушылықтардың пайда болуына қарсы тұра алмайтын жағдайда, аудитор субъективті түрде анықтайтын ықтималдық ұғынылады.Бақылау құралдарының тәуекелін бағалаған кезде өткен жылдары жүргізілген аудиттің деректерін пайдалануға болады. Бұл ретте бақылаудың тиісті құралдары үшін өткен жылы жасалған осы тәуекелдің мөлшерін бағалау тексерілетін кезең үшін де әділ екеніне көз жеткізу қажет. Бақылау қүралдарының тәуекелін бағалау нәтижелерін аудитор аудиттің жалпы жоспарында, ал нақтылаушы бағаларды (егер мұндайлар бар болса) - тексеру жөніндегі жұмыс құжатында көрсетуге тиіс. Таба алмау тәуекелідеп аудитор тексеру барысында қолданатын аудиторлық шаралар жекелей немесе жиынтығында елеулі сипатқа ие болатын нақты тәртіп бұзушылықтарды табуға мүмкіндік бермейтін жағдайда, аудитор субъективті түрде анықтайтын ыктималдық ұғынылады.Таба алмау тәуекелі аудитор жұмысының тиімділік және сапа көрсеткіші болып табылады. Ол нақты аудиторлық тексеруді жүргізу тәртібіне, сондай-ақ аудиторлардың біліктілігі және олардың тексерілетін экономикалық субъектінің қызметімен алдыңғы таныстық деңгейі сияқты факторларға байланысты болады. Ішкі шаруашылық тәуекелін және бақылау құралдарының тәуекелін бағалау негізінде жұмыста жіберілетін таба алмау тәуекелін анықтауға болады және таба алмау тәуекелін төмендетуді ескере отырып, тиісті аудиторлық шараларды жоспарлауға болады. Аудиторлық тәуекел келесі әдістермен анықталады: - бағалау әдісімен, мұнда аудитор кәсіпорынның қызметімен алдын-ала танысу негізінде тәуекел деңгейін интуициясы бойынша анықтайды; - сандық әдіспен, мұнда аудитор тәуекел деңгейін арифметикалық жолмен келесі үлгі бойынша анықтайды: Есептік әдіс қатысты мөлшерлердің арнайы факторлық үлгісін шешу мен құружолымен аудиторлық тәуекелді бағалауды болжайды: ҚАТ=ШТ*БТ*АТ (1), мұндағы ҚАТ – қолайлы аудиторлық тәуекел; ШТ – шаруашылық ішіндегі тәуекел; БТ – бақылау тәуекелі; АТ - айқындай алмау тәуекелі. Бекіту сұрақтары: 1. Аудиттегі мәнділік деген не? 2. Аудиторлық тексеру кезінде қандай қателіктер мен заңсыз әрекеттер кездеседі? 3. Аудиторлық тәуекел деген не? 4. Аудиторлық тәуекелдің қандай түрлері бар? Әдебиет (1,3,5,8,9) 7 тақырып.Халықаралық аудит стандарттарының кіріспе аспектілері Сағат саны 1 Тақырыптың негізгі сұрақтары/ жоспары. 1. Халықаралық аудит стандарттарының сипаттамасы 2. ХАС ның негізгі бөлімдерінің құрылымы мен мазмұны Дәріс тезисі Халықаралық деңгейдегі кәсіби талаптарды әзірлеумен бірнеше ұйым айналысады, оның ішінде 115 елдің 158 ұйымының өкілдерін қамтитын Халықаралық бухгалтерлер федерециясы бар. ХБФ аясында аудиорлық стандарттармен тұрақты дербес ұйымның құқығымен әрекет ететін Аудиторлық іс тәжірибе бойынша халықаралық комитет тікелей айналысады. ХАС жалпы әлемдік деңгейден аудиттік деңгейі төмен елдердің бұл саладағы кәсібилігін дамытуға және халықаралық ауқымда аудиттің тәсілдерімен сәйкестендіруге ықпал етеді. ХБФ өткізілетін тәуелсіз аудиттің кез келген жағдайында қолдануға келседе, ол жергілікті жерде қолданылатын аудиттен асып кете алмайды, яғыни одан басым түспейді. 1948 жылы Америкалық алқалы бухгалтер институты “Аудиторлық қызметтің жалпы қабылданған стандарты ” деген атаудағы он қаулыны мақұлдап қабылдады. Содан бері олар айтарлықтай өзгере қойған жоқ және олардың пайдалануын бақылау көкейтесті ету және қолдану бойынша ұсыныстарды әзірлеуді және әдістік басшылықты жүзеге асырушы ХБФ арқылы Аудиторлық іс тәжірибе бойынша халықаралық комитет әзірлеген ХАС негізінде жатады. Осынау негіз қалаушы он принциптің мәнін кеңінен түсіндіріп беретін ХАС та олар өз көрінісін тапты. Кейбір мемлекеттерде ХАС ты өз стандарттарын әзірлеу үшін база ретінде пайдаланса, ал өз стандарттарын әзірлемейтін мемлекетер ХАС ты ұлттық ретінде қабылдайды.2000 жылдың 16-шы наурызында, Алматы қаласында өткен ҚР аудиторларының бесінші республикалық конференциясында ҚХАС қарастырылып қабылданды. “Қазақстандағы ХАС ” атты біздің нұсқамызды Халықаралық аймақтық бухгалтерлер федерациясымен Евразия аудиторлары барлық ТМД елдеріне негіз етіп алуға ұсыныс білдірді. ҚР аудитор палатасының Кеңесіне осы бухгалтерлер мен аудиторлардың Халықаралық Кодексін қабылдауды тапсырды. Қалыптасқан жағдайға қарай Аудиторлық қызмет туралы заңның бухгалтерлік есеппен аудитті жетілдіру және дамытудың мемлекеттік бағдарламасына сәйкес Республикалық аудиторлар палатасы ХАС қа өтудің тұжырымдамасын сайлады. ХБФ тың қолданылуына ұсынылған қолданыстағы барлық ХАС түпнұсқадан орыс және мемлекеттік тілдерге аударылды. Аудиторық іс – тәжірибе жөніндегі Халықаралық комитет аудитті өткізудің халықаралық стандарттары ілеспе қызметті көрету бойынша стандарттардан тұратын нормативтік құжаттарды шығарады. 1994 жылдың шілдесінен бастап ХАС аудит стандарттарының кодификациясында 29 ХАС пен 4 ІҚС болса, кодтарды қайта қарастырып өзгерткеннен кейін олардың жалпы саны 2005 жыл басында 50 — ге жетті, оның ішінде олардың 38 — і ХАС қа , ал 12 — сі халықаралық аудиторлық іс тәжірибе бойынша ережеге негізделді. ХАС ның негізгі бөлімдерінің құрылымы мен мазмұнын қарастырайық. Бірінші бөлім “Кіріспе аспектілері” № 100-199 құжаттарына қосылады. ХАС 100 Сенімділікті қалыптастыратын тапсырмалар – бұл әр үрлі жұмыс түрлерінің орындалу нәтижелері бойына қалыптасқан қорытындыларман аудиторларды қамтамасыз ететін сенімділік деңгейі.ХАС 110 Терминдерінің глоссариі ХАС -та және оның заңдастырылған анықтамаларында қолданылатын терминдердің тізбесін қамтиды.ХАС 120 Халықаралық аудит стандарттарының тұжырымдамалық негізі. Екінші бөлім Жауапкершілікке 200-299 стандарттары кіреді. ХАС 200 Қаржылық есеп берудің аудитін реттеуші мақсатпен жалпы принциптер – тәуелсіз аудитор жүргізетін тексерулердің көлемі және негізгі мақсаттары мен принциптерін, сондайақ кәсіпорын басшылығының қаржылық есеп берудегі жауапкершілігін анықтайды.ХАС 210 Аудиторлық тапсырманың шарты. Білдірген ұсынысқа аудиттің келіскенін қаржылық растауға қызмет ететін, аудитті өткізу туралы келісім хаттың мазмыны мен формасы келтірлген. Ол жұмыс мөлшерімен жауапкершілік шараларын,есеп беретін аудиторларға ұсынылатын форманы наутылайды.ХАС 220 Аудиттегі жұмыстың сапасын бақылау. Бақылаудың жеке тексеру ретіндегі сапасының және жалпы бақылау сапасының маңыздылығы анықталып, осы екі бақылау түрінің өзара байланысы мен айырмашылығы келтіріледі.ХАС 230 Құжаттау – аудитор жасайтын немесе алатын жұмыс қаражаттарының типтік формалары мен мазмұны туралы мәлімет келтірілген. Жұмыс қаражаттарының тиістілігімен сақталу мәселелері ашып көрсетілген.ХАС 240 қаржылық есеп беру аудитінің барысында алаяқтықпен қателіктерді қарастыруға аудиторлардың жауапкершілігі – өтiрік және қате ұғымдарын анықтайды, кәсіпорын басшысының өтірік пен қатені ескертудегі жауапкершілігін белгілейді. Аудитор өтіріктің немесе қателіктердің нәтижесінде пайда болатын материалдық үнемдеуді анықтау мүмкіндіктерін ескеріп, аудитті жоспарлау керек. өтіріктер немесе қателіктер туралы куәландыратын мәліметтерді алған жағдайда аудиторға әрекет ету ұсынылады.ХАС 250 Қаржылық есеп берулердің аудитіндегі заңдар мен нормативті актілер есебі. Заң шығарушы және нормативтік актілердің талаптарынан аутқымау мен бұлжытпай сақтаудғы аудитордың және тексерілетін ұйымдардың жауапкершілік деңгейлері анықталған.ХАС 260 Басқарушы өкілеттілігі бар тұлғаларға аудиттің аспектілерін хабарлау – тиісті құжаттардың мазмұнын жасау тәртібі ашып көрсетіледі. Жоспарлау деп аталатын үшінші бөлімде үш стандарт көрсетілген. ХАС 300 – Жоспарлау, ХАС 310 Бизнес білімі, ХАС 320 Аудиттегі елеулілік. Бұларда тиісті жоспарлау процесі, клиент қызметінің бағыты мен сипатын аудиторлардың түсіну маңыздылығы, аудитттегі елеулілік пен аудиторлық тәуекелділіктің өзара байланысы, аудиторлық тексерулерді жоспарлау мен өткізу және олардың нәтижелерін бағалау барысындағы елеулілік ұғымының қолданылуы сиптталады. Төртінші бөлім Ішкі бақылау. ХАС 400 Тәуекелдіктерді бағалау және ішкі бақылау.Клиенттің ішкі бақылау жүйесін зерделеу және бағалау мәселелері қарастырылған.ХАС 401 Компьютерлік ақпарат жүйесіндегі аудит. Мәліметтерді компьютерлік өңдеуден өткізетін жағдайда қолданылуы қадет қосымша рәсімдер ашып көрсетілген.ХАС 402 Қызмет көрсетуші ұйымдар пайдаланатын субьектілер ерекшелігіндегі аудит есебі. Мамандандырылған сервистік ұйымдардың есеп берулерін дайындау мен есеп жүргізуді алған ұйымдардағы аудиттің ерекшеліктері келтірілген. Бесінші бөлімге Аудиторлық дәлелдеулер стандарттары кіреді.ХАС 500 Аудиторлық дәлелдеулер аудит мәліметтерінің көздерімен табиғатын, сондайақ мәліметтердің және осы мәліметтерді алуға көмектесетін әдістердің жеткіліктігі мен жарамдылығы туралы мәселелерді қарастырады.ХАС 501 Аудиторлық дәлелдеулер – ерекше баптарды қосымша қарау. Құндылықтрды сақтау бойынша құжатты басшылық, дебиторлардың есеп шотарынан және талапар мен критерийлер бойынша мәселелерді растау, әлдеқайда шындыққа жанасымды аудиторлық ақпаратты алудың басқа процедураларын қолдану.ХАС 505 Сырттай растау – үшінші тұлғадан мәліметтерді алу үшін сұрау салуды әзірлеу және жіберу тәртібін реттемелейді.ХАС 510 Алғашқы тапсырмалар – бастапқы сальдо. Тексеруді алғаш рет жүргізетін жағдайда немесе мұндай жұмысты істемегеніне бір жылдан астам уақыт өтсе, ондай кезде есепшот бойынша аудитордың жауапкершілігі анықталады.ХАС 520 Аналитикалық процедуралар – талдамалытексерулердің процедурасының және оның міндеттемелері мен өткізілу уақытына қатысты ұсыныстың сипаты берілген. әдеттен тыс қатынас пен талдамалы процедура нәтижелеріне сенім білдіру деңгейінің фактілерін аудиордың зердедеу мәселелері қарастырылады.ХАС 530 Аудиторлық сұрыптау және іріктемелік тестілеудің басқа процедуралары. Сұрыптауды жүргізу, іріктеулерді жіктеу және қателіктерді экстрополяциялау бойынша ұсыныстар беріліп, факторлары анықталады.ХАС 540 Бағалау мәнінің аудиті. Бағалау мәліметтері, аудиттің негізгі кезеңдері, олардың негізділігін талдаудағы аудитордың жауапкершілігі белгіленіп, осы бағалаулардағы қателіктерді анықтау бойынша ұсыныстар берілген.ХАС 550 Байланыстырылған тараптар. Өзара байланысқан тараптар және олармен бірге өткізілетін операциялар аудитінің процедуралары қарастырылады.ХАС 560 Кейінгі уақиға. Аудитор есеп беруді жасаған күннен кейін немесе ееп беру жарияланғаннан кейін болатын уақиғалар есеп берулердің мазмұнына елеулі түрде ықпал еткен жағдайда аудитордың қалай әрекет етуі керектігін көрсететін тәртіптері анықталады.ХАС 570 Үздіксіз қызмет. Кәсіпорын қызметінің үздіксіз принципін қолданудың дұрыс еместігіне аудитор күмәнданатын жағдай сипатталады.ХАС 580 Басшылықтың мәлімдемесі. Тексерілген ұйым басшысы ұсынатын ақпараттарды алу мен пайдалану жағдайы анықталады. Алтыншы бөлімде № 600-699 Басқалардың жұмысын пайдалану стандарттары, оның ішінде ХАС 600 Басқа аудитордың жұмысын пайдалану, ХАС 610 Ішкі аудитордың жұмысын қарастыру, ХАС 620 Сарапшы жұмысын пайдалану біріктірілген. Жетінші бөлімге “Аудиторлық іріктемелер мен есеп беруді ұсыну” үш стандарт қосылған:ХАС 700 Қаржылық есеп беру бойынша аудиторлық есеп беру – аудиторлық есеп берудің формалары мен мазмұнына қатысты ұсыныстар берілген, сөзсіз қорытындылаудың ықтимал қалыптастырулары мен қорытынды жасалатын жағдайлар, кейбіреуі сөзсіз болатын, ішінара жағымсыз да бар және қорытындыны беруден бас тарту жағдайлары қарастырылады.ХАС 710 Салыстырмалы мәндер. Клиенттің есеп беруі өткен жылдың көрсеткіштерін қамтыған жағдайларда аудитордың әрекет ету тәртібі сипатталады.ХАС 720 Тексерілген қаржылық есеп берулердің елеулі сәйкессіздігін сәйкестендіру мақсатында аудитордың басқадай ақпараттарды оқу қажеттілігі айтылады. Сегізінші бөлімде “Мамандандырылған салалар” екі стандарт келтірілген:ХАС 800 Арнайы мақсаттарға арналған аудиторлық тапсырмалар бойынша аудиторлық есеп беру. Жалпы қабылданған стандарттар немесе принциптер бойынша ғана емес, сондайақ субьектілердің қызмет түрлері, операциялары нақты есеп шоттары, баптары бойынша жасалған есеп пен есеп берулерді арнайы тексеру бойынша есеп берулердің ерекшеліктері. Ашып көрсетіледі.ХАС 810 Болжалды қаржылық ақпаратты зерттеу. Болжау мен бағалау мәліметтеріне немесе уақиғаны дамытудың жорамалды сценерийіне негізделген қаржылық ақпараттар туралы аудиторлық есеп берулерді тексеру және жасау процедуралары сипатталады. Тоғызыншы бөлімде “Ілеспе қызметтер” үш стандарт кіреді:ХАС 910 Қаржылық есеп берулерді шолып тексеру бойынша тапсырма. Аудиттің жеңілдетілген нұсқасын білдіретін қаржылық есеп берулерге жалпы тексерулерді жүргізудің тәртібі келтірілген. Бұл арада аудиор есеп берулердің анықтығы туралы емес, оның анық еместігін растайтын фактілердің болмауы туралы пікір білдіруі керек.ХАС 920 Қаржылық ақпаратқа қатысты келісілген процедураны орындау бойынша тапсырма. Есеп пен есеп берудің жекелеген бөлімдерін тақырыптық тексеруді жүргізудің процедуралары баяндалған. Мұндай тексерулердің нәтижелері бойынша тапсырма. Есеп пен есеп берудің жекелеген бөлімдерін тақырыптық тексеруді жүргізудің процедуралары баяндалған. Мұндай тексерулердің нәтижелері бойынша қорытынды қаржылық есеп берудің әдеттегі аудиттің нәтижелері бойынша қорытынды қаржылық есеп берудің әдеттегі аудиттің нәтижелері бойынша қорытындыға қарағанда аз күшке ие болады.ХАС 930 Қаржылық ақпаратты компиляциялау бойынша тапсырма. Қаржылық есеп беруді дайындауда және осы қаржылық есеп беруді жасау барысында пайдаланатын мәліметтерді тексеруге аудитордың клиентке көрсететін көмегі ретінде қаржылық ақпарат компиляциясының мазмұны ашылып көрсетіледі. Оныншы бөлімде Аудиттің халықаралық іс – тәжірибесі бойынша өзіндік ерекшелігі бар стандарттар келтірілген Бекіту сұрақтары: 1. Халықаралық аудит стандарттарына сипаттама беріңіз 2. ХАС ның негізгі бөлімдерінін атаңыз 3. ХАС ның құрылымы қандай Әдебиет (2,4,5,8,10,11,12,13,14,18) 8 тақырып. ХАС жауапкершілік стандарттары Сағат саны 1 Тақырыптың негізгі сұрақтары/ жоспары. 1. Аудитті құжаттау. 2. Жұмыс құжаттарын дайындаудың мақсаттары мен анықтамалары. 3. Аудиторлық құжаттардың сипаты. Дәріс тезисі 230 «Құжаттау» деп аталатын Халықаралық аудит стандартында «аудитор аудиторлық қорытындыны растаушы дәлелдеулерді, сондай-ақ, аудиттің Халықаралықстандарттарға сәйкес жүргізілгендігін растайтын дәлелдеулерді беру кезінде зор маңызы бар мәліметтерді құжатпен рәсімдеуге тиісті екендігі көрсетлген. Жұмыс құжаттарының жалпы мақсаты – аудитордың аудитті нормативтік-құқықтық актілерге және жалпы көпшілік қабылдаған стандарттарға сәйкес жүргізгендігіне сенімді болуы. Жұмыс құжаттарының маңызы төмендегілерден тұрады: - олар аудитті жүргізу және жоспарлау кезеңінде көмектеседі; - олар аудиторлық жұмысқа шолу жасауға және аудитке бақылауды ұйымдастыруға жағдай туғызады; - оларда аудиторлыққорытындыны растаушы процедуралардың орындалуы нәтижесінде алынған аудиторлық дәлелдеулер бар. Жұмыс құжаттарындағы ақпараттар аудитор атқарған жұмыстардың және маңыздымәселерге қатысты жасалған қорытынды пікірлердің жазбаша дәлелі болып табылады. Жақсы құрылған жұмыс құжаттары аудит өткізу бойынша жұмыстарды ұйымдастыруды қамтамасыз етеді. Жұмыс құжаттарына келесілер жатады: 1. Кәсіпорынның ұйымдық-құқықтық нысаны және ұйымдық құрылымы туралы ақпараттар; 2. Заңдық құжаттардан, келісімдерден және жинақтардан үзінді немесе олардың көшірмесі; 3. Ревизияланатын кәсіпорынның аудитін жоспарлау процесінің негіздемесі; 4. Аудиторлық тексеруді өткізу бағдарламасы; 5. Орындалған аудиторлық процедуралардың өткізілу уақыты және көлемі, сонымен бірге олардың нәтижелері туралы жазулар; 6. Ассистенттер орындағын жұмыстарды аудитордың тексергендігінің және талдағандығының дәлелдеулері; 7. Аудиторлық процедураларды кімнің және қашан орындағаны туралы көрсетулер; 8. Аудиторлардың сарапшылармен, кеңесшілермен және үшінші жақтың басқа да өкілдерімен өткізген әңгімелерінің көшірмелері; 9. Аудитордың өз клиеніне жіберген хаттарының көшірмелері, оның ішінде өзінің міндеттемелері және ішкі бақылау жүйесінің кемшіліктері бойынша; 10. Клиенттен немесе оның өкілдерінен алынған хаттар; 11. Аудиторға тапсырылған аудиттің маңыздырақ аспектілеріне қатысты түсіндірулер; 12. Шоттардың, экономикалық субъект қызметінің көрсеткіштері мен тенденцияларының талдауы, тексеруші баланстар; 13. Өткен есепті кезеңдердің қаржылыққорытынды есебінің, сонымен бірге қорытынды есеп бойынша жасалған аудиторлық қорытындылардың, анықтамалардың, актілердің және т.б. көшірмелері; 14. Өткізілген аудиттің нәтижесі бойынша аудитор жасаған қорытынды пікірлер. Аудиторлармен жұмыс алдында дайындалған барлық құжаттар оның жұмыс қағаздарын ажыратады және аудитті жоспарлауға көмектеседі. Сонымен қатар аудиторлық жұмыстың дәлелі болып табылады. Аудитті тексеру барысында аудитор әртүрлі мәліметтерді пайдаланады. Оларды өз кезегінде тікелей және қосалқы мәліметтер көзі деп бөледі. Тікелей мәлімет көзі фактілерді тікелей кепілдік анықтама беретін құжаттарбухгалтерлік есеп кестелері, түгендеу құжаттары және түгендеу қорытындысы, акті. Қосалқы мәліметтер көзі олар материалдық емес, бірақ сол кәсіпорынның шаруашылық жұмысына қатысты мәлімет. Бухгалтерлік есеп құжаттарын дәлел көзі мағынасы ретінде 4 топқа бөледі: алғашқы, топтаушы, ерікті, қосымша. Алғашқы есеп құжаттары- бұл шаруашылық операциялардың нақты орындалғанын немесе оның орындалуына негіз болатын жазбаша анықтама. Топтаушы құжаттар-олар шаруашылық арасындағы өзара ішкі мағынасы бірдей өлшемдермен топтастырылғандарын жинақтап, бір жүйеге кетірілген құжаттар. Ерікті құжаттар- ол құжаттарға материалдыжауапты жұмысшының немесе басқадай қызметкерлердің өз еркімен жасайтын құжаттары. Қосымша құжаттар- кәсіпорын шаруашылығына бақылау жасаушы жеке қызметкерлердің пікір-ойын көрсететін негізде экономикалық фактілерді, құбылыстарды анықтайтын аудиторлық тексеруде көптеген мәліметтер көзі болатын құжаттар. Аудитор өзінің жұмысында осы құжаттар арқылы фактілерді орындау мақсатымен жұмыс қозғауын жүргізіледі. Себебі, тексеру процесіндегі тфактілер тек құжаттар арқылы анықталады. Аудит барысындағы жиналған құжаттарда жүйелеу, мазмұн-мағынасына сәйкес топтау, ол аудитор мамандығының деңгейігне байланысты. Аудитордың жұмыс қағазында тіркеледі. Сонымен, қорытындылай келе аудит жұмысы-ол бір жүйеге келтірілген белгілі құжаттар арқылы сатылап жүргізілетін тиянақты жұмыс. Аудит жұмысының сәтті жүргізілуі аудитор алдымен субьектілердің құқылық құжаттарын толық танысып және зерттеу жұмысын өте тианақты, жан-жақты жүргізгенде жүзеге асырылады. Сондықтан да аудитор әртүрлі құжаттар арқылы жан-жақты материалдар дайындап шаруашылық субьектісінің табыстылық, қаржылық есептерін тексеріп, таза пайда сомасының дұрыс анықталғандығынын дәлелдеп аудиторлық иқорытынды дайындайды. Онымен қоса жұмыс қағазындағы жиналған мәліметтерге сүйене отырып, яғни белгілі бір дәлелдер сүйене отырып кәсіпорын шаруашылығының тиімді даму жолына байланысты өзінің пікірін айтады. Бекіту сұрақтары: Әдебиет (1,3,5,8,9) 9 тақырып. ХАС жоспарлау бөлімі Сағат саны 1 Тақырыптың негізгі сұрақтары/ жоспары. 1. Жоспарлаудыи қағидаттары мен кезеңдері. 2. Аудитордың клиентпен алдынала танысуы (бастапқы жоспар). 3. Фирма ішіндегі бастапқы жоспарлау стандарты (құжат) жэне оның негізгі бөлімдерінің сипаттамасы: шаруашылық субьекті жалпы ақпарат, негізгі есептілік көрсеткіштер, ішкі бақылаудың және есеп жүйесін жазу, аудитордың пікірі. Дәріс тезисі Аудиторлық тексерулерді ұйымдастыру, жоспарлау, жүйелі зерделеу, мәні бойынша аудиторлық процедураларды орындау, пікір қалыптастыру және аудиттің нэтижелері бойынша қорытынды құжаттарды дайындау сияқты бірінен кейін бір жалғасып кете беретін тізбекті кезеңдерден тұрады. Қаржылық аудитті жоспарлау мыналарды қамтамасыз етуі тиіс: 1) ішкі бақылаудың тиімділігі, есептемелер мен бухгалтерлік есептің жағдайлары туралы қажетті ақпараттарды алуды; 2) орындалуы тиіс бақылау процедурасының көлемі мен өткізу уақытын, мазмұнын анықтауды. Қаржылық аудитті жоспарлауға аудиттің жалпы жоспарын жасау (болжалды жұмыс) және аудиторлық бағдарламаларды (ХАС 300) әзірлеу кіреді. Жалпы жоспарда (болжалды жұмыста) мына негізгі көрсеткіштер көрініс табуы керек: а) орындалатын жұмыстың мөлшері; ә) жұмыстың ұзақтығы мен өткізу мерзімдері; б) аудитор қолданатын әдістер мен тәсілдер. Аудитор жалпы жоспарды тексерілетін кәсіпорынның басшылығымен және қызметкермен ақылдасып талқылауына болады, бұл аудиттің іс-әрекетін күшейтеді әрі кәсіпорын қызметкерінің қызметімен аудиторлық процедураларды үйлестіреді. Аудитор жалпы жоспарды сапалы жасауына және болжалды жұмыс мөлшерін әлдеқайда нақтырақ анықтауы үшін мыналарды орындауы керек: 1) аудиторлық тексерулерді өткізу бойынша келісімшарттағы шарттарды зерделеу; 2) тексерілетін кәсіпорынның қызметіне қатысы бар жаңа заңдардың, ережелердің, нұсқаулардың және басқа да нормативті актілердің аудитке тигізетін ықпалын ескеру; 3) өткізілетін аудиттің әлдеқайда маңызды мәселелерін бөліп алу және айрықша назар аударуды қажет ететін жағдайларды түсіну; 4) шаруашылық жүргізуші субъектінің ішкі аудиті мен есептік жүйесіне қаншалықты сенетінін анықтап алуы керек; 5) ішкі аудиторлардың жұмысы мен оларды тексеруге қатыстырудың мүмкіндіктерін талдау (ХАС 610); 6) филиалдарда аудитті өткізудің мақсатқа лайықтылығын зерделеу; 7) сарапшыларды қатыстыру қажет пе, қажет емес пе, соны анықтау (ХАС 620); 8) тәуекелділік деңгейіне (яғни, қаншалықты қатерлі екен-дігіне) баға беру, аудиторлық тексерулердің көлемін, уақытын және табиғатьін анықтау (ХАС 400, 300, 320 және т.б.). Тексеру барысында жалпы жоспар мен аудит бағдарламалары түзетілуі мүмкін. Аудитордың клиентпен алдынала танысуы (бастапқы жоспар).Мәні бойынша аудиторлық процедураны орындау - бұл барлық жоспарланған аудиторлық процедураның нақты іске асуы. Әр тақырып бойынша жүргізілетін аудиторлық процедуралар мен оларды орындаушылардың толық тізбесін және тізбектілігін көрсетіп, тексеру бағдарламаларын рет-ретімен жасау қажет. Қаржылық аудиттің нәтижелері бойынша келісімшартта анықталған мерзім ішінде тапсырыс берушіге ұсынылатын есеп беру жасалады. Аудитордың келісімшартты орындағаны немесе орындалмағаны ХАС 700 «Қаржылық есептемесін тексеру бойынша аудиторлық есеп беруге» сәйкес келуі тиіс аудиторлық қорытындыны қабылдап алу-беру актісінде анықталады. Тараптар келіскен бағдарлама біріккен келісімшартта рәсімделетін жұмыс, мөлшері мен қызмет құнын анықтаудың негізі болып табылады. Келісімшарт ұзақ мерзімді (абонентті) аудиторлық қызмет көрсету (1-3 жыл) бойынша және қандай да жұмысты бір жолғы орындау үшін жасалуы мүмкін, оның ішінде қаржылық есептемесінің аудиторлық тексеруін айта кетуге болады. Қаржылық аудитті жүргізу туралы келісімшартта мыналар көрсетілуі керек: 1) келісімшарттың мазмұны; 2) тараптардың міндеттері; 3) тексеру жүргізетін орындар және мерзімдері; 4) төлем тәртібі және мөлшері; 5) тараптардың жауапкершілігі; 6) ақпараттардың құпия сақталуы; 7) даулы мәселелерді шешудің тәртібі (жолдары); 8) қосымша шарттар; 9) келісімшарттың қолданылу мерзімі; 10) тараптардың заңды мекен-жайы. Келісімшартта аудитті белгіленген мерзімінен бұрын тоқтату, форс-мажорлық жағдайлар және басқа да қосымша шарттар қарастырылуы ықтимал. Халықаралық және отандық іс-тәжірибесінде аудиторлық операцияларды тек аудиторлық фирмалардың штатындағы қызметкерлер ғана, сондай-ақ аудиторлық фирмалардың дирекциясы мен мамандардың арасында бекітілген мердігерлік келісімшарт негізінде тараптан шақырылатын мамандар да орындап жүр. Мердігер келісімшарты бірнеше мамандармен бекітілуі мүмкін. Олардың әрбіреуіне жүктелім-карточкасы (карточка-наряд) жазылады. Мердігер карточкасы бойынша орындалған жұмысты тапсырып беру және қабылдап алу орындалған жұмыстың арнайы тапсыру-қабылдау актісімен рәсімделеді. Аудитор анықталған кемшіліктер, алдау фактілері мен жіберілген қателіктер туралы кәсіпорын басшысына хабарлап, шындыққа жанаспайтын ақпаратты түзеу бойынша ұсыныстар беруі керек. Қорытынды кезеңде аудиторлардан мыналар талап етіледі: а) аудиторлық файл түрінде жүмыс құжаттамаларың рәсімдеуді аяқтау; ә) тексерілген ұйымның басшысына аудиттің нәтижелері туралы жазбаша ақпарат дайындау; б) тексерілген объектілер туралы өз пікірін негіздеу жэне қалыптастыру; в) аудиторлық есеп беруді белгіленген форма бойынша дайындау; г) анықталған ауытқулар мен ішкі бақылау жүйесіндегі кемшіліктерді, оларды болдырмаудың (жоюдың) мүмкін жолдарын, аудит объектілерінің жұмыс істеу тиімділіктерін арттыру және оңтайландыру туралы клиентті хабардар ету. Фирма ішіндегі бастапқы жоспарлау стандарты (құжат) жэне оның негізгі бөлімдерінің сипаттамасы: шаруашылық субьекті жалпы ақпарат, негізгі есептілік көрсеткіштер, ішкі бақылаудың және есеп жүйесін жазу, аудитордың пікірі. Аудиторлық қызмет туралы заңда аудит субъектісі — ол, аудиторлар және аудит фирмалары деп көрсетілген. Аудитор — ол, маман, біліктілік комиссиясының шешімі бойьшша аудиторлық қызмет жасауға арнайы куәлік алған жеке адам, куәлік бес жыл мерзімге беріледі. Аудиторлар – аудит субъектісі ретінде өзінің аудиторлық қызметін жеке немесе аудитор фирмаларында атқарады. Олар мемлекет құрылымына тәуелсіз, тек қана тапсырушылармен жұмыс істейді. Сол себептен олар жеке фирмаларда жүмыс жүргізуге немесе кәсіпорындарда қызметте тұрып қызмет жасауға құқылы. Сол сияқты ғылыми қызметкерлер және мүғалімдер де аудит қызметін атқара алады. Ал кәсіпорындарда қызмет атқарғанда тек қана ішкі аудит тұрғысынан ғана жұмыс атқаруына болады. Шаруашылық субъектілерінде қызмет жасаушылар немесе соларға сыбайлас қоғамдық жеке кәсіпкерлік мекемелер қызметкерлері аудит қызметін атқаруға құқысы жоқ. Аудитор фирмасы – шаруашылық субъектілеріне аудит қызметін көрсететін мекеме. "Қазақстан Республикасының аудиторлық қызмет туралы" заңының үшінші бабында; "мемлекет заңы мен нормативтік ереже-нүсқау талабына сәйкес -келісім-шарт бойынша белгіленген төлем үшін аудиторлық тексеру, сараптау, аудиторлық түсініктеме беру, бухгалтердж есебіне, табыстылық көрсеткіштеріне, салық есептеу-төлеу, құқылық аспектісіне, банк операциясына, әлеуметтік қамсыздандыру,экология мәселесін қарастыру, маркетинг жүмысына, қаржылық жағдайына экономикалық талдау жасап, келешектегі қаржылық деңгейіне болжау жасау, өндіріс барысының ұйымдастыруына талдау жасап, оның тиімді даму жолдарын анықтап, шаруашылық субъектілерінің нарықты қатынас экономикасының қарсаңында олардың потенциалдық мүмкіншіліктерін анықтап, аудиторлық қызмет көрсету" - делінген. Аудит фирмасы әр түрлі меншіктегі қорлар негізінде қүрыла береді. Оның негізгі мақсаты кәсіпкерлер арасында шаруашылықты басқаруға қажет дұрыс, мүлтіксіз, сенімді мәліметтермен қамтамасыз ету. Олар өзара қарым-қатынасын сенімді жүргізу үшін аудитор олардың шаруашылық барысының заңдылығын, мемлекет табынан шығарылган нормативтік ереже-нүсқаларды мүлтіксіз орындайтындығын, қаржы операцияларының тиянақты, сенімді түрде жүргізілетіндігіне өз тарапынан аудит принциптеріне негізделген жазбаша түрінде өзінің қорытындысын беруі қажет. Ол аудитор қорытындысы кәсіпкерлер үшін кепілдік мәлімет болады. Аудит фирмасы осы анықталган негізгі мақсатыи орьшдау үшін әр түрлі кәсіпорындармен келісім-шарт жасап жәнс нақты төлем арқылы олардың қаржылықшаруашылық жүмысына аудиторлық тексеру жүргізеді. Бекіту сұрақтары: 1. Жоспарлаудыи қағидаттары мен кезеңдері. 2. Аудитордың клиентпен алдын-ала танысуы 3. Фирма ішіндегі бастапқы жоспарлау стандарты Әдебиет (1,3,5,8,9) 10 тақырып. Аудиторлық тәуекел және аудиттегі мәнділік, тәуекелдіктерді бағалау және ішкі бақылау Сағат саны 1 Тақырыптың негізгі сұрақтары/ жоспары. 1. Аудиторлық тәуекелділік және оның маңызы. 2. Аудиттағы маңыздылық концепциясы. 3. Маңыздылықты бағалау критериилері. 4. Маңыздылықтың деңгейі мен ұғымының анықтамасы. 5. Маңыздылықтың деңгейін анықтау талаптары. 6. Аудиттің талдау нәтижелерінде маңыздылық қағидасының қолданылуы. Дәріс тезисі Ішкі бақылау, тексеру өз кезегінде аудит барысында жүйелі түрде уақтылы тексеріп жіберілген қатені жедел түзетіп, жиналған мәліметті қарастыру кезіңде қолданылатын аудит әдісі. Сондықтан да ішкі аудит тексеру барысында күдіктіліктің деңгейін төмендетеді. Аудит верификациясының қажеттілігі төмендетіледі. Яғни, осы постулат ішкі бақылау аудитін тиімді қолданылған жағдайда ол кәсшорынның есеп саясаты, қаржылық ақпараты өздері үшін де басқа сыбайлас косіпорындар үшін құнды мәлімет болады. Аудиттің даму барысында оның постулаты жан-жақты ерекшеліктерін анықтауға негіз болады. Олардың әрқайсысының өзінің ерекшелігі бар. Соның ішінде шаруашьшық субъектілерінің жалпы шаруашылығын қарастырып, қаржылық ақпаратын тексеріп аудиторлық қорытынды жасағанда соның өзінде күдіктілік болатынын объективтік заңдылық деп қарастыру қажет. Сол күдіктілікті бір өлшемге алу немесе оны түсінікті толқымалы қүбылыс деп қарастырсақ, оның толқуы өлшемге алынса, ол қандай болады деген мәселе аудит жұмысында өзінше категория деп анықталған. Күдіктілік – олаудит қорытындысының толқу мөлшері деп анықталған. Күдіктілік толқуын анықтайтын үш түрлі жол бар: нақты материалға сүйеніп, құжаттар арқылы ой тұжырым логикалық жолымен анықтау, нақты материалға сүйеніп анықтау үшін аудитор өзі тікелей тексеру жасау арқьшы күдіктілік деңгейін қарастырады. Мысалы, аудитор өзі материалды кіріске алу операциясына қатысып немесе сату процесін бақылау, түгелдеу жұмысына қатысу арқылы нақты фактілерге негіздеп анықтаған аудитор қорытындысында күдіктілік жоққа тән болады, Ал осы материалдарды кәсіпорын қызметкерлері немесе басқа біреулер арқылы алатын болса онда күдіктілік деңгейі өте жоғары болады. Құжаттар арқылы анықтауда ағымдағы күнделікті шаруашылық әрекетін бақылау арқылы нақты фактілерге сүйене отырып күдіктілік деңгейін анықтау. Әрине, бұл әдіс күдіктілік көрсеткішін өте темендетеді. Логикалық тұжырымдар аудит қорытындысында күдіктілік деңгейін өте жоғары көтереді. Бекіту сұрақтары: 1. Қаржылық коэффициенттер 2. Өтімділік көрсеткіші 3. Нарықтық белсенділік көрсеткіштері Әдебиет (2,3,4,6,9,11,2,13,15,16,17,18) 11 тақырып.Аудиторлық дәлелдеулер Сағат саны 1 Тақырыптың негізгі сұрақтары/ жоспары. 1. Аудиторлық дәлелдемелер. Аудиторлық дәлелдемелерді алу әдістері. 2. Аудиторлық дәлелдемелер түрлері. Ішкі аудиторлық дәлелдемелер. 3. Сыртқы аудиторлық дәлелдемелер. 4. Аралас аудиторлық дәлелдемелер. 5. ХАС 500 Аудиторлық дәлелдеулер аудит мәліметтерінің көздерімен табиғатын, сондай-ақ мәліметтердің және осы мәліметтерді алуға көмектесетін әдістердің жеткіліктігі мен жарамдылығы туралы мәселелері. Дәріс тезисі Аудитор аудиторлық пікір білдіруге негіз болатын қорытындыларды қалыптастыру мақсатында жеткілікті мөлшерде тиісті аудиторлық дәлелдер алуы тиіс.Аудиторлық дәлелдер әдетте қаржылық есептегі әрбір ұйғарымдар бойынша алынады. Аудиторлық дәлелдердің сенімділігі жекеше жағдайларға тәуелді болатына қарамастан төмендегідей қорытындылар олардың сенімділігіне баға беруге көмек жасауы мүмкін: - сырт көздерден (мысалы үшінші жақтан алынған бекітуші құжаттамалар) ішкі көздерден алынған құжаттамалардан әлдеқайда сенімді саналады; - ішкі көздерден алынған аудиторлық дәлелдер, бухгалтерлік есеп пен ішкі бақылау жүйелері тиімді болған жағдайда өзгеден сенімді саналады; - аудитордың тікелей өзі алған аудиторлық дәлелдер субъект тарапынан алынған дәлелдермен салыстырғанда әлдеқайда сенімді саналады; - құжаттар қабылданғандағы және жазбаша ұсынымдар негізіндегі аудиторлық дәлелдер ауызша формадағыдан сенімді саналады. Егер де аудиторлық дәлелдер әрқилы көздерден немесе әртүрлі сипаттағы көздерден жиналса және рет-ретімен жинақталса әлдеқайда сенімді саналады. Аудиторлық дәлелдемелердiң белгiлi түрлерi өзгелерiмен салыстырғанда барынша сенiмдi болады, әдетте аудиторлық байқау тек сұрау салуға қарағанда барынша сенiмдi аудиторлық дәлелдемелер бередi. Мысалы аудитор бақылау процедураларын қолданушы адамдарды бақылау, немесе тиiстi қызметкерлерге сұрау салу арқылы мiндеттердiң дұрыс бөлiнуi туралы аудиторлық дәлелдемелер ала алады. Алайда байқау сияқты бақылау тестiнiң көмегiмен алынған аудиторлық дәлелдемелер тек процедураны қолдану сәтiне қатысты. Аудитор бұл процедураларды өзге уақыт кезеңдерiне қатысты аудиторлық дәлелдемелер беретiн басқа да бақылау тестерiмен толықтыруды қажет деп табуы мүмкiн. Аудиторлық дәлелдемелердiң сәйкестiгiн анықтау кезiнде iшкi бақылау қаупi туралы қорытындыларды растау мақсатында аудитор алдыңғы тексерулер барысында алынған аудиторлық дәлелдемелердi ескере алады. Жылдан жылға жалғасып келе жатқан жобада аудитордың бұрыннан алынған бухгалтерлiк есеп және iшкi бақылау жүйелерi туралы мәлiметтерi болады, алайда оған алған бiлiмiн жетiлдiру және бақылаудағы кез келген өзгерiстер жөнiнде қосымша аудиторлық дәлелдемелер алу қажеттiгi туралы мәселенi қарау керек болады. Алдыңғы тексерулер кезiнде атқарылған процедураларға жүгiнбес бұрын, осы сенiмнiң пайдасына аудиторлық дәлелдемелер алу керек. Аудиторға өзiнiң алдындағы аудиторлар уақытына қатысты бухгалтерлiк есеп және iшкi бақылау жүйелерiнiң кез келген өзгерiстерiнiң сипатына, мерзiмi мен дәрежесiне байланысты аудиторлық дәлелдемелердi алу және соларға сенiм дәрежесiн бағалау керек. Мұндай процедураларды атқарған кезден берi өткен уақыт қаншалықты ұзақ болған сайын олардың сенiмдiлiк дәрежесi де кеми түседi. Бекіту сұрақтары: Әдебиет (1,3,5,8,9) 12 тақырып. Басқалардың жұмысын пайдалану Сағат саны 1 Тақырыптың негізгі сұрақтары/ жоспары. Дәріс тезисі Бекіту сұрақтары: Әдебиет (1,3,5,8,9) 13 тақырып. Аудиторлық іріктемелер мен есеп беруді ұсыну Сағат саны 1 Тақырыптың негізгі сұрақтары/ жоспары. 1. Аудиторлық іріктеу туралы түсінік 2. ХАС 700 Қаржылық есеп беру бойынша аудиторлық есеп беру. 3. ХАС 710 Салыстырмалы мәндер. 4. ХАС 720 Тексерілген қаржылық есеп берулердің елеулі сәйкессіздігін сәйкестендіру мақсатында аудитордың басқадай ақпараттарды оқу қажеттілігі Дәріс тезисі Қаржылық қорытынды есепке тексеру жүргізуді бастай отырып, аудитор кәсіпорындағы бухгалтерлік есепті және ішкі бақылауды ұйымдастыруды зерттеуге, олардың нормативтік және заңдық құжаттардың талаптарына жауап беретіндігіне көз жеткізуге тиісті. Кәсіпорын бухгалтерлік есепті дұрыс ұйымдастыру үшін есеп саясатын құруға және оны басшылыққа алуға міңдетті. Алайда, аудиторға есеп саясатының көшірмесін алу жеткіліксіз. Себебі есеп саясаты бухгалтерияның қатардағы жұмыскерлері міндетті түрде сонымен жұмыс істейтіндігіне (оны қолданатыңдығына) кепілдік бере алмайды. Аудиторға баптар бойынша белгіленген есеп жүргізу тәртібін нақты жүзеге асырылғандарымен салыстыра отырып, есеп саясатына өзінің сипаттамасын құру керек. Ондай сипаттаманы жасау үшін тек бас бухгалтермен және оның орынбасарымен сұқбаттасумен шектелмей, клиенттің бухгалтерлік персоналына толық сұрақ беру жүргізілуге тиісті. Тек сұрақ беру және нақты орындаушылардың есеп жүргізу тәртібімен танысу әділірек ой-пікір құрауға мүмкіндік береді. Кәсіпорындағы есептің және ішкі бақылаудың жағдайына аудитордың берген бағасына оның алдағы уақыттағы барлық іс-әрекеті байланысты. Себебі аудиторда клиенттің қорытынды есебіне зерттеу жүргізу жөне персоналмен әңгіме өткізу нәтижесінде қорытынды есептің дұрыс мәліметтердің негізінде дұрыс жасалынғандығы туралы абсолюттік сенім пайда болса, онда оның қаржылық қорытынды есепті тексермей-ақ, оның дұрыстығын растауына болады. Егер аудитор клиенттің қаржылық қорытынды есебіне зерттеу жүргізу кезіңде бастапқы мәліметтердің рәсімделуінің сәйкессіздігіне, бухгалтер персоналының терең білімінің жоқтығына көз жеткізген болса, онда ол жаппай тексеру жүргізуге міндетті. Бірақ, ондай тексерулер жұмысы көп және қымбат процесс. Сондықтан клиенттің қаржылық қорытынды есебінің дұрыстығына аудитор сенімінің орташа дәрежесі кеңінен тараған болып табылады. Іріктеуді жоспарлау. Аудиторлық іріктеудің көлемі мен құрылымын жоспарлау кезінде аудиторлар аудиттің ерекше мақсатын, үлгілер алынатын мәліметтер жиынтығын, олардың көлемі мен алу әдістерін назарға алуға тиісті. Мәліметтер жиынтығы—тиісті қорытынды пікірлерді құрау мақсатында іріктеу жасау үшін аудитор негізге алатын мәліметтер кешені. Мысал ретінде баланс құру сәтіне дебиторлық борыштардың барлық баптарын және жыл ішінде алынған барлық тауарлар мен күзметтерді қарастыруға болады. Мәліметтер жиынтығының өзіне тән маңызды сипаты оның біркелкілігі, яғни, ол тура сондай немесе сонымен бірдей бөліктерден тұруға тиісті. Мәліметтердің жиынтығы бір жылдағы еңбек ақы бойынша барлық сметалардан тұрады делік, бірақ аудитор жылдың ортасында еңбек ақыны есептеуге жауапты адамның ауысқандығын біледі. Аудитор қатенің болу мүмкіндігі жауапты тұлға ауысқаннан кейін оған дейінгіге карағаңда жоғарырақ екендігі жөнінде қорытынды жасай алады. Сондықтан, шын мәнінде мәліметтердің жиынтығы екеу болады. Әрбір іріктеудің жоспары басқалардан өзгеше болуы керек. Мәліметтер жиынтығынан іріктеу жасау оның толықтығын көрсете алмайтындығын ескеру керек. Мәліметтердің азайғандығын (немесе толықтығын) тексеру бастапқы құжаттардан басталып қаржылық қорытынды есеппен аяқғалғанға дейін жүзеге асырылуға тиісті. Бекіту сұрақтары: Әдебиет (1,3,5,8,9) 14 тақырып. Мамандандырылған салалар Сағат саны 1 Тақырыптың негізгі сұрақтары/ жоспары. 1. ХАС 800 Арнайы мақсаттарға арналған аудиторлық тапсырмалар бойынша аудиторлық есеп беру. 2. Жалпы қабылданған стандарттар немесе принциптер бойынша ғана емес, сондайақ субьектілердің қызмет түрлері, операциялары нақты есеп шоттары, баптары бойынша жасалған есеп пен есеп берулерді арнайы тексеру бойынша есеп берулердің ерекшеліктері. 3. ХАС 810 Болжалды қаржылық ақпаратты зерттеу. 4. Болжау мен бағалау мәліметтеріне немесе уақиғаны дамытудың жорамалды сценерийіне негізделген қаржылық ақпараттар туралы аудиторлық есеп берулерді тексеру және жасау процедуралары. Дәріс тезисі Аудитор сенімінің орташа дәрежесін анықтау қажеттілігі бір бөлім бойынша есептің тиісті деңгейде кәсіби мамандардың күшімен, автоматтандырылған нысанда ұйымдастырылып, ал басқа жағында қараусыз қалған есептің табылуынан туындауы мүмкін. Сондықтан сенімнің орташа дәрежесін анықтау кезінде ішінара бақылау әдісін қолдану қажет. Іріктеу аудиттің барлық саласы үшін қажет болып табылмайды, бірақ оны біртипті операциялардың санының көптігі байқалатын салаларда өткізу орынды. Толық тексеру ерекше мақсатқа қол жеткізуді міндетті түрде қамтамасыз ете алмайды. Мысалы, сатыпөткізілген тауар үшін барлық шот-фактураларды тексеру барлық сатып-өткізудің есепке алынғандығын куәландырмайды (яғни, ол толықтыққа дәлел ретінде қызмет ете алмайды) және қатенің бар екендігін ескерте алмайды. Іріктеу төмендегі жағдайларда тиімсіз (қолайсыз) болып табылады: • мәліметтердің жиынтығы оның негізінде дұрыс таңдаулар (іріктеулер) жасауға аздық еткен жағдайда, яғнй, ондай жағдайда іріктеу жасауға уақыт өткізгенше, барлық операцияларды тексеру тезірек болады; • қандай-да бір саланың барлық операциялары маңызды болып табылса; • мәліметтер "сезімтал" бапқа жатқызылуы мүмкін болса, мысалы, көлеміне қарамастан қаржылық қорытынды есепте толық ашылып көрсетілуі талап етілетін директорлардың еңбек ақысы; • аудит сферасы (саласы) бір типті баптардан тұрмаса, яғни, мәліметтердің біртекті жиынтығы болмаған жағдайда. Белгілі бір сипаттағы (мысалы, белгілі бір сомадан жоғары барлық баптар) мәліметтер жиынтығының барлық баптарына процедураларды қолдану іріктеу болып табылмайды. Себебі бұл баптар мәліметтердің барлық жиынтығынан алынған жоқ. Егер мәліметтердің жиынтығынан "түйінді" баптар іріктелетін болса, мысалы, белгілі бір сомадан көп (артық) дебиторлық борыштардың барлығы, онда осы бөлік 100 % тексеріледі, одан басқа мәліметтер жиынтығының қалған бөлігінен көрнекті үлгіні алуға болады. Іріктеу тәуекелдігі. Іріктеу кезінде мәліметтер жиынтығының барлық баптарын аудитор тексермейтін болғандықтан, ол мәліметтердің барлық жиынтығын зерттеу нәтижесінде жасалуы мүмкін қорытындыдан айырмашылығы бар қорытынды жасау тәуекелдігі болады. Бұл-іріктеу тәуекелдігі болып табылады. Аудитор жоспарлау, таңдау (іріктеу), үлгілерді тестілеу және мәліметтердің өз жиынтығына тән көрсеткіш болып табылатындығына және іріктеу тәуекелдіг і қолайлы деңгейге дейін төмендейтіндігіне тиісті дәрежеде сенімді болу үшін нәтижелерді бағалау кезінде ұтымды негізді пайдалануға тиісті. Статистикалық және статистикалық емес іріктеу. Статистикалық іріктеу кезінде мәліметтер жиынтығы бойынша таңдау жасау үшін ықтималдық теориясы сияқты математикалық процедуралар қолданылады. Статистикалық емес іріктеу кезіңде негізгі әдіс аудитордың пікірі болып табылады. Фирманың тәжірибесінде статистикалық және статистикалық емес іріктеулер қтрамдастырыла пайдаланылады. Бірақ, аудиторлар ойпікірді статистикалық іріктеу кезінде қолдануды шектемейтіндігін байқап қарау керек. Себебі ой-пікір маңыздылық деңгейін анықтау үшін қажет. Іріктеулер жасау Іріктеп (ішінара) тексеру жүргізудің негізгі кезеңдері; Бекіту сұрақтары: • іріктеуді жоспарлау; • іріктеу үлгілерін таңдап алу; • іріктеу үлгілерін бағалау. Әдебиет (1,3,5,8,9) 15 тақырып.Аудиттің қорытынды кезеңі Сағат саны 1 Тақырыптың негізгі сұрақтары/ жоспары. 1. Аудитордың есеп беруі 2. Аудиторлық қорытынды түрлері 3. Аудиторлық қорытынды және оның элементтері Дәріс тезисі Аудитор (аудитор фирмасы) аудиторлық тексеру нәтижесі туралы аудитор есеп беруін жасайды. Оны тапсырушығы аудит шартында белгіленген мерзімнен кешіктірмей өткізуі қажет. Ол арнайы құжат «қабылдап алу-өткізу актісі» арқылы орындалады. Негізінде, аудит есеп беруіне қорытынды Қазақстан Республикасының аудиторлық стандарттарының 5-ші стандартында келтірілген «Қаржы есебін тексерудің аудиторлық қорытындысы» талабына сәйкес жасалады. Негізінде аудит есеп беруінің мазмұны мен түрі арнайы принциптерге сәйкес болуы қажет. Олар: - есеп берудің тақырыбы болуы қажет, себебі әрбір есеп беру басқа есеп беруден өзгеше бөлектеніп байқалатын болуы қажет; - аудит есеп беруінде аудит көлемі, мақсаты, ондағы мәліметтің шектелуі анықталуы қажет; - аудиттің есеп беруі басылымға шығатын болса, онда оған қоса сол есепке негіз болған қаржылықты анықтаушы құжаттар да басылымға бірге шығуы қажет; - аудит есеп беруінде барлық тексерілген қаржылықты анықтайтын құжаттар түгелдей көрсетілуі қажет; - есеп беруде аудитке құқылық негіз болатын заң құжаттары, нормативтік құжаттар көрсетілуі қажет; - есеп берудің мазмұнында тұтынушылар үшін қажет мәліметтер бухгалтерлік және аудиторлық стандарттар талабына сай, тексеру әдістемесін дұрыс қолданғаны анықталған болуы қажет; - есеп берудің мазмұнында келтірілген анықтамалар, түсініктер өте тиянақты, түсінікті, күдіксіз, анық болуы қажет. Осы принциптерге негізделе отырып, Қазақстанның 5-ші стандартында аудит қорытындысының негізгі элементтері келтіріліп, оның мазмұны мен жүйесі анықталған. Аудиторлық есеп беру 3 бөлімнен тұрады: 1. Кіріспе. 2. Талдау. 3. Қорытынды. Аудиторлық қорытынды - кәсіпорынның қаржылық есеп беруінің шынайылығы мен объективтілігінің тәуелсіз куәсі болып табылатын, барлық пайдаланушыларға жетік, ашық ақпарат. Аудиторлық қорытынды төмендегідей ретпен орналасатын негізгі элементтерден тұрады: 1) тақырып ; 2) адресат; 3) кіріспе: а) аудитке тартылған қаржылық есептер тізімі; б) субъект басшысы мен аудитордың жауапкершілігі жайындағы тұжырымдар; 4) негізгі бөлім (аудиттің көлемі мен сипатын суреттеу): а) аудит ережелеріне (стандарт), ал егер тиісті ережелер (стандарт) болмаған жағдайда қалыптасқан тәжірибеге сілтеме жасау; б) аудитор атқарған жұмыстың сипаттамасы; 5) қаржылық есеп жөнінде пікір білдіру; 6) аудиторлық қорытынды берілген күн; 7) аудитті жүргізген адамның аты-жөні мен мекен-тұрағы; 8) аудит жүргізген адамның қолы. Аудитор қорытындысының негізгі бөлімінде аудитор тексеруінің жалпы көлемі, мазмұны келтіріліп, оның құқылық жағы Қазақстан стандартына сүйене отырып жүргізілетіндігі көрсетіледі. Осы аудит материалы қолданушылар, тұтынушылар үшін сенімді мәлімет болады. Аудит қорытындысының негізгі бөлімінде келтірілген мәлімет қаржы есебінде жіберілген қате немесе кемшіліктер болу мүмкіндігін, аудит күдігі қандай мөлшерде зиянды болатынын қарастырады. Яғни, ол көрсеткіштерді мәлімет тұтынушылардың есіне салады. Одан кейін, аудит технологиясының барысы көрсетіледі: а) тест арқылы талдау жасау. Қаржы есептерін құжаттар арқылы дәлелдеу, анықтау; б) бухгалтерлік есеп принциптерін, оның қаржы есебін жасаудағы тиімділігін нақты, дәлелді түрде көрсету; в) жалпы қаржы есебіне баға беру. Аудит есебінің қорытынды бөлімінде аудит қорытындысын жасау қажет Оның негізгі мақсаты субъектінің қаржылық есебінің дұрыстығын, оның мемлекет заңына, нормативтік құжаттар талабына, бухгалтерлік және аудиторлық стандарт талабына сәйкес жасалғандығын көрсету. Қаржылық есеп туралы басқа нақты мәлімет қажет болған жағдайда аудитор оны жеке анықтамалар, сараптау қорытындылар арқлы көрсетеді. Аудит стандартының талабына сәйкес аудит қорытыныдысының түрі мен мазмұны бір жүйеге келтіріледі. Аудиторлық қорытындыда төмендегідей жағдайлар қамтылды деп көрсетілуі тиіс: 1) қаржылық есеп пен оның ашылуындағы көрсеткіштердің дәлелдері сынақ негізінде зерттелді; 2) қаржылық есепті даярлау барысында бухгалтерлік есептің негізгі принциптері қолданылды; 3) қаржылық есепті даярлау барысында басшылық тарапынан елеулі түрде субъективтік баға берілді және пікір білдірілді; 4) қаржылық есепке жалпы алғанда толық баға берілді. Қорытындыда аудитор пікір білдіруге жеткілікті мөлшерде негіз болды деген дәйектеме орын алуы тиіс. Аудит қорытындысы негізінде құпиялық принципте ұсталатын құжат. Сондықтан аудиторлық қорытынды тек қана тапсырушының қолына тікелей тапсырылады. Тапсырушыға аудиторлық қорытындымен қатар аудит есеп беруі тапсырылады. Есеп беру өте тұжырымды, мәдениетті тілде жазылуы қажет. Аудитор өзінің есеп беруінде тапсырушының бухгалтерлік есеп беруінде, қаржылық есеп беруінде, тағы басқа экономикалық жұмыстарындағы кемшіліктерді, қателерді нақты анықтап көрсетеді. Ал соны түзету немесе бухгалтерлік стндарт талабына сәйкес етіп жөндеу субъектінің жұмысы. Аудитор ешқандай есеп беру жұмысын немесе басқалай экономикалық қызмет жасауға міндетті емес. Бекіту сұрақтары: 1. Аудиторлық есеп беру 2. Аудиторлық қорытынды түрлері 3. Аудиторлық қорытынды және оның элементтері Әдебиет (1,3,5,8,9) 9.2. Семинар/ практикалық сабақтар 1. Аудиттің қолданылатын ауқымы, мәні және маңызы. Сағат саны: 2 Тақырыптың негізгі сұрақтары: 1. Аудиттің даму тарихы 2. Аудит мәні, оның мақсаты мен міндеттері 3. Аудит пәні, объектілері мен функциялары 5. Аудит түрлерін жіктеу Әдістемелік нұсқау: ZOOM платформасында оnline режимдеPADLET онлайн тақтасын қолдану арқылы келесі тапсырмаларды орындап, сұрақтарға жауап беріңіздер: 1. Аудит туралы жалпы түсінік 2. Аудитке деген қажеттілік немен түсіндіріледі? 3. Аудиттің басқа ғылымдармен байланысы неде? 4. Аудит пен тексеріс арасында қандай айырмашылықтар бар? 5. Ішкі және сыртқы аудит арасындағы айырмашылықтар неде? Тақырып бойынша қысқаша мәнжазба дайындап, универ жүйесіне жүктеңіз немесе оқытушыға электронды пошта арқылы жіберіңіз. Әдебиет: [1-8; 1-5; 1-3] . 2. Аудит жүргізудің ақпараттық базасы, мақсаты. Сағат саны: 2 Тақырыптың негізгі сұрақтары: 1. Аудиттің тапсырмалары мен мақсаты. Аудит функциялары мен объектілері, пәні. 2. Аудит постулаттары және концепциясы, компоненттері, қағидалары. Қаржылық есептілік-аудиттің ақпараттық базасы. Қаржылық есептілікке жалпы шолу. 3. Аудит мақсаты және оларға жету әдістері. 4. Аудитті жүргізудің циклдық және объектілері бойынша қарастыру. Аудит түрлері. 5. Аудиторлық қызмет пен аудитордың түрлері. Әдістемелік нұсқау: ZOOM платформасында оnline режимде 4exam.ru тест құру платформасындатақырып бойынша құрастырылған тест тапсырмаларын орындаңыз. Сонымен қатар тақырып бойынша берілген сұрақтарға жауап беріңіз. Әдебиет: [1-8; 1-5; 1-3] 3. Қазақстан Республикасында аудиторлық қызметін нормативті реттейтін жүйе Сағат саны: 2 Тақырыптың негізгі сұрақтары: 1. ҚР аудитті нормативті реттеудің жүйесі. 2. Аудиторлық қызметті реттейтін мемлекеттік органдар мен қоғамдық ұйымдардың қызметтері. Аудиторларды кәсіптік аттестациялау мен лицензия беру жүйесі. Әдістемелік нұсқау:ZOOM платформасында оnline режимдеlinoit.com онлайн тақтасын қолдану арқылы, тақырып бойынша құрастырылған тест тапсырмаларын орындап, тақырып бойынша қарастырылған келесі сұрақтарға ауызша жауап беріңіз: ҚР аудиторлық қызметті қандай органдар реттейді? «Аудиторлық қызмет туралы» ҚР Заңының ролі мен мазмұны (20 қараша 1998 ж. №304-1) «Аудиторлық қызмет туралы» ҚР Заңының құрылымы Аудитті реттейтін қандай нормативті-құқықтық құжаттар бар? Аудитордың біліктілігіне қандай талаптар қойылады? Аудиторларды аттестациялау тәртібі қандай? Әдебиет: [1-8; 1-5; 1-3] 4. Аудит стандарттары және аудиторлардың кәсіби этикасы Сағат саны: 2 Тақырыптың негізгі сұрақтары: 1. Аудиттің халықаралық стандарттары. 2. Аудиттің этикалық нормалары. Келесі тапсырмаларды орындап, сұрақтарға жауап беріңіздер: 1. Стандарттарды әзірлеуге объективті қажеттілік немен түсіндіріледі? 2. Стандарттардың мақсаты неде? 3. Стандарттардың міндеттері қандай? 4. Аудиттің қазақстандық стандарттары қай жылы қабылданды? 5. Есеп: Егер сіздің балаңыз сіз тексеретін фирмада бас инженер болып қызмет етсе, сіздің сол фирмада аудит жүргізуіңізге болады ма? 4. Аудит стандарттары және аудиторлардың кәсіби этикасы Сағат саны: 2 Тақырыптың негізгі сұрақтары: 1. Этика туралы түсінік. 2. Этиканың жалпы және кәсіби аспектілері. 3. Аудиттің негізгі қағидалары. Талап қоятын ережелер. 4. Орындауға болмайтын істер мен қатынастар. 5. Аудитор этикасын дайындауда халықаралық ұйыдардың ролі. Әдістемелік нұсқау:ZOOM платформасында оnline режимдеlinoit.com онлайн тақтасын қолдану арқылы, тақырып бойынша құрастырылған тест тапсырмаларын орындап, тақырып бойынша қысқаша мәнжазба дайындап univer жүйесіне жүктеңіз немесе электронды пошта арқылы жіберіңіз. Әдебиет: [1-8; 1-5; 1-3] 5. Ішкi бақылау жүйелерi, бақылау және аудит Сағат саны: 2 Тақырыптың негізгі сұрақтары: 1. Ішкi бақылау жүйелерi туралы түсінік. 2. Бухгалтерлiк есеп пен iшкi бақылау жүйесiн түсiну. 3. Кәсіпорынның ішкi бақылау жүйесi. Бақылау және аудит. 4. Экономикалық бақылау және оның компания басқару жүйесіндегі орны. 5. Тәуелсіз аудиттің қаржы-экономикалық жүйесіндегі ролі. 6. Бақылаудың мақсаты мен оның аудиторлық тексерістің жалпы мақсаттарымен өзара байланысы. Әдістемелік нұсқау: ZOOM платформасында оnline режимде quizlet.com тест құру платформасында тақырып бойынша дайындалған тест тапсырмаларын орындаңыз. Сонымен қатар тақырып бойынша 10-15 слайд көлемінде презентация жасап, оқытушымен кері байланыс жасаңыз. Әдебиет: [1-8; 1-5; 1-3] 6. Аудиторлық тәуекелділік және оның маңызы Сағат саны: 2 Тақырыптың негізгі сұрақтары: 1. Аудиторлық тәуекел 2. Аудиттегі мәнділік 3. Аудиторлық тәуекел және оның компоненттері Әдістемелік нұсқау: Тәуекелді есептеу формуласын қолдана отырып, өзіңіздің кәсіпорыныңыздың аудиторлық тәуекелін есептеңіздер.Аудиттегі мәнділік тұжырымдамасына анықтама беріп, аудиторлық процедураларды жүргізгенде мәнділік деңгейінің көрсеткіштерін пайдалану себебі неде екенін анықтаңыз. Әдебиет: [1-8; 1-5; 1-3] 7. Халықаралық аудит стандарттарының кіріспе аспектілері Сағат саны: 2 Тақырыптың негізгі сұрақтары: 1. ХАС 100 Сенімділікті қалыптастыратын тапсырмалар – түрлі жұмыс түрлерінің орындалу нәтижелері бойынша қалыптасқан қорытындылармен аудиторларды қамтамасыз ететін сенімділік деңгейі. 2. ХАС 110 Терминдерінің глоссариі ХАС -та және оның заңдастырылған анықтамаларында қолданылатын терминдердің тізбесі. 3. ХАС 120 Халықаралық аудит стандарттарының тұжырымдамалық негізі. Әдістемелік нұсқау: ZOOM платформасында оnline режимде quizlet.com тест құру платформасында тақырып бойынша дайындалған тест тапсырмаларын орындаңыз. Сонымен қатар тақырып бойынша 10-12 слайд көлемінде презентация жасап, оқытушымен кері байланыс жасаңыз. Әдебиет: [1-8; 1-5; 1-3] 8. ХАС Аудиторлық құжаттар Сағат саны: 2 Тақырыптың негізгі сұрақтары: 1. Аудитті құжаттау. Жұмыс құжаттарын дайындаудың мақсаттары мен анықтамалары. 2. Аудиторлық құжаттардың сипаты. ХАС 200 Қаржылық есеп берудің аудитін реттеуші мақсатпен жалпы принциптері. ХАС 210 Аудиторлық тапсырманың шарты. ХАС 220 Аудиттегі жұмыстың сапасын бақылау. ХАС 230 Құжаттау. ХАС 240 қаржылық есеп беру аудитінің барысында алаяқтықпен қателіктерді қарастыруға аудиторлардың жауапкершілігі. 8. ХАС 250 Қаржылық есеп берулердің аудитіндегі заңдар мен нормативті актілер есебі. 9. ХАС 260 Басқарушы өкілеттілігі бар тұлғаларға аудиттің аспектілерін хабарлау. Әдістемелік нұсқау:ZOOM платформасында оnline режимде quizlet.com тест құру платформасында тақырып бойынша дайындалған тест тапсырмаларын орындаңыз. Сонымен қатар келесісұрақтарға жауап беріңіздер: Құжаттар түсінігі. Аудиторлық құжаттардың түрлері. Аудиторлық құжаттардың құрамына не кіреді? Жұмыс құжаттарында қандай ақпарат жинақталады? Аудиторлардың жұмысының сапасын бақылау жүйесінің негізгі принциптері Әдебиет: [1-8; 1-5; 1-3] 3. 4. 5. 6. 7. 9. ХАС жоспарлау бөлімі Сағат саны: 2 Тақырыптың негізгі сұрақтары: 1. Жоспарлаудың қағидаттары мен кезеңдері. 2. Аудитордың клиентпен алдынала танысуы (бастапқы жоспар). 3. Фирма ішіндегі бастапқы жоспарлау стандарты (құжат) жэне оның негізгі бөлімдерінің сипаттамасы: шаруашылық субьекті жалпы ақпарат, негізгі есептілік көрсеткіштер, ішкі бақылаудың және есеп жүйесін жазу, аудитордың пікірі.Жоспарлаудың кезеңдері, мақсаты және қағидалары. Әдістемелік нұсқау: ZOOM платформасында оnline режимде quizlet.com тест құру платформасында тақырып бойынша дайындалған тест тапсырмаларын орындаңыз. Сонымен қатар тақырып бойынша 10-12 слайд көлемінде презентация жасап, оқытушымен кері байланыс жасаңыз. Әдебиет: [1-8; 1-5; 1-3] 10. Аудиторлық тәуекел және аудиттегі мәнділік, тәуекелдіктерді бағалау және ішкі бақылау Сағат саны: 2 Тақырыптың негізгі сұрақтары: 1. Аудиторлық тәуекел. 2. Аудиттегі мәнділік. 3. Аудиторлық тәуекел және оның компоненттері. 4. Аудиттегі мәнділік тұжырымдамасы. 5. ХАС 400 Тәуекелдіктерді бағалау және ішкі бақылау. 6. Клиенттің ішкі бақылау жүйесін зерделеу және бағалау мәселелері. 7. ХАС 401 Компьютерлік ақпарат жүйесіндегі аудит. Әдістемелік нұсқау: ZOOM платформасында оnline режимде linoit.com онлайн тақтасын қолдану арқылы, тақырып бойынша құрастырылған тест тапсырмаларын орындап, тақырып бойынша қысқаша мәнжазба дайындап univer жүйесіне жүктеңіз немесе электронды пошта арқылы жіберіңіз. Әдебиет: [1-8; 1-5; 1-3] 15. Аудиторлық қорытынды Сағат саны: 2 Тақырыптың негізгі сұрақтары: 1. Аудитордың есеп беруі 2. Аудиторлық қорытынды түрлері Әдістемелік нұсқау:ZOOM платформасында оnline режимдеlinoit.com онлайн тақтасын қолдану арқылы, тақырып бойынша құрастырылған тест тапсырмаларын орындап, келесі есептің шығарылу жолын анықтаңыз: Есеп:«Азия» фирмасы ұзақ мерзімді келісім шарт негізінде құрылыспен айналысатын фирма. «Азия» фирмасының басшылары ақшаның қозғалысы туралы деректерді қаржылық есеп беруге қоспаймыз деп шешті. Себебі, ондағы ақпаратты маңызды деп санамайды. Аудитор қандай аудиторлық қорытынды құрастыруы керек?Аудиторлық қорытынды түрлерінің үлгісін құрып көріңіз. Тапсырманың жауабын univer жүйесіне жүктеңіз немесе электронды пошта арқылы жіберіңіз. Әдебиет: [1-8; 1-5; 1-3] 9.4 Оқытушының жетекшілігімен жүргізілетін студенттің өзіндік жұмысы (ОСӨЖ) Тапсырма.Кестедегі 3, 5 тақырыптар бойынша тезис жазу. Әдістемелік нұсқау: төмендегі сұрақтарға жауап беру үшін ең алдымен бухгалтерлік есептің негізін түсіну қажет және әр сұрақтарға қысқаша жауапты дәптерге жазып, оқытушыға тапсыру. Студенттерді жүйелі, мағыналы жазуға баулу. Берілген тақырыпты түсінікті етіп қысқаша, тұжырымдап,ықшамдап, көшіріп жазу. Жазу барысында тақырыптан ауытқымай, жүйелеп жазу керек. Тезис қолмен жазылады. Әдебиет: (1,7,8,9,111,12,13,14,15,16,17,18) Тапсырма.Кестедегі 1, 2 тақырыптар бойынша реферат жазу Әдістемелік нұсқау Реферат бұл – белгілі бір тақырып бойынша студенттің жазбаша жұмысы. Студент рефератты жазу кезінде берілген тақырып бойынша барлық әдебиеттерді жинақтап, талдау жасап ғылыми материалдарды жүйеге келтіру керек. Рефераттың құрылымы: 1. Рефераттың құрылымы: • мұқабалық бет; • мазмұны; • кіріспе; • негізгі бөлім; • қорытынды; • қолданылған әдебиеттер тізімі. 2. Рефераттың көлемі шамамен басылған 10-14 бет болуы керек. Рефераттың мазмұнына қойылатын талаптар: 1. Кіріспеде тақырыптың актуальдық жағы, тарихнамалық шолу, зерттеудің міндеті мен мақсаты, тәжірибелік мәні көрсетілуі керек (кіріспенің көлемі 2-3 бет болуы керек). 2. Негізгі бөлім зерттеліп отырған тақырып бойынша ғылыми әдебиеттерді талдаудан тұрады. Негізгі бөлімнің материалдары тарауларға бөлінуі керек. Әр тараудың атауы болады және ол негізгі бөлімнің тарауының мазмұнын ашуы керек (негізгі бөлімнің көлемі 4-5 бет болуы керек). 3. Қорытынды қысқа түрде зерттеудің нәтижесі мен нақты қорытындылардан тұруы керек (23 бет болуы керек) . 4. Әдебиеттер тізімі келесі критерийлер бойынша ресімделеді: • алфавиттік тәртіп бойынша; • тақырыптық-хронологиялық; • деректемелердің түрі бойынша. Қосымшаға зерттеу кезінде қолданылған көмекші материалдар кіреді: құжаттардың көшірмесі, суреттер, схемалар, таблицалар, статистикалық есептер. Қатаң түрде келесі қашықтықтар сақталуы керек: сол жағынан -30 мм, астынан - 20 мм, үстінен - 20мм, оң жағынан -15 мм. Әдебиет: (1,2,3,4,6,7,8,9,11,12,13,15,16,17,18) 1. http://rmebrk.kz/ 2. https://res.epigraph.kz/search/ Тапсырма. Кестедегі 4 тақырыптар бойынша мысал ретінде бір компанияның бухгалтерлік балансына талдау жасаңыз Әдістемелік нұсқа: талдау жұмыстарын жүргізу үшін берілген тақырыптар бойынша ақпарат көздерінен талдау коэфициенттернің есептеу формулаларын меңгеру қажет. Әдебиет: (1,7,8,9,111,12,13,14,15,16,17,18) 1. http://rmebrk.kz/ 2. https://res.epigraph.kz/search/ 9.5 Студенттің өзіндік жұмысы (СӨЖ) Тапсырма. Бухгалтерлік есеп принциптері, ТМҚ бағалау әдістері, Ұзақ мерзімді активтер Тапсырма.Кестедегі 1, 4, 5, 10 тақырыптар бойынша тезис жазу Әдістемелік нұсқау: төмендегі сұрақтарға жауап беру үшін ең алдымен бухгалтерлік есептің негізін түсіну қажет және әр сұрақтарға қысқаша жауапты дәптерге жазып, оқытушыға тапсыру. Студенттерді жүйелі, мағыналы жазуға баулу. Берілген тақырыпты түсінікті етіп қысқаша, тұжырымдап,ықшамдап, көшіріп жазу. Жазу барысында тақырыптан ауытқымай, жүйелеп жазу керек. Тезис қолмен жазылады. Әдебиет (1,2,3,4,6,8,9,10) 1. http://rmebrk.kz/ 2. https://res.epigraph.kz/search/ Тапсырма.Кестедегі 2,3,9 тақырыптар бойынша реферат жазу Әдістемелік нұсқау Реферат бұл – белгілі бір тақырып бойынша студенттің жазбаша жұмысы. Студент рефератты жазу кезінде берілген тақырып бойынша барлық әдебиеттерді жинақтап, талдау жасап ғылыми материалдарды жүйеге келтіру керек. Рефераттың құрылымы: 1. Рефераттың құрылымы: • мұқабалық бет; • мазмұны; • кіріспе; • негізгі бөлім; • қорытынды; • қолданылған әдебиеттер тізімі. 2. Рефераттың көлемі шамамен басылған 10-14 бет болуы керек. Рефераттың мазмұнына қойылатын талаптар: 1. Кіріспеде тақырыптың актуальдық жағы, тарихнамалық шолу, зерттеудің міндеті мен мақсаты, тәжірибелік мәні көрсетілуі керек (кіріспенің көлемі 2-3 бет болуы керек). 2. Негізгі бөлім зерттеліп отырған тақырып бойынша ғылыми әдебиеттерді талдаудан тұрады. Негізгі бөлімнің материалдары тарауларға бөлінуі керек. Әр тараудың атауы болады және ол негізгі бөлімнің тарауының мазмұнын ашуы керек (негізгі бөлімнің көлемі 4-5 бет болуы керек). 3. Қорытынды қысқа түрде зерттеудің нәтижесі мен нақты қорытындылардан тұруы керек (23 бет болуы керек) . 4. Әдебиеттер тізімі келесі критерийлер бойынша ресімделеді: • алфавиттік тәртіп бойынша; • тақырыптық-хронологиялық; • деректемелердің түрі бойынша. Қосымшаға зерттеу кезінде қолданылған көмекші материалдар кіреді: құжаттардың көшірмесі, суреттер, схемалар, таблицалар, статистикалық есептер. Қатаң түрде келесі қашықтықтар сақталуы керек: сол жағынан -30 мм, астынан - 20 мм, үстінен - 20мм, оң жағынан -15 мм. Әдебиет (1,2,3,7,8,9,11,13,15) 1. http://rmebrk.kz/ 2. https://res.epigraph.kz/search/ Тапсырма. Кестедегі 6,7,8 тақырыптар бойынша мысал ретінде бір компанияның бухгалтерлік балансына талдау жасаңыз. Әдістемелік нұсқау: талдау жұмыстарын жүргізу үшін берілген тақырыптар бойынша ақпарат көздерінен талдау коэфициенттернің есептеу формулаларын меңгеру қажет. Әдебиет (1,2,3,4,6,8,9,11,13,15,17,18) 1. http://rmebrk.kz/ 2. https://res.epigraph.kz/search/ 10. МЕЖЕЛІК ЖӘНЕ АРАЛЫҚ БАҚЫЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ МЕН СҰРАҚТАРЫ 1. Аудиттің мәні, мақсаты және маңызы. 2. Аудиттің шығу тарихы және дамуы 3. Қазақстанда аудиттің құрылуы мен дамуы 4. Аудит пәні, объектілері мен қызметтері 5. Аудит түрлерінің жіктелуі 6. ҚР-да аудитті реттеу нормативтік жүйесі 7. ҚР-да аудит қызметін реттейтін нормативтік құқықтық актілерге шолу 8. Аудиторлық қызметті реттейтін қоғамдық ұйымдар мен мемлекеттік органдар қызметі 9. Аудиторларды лицензиялау және мамандық этикалық жүйесі 10. Халықаралық аудит стандарттары және оның маңызы 11. ҚР-да аудит стандарттары 12. Кәсіпқой аудиторлар этикалық Кодексі. Аудитордың этикалық нормалары (қағидаттары) 13. Фирма аралық аудиторлық стандарттар 14. Маңыздылық түсінігі. Заңсыз әрекеттер мен қателіктер. 15. Бұрмалаушылық анықталған жағдайдағы аудитордың әрекеті 16. әлемдік тәжірибеде маңыздылық деңгейін анықтау. 17. Аудит нәтижесін талдауда маңыздылық қағидатын қолдану 18. Аудиторлық тәуекелділік ұғымы және оның компоненттері 19. Ажырамас тәуекелділік. Тәуекелділік бақыла құралы. Табылмас тәуекелділік. 20. Аудиторлық тәуекелділік пен маңыздылық деңгейі арасындағы өзара байланыс. 21. Аудитордың жауапкершілігін сақтандыру 22. Аудиторлық дәлелдеулер және оның түрлері. Аудиторлық дәлелдеме алу көздері. 23. Дәлелдеме алу критериялар жүйесі 24. Дәлелдеме алу аудиторлық процедуралары (әдістері) 25. Аудиторлық процедуралардың түрлері бойынша жіктелуі 26. Аудиторлық процедуралардың жекелей түрлері 27. Аудиторлық құжаттама және олардың түрлері. Жұмыс құжаттарының мәні және орны. 28. Аудитор жұмысының сапалық бақылау жүйесінің процедуралары және негізгі қағидаттары 29. Ішкі бақылау жүйесі және оның элементтері 30. Бухгалтерлік есеп жүйесін бағалау мақсаты 31. Бақылау ортасы түсінігі және оның элементтері 32. Бақылау ортасы элементтерін бағалау 33. Бақылау құралдары түсінігі және оның көптүрлілігі 34. Бақылау құралдарын тестілеу 35. Аудиттегі сұрыптаудың негізгі қағидаттары сұрыптап тексеруді жүргізу этаптары және сұрыптауды қолдану әртүрлілігі 36. Сұрыптап тексеруге жататын (стратификацмя) деректер жиынтығын анықтау. 37. Элементтер және жоғары құнды элементтерді анықтау 38. Сальдоға ие сондай-ақ шоттар бойынша айналым негізделген сұрыптап элементтер санын анықтау 39. Сұрыптау элементтерін таңдау әдістері (жүйелі және кездейсоқ) 40. Жоспарлау қағидаттары мен мақсаты, этаптары 41. Фирма аралық алдын-ала жоспарлау 42. Және оның бөлемшілері стандарты 43. Міндеттеме-хат және аудит жүргізу келісім-шарты 44. Аудиторлық бағдарлама және жоспар дайындауға қойылатын жалпы талаптармаңызы бойынша аудиторлық процедура бағдарламасы және бақылау құралдары тестерін қалыптастыру 45. Компьютерлік өңдеу деректері жағдайында аудит жүргізуге қойылатын талаптар 46. Компьютерлік өңдеу деректер жүйесімен байланысты ақпараттарды құжаттау. 47. Ұйым басшысына аудитордың жүргізілген аудит нәтижесі бойынша жазбаша ақпарат құру 48. Аудиторлық аудит стандарттарында ұсынылған нысандар және құрылым бойынша аудиторлық есеп берудің әртүрлі нысандарын құру 49. Аудиттің ақпараттық базасына қойылатын негізгі талаптар 50. Қаржылық есеп беруге элементтері аудитінің мақсаты 51. Аудит жүргізуге кезеңдік және объектілік қадам 52. Сатып алу кезеңі шоттары мен аудиторлық тексеру бағытының өзара байланысы 53. Сатып алу кезеңі аудитіндегі ақпарат көздері. 54. Қаржылық есепте сатып алу кезеңі шоттарының дұрыстығы критериі және аудит жүргізу барысында тексеруге жататын негізгі ұсынымдар 55. Бастапқы тәуекелділік деңгейін бағалауды рстау мақсатында бақылау құралдарын тестілеу 56. Кассадағы ақша қаражаттар аудиті 57. Банктегі және басқа да шоттардағы ақша қаражаттары аудиті 58. Есеп беруге тиісті сомалар аудиті 59. Аудит жүргізу барысында тексеруге жататын негізгі бектілімдер 60. Бақылау құралдар тестері 11. КУРС БОЙЫНША ДЕРЕКТЕР МЕН РЕСУРСТАР Негізгі әдебиет/материалдар 1. ҚР Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы 2007-жылғы 28-ақпанындағы №234-ІІІ заңы (толықтырулар мен өзгертулер енгізілген). 2. Байболтаева Н.Ә. Аудит: Оқу құралы. - Алматы: ҚазҰАУ, 2011. – 147б.http://rmebrk.kz/ 3. Қаржылық бақылау және аудит: Пәнді оқыту бойынша әдістемелік нұсқаулар. Мамандығы 5В050900-Қаржы. /Құраст. Г.Қ. Қайырбаева . – Қостанай: А. Байтурсынов атындағы ҚМУ, 2014. - 53б.http://rmebrk.kz/ 4. Аудит: Студентке арналған оқу бағдарламасы (Syllabus). Мамандығы 050508-Есеп және аудит . / Құраст. Н.Ж. Әлімова. - Қостанай: А. Байтурсынов атындағы ҚМУ , 2010. 78б.http://rmebrk.kz/ 5. Қаржылық бақылау және аудит: Пәнді оқыту бойынша әдістемелік нұсқаулар. Мамандығы 5В050900-Қаржы. /Құраст. Г.Қ. Қайырбаева . – Қостанай: А. Байтурсынов атындағы ҚМУ, 2014. - 53б.http://rmebrk.kz/ 6. Аудит негіздері: 5В050800 -"Есеп және аудит" мамандығының студенттеріне арналған оқу-әдістемелік кешен. / Құраст. Г.К. Изгарина. - Актобе: С. Бәйішев ат. АУ оқуәдістемелік бөлімі, 2012. - 105б.http://rmebrk.kz/ Қосымша әдебиеттер 1. Дональд Ф.Куратко Кәсіпкерлік: теория, процесс, практика. 10-басылым, 2018 2. Аманова Г.Д., Садуақасова К.Ж. Экономикалық талдау: оқу құралы 3. Андыбаева, Г.Т. ж.б. Экономикалық талдау : Оқулық. / Г.Т. Андыбаева, А.К. Канабекова, А.К. Абитова. - Алматы: Экономика, 2016. - 296 б. - (""Университеттік білім"" сериясы). http://rmebrk.kz 4. Ахметов К.Н. Шаруашылық қызметті экономикалық талдау : Оқу құралы. - Ақтөбе : Қ. Жұбанов ат. АӨМУ РББ, 2014. - 274 бет 5. Кенжебекова, Д.С., Абжанова А.К. Экономикалық талдау: Оқу құралы.4-бөлім. Қостанай: А. Байтурсынов атныдғаы ҚМУ, 2018. - 131б, http://rmebrk.kz 6. Болатова Б.Ж. Жобаларды талдау : Пәні б/ша тест жинағы. - Ақтөбе : Қ. Жұбанов ат. АӨМУ БО, 2016. -32бет. 7. Экономикалық талдау: Оқу-әдістемелік кешені 5В090800– Бағалау мамандығына арналған. / Құраст. А. Ғ. Қасымова, Л. А. Темірбекова. - Қарағанды: ҚарМУ баспасы, 2013. - 38б. http://rmebrk.kz 8. Исқалиев, М. Экономикалық теория: нарық,сұраныс,ұсыныс,баға,бәсеке. [Текст] : оқулық / М. Исқалиев. - Алматы : Қарасай, 2017. - 352 бет" 9. Кенжебекова, Д.С. Экономикалық талдау . 1 бөлім. - Қостанай: А. Байтурсынов атындағы ҚМУ, 2014. http://rmebrk.kz/ 10. Зейнуллина А.Ж., Слямова З.А., Толымгожинова М.К. Экономический анализ для бухгалтеров / А.Ж. Зейнуллина, З.А. Слямова, М.К. Толымгожинова.– Алматы: Эверо, 2018.– 208 с. https://elib.kz 11. Экономический анализ: Учебное пособие. / Сост. Р.Б. Сартова, О.В. Назаренко. Павлодар: Кереку, 2015. - 157c. 12. Экономический анализ: Учебное пособие. / Сост. Р.Б. Сартова, О.В. Назаренко. Павлодар: Кереку, 2015. - 157c. http://rmebrk.kz/ 13. Курманалина, А. А. Учебная программа курса [Текст] : анализ хозяйственной деятельности по спец. 050506-Экономика / А.А. Курманалина. - Актобе : РИО АГУ им. К. Жубанова, 2011. - 10 с. - Б. ц. 14. Савицкая, Г. В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия [Текст] : учебник / Г.В. Савицкая. - 5-е изд., перераб. и доп. - М. : ИНФРА-М, 2011. - 536 с. " Электронды ресурстар: http://rmebrk.kz/ https://res.epigraph.kz/search/