IES YY va STT amaliyot (1)

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O`RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI
NAVOIY KON-METALLURGIYA KOMBINATI
NAVOIY DAVLAT KONCHILIK INSTITUTI
"Energo-mexanika" fakulteti
"Elektr energetikasi " kafedrasi
«IES LARDA YOQILG’I YOQISH VA SUV TAYYORLASH
TEXNOLOGIYASI»
fanidan
AMALIY ISHLAR
uslubiy ko’rsatma
5310100 "Energetika"(issiqlik energetikasi)
Navoiy- 2021
Tuzuvchi: ass. Mardonov D.Sh.
Ushbu uslubiy ko’rsаtmа «Elеktr enеrgеtikаsi» kаfеdrаsining __.__. 2021 y №__
sоnli yig’ilishidа muhоkаmа qilinib, «Enеrgо mеxаnikа» fаkultеtining __.__. 2021 y
№__ sоnli kеngаshidа ko’rib chiqilib, institutning o’quv-uslubiy kеngаshigа ko’rib
chiqish uchun tаvsiya qilingаn.
Uslubiy ko’rsаtmа institut o’quv-uslubiy kеngаshining __.__.2021 yildagi
№_-sonli yig’ilish qaroriga asosan chop etildi.
Tаqrizchilаr:
Eshеv H.H. – NIES «Elеktrоtеxnik lаbоrаtоriya»
sining bоsh muhаndisi
Eshmurоdоv Z.О.-NDKI «АB» kаfеdrаsi dоtsеnti.
Amaliy ish № 1
YOQILG`INING KELTIRILGAN MASSALARIGA QAYTA HISOBLASH
YOQILG'I TARKIBI VA XUSUSIYATLARINI HISOBLASH
1. Ishning maqsadi
Turli yoqilg'ilarning tarkibi va xususiyatlarini hisoblash uchun amaliy
ko'nikmalarga ega bo'lish.
Amaliy ishda yoqilg'i tarkibini va xususiyatlarini hisoblash kerak.
Ishni bajarishdan oldin, ushbu bo'limlarni adabiy manbalarda diqqat bilan o'rganib
chiqing.
Ishni bajarish uchun quyidagilar kerak:
 Yoqilg'i tarkibini yonilg'idan ishchi va quruq massaga qayta hisoblash usulini bilish va
aksincha;
 Har xil yoqilg'i aralashmalarining tarkibini aniqlash;
 Yoqilg'i quyish va yoqilg'i aralashmalarining asosiy xususiyatlarini aniqlash.
Yoqilg'i tarkibini bir massadan ikkinchisiga qayta hisoblash uchun jadvalda keltirilgan
qayta hisoblash koeffitsientlari qo'llaniladi.3.
Belgilangan
yonilg'i massasi
Ishchi
Quruq
Yonuvchan
Kerakli yoqilg'i massasi
Ishchi
Quruq
Yonuvchan
100
100
1
100 − 𝑊 𝑝
100 − 𝑊 𝑝 − 𝐴𝑐
𝑝
100
100 − 𝑊
1
100 − 𝐴𝑐
100
100 − 𝑊 𝑝 − 𝐴𝑝
100 − 𝐴𝑐
1
100
100
р
р
р
р
Massa ulushi - birinchi (С1 , %; Н1 , %; …) va ikkinchi (С2 , %; Н2 , %; … )
tomonidan berilgan ikki qattiq yoqilg'i aralashmasining o'rtacha tarkibi - tenglamalar
bilan aniqlanadi:
р
𝑝
𝑝
Ссм = 𝑏1 ∙ 𝐶1 + (1 − 𝑏1 ) ∙ 𝐶2 ;
{ 𝐻𝑝 = 𝑏1 ∙ 𝐻𝑝 + (1 − 𝑏1 ) ∙ 𝐻𝑝 ; ,
см
1
2
……………………………………
Qayerda aralashmasi yoqilg'i biri 𝑏1 massa ulushi formula bilan hisoblanadi
𝑏1 = 𝐵1 ⁄(𝐵1 + 𝐵2 ).
Bu yerda 𝐵1 va 𝐵2 - aralashmaning bir qismi bo'lgan yoqilg'i massasi, kg.
Gazsimon yoqilg'ining eng past yonish issiqligi (kJ/m3)
𝑄н𝑐 = 108𝐻2 + 126𝐶𝑂 + 234𝐻2 𝑆 + 358𝐶𝐻4 + 591𝐶2 𝐻4 + 638𝐶2 𝐻6 + 860𝐶3 𝐻6 +
+913𝐶3 𝐻8 + 1135𝐶4 𝐻8 + 1187𝐶4 𝐻10 + 1461𝐶5 𝐻12 + 1403𝐶6 𝐻6 ,
Bu yerda 𝐻2 , 𝐶𝑂, 𝐻2 𝑆, 𝐶𝐻4 , 𝐶2 𝐻4 va boshqalar – - gaz yoqilg'isini tashkil etuvchi
gazlarning miqdori %.
Ikki gazli yoqilg'i aralashmasi uchun yonishning eng past issiqligi formula bilan
aniqlanadi
𝑐
𝑐
𝑐
𝑄нсм
= 𝑏1 ∙ 𝑄н1
+ (1 − 𝑏1 ) ∙ 𝑄н2
,
𝑐
Bu yerda 𝑏1 -aralashmaning yoqilg'isidan birining massa ulushi; 𝑄н1
-aralashmaning
𝑐
3
birinchi yoqilg'isining yonish issiqligining eng past issiqligi, kJ / m ; 𝑄н2 -ikkinchi turdagi
yoqilg'ining yonishning eng past issiqligi, kJ / m3.
Tabiiy yoqilg'ini shartli ravishda hisoblash formula bo'yicha amalga oshiriladi
𝐵𝑦 = 𝐵 ∙ Э,
Bu yerda 𝐵𝑦 va 𝐵 shartli va tabiiy yoqilg'ining iste'moli, kg, kg/s; Э - formula bilan
belgilangan yoqilg'ining issiqlik ekvivalenti
𝑝
Э = 𝑄н ⁄29300.
Masala yehish namunalari
Masala №1. Qozonning o'chog'ida 3 * 103 kg Angren ko'mir B1 kompozitsiyasidan
tashkil topgan aralash yoqiladi:
С1г = 69,5 %; Н1г = 6,3 %; (𝑆лг )1 = 2.0 %; 𝑁1г = 0,7 %; О1г = 21,5 %; А1с
𝑝
= 15 %; 𝑊1 = 56.0 %
va 4,5 * 103 kg itat ko'mir sinf B1 tarkibi:
Сг2 = 69,5 %; Нг2 = 4,9 %; (𝑆лг )2 = 0.8 %; 𝑁2г = 0,7 %; Ог2 = 24,1 %; Ас2
𝑝
= 11,5 %; 𝑊2 = 40,5 %
Aralashmaning ishchi massasi tarkibini aniqlang.
Yechilishi:
1) qayta hisoblash koeffitsientlaridan foydalanish (jadval.3), Babaev ko'mir ishchi massasi
ash aniqlash
𝑝
100 − 𝑊1
100 − 56
р
с
А1 = А1 ∙
= 15 ∙
= 6.6 %
100
100
Angren ko'mir ishchi massasi tarkibini topish:
𝑝
𝑝
100 − (𝐴1 + 𝑊1 )
100 − (6.6 + 56.0)
р
г
С1 = С1 ∙
= 69.5 ∙
= 26 %;
100𝑝
100
𝑝
100
−
(𝐴
+
𝑊
)
100 − (6.6 + 56.0)
р
1
1
𝐻1 = 𝐻1г ∙
= 6.3 ∙
= 2.4 %;
100 𝑝
100
𝑝
100 − (𝐴1 + 𝑊1 )
100 − (6.6 + 56.0)
р
г
(𝑆л )1 = (𝑆л )1 ∙
= 2.0 ∙
= 0,7 %;
100
100
𝑝
𝑝
100
−
(𝐴
+
𝑊
)
100 − (6.6 + 56.0)
р
1
1
𝑁1 = 𝑁1г ∙
= 0.7 ∙
= 0.3 %;
100
100
𝑝
𝑝
100 − (𝐴1 + 𝑊1 )
100 − (6.6 + 56.0)
р
г
𝑂1 = 𝑂1 ∙
= 21.5 ∙
= 8.0 %.
100
100
Tekshiruvni bajaring-yonilg'i ishchi massasining tarkibiy qismlarining summasini toping:
р
р
р
р
р
р
𝑝
С1 + 𝐻1 + (𝑆л )1 + 𝑁1 + 𝑂1 + А1 + 𝑊1 = 26 + 2,4 + 0,7 + 0,3 + 8,0 + 6,6 + 56,0
= 100 %.
2) xuddi shunday, Itatik ko'mir ishchi massasi tarkibini aniqlash
𝑝
р
100−𝑊2
р
100
𝑝
𝑝
100−(𝐴2 +𝑊2 )
3) А2 = Ас2 ∙
4) С2 = Сг2 ∙
р
5) 𝐻2 = 𝐻2г ∙
р
= 11,5 ∙
= 6.8 %
100
100−(6.8+40,5)
= 69.5 ∙
100
𝑝
𝑝
100−(𝐴2 +𝑊2 )
= 4,9 ∙
100
𝑝
𝑝
100−(𝐴2 +𝑊2 )
6) (𝑆л )2 = (𝑆лг )2 ∙
100
р
𝑝
𝑝
100−(𝐴2 +𝑊2 )
р
100
𝑝
𝑝
100−(𝐴2 +𝑊2 )
7) 𝑁2 = 𝑁2г ∙
100−40,5
100
100−(6.8+40,5)
= 0,8 ∙
= 0.7 ∙
= 36,6 %;
= 2.6 %;
100
100−(6.8+40,5)
100
100−(6.8+40,5)
= 0,4 %;
= 0.4 %;
100
100−(6.8+40,5)
8) 𝑂2 = 𝑂2г ∙
= 24,1 ∙
= 12,7 %.
100
100
Biz Itatik ko'mir ishchi massasi tarkibini hisoblash tekshirish:
р
р
р
р
р
р
𝑝
С2 + 𝐻2 + (𝑆л )2 + 𝑁2 + 𝑂2 + А2 + 𝑊2 = 36,6 + 2,6 + 0,4 + 0,4 + 12,7 + 6,8 + 40,5
= 100 %.
3) aralashmada yoqilg'i (Angren ko'mir) ning massa ulushini aniqlang:
𝑏1 = 𝐵1 ⁄(𝐵1 + 𝐵2 ) = 3000⁄(3000 + 4500) = 0,4.
4) aralashmaning ishchi massasi tarkibini hisoblang:
р
𝑝
𝑝
Ссм = 𝑏1 ∙ 𝐶1 + (1 − 𝑏1 ) ∙ 𝐶2 = 0,4 ∙ 26,0 + (1 − 0,4) ∙ 36,6 = 32,4 %;
𝑝
𝑝
𝑝
𝐻см = 𝑏1 ∙ 𝐻1 + (1 − 𝑏1 ) ∙ 𝐻2 = 0,4 ∙ 2,4 + (1 − 0,4) ∙ 2,6 = 2,5 %;
р
р
𝑝
(𝑆л )см = 𝑏1 ∙ (𝑆л )1 + (1 − 𝑏1 ) ∙ (𝑆л )2 = 0,4 ∙ 0,7 + (1 − 0,4) ∙ 0,4 = 0,5 %;
р
𝑝
𝑝
𝑁см = 𝑏1 ∙ 𝑁1 + (1 − 𝑏1 ) ∙ 𝑁2 = 0,4 ∙ 0.3 + (1 − 0,4) ∙ 0.4 = 0.4 %;
р
𝑝
𝑝
𝑂см = 𝑏1 ∙ 𝑂1 + (1 − 𝑏1 ) ∙ 𝑂2 = 0,4 ∙ 8,0 + (1 − 0,4) ∙ 12,7 = 10,8 %;
р
𝑝
𝑝
𝐴см = 𝑏1 ∙ 𝐴1 + (1 − 𝑏1 ) ∙ 𝐴2 = 0,4 ∙ 6,6 + (1 − 0,4) ∙ 6,8 = 6,7 %;
р
𝑝
𝑝
𝑊см = 𝑏1 ∙ 𝑊1 + (1 − 𝑏1 ) ∙ 𝑊2 = 0,4 ∙ 56,0 + (1 − 0,4) ∙ 40,5 = 46,7 %.
Hisoblash aniqligini tekshirib ko'ring:
р
р
р
р
р
𝑝
𝑝
Ссм + 𝐻см + (𝑆л )см + 𝑁см + 𝑂см + 𝐴см + 𝑊см
= 32,4 + 2,5 + 0,5 + 0,4 + 10,8 + 6,7 + 46,7 = 100 %.
3. Adabiyot
3.1. Б.П.Поршаков «Основы термодинамики и теплотехники», гл.14, §§ 2-4
3.2. А.М.Ицкович «Основы теплотехники», §§ 33-35
4. Topshiriq
4.1. Hisob-kitoblar uchun ma'lumotlar (variantlar bo'yicha) jadvallardan olinadi
10.1-10.2.
4.2. Vazifalar sharti bilan quyidagilarni bajaring:
4.2.1. Yoqilg'i aralashmasi tarkibini aniqlang;
4.2.2. Gazli yoqilg'i aralashmasi uchun hisoblang: yonishning past issiqligi;
issiqlik ekvivalentlari yoqilg'i va har bir gaz uchun shartli yoqilg'i xarajatlari.
5. Hisobot talablari
5.1. Ish raqami, mavzu, maqsad.
5.2. Ishning holatini yozing.
5.3. Hisob-kitoblar hisob-kitob formulalarini standart shaklda yozing
5.4. Kattaliklarni XBS da hisoblang.
6. Ish texnologiyasi
6.1. Vazifani variantingiz ma'lumotlariga muvofiq bajaring (jadvalga qarang).
10.1-10.2).
6.2. Test savollariga javob berish (yozma ravishda).
7. Nazorat savollari
7.1. Yoqilg'i: ta'rifi, uning asosiy turlari.
7.2. Organik yoqilg'i elementar tarkibi.
7.3. Yoqilg'i balansi nima tegishli?
7.4. Suyuq va qattiq gaz yoqilg'isining afzalliklari.
7.5. Yoqilg'i yonishining kimyoviy etishmasligi nima va u nima sababdan?
Topshiq sharti
Masala №1 Qozon pechida B1, kg birinchi yoqilg'i va B2, kg ikkinchi yoqilg'idan tashkil
topgan aralashma yoqiladi. Aralashmaning ishchi massasi tarkibini aniqlang.
Dastlabki ma'lumotlar jadvaldan olinadi 10.1. Yoqilg'i massasining tarkibi P8
jadvalidan olinadi.
№ Birinchi yoqilg'i
Var-t
1
Kuznetskiy ko'mir (D
markasi)
2
Irsha-Borodino ko'mir (B2
markasi)
3
Chelyabinsk ko'mir (tovar B3)
4
5
Goz ko'mir (B3 markasi)
Kizelovskiy ko'mir (g belgisi)
6
Angren ko'mir (B2 markasi)
7
8
9
10
Leningrad slanets
Ekibastuz ko'mir (SS belgisi)
Donetsk ko'mir (tovar g)
Berezovskiy ko'mir (B2
markasi)
Ikkinchi yoqilg'i
Jadval 10.1
В1, кг В2, кг
Kuznetskiy ko'mir (K belgisi)
3000
3500
Nazarovskiy ko'mir (B2
markasi)
Moskva yaqinidagi ko'mir (B2
markasi)
Saxalin ko'mir (tovar B3)
Minusinsky ko'mir (D
markasi)
Leningrad ko'mir (B3
markasi)
Estoniya slanets
Kuznetskiy ko'mir (SS belgisi)
Volin ko'mir (g belgisi)
Artemovskiy ko'mir (B3
markasi)
3500
4000
4000
2900
2500
4500
3000
4000
1500
2500
2000
5000
2400
3200
3500
4500
3600
2800
Amaliy ish № 2
YONISH MAHSULOTLARI VA HAVONI XAJMINI HISOBLASH
1. Ishning maqsadi
Yonish uchun nazariy va haqiqiy havo hajmini, gaz yoqilg'isining yonish
mahsulotlari hajmini hisoblashning amaliy ko'nikmalarini olish.
2. Masalalarni yechish uhun kerakli formula va nazariylar
Ushbu ishda yonilg'ining yonishi uchun zarur bo'lgan havo miqdori va yonish
mahsulotlarining hajmi hisoblab chiqiladi.
Ishni bajarishdan oldin, ushbu bo'limlarni adabiy manbalarda diqqat bilan o'rganib
chiqing.
Ishni bajarish uchun quyidagilar kerak:
 Yonilg'ining yonishi va yonish mahsulotlari hajmi uchun zarur bo'lgan havo
hajmini hisoblash usullarini bilish.
Shuni esda tutish kerakki, havo miqdori va yonish mahsulotlarini hisoblash 1 m 3 quruq
gaz yoqilg'isida amalga oshiriladi va u αт. o'chog'idagi ortiqcha havo koeffitsientiga
bog'liq.
1 m3 quruq gazli yoqilg'ining to'liq yonishi uchun zarur bo'lgan nazariy havo hajmi
(m3/m3) formula bilan aniqlanadi
𝑉 0 = 0.0478 ∙ [0.5(𝐶𝑂 + 𝐻2 ) + 1.5𝐻2 𝑆 + 2𝐶𝐻4 + ∑(𝑚 + 𝑛⁄4)𝐶𝑚 𝐻𝑛 − 𝑂2 ].
Bu yerda 𝐶𝑂, 𝐻2 , 𝐻2 𝑆, 𝐶𝐻4 hajmi bo’yicha foizda yonuvchi gazlarning tarkibi va
boshqalar.
Ikki gazli yoqilg'ining aralashmasini yoqish uchun quruq havoning nazariy hajmi
quyidagi formula bilan aniqlanadi
0
𝑉см
= 𝑏1 ∙ 𝑉10 + (1 − 𝑏1 ) ∙ 𝑉20 .
O'choqqa kirgan haqiqiy havo hajmi (m3/m3) quyidagi formula bilan aniqlanadi
𝑉д = 𝛼т ∙ 𝑉 0 .
Yonish mahsulotlarining to'liq hajmi 𝑉г (m3 / kg) quruq gazlar 𝑉с.г va suv bug'lari 𝑉𝐻2 𝑂 :
𝑉г = 𝑉с.г + 𝑉𝐻2 𝑂 ,
Shu bilan birga
𝑉с.г = 𝑉𝑅𝑂2 + 𝑉𝑁2 + 𝑉𝑂2 ,
Bu yerda 𝑉𝑅𝑂2 = 𝑉𝐶𝑂2 + 𝑉𝑆𝑂2 -uch atomli gazlar hajmi, m3/kg; 𝑉𝑁2 + 𝑉𝑂2 -ikki
atomli gazlar hajmi, m3/kg.
Gaz yoqilg'isi uchun 𝛼т = 1 da yonish mahsulotlarining nazariy hajmlari (m3/m3)
quyidagi formulalar bilan belgilanadi:
Ikki atomli gazlar hajmi
𝑉𝑁02 = 0.79𝑉 0 + 𝑁2 ⁄100 ;
Uch atomli gazlar hajmi
0
𝑉𝑅𝑂
= 0.01 [𝐶𝑂2 + 𝐶𝑂 + 𝐻2 𝑆 + ∑ 𝑚 ∙ 𝐶𝑚 𝐻𝑛 ] ;
2
Quruq gazlar hajmi
0
𝑉с.г0 = 𝑉𝑅𝑂
+ 𝑉𝑁02 ;
2
Suv bug'lari hajmi
𝑉𝐻02 𝑂 = 0.01 [𝐻2 𝑆 + 𝐻2 + ∑(𝑛⁄2)𝐶𝑚 𝐻𝑛 + 0.124𝑑г ] + 0.0161𝑉 0 ,
Bu yerda 𝑑г - 1m3 quruq gaz, g/m3 ga teng bo'lgan gazli yoqilg'ining namlik tarkibi;
Yonish mahsulotlarining to'liq hajmi
𝑉г0 = 𝑉с.г0 + 𝑉𝐻02 𝑂 .
Gazli yoqilg'i uchun 𝛼т > 1 da to'liq yonish mahsulotlari (m3/kg) hajmi formulalar
bilan belgilanadi:
Quruq gazlar hajmi
0
𝑉с.г = 𝑉с.г0 + (𝛼т − 1) ∙ 𝑉 0 = 𝑉𝑅𝑂
+ 𝑉𝑁02 + (𝛼т − 1) ∙ 𝑉 0 ;
2
Suv bug'lari hajmi
𝑉𝐻2 𝑂 = 𝑉𝐻02 𝑂 + 0.0161 ∙ (𝛼т − 1) ∙ 𝑉 0 ;
Yonish mahsulotlarining to'liq hajmi
𝑉г = 𝑉с.г + 𝑉𝐻2 𝑂 .
3. Masala yehish namunalari
Masala №1 Olmaliq konining 2000 m3/s tabiiy gazini yoqish uchun zarur bo'lgan quruq
havoning nazariy va haqiqiy hajmini aniqlang:
𝐶𝑂2 = 0.5 %; 𝐶𝐻4 = 92.8 %; 𝐶2 𝐻6 = 2.8 %; 𝐶3 𝐻8 = 0.9 %; 𝐶4 𝐻10 = 0.4 %; 𝐶5 𝐻12
= 0.1 %; 𝑁2 = 2.5 %;
3
va 1000 m /soat Sho’rtangaz tabiiy gaz tarkibi:
𝐶𝑂2 = 0.1 %; 𝐶𝐻4 = 89.7 %; 𝐶2 𝐻6 = 5,2 %; 𝐶3 𝐻8 = 1.7 %; 𝐶4 𝐻10 = 0.5 %; 𝐶5 𝐻12
= 0.1 %;
𝑁2 = 2.7 %,
αт=1,15 yonish kamerasida ortiqcha havo koeffitsienti bilan. Aralashmaning
yonish mahsulotlarining to'liq hajmini hisoblang.
Yehilishi:
1) Olmaliq gazini yoqish uchun nazariy havo miqdori
𝑉10 = 0.0478 ∙ [0.5(𝐶𝑂 + 𝐻2 ) + 1.5𝐻2 𝑆 + 2𝐶𝐻4 + ∑(𝑚 + 𝑛⁄4)𝐶𝑚 𝐻𝑛 − 𝑂2 ] =
0.0478 ∙ [2 ∙ 92.8 + 3.5 ∙ 2.8 + 5 ∙ 0.9 + 6.5 ∙ 0.4 + 8 ∙ 0.1] = 9.72 м3/м
2) Sho’rtangaz gazini yoqish uchun nazariy havo miqdori
𝑉20 = 0.0478 ∙ [0.5(𝐶𝑂 + 𝐻2 ) + 1.5𝐻2 𝑆 + 2𝐶𝐻4 + ∑(𝑚 + 𝑛⁄4)𝐶𝑚 𝐻𝑛 − 𝑂2 ] =
0.0478 ∙ [2 ∙ 89.7 + 3.5 ∙ 5.2 + 5 ∙ 1.7 + 6.5 ∙ 0.5 + 8 ∙ 0.1] = 10.05 м3/м3.
3) aralashmada gazlardan birining massa ulushi
𝑏1 = 𝐵1 ⁄(𝐵1 + 𝐵2 ) = 2000⁄(2000 + 1000) = 0,67.
4) aralashmani yoqish uchun nazariy havo miqdori
0
𝑉см
= 𝑏1 ∙ 𝑉10 + (1 − 𝑏1 ) ∙ 𝑉20 = 0,67 ∙ 9,72 + (1 − 0,67) ∙ 10,05 = 9,83 м3/м3.
5) haqiqiy havo hajmi
𝑉д = 𝛼т ∙ 𝑉 0 см = 1,15 ∙ 9,83 = 11,305 м3/м3.
Har bir gaz uchun yonish mahsulotlarini alohida-alohida hisoblab chiqamiz.
6) Olmaliq gazi
αт=1,0 da yonish mahsulotlarining nazariy hajmini hisoblaymiz.
6.1.
Ikki atomli gazlar hajmi
𝑉𝑁02 (1) = 0.79𝑉1 0 + 𝑁2 ⁄100 = 0,79 ∙ 9,72 + 2,5⁄100 = 7,7 м3/м3.
6.2.
Uch atomli gazlar hajmi
0 (1)
𝑉𝑅𝑂2
= 0.01[𝐶𝑂2 + 𝐶𝑂 + 𝐻2 𝑆 + ∑ 𝑚 ∙ 𝐶𝑚 𝐻𝑛 ] = 0,01 ∙ [0,5 + 92,8 + 2 ∙
2,8 + 3 ∙ 0,9 + 4 ∙ 0,4 + 5 ∙ 0,1] = 1,04 м3/м3.
6.3.
Quruq gazlar hajmi
0 (1)
0 (1)
𝑉с.г
= 𝑉𝑅𝑂
+ 𝑉𝑁02 (1) = 1,04 + 7,7 = 8,74 м3/м3.
2
6.4.
Suv bug'lari hajmi
0 (1)
𝑉𝐻2 𝑂
= 0.01[𝐻2 𝑆 + 𝐻2 + ∑(𝑛⁄2)𝐶𝑚 𝐻𝑛 + 0.124𝑑г ] + 0.0161𝑉1 0 = 0,01 ∙
[2 ∙ 92,8 + 3 ∙ 2,8 + 4 ∙ 0,9 + 5 ∙ 0,4 + 6 ∙ 0,1] + 0,0161 ∙ 9,72 = 2,25 м3/м3.
6.5.
αт=1,15 da to'liq yonish mahsulotlarining hajmi.
6.5.1.
Quruq gazlar hajmi
𝑉с.г (1) = 𝑉с.г0 (1) + (𝛼т − 1) ∙ 𝑉1 0 = 8,74 + (1,15 − 1) ∙ 9,72 = 10,2
м3/м3.
6.5.2. Suv bug'lari hajmi
6.6.
𝑉𝐻2 𝑂 (1) = 𝑉𝐻02 𝑂 (1) + 0.0161 ∙ (𝛼т − 1) ∙ 𝑉1 0 = 2,25 + 0,0161 ∙
(1,15 − 1) ∙ 9,72 = 2,27 м3/м3.
Yonish mahsulotlarining to'liq hajmi
Vг (1) = Vс.г (1) + VH2O (1) = 10,2 + 2,27 = 12,47 м3/м3.
7) Sho’rtangaz gazi
αт=1,15 da yonish mahsulotlarining nazariy hajmini hisoblaymiz.
7.1.
Ikki atomli gazlar hajm
VN02 (2) = 0.79V2 0 + N2 ⁄100 = 0,79 ∙ 10,05 + 2,7⁄100 = 7,97 м3/м3.
7.2.
Uch atomli gazlar hajmi
0 (2)
𝑉𝑅𝑂2
= 0.01[𝐶𝑂2 + 𝐶𝑂 + 𝐻2 𝑆 + ∑ 𝑚 ∙ 𝐶𝑚 𝐻𝑛 ] = 0,01 ∙ [0,1 + 89,7 + 2 ∙
5,2 + 3 ∙ 1,7 + 4 ∙ 0,5 + 5 ∙ 0,1] = 1,08 м3/м3.
7.3.
Quruq gazlar hajmi
0 (2)
0 (2)
𝑉с.г
= 𝑉𝑅𝑂
+ 𝑉𝑁02 (2) = 1,08 + 7,97 = 9,05 м3/м3.
2
7.4.
Suv bug'lari hajmi
𝑉𝐻02 𝑂 (2) = 0.01[𝐻2 𝑆 + 𝐻2 + ∑(𝑛⁄2)𝐶𝑚 𝐻𝑛 + 0.124𝑑г ] + 0.0161𝑉2 0 = 0,01 ∙
[2 ∙ 89,7 + 3 ∙ 5,2 + 4 ∙ 1,7 + 5 ∙ 0,5 + 6 ∙ 0,1] + 0,0161 ∙ 10,05 = 2,21 м3/м3.
7.5.
αт=1,15 da to'liq yonish mahsulotlarining hajmi.
7.5.1. Quruq gazlar hajmi
𝑉с.г (2) = 𝑉с.г0 (2) + (𝛼т − 1) ∙ 𝑉2 0 = 9,05 + (1,15 − 1) ∙ 10,05 = 10,56
м3/м3.
7.5.2. Suv bug'lari hajmi
𝑉𝐻2 𝑂 (2) = 𝑉𝐻02 𝑂 (2) + 0.0161 ∙ (𝛼т − 1) ∙ 𝑉2 0 = 2,21 + 0,0161 ∙
(1,15 − 1) ∙ 10,05 = 2,23 м3/м3.
7.6.
Yonish mahsulotlarining to'liq hajmi
𝑉г (2) = 𝑉с.г (2) + 𝑉𝐻2 𝑂 (2) = 10,56 + 2,23 = 12,79 м3/м3.
9) barcha aralash uchun yonish mahsulotlarining to'liq hajmi
𝑉гсм = 𝑏1 ∙ 𝑉г (1) + (1 − 𝑏1 ) ∙ 𝑉г (2) = 0,67 ∙ 12,47 + (1 − 0,67) ∙ 12,79 =
12,53 м3/м3.
3. Adabiyot
3.1. Б.П.Поршаков «Основы термодинамики и теплотехники», гл.14, §§ 5-6
3.2. А.М.Ицкович «Основы теплотехники», §§ 36-39
4.Triqopsh
4.1. Hisob-kitoblar uchun ma'lumotlar (variantlar bo'yicha) jadvaldan olinadi 11.1.
4.2. Vazifa sharti bilan quyidagilarni bajaring:
4.2.1. Gazsimon yoqilg'ining ma'lum bir aralashmasi uchun nazariy va
haqiqiy havo miqdori va to'liq yonish mahsulotlarining hajmini aniqlang.
5. Hisobot talablari
5.1. Ish raqami, mavzu, maqsad.
5.2. Ishning holatini yozing.
5.3. Hisob-kitoblar hisob-kitob formulalarini standart shaklda yozing.
5.4. Kattalik birliklarini XBS da hisoblang.
6. Ish texnologiyasi
6.1. O'zingizning variantingiz ma'lumotlariga muvofiq topshiriqni bajaring(qarang:
jadval 11.1).
6.2. Nazorat savollariga javob berish (yozma ravishda).
7. Nazorat savollari
7.1. Yonilg'ining yonishi nima?
7.2. Ortiqcha havo koeffitsienti nima?
7.3. 1 kg yoqilg'ini yoqishda va mexanik kamchilikni (formulani) hisobga olmagan
holda gazlarning to'liq hajmini qanday aniqlash mumkin?
7.4. Yonilg'ining yonishi uchun zarur bo'lgan haqiqiy va nazariy havo miqdori
o'rtasidagi farq nima?
7.5. Haddan tashqari havo koeffitsienti gaz yoqilg'isining yonish mahsulotlarining
massasiga qanday ta'sir qiladi?
Mustaqil yechish masalalr
Masala №1 Qozon o'chog'ida V1 m3/soat gaz №1 va V2 m3/soat gaz №2 dan
tashkil topgan aralash yoqiladi. αт=1,15 yonish xonasida ortiqcha havo koeffitsienti bilan
aralashmani yoqish uchun zarur bo'lgan quruq havoning nazariy va haqiqiy hajmini
aniqlang. Aralashmaning yonish mahsulotlarining to'liq hajmini hisoblang.
Dastlabki ma'lumotlar 11.2 jadvaldan olinadi. Gazlarning tarkibi P4 jadvaldan olinadi..
Jadval 11.1
№
Gaz №1
Kon
Gaz №2
Kon
V1,
V2,
3
3
Varm /soat m /soat
t
1
Tabiiy gaz Ustyurt
Sun’iy gaz Farg’ona
2000
1800
2
Sun’iy gaz Buxoro
Tabiiy gaz Sho’rtangaz
2200
1900
3
Tabiiy gaz Surxondaryo
Sun’iy gaz Ustyurt
2400
2000
4
Sun’iy gaz Buxoro-Xiva Tabiiy gaz Navoiy
2600
2100
5
Tabiiy gaz Xiva
Sun’iy gaz Olmaliq
2800
2200
6
Sun’iy gaz Farg’ona
Tabiiy gaz Farg’ona
3000
2300
7
Tabiiy gaz Sho’rtangaz
Sun’iy gaz Ustyurt
1800
2400
8
Sun’iy gaz Ustyurt
Tabiiy gaz Buxoro
2500
2500
9
Tabiiy gaz Navoiy
Sun’iy gaz Surxondaryo
2300
2600
10 Sun’iy gaz Olmaliq
Tabiiy gaz Buxoro-Xiva
2100
2700
Amaliy ish № 3
YONISH MAHSULOTLARI ENTALPIYALARINI
YOQILG’INING ISSIQLIK EKVIVALENTLARINI HISOBLASH
1. Ishning maqsadi
Turli yoqilg'ilarning tarkibi va xususiyatlarini hisoblash uchun amaliy
ko'nikmalarga ega bo'lish.
Amaliy ishda yoqilg'i tarkibini va xususiyatlarini hisoblash kerak.
Ishni bajarishdan oldin, ushbu bo'limlarni adabiy manbalarda diqqat bilan o'rganib
chiqing.
Ishni bajarish uchun quyidagilar kerak:
 Yoqilg'i tarkibini yonilg'idan ishchi va quruq massaga qayta hisoblash usulini bilish va
aksincha;
 Har xil yoqilg'i aralashmalarining tarkibini aniqlash;
 Yoqilg'i quyish va yoqilg'i aralashmalarining asosiy xususiyatlarini aniqlash.
Yoqilg'i tarkibini bir massadan ikkinchisiga qayta hisoblash uchun jadvalda keltirilgan
qayta hisoblash koeffitsientlari qo'llaniladi.3.
Belgilangan
yonilg'i massasi
Ishchi
Quruq
Yonuvchan
Kerakli yoqilg'i massasi
Ishchi
Quruq
Yonuvchan
100
100
1
100 − 𝑊 𝑝
100 − 𝑊 𝑝 − 𝐴𝑐
100
100 − 𝑊 𝑝
1
100 − 𝐴𝑐
100
100 − 𝑊 𝑝 − 𝐴𝑝
100 − 𝐴𝑐
1
100
100
р
р
р
р
Massa ulushi - birinchi (С1 , %; Н1 , %; …) va ikkinchi (С2 , %; Н2 , %; … )
tomonidan berilgan ikki qattiq yoqilg'i aralashmasining o'rtacha tarkibi - tenglamalar
bilan aniqlanadi:
р
𝑝
𝑝
Ссм = 𝑏1 ∙ 𝐶1 + (1 − 𝑏1 ) ∙ 𝐶2 ;
{ 𝐻𝑝 = 𝑏1 ∙ 𝐻𝑝 + (1 − 𝑏1 ) ∙ 𝐻𝑝 ; ,
см
1
2
……………………………………
Qayerda aralashmasi yoqilg'i biri 𝑏1 massa ulushi formula bilan hisoblanadi
𝑏1 = 𝐵1 ⁄(𝐵1 + 𝐵2 ).
Bu yerda 𝐵1 va 𝐵2 - aralashmaning bir qismi bo'lgan yoqilg'i massasi, kg.
Gazsimon yoqilg'ining eng past yonish issiqligi (kJ/m3)
𝑄н𝑐 = 108𝐻2 + 126𝐶𝑂 + 234𝐻2 𝑆 + 358𝐶𝐻4 + 591𝐶2 𝐻4 + 638𝐶2 𝐻6 + 860𝐶3 𝐻6 +
+913𝐶3 𝐻8 + 1135𝐶4 𝐻8 + 1187𝐶4 𝐻10 + 1461𝐶5 𝐻12 + 1403𝐶6 𝐻6 ,
Bu yerda 𝐻2 , 𝐶𝑂, 𝐻2 𝑆, 𝐶𝐻4 , 𝐶2 𝐻4 va boshqalar – - gaz yoqilg'isini tashkil etuvchi
gazlarning miqdori %.
Ikki gazli yoqilg'i aralashmasi uchun yonishning eng past issiqligi formula bilan
aniqlanadi
𝑐
𝑐
𝑐
𝑄нсм
= 𝑏1 ∙ 𝑄н1
+ (1 − 𝑏1 ) ∙ 𝑄н2
,
𝑐
Bu yerda 𝑏1 -aralashmaning yoqilg'isidan birining massa ulushi; 𝑄н1
-aralashmaning
𝑐
3
birinchi yoqilg'isining yonish issiqligining eng past issiqligi, kJ / m ; 𝑄н2 -ikkinchi turdagi
yoqilg'ining yonishning eng past issiqligi, kJ / m3.
Tabiiy yoqilg'ini shartli ravishda hisoblash formula bo'yicha amalga oshiriladi
𝐵𝑦 = 𝐵 ∙ Э,
Bu yerda 𝐵𝑦 va 𝐵 shartli va tabiiy yoqilg'ining iste'moli, kg, kg/s; Э - formula bilan
belgilangan yoqilg'ining issiqlik ekvivalenti
𝑝
Э = 𝑄н ⁄29300.
Masala yehish namunalari
Masala №1 Olmaliq konining tabiiy gazining tarkibi B1= 1,5 m3/s yonishi natijasida
hosil bo'lgan aralashmaning eng past yonish issiqligini aniqlang:
𝐶𝑂2 = 0.5 %; 𝐶𝐻4 = 92.8 %; 𝐶2 𝐻6 = 2.8 %; 𝐶3 𝐻8 = 0.9 %; 𝐶4 𝐻10 = 0.4 %; 𝐶5 𝐻12
= 0.1 %; 𝑁2 = 2.5 %;
3
va V2=2,5 m /s Leningrad tabiiy gaz tarkibi
𝐶𝑂2 = 0.1 %; 𝐶𝐻4 = 89.7 %; 𝐶2 𝐻6 = 5,2 %; 𝐶3 𝐻8 = 1.7 %; 𝐶4 𝐻10 = 0.5 %; 𝐶5 𝐻12
= 0.1 %; 𝑁2 = 2.7 %.
1)
2)
3)
4)
Issiqlik ekvivalentlarini hisoblang yoqilg'i va har bir gaz uchun shartli yoqilg'ining
narxi.
Yechim:
Olmaliq gazining yonish issiqligining eng past issiqligini formula bo'yicha aniqlang
𝑐
𝑄н1
= 358𝐶𝐻4 + 638𝐶2 𝐻6 + 913𝐶3 𝐻8 + 1187𝐶4 𝐻10 + 1461𝐶5 𝐻12 = 358 ∙ 92,8 +
638 ∙ 2,8 + 913 ∙ 0,9 + 1187 ∙ 0,4 + 1461 ∙ 0,1 = 36451,4 кДж/м3.
Buxoro gazining eng past yonish issiqligini formula bo'yicha aniqlang
𝑐
𝑄н2
= 358𝐶𝐻4 + 638𝐶2 𝐻6 + 913𝐶3 𝐻8 + 1187𝐶4 𝐻10 + 1461𝐶5 𝐻12 = 358 ∙ 89,7 +
638 ∙ 5,2 + 913 ∙ 1,7 + 1187 ∙ 0,5 + 1461 ∙ 0,1 = 37721,9 кДж/м3.
aralashmaning gazlaridan birining massa ulushini aniqlang:
𝑏1 = 𝐵1 ⁄(𝐵1 + 𝐵2 ) = 1,5⁄(1,5 + 2,5) = 0,375.
aralashmaning yonishini quyidagi formula bilan aniqlang
𝑐
𝑐
𝑐
𝑄нсм
= 𝑏1 ∙ 𝑄н1
+ (1 − 𝑏1 ) ∙ 𝑄н2
= 0,375 ∙ 36451,4 + (1 − 0,375) ∙ 37721,9 =
3
37245,5 кДж/м .
5) har bir gazning termal ekvivalentlarini hisoblang
A) Olmaliq gazi
с ⁄
Э1 = 𝑄н1
29300 = 36451,4⁄29300 = 1,24.
b) Buxoro gazi
с ⁄
Э2 = 𝑄н2
29300 = 37721,9⁄29300 = 1,29
6) har bir gazning shartli yonilg'i sarfini aniqlang
A) Olmaliq gazi
𝐵𝑦1 = 𝐵1 ∙ Э1 = 1,5 ∙ 1,24 = 1,86 м3/с.
b) Buxoro gazi
𝐵𝑦2 = 𝐵2 ∙ Э2 = 2,5 ∙ 1,29 = 3,23 м3/с.
3. Adabiyot
3.1. Б.П.Поршаков «Основы термодинамики и теплотехники», гл.14, §§ 2-4
3.2. А.М.Ицкович «Основы теплотехники», §§ 33-35
4. Topshiriq
4.1. Hisob-kitoblar uchun ma'lumotlar (variantlar bo'yicha) jadvallardan olinadi
10.1-10.2.
4.2. Vazifalar sharti bilan quyidagilarni bajaring:
4.2.1. Yoqilg'i aralashmasi tarkibini aniqlang;
4.2.2. Gazli yoqilg'i aralashmasi uchun hisoblang: yonishning past issiqligi;
issiqlik ekvivalentlari yoqilg'i va har bir gaz uchun shartli yoqilg'i xarajatlari.
5. Hisobot talablari
5.1. Ish raqami, mavzu, maqsad.
5.2. Ishning holatini yozing.
5.3. Hisob-kitoblar hisob-kitob formulalarini standart shaklda yozing
5.4. Kattaliklarni XBS da hisoblang.
6. Ish texnologiyasi
6.1. Vazifani variantingiz ma'lumotlariga muvofiq bajaring (jadvalga qarang).
10.1-10.2).
6.2. Test savollariga javob berish (yozma ravishda).
7. Nazorat savollari
7.1. Yoqilg'i: ta'rifi, uning asosiy turlari.
7.2. Organik yoqilg'i elementar tarkibi.
7.3. Yoqilg'i balansi nima tegishli?
7.4. Suyuq va qattiq gaz yoqilg'isining afzalliklari.
7.5. Yoqilg'i yonishining kimyoviy etishmasligi nima va u nima sababdan?
Masala №1 Qozon pechida V1, m3/s gaz raqami 1 va V2, m3/s gaz №2dan tashkil
topgan aralash yoqiladi. Aralashmaning yonishini, issiqlik ekvivalentlarini va har bir gaz
uchun shartli yoqilg'ining xarajatlarini aniqlang.
Dastlabki ma'lumotlar jadvaldan olinadi 10.2. Tarkibi P4 jadvalidan olingan yoqilg'i.
№
Var-t
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Gaz №1
Месторождение Gaz №2
Tabiiy gaz
O'tish gazi
Tabiiy gaz
O'tish gazi
Tabiiy gaz
O'tish gazi
Tabiiy gaz
O'tish gazi
Tabiiy gaz
O'tish gazi
Ключевское
Ромашкинское
Уренгойское
Туймазинское
Оренбургское
Бавлинское
Ямбургское
Узеньское
Тазовское
Шкаповское
O'tish gazi
Tabiiy gaz
O'tish gazi
Tabiiy gaz
O'tish gazi
Tabiiy gaz
O'tish gazi
Tabiiy gaz
O'tish gazi
Tabiiy gaz
Jadval 15
Месторождение V1, V2,
м3/с м3/с
Пермское
0,5 1,5
Березовское
0,6 1,4
Мухановское
0,7 1,3
Самотлорское
0,8 1,2
Кулешовское
0,9 1,1
Медвежье
1,0 1,0
Майкопское
1,1 0,9
Саратовское
1,2 0,8
Ишимбаевское
1,3 0,7
Тарасовское
1,4 0,6
Amaliy ish № 4
YOQILG`INING YONISH ISSIQLIGI
1. Ishning maqsadi
Ikki qatlamli silindrli devor orqali issiqlik uzatishni hisoblash
Yassi bir qatlamli va ko'p qatlamli silindrsimon devor orqali issiqlik uzatish jarayonlarini
hisoblashning amaliy ko'nikmalarini olish.
2. Masalalarni yechish uhun kerakli formula va nazariylar
Ishni bajarishdan oldin, ushbu bo'limlarni adabiy manba’larini diqqat bilan
o'rganib chiqing.
Ishni bajarish uchun quyidagilar kerak:
* Issiqlik almashinuvi turlarini bilish va farqlash;
* Issiqlik almashinuvi turlarining asosiy tenglamalarini va hisoblash formulalarini bilish.
Issiqlik uzatishni tekis devor orqali hisoblashda quyidagi formulalar qo'llaniladi:
I) bir qavatli tekis devor uchun
Issiqlik uzatish koeffitsienti K, W/(m2 * K)
1
𝐾=
.
1 𝛿 1
( + + )
𝛼1 𝜆 𝛼2
2
Solishtirma issiqlik oqimi q, W / m
(𝑡1 − 𝑡2 )
𝑞=
.
1 𝛿 1
( + + )
𝛼1 𝜆 𝛼2
Devorning sirt harorati, °C
𝑡𝑤1 = 𝑡1 − 𝑞⁄𝛼1 ;
𝑡𝑤2 = 𝑡2 + 𝑞⁄𝛼2 .
Bu yerda 𝛼1 , 𝛼2 - birinchi suyuqlikdan devorga va devordan ikkinchi suyuqlikka
mos holda issiqlik uzatish koeffitsientlari, Vt/(m2·°C); 𝛿 - devor qalinligi, m; 𝜆- devor
materialining issiqlik o'tkazuvchanlik koeffitsienti, Vt / (m ∙°C); 𝑡1 , 𝑡2 - birinchi va
ikkinchi suyuqliklarning mos holda harorati, °C (rasmga qarang...).
II) Ko'p qatlamli tekis devor uchun
Issiqlik uzatish koeffitsienti K, W/(m2 * K)
1
𝐾=
.
𝛿𝑖
1
1
𝑛
( + ∑𝑖=1 + )
𝛼1
𝜆𝑖 𝛼2
Maxsus issiqlik oqimi q, W / m2
𝑞=
(𝑡1 − 𝑡2 )
.
𝛿𝑖
1
1
𝑛
( + ∑𝑖=1 + )
𝛼1
𝜆𝑖 𝛼2
Devorning sirt harorati, °C
𝑡𝑤1 = 𝑡1 − 𝑞⁄𝛼1 ;
𝑡𝑤2 = 𝑡1 − 𝑞 ∙ (1⁄𝛼1 + 𝛿1 ⁄𝜆1 );
𝑡𝑤3 = 𝑡2 + 𝑞⁄𝛼2 .
Ko'p qatlamli silindrli devor (quvur) orqali issiqlik uzatishni hisoblashda quyidagi
formulalar qo'llaniladi:
Chiziqli issiqlik uzatish koeffitsienti (1 m quvur uzunligiga nisbatan), W/(m ∙ °C)
1
𝐾𝑙 =
;
𝑑3
1
1
𝑑2
1
1
+
∙ ln +
∙ ln +
𝛼1 ∙ 𝑑1 2𝜆1
𝑑1 2𝜆2
𝑑2 𝛼2 ∙ 𝑑3
Solishtirma (chiziqli) issiqlik oqimi q, W / m
𝑞𝑙 = 𝐾𝑙 ∙ 𝜋 ∙ (𝑡1 − 𝑡3 );
Devorning sirt harorati, °C
𝑡𝑤1 = 𝑡1 − 𝑞⁄𝑑1 ∙ 𝛼1 ;
𝑡𝑤2 = 𝑡1 − 𝑞 ∙ (1⁄𝑑1 ∙ 𝛼1 + 1⁄2𝜆1 ∙ ln (𝑑2 ⁄𝑑1 ));
𝑡𝑤3 = 𝑡𝑤2 − 𝑞 ∙ (1⁄2𝜆2 ∙ ln(𝑑3 ⁄𝑑2 )).
Kunlik issiqlik yo'qotish Qsut, (J) 𝑙 uzunlikdagi qismlariga
𝑄𝑠𝑢𝑡 = 𝑞𝑙 ∙ 𝑙 ∙ 𝜏.
Bu yerda τ, (s)-vaqt.
Masala yechish namunalari
№1 masala. Issiq suv devorning bir tomonida harakat qiladi, uning harorati
t1 = 120 °C, ikkinchisi esa t2 = 60 °C haroratli suvdir. Aniqlang: issiqlik oqimining
zichligi, issiqlik uzatish koeffitsienti, devorning har ikkala yuzasidagi harorat qiymatlari.
Issiqlik oqimining zichligi va devor yuzasidagi harorat qanday o'zgarganini
toping, agar po'lat devorning eng katta isitishidan 1 mm qalinlikdagi o'lchov paydo
bo'lsa.
Qabul qiling: 𝛼1 =2 000 Vt / (m2 ∙ ºC), 𝛼2 = 1250 Vt/(m2 ∙ ºC), 𝜆ст = 40 Vt/(m ∙ºC),
o'lchov uchun 𝜆𝑛𝑎𝑘𝑖𝑝 = 0,5 W/(m ∙ ºC).
Yechim:
A) Nakipsiz
1) issiqlik uzatish koeffitsienti
1
1
Вт
=
= 666 2
.
1
0,008
1
1 𝑆ст 1
м
∙
℃
+
+
+
+
40
𝛼1 𝜆ст 𝛼2 2000
1250
2) Issiqlik oqimining zichligi
𝑞 = 𝐾 ∙ (𝑡1 − 𝑡2 ) = 666 ∙ (120 − 60) = 39960 Вт/м2.
𝐾=
3) Devor sirtidagi harorat
1
1
= 120 − 39960 ∙
= 100.02 ℃.
𝛼1
2000
1
1
′′
𝑡ст
= 𝑡2 + 𝑞 ∙
= 60 + 39960 ∙
= 91.97 ℃.
𝛼2
1250
′
𝑡ст
= 𝑡1 − 𝑞 ∙
B) o'lchov bilan
1) issiqlik uzatish koeffitsienti
1
1
Вт
𝐾=
=
= 285,7 2
.
1
0,001 0,008
1
1 𝑆н 𝑆ст 1
м
∙
℃
+
+
+
+ +
+
40
𝛼1 𝜆н 𝜆ст 𝛼2 2000
0,5
1250
2) Issiqlik oqimining zichligi
𝑞 = 𝐾 ∙ (𝑡1 − 𝑡2 ) = 285,7 ∙ (120 − 60) = 17142 Вт/м2.
3) Devor sirtidagi harorat
1 𝑆н
1
0.001
′
𝑡ст
= 𝑡1 − 𝑞 ∙ ( + ) = 120 − 17142 ∙ (
+
) = 77.15 ℃.
𝛼1 𝜆н
2000
0.5
1
1
′′
𝑡ст
= 𝑡2 + 𝑞 ∙
= 60 + 17142 ∙
= 73.71 ℃.
𝛼2
1250
3. Adabiyot
3.1. Б.П.Поршаков «Основы термодинамики и теплотехники», 13-bo’lim, 10 §
3.2. А.М.Литвин «Теоретические основы теплотехники», § 5.4-5.5
4. Topshiriq
4.1. Hisoblash uchun ma'lumotlar (variantlar bo'yicha) 8.1 – 8.2.jadvallardan
olinadi
4.2. Masala shartlariga muvofiq quyidagilarni bajaring:
4.2.1. Berilgan yuzalar orqali issiqlik uzatish sxemalarini tasvirlang;
4.2.2. Muayyan issiqlik oqimini, issiqlik uzatish koeffitsientini va
belgilangan sharoitlarda issiqlik almashinuvi sirtidagi harorat qiymatlarini aniqlang;
4.2.3. Belgilangan shartlar o'zgarganda bir xil qiymatlarning yangi
qiymatlarini aniqlang;
5. Hisobot talablari
5.1. Amaliyot raqami, mavzu, maqsad.
5.2. Masala shartlarini yozing.
5.3. Hisob-kitoblarni formulalar bilan umumiy ko’rinishda yozing
5.4. Birliklarni XBS da ifodalang
5.5. Kerakli sxemalar, grafikalar va chizmalarni qalam bilan o’quv qurollarida
amalga oshirilsin.
6. Ish texnologiyasi
6.1. Masalani variantingiz ma'lumotlariga muvofiq bajaring (8.1-8.2. jadvalga
qarang).
6.2. Test savollariga javob bering (yozma ravishda).
7. Nazorat savollari
7.1. Qaysi issiqlik uzatish jarayonlari statsionar va statsionar bo'lmagan deb
ataladi?
7.2. Issiqlik uzatish nima? Issiqlik uzatishni qanday shakllari mavjud?
7.3. Issiqlik uzatish koeffitsienti: ta'rifi, hisoblangan formulasi. Kavisli devorlar
uchun qanday aniqlanadi?
7.5. Quvurlarning ichki yuzasida o'lchovning issiqlik koeffitsienti qiymatiga ta'siri.
Topshiriqlar
№1masala. Neft ishlab chiqarishni ko'paytirish uchun qatlamlarga quyish uchun
ishlatiladigan issiq suv bakda joylashgan. Issiqlik bakning tekis po'lat devoridan issiqlik
o'tkazuvchanlik koeffitsienti с=40 W/mК bilan uzatiladi. Devor qalinligi с,мм,mm,
oyoq gazlarining harorati tj1, оС, suv harorati tj2, оС, gazlardan devorga issiqlik uzatish
koeffitsienti 1=30 Vt/(m2·K) va devordan suvga 2=4000 Vt/m2·K).
Aniqlash kerak:
 issiqlik uzatish koeffitsienti (K, W/m2∙ 𝐾);
 devor orqali uzatiladigan issiqlik oqimining zichligi (q, W / m2);
 gazlar (t1) va suv (t2) tomonidan devor yuzalarida haroratlarini ;
Devor qalinligi bo'yicha haroratni taqsimlash jadvalini tuzing. t j1 va tj2 harorat
jadvaliga binoan tuzing.
Jarayon davomida suv tomonidagi devor qalinligi н, mm bo'lgan shkala qatlami
bilan qoplangan, issiqlik o'tkazuvchanlik koeffitsienti n=1,0 W / m∙K.
Buning uchun K, q, t1, t2, o'lchov sirtidagi haroratni (tn) hisoblang. Devor qalinligi
va shkalasi bo'yicha haroratni taqsimlash jadvalini tuzing. Ikki jadvalning qiyosiy tahlil
berish.
Dastlabki ma'lumotlar 8.1jadvaldan olinadi.
8.1Jadval
№ var-t
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
о
tж1, С
600
700
800
900 1000 1100 1200 400
500
550
о
tж2, С
120
130
140
150
160
170
180
170
160
150
210
220
230
240
250
260
270
280
290
300
с,мм
1,0
1,1
1,2
1,3
1,4
1,5
1,6
1,7
1,5
1,6
н, мм
Amaliy ish № 5
HAVO VA YONISH MAHSULOTLARINING HAJMINI ANIQLASH
1. Ishning maqsadi
Quvur orqali issiqlik uzatishilishini va issiqlik yo’qotilishini hisoblash
Quvur orqali issiqlik uzatishilishini va issiqlik yo’qotilishini issiqlik uzatish jarayonlarini
hisoblashning amaliy ko'nikmalarini olish.
2. Masalalarni yechish uhun kerakli formula va nazariylar
Ishni bajarishdan oldin, ushbu bo'limlarni adabiy manba’larini diqqat bilan
o'rganib chiqing.
Ishni bajarish uchun quyidagilar kerak:
* Issiqlik almashinuvi turlarini bilish va farqlash;
* Issiqlik almashinuvi turlarining asosiy tenglamalarini va hisoblash formulalarini bilish.
Issiqlik uzatishni tekis devor orqali hisoblashda quyidagi formulalar qo'llaniladi:
I) bir qavatli tekis devor uchun
Issiqlik uzatish koeffitsienti K, W/(m2 * K)
1
𝐾=
.
1 𝛿 1
( + + )
𝛼1 𝜆 𝛼2
Solishtirma issiqlik oqimi q, W / m2
(𝑡1 − 𝑡2 )
𝑞=
.
1 𝛿 1
( + + )
𝛼1 𝜆 𝛼2
Devorning sirt harorati, °C
𝑡𝑤1 = 𝑡1 − 𝑞⁄𝛼1 ;
𝑡𝑤2 = 𝑡2 + 𝑞⁄𝛼2 .
Bu yerda 𝛼1 , 𝛼2 - birinchi suyuqlikdan devorga va devordan ikkinchi suyuqlikka
mos holda issiqlik uzatish koeffitsientlari, Vt/(m2·°C); 𝛿 - devor qalinligi, m; 𝜆- devor
materialining issiqlik o'tkazuvchanlik koeffitsienti, Vt / (m ∙°C); 𝑡1 , 𝑡2 - birinchi va
ikkinchi suyuqliklarning mos holda harorati, °C (rasmga qarang...).
II) Ko'p qatlamli tekis devor uchun
Issiqlik uzatish koeffitsienti K, W/(m2 * K)
1
𝐾=
.
𝛿𝑖
1
1
𝑛
( + ∑𝑖=1 + )
𝛼1
𝜆𝑖 𝛼2
Maxsus issiqlik oqimi q, W / m2
𝑞=
(𝑡1 − 𝑡2 )
.
𝛿𝑖
1
1
𝑛
( + ∑𝑖=1 + )
𝛼1
𝜆𝑖 𝛼2
Devorning sirt harorati, °C
𝑡𝑤1 = 𝑡1 − 𝑞⁄𝛼1 ;
𝑡𝑤2 = 𝑡1 − 𝑞 ∙ (1⁄𝛼1 + 𝛿1 ⁄𝜆1 );
𝑡𝑤3 = 𝑡2 + 𝑞⁄𝛼2 .
Ko'p qatlamli silindrli devor (quvur) orqali issiqlik uzatishni hisoblashda quyidagi
formulalar qo'llaniladi:
Chiziqli issiqlik uzatish koeffitsienti (1 m quvur uzunligiga nisbatan), W/(m ∙ °C)
1
𝐾𝑙 =
;
𝑑3
1
1
𝑑2
1
1
+
∙ ln +
∙ ln +
𝛼1 ∙ 𝑑1 2𝜆1
𝑑1 2𝜆2
𝑑2 𝛼2 ∙ 𝑑3
Solishtirma (chiziqli) issiqlik oqimi q, W / m
𝑞𝑙 = 𝐾𝑙 ∙ 𝜋 ∙ (𝑡1 − 𝑡3 );
Devorning sirt harorati, °C
𝑡𝑤1 = 𝑡1 − 𝑞⁄𝑑1 ∙ 𝛼1 ;
𝑡𝑤2 = 𝑡1 − 𝑞 ∙ (1⁄𝑑1 ∙ 𝛼1 + 1⁄2𝜆1 ∙ ln (𝑑2 ⁄𝑑1 ));
𝑡𝑤3 = 𝑡𝑤2 − 𝑞 ∙ (1⁄2𝜆2 ∙ ln(𝑑3 ⁄𝑑2 )).
Kunlik issiqlik yo'qotish Qsut, (J) 𝑙 uzunlikdagi qismlariga
𝑄𝑠𝑢𝑡 = 𝑞𝑙 ∙ 𝑙 ∙ 𝜏.
Bu yerda τ, (s)-vaqt.
Masala yechish namunalari
№1 masala. Tashqi diametri d2=485 mm va ichki diametri d1=450 mm bo'lgan,
izolyatsiyalash bilan qoplangan po'lat quvur orqali issiq suv t 1=105 ºC, ichki havo
harorati t2=30 ºC haroratiga ega.
Aniqlash:
- quvur orqali yo’qotiladigan issiqlik;
- issiqlik uzatish koeffitsienti K;
- izolyatsiya qalinligi δиз=4,2 sm bo'lsa, quvur devorlarining va izolyatsiyasining sirtidagi
harorat t c1 , t c2 , t c3 ,.
Qabul qiling α1=500 Вт/(м2·ºС); α2=10 Вт/(м2·ºС); λ1=90 Вт/(м·ºС); λ2=0,06 Вт/(м·ºС).
Yechim:
1) tashqi izolyatsiya diametri
d 3  d 2  2S  0,485  2  0,042  0,569 m;
2) issiqlik uzatish koeffitsienti K
К
K 

t1  t2
d
1
1
d
1
1

 ln 2 
 ln 3 
d11 21
d1 22
d 2 d 3 2
;
1

1
1
0,485
1
0,569
1

 ln

 ln

3,14  0,45  500 2  3,14  90
0,45 2  3,14  0,06
0,485 3,14  0,569  10
1


 0,103 Вт 2
м  гр 
0,0014,00013  0,424  9,32

3) quvur liniyasi orqali issiqlik yo'qotish
.

q  K  t1  t 2   0,103  75  105  3,09 Вт
м2
.
4) Sirtlardagi harorat
A) quvur devorining ichki yuzasida
t c1  t1  q 
1
1
; t c1  105  3,09 
 104,99 0 С .
d1 1
3,14  0,45  500
B) Quvur devorining tashqi yuzasidagi
 1
d  2
1
0
t c2  t 2  q

 ln 3  ; t c  75  3,09  0,569  0,485  78,25 С .

d

2

d
2
2 
 3 3
V) Izolyatsiya yuzasidagi
 1
d  3
0
t c3  t c2  q  
 ln 3  ; t c  78,25  3,09  0,485  76,75 С .
2

d
2
2 

3. Adabiyot
3.1. Б.П.Поршаков «Основы термодинамики и теплотехники», 13-bo’lim, 10 §
3.2. А.М.Литвин «Теоретические основы теплотехники», § 5.4-5.5
4. Topshiriq
4.1. Hisoblash uchun ma'lumotlar (variantlar bo'yicha) 8.1 – 8.2.jadvallardan
olinadi
4.2. Masala shartlariga muvofiq quyidagilarni bajaring:
4.2.1. Berilgan yuzalar orqali issiqlik uzatish sxemalarini tasvirlang;
4.2.2. Muayyan issiqlik oqimini, issiqlik uzatish koeffitsientini va
belgilangan sharoitlarda issiqlik almashinuvi sirtidagi harorat qiymatlarini aniqlang;
4.2.3. Belgilangan shartlar o'zgarganda bir xil qiymatlarning yangi
qiymatlarini aniqlang;
5. Hisobot talablari
5.1. Amaliyot raqami, mavzu, maqsad.
5.2. Masala shartlarini yozing.
5.3. Hisob-kitoblarni formulalar bilan umumiy ko’rinishda yozing
5.4. Birliklarni XBS da ifodalang
5.5. Kerakli sxemalar, grafikalar va chizmalarni qalam bilan o’quv qurollarida
amalga oshirilsin.
6. Ish texnologiyasi
6.1. Masalani variantingiz ma'lumotlariga muvofiq bajaring (8.1-8.2. jadvalga
qarang).
6.2. Test savollariga javob bering (yozma ravishda).
7. Nazorat savollari
7.1. Qaysi issiqlik uzatish jarayonlari statsionar va statsionar bo'lmagan deb
ataladi?
7.2. Issiqlik uzatish nima? Issiqlik uzatishni qanday shakllari mavjud?
7.3. Issiqlik uzatish koeffitsienti: ta'rifi, hisoblangan formulasi. Kavisli devorlar
uchun qanday aniqlanadi?
7.5. Quvurlarning ichki yuzasida o'lchovning issiqlik koeffitsienti qiymatiga ta'siri.
№1 masala. Ochiq havoda joylashgan issiqlik izolyatsiyalangan po'lat quvur orqali issiq
sovutish suvi uzatiladi.
Quvur devorining qalinligi , mm, po'latning issiqlik o'tkazuvchanlik koeffitsienti
 = 50 Vt/m·K. atrof-muhit havosining harorati tж, оС, izolyatsiyalash yuzasidan atrofmuhitga issiqlik uzatish koeffitsienti =10 Vt / m2∙ 𝐾, trubaning ichki diametri d1, mm,
po'lat quvurning ichki yuzasida harorat t1, оС, izolyatsiyalash qatlamining qalinligi из.
Izolyatsiyasining issiqlik o'tkazuvchanlik koeffitsienti из=0,07 W/(m·К)
Hisoblash:
* izolyatsiya yuzasida harorat (tиз),
* po'lat quvur tashqi yuzasi harorati (t2),
* 100m (q, J) uzunlikdagi quvur qismida kunlik issiqlik yo'qolishi.
Quvur devorining qalinligi va izolyatsiyasining qalinligi bo'yicha haroratni
taqsimlashning sxematik jadvalini tasvirlang.
Dastlabki ma'lumotlar 8.2 jadvaldan olinadi.
8.2Jadval
№
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Var-t
d1, mm 150,0 160,0 120,0 110,0 140,0 130,0 150,0 169,0 180,0 100,0
3,0
4,0
3,5
4,5
5,0
3,0
4,0
3,5
4,5
5,0
, mm
25,0
60,0
80,0
35,0
55,0
45,0
75,0
15,0
20,0
из,mm 40,0
о
tж, С
20
15
10
5
0
-5
-10
-20
-15
25
о
t1 , С
180
170
160
155
145
200
190
175
185
135
Amaliy ish № 6
QOZONNING GAZ YO`LI BO`YICHA HAVO VA YONISH
MAHSULOTLARINING ENTALPIYASINI HISOBLASH
1. Ishning maqsadi
Issiqlik uzatish moslamasini issiqlik hisobi
Issiqlik almashinadigan qurilmalarni hisoblash bo'yicha amaliy ko'nikmalarga ega
bo'lish.
2. Masala yechish uchun formulalar namunalari
Ishni bajarishdan oldin, ushbu bo'limlarni adabiy manba’larini diqqat bilan
o'rganib chiqing.
Ishni bajarish uchun quyidagilar kerak:
 Issiqlik almashinadigan qurilmalarni hisoblash turlarini bilish va farqlash (TA);
 Issiqlik uzatish koeffitsientlarini o'xshashlik mezonlari bilan aniqlash;
 TA termal muvozanat tenglamalarini yaratish;
 Issiqlik uzatishning asosiy tenglamalari va hisoblash formulalarini bilish va
ulardan foydalanish.
Issiqlik hisoblash TA sovutish suvi xarajatlarini, issiqlik uzatish va issiqlik uzatish
koeffitsientlarini, issiqlik almashinuvi yuzasini va boshqa noma'lum parametrlarni
aniqlashdan iborat.
Sovutish suv sarfi TA issiqlik balansi tenglamasidan aniqlanadi:
𝑄 = 𝐺1 ∙ 𝑐𝑝1 ∙ (𝑡1′ − 𝑡1′′ ) = 𝐺2 ∙ 𝑐𝑝2 ∙ (𝑡2′′ − 𝑡2′ ),
Q - bu issiqlik quvvati, Vt;
𝐺1 , 𝑐𝑝1 , 𝑡1′ , 𝑡1′′ -isitish muhiti uchun, mos holda massa sarfi, kg / s; solishtirma
massa issiqlik sig'imi, J / (kg ∙ °C·; kirish harorati, °C; chiqish harorati, °C;
𝐺2 , 𝑐𝑝2 , 𝑡2′ , 𝑡2′′ -isitilayotgan issiqlik tashuvchilarni mos holda massa sarfi, kg/s;
solishtirma massa issiqlik sig'imi, J / (kg·°C); kirish harorati, °C; chiqish harorati, ° C
Issiqlik uzatish tenglamasi
𝑄 = 𝐾 ∙ 𝐹 ∙ ∆𝑡,
Bu yerda K-issiqlik uzatish koeffitsienti, W / (m2·°C); F-isitish yuzasi, m2; ∆𝑡formula bilan aniqlanadi o'rtacha harorat farqi, °C,
∆𝑡б − ∆𝑡м
∆𝑡 =
,
∆𝑡б
ln
∆𝑡м
Bu yerda ∆𝑡б -sovutish suyuqligi o'rtasidagi eng katta harorat farqi, °C; ∆𝑡м sovutish suyuqligi o'rtasidagi eng past harorat farqi, °C
Shuni esda tutish kerakki, haroratning o'rtacha logarifmik farqining qiymati
suyuqliklarning ta (tekis oqim yoki oqim) ga harakatlanishi sxemasi bilan belgilanadi.
Issiqlik uzatish koeffitsientlari suyuqlikning oqim rejimiga, quvurlardagi harakat
turiga (erkin yoki majburiy), quvurlar joylashgan joyga (vertikal yoki gorizontal),
jarayondan (qaynayotgan suyuqlik yoki bug ' kondensatsiyasi) va boshqalarga qarab
o'xshashlik mezonlari bilan belgilanadi.
Issiqlik almashuvchi qurilmaning hisobi
Quyidagi dastlabki ma'lumotlarga ko'ra, bug ' uzatish moslamasini hisoblang:
 issiqlik quvvati Q = 6 MW;
 qatorlari soni bilan gorizontal quvurlarni joylashtirishlar soni n = 14;
 kirishdagi suv harorati t1`  600 C ;
 chiqishdagi suv harorati t1``  1000 C ;
 isitish bug'ining bosimi P = 18 MPa;
 latun quvurlari, quvur diametrlari:
ichki d1 = 16 mm
tashqi d2 = 18 mm
quvurlardagi suv harakati tezligi   1,2 м с

Quyidagilarni aniqlang: issiqlik uzatish koeffitsienti, sirt maydoni, solishtirma
issiqlik oqimi, quvurlar devorlarining harorati, devorlarning o'rtacha harorati,
shuningdek, bug'ning iste'moli va suvning massasi.
𝑐𝑝 = 4,19 kJ/(kg·°C) suvning solishtirma isssiqlik sig’imi, sovutish suvi harakati
qarshi oqimdir, misning issiqlik o'tkazuvchanlik koeffitsienti λл =120 Vt/(m·°C).
Yechim:
1) Issiqlik almashinuvi uchun issiqlik balansi tenglamasini tuzamiz va bu
tenglamadan D va G bug’ va suv sarflarini aniqlaymiz.
𝑄 = 𝐷 ∙ (ℎ − ℎ′ ) = 𝐺 ∙ 𝑐𝑝 ∙ (𝑡1′′ − 𝑡1′ ),
Bu yerda ℎ, ℎ′ -isitgichning kirish qismidagi bug' entalpiyasi va kondensat
entalpiyasi, kJ/kg.
Biz П5-2 jadvalidan p=18 MPa bosim ostida to'yingan bug' entalpiyasi h=2702
kJ/kg va kondensat ℎ′ =490,7 kJ/kg.
2) Bug' sarfi
𝑄
6 ∙ 103
кг
𝐷=
=
=
2,71
.
(ℎ − ℎ′ ) (2702 − 490,7)
𝑠
3) Suv sarfi
𝐺=
𝑄
𝑐𝑝 ∙(𝑡1′′−𝑡1′ )
=
6∙103
4.19∙(100−60)
= 35.8 кг/s.
4) Taxminan o'rtacha devor haroratini aniqlang
tст 
tн 
t1`  t1``
100  60
116,9 
2 
2
 98,5  1000 C
2
2
tн  116,9 °C-bosim p=18 MPa da bug' to'ldirish harorati.
Devor harorati taxminan 100 °C ni olamiz
5)
Bug'dan devorga issiqlik uzatish koeffitsienti Nusseltning formulasi bilan
aniqlanadi (quvurlarning gorizontal joylashuvi uchun)
𝑟 ∙ 𝜌 ∙ 𝑔 ∙ 𝜆3
𝛼1 = 0,728 ∙ √
,
𝜈 ∙ 𝑛 ∙ 𝑑2 ∙ (𝑡н − 𝑡ст )
4
Bu yerda r-bug' kondensatsiyasining issiqlik, J / kg; 𝜌-kondensat zichligi,
kg/m3; g-tortishish tezligi, m/s2; 𝜆-kondensat issiqlik o'tkazuvchanlik koeffitsienti,
W/(m·°C); 𝑣-kondensat kinematik qovushqoqlik koeffitsienti, m2 / s; n-quvurlar
qatorlarining soni; 𝑡н -bosimdagi to'yinganlik harorati p=18 MPa, °C; 𝑡ст -devor
harorati, °С
Kondensatning termofizik parametrlari П7-1 jadvalda aniqlanadi. kondensat
haroratida
tк 
t cт  t н 100  116,9

 110 0 С .
2
2
a) issiqlik o'tkazuvchanlik koeffitsienti 𝜆=0,685 W / (m ∙ °C);
b) kinematik qovushqoqlik koeffitsienti 𝑣=0,265·10-6 m2 / s;
v) kondensat zichligi 𝜌= 950,7 kg / m3;
g) bug' kondensatsiya issiqligi r =2211 kJ/ kg (jadval.P ... p = 18 MPa bosim
ostida).
𝑟 ∙ 𝜌 ∙ 𝑔 ∙ 𝜆3
𝛼1 = 0,728 ∙ √
𝜈 ∙ 𝑛 ∙ 𝑑2 ∙ (𝑡н − 𝑡ст )
4
4
2211 ∙ 103 ∙ 950,7 ∙ 9,8 ∙ 0,6853
= 0,728 ∙ √
= 6371 Вт/(м2 ∙ ℃)
−6
0,265 ∙ 10 ∙ 14 ∙ 0,018 ∙ (116,9 − 100)
6) devordan suvga issiqlik uzatish koeffitsientini aniqlang
A) oqim holatini aniqlang, buning uchun Reynolds mezonini hisoblang
𝑤 ∙ 𝑑1
𝑅𝑒 =
,
𝜈
Bu yerda w-suv tezligi, m / s; d1-quvurlarning ichki diametri, m; v-suvning
kinematik qovushqoqlik koeffitsienti, m2 / s.
Jadvaldan topamiz. П7-1 issiqlik almashgichdagi o'rtacha suv harorati 𝑡ср =
(𝑡1′ + 𝑡1′′ )⁄2 =
= (60 + 100)⁄2 = 80 ℃ kinematik yopishqoqligi koeffitsienti 𝜈=0.361·10-6 м2/с.
𝑤 ∙ 𝑑1
1,2 ∙ 0,016
=
= 53186.
𝜈
0,361 ∙ 10−6
Chunki 𝑅𝑒 > 104 -turbulent harakat.
𝜆
𝛼2 =
∙ 0.021 ∙ 𝑅𝑒 0.8 ∙ 𝑃𝑟 0.43 ,
𝑑1
Bu yerda 𝜆 - suvning issiqlik o'tkazuvchanligi koeffitsienti, W/(m·°C); 𝑃𝑟suv uchun Prandtlya mezonlari (har ikkala qiymat ham jadvaldagi o'rtacha suv
harorati bilan belgilanadi). П7-1: 𝜆=0,669 W/(m·°C); 𝑃𝑟 =2,2).
𝑅𝑒 =
𝜆
0,669
∙ 0.021 ∙ 𝑅𝑒 0.8 ∙ 𝑃𝑟 0.43 =
∙ 0,021 ∙ 531860,8 ∙ 2,20,43
𝑑1
0,016
Вт
= 7437 2
.
м ∙℃
7) Issiqlik uzatish tenglamasidan sirt maydonini aniqlang
A) Issiqlik tashuvchining qarshi harakatlanishini qabul qilib, o'rtacha haroratli
farqni hisoblang
∆𝑡б − ∆𝑡м
∆𝑡 =
,
∆𝑡б
ln
∆𝑡м
′
Bu yerda ∆𝑡б = 𝑡н − 𝑡1 = 116,9 − 60 = 56,9 ℃; ∆𝑡м = 𝑡н − 𝑡1′′ = 116,9 −
100 = 16,9 ℃
∆𝑡б − ∆𝑡м 56,9 − 16,9
∆𝑡 =
=
= 32,9 ℃.
∆𝑡б
56,9
ln
ln
∆𝑡м
16,9
B) Issiqlik uzatish koeffitsientini hisoblang (quvurlar devori tekis ekanligiga
ishonch hosil qiling)
1
𝐾=
,
1 𝛿ст 1
( +
+ )
𝛼1 𝜆л 𝛼2
Bu yerda 𝛿ст -quvur devorining qalinligi, m.
𝛿ст = (𝑑2 − 𝑑1 )⁄2 = (0.018 − 0.016)⁄2 = 0.001 м.
𝛼2 =
𝐾=
1
1
Вт
=
= 3336 2
.
1
0,001
1
1 𝛿ст 1
м
∙
℃
( +
+ ) (6371 + 120 + 7437)
𝛼1 𝜆л 𝛼2
Issiqlik almashinuvchining sirt maydoni
𝐹=
𝑄
𝐾∙∆𝑡
=
6∙106
3336∙32.9
= 54.7 м2.
8) Muayyan issiqlik oqimini aniqlang
𝑄
6∙106
𝑞= =
= 109689 Вт/м2.
𝐹
54.7
9) Quvurlar devorlarining yuzasida haroratni aniqlang
1
1
1
𝑡ст
= 𝑡н − 𝑞 ∙ = 116.9 − 109689 ∙
= 99.7 ℃..
𝛼1
6371
1 𝛿ст
1
0,001
2
𝑡ст
= 𝑡н − 𝑞 ∙ ( + ) = 116,9 − 109689 ∙ (
+
) = 98,8 ℃.
𝛼1 𝜆л
6371
120
10) Devorlarning o'rtacha harorati
𝑡ст =
1
2
(𝑡ст
+ 𝑡ст
)⁄
(99.7 + 98.8)⁄
2=
2 = 99.25 ℃
3. Adabiyot
3.1. Б.П.Поршаков «Основы термодинамики и теплотехники» 13 bo’lim, §11
3.2. А.М.Литвин «Теоретические основы теплотехники», §§ 8.1-8.2
4. Topshiriq
Hisoblash uchun ma'lumotlar (variantlar bo'yicha) 9.1 jadvalidan
4.1.
olinadi.
4.2. Vazifa sharti bilan bug' - suv issiqlik uzatish moslamasining issiqlik
hisob-kitobini quyidagi tartibda bajaring:
4.2.1. Isitilgan va isitilayotgan muhitining sarflarini aniqlang;
4.2.2. Issiqlik uzatish unumi koeffitsientlarini va issiqlik uzatish koeffitsientini
aniqlang;
4.2.3. Issiqlik almashinuvi moslamani yuzasini hisoblang;
4.2.4. Quvurlar devorlarining haroratini aniqlang.
5. Hisobot talablari
5.1. Amaliyot raqami, mavzu, maqsad.
5.2. Amaliyot shartlarini yozing.
5.3. Hisob-kitoblar hisob-kitob formulalarini umumiy ko’rinishda yoziladi
5.4. Kattaliklarni xalqaro birliklar tizimida hisoblab yozing.
5.5. Kerakli sxemalar, grafikalar va chizmalar chizilgan aksessuarlardan
foydalangan holda qalam bilan amalga oshiring.
6. Ish texnologiyasi
6.1. Vazifani variantingiz ma'lumotlariga muvofiq bajaring (jadvalga qarang). 9.1).
6.2. Nazorat savollariga javob berish (yozma ravishda).
7. Nazorat savollari
7.1. Issiqlik almashinadigan qurilmalarni tasniflash va ularda issiqlik uzatish
usullari.
7.2. Issiqlik uzatish qurilmalarida issiqlik uzatish qurilmalarining issiqlik
almashinuviga ta'siri.
7.3. Anti-oqim indeksi nima va uning asosiy harakat va issiqlik almashinuvi
sxemalari uchun ahamiyati qanday?
7.4. Tanlangan harorat rejimini amalga oshirish uchun tanlangan harakat va issiqlik
almashinuvining oqim indeksining qiymati qanday bo'lishi kerak?
7.5. Issiqlik almashinadigan qurilmalarni konstruktiv va qiyoslash issiqlik texnik
hisoblashning mohiyati va ketma-ketligi.
Topshiriq
Agar ma'lum bo'lsa, bug' - suv issiqlik uzatish moslamasini (ta) termal hisoblashni
amalga oshiring:

issiqlik almashinuvchining issiqlik quvvati Q, MW;

n qator soni bilan gorizontal quvur joylashtirish;

T1 isib kirish suv harorati, °C;

isitish chiqish t2, °C suv harorati;

isitish bug' bosimi P, bar;

guruch quvurlari, quvur diametri:

ichki d1, mm;

tashqi d2, mm;

quvurlar y, m /s suv tezligi.
Aniqlash:
1) bug' iste'moli va ta orqali o'tadigan suv massasi;
2) issiqlik uzatish koeffitsientlari va issiqlik uzatish koeffitsienti;
3) devor sirt maydoni;
4) maxsus issiqlik oqimi;
5) quvurlar devorlarining harorati.
Dastlabki ma'lumotlar jadvaldan olinadi.9.1. Suv va suv bug'ining termodinamik va
termofizik parametrlari P7-1 va P7-2 jadvallari yordamida aniqlanadi.
9.1Jadval
Variantlar
№ Parametrlar O’lchov
п/п ning nomi
birligi
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1
Q
МW
7
8
5
9
10
6
5
7
8
9
2
n
16 18 14 12 14 16 18 20 18 16
0
3
t1
С
50 40 45 60 55 50 30 35 40 20
0
4
t2
С
120 135 145 160 155 170 165 175 160 180
5
P
bar
4
5
6
8
7
9
10 11 12 13
6
d1
mm
14 18 20 20 14 18 20 18 14 16
7
d2
mm
16 20 22 22 16 20 22 20 16 18
8
υ
m/s
1,2 1,1 1,3 1,4 1,2 1,1 1,3 1,4 1,2 1,1
Amaliy ish № 7
QOZON ISSIQLIK BALANSI, QOZONXONALAR SAMARADORLIGINI
ANIQLASH
1. Ishning maqsadi
Qozonning issiqlik balansini tuzish, uning tarkibiy qismlarini aniqlash bo'yicha
amaliy ko'nikmalarga ega bo'lish; qozonxonalarning samaradorligini hisoblash.
Ishda qozonxonaning issiqlik muvozanatini tuzish va qozonxona uskunasining
samaradorligini idishli va idishsiz holatlarda hisoblash kerak.
Ishni bajarishdan oldin, ushbu bo'limlarni adabiy manbalarini diqqat bilan o'rganib
chiqing.
Ishni bajarish uchun quyidagilar kerak:
 Qozonning issiqlik muvozanatini bilish va tuzish va balansning tarkibiy qismlarini
aniqlash;
 Qozonxona (idishli) va qozonxonaning (idish) samaradorligini hisoblash.
Issiqlik balansini tuzishda, qozonxonaning barqaror issiqlik holatiga nisbatan 1 kg
qattiq (suyuq) yoki 1 m3 gazli yoqilg'idan iborat ekanligini unutmaslik kerak.
Balansning tarkibiy qismlari soni yoqilg'i turi bilan aniqlanadi. Shunday qilib, suyuq
yoqilg'i uchun yonilg'i yonishining mexanik to'liqsizligidan issiqlik yo'qolishi va
shlakning fizik issiqligi bilan issiqlik yo'qolishi yuzaga keladi.
Issiqlik balansi tenglamasi (kJ/kg, kJ/m3) ko’rinishda hisoblanadi.
р
𝑄р = 𝑄1 + 𝑄2 + 𝑄3 + 𝑄4 + 𝑄5 + 𝑄6 ,
Yoki yoqilg'i issiqligining ulushi foiz sifatida
𝑞1 + 𝑞2 + 𝑞3 + 𝑞4 + 𝑞5 + 𝑞6 = 100,
𝑝
𝑝
Bu yerda 𝑞1 = (𝑄1 ⁄𝑄𝑝 ) × 100; 𝑞2 = (𝑄2 ⁄𝑄𝑝 ) × 100 va hokazo.
Ushbu tenglamalarda:
𝑝
𝑄𝑝 - issiqlik; 𝑄1 (𝑞1 ) -bug ' olish uchun qozonxonada foydali bo'lgan issiqlik;
𝑄2 (𝑞2 )-chiqadigan gazlar bilan issiqlik yo'qotilishi; 𝑄3 (𝑞3 ) -yonilg'ining kimyoviy
yetishmovchiligidan
issiqlik
yo'qotilishi;
𝑄4 (𝑞4 ) -yonilg'ining
mexanik
yetishmovchiligidan issiqlik yo'qotilishi; 𝑄5 (𝑞5 ) -atrof muhitga issiqlik yo'qotilishi;
𝑄6 (𝑞6 ) -shlakning fizik issiqligi bilan issiqlik yo'qotilishi.
𝒑
1 kg suyuq yoqilg'ida joylashgan issiqlik 𝑸𝒑 (kJ/kg) formula bilan aniqlanadi:
p
p
Q p = Q H + Q тл + Q в.вл + Q ф ;
𝑝
Bu yerda 𝑄𝐻 -suyuq yoqilg'ining ishchi massasi yonishining eng past issiqligi,
kJ/kg; 𝑄тл -yoqilg'ining fizik issiqligi, kJ/kg; 𝑄в.вн -havo bilan o'choqqa kiritilgan
issiqlik, kJ/kg; 𝑄ф -bug ' chiqishi, kJ/kg bo'lgan o'choqqa kiritilgan issiqlik.
Yonilg'ini fizik issiqlik
р
𝑄тл = 𝑐т × 𝑡т ,
р
Bu yerda 𝑐т -yoqilg'ining ishchi massasining issiqlik quvvati, kJ/(kg*K); 𝑡т o'choqning kirish qismidagi yoqilg'i harorati, ºC.
Mazut yoqilg'isining issiqlik quvvati
р
𝑐т = 1,74 + 0,0025 × 𝑡т .
Yoqilg'ining fizik issiqligi oldindan qizdirilsa (mazut yoqilg'isini isitish, ochiq
tizimda yoqilg'ini quritish va h.k.) hisobga olinadi.
Havo bilan o'choqqa kiritilgan issiqlik:
𝑄в.вн = 𝛼т × 𝑉 0 × 𝑐рв × ∆𝑡в ,
Bu yerda 𝛼т -o'choqdagi ortiqcha havo koeffitsienti; 𝑉 0 -1 kg yoqilg'ini yoqish
uchun zarur bo'lgan nazariy havo miqdori, m3/kg; 𝑐рв -doimiy bosimdagi o'rtacha havo
miqdori, kJ/(m3·K): havo haroratida 300 ºC gacha 𝑐рв =1,33 kJ/(m3·K); ∆𝑡в -issiq va
sovuq havo haroratining farqi, ºC.
Bug ' bilan o'choqqa kiritilgan issiqlik:
𝑄ф = 𝑊ф × (ℎф − 2510),
Bu yerda 𝑊ф va ℎф -navbati bilan bug' iste'moli va entalpiyasi, tarqalishga yoki
yoqilg'ini purkashga, kg/kg va kJ/kg: zarba uchun 𝑊ф =0,7....0,8 kg/ kg; bug' nasadkalar
𝑊ф =0,35 kg/kg, bug' - mexanik nasadkalar purkash uchun 𝑊ф =0,03....0,035 kg / kg.
Qozonxonada foydali bo'lgan issiqlik( kJ / kg)
𝐷пе
𝑃
𝑄1 =
× [(ℎп.п − ℎпв ) + 100 × (ℎк.в − ℎпв )] + 𝐷н.п × (ℎн.п − ℎпв ),
𝐵
Bu yerda 𝐷пе , 𝐷н.п -o'z navbatida haddan tashqari issiq va to'yingan bug' iste'moli,
kg / s; B-tabiiy yoqilg'i iste'moli, kg / s; ℎп.п , ℎн.п , ℎпв , ℎк.в -mos ravishda haddan tashqari
qizib ketgan va to'yingan bug', oziqlantiruvchi va qozon suvining entalpiyasi, kj/kg; Pdoimiy tozalash qiymati,%.
Qozonxonada ishlatiladigan issiqlik ( % ):
𝑝
𝑞1 = (𝑄1 ⁄𝑄𝑝 ) × 100.
Chiqadigan gazlar bilan issiqlik yo'qolishi (kj / kg):
100 − 𝑞4
′
′
𝑄2 = (𝑉ух × 𝑐𝑝ух
× 𝜃ух − 𝛼ух × 𝑉 0 × 𝑐𝑝в
× 𝑡в ) ×
=
100
0
= (ℎух − 𝛼ух × ℎхв
) × (100 − 𝑞4 )/100,
3
Bu yerda 𝑉ух - KA, m /kg so'nggi gaz kanalidan chiqadigan chiqadigan (tutunli)
′
gazlarning hajmi; 𝑐𝑝ух
- 𝜃ух , kj/(m3·K) bilan belgilangan doimiy bosimdagi gazlarning
o'rtacha hajmiy issiqlik quvvati; 𝜃ух - oxirgi gaz chiqindilaridan chiqadigan gazlarning
harorati, ºC; 𝛼ух - ka uchun ortiqcha havo koeffitsienti; 𝑉 0 - 1 kg yonilg'i, m3/kg yonish
uchun zarur bo'lgan nazariy havo miqdori; 𝑡в - qozonxonadagi havo harorati, ºC;
0
𝑞4 - mexaik to’liqsizlikdan yo’qotiladigan issiqlik miqdori %; ℎух , ℎхв
- mos ravishda
yonish mahsulotlari va sovuq havo, kJ/kg entalpiyasi.
Chiqadigan gazlar bilan issiqlik yo'qolishi ( % )
𝑄2
100 − 𝑞4
0
𝑞2 = ( 𝑝 ) × 100 = (ℎух − 𝛼ух × ℎхв
.
)×
𝑝
𝑄𝑝
𝑄𝑝
Yoqilg'i yonishining kimyoviy to'liqsizligidan issiqlik yo'qotilishi (kJ/kg) CO
yonish mahsulotlarida tarkib bilan belgilanadi:
𝐶𝑂
𝑝
𝑄3 = 237 × (𝐶 𝑝 + 0.375 × 𝑆л ) ×
,
𝑅𝑂2 + 𝐶𝑂
𝑝
Bu yerda 𝐶 𝑝 𝑆л -yoqilg'ida uglerod va oltingugurt miqdori,%; 𝐶𝑂 -chiqadigan
gazlarda uglerod oksidi miqdori, %; 𝑅𝑂2 = 𝐶𝑂2 + 𝑆𝑂2 -chiqadigan gazlarda 𝐶𝑂2 va
𝑆𝑂2 miqdori,%.
Yoqilg'i yonishining kimyoviy to'liqsizligidan issiqlik yo'qotilishi ( % )
𝑄
𝑞3 = ( 3𝑝) × 100.
𝑄
𝑝
Atrof-muhitga issiqlik yo'qotilishi (kJ/kg) qozonxona sirtining o'lchamiga,
qoplama sifati va issiqlik izolyatsiyasiga bog'liq.
Hisob-kitoblarga ko'ra, atrof-muhitga issiqlik yo'qotilishi normativ ma'lumotlarga
muvofiq qabul qilinadi va ka testlarida issiqlik balansi tenglamasidan aniqlanadi
𝑝
𝑄5 = 𝑄𝑝 − (𝑄1 + 𝑄2 + 𝑄3 + 𝑄4 + 𝑄6 ),
Yoki foizda
𝑞5 = 100 − (𝑞1 + 𝑞2 + 𝑞3 + 𝑞4 + 𝑞6 ).
Qozon agregatining foydali koeffitsientlari(idishli) va o'rnatish (idishsiz).
Qozonxonaning samaradorligi (Brüt) uning ishlash samaradorligi darajasini tavsiflaydi va
KA da ishlatiladigan issiqlikning mavjud yonilg'i issiqligiga nisbati, ya'ni.
𝑄1
бр
𝜂ка = ( 𝑝 ) × 100,
𝑄𝑝
Yoki
бр
𝜂ка = 100 − (𝑞2 + 𝑞3 + 𝑞4 + 𝑞5 + 𝑞6 ).
Qozonxonaning (idishsiz) samaradorligi qozonxona qurilmasining samaradorligiga
teng bo'lib, o'z ehtiyojlari uchun issiqlik sarfini kamaytiradi (yoritish, nasoslarni
boshqarish, ventilyatorlar va boshqalar), ya'ni.
𝑄с.н
бр
нт
𝜂к.у
= 𝜂ка −
𝑝 × 100,
𝐵 × 𝑄𝑝
Bu yerda 𝑄с.н -o'z ehtiyojlari uchun issiqlik iste'moli, kJ / kg.
Masala yechish uchun namunalar
Masala №1. Bug' ishlab chiqarish unumdorligiga ega qozonxonaning o'chog'ida
D=7,22 kg/s yuqori oltingugurtli yoqilg'i tarkibi yoqiladi: 𝐶 𝑝 = 83.0 %; 𝐻𝑝 =
𝑝
10.4 %; 𝑆л = 2.8 %; 𝑂𝑝 = 0.7 %; 𝐴𝑝 = 0.1 %; 𝑊 𝑝 = 3.0 %. Agar yoqilg’i yonish
harorati aniq bo’lsa 𝑡т =90 °C, tabiiy yonilg'i iste'moli В =0,527 kg/s bo'lsa, isitiladigan
bug' bosimining bosimi ma'lum bo'lsa, qozonxonaning issiqlik muvozanatini hosil qiling.
рп.п=1,3 MPa, haddan tashqari qizib ketgan tп.п= 250 °C,
bug'ining harorati.
oziqlantiruvchi suv harorati tп.в =100 °C, doimiy shamollatish qiymati P=4%, oxirgi gaz
chiqishidagi chiqadigan gazlarning harorati
θух=150 °C, oxirgi gaz yoqilg'isining
orqasida ortiqcha havo koeffitsienti αух=1,4, qozonxonadagi havo harorati tв= 25 °C va
bug' bug'lari bilan yoqilg'ini purkaydigan bug' entalpiyasi hф =3280 kJ/kg.
Qozonxona (idishli) va o'rnatish (idishsiz) samaradorligini hisoblang.
Qabul qiling: doimiy bosimdagi gazlarning o'rtacha volumetrik issiqligi с′рух =1,415
kJ/(m3·K); ishchi massasini yonishning eng past issiqligini aniqlang Dс.н=0,01 kg/s.
𝑝
1. Yoqilg′isining solishtirma issiqlik sig’imi𝑄н = 338𝐶 𝑝 + 1025𝐻𝑝 − 108.5(𝑂𝑝 −
𝑝
𝑆л ) − 25𝑊 𝑝 = 338 ∙ 83 + 1025 ∙ 10.4 − 108.5(0.7 − 2.8) − 25 ∙ 3.0 = 38867 kJ/kg.
2. Mazutning issiqlik sig’imi
р
𝑐т = 1,74 + 0,0025 × 𝑡т = 1,74 + 0,0025 ∙ 90 = 1,965 кJ/(кг·К).
3. Fizik yonilg'i issiqli sig’imi
р
𝑄тл = 𝑐т × 𝑡т = 1,965 ∙ 90 = 176,85 кJ/кг.
4. Bug' bilan o'choqqa kiritilgan issiqlik
𝑄ф = 𝑊ф × (ℎф − 2510) = 0,35 ∙ (3280 − 2510) = 269,5 кJ/кг.
5.
Mavjud issiqlik
𝑝
𝑝
𝑄𝑝 = 𝑄𝐻 + 𝑄тл + 𝑄ф = 38867 + 176,85 + 269,5 = 39313,35 kJ/kg.
6.
1 kg yoqilg'ini yoqish uchun zarur bo'lgan nazariy havo miqdori
𝑝
𝑉 0 = 0.089𝐶 𝑝 + 0.266𝐻𝑝 + 0.033(𝑆л − 𝑂𝑝 ) = 0.089 ∙ 83 + 0.266 ∙ 10.4 + 0.033 ∙
(2.8 − 0.7) = 10.22 m3 / kg.
7.
Uch atomli gazlar hajmi
𝑝
𝑉𝑅𝑂2 = 0.0187 ∙ (𝐶 𝑝 + 0.375𝑆л ) = 0.0187 ∙ (83 + 0.375 ∙ 2.8) = 1.57 m3 / kg.
8.
Azotning nazariy hajmi
𝑉𝑁02 = 0.79𝑉 0 + 0.8 ∙ 𝑁 𝑝 ⁄100 = 0.79 ∙ 10.22 = 8.07 m3 / kg.
9.
Suv bug'larining nazariy hajmi
𝑉𝐻02 𝑂 = 0.0124(9𝐻𝑝 + 𝑊 𝑝 ) + 0.0161𝑉 0 = 0.0124 ∙ (9 ∙ 10.4 + 3.0) + 0.0161 ∙
10.22 = 1.36 m3 / kg.
10. αт =1 va θух=150 °C da yonish mahsulotlarining entalpiyasi
𝐼г0 = 𝑉𝑅𝑂2 (𝑐𝜃)𝐶𝑂2 + 𝑉𝑁02 (𝑐𝜃)𝑁2 + 𝑉𝐻02 𝑂 (𝑐𝜃)𝐻2𝑂 = 1.57 ∙ 263 + 8.07 ∙ 195 + 1.36 ∙
227.5 = 2296 kJ / kg.
(𝑐𝜃)𝐶𝑂2 , (𝑐𝜃)𝑁2 и (𝑐𝜃)𝐻2 𝑂 qiymatlari jadvalda keltirilgan.P10 (ilovalarga qarang).
11. αт=1 va θух=150 °С da havo entalpiyasi
𝐼в0 = 𝑉 0 (𝑐𝜃)в = 10,22 ∙ 199 = 2034 кJ/кг.
(𝑐𝜃)в qiymati jadvalda keltirilgan.P10 (ilovalarga qarang).
12. θух =150 °C da yonish mahsulotlarining entalpiyasi
𝐼ух = 𝐼г0 + (𝛼ух − 1)𝐼в0 = 2296 + (1.4 − 1) ∙ 2034 = 3110 kJ / kg.
13. Sovuq havo entalpiyasi
0
𝐼х.в
= 𝑉 0 срв 𝑡в = 10,22 ∙ 1,297 ∙ 25 = 331kJ/ kg.
14. Qozonxonada ishlatiladigan issiqlik
𝑄1 =
𝐷пе
𝐵
𝑃
× [(ℎп.п − ℎпв ) + 100
× (ℎк.в − ℎпв )] =
7,22
0,527
∙ [(2932 − 632,2) +
4
100
∙
(814,7 − 632,2)] = 31608 kJ / kg.
Entalpiya ℎп.п , ℎпв и ℎк.в jadvalda aniqlanadi.P5-1-P5 - 3 (ilovalarga qarang). 𝐷пе = 𝐷,
chunki to'yingan bug ' tanlovi yo'q.
15. Chiqadigan gazlar bilan issiqlik yo'qotilishi
100−𝑞
100−0
0
𝑄2 = (𝐼ух − 𝛼ух 𝐼хв
) × 100 4 = (3110 − 1.4 ∙ 331) ∙ 100 = 2646.6 кJ/кг.
16. Yoqilg'i yonishining kimyoviy to'liqsizligidan issiqlik yo'qotilishi
𝐶𝑂
0,2
𝑝
𝑄3 = 237 × (𝐶 𝑝 + 0.375 × 𝑆л ) ×
= 237 ∙ (83 + 0,375 ∙ 2,8) ∙
=
𝑅𝑂2 +𝐶𝑂
16,6+0,2
237 kJ / kg.
17. Atrof-muhitga issiqlik yo'qotilishi
𝑝
𝑄5 = 𝑄𝑝 − (𝑄1 + 𝑄2 + 𝑄3 ) = 39313,35 − (31608 + 2646,6 + 237) = 4821,75 kJj /
kg.
18. Issiqlik muvozanatining tarkibiy qismlari:
𝑝
𝑞1 = (𝑄1 ⁄𝑄𝑝 ) × 100 = (31608⁄39313,35) ∙ 100 = 80,4 %;
𝑄2
𝑞2 = ( 𝑝 ) × 100 = (2646,6⁄39313,35) ∙ 100 = 6,7 %;
𝑄𝑝
𝑄3
𝑞3 = ( 𝑝 ) × 100 = (237⁄39313,35) ∙ 100 = 0,6 %;
𝑄𝑝
𝑝
𝑞5 = (𝑄5 ⁄𝑄𝑝 ) × 100 = (4821,75⁄39313,35) ∙ 100 = 12,3 %.
19. Qozonxonaning issiqlik balansi
р
𝑄р = 𝑄1 + 𝑄2 + 𝑄3 + 𝑄5 = 31608 + 2646,6 + 237 + 4821,75 = 39313,35 kJ / kg
Yoki yoqilg'i issiqligining ulushi sifatida
𝑞1 + 𝑞2 + 𝑞3 + 𝑞5 = 80,4 + 6,7 + 0,6 + 12,3 = 100%.
20. Qozon agregatining samaradorligi (Brüt)
бр
𝑄
31608
𝜂ка = ( 1𝑝) × 100 = (
) ∙ 100 = 80,4 %.
𝑄
39313,35
𝑝
21. Qozonxonaning samaradorligi (aniq)
𝑄
бр
нт
𝜂к.у
= 𝜂ка − с.н𝑝 × 100,
𝐵×𝑄𝑝
Bu erda 𝑄с.н -o'z ehtiyojlari uchun issiqlik iste'moli, kj/kg, formula bilan aniqlanadi
𝐷
0,01
𝑄с.н = с.н ∙ (ℎс.н − ℎпв ) =
∙ (2748,8 − 632,2) = 40,2 kJ/kg.
𝐵
0,527
𝑄с.н
40,2
бр
нт
𝜂к.у
= 𝜂ка −
∙ 100 = 80,2 %.
𝑝 × 100 = 80,4 −
0,527 ∙ 39313,35
𝐵 × 𝑄𝑝
3. Adabiyot
3.1. Б.П.Поршаков «Основы термодинамики и теплотехники», гл.16, §§ 3-4
3.2. А.М.Ицкович «Основы теплотехники», §§ 40-41
4. Topshiriq
4.1. Hisoblash uchun ma'lumotlar (variantlar bo'yicha) jadvaldan olinadi 12.1.
4.2. Vazifa sharti bilan quyidagilarni bajaring:
4.2.1. Qozonxonaning issiqlik muvozanatini yaratish;
4.2.2. Qozonning issiqlik muvozanatining tarkibiy qismlarini aniqlang;
4.2.3. Qozonxona (idishli) va o'rnatish (idishsiz) samaradorligini hisoblang.
5. Hisobot talablari
5.1. Ish raqami, mavzu, maqsad.
5.2. Ishning holatini yozing.
5.3. Hisob-kitoblar hisob-kitob formulalarini standart yozing.
5.4. Kattalik birliklarini XBS da hisoblang.
6. Ish texnologiyasi
6.1. Vazifani variantingiz ma'lumotlariga muvofiq bajaring (12.1-jadvalga qarang).
6.2. Nazorat savollariga javob berish (yozma ravishda).
7. Nazorat savollari
7.1. Qozonxonaning issiqlik muvozanati nima?
7.2. Qazon agregatining termik muvozanatining fizik mohiyati.
7.3. Brüt va netto qozonlarining samaradorligi nimani anglatadi, ular nimaga
bog'liq?
7.4. Shartli yoqilg'i tushunchasi. Tabiiy yoqilg'ini shartli ravishda qayta hisoblash.
7.5. Yonish mahsulotlari bilan atrof-muhit ifloslanishidan himoya qilish usullari.
Masala
Bug' ishlab chiqarish quvvatiga ega qozonxonaning o'chog'ida D,kg /s yog'
yoqiladi. Agar ma'lum bo'lsa, qozonxonaning issiqlik muvozanatini yaratish:
- tT o'chog'iga kirishda yoqilg'i harorati, °C;
- B, kg/s tabiiy yonilg'i iste'moli;
- рпп, MPa qizib ketgan bug ' bosimi;
- tпп qizib ketgan bug ' harorati ,°C;
- tпв oziqlantiruvchi suv harorati ,°C;
- doimiy tozalash qiymati P, %;
- oxirgi θух gaz kanalidan chiqishdagi chiqadigan gazlarning harorati, ° C;
- oxirgi gaz tashuvchi αух ortidagi ortiqcha havo koeffitsienti;
- qozon tв havo harorati ,°C;
- bug' forsinkasi hф, kJ/kg bilan yonilg'i uchun keladigan bug' entalpiyasi.
Qozonxona (idishli) va o'rnatish (idishsiz) samaradorligini hisoblang.
Berilgan: doimiy bosimdagi gazlarning o'rtacha hajmiy issiqligi с′рух =1,415 kJ/(m3·K);
doimiy bosimdagi o'rtacha havo miqdori срв =1,297 kJ/(m3·K); chiqadigan gazlardagi
uglerod oksidi miqdori CO = 0,2 % va triatomik gazlar RO2 = 16,6%; рс.н= 0,5 MPa o'z
ehtiyojlari uchun sarflanadigan bug ' bosimi; o'z ehtiyojlari uchun bug' sarfi D с.н = 0,01
kg/s.
Dastlabki ma'lumotlar jadvaldan olinadi.12.1. Mazutning tarkibi jadvaldan olinadi. П9.
Jadval 12.1
№ Yoqilg’I tT,
B,
рпп,
tпп,
tпв, P, % θух,
αух
tв,
hф,
var-t markasi °C
kg/s MPa °C
°C
°C
°C кJ/kg
1
М40мс
90
4.0
3.4
400 130
3.0
150 1.35
25
3240
2
М100мс 91
4.5
3.5
420 135
4.0
155 1.36
26
3250
3
М40с
92
5.0
3.6
440 140
3.0
160 1.37
27
3260
4
М100с
93
5.5
3.7
410 145
4.0
165 1.38
28
3270
5
М40вс
94
6.0
3.8
430 150
3.0
160 1.39
29
3280
6
М100вс 95
6.5
3.9
450 145
4.0
155
1.4
30
3270
7
М40мс
96
7.0
4.0
440 140
3.0
150 1.41
29
3260
8
М100с
97
7.5
4.1
460 135
4.0
155 1.42
28
3250
9
М40вс
98
8.0
4.2
450 130
3.0
160 1.43
27
3240
10 М100мс 100
8.5
4.3
420 150
4.0
165 1.44
26
3230
Eslatma: mazut markalarining belgilarida quyidagi qisqartmalar qabul qilinadi (MS-kam
oltingugurtli, s-oltingugurtli, вс -yuqori oltingugurtli).
Suv va suv bug'ining entalpiyasi П5-1 – П5-3 jadvallari, havo entalpiyasi va П10 jadvali
yordamida yonish mahsulotlari yordamida aniqlanadi.