Mavzu:Nutq nuqsoniga ega bo’lgan bolalarning shaxs va shaxslararo munosabatlari Bajardi: Qobilova Muqaddas Abdulaziz qizi MUNDARIJA KIRISH I.BOB. MUAMMO O‘RGANISHNING ILMIY NAZARIY ASOSLARI 1.1. Maktabgacha yoshdagi bolalarning shaxs va shaxslararo munosabati 1.2. Nutqida nuqsoni bo‘lgan bolalarning shaxs va shaxslararo munosabatlarini o‘rganish II BOB. NUTQIY NUQSONIGA EGA BO‘LGAN BOLALARNING SHAXS VA SHAXSLARARO MUNOSABATLARNING SHAKLLANISHI 2.1. Kichik maktab yoshi davrida nutqning rivojlanishi va shaxslararo munosabatlarning shakllanishi 2.2. Nutq nuqsoni bo‘lgan maktabgacha yoshdagi bolalarning shaxs va shaxslararo munosabatlarini rivojlantirish usullari va tavsiyalar XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI • KIRISH • Insoniyat paydo bo‘lganidan e’tiboran farzandlarining barkamol voyaga yetishi jamiyatda muhim muammo sifatida qarab kelingan. Chunki, jamiyat mavjud ekan insonga xos barcha sifatlar, mafkuraviy qarashlar uning xarakteriga, ongiga, tafakkuriga singdirib boriladi.Tarbiyaning jamiyat o‘zgarishi, davr o‘tishi va zamon rivojlanishi bilan maqsadi, mazmuni va unga qo‘yiladigan talablar ham o‘zgarib boraveradi. • O‘zbekiston Respublikasi demokratik huquqiy davlat qurish yo‘lidan borar ekan, inson huquq va erkinliklarini ta’minlab, jamiyatni ma’naviy jihatdan boyitib borishni, dunyo hamjamiyatiga integratsiyalashuvni amalga oshirmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoev aytganlaridek: «Biz jamiyatimizdagi quyi pog‘onadagi tartib, intizom va mas’uliyatni mutlaqo o‘zgartirmoqchimiz. Eng zaif tomonimiz - yoshlar bilan shug‘ullanmayapmiz. Buni gapirish oson, endi shug‘ullantiradigan tizim joriy etishimiz kerak. Mas’uliyatli odamlarni shu lavozimlarga qo‘yishimiz kerak». • Sh.M. Mirziyoev Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. - Toshkent: «O‘zbekiston», 2016. -56 b. • Kurs ishining maqsadi. Bola nutqini rivojlantirishda shaxslararo munosabat va o‘yin faoliyatining yoshga xos psixologik xususiyatlarini nazariy va amaliy tadqiq etish orqali ilmiy xulosalar olish va amaliy tavsiyalarni ishlab chiqish. • Kurs ishining vazifasi. • 1. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun xarakterli bo‘lgan nutq va munosabat motivlarining shakllanishida o‘yinning ahamiyatini ochib berish hamda munosabat motivatsiyasini, ijtimoiy-psixologik muammo sifatida tadqiq qilish. • 2. Bola nutqini rivojlantirishda shaxslararo munosabat va o‘yinni ijtimoiy-psixologik jihatdan tadqiq qilish uslubini ishlab chiqish. • Kurs ishining ob’ekti. Andijon viloyati Jalaquduq tumani № 35 maktabining boshlang‘ich sinf o‘quvchilaridan 50 nafari. • Kurs ishining metodlari • Kuzatish, individual suhbatlar • Kursni ishi kirish, 2 ta bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhatidan iborat. • I.BOB. MUAMMO O‘RGANISHNING ILMIY NAZARIY ASOSLARI • 1.1. Maktabgacha yoshdagi bolalarning shaxs va shaxslararo munosabati • На bir shaxs ijtimoiy mavjudod bo‘lganligi sababii atrofdagi boshqa odamlar bilan o‘zaro munosabatga kirishmay turib mutlaqo yashay olmaydi. Inson shaxsining guruh va jamoadagi munosabatlarini ijtimoiy psixologiya fani o‘rganadi. Ijtimoiy psixologiya ta ’limotiga ko‘ra, 2 xil guruh farqlanadi. Ulardan birinchisi shartli guruh, ikkinchisi esa haqiqiy, real guruhdir. Odam larning m a’lum belgilariga, ya’ni yoshiga, jinsiga, millatiga, kasbiga qarab shartli guruhlar tashkil qilish m umkin. M a’lum jamiyatda ishlab, odam lar bilan haqiqiy munosabatga kirishish yo‘li bilan hosil bo‘lgan guruhni real guruh deb ataymiz. Masalan, talabalar guruhi, ishchilar guruhi, oila va shu kabilar real guruhlarga misol bo‘la oladi. Shaxsning shartli va real guruhidan tashqari referent guruhi ham bo‘ladi. • 1.2. Nutqida nuqsoni bo‘lgan bolalarning shaxs va shaxslararo munosabatlarini o‘rganish • Nutq nuqsoniga ega bo‘lgan bolalarning shaxslararo munosabatlarining xususiyatlari. • Tizimli nutq buzilishi bo‘lgan bolalarda kuzatilgan o‘zlarining nutq xatti-harakatlarini tashkil etishdagi jiddiy qiyinchiliklar ularning atrofdagi odamlar bilan muloqotiga salbiy ta'sir qiladi. Ushbu toifadagi bolalarda nutq va muloqot qobiliyatlari buzilishining o‘zaro bog‘liqligi nutqning qashshoqlik va lug‘atning farqlanmasligi, fe'l lug‘atining aniq etishmasligi, izchil bayonning o‘ziga xosligi kabi nutqning xususiyatlariga to‘sqinlik qiladi. to‘laqonli aloqani amalga oshirish. Ushbu qiyinchiliklarning oqibati - muloqotga bo‘lgan ehtiyojning pasayishi, aloqa shakllarining shakllanmasligi (dialogik va monolog nutqi), aloqaga qiziqishning yo‘qligi, muloqot sharoitida harakat qila olmaslik, negativizm Nutq rivojlanmagan bolalar nutqning negativizmini yoki muloqotda nutq passivligini, boshqalar bilan tanlab aloqa qilishni ko‘rsatishi mumkin. • II BOB. NUTQIY NUQSONIGA EGA BO‘LGAN BOLALARNING SHAXS VA SHAXSLARARO MUNOSABATLARNING SHAKLLANISHI • 2.1. Kichik maktab yoshi davrida nutqning rivojlanishi va shaxslararo munosabatlarning shakllanishi • XIX asr boshlarida nutq mustaqil fan darajasiga erishgan tilshunoslikda o`rganila boshlandi. Tilning psixologik tabiatini o`rgangan, uni inson ruhiyatining namoyon bo`lishi, deb baholagan mualliflardan biri V.Gumbol’dt edi. U tilni o`lik mahsulot emas, balki doimiy tug`ilish natijasi deb qaraydi V.Gumbol’dt tadqiqotlari til-nutq tafakkuri muammolari-tilni tushunish, mantikiy va til kategoriyalarini shakllanishi, material (tovushli) substrat bilan fikrlash jarayonining munosabati masalalarini o`rganish imkonini beradi. V.Gumbol’dtning psixologik tadqiqotlari uning shogirdi tilshunoslikda psixologik yo`nalish asoschisi G.Shteyntal tomonidan rivojlantirildi. • XIX asrning ikkinchi yarmida psixologiya mustaqil fan sifatida shakllanishi bilan til va nutq muammosi ham psixologik tadqiqotlarda o`rganila boshlandi. • 2.2. Nutq nuqsoni bo‘lgan maktabgacha yoshdagi bolalarning shaxs va shaxslararo munosabatlarini rivojlantirish usullari va tavsiyalar • Bolaning nutqini rivojlantirish darajasini aniqlash uchun erta yoshda nutq terapiyasi tekshiruvi zarur. Nutq terapevtining keng qamrovli diagnostikasi nutq markaziga ta'sir qiladigan patologiyalarni o‘z vaqtida aniqlashga yordam beradi. Bunday chora qoidabuzarliklarning sababini aniqlash uchun ham, muammoni hal qilishning eng yaxshi usullarini tanlash uchun ham kerak. • Nutq terapevtiga birinchi tashrif 3-4 yoshida, bola bog‘chaga ketayotganda tavsiya etiladi. Ba'zi hollarda, ota-onalar doimiy nutq buzilishlarini sezganda, shifokorga tashrif buyurish erta amalga oshiriladi. Bundan tashqari, muammo o‘quv jarayonida aniqlana boshlaganida, maktabda nutq terapevtiga tashxis qo‘yish kerak bo‘lishi mumkin. • XULOSA • Nutqida nuqsoni bo‘lgan bolalarni shaxs va shaxslararo munosabatlarini psxologik-pedagogik korreksiyalash bolaning ijtimoiy hoyotda o‘zini yakkalanib qolishini oldini oladi. Nutqdagi nuqson sabab bola uyalchang, davralarga qo‘shilmaydigan bo‘lib qolishi mumkin. Tovushlar talaffuzidagi kamchiliklar sabab bola erkin gapirolmaydi va boshqalarning unga bo‘lgan noodatiy diqqat-e’tiborini his qiladi. Bu hodisani oldini ertaroq olmaslik esa bolaning psixikasiga salbiy ta’sir qilishi mumkin. • Nutqida nuqsoni bo‘lgan bolalarni undagi kamchiliklar sezilgandan mutaxassisga murojaat qilish zarur. Bola bilan logopedik mashg‘ulotlar olib borish davomida nafaqat logoped balki ota-ona va bolaning boshqa oila a’zolari va ta’lim muassasasidagi ustozlari ham birdamlikda e’tibor bilan g‘amhurlik ko‘rsatishlari lozim. • FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI 1. О‘zbekiston Reespublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi Farmoni. // O‘zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari to‘plami.– T., 2017 .– B.39. 2. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. - T.: O‘zbekiston, 1992 3. O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonuni – T.:Sharq nashriyot – matbaa konserni, 1997. 4. O‘zbekiston Respublikasining «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» • – T.:Shark nashriyot – matbaa konserni, 1997. 1. Sh.M. Mirziyoev Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. - Toshkent: «O‘zbekiston», 2016. 2. Ayupova M.Yu. Logopediya. O‘zbekiston Faylasuflar Milliy Jamiyati nashriyoti -Toshkent: 2007. 3. Воробева В.К. Особенности связной речи школьников с моторной алалией. – В сб.: Нарушения речи и голоса у детей. Под ред. С.С.Ляпидевского. М., 1995. 4. Выготский Л.С. Мышления и реч /Собр. соч. – М., 1992. 5. Выготский Л.С. Развитие высших психических функций. – М., 1990. 6. Гринер В.А. Логопедическая ритмика для дошкольников. Пособие для работников логопедических учреждений. – М., 1998. •E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!