HADISLARNING MAZMUNI VA TARBIYAVIY AHAMIYATI Pedagogika va psixologiya yo’nalishi Turg'unova Robiyaxon 101-guruh Hadis “Hadis” so’zi lug’aviy ma’nosiga ko’ra, “eski”, “ko’hna” kabi so’zlarning antonimi hisoblanadi. Atama sifatidagi ma’nosiga ko’ra, payg’ambar a.s. ga tegishli bo’lgan, mansub bo’lgan biron bir so’z, biron bir hatti-harakat, faoliyat yoki biron bir hislat, xususiyat, tabiatni anglatadi. “Sunnat” so’zi lug’aviy ma’nosiga ko’ra “yaxshi”yoki “yomon” bo’lgan biron bir ma’naviy yo’lni ifodalaydi. Ushbu fikrni payg’ambar a.s.ning quyidagi so’zlari yanada oydinlashtiradi: “Kimiki yaxshilik (to’g’ri) yo’l (sunnat)ni tutsa, unga ushbu yo’l savobi, hamda qiyomatgacha ushbu yo’lni tutgan kishilar savobi bo’lur va kimiki yomonlik (egri) yo’l (sunnat)ini tanlasa, unga unga ushbu yo’l gunohi, hamda qiyomatgacha ushbu yo’lni tutgan kishilar gunohi yozilur”. Atama sifatidagi ma’nosiga ko’ra, “sunnat” bu payg’ambar a.s.dan naql qilingan u zotga tegishli biron bir so’z, biron bir hatti-harakat, faoliyat, biron bir ish-harakat yoki voqeahodisaga nisbatan rozilik holati yoki biron bir hislat, xususiyat yoki tabiatdir. Yuqorida berilgan ta’riflardan “hadis”va “sunnat”so’zlarining atama sifatidagi ma’nolari bir xilligi ko’rinib turibdi. Ba’zi tadqiqotchilar “hadis”so’zi payg’ambar a.s.ning barcha so’z va faoliyatlarini bildiradi, “sunnat” esa u kishining faqat faoliyatlarini anglatadi, degan fikrda bo’lsalarda, biroq ko’pchilik tadqiqotchilar “hadis” va “sunnat”ning atama sifatidagi ma’nosi bir xil, degan yakdil fikrdalar. Umumiy bir fikrga ko’ra, ushbu ikki so’z sinonim so’zlar bo’lib, ikkalasi ham bir tushunchani anglatadi. Hadislarning yozma holatga keltirilmaganligiga yana bir asosiy sabab, payg’ambar a.s.ning Qur’on bilan chalkashib ketmasligi uchun ularni yozishdan ta’qiqlaganliklari bo’ldi. Lekin payg’ambar a.s. bir guruh sahobalarga hadislarni yozishga ruxsat berganlar, shuningdek, ba’zi bir shaharlarga yuborgan maktublarida ham hadislarning yozma holatini uchratishimiz mumkin. Muhammad ‘alayhissalomning hadislaridan birida: “Ey ummatlarim! Men sizlar uchun Qur’on-i karim bilan o’zimning sunnatim — yo’lyo’riqlarimni qoldirdim. Sizlar shu ikkalasini qattiq tutib, (ularga) amal qilsalaringiz, to’g`ri yo’ldan aslo adashmaysizlar”, deyiladi. 4. NAQSHBANDIYA Bahovuddin Muhammad Burhoniddin Muhammad al- Buxoriy Naqshband (1318-1389)- XIV asr Marzaziy Osiyo tasavvufining eng yirik vakili edi. Naqshbandiya tariqatining ma’naviy asoschisi Xoja Yusuf al-Hamadoniy (vafoti 1140) hisoblanadi.Naqshband Buxoro yaqinida tug’ildi.U vafotidan keyin muqaddas shaxs hisoblanib,Xudo oldida vositachi,karomat ko’rsatuvchi va Buxoroning homiysi sifatlariga ega bo’ldi.Qabri ustiga o’rnatilgan maqbara ziyorat qilinadigan joyga aylandi. naqshband o’z ta’limotida tasavvufning ikki maktabi-Ahmad Yassaviy va Abdulholiq al-G’ijduvoniy (vafoti 1180) qoidalarini bir-birlariga qo’shdi.Naqshband ta’limoti Markaziy Osiyoning turkiy qabilalari orasida islomning sunniy oqimini yoydi va mustahkamladi. Naqshband haqiqiy solikni chalg’ituvchi zohiriy taqvodorlik va marosimchilikni rad qildi: 40 kunlik ro’za tutish,daydilik,gadoylik, ko’pchilik oldida musiqa, ashula va raqs ijro etishni, baland ovoz bilan zikr aytishni ma’qullamadi. Naqshbandiydan keyin , Alouddin Attor (vafoti 1400) va Xoji Muhammad Porso (13451420) naqshbandiyaning tashkiliy tuzilishini mustahkamladilar va uning ta’sirini ko’chmanchi turk qabilalari orasida kengaytirdilar. Naqshbandiya o’z ta’sirining cho’qqisiga xoji Ubaydulloh Ahror (1404-1490) davrida erishdiki, u zot savdo va yer egalari doiralarining qo’llabquvvatlashiga tayanib,temuriy o’zaro urushlarga faol va uddaburonlik bilanaralashib, 40 yil davomida butun mintaqaning amaldagi hukmdori bo’ldi. TASAVVUFNING YIRIK NAZARIYOTCHILARI N A Z A R I Y O T C H I L A R FARIDIDDIN ATTOR (VAFOTI 1230 ) JALOLIDDIN RUMIY (XIII ASR) QODIRIYA TARIQATINIG ASOSCHISI ABDUL QODIR AL- JILONIY YOKI GILONIY(1077-66) KUBRAVIYA TARIQATINIG ASOSCHISI NAJMIDDIN AL- KUBRO(145-1221) IBN AL- ARABIY (VAFOTI 1260)