(GULNAZ)Mádeniyat hám kórkem oner teoriyasi, onıń kasip sıpatında qáliplesiwi.

ÓZBEKSTAN MÁMLEKETLIK KÓRKEM ÓNER HÁM
MÁDENIYAT INSTITUTI NÓKIS FILIALI
Mádeniyat hám kórkem óner mekemelerin shólkemlestiriw
hám basqariw qániygeligi 1- kurs studenti
Gulnaz Tureevaniń Qaniygelikke Kirisiw páninen
ÓZ BETINSHE JUMISI
Qabilladi:
Yeshbaeva Gulbahar
Tapsirdi:
Gulnaz Tureeva
Nókis-2022
TEMA: Mádeniyat hám kórkem oner teoriyasi, onıń kasip sıpatında
qáliplesiwi.
JOBA:
1. Mádeniyat
2. Kórkem oner teoriyasi
3. Kórkem oner kasip sıpatında qáliplesiwi
MÁDENIYAT
Mádeniyat insan iskerligi hám sol aktivliyatning áhmiyetin belgileytuǵın ramziy
apparatlar hám dóretpeler kompleksi bolıp tabıladı. Mádeniyat muzıka, ádebiyat,
kórkem suwret, arxitektorshılıq, teatr, kinematografiya, turmıs tárizi sıyaqlı
xızmetlerde kórinetuǵın bolıwı múmkin. Antropologıyada " mádeniyat" termini
astında ónimler hám olardı islep shıǵarıw, estetik mánis beriw, hám de sol
processlerge baylanısqan social munasábetler túsiniledi. Bul mániste mádeniyat óz
ishine kórkem óner, pán hám ruwxıy sistemalardı aladı. Mádeniyat — jámiyet, insan
dóretiwshilik kúsh hám qábiletleri tariyxıy rawajlanıwınıń arnawlı bir dárejesi.
Kisiler turmısı hám iskerliginiń túrli kórinislerinde, sonıń menen birge, olar
jaratatuǵın materiallıq hám ruwxıy baylıqlarda ańlatpalanadı. " mádeniyat " túsinigi
arnawlı bir tariyxıy dáwir (áyyemgi mádeniyat), konkret jámiyet, elat hám millet
(ózbek mádeniyati), sonıń menen birge, insan iskerligi yamasa turmısınıń ayriqsha
tarawları (mas, miynet mádeniyati, kórkem mádeniyat, turmıs mádeniyati) ni
izoxlash ushın qollanıladı. Tar mániste " mádeniyat " termini adamlardıń tek ruwxıy
turmısı tarawına ushın qollanıladi. " mádeniyat " arabsha madina (qala ) sózinen
kelip shıqqan. Arablar kisiler ómirin eki túrge: birin sahra adamı yamasa sahraiy
turmıs ; ekinshisin materiallıq turmıs dep ataǵanlar. Sahra adamılıq — kóshpelinshi
halda sahrau sahralarda jasawshı xalıqlarǵa, materiallıqlıq — qalada otırıqshı halda
jasap, ayriqsha turmıs tárizine iye bolǵan xalıqlarǵa salıstırǵanda isletilingen. Orta
ásir mádeniyatınıń ullı wákilleri Abu Ali ibn Sino, Beruniy hám basqa qala turmıs
tárizin jámááttiń jetiklik forması retinde aytganlar. Mac, Forobiy pikrine qaraǵanda,
hár bir insan óz tábiyaatına kóre, " joqarı dárejedegi jetiklikke erisiw ushın ıntıladı",
bunday jetiklikke tek qala jámááti arqalıǵana eriwiladi. Onıń atap ótiwishe, "
materiallıq jámiyet hám materiallıq qala (yamasa mámleket) usınday boladiki, bul
mámlekette hár bir adam kásip-xunarda azat, hámme babbaravar bolıp tabıladı,
kisiler ortasında parq bolmaydı, hár kim ózi qálegen yamasa tańlaǵan kásip-óner
menen shuǵıllanadı. Adamlar shın mánisi menen azat jasaydılar". Alisher Navaiy
jetik etika, bilimli hám ádalatlı jámiyet, jámáát máselesin atap kórsetiw menen birge,
ruwxıy joqarılıqqa erisiwdiń tiykarǵı kriteryası dep adamgershilik ideyalarına
muwapıqlıqtı tushundi. 19 -ásirdiń ekinshi yarımında maydanǵa kelgen
demokratiyalıqma'rifatparvarlik háreketiniń wákilleri Ornıqlıiy, Ayralıq, Zavqiy,
Ahmad Donish, Avaz Qoralı qoylar, Kámal Xorezmiy hám basqa xalqni mádeniyatli
qılıwdıń faktorı ilmma'rifatni iyelewde dep bildilar. Olar orta ásir nadanlıqına qarsı
xalıq ortasında ilmmaorif hám mádeniyatti zor inta menen targ'ib etdiler. Mas,
Ayralıq pikrine qaraǵanda, ilmfan bir mash'-al bolıp, insaniyattıń baxıt hám ıǵbal
jolin kórsetip turıwı kerek. 19 -ásirdiń aqırı hám 20 -ásirdiń basında Turkistonda
payda bolǵan jadidshilik háreketi wákilleri, Jaqtılandırǵanqori Abdurashidxon
balası, Mahmudxo'ja Salamatiy, Abdulla Avloniy, Abdurauf Fitrat, Sadriddin Ayniy
hám basqa ózleriniń bilimparvarlik jumısları menen mádeniyat rawajlanıwına
zárúrli úles qosdılar. Olar túrli gaz. hám jur. lar shıǵardılar, baspa hám baspaxanalar
quradılar, kitapxanalar, teatrlar, jańasha mektepler ashtılar, ótken zaman
mádeniyatimizni, tariyxımizni targ'ib etdiler, dúnyalıq bilimlerdi tereń iyelewge
shaqırıq etdiler. Aǵartıwshılıqtıń keń quloch jayıwı nátiyjesi bolıp esaplanıw,
xalıqtıń umummadaniyati óse bardı. Evropada " mádeniyat " delingende daslep
insannıń tábiyaatqa kórsetetuǵın maqsetke muwapıq tásiri, sonıń menen birge,
insanǵa tálimtarbiya beriw tushunilgan (lot. cultura — yerni islew, kútimlew;
orıssha daǵı " kultura" sózi de sonnan alınǵan ). mádeniyat tek ámeldegi norma hám
úrp-ádetlerge ámel qılıw qábiletin rawajlandırıwdı emes, bálki olarǵa ámel qılıw
qálewin xoshametlewdi de óz ishine alǵan. mádeniyatga bunday eki yoqlama
jantasıw hár qanday jámiyetke tán (mas, Qáddi. Kitayda jen, Indiyada dharma).
Ellinlar " sada" varvarlardan ózleriniń tiykarǵı ayırmashılıǵın " paydey", yaǵnıy "
tárbiyalanganlik" de dep bilgenler. Qáddi. Rimdiń sońǵı dáwirlerinde " mádeniyat "
túsinigi socialliq ómirdiń qala turmıs tárizin ańlatiwshı mazmunlar menen de
boyigan hám orta ásirlerge kelip keń tarqalǵan. Bul túsinik keyinirek kelip shıqqan
civilizatsiya túsinigine jaqın turadı. Evropada Aǵartıwshılıq dáwirinde mádeniyat
hám civilizatsiyanıń " sın pikiri" payda boldı (J. J. Russo). Bunda " materiallıq"
milletlerdiń buzılǵanlıǵı hám etikalıq tómenlashganligiga rawajlanıwdıń patriarxal
basqıshında bolǵan xalıqlar etikasınıń ápiwayılıǵı hám sofligi qarsı qoyıldı. Nemis
filosofları bul qarama-qarsılıqlı jaǵdaydan shıǵıwdıń jolin " ruh" sheńberinden,
etikalıq (I. Kant), estetik (F. Shiller, romantiklar) yamasa filosofiyalıq (G. Gegel) ań
sheńberinden qıdırdılar. Olar bul ań tarawların haqıyqıy mádeniyat hám insan
rawajlanıwınıń faktorları dep bildilar. 19 -ásir aqırınan baslap " lokal civilizatsiya"
(O. Shpengler) degen qaraw júzege keldi. Bul ideya civilizatsiyanı arnawlı bir
jámiyet rawajlanıwınıń sońǵı basqıshı retinde alıp qaradi. Pán-texnika rawajlanǵan
sharo-itda kóplegen sotsiologlar hám mádeniyatshunoslar mádeniyat dıń birden-bir
ideyasın izbe-iz ámelge asırıw múmkin emes, degen qaǵıydanı ilgeri surdilar. Bul
politsentrizm, Batıs menen Shıǵıstıń ozaldan keriligi jáne social rawajlanıwdıń
basqa ulıwma nizamlıqların biykar etiwshi teoriyalerinde óz ańlatpasın taptı.
mádeniyat dıń ilimiy, tariyxıy konsepsiyalarına keri bolıp esaplanıw, marksistik
teoriya sociallıq-ekonomikalıq formatsiyalar haqqındaǵı, óndiriwshi kúshler menen
islep shıǵarıw munasábetleriniń óz-ara munasábeti haqqındaǵı qaǵıydalardan kelip
shıǵıp, antagonistik jámiyetlerde mádeniyat dıń klasıy xarakteri haqqındaǵı
qaǵıydalardı ilgeri surdi. Antagonistik formatsiyalarda hár bir milliy mádeniyat de
eki mádeniyat bar ekenligi haqqındaǵı lenincha qaraw " húkimran ekspluatatorlıq"
mádeniyatina " progressiv demokratiyalıq" hám " sotsialistik" mádeniyat
elementlerin keri qoydı. Áne sol qaǵıydadan kelip shıǵıp, zalım sovet basqarıw
princpıı dáwirinde ámelge asırılǵan " materiallıq revolyuciya" nátiyjesinde kóplegen
xalıqlar mádeniyat ining ájayıp eń jaqsı ǵáziyneleri joq etilip, materiallıq
miyraslardıń milliy túbirleri joq qılıw etildi. mádeniyat — ulıwma insanıylıq
hádiyse, tek bir xalqqa tiyisli, tek bir xalıqtıń ózigine jaratqan sap mádeniyat
bolmaydı hám bolıwı da múmkin emeKórkem ónershunasliq
Hár bir milliy
mádeniyat dıń tiykarǵı bólegin sol millet ózi jaratqan bolsada, ol jaǵdayda ja-hon
xalıqları jaratqan ulıwma insanıylıq mádeniyat dıń úlesi hám tásiri boladı, álbette.
mádeniyat hesh qashan klasıy hádiyse bola almaydı. Ol barlıqǵa teńdey xızmet etedi.
Mas, kórkem óner hám ádebiyat eń jaqsı ǵáziyneleri, arxitektorlıq ótmishten qalǵan
estelikleri, mártebeler, pán jetiskenlikleri hám basqa barlıqǵa tiyisli bolıp tabıladı.
MÁDENIYAT kisiler iskerliginiń tek materiallıq nátiyjeleri (mashinalar, texnikalıq
imaratlar, kórkem óner dóretpeleri, huqıq, etika normalari hám t.b. ) ni emes, usınıń
menen birge, adamlardıń miynet processinde voqe bolatuǵın sub'yektiv kúsh-
quwatları hám qábiletleri (bilim hám kónlikpeleri, islep shıǵarıw hám professional
ilmiy tájriybeleri, intellektuallıq, estetik hám etikalıq kámalı, dúnyaǵa kóz qarası,
olardıń jámáát hám jámiyet sheńberindegi óz-ara mámileleri) ni da óz ishine aladı.
Mádeniyat 2 tiykarǵı túri — materiallıq hám ruwxıy óndiriske qaray mádeniyat
materiallıq hám ruwxıy mádeniyatqa bólinedi. Materiallıq mádeniyat materiallıq
iskerliginiń barlıq tarawların hám de onıń nátiyjeleri (miynet quralları, turar jay,
kúndelik turmıs buyımları, kiyim-keshek, transport, baylanıs quralları hám
basqalar ) ni óz ishine aladı. Ruwxıy mádeniyatqa ań, ruwxıylıq tarawları kiredi
(bilim, etika, tálimtarbiya, huqıq, filosofiya, etika, estetika, pán, kórkem óner,
ádebiyat, mifologiya, dinge sıyınıw hám basqalar ). Hár bir jámiyet óz mádeniyat
tipiga iye. Jámiyetlerdiń almasınıwı menen mádeniyat tipi da ózgeredi, biraq bul hal
mádeniyat rawajlanıwı uzilib qalǵanın, eski mádeniyat joq bolıp materiallıq
miyraslar, ótken zaman qádiriyatlardan waz keshilganini anglatmaydi. Zotan, hár bir
jańa jámiyet ózinden ilgeri jámiettiiń materiallıq yutuklarini zárúrli túrde miyraslar
etip aladı hám olardı social munasábetlerdiń jańa sistemasına kiritedi. Ózbekstan
ǵárezsizlikke eriwgech, socialliq ómirdiń barlıq tarawlarında bolǵanı sıyaqlı,
mádeniyat salasında da túpkilikli ózgerisler júz berdi. Formaan da, mazmunan da
mádeniyat dıń rawajlanıwı ushın keń múmkinshilikler jaratıldı. Ózbekstannıń
ǵárezsiz rawajlanıwǵa utishi milliy mádeniyatge klasıy jantasıwdan, onı jasalma
tárzde " birden-bir umummadaniyat" ga aylanıwdan saqlap qaldı. Sonı da atap ótiw
kerekki, ǵárezsizlikkeshe bolǵan sońǵı jetpis jıl dawamında mádeniyat húkimran
ideologiya, totalitar basqarma qısıwında Batıs MÁDENIYAT iga eliklew ruwxında
rawajlandi. Ekinshiden, milliy mádeniyat dıń bay ótken zamanı bir yoklama
úyrenilinip, onıń kóplegen bahasız eń jaqsı ǵáziynelerinen xalqımız paydasız bolıp
keldi. Ózbekstan Respublikasında ǵárezsizlik jıllarında jámiyeti jańalaw salasında
alıp barılıp atırǵan reformalar menen bir qatarda mádeniyat ni kóteriwge de bólek
itibar berilip atır. Xalqımızdıń ruwxıy qádiriyatlarına húrmet menen munasábette
bolıw, olardı saqlap -álpeshlew hám rawajlandırıw, múqaddes dinimiz,
urfodatlarimizni, tariyxıy, ilimiy, materiallıq miyraslarimizni qayta tiklew mámleket
siyasatı dárejesine kóterildi. " Mámleket tili tuwrısında" gi (1989 -jıl 21 okt.) nızam,
" Kadrlar tayarlaw milliy de-sturi" (1997-jıl 29 avg.) dıń qabıl etiliwi, Ózbekstan
Kórkem Akademiyası (1997-jıl ), Ózbekstan mámleket kán-servatoriyasi (2002-jıl),
Ózbek milliy akademikalıq drama teatri (2002-jıl ), estrada muzıkasın rawajlandırıw
tuwrısındaǵı hám basqa bir qansha qarar hám húkimlerdiń qabıl etiliwi, bir qansha
oyshıl hám oqımıslılarimizning múqaddes atları tiklenip, yubileylari xalıq aralıq
kólemde keń ni-shonlanayotgani mámleketimiz tárepinen MÁDENIYAT ni
rawajlandırıwǵa kórsetilayotgan ǵamqorlıqtıń ámeliy ańlatpası bolıp tabıladı.
KÓRKEM ONER TEORIYASI
Kórkem ónershunasliq - keń mániste kórkem ónerdi úyrenetuǵın sociallıq pánler
kompleksi; ulıwma alǵanda jámiettiiń kórkem mádeniyatın tolıq halda hám kórkem
ónerdiń bólek túrleri, olardıń payda bolıwı hám rawajlanıw nizamlıqları, ayriqshalıǵı
hám haqıyqatlıqqa munasábeti, social sananıń tariyxdagi roli, socialliq ómir hám
mádeniyat basqa processler menen baylanısı, shıǵarmanıń mazmun hám forma
menen baylanıslı barlıq máseleleri jıyındısın úyrenedi. kórkem ónershunasliq páni
ádebiyattanıw ilimi, muyeshashunoslik, teatrshunoslik, kinoshunoslik, sonıń menen
birge, tar hám eń kóp qollanılatuǵın mánistegi kórkem ónershunasliq , yaǵnıy
elegant (plastik) yamasa keńislikdegi kórkem ónerler esaplanǵan arxitektorlıq, reńsuwret, músinshilik, grafika, ámeliy kórkem óner, bezew kórkem óneri sıyaqlılardı
da óz ishine aladı. Atap aytqanda, suwretleytuǵın kórkem óner, arxitektorlıq, ámeliy
bezew kórkem óneriniń kóp tárepleri hám dizaynni arnawlı úyrenedi. Plastik kórkem
ónerler sheńberinde Sning kórkem óner teoriyası, kórkem óner tariyxı hám kórkem
sın pikir sıyaqlı túrleri bar. Olar óz-ara ajıralmas baylanısda bolıp, hár biri óziniń
arnawlı wazıypasına iye. Kórkem óner teoriyasi elegant kórkem ónerge salıstırǵanda
ideologik mazmun, kórkem forma, usıl, ańlatpa quralları, kórkem ónerdiń tur hám
janrlariga tán arnawlı qásiyetleri hám basqa máselelerdi olardıń óz-ara baylanısında
úyrenedi; sonıń menen birge, ulıwma nizamlıqlardı, kórkem óner rawajlanıwınıń
ob'yektiv logikası, onıń jámiyet menen munasábeti, jámáát hám shaxsqa
salıstırǵanda tásirin kórip shıǵadı. Kórkem óner tariyxı bolsa kórkem ónerdiń
ulıwma rawajlanıwı (" umumsan'at tariyxı") ni qandayda bir mámleket yamasa bólek
dáwirde úyrenedi hám izertlew etedi, kórkem ónerdiń qandayda bir tur yamasa janri,
aǵımı, baǵdarı rawajlanıwın, ayırım súwretshiniń dóretiwshilik usılın analiz etedi.
Kórkem sın pikir zamanagóy kórkem turmıstı analiz etedi, onıń baǵdarı, tur hám
janrlarini, ayırım kórkem óner ustalarınıń ijodi hám olardıń bólek shıǵarmaların
tekseredi hám bahalaydı ; kórkem óner hádiyselerin turmıs jáne social dáwir idealı
menen salıstırıwlaydı. Usılar tiykarında kórkem oner teoriyaning tiykarǵı tarawları
hám kórkem ádebiyatqa baylanıslı janrlari belgilenedi: teoriyalıq qollanba,
súwretshiler ushın qóllanba, teoriyalıq hám tariyxıy, ulıwma hám arnawlı
(monografiya ) izertlewler, maqala hám sóylewler, sın kózqarastan ulıwmalasqanlar
usılar gápinen. kórkem ónershunasliq jámiyetshunoslik hám qatar anıq pánler
usılınan paydalanadı ; sonıń menen birge, kórkem dóretiwshilik izertlew ob'yekti
bolǵanlıǵı sebepli onı estetik bahalaw, muayayn dáwir usılı yamasa kórkem
ónershunosning sol processler menen baylanıslı individual diydi haqqında oy-pikir
júrgizedi. Sning ilimiy jumısı keń hám xilmaxil: úyrenilip atırǵan tarawdıń boyınsha
anıq dálillerdi toplaw, olardı hár tárepleme úyreniw hám ulıwmalastırıw ; kórkem
óner esteliklerin ekspediciyalar járdeminde ashıw, remontlaw túrleri; esteliklerdi
aniklash, dizimge alıw hám tártipke salıw ; súwretshi jáne onıń dóretpeleri haqqında
maǵlıwmat toplaw, ilimiy muzeyler katalogın dúziw, ómirbayanshiik hám basqa
málimlemeler jaratıw, súwretshiler kórkem ádebiyatqa baylanıslı miyrasları (estelik,
xat, makrlalar hám basqalar ) ni jarıyalaw sıyaqlılar kiredi. Sning social áhmiyeti
onıń juwmaq hám juwmaqlarınıń ilimiy áhmiyeti menen birge kórkem ónerdi
ǵalabalastırıw hám tashviq qılıw (ilimiy kópshilikke arnalǵan ádebiyatlar, lekciya,
ekskursiyalar uyushtirish), keń kıtapxanlardı kórkem óner shıǵarmasına tartıw jáne
onı túsindiriwi menen belgilenedi. kórkem ónershunasliq
zamanagóy estetik
principler kóleminde hám kórkem miyraslar salasında ol yamasa bul bahalaw
sistemasın belgilewi menen óz dáwiriniń dóretiwshilik procesine tereń tásir
kórsetedi.
“Kórkem óner teoriyası hám tariyxı” kafedrasında 2005 jıldan baslap, “Kórkem
ónershunoslik” (xoreografiya boyınsha ) bakalavriat baǵdarı tashkil etilgen.
Dáslepki bar kafedranı joqarı oqıw orınları daǵı kóp jıllıq stajǵa iye bolǵan maman
pedagog, sonıń menen birge, úlken shólkemlestiriwshilik ilmiy tájriybesine iye,
kórkem ónershunoslik kandidati, dotsent - etakchi muzıkashunos, Ózbekstan
kompozitorlar awqamı aǵzası Nurımova Naila Perdeevna basqargan.
Kafedra oqıtıwshılar quramı ilimiy jumısda joqarı dárejeli qánigeleri, tikkeley, teatr,
xoreografiya kórkem óneri menen tuwrıdan-tuwrı baylanıslı bolǵan kórkem
ónershunoslik pánleri kandidati, dotsent Oqilov N. A., kórkem ónershunoslik pánleri
kandidati, dotsent Xamraeva G. R., kórkem ónershunoslik pánleri doktorı, professor
Tolıqxo'jaeva M. T., kórkem ónershunoslik pánleri kandidati, dotsent Musaeva D.
A., kórkem ónershunos Levina E. I. sıyaqlılar atı menen baylanıslı.
Kafedranıń oqıw iskerligi eki jónelisti - kórkem ónershunoslik hám xoreografiyani
qamtıp alǵan.
Milliy oyın hám balet kórkem óneri tariyxı hám teoriyası salasında izertlewler
aparıw kafedra ilimiy izertlewleriniń ulıwma teması dep esaplanadı. Xoreografik
Joqarı Tálim Sarayları ushın “Ózbek xoreografiya tariyxı” oqıw qóllanba baspadan
shıǵarılıp atır, “Muzıka tariyxı” qollanbası islenip atır, “Muzıka teoriyası hám
muzıkalıq dóretpeler analizi” páninen metodikalıq usınıs hám metodikalıq qóllanba
islep shigılıp atır.
Hár jılı kafedra oqıtıwshıları óz lekciyaları menen Xalıq aralıq hám Respublika
ilimiy - teoriyalıq konferensiyalarında, sonıń menen birge, Respublikada baspadan
shıǵarılatuǵın ilimiy jurnallar hám jıynaqlarda ózleriniń ilimiy jumısları menen aktiv
qatnasmoqdalar.
Kafedranıń etakchi ilimpazları ministrler Mákemesiniń Pán hám texnika Mámleket
komiteti tárepinen daǵaza qılınıp atırǵan grantlar tańlawında da qatnasmoqdalar.
Bular “Ózbek teatrida Batıs evropa klassikasi máseleleri integraciyasi” dep atalǵan
3 jıllıq fundamental joybar. Joybardıń ilimiy basshısı kórkem ónershunoslik pánleri
doktorı I. A. Muxtarov; “Ózbekstan balalar teatri” dep atalǵan 2 jıllıq ámeliy joybar.
Joybardıń ilimiy basshısı kórkem ónershunoslik pánleri kandidati T. I. Yuldashev;
“Ózbek raqsi: keshe hám búgin Házirgi kúnde X. X. Xamrayeva baslıqlıǵında
“Ózbek milliy oyın kórkem ónerin targ'ib etiwge bagishlangan veb-sayt hám
multimediya ónimleri kompleksin jaratıw” dep atalǵan 2 jıllıq ámeliy joybar
doyirasida ilimiy-izertlew jumısları alıp barılmaqta.
Oqıw processinde studentlerimizni óz ústinde ózbetinshe isley alıwı hám olardıń
ilimiy pikirlewin qáliplestiriw itibar qaratılıp atır. Hár jılı ótkeriletuǵın Joqarı oqıw
jurtı hám joqarı oqıw jurtlararo hám de Respublika miqiyosida ótkerilip atırǵan
ilimiy konferensiyalarda óz ilimiy maqalaları menen de qatnasmoqdalar. Bunnan
tısqarı Ózbekstan pánler akademiyası ıqtıyarındaǵı Kórkem ónershunoslik institutı
menen sheriklikte bolıp ótken ilimiy seminarda ózleriniń ilimiy jumısları menen
qatnasuvni shólkemlestiriwdi. SHu jóneliste studentlerimizning ilimiy maqalaları
ulıwma kolemi 150 ge jaqın jumıslar.
Intalı studentlerimizni xoshametlew, olardı izertlewlerinde maman járdem beriw, óz
fiklarini erkin kórsetip beriw, ilimiy ánjumanlarda, davra sáwbetlerinde ózlerin
izertlewleri balan biymálel pikir almasınıw hám baylanısde bolıw maqsetinde
kafedramızda Intalı studentler ilimiy to'garagi islengen
“Kórkem óner teoriyası hám tariyxı” kafedrasınıń ilimiy-teoriyalıq hám ilimiyámeliy xamkorlik xızmetleri
Kórkem ónershunoslik ilimiy izertlew institute Ózbekstan mámleket kórkem óner
hám mádeniyat institutı Tashkent mámleket milliy oyın hám xoreografiya joqarı
mektep qasındaǵı “Xoreografiya koledji”
Respublika Estrada - cirk kolledji
Tashkent Mádeniyat kolledji
A. Navaiy atındaǵı Mámleket Akademikalıq Úlken Teatri
Ornıqlıiy atındaǵı Tashkent mámleket muzıkalı drama teatri
M. Turaqlıboeva atındaǵı “Ózbek raqs” Milliy oyın birlespesi. Búgingi kúnde
bakalavr dárejesinde xoreografiya sistemasında bilim alıwdı rawajlandırıw
kompleks wazıypasına kiredi, xoreografiya kórkem óneri hám kórkem
ónershunoslik
(raqsshunoslik)
baǵdarlarında
OTM
dıń
keyingi
tuzulishi
(magistratura ) ga ilimiy tiykarlanǵan miyrasxorlıq tayarlaw islep shıǵıldı. Házirgi
kúnde kafedrada filologiya pánleri kandidati, professor N. Q. Kasimov, kórkem
ónershunoslik pánleri kandidatleri - dotsentler T. I. Yuldashev, P. I. Tashkenbaev,
filologiya pánleri kandidati X. X. Hamrayeva, dotsent SH. KÓRKEM
ÓNERSHUNASLIQ
Hamidova, Ózbekstanda xızmet kórsetken artist F.
Sawaplıova, dotsentler N. A. Alimdjanova hám SH. v. Umarov, oqıtıwshılar M. A.
Muhamedova, I. M. Imankulova, L. I. Násipulina, v. E. Ablyaeva, Ye. A. KariYakubova, D. Dosjanovalar iskerlik aparıwıp atır. Orındoshlik tiykarında kafedrada
kórkem ónershunoslik pánleri doktorlari, professorleri M. T. Tolıqxo'jaeva, E. A.
Muxtarov, kórkem ónershunoslik pánleri kandidati M. v. Axmetjanova, iskerlik
kórsetip kelisip atır. Sońǵı jıllarda kafedranıń jetekshi professor -oqıtıwshıları
kórkem óner teoriyası, teatr tariyxı, muzıka teoriyası hám tariyxı, xoreografiya
boyınsha kórkem ónershunoslik qánigeligi, baletshunoslik pánlerine tiyisli orıs
tilindegi dereklerdi ózbek tiline awdarmalawǵan. Olar tiykarında oqıw
ádebiyatlardıń jańa áwladın jaratıw ústinde jumıs alıp barılmaqta.
KÓRKEM ONER KASIP SIPATINDA QÁLIPLESIWI
Kórkem ónershunasliq pán retinde 16—19 -ásirler dawamında qáliplesken. Buǵan
shekem, filosofiyalıq, diniy hám basqa pánler quramında yamasa ayırım maǵlıwmat,
qóllanbalar bayanı kórinisinde bolǵan. Dáslepki úlgileri Grekiston (Aristotel, Platon,
mil. av. 4-ásir), Qáddi. Rim (Citseron, vitruviy, mil. av. 1 — mil. 1-ásir), Aziya
mámleketlerinde kórkem óner teoriyası hám tariyxınıń kuplab jaǵdayları bayan
kilingan pútin jáne onıversal kórinistegi qollanbalar pitilgen. Olarda arxitektor hám
súwretshilerge ayırım qóllanbalar, diniy mifologik ańızlar filosofiyalıq, etikalıq hám
basqa qıyallar, kórkem óner tariyxı elementleri qosılǵan halda bayanlaingan.
Shıǵısda orta ásirlerde jaratılǵan qollanbalarda tájiriybeli musavvir hám sulıw
jazatuǵın adamlardıń usınısnamaları, islam isenimleri hám bilimlendiriw
adamgershilik dástúrleri jıynanǵan (Sultanali Mashhadiy, Dos Muhammad, 16 -
ásir), kórkem ónershunasliq dıń pán retinde qáliplesiwinde Oyanıw dáwiri zárúrli
basqısh bo'ddi (L. Giberti, L. Alberti, Leonardo de vinchi, A. Dyurer hám basqalar
), aǵartıwshılıq dáwirinde ǵárezsiz pán retinde ajralıp chiqa basladı (fransuz D.
Didro, nemis G. Lessing hám basqalar ).
Ózbekstanda kórkem ónershunasliq pán retinde 20 -ásir 20 y. laridan qáliplesti.
Daslep kórkem sınshılıq jedel rawajlandi; 40 y. lardan milliy mádeniyat jáne onıń
miyraslarına itibar kúshaydi, kórkem ónerde patriotlıq goyalari óz ańlatpasın taptı.
50—80 y. larda aktual máseleler, realistik kup qırlı izertlewlerge keń jol ashıldı (B.
Nikiforov, L. Jadova, kórkem ónershunasliq Krukovskaya, M. Myuns, A. Umarov,
R. Toqtosh, D. Faxretdinova, T. Maxmudov, L. Shostko, A. Hakimov, N.
Abdullayev hám basqalar ). Ózbekstan BA Kórkem ónershunoslik institutında
tariyxchisan'atshunoslar tárepinen qáddi. hám orta ásirler kórkem óneriniń jańayangi
qatlamları úyrenilip atır (G. Pugachenkova, L. Rempel, P. Zoxidov, Sh.
Toshxo'jayev hám basqalar ).
PAYDALANILǴAN ADEBIYATLAR:
Saytlar:
https://uz.wikipedia.org/wiki/Madaniyat
https://uz.wikipedia.org/wiki/San’atshunoslik