ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ВА КОММУНИКАТСИЯЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ВАЗИРЛИГИ МУҲАММАД АЛ-ХОРАЗМИЙ НОМИДАГИ ТОШКЕНТ АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ УНИВЕРСИТЕТИ Бизнесс жараёнларини бошқариш Мустақил иш Мавзу: Бизнес ва унинг функсияцлари Бажарди: Мустафоева Зуҳра Текширди: Дилдора Тошкент – 2022 Хакимджанова Бизнес ва унинг функсияцлари Режа: Кириш 1. Бизнес соҳаси 2. Бизнеснинг жамиятдаги рольини 3. Бизнес функсияцлари 4. Хулоса 5. Фойдаланилган адабиётлар рўйҳати Кириш Бизнес режа — аниқ танланган тадбиркорлик ишининг барча босқичлари тавсифланган ва тахминан ҳисобкитоб қилинган лойиҳа. Унда аниқ танланган тадбиркорлик ишининг ҳамма томонлари ўз аксини топади. Бизнес режа ўз таркиби жиҳатидан лойиҳанинг афзалликлари ва уни амалга оширишдан кутиладиган молиявий натижалар баён этилган якуний хулоса ҳамда асосан 10 бўлимдан иборат асосий қисмга бўлинади. Бизнес режа да лойиҳа бўйича ишлаб чиқариладиган товар (хизмат)ларнинг тавсифи ҳамда унинг ҳаридоргирлиги ва рақобатбардошлигини таъминлайдиган омиллар; бозор ҳажмини баҳолаш асосида сотиш бозори, тадбиркор бозорнинг қайси сегментида иш юритиши, савдо ҳажми, товар(хизмат)лар нархи прогнозлари; эҳтимоли бўлган рақобатчилар (уларнинг маҳсулотлари сифати ва ҳаридоргирлиги, нархи тўғрисида ахборот берилади); маркетинг хизматининг асосий унсурлари (товарнинг қандай йўл билан сотилиши, товар нархининг шаклланиши, сотишни рағбатлантириш, рекламанинг қайси усулларини танлаш ва бошқалар); маҳсулот ишлаб чиқариш режаси (ишлаб чиқариш алоқалари, маҳсулот сифатини назорат қилиш, ишлаб чиқариш ҳаражатлари ва бошқалар); умуман ишни, ходимлар ишини ташкил этиш; лойиҳанинг ташкилийҳуқуқий шаклларини белгилайдиган юридик режа; лойиҳа бўйича барча маълумотларни умумлаштирадиган ҳамда уларнинг қиймат ифодалари кўрсатилган молия режаси; лойиҳани молиялаш стратегияси (воситаларни қаердан ва қандай шаклда олиш, жами қанча пул кераклиги, унинг қаердан олиниши ва ҳаражатларнинг қопланиши, инвесторларнинг даромад олиш вақги ва бошқалар) ўз ифодасини топади. Бизнес режа ни ишлаб чиқишда тадбиркорнинг ўзи ("биринчи раҳбар"), фирма (хўжалик)ларнинг мутахассислари иштирок этади, ташқаридан маслаҳат ва тавсиялар олинади. Бизнес режа экспертлар кўригидан ўтказилади ва олинган хулосаларга таяниб Бизнес режа янада мукаммаллаштирилади. Бизнес режа кредит бериш учун асос бўлиб хизмат қилади. Бизнес (эски инглиз тилидан "бисиг" - фаол, иш билан банд, бизнес) замонавий иқтисодиётда ҳал қилувчи роль ўйнайди. Жамият замонавий инсоннинг яшаш шароитларини белгиловчи деярли барча иқтисодий имтиёзлар - уй-жой ва кийим-кечакдан тортиб, озиқ-овқат ва интеллектуал дам олишгача бизнесга қарздор. Бизнес ўзгартирилмоқда, турли шаклларга эга, ўзгартирилмоқда ва ривожланмоқда, бизнесга ҳаётининг энг яхши йилларини бахш этувчи тобора кўпроқ ёшлар авлодларини жалб қилмоқда. Бозор иқтисодиёти шароитида товар ишлаб чиқариш ёки хизмат кўрсатишга ўзини бағишлаган шахс сифатидаги “тадбиркор” тушьунчаси энди унвонга айланган. Ҳар бир ходим ўзини бизнесмен деб аташ мумкин эмас, ҳар бир ишлаб чиқариш жараёнини бизнес деб аташ мумкин эмас ва ҳар бир бизнес жамият учун фойдали эмас. Шунга қарамай, бизнес замонавий иқтисодиётнинг марказида бўлиб, усиз иқтисодиёт динамикликни, мослашувчанликни ва баъзан мақсадли йўналишни йўқотади. Бизнес соҳасида маълум бир шахс ёки жамият учун керакли йўналишларда ҳам, номақбул йўналишларда ҳам очилиши мумкин бўлган улкан интеллектуал ва ижодий салоҳият мавжуд. Жамият баъзан бизнеснинг потентсиалини қамраб олиши ва йўналтириши керак, шу билан бирга келажакдаги эҳтиёжларни қондириш учун ҳозирги эҳтиёжларни қондириш қобилиятини қурбон қилади. Тадбиркорлик фаолиятининг моҳияти моддий, молиявий, меҳнат ва ахборот ресурсларини бошқа хўжалик суб’эктлари – корхоналар, ташкилотлар, фуқароларга сотиш учун мўлжалланган маҳсулотлар ишлаб чиқариш учун бирлаштиришдан иборат. Бундай алоқа қисқа муддатли ёки узоқ муддатли бўлиши мумкин (бу талабнинг барқарорлиги ва ресурсларни йўналтириш имконияти ва бошқа жиҳатлар билан боғлиқ). Ресурсларнинг узоқ муддатли уланиши ҳақида гап кетганда, қоида тариқасида, фаолияти маълум, нисбатан барқарор қоидалар ва меъёрларга бўйсунадиган ташкилот ёки ташкилий бирлик пайдо бўлади, яъни. компания. Агар ресурсларни улаш маълум вақт давомида амалга оширилса, у нисбатан қисқа муддатли бўлиб, кўпинча улар лойиҳа ҳақида гапиришади. Битта ва бир хил бизнес турли корхоналарда кетма-кет ёки параллель равишда амалга оширилиши мумкин. Битта корхона турли корхоналар фаолияти учун майдонга айланиши мумкин. Бизнесмен уни тарк этганда тугаши ёки уни бошқа одамлар муваффақиятли давом эттириши мумкин. Бошқача қилиб айтадиган бўлсак, бизнеснинг чегаралари ва моҳияти ноаниқ, ўзгарувчан бўлиши мумкин эмас ва баъзида битта бизнес томонидан юзага келадиган турли хил иқтисодий ҳодисаларни аниқлаш муҳим муаммодир (баъзан бундай идентификатсияцлаш ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари томонидан ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш учун амалга оширилади. қонунларнинг бузилиши). Бизнеснинг жамиятдаги рольини корхонанинг бизнеснинг энг барқарор шакли сифатидаги рольи мисолида яққол кўрсатиш мумкин. Корхонанинг (ёки фирманинг - бу тушьунчалар китобда синоним сифатида ишлатилган) рольи кўп қиррали бўлиб, унинг моҳияти кўп функтсияли. Айрим иқтисодчиларнинг фикрига кўра, корхонанинг асосий мақсади мулкдорлар (аксияцдорлар) учун даромад манбаи бўлиб хизмат қилиш; бошқалар корхонанинг моҳияти маҳсулот ишлаб чиқаришда, жамиятнинг моддий эҳтиёжларини қондиришда, деб ҳисоблайди; бошқалар корхона ҳақида гапирганда, унинг бандликни таъминлаш функтсиясини назарда тутади. Интегратсиялашган ёндашув тарафдорлари замонавий жамиятда корхонанинг бир қатор қўшимча муҳим функтсияларини қайд этадилар. Жадвал 1 корхоналар билан энг чамбарчас боғлиқ бўлган иқтисодий агентларни кўрсатади: аҳоли ва унинг алоҳида гуруҳлари, бошқа корхоналар, илмий-тадқиқот ташкилотлари, банклар, таълим муассасалари, сольиқ органлари, федерал ва маҳаллий ижро этувчи ва қонун чиқарувчи органлар, федерал секторал тартибга сольиш органлари . 1-жадвал. Корхона ва иқтисодиётнинг турли субъэктларининг ўзаро кутишлари Иқтисодий субъэктлар Мавзу бўйича умидлар Аҳоли ва унинг алоҳида гуруҳлари (корхонанинг ҳақиқий, потентсиал ва собиқ ходимлари, уларнинг оила аъзолари, мулкдорлар, инноваторлар, маблагъ эгалари, бошқа фуқаролар, умуман жамият) Бандлик Тирикчилик Меҳнат жараёнида ўзўзини англаш имконияти Жамоада ўзини ўзи англаш имконияти Жамоадан ҳурмат Фавқулодда вазиятларда моддий ва маънавий ёрдам Ушбу корхонага киритилган маблағлардан даромад олиш Ташкилий ва технологик Берилган корхонадан умидлар Ишчи кучини жалб қилиш Корхонанинг товар ва хизматларига бўлган талаб Инноватсион таклиф Қимматли қоғозлар орқали аҳолидан маблағларни жалб қилиш Ходимларнинг корпоратив манфаатларига содиқлиги Корхонанинг ижтимоий қийматини тан олиш Фавқулодда ёрдам Бошқа корхоналар (ҳақиқий ва потентсиал ҳамкорлар, рақобатчилар, эгалари, янги технологиялар эгалари, бепул молиявий ва бошқа ресурслар) инноватсияцларга талаб Жамият манфаатларини ҳисобга олиш Бошқа корхонанинг товар ва хизматларига бўлган талаб Ушбу корхонада тажриба орттирган кадрларни жалб қилиш Ушбу корхонага киритилган маблағлардан даромад олиш Бошқа корхонадан янги технологияларга талаб Банклар Банк талаби Тадқиқот ишланмалар ташкилотлари Мактаблар ва Тадқиқот ва ишланмалар ташкилотлари талаби Битирувчиларга талаб Солиқ органлари Солиқларни ўз вақтида тўлаш Корхона базаси Корхонани ривожлантириш учун ижтимоий-иқтисодий салоҳиятни яратиш ва кенгайтириш Технологик кўникмаларни мустаҳкамлаш ва такомиллаштириш, ишлаб чиқариш тажрибасини узатиш Федерал ва маҳаллий Федерал ва маҳаллий ижро этувчи ва қонун бюджетларни шакллантириш учун Ушбу корхонанинг товарлар ва хизматларга бўлган талаби Бошқа корхонада иш тажрибасига эга бўлган ходимларни жалб қилиш Бошқа компанияга инвеститсияц қилинган маблағлардан даромад олиш Ушбу корхонанинг янги технологияларига талаб Депозит-ҳисоб-китоб ва кредит хизматлари Тадқиқот ва ишланмалар ташкилотлари таклифи Мутахассисларнинг таклифи Солиқ имтиёзлари ва кечиктиришларни таъминлаш Корхонани ривожлантириш учун ижтимоий-иқтисодий салоҳиятни яратиш ва кенгайтириш Технологик кўникмаларни мустаҳкамлаш ва такомиллаштириш, ишлаб чиқариш тажрибасини узатиш Корхонани бюджетдан молиялаштириш чиқарувчи ҳокимиятлар Федерал тартибга органлари этарли миқдорда сольиқ тушьумларини таъминлаш секторал Давлатнинг тармоқ сольиш сиёсатини амалга ошириш Корхонанинг ташқи шароитларини яратиш ва сақлаш Ахборотни қўллабқувватлаш Бошқа тармоқлар билан мувофиқлаштириш Тўлиқлик учун ушбу корхонанинг ўзи ҳам худди шу рўйхатга киритилган бўлиб, у ўз фаолиятининг бориши ва натижаларига маълум мақсадли талабларни қўяди. Умуман олганда, уларни ҳар бир вақтда корхонанинг келажакдаги фаолиятини таъминлайдиган ижтимоий-иқтисодий салоҳиятнинг мавжудлиги сифатида тавсифлаш мумкин. Шу билан бирга, потентсиал тушьунчаси (маълум устуворликлар билан) корхонанинг активларини ҳам, унинг бозордаги позитсияцсининг ижобий хусусиятларини, тўпланган тажрибани ва бошқаларни ўз ичига олади. Корхонанинг (ёки умуман бизнеснинг) бошқа иқтисодий ва ижтимоий субъэктлар билан муносабатларининг моҳиятини кутиш тушьунчасида умумлаштириш мумкин. Корхона турли институтсионал агентларни боғлайдиган кўп ўлчовли тармоқнинг тугунларидан бири бўлиб туюлади. Бирлаштирувчи иплар турли хил тахминлар, шу жумладан маълум бир корхонага нисбатан умидлардир. Бу тахминлар баъзан таклифлар ёки талаблар шаклида бўлади; шунга кўра, корхона бошқа субъэктлардан маҳсулот ёки қимматли қоғозларга бўлган талабнинг намоён бўлишини, омиллар таклифини ва ҳоказоларни кутади. Деярли ҳар бир корхона, пайдо бўлиши биланоқ, гўё турли хил иқтисодий субъэктлар томонидан кўплаб умидлар диққат марказида бўлади ("Шохлар ва туёқлар" корхонасига нисбатан, бу ҳодиса И томонидан "Олтин бузоқ"да ёрқин тасвирланган. Илф ва Э. Петров). Тузилмалар учун ўзаро умидлар корхона деворларига тўсқинлик қилмайди: алоҳида қуйи тизимлар ва корхона ходимлари ҳам ўз кутишларини ташқи объэктлар билан боғлайдилар ва уларнинг кутишлари манзиллари ҳисобланади. Баъзан бу умидлар аниқ шакллантирилади (айтайлик, ишга қабул қилишда ходим томонидан), баъзида улар яширинади (яна "Шохлар ва туёқлар" ни яратишнинг ҳақиқий сабабини эсланг). Ташқи ва ички кутиш векторларининг яқинлиги корхона тақдири ва муваффақиятига катта таъсир кўрсатади. Умумий ҳолда, кутишларнинг иккита коньфигуратсияси пайдо бўлади: бири агентларнинг корхонага ва унинг ичида йўналтирилган кутишларини акс эттиради, иккинчиси корхонанинг тегишли субъэктлардан кутишларини акс эттиради. Корхона кутишларининг тармоқ адресатлари орасида этказиб берувчилар, харидорлар, корхоналар-технологик олувчилар ва донорлар, илмий-тадқиқот ташкилотлари, ташкилий ва тэхнологик инноватсияцлар муаллифлари, инвесторлар, молия институтлари, сольиқ органлари ва бошқалар рўйхати ва "томлари" - жиноий тузилмалар мавжуд. корхоналарнинг бир хил жиноий, баъзан эса иқтисодий хавфсизлигини таъминлайдиган). Хулоса Ушбу бажарган ишим орқали мен бизнес ва унинг функсияцлари то’г’рисида чуқурроқ ма’лумотга эга бо’лдим. Бугунги кунда турли ёндашувлар ва методологиялар ташкилотни кирувчи ахборот оқимини ва бошқа киришларни ахборот ва бошқа натижаларнинг чиқиш оқимига айлантирадиган функтсиялар тўплами сифатида кўриб чиқади. Фойдаланилган адабиётлар https://studme.org/138810/ekonomika/biznes_funktsii https://mir-fin.ru/business.html https://slggp.com/biznes-funkciya https://studfile.net/preview/1639527/page:2/ https://answr.pro/articles/3347-funktsii-biznesa/