I. KIRISH II. ASOSIY QISM 2.1 “Elektron jadvallar tayyorlash dasturi Microsoft Excel” mavzusini o‘qitish texnologiyasi. 2.2 EXCELning grafik imkoniyatini o’qitish. 2.3 . Excelda diagramma tushunchasi. 2.4 EXCELda tekslikda ikkinchi tartibli chiziqlar. III. XULOSA IV. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR KIRISH Har bir jamiyatning bo`lgan kelajagi uning ajralmas qismi va hayotiy zarurati ta`lim tizimining qay darajada rivojlanganligi bilan belgilanadi. Bugungi kunda mustaqil taraqqiyot yo`lidan borayotga mamlakatimizning uzluksiz ta`lim tizimini isloh qilish va takomillashtirish, yangi sifat bosqichiga ko`tarish, unga ilg`or pedagogik va axborot texnologiyalarini joriy etish hamda ko`tarildi. ta`lim samaradorligini oshirish “Ta`lim to`g`risida”gi qonun va davlat siyosati “Kadrlar darajasida tayyorlash milliy dasturi”ning qabul qilinishi bilan uzluksiz ta`lim tizimi orqali zamonaviy kadrlar tayyorlashning asosi yaratildi. Ishning dolzarbligi. Ta`lim ta`lim oluvchilarning jarayoni samaradorligini mustahkam nazariy malakalarini shakllantirish, ularni kasbiy bilim, faoliyat, oshirish, ko`nikma va mahoratga aylanishini ta`minlash maqsadida o`quv tarbiya jarayonida zamonaviy pedagogik texnologiyadan foydalanish davr taqozosi hamda ijtimoiy zaruriyat sifatida kun tartibiga qo`yilmoqda. O`zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.Krimovning 2012 yil 28 maydagi “Malakali pedagog kadrlar tayyorlash hamda o`rta maxsus kasbhunar ta`limi muassasalarini shunday kadrlar bilan ta`minlash tizimini oid chora-tadbirlar to`g`risida” qabul qilgan Qarorida takomillashtirishga zamonaviy fikrlovchi pedagogik kadrlar tayyorlashga, ta`lim jarayonida ilg`or pedagogik va axborot- kommunikatsiya texnologiyalari, shuningdek electron talim resurslari va mul`tmedia taqdimotlaridan foydalanishni yo`lga qo`yishga alohida e`tbor qaratilishiga urg`u berilgan. Shu munosabat bilan bugungi kunda yuqorida aytilgan bilimlarni pedagoglar tomonidan o`rganish dolzarb vazifalardan biri hisoblanadi. Uzluksiz ta’lim-chuqur, har taraflama asosli ta’lim-tarbiya berish, mutaxassis kadrlar tayyorlashning turli-tuman shakl, usul, vosita, uslub va yo’nalishlarining mukammal uyg’unligidan iboratdir. Uning turli komponentlari o’rtasidagi o’zaro aloqadorlik, muayyan usul va uslublarning ta’lim sharoitiga oqilona tadbiq etilishi uzluksiz ta’lim sifatini ta’minlaydi. Hozirgi kun talabalari axborot texnologiyalari bo‘yicha zamonaviy amaliy dasturlar bilan ishlashni bilishlari davr talabidir. MS Excel kabi elektron jadval dasturlarini ishlatish ,undan ongli foydalanishni o’rganishlari lozim. Shu jihatdan olganda BMIning muammosi dolzarb hisoblanadi. BMIning obyekti. Litsey va kasb –hunar kollejlarida MS Excel amaliy dasturining grafik imkoniyatini o’qitish jarayoni. BMIning predmeti. o’quv jarayonida MS Excel amaliy dasturining grafik imkoniyatidan o’qitishda foydalanish muammolari va istiqbollari. BMIning asosiy maqsadi: - MS Excel amaliy dasturining grafik imkoniyatini o’qitish yo’l-yo’riqlarini aniqlashdan iborat. Buning uchun quydagi vazifalarni amalga oshirish lozim: - MS Excel amaliy dasturining grafik imkoniyatini o’qitish bo’yicha ishlarni tahlil etish; - MS Excel amaliy dasturining grafik imkoniyatini o’qitish jarayoni bo’yicha ko’rsatmalar tayyorlash. BMIning ilmiy yangiligi MS Excel amaliy dasturining grafik imkoniyatini o’qitish samadorligini aniqlash va undan foydalanish bo’yicha ko’rsatmalar ishlab chiqish. Ishning nazariy ahamiyati 1. O’qitish jarayoniga MS Excel amaliy dasturining grafik imkoniyatlarini o’qitish bo’yicha ko’rsatmalar aniqlangan; 2. O’quv jarayonini rivojlantirish tahlil qilingan va ularning ta’lim jarayonidagi o’rni aniqlangan. Ishning amaliy ahamiyati 1. Ishlab chiqilgan ish natijasidan akademik litsey, kasb-hunar kollejlari, hamda oliy o’quv yurtlarida foydalanish mumkin. “Elektron jadvallar tayyorlash dasturi Microsoft Excel” mavzusi bo‘yicha keys I.1.1. Korxona biznes rejani amalga oshirishi uchun qaysi bankdan kredit olishi maqsadga muvofiq? 1. Keysning maqsadi: Keysning ta’lim maqsadi: o‘quvchilarga MS Excel elektron jadvalining asosiy imkoniyatlari haqida tushuncha berish, iqtisodiy masalalarni yechishda MS Excel ning funksional va grafik imkoniyatlaridan foydalanish ko‘nikmalarini shakllantirish. Rejalashtirilgan o‘quv natijalari: o‘quvchilar MS Excel elektron jadvali haqida umumiy tushunchaga ega bo‘ladilar, MS Excel ning funksional va grafik imkoniyatlaridan iqtisodiy masalalarni yechishda foydalanishni o‘rganadilar. 2. O‘quvchilar keysni muvaffaqiyatli yechishlari uchun quyidagi tayanch bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lishlari lozim: a) iqtisodiyot nazariyasi, informatika, oliy matematika, algoritm asoslari va algoritmik tillar, axborot texnologiyalari va tizimlari fanlaridan yetarli bilimlarga ega bo‘lishlari kerak; b) obyektni iqtisodiy tahlil qilish va matematik ta’minotni ishlab chiqish; v) komyuter, amaliy dasturlarning funksional imkoniyatlarini bilishi lozim; g) MS Excel elektron dasturining imkoniyatlarini bilishilari kerak; 3. Keysning tipologik belgilari: ushbu keys xonali keyslar turkumiga mansub: u korxona ma’lumotlari asosida tuzilgan, ish haqi va xodimlar to‘g‘risidagi meyoriy hujjatlarga asoslangan. Keys syujetsiz, keysdagi holat hozirgi zamonga to‘g‘ri keladi. Keys obyekti: korxona buxgalteriya hisobi bo‘limi ish haqi hisoblovchi buxgalterning ishi. Keys qisqa, strukturalashgan. O‘quv topshiriqni keys-topshiriq yordamida tasvirlanadi. Keysning didaktik maqsadi o‘quvchilarga MS Excel elektron jadvali haqida umumiy tushuncha berish, MS Excel ning funksional va grafik imkoniyatlaridan iqtisodiy masalalarni yechishda foydalanishni o‘rgatishdan iborat. 4. Keys uchun axborot yig‘ish yo‘llari: muloqat, hujjatlarni o‘rganish,. 5. Axborot yig‘ish vositalari: hujjatlar, jadvallar, ma’lumotno-malar, meyoriy huquqiy xujjatlar. 6. Axborot manbalari: 1. Banklarning kredit berish bo‘yicha boshlang‘ich ma’lumotlari. Kirish. O‘zbekiston respublikasi mustaqillikka erishgandan so‘ng, rivojlanishning yangi, yuqori bosqichiga ko‘tarildi. Shu borada zamonaviy kompyuter texnologiyalarining ishlab chiqarishga, iqtisodga, biznesga va o‘qitish jarayoniga tadbiqi tobora kengaymoqda. Hozirgi vaqtga kelib har bir mutahassis o‘z mehnat faoliyatida kompyuterlardan unumli foydalana bilishi zarur bo‘lib qoldi. Microsoft Excel – universal jadval muxarriri bulib, unda jadvallar kiritish, ular bilan ishlash uchun kulay imkoniyatlar yaratib berilgan. Bu jadval muharririda boshka formatda yaratilgan fayllarni import qilish imkoni bilan bir qatorda o‘zida yaratilgan jadvallarni Office ning boshqa muhxarrirlariga, Web sahifa ko‘rinishida va boshqa ko‘rinishlarga eksport qilish imkoni ham mavjud. Vaziyat. Korxona biznes reja ishlab chiqdi. Biznes rejani amalga oshirish uchun korxonaga qo‘shimcha mablag‘ talab etiladi. Muammo shundan iboratki, mavjud banklarning kredit berish shartlari asosida eng maqbul bankni tanlash lozim. Vazifa. Boshlang‘ich ma’lumotlar asosida Microsoft Excel dasturida tahlil qilinib, kredit olish bo‘yicha eng maqbul bank tanlansin. Muhokama uchun savollar: MS Excel nima maqsadda ishlatiladi? MS Excel dasturi yordamida jadvallar ustida qanday amallarni bajarish mumkin? Jadvalni formatlash deganda nimani tushunish lozim? Funksiyalar bilan ishlashni tavsiflab bering? Formulalar yaratishni namoyish qiling? Mavjud banklarning kredit berish shartlari to‘g‘risida ma’lumot jadvali. № Bank Berish foizi Rasmiylashtirish nomi Stavka Muddat to‘lovi (so‘m) (yillik) (oy) 1 1-bank 96% 20000 21% 12 2 2-bank 95% 25000 19% 12 3 3-bank 94% 20000 16% 12 4 4-bank 93% 30000 15% 12 I.1.2. O‘quvchi uchun uslubiy ko‘rsatma Muammo: Boshlang‘ich ma’lumotlar asosida topshiriq Microsoft Excel dasturida tahlil qilinib, kredit olish bo‘yicha eng maqbul bankni tanlash. Vazifa: Barcha banklar bo‘yicha kredit olishni baholovchi ko‘rsatkichlar aniqlansin va maqbul bank tanlansin.; Barcha banklar bo‘yicha aniqlangan ko‘rsatkichlar diagrammalar ko‘rinishida ifodalansin; Maqbul bankdan 10 mln. so‘m kredit olinishi uchun qancha miqdorda kredit hajmi rasmiylashtirilishi lozim. Yuqoridagi vaziyatda aniqlangan kreditni oylar bo‘yicha qaytarish jadvali tayyorlansin. Yechish algoritmi Aniqlanishi lozim bo‘lgan ko‘rsatkichlar quyidagi jadvalda keltirilgan. 1-jadval(ming so‘mda) № Bank nomi Kredit Berish Rasm- hajmi foizi sh Stavka Muddat Olin- Oylik To‘lash (yillik) (oy) 21% 12 to‘lovi 1 1-bank 15000 96% 20 di to‘lov foizi 2 2-bank 15000 95% 25 19% 12 3 3-bank 15000 94% 20 16% 12 4 4-bank 15000 93% 15% 12 30 Olindi ko‘rsatkichi quyidagicha topiladi. Olindi = Kredit hajmi * Berish foizi - Rasmiy-sh to‘lovi Oylik to‘lov ko‘rsatkichini topish uchun Excel ning PLT funksiyasidan foydalanamiz. Oylik to‘lov = PLT(Oylik stavka; Muddat; Kredit hajmi) To‘lash foizi ko‘rsatkichini topish uchun to‘lanadigan Oylik to‘lov ni Olindi ga bo‘lamiz. Bu olingan pulga nisbatan qancha pul to‘lashni bildiradi. Bu foiz qaysi bankda kichik bo‘lsa, shu bank omaqbul bank hisoblanadi. Yuqoridagi jadvalning barcha ko‘rsatkichlari hisoblangandan keyin Bank nomi va To‘lash foizi ko‘rsatkichlariga ustunli diagramma tuziladi. Maqbul bank tanlangandan keyin, shu bank bo‘yicha Olindi 10 mln. bo‘lishini aniqlash uchun Excel ning Poisk resheniy... protsedurasidan foydalaniladi. Aniqlangan Kredit hajmi bo‘yicha oylar kesimida kreditni qaytarish jadvali tayyorlanadi. 2-jadval Oylar Yanvar Fevral Mart Asosiy to‘lov Foiz Qoldiq Aprel May Iyun Iyul Avgust Sentabr Oktabr Noyabr Dekabr Asosiy to‘lov Kredit hajmini 12 ga bo‘lib topiladi. Har bir oy uchun Foiz oldingi oyning Qoldiq summasi bo‘yicha hisoblanadi. Har bir oy kesimida qoldiq oldingi oydagi qoldiqdan asosiy to‘lovni ayirib tashlab hisoblanadi. I.1.3.Vaziyatni tahlil qilish varaqasi Tahlil Tahlil bosqichining mazmuni bosqichining nomi Baholash mezonlari 1. Joriy vaziyatni 1.Vaziyatning aniq holatini anglagan holda 5 ball tahlil qilish zaruriy ma’lumotlarni to‘play olish. 2. Vujudga kelgan vaziyatni hal etish uchun nazariy bilimlarga tayanib, qilinishi lozim 5 ball bo‘lgan vazifalarni bir tizimga keltirish. 2. Muammoning Muammoning asosiy xususiyatlar: Korxonani rivojlantirish maqsadida biznes shakllanishi reja tuzilishi. Biznes rejaga asosan kredit olish uchun bank tanlash muammosi. Bank tanlangandan keyin kreditni qaytarilish hisobini yuritish 3. nazarda Vaziyatda 1) Barcha banklar bo‘yicha kredit olishni 30 ball tutilgan baholovchi ko‘rsatkichlar aniqlansin va maqbul holatlarning bank tanlansin.; tahliliy ko‘rinishi 2) Barcha ko‘rsatkichlar banklar bo‘yicha diagrammalar aniqlangan ko‘rinishida ifodalansin; 3) Maqbul bankdan 10 mln. so‘m kredit olinishi uchun, qancha miqdorda kredit hajmi rasmiylashtirilishi lozim. 4) Yuqoridagi vaziyatda aniqlangan kreditni oylar bo‘yicha qaytarish jadvali tayyorlansin I.1.4. Baholash ko‘rsatkichlari va mezonlari Guruh Baho (ball) Baholash ko‘rsatkichlari va mezonlari Ma’lumotni Guruh to‘liq yoritishi ishtirokchi 1 b. larining Ma’lumotni Jami taqdim etilishi 2b. Faolligi 0,5b. 0,5b. 1 2 3 Guruh ishlarini umumlashtiruvchi baho Guruh 1 2 3 Jami ball Baho 1 2 3 1,5 – 2 ball - «a’lo»; 1,0 – 1,4 ball - «yaxshi»; 0,5-0,9 ball - «qoniqarli»; 0 – 0,4 ball - «qoniqarsiz». I. 3-§. O‘quvchi uchun o‘quv uslubiy ma’lumot MS Excel da formula yozish. Excelda formula “=” belgisini yozish bilan boshlanadi. Formula yozishga misollar: C7 katagi B1 katagida yozilgan qiymatga teng bo‘lsa, uni ikkinchi marta kiritib o‘tirmasdan C7 katagiga kursorni o‘rnatib, “=B1” deb kiritsak, Excel C7 katagi B1 katagi qiymatiga tengligini tushunadi va B1 katagidagi yozuvni takrorlaydi. C10 katagida B10 katagining 25 foizini yozish kerak. C10 katagiga kursorni o‘rnatib, “=B10*25/100” ni kiritsak, u B10 ning 25 foizini C10 katagiga yozadi. Keyinchalik B10 ning qiymatini o‘zgartirganda, avtomatik C10 ning qiymati ham mos ravishda o‘zgaradi. Shu tartibda ixtiyoriy matematik amallarni bajarish mumkin. Yuqoridagi misolda C10 katagida B10 katagidagining 25 foizini yozdik deylik. Endi, C11 ga B11 ning, C12 ga B12 ning to C20 ga B20 ning 25 foizini yozish kerak bo‘lsa, yukorida bir marta birinchisi uchun “=B10*25/100” deb yozish yetarli. Keyingilarini shu tartibda davom ettirish uchun C10 katagining tagidagi Q belgichasini sichqoncha orqali ushlab C20 gacha tortish yetarli (2.2- rasmga qarang). 2.2-расм. Excel ning standart funksiyalarini ishlatish. Excelning o‘zida standart matematik, moliyaviy, statistik va boshqa formulalar o‘rnatib qo‘yilgan. Ulardan foydalanish tartibi quyidagicha: «Стандартная» panelidan quyidagi oyna hosil bo‘ladi: tugmasi bosiladi va 2.3-расм. Bu oynaning «Категория» bandidan kerakli mavzu tanlanadi, Funksiya bandidan esa, kerakli funsiyani tanlab OK tugmasi bosiladi. Masalan, «Категория» bandidan «Матемачитеские» qismi, «Функция» bandidan esa «COS» funsiyasi tanlanib, Ok tugmasi bosilsa, quyidagi oyna hosil bo‘ladi. 2.4-rasm. Bu oynaning «число» qismiga xohlagan sonning kosinusini hisoblash kerakligini yozamiz yoki tugmachani bosib, qaysi katakda yozilgan son kosinusi hisoblanishi kerakligini ko‘rsatamiz. Joriy (kursor o‘rnatilgan) katakda yuqoridagi funksiya javobi hisoblab yoziladi. Katakda funksiya javobi ko‘rinadi. MS Excel dasturining yaxlitlash funksiyasi: ОКРУГЛ(<son>;<kasr qismidagi o‘nlik belgilar soni>) – funksiya <son> ni belgilangan <kasr qismidagi o‘nlik belgilar soni> gacha yaxlitlaydi. Funksiyaning ikkinchi argumenti musbat (yaxlitlash verguldan o‘ng tarafda bajariladi) yoki manfiy (yaxlitlash verguldan chap tarafda bajariladi, kichik butun razryadlar 0 gacha yaxlitlanadi) bo‘lishi mumkin. Misol: ОКРУГЛ(512,4567; 2)=512,46; ОКРУГЛ(512,4567; -2)=500 Yaxlitlash funksiyasi va ma’lumotlarni formatlash operatsiyasi tashqi ko‘rinishdan bitta natijaga olib kelishi mumkin. Shunisi aniqki, formatlash operatsiyasi (asboblar panelidagi tugmachalar yordamida) sonning faqat tashqi ko‘rinishini o‘zgartiradi, xotirada esa o‘zgarish sodir bo‘lmaydi, yaxlitlaganda esa sonning tashqi ko‘rinishi bilan xotiradagi ko‘rinishi bir xil o‘zgaradi. I. 4-§. Keysni yechish bo‘yicha o‘qituvchining varianti 1 – vazifani yechish. MS Excel da 1-jadvalni hosil qilamiz. 2.5-rasm. H4 katagiga quyidagi formulani kiritamiz va uni H5, H6, H7 kataklariga ko‘chiramiz. =C4*D4-E4 I4 katagiga quyidagicha funksiyani kiritamiz va I5, I6, I7 kataklariga ko‘chiramiz. =ПЛТ(F4/12;G4;-C4) J4:J7 kataklarini belgilaymiz, va Формат – Ячейки… oynasining Число bo‘limining Числовые форматы qismidan Процентный format turini tanlaymiz va OK tugmasini bosamiz. J4 katagiga quyidagi formulani kiritamiz va uni keyingi kataklarga ko‘chiramiz: =I4/H4 Natija quyidagicha bo‘ladi: 2.6-rasm. Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, 3-bank bo‘yicha kredit olish eng maqbul variant hisoblanadi. Chunki, bu bank bo‘yicha Тўлаш фоизи ko‘rsatkichi eng kamdir. 2 – vazifani yechish. Ustunli diagramma qo‘yish uchun, avvalo jadvalning kerakli sohasi belgilanadi. Buning uchun, B3:B7 kataklari belgilanadi, keyin esa klaviaturadan CTRL tugmasini bosib turgan holda sichqoncha bilan J3:J7 kataklari belgilanadi. Ekranda quyidagi ko‘rinishga ega bo‘linadi. 2.7-расм. Keyin Вставка menyusidan Диаграмма ... oynasiga kiriladi. U holda quyidagi Oyna hosil bo‘ladi: 2.8-rasm. Rasmda ko‘rsatilgandek, kerakli diagramma tipini va ko‘rinishini tanlab, tugmasi bosiladi. Keyingi oynadan qayta quyidagi oyna hosil bo‘ladi: tugmasi bosilsa, 2.9-rasm. Bu oynada diagrammaning parametrlarini kiritib, tugmasi bosilsa, quyidagi oxirgi oyna chiqadi: 2.10-расм. Bu oynadan отдельном ga belgi qo‘yib, kerakli quyidagi diagramma hosil bo‘ladi. tugma bosilsa, alohida listda 2.11-rasm. Bu diagrammadan ham ko‘rinib turibdiki biz uchun qulay bo‘lgan bank 3bankdir. 3-vazifani yechish. 1-vazifada aniqlangan jadvalda 3-bankning Олинди ko‘rsatkichini, ya’ni H6 katakni belgilaymiz va menyuning Сервис bo‘limidan Поиск решения... oynasiga kiramiz (agar, bu bandi bo‘lmasa, Сервис bo‘limidan Надстройки... oynasiga kirib, Поиск решения ga belgi qo‘yamiz, shundan keyin, bu band Сервис bo‘limida faollashadi). Quyidagi oyna hosil bo‘ladi. 2.12-расм. Bu oynaning maydoniga H6 katak adresini kiritamiz, maydoniga nuqta qo‘yib 10000000 qiymatni kiritamiz, maydoniga esa, 3-bank bo‘yicha Кредит ҳажми ni (C6) adresini kiritib, tugmasi bosiladi. Keyingi chiqqan oynadan 2.13-rasm. Сохранить найденное решение ga nuqta qo‘yib, OK ni bosiladi va quyidagi natijaga ega bo‘lamiz. 2.14-расм. Demak 10000000 so‘m kredit olish uchun 10659574 so‘m kredit rasmiylashtirish lozim bo‘ladi. 4-vazifani yechish. 1-jadval joylashgan listning o‘zida 2 – jadvalni hosil qilamiz: 2.15-расм. Asociy to‘lovni topish uchun kredit xajmini 12 ga bo‘lib, chiqqan miqdorni barcha oylar bo‘yicha kiritamiz. Yanvar oyining Фоизи boshlang‘ich bo‘yicha hisoblanadi: Январ Фоизи(С11)= С3*F3/12 Январ Қолдиқ(Е11)= С3-С11 Qolgan oylarning фоизи oldingi oyning қолдиқ summasidan hisoblanadi. D12 quyidagi formula yoziladi va u qolgan (D13: D22) kataklarga ko‘chiriladi: =E11*$F$6/12 Qolgan oylarning Қолдиқ summalarini hisoblash uchun Е12 katagiga quyidagi formulani kiritamiz va uni qolgan (Е12:Е22) kataklarga ko‘chiramiz: =E11-C12 Natija quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi: 2.16-расм. I.4-§. “Elektron jadvallar tayyorlash dasturi Microsoft Excel” mavzusini o‘qitish texnologiyasi Keys-o‘qitish texnologiyasi modeli quyidagi jadvalda keltirilgan: Mavzu Mashg‘ulot soati - 2 soat Elektron jadvallar tayyorlash dasturi Microsoft Excel. O‘quvchilar soni: 25 kishi . O‘quv mashg‘uloti shakli: Bilim va ko‘nikmalarni kengaytirish va chuqur- lashtirish bo‘yicha tajriba. Tajriba rejasi: 1. O‘quv mashg‘ulotiga kirish 2. Bilimlarni faollashtirish 3. Keys bilan kichik guruhlarda ishlash 4. Natijalarni namoyish qilish 5. Eng to‘g‘ri va maqbul variantni tanlash, baholash va muhokama qilish. 6. Xulosa. guruhlar va o‘quvchilar faoliyatini, o‘quv mashg‘ulotida erishilgan natijani baholash. O‘quv mashg‘uloti maqsadi: o‘quvchilarga MS Excel elektron jadvalining asosiy imkoniyatlari haqida tushuncha berish, iqtisodiy masalalarni yechishda MS Excel ning funksional va grafik imkoniyatlaridan foydalanish ko‘nikmalarini shakllantirish. O‘qituvchining O‘quv faoliyati natijalari: vazifalari: MS Excel elektron jadvali haqida umumiy MS Excel elektron tushunchaga ega bo‘ladilar; jadvali haqida umu-miy Formulalardan foydalanishni o‘rganadi-lar; MS Excel ning standart funksiyalarini qo‘llashni tushuncha berish; Formulalardan foy- bilib oladilar; dalanishni o‘rgatish; Jadvallarga diagrammalar hosil qilishni MS Excelning stan-dart o‘zlashtiradilar funksiyalarini keltirish; Diagrammalar tayyor- lashni o‘rgatish. O‘qitish uslublari: Keys-stadi, munozara, aqliy hujum. O‘qitish vositalari: Keys, tarqatma materiallar, kompyuter va namoyish texnikasi, slaydlar. O‘qitish shakli: Individual, frontal, guruhlarda ishlash. O‘qitish sharoitlari: Guruhlar bilan ishlash uchun mo‘ljallangan, kompyuter texnikasi va zaruriy dasturlar bilan ta’minlangan o‘quv – amaliyot xonasi. Monitoring va baholash Kuzatish, baholash blits-so‘rov, taqdimot, savol javob, Keysni o‘qitish texnologik xaritasi quyidagi jadvalda keltirilgan: Ishlar Faoliyat tuzilishi bosqichi O‘qituvchi Tayyorlov Keys maqsadi va uning kasbiy bilimlarni Eshitadilar bosqichi O‘quvchilar rivojlantirishga ta’sirini tushuntiradi. Keys materialini tarqatadi va vaziyatni tahlil Keysning qilish algoritmi bilan tanishtiradi (o‘quvchi mustaqil uchun uslubiy ko‘rsatmaga qarang). 1-bosqich. 1.1.Mashg‘ulot mavzusi, uning o‘rganadi maqsadi, O‘quv mash- vazifalari va rejalashtirilgan o‘quv faoliyat g‘ulotiga natijalarini gapiradi. kirish 1.2.Mashg‘ulotda ishlash tartibi va baholash (15daqiqa) mezonlari bilan tanishtiradi. 2-bosqich 2.1.Bilimlarni faollashtirish maqsadida blits – Savollarga Asosiy so‘rov o‘tkazadi: (55daqiqa) javob bera-dilar MS Excel nima maqsadda ishlatiladi? MS Excel dasturi yordamida jadvallar ustida qanday amallarni bajarish mumkin? Jadvalni formatlash deganda nimani tushunish Guruhlarga lozim? bo‘linidilar. Funksiyalar bilan ishlashni tavsiflab bering? Formulalar yaratishni namoyish qiling? 2.2.O‘quvchilarni kichik-guruhlarga ajratadi. Keys materi-ali Guruxda ishalash qoidalarini eslatadi. asosida 2.3. Quyidagi topshiriqlarni beradi: yechish keys Banklar bo‘yicha kredit olishni baholovchi algorimti ko‘rsatkichlar tanlash; aniqlang va maqbul bankni bo‘yicha har bir topshiriqqa Banklar bo‘yicha aniqlangan ko‘rsatkichlarni hisobot tayyor- diagramma ko‘rinishida ifodalash; laydi. Guruhlar Maqbul bankdan 10 mln. so‘m kredit olinishi o‘z-larining uchun qancha miqdorda kredit hajmi keys rasmiylashtirishni aniqlang. yechimlarini Yuqoridagi vaziyatda aniqlangan kreditni oylar tayyorlaydilar bo‘yicha qaytarish jadvalini tayyorlang. 2.4. Kichik-guruxlar natijalarini guruxga taqdim qilish va keysni eng to‘g‘ri va maqbul javobni Har bir guruh o‘zining yechianiqlash. 2.5. Har bir guruh ishini tahlil qilish va xatolarni mini qiladi. to‘g‘rilash. taqdim 2.6. Keysni yechish bo‘yicha o‘zining variantini tushuntirish. 3-bosqich 3.1. O‘quv faoliyat natijalarini umumlashtiradi, Eshitadilar, Yakuniy- har bir guruh ish natijalarini e’lon qiladi. baholash 3.2. Keys-stadining bo‘lajak mutaxassislarni fikrlarini tayyorlashga katta ta’sir ko‘rsatishini ta’kidlaydi. bildiradilar (15 daqiqa) o‘zlarining II.Bob MS EXCELning grafik imkoniyatini o’qitish. II.1 Excelda diagramma tushunchasi. Excelda hisoblanayotgan misollarni ko’rgazmali tasvirlab tushuntirish yani diagrammasini qurib ko’rsatish, echilayotgan masalalarni yaxshiroq tushunishga yordam beradi. Excel diagrammasidagi berilganlar qatori bu - asosida ishchi varroqdagi alohida qator yoki alohida ustun bo’lgan, diagrammada berilgan o’zaro bog’langan elementlar guruhidir. Berilganlar markeri bu – varroqdagi berilganlarning alohida elementini yoki katakchaning qiymatini tasvirlovchi ustunlar, bloklar, nuqtalar, sektorlar yoki diagrammadagi boshqa simvollardir. Bog’langan markerlar diagrammada berilganlar qatorini tashkil qiladi. Agar diagrammada bir nechta berilganlar qatori tasvirlangan bo’lsa, u holda qatorlarga mos markerlar ham har xil bo’ladi. O’qlar. O’q bu - diagramma qurilma sohasining bir tomonini chegaralovchi va berilganlarni o’lchash va taqqoslash shkalasini hosil qiluvchi chizikdir. Excelda uch o’lchovli diagrammalar (ya’ni, uch – o’q bilan) qurish mumkin. X o’qi asosan gorizontal holatda (chapdan o’nga), U o’qi esa vertikal (pastdan yuqoriga) bo’ladi. Uch o’lchovli diagrammalarda Z o’qi vertikal holatda, X va U o’qlar esa yaxshiroq tasavvur etish uchun har xil burchaklar ostida joylashgan bo’ladi. Kategoriyalar nomlari asosan ishchi varroqdagi X o’qi bo’ylab qurilgan yozuvlarga mos keladi. Мастер диаграмм yangi diagramma qurishda kategoriyalar nomlarini taniydi va ba’zi diagramma turlari uchun kategoriyalarni U o’qi bo’ylab tasvirlaydi. Qatorlar nomlari ishchi varroqdagi U o’qi bo’ylab joylashtirilgan yozuvlarga mos keladi. Qatorlar nomlari asosan har bir berilgan qatorni jihozlanish ko’rgazmasi bilan birga Legendada tasvirlanadi. Мастер диаграмм avtomatik ravishda qator nomlarini taniydi va Legenda hosil qiladi. Bo’linma belgilari va tor chiziqlari. Bo’linma belgilari bu - koordinata o’qlarini chiziqdagi belgilarga o’xshab kesib o’tuvchi kalta kesmalardir. O’q ustida avval chap so’ng o’ng tugmani bosib, hosil bo’lgan menyudan Сетка ni tanlab, qo’shimcha uzunroq tor chiziqlarini qo’shish mumkin. Мастер диаграмм diagramma nomi hamda boshqa elementlarga avtomatik tarzda matn qo’shadi. Berilganlar qatori Diagramma bo’limi tugmasi Qatorlar markeri O’k nomlari Diagramma nomi Kategoriya nomlari Legenda “Мастер диаграмм”ni ishga tushirish va u bilan ishlash. Diagramma yaratish. Avval diagramma yaratish uchun kerak bo’lgan ma’lumotlarni o’z ichiga olgan ishchi varroqni tashkil qiling. 1. Bo’sh satr va ustunlarni hamda natijaviy yig’indilarni kiritmagan holda diagramma uchun kiritilgan berilganlarni ajrating. 2. Мастер диаграмм tugmasini bosing. Natijada Мастер диаграмм muloqot darchasi ochiladi. 3. Bunda diagrammalarning turli tiplari va mos ko’rinishlarini aks etadi. Тип bo’limidan masalaga mos tipni tanlab, keyin darcha o’ng tomonidan shu tipga oid biron bir ko’rinishni belgilaymiz. 4. Ajratilgan soha “chumoli yo’li” deb ataluvchi harakatlanuvchi nuqtalar bilan chegaralanadi. 5. Agar noto’g’ri tipni ya’ni mos bo’lmaganini tanlagan bo’lsangiz uni keyiroq ham o’zgartirish mumkin. 6. muloqot darchada diagrammani qatordagi yoki ustundagi ma’lumotlar bo’yicha qurish so’raladi. Ulardan birini tanlang va Далееtugmasini bosing. 7. sarlavhalar berish, o’qlarni nomlash, torlarni o’rnatish, legendani joylash kabi ishlarni bajarish mumkin. Bunda diagrammaning maketini ham ko’ramiz. Agar u sizni qanoatlantirsa Далееtugmasini bosib, keyingi darchaga o’tamiz. 8. tayyorlangan diagrammani ma’lumotlar kiritilgan joriy varroqga yoki yangi varroq yaratib, unga joylash tanlanadi. Agar siz nimanidir o’zgartirmokchi bo’lsangiz Готово tugmasini bosishdan avval orqaga qaytib boshqa parametrlarni tanlashingiz mumkin Готово tugmasini bosishingiz bilan Excel diagramma yaratadi. Agar diagramma tayyor bo’lib, uni alohida varoqqa joylashtirish yoki mavjud varoqda qoldirmoqchi bo’lsak, kontekst menyudan Размещение buyrug’ini tanlaymiz. Bog’langan ob’ektlar – bu alohida (diagrammalar, tekst, rasmlar va xokazo). Diagramma o’lchamlarini o’zgartirish. faylda saqlangan ob’ektlardir Diagrammaning o’lchamlarini o’zgartirish uchun belgilangan diagrammani o’rab turuvchi kichkina qora markerlarni kursor yordamida suring. Agar biror belgilar va o’qlardagi yozuvlar ko’rinmasa, shuningdek diagrammaning umumiy ko’rinishini yaxshilash uchun diagrammaning o’lchamlarini o’zgartirish mumkin. Diagrammada yozuvlarni o’zgartirish. Ba’zan diagrammadagi ba’zi elementlari aniqlashtirish yoki belgilash kerak bo’ladi. Yozuvni boshqa joyga ko’chirish yoki uning o’lchamini o’zgartirish uchun yozuv ustida sichqon chap tugmasini bosing. Ramka o’zgaradi va masshtablarning 8 ta markeri paydo bo’ladi. Bu ramkani Windows boshqa ob’ektlariga o’xshab joyini va o’lchamini o’zgartirish mumkin. Matnni qo’shimcha formatlash uchun Форматированиеpanelidagi tugmalarni yoki menyuning mos buyruqlarini qo’llash mumkin. Ramkaning konturini yoki fon bo’yog’ini o’zgartirish yoki soya qo’shish uchun yozuv chegarasida sichqon chap tugmasini ikki marta bosing. Bunda Форматирование объекта muloqot darchasi ochiladi. Bu darchada kerakli bo’lim va parametrni tanlang. Diagrammani tahrirlash va bosmaga chiqarish. Diagrammani tahrirlash. Diagrammani tahrirlash uchun uni avval belgilash kerak. Buning uchun diagramma ustida sichqoncha chap tugmasini ikki marta bosing. Bunda diagrammaning qaysi elementi ustida chisqoncha tugmasi bosilganligiga qarab, shu element parametrlarini sozlash imkonini beruvchi muloqot darchasi ochiladi. Berilganlar qatorini belgilash uchun, ixtiyoriy berilganlar markeri ustida, tor chiziqlarni belgilash uchun ularning ustida sichqoncha chap tugmasini bosish kerak. Diagrammani bosmaga chiqarish. Agar aksi buyurilmagan bo’lsa Excel barcha diagrammalarni bosmaga chiqaradi. Ishchi varroqda joylashgan diagramma chop etilmasligi uchun diagramma ustida sichqoncha o’ng tugmasini bosing. Формат областе диаграммы... bo’limini tanlang va hosil bo’lgan shu nomli muloqot darchaning (34-rasm) Свойства tugmasini bosing. Bu bo’limda Выводитобъект на печат bo’limi oldidagi belgini o’chiring va OK tugmasiga bosing. Agar diagramma alohida ishchi varroqda joylashgan bo’lsa Excelning oddiy ishchi varrog’idek bosmaga chiqariladi. Diagrammani o’chirish uchun uni belgilang vaДелете tugmasini bosing. Alohida diagramma varrog’ini uchirish uchun Правка menyusidan Удалить лист buyrug’ini tanlang. Dekart koordinata sistemasi Analitik geometriya geometrik ob’ektlarni ularning tenglamalari asosida o’rganadi. MS Excel xar xil tenlamalarni vizual ravishda ko’rib chikish imkonyatiga ega. MS Excel tekislikdagi kiyshik chiziklar va sirtlarni fazoda kurish nixoyatda kulay bajariladi. Geometrik ob’ektlarni nuktalarini sonlar yordamida yozish va tenglamalarni keltirish uchun tizim koordinatalari beriladi. Tizim koordintalarining xar xili mavjud: Dekart, polyar, kiyshik chizikli va bosh. Shular ichida keng kulaniladigani bu dekart tug’ri burchakli tizimi. M(x;u) yozuvi: kaerda x – birinchi koordinatasi absstissa, u – ikkinchi koordinatasi ordinata. Fazodagi tugri burchakli Dekart perpendikulyar uchta sonlar o’qi (2 rasm). tizim koordinatasi bu bir-biriga Tekislikdagi chiziqlar 0xu tekisligidagi tenglama deb F(x;u) q 0 yoki u qf(x) teglamalar aytiladi. Tekislikdagi to’gri chizik tenglamasi Dekart koordinatalarida xar xil sharoitdan kelgan xolda yozilishi mumkin. 1. Burchak koeffistientli u q kx + b to’gri chiziq tenglamasi. Bu erda: k = tgα to’g’ri chiziq burchak koeffistienti, x — o’qiga to’gri chiziqni egilish burchagi, b — u o’ki bilan to’gri chizikni kesilish nuktasining ordinatasi. 2. Berilgan (x1; y1) nuqtadan o’tadigan to’gri chiziq tenglamasi y - y1 k(x x1 ) 3. Ikkita berilgan nuqtadan (x1; y1) va (x2; y2) o’tadigan to’gri chiziq tenglamasi y y2 x x2 . y1 y2 x1 x2 4. x y 1 «kesilmalarni» to’gri chiziq tenglamalari (4 rasm). a b 5. Ax + By + C= 0 tugri chiziqni umumiy tenglamasi. MS Excelda to’gri chiziq, qiyshik va sirtlarni tuzish uchun maxsus asbobdan foydalanish mumkin «Master diagramm» va uning yordamida xar xil turdagi grafiklarni chizish mumkin. Master diagrammdan foydalanish uchun ishchi jadvalga to’gri chizikni nuktalarini kiritish lozim, Master diagrammni chakirish, diagrammani turini belg’ilash, ma’lumotlar diapazonini va o’qlar nomini kiritish kerak. Master diagrammni qulanishini misolarni yechish vaqtida ko’rib chiqamiz. II.2.Tekislikda ikkinchi tartibli chiziqlar (Aylana, parabola, giperbola) Analitik geometriyada ko’riladigan ikkinchi tartibli chiziqlarga parabola, giperbola, aylanma va ellips kiradi. Ikkinchi tartibli ixtiyoriy chiziq umumiy holda ikkita o’zgaruvchili ikkinchi darajali tenglama yordamida keltiriladi: Ax2 + 2Bxy + Cy2 + 2Dx + 2Ey + F = 0 (1) A, B va C koeffistientlar nolga teng emas. Yuqorida nomlari qayd etilgan ikkinchi tartibli chiziqlar keltirilgan tenglamaning xususiy hollari. Parabola Avval parabola tushunchasini esga tushurib olamiz. Parabola tenglamalari (1)gi ikkinchi tartibli chiziqlar tenglamalaridan hosil bo’ladi qachonki B koeffistienti 0 teng bo’lsa va A yoki C koeffistient ham 0 teng bo’lsa. Masalan, A=0 va C≠0, unda Cy2 + Dx + Ey + F = 0 Bu parabola tenglamasi simmetriya (2) o’qi bilan va ordinat o’qiga perpedikulyar. Agar A≠0, C=0 u holda: Ax2 + Dx + Ey + F = 0 (3) Bunda parabola tenglamasi simmetriya o’qi bilan va abstsissa o’qiga perpedikulyar. (2) va (3) tenglamalar o’zi bilan parabolani umumiy tenglamalarini keltiradi. Parabolani kanonik tenglamalari: Y2 = 2px, qaerda p – parabola parametri; X2 = 2py – o’qi vertikal joylashgan parabola uchun. Parabolani sxematik ko’rinishi 1 rasmda keltirilgan. Giperbola Ikkinchi tartibli chiziq (1) giperbola deb ataladi agar A va C koeffistientlar qarama qarshi belgilarga ega bo’lishsa, yani AC<0. Giperbola tenglamasining kanonik ko’rinishi quydagicha: x2 y2 1 a2 b2 c2 a2 b2 , a c Bu erda c – koordinatalar boshidan fokuslargachang bo’lgan masofa; a - koordinatalar boshidan giperbolaning chukisigachang bo’lgan masova. Oddiy holatda giperbola tenglamasi quydagicha: у k x Giperbola parabola o’xshash ko’riladi. Aylana Aylananing umumiy tenglamasi kuydagi ko’rinishga ega: Ax2 + Ay2 + 2Dx + 2Ey + F = 0 (4) Odatda (4) umumiy tenglama aylamalar normal tenglamalari holatiga keltiriladi: x2 + y2 = R2 Bu aylana tenglamasida markaz koordinatalar boshida R radiusi bilan. (x – a)2 + (y – b)2 = R2 Bu aylana tenglamasi (a; b) markazi bilan. Aylana qurish masalasi parabola va giperbolalarga nisbatan farqlanadi, negaki tenglamani y=f(x) ko’rinishiga keltirish kerak. 1. x2+y2 = R2 yuqori aylanasini x=[-3(0,2)3], R=3 diapazonida quring. Aylanani qurish uchun (x va y) Avvalam bor tenglamani y-ga nisbatan yechish lozim: у R2 х2 MS EXCEL da ellips aylanaga o’xshash ko’riladi. Ikkita nomalumli tenglamalr sistemalari taxminan grafik usulida yechish mumkin. Ularning yechimi chiziqlar kesilmalarining nuqtalar koordinatalari bo’lib ular tenglamalar tizimiga to’gri keladi. Bunda yechilish aniqligi o’zgarish qadami bilan belgilanadi (qadam qancha kichik bo’lsa shunchalik aniqlik yuqori bo’ladi). Uch ulchovli fazoda sohalar Tekislik Ixtiyoriy chiziqli tenglama tekislikni aniklaydi va aksincha, xar kanday tekislik tenglamasi bu birinchi darajali tenglama. Ax + By + Cz + D = 0 Kurinishdagi tenglama tekislikning umumiy tenglamasi deb ataladi. A, B, C, D koeffistientlar bazi birlari 0-ga teng bo’lganda tekislik tenglamasini xususiy xollari paydo bo’ladi. 1. Kesmalardagi tekislik tenglamasi: x/a + y/b + z/c =1 kaerda a, b, c – belgini hisrbga olgan xolda koordinat o’kidagi tekislik kesadigan kesmalar. 2. Berilgan nuktadan o’tadigan tekislik tenglamasi: a(x-x1)+b(y-y1)+c(z-z1)=0 3. Uchta nuktadan utadigan M1(x1, y1, z1), M2(x2, y2, z2), M3(x3, y3, z3) tekislik tenglamasi. x x1 y y1 z z1 x 2 x1 y 2 y1 z 2 z1 0 x3 x1 y3 y1 z 3 z1 MS Excel da Master diagramm tekisliklarni kurishda xam kulanilishi mumkin. Tekislik nuktalari ishchi jadvalga kiritiladi Master diagramm chakiriladi, diagrammani turi kursatiladi, ma’lumotlar diapazoni, x o’kining yozuvi, o’klarning nomlari kiritilad. Fazoda ikkinchi tartibli sirtlar Iqqinchi tartibli sirtlarni umumiy tenglamasi iqqkinchi tenglamalar ko’rinishiga ega: Ax2+By2+Cz2+2Dxy+2Eyz+2Fzx+2Gx+2Hy+2Kz+L=0 A, B, C, D, E, F bir vaqtda 0 teng bo’lishi mumkin emas. (1) Ellipsoid, giperboloid va paraboloid asosiy iqqinchi tartibli sirtlarni (1) tenglamani ayrim xolarini tashkil kiladi. Ellipsoid Ellipsoid bu kandaydur tugri burchakli dekart koordinat tizimidagi sirt va u kuydagi tenglama bilan aniklanadi: x2 y2 z2 1 a2 b2 c2 (2) Bu tenglama ellipsoidni kanonik tenglamasi deb ataladi. Excel da ellipsoidni qurish uchun (2) kanonik tenglamani z o’zgaruvchiga nisbatan yechish kerak (z=f(x, y) ko’rinishda keltirish kerak). Dizayn ko`rinishidan grafikni yanada takomillashtirish. Siz yangi diagrammaning barcha turidagi jadvalni o`zgartirish.Dizayn ko`rinishida buyruq tugmalaridan foydalanishingiz mumkin. Dizayn yorlig`i quyidagi buyruq tugmalarini o`z ichiga oladi. Grafik turinio`zgartirish : Diagrammaning turini o`zgartirish va Excel diagrammasining barcha turidagi change grafik muloqot oynasidagi yangi grafikdagi tugmani bosing. Template sifatida saqlash. Jadvallarni yaratish uchun grafitni formatlash va tartibni saqlash charf muloqot qutisini ochish uchun shu tugmani bosing. Switch row/column: Tanlangan jadvalda Legend Entries uchun ishlatiladigan ish sahifa Data Interchange uchun ushbu tugmani bosing. Selekt Data: Legend elementlarini o`zaro qayta taxrir qilish yoki boshqa turkimga alohida yozuvlar qo`shib bo`lmayd,tahrir Data qutisini ochish uchun ushbu tugmani bosing. Char Layouts. Grafik tartibidagi pastki galereyasida barcha kichik suratlarni namoyish qilasiz va keyin tanlangan grafikni istagan yangi reja uslubida Thumbnailni bosing va Chart Layouts guruhiga ko`plab tugmalarni bosasiz. Chart Styles. Chart Styles ochilayotgan galereyasida barcha kichik suratlarni va tanlangan grafikni istalgan yangi sxema uslubiga Thumbnailni bosing. Move Chart Ish kitobi sahifalaridan biriga qog`ozga grafik ko`chirish uchun chart muloqot qutisida shu tugmani bosing . Chizma tartibi va uslubini o`zgartirish. Excel sahifangizdagi grafik jadvalida kontekstual yorlig`ini qo`shib hisoblab chiqiladi va Dizayn yorlig`i tanlanadi. Keyin yana yangi jadvalga takomillashtirish jadvali tartibi va CHART styls galereyasidan foydalanishingiz mumkin. Grafikdagi qatorlar va ustunlar kommutatsiyasi. Excel ustun sarlavhalarini diagrammaning pastki qismidagi garizantal o`qini va satr sarlavhalarini paydo qiladi va avtomatik ravishda mobil tanlashda qator ma`lumotlar jadvallarini yaratadi. Siz bu grafik jadvaliga kontek-stual ko`rinishida Switch Row/Ustun buyuruq tugmasini bosishingiz mumkin. 1-7 Rasm;Ustun satrlarning ustun grafigi. Grafa grafiki ma’lumotlar taxriri. Chart Toolsni kontekstuali ko’runishida tanlang va Data buyruq tugmasini bossangiz Excel 1-7 shakilga o’xshash Edit Data Source oynasi ochiladi. Ushbu muloqot oynasidagi ma’lumotlar uchun quydagi o’zgarishlani amalga oshirish uchun ; Girafik malumotlar matin qutisiga bosing va keyin ish saxifasiga yozib yangi dastur tanlash orqali ma’lumotlar jadvalida grafikni o’zgartiring . Switch Row/Column tugmasini bosib oldinga va orqaga satr va ustun sarlavhalarini qo’ying, Lengind yozuvlari yoki gorizontal teglar tomoniga Edit tugmasini bosib , ish sahifasiga tegishli satr yoki ustun sarlavha tanlab oling yoki ma’lumotlar qatorini aniqlash uchun teglarni taxrir qiling. Series nomli matn maydoniga sahifa tanlab Legend Entries tomonida add tugmasinibosing. Legend Entries listbox nomini bosing va keyin Remove button tugmasini bosing va yorliq ochiriladi. Legend Entries papkasiga series nomini bosing va ma’lumotlar grafigini istalgan holatda paydo bo’lguncha Down Up seriyasi tartibini o’zgartiring. Hidden and Empty Cells tugmasi bosh sahifaga bosish va grafik qilingan ma’lumotlar bilan shug’ulanish (Zerova Span bilan Line , grafiklar uchun bo’shliqlar ). Satrga Shon Datani bosing va ustunlar tanlangan grafikka ma’lumotlar diapazoni doirasida grafik ma’lumotlarini katagiga belgi qo’ying . 1-6 va 1-7 rasmlardan ustun grafigida korsatilgan Data Source oynasidan foydalanish kerakligi umumiy vaziyatni ko’rsatadi .Bu jadval ma’lumotlar diapazoni A2; Q7 aslida A3 Comact Disc satrini o’z ichiga oladi.Excel ustun girafigi birinchi ma’lumotlarni ketma-ket bo’sh satrni o’z ichiga oladi Grafikdagi bosh ma’lumotlarni qatorini olib tashlash uchun siz quydagi bosqichlarni bajarasiz; 1. Grafik ko’rinishida tanlang va Data buyruq tugmasini bosing. 2. Select Data Source dialog qutisiga muloqot oynasini tanlab Switch Row/Column tugmasini bosing. 3. Legend Entries ro’yxati qutisi ustiga CDni bosing va Remome buttuon tugmasini bosing. Xulosa O’qitish texnologiyasi kasb – hunar kollejlarida o’qitiladigan barcha fanlar singari informatika fanini o’qitish jarayonini takomillashtirish, har bir ta’lim oluvchining potensial imkoniyatini faollashtirish bilimlarini rivojlantirish, o’quv biluv mustahkam bo’lishini ta’minlaydi. faoliyatini Ularning ko’nikmalarini shakllanishi va bilimlarini oshishiga olib keladi. Mazkur bitiruv malakaviy ishda quyidagi natijalarga erishildi: - Microsoft Excelni o’qitishda keys metoddan foydalanishni mazmun mohiyati o’rganib chiqildi. - Keys metodini Microsoft Excelni o’qitish jarayoniga foydalanish bo’yicha ko’rsatmalar tayyorlandi. MS Excel amaliy dasturining grafik imkoniyatini o’qitish bo’yicha ishlar tahlil etildi. - MS Excel amaliy dasturining grafik imkoniyatini o’qitish jarayoni bo’yicha ko’rsatmalar tayyorlandi. Ishlab chiqilgan ish natijasidan akademik litsey, kasb-hunar kollejlari, hamda oliy o’quv yurtlarida foydalanish mumkin. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati: 1. Karimov I.A. O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda. - Т.: O’zbekiston, 1999. - 48 b. 2. I.Karimov. Barkamol avlod – О‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. T.: “О‘zbekiston”. – 1998 3. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – T.: «Ma’naviyat», 2008. 4. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. T: 1997. 5. A.A.Abduqodirov,Q.M.Karimov,I.A.Yuldoshev Aniq fanlarni o’qitishda keys texnologiyasidan foydalanish uslubiyoti.T.:”Fan va texnologiya”2015-184 b. 6. Абдуқодиров А.. Внедрение кейс-технологий в процесс обучения при подго-товке инженерно-педагогических кадров. Материалы науч.-прак. конф. «Инновационные направления подготовки квалифицированных кадров в ВУЗах», 2013 г., 24-25 мая, Шымкент, 2013 7. Абдуқодиров А.А. Основные педагогические функции и принципы «кейс-метода» в преподавании информатики вузе. Межд. науч.-практ. конф. “Информатизация обрзования: история, проблемы, перспективы”, Омск, 19-21 ноября, 2012 г. 8. Abduqodirov A.A., Astanova F.A., Abduqodirova F.A. «Case-study» uslubi: nazariya, amaliyot va tajriba.-T.: “Taffakur qanoti”, 2012.-134 b. 9. Abduqodirova F., Abduqodirov A.. Keys texnologiyasi va undan matematika darslarida foydalanish metodikasi. “Yosh matematiklarning yangi teoremalari – 2013” Respublika ilmiy-amaliy anjuman materiallari to‘plami №3, Namangan, 2013. – B 10-11. 10.A.A.Abduqodirov, A.X.Pardayev Ta’lim jarayonini texnologiyalashtirish hazariyasi va metodologiyasi. Toshkent – 2012 11.Азизходжаева H.H. Педагогические технологии и педагогическое мастерство. Учеб. пособие. - Т.: ТДПУ 2003. - 192 с. 12.Azizxodjayeva N.N. Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat. – T., 2005. – 202 b.