Kurs ishi mavzu Bulutli texnologiyalar va ularni o’quv jarayoni

O‘ZBЕKISTОN RЕSPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM
VAZIRLIGI AJINIYAZ NOMIDAGI NUKUS DAVLAT PEDAGOGIKA
INSTITUTI
Fizika-matematika fakultiteti Informatika o’qitish metodikasi bakalavr
ta’lim yo’nalishi 4-b gurux talabasi Toliyeva Xosiyatning “Informatika
o’qitish metodikasi” fanidan
KURS ISHI
Mavzu: Bulutli texnologiyalar va ularni o’quv jarayonida qo’llash
Bajardi:
X.Toliyeva
Ilmiy raxbar:
Z.Ilyasova
1
MUNDARIJA
KIRISH..................................................................................................................... 3
1-§ Bulutli texnologiyalar tushunchasi va vujudga kelish jarayoni ................... 5
2-§ Bulutli texnologiyalar rivojlanishining asosiy yo’nalishlari ...................... 12
3-§ Bulutli texnologiyaning avzalliklari va kamchiliklari ................................. 15
4-§ Bulutli texnologiyalar va undan ta’lim jarayonida foydalanish ................ 19
XULOSA ................................................................................................................ 24
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR .............................................................. 25
2
KIRISH
Hozirgi kunda ta’lim sohasida Prezidentimiz tashabbusi bilan davlatimizda
olib borilayotgan barcha islohotlarning maqsadi Vatanimizning kelajagi bo‘lgan
barkamol avlodga ta’lim-tarbiya berish jarayonini zamonaviy talablar darajasiga
olib chiqish, ularning mustaqil fikrlashga, bilm olishga, ajdodlarimizning boy
ma’naviy-ma’rifiy merosini qadrlashga o‘rgatish hamda ta’mning
ilmiy,
uzliksizligini ta’minlashdan iboratdir .
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev ta’kidlab o‘tganidek
“Bizni yana bir o‘ylantirib keladigan yana bir masala – bu yoshlarimizning odobaxloqi, yurish-turishi, bir so‘z bilan aytganda, dunyoqarashi bilan bog‘liq. Bugun
zamon shiddat bilan o‘zgaryapti. Bu o‘zgarishlarni hammadan ham ko‘proq his
etadigan kim – yoshlar. Biz kimmiz, qanday ulug‘ zotlarning avlodimiz, degan
da’vat ularning qalbida doimo aks – sado berib, o‘zligiga sodiq qolishga undab
tursin. Bunga nimaning hisobidan erishamiz? Tarbiya, tarbiya va faqat tarbiya
hisobidan”, deya ta’kidladi.
“Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” ta’lim-tarbiya sohasida ulkan odimlarni
boshlab berdi. Bu esa har bir pedagog zimmasiga quyidagi asosiy talablarni –
ta’lim berish, tarbiyalay olish va ta’lim oluvchining bilimlarini xolisona baholay
olish, qolaversa nazorat qilish mahoratini rivojlantirish vazifasini yuklaydi.
Ta’lim tizimida zamonaviy axborot texnologiyalardan foydalanish,
farzandlarimizning mustaqil fikrlash, bilim olish ko‘nikmalarini shakillantirish va
rivojlantirish va ta’lim sohasi vakillarining oldida turgan dolzarb vazifalardan
biridir.
2008-yildan boshlab (Cloud technology) Bulutli texnologiyar so’zi dunyo
miqiyosida keng tarqaldi.
Birinchi qarashda “Bulutli texnologiyalar” tushunarsiz ko’rinsada: bu model
o’zida biror bir tizmdagi (serverlar, ilovalar, saqlash tizmlari va xizmatlar) dan tez,
qulay, samarali foydalanish imkonini beradi. Ortiqcha urinishlarsiz, tez va aniq
taqdim etiladi faqatgina provayder orqali tarmoqqa ulanganda.
3
Bulutli
texnologiyalardan
foydalanishdagi
afzalliklar.
Bulut
ichida
saqlanayotgan ma’lumotlardan har kim foydalanish mumkin bunga faqatgina,
kompyuter, planshet, mobil telefon internet tarmog’iga ulangan bo’lishi kerak.
Ushbu kurs ishim orqali bulutli texnologiyalar va ularni o’quv jarayonida
qo’llashga to’xtalib o’tamiz. Kurs ishim 4 ta mavzudan iborat.
Birinchi mavzu quyidagilarni o’z ichiga oladi:
Bulut haqida umumiy tushuncha: bulutli texnologiyalar, bulutli hisoblash,
virtualizatsiya, servis va taqdimlash modellari,bulutli texnologiyalar yaratilish
jarayoni.
Ikkinchi mavzu:
Bulut texnologiyasining rivojlanishi, yo’nalishlarini o’z ichiga oladi.
Uchinchi mavzu :
Bulutli texnologiyalardan foydalanishda afzalliklari va kamchiliklari, bulutli
texnologiyalarda
texnologiyada
tarmoqlarning
ma’lumot
o‘zaro
himoyasini
integratsiyalari
ta’minlashda
asosiy
jarayoni,bulutli
metodlar
va
foydalanishda axborot himoyasi, bulutli texnologiyalarda apparat va dasturiy
vositalarning qo‘llash imkoniyatlari.
To’rtinchi mavzu.
Bulutli texnologiyalarni o’quv jarayonida qo’llash. Ta’lim sohasida bulut
texnologiyalari va ularning ta’limda tutgan o’rni haqidagi ma’lumotlarni o’z
ichiga oladi.
4
1-§ Bulutli texnologiyalar tushunchasi va vujudga kelish jarayoni
Bulutli texnologiyalar - bu model iste’molchiga ATni servis sifatida internet
orqali namoyon qiladi. Bulutli hisoblashlarning yuzaga kelishida “virtualizatsiya”
texnologiyalarining ahamiyati juda katta hisoblanadi. Birinchi bo’lib 1960-yilda
virtualizatsiya texnologiyalari IBM taklif qilingan ammo qimmat meynfreym
kompyuter texnologiyalarini arzon x86 protsesorli kompyuter serverlariga
o’tgandan so’ng virtualizatsiya termini ancha vaqtgacha esdan chiqarildi. 2000yildan boshlanib holat o’zgara boshladi, shu yillarga qadar WMware x86 razryadli
virtualizatsiyada monopoliyani qo’lga kiritdi. 2005-yilda WMware kompaniyasi
virtual mashinalarni DTdan foydalangan xolda bepul tadbiq qildi. 2006-yilda
Microsoft kompaniyasi “Microsoft virtual PC” Windows versiyasini ishga
tushirildi. 2006-yilda Amazon kompaniyasi o’z qurilmalarida virtual serverlarni
kengaytirish orqali “Amazon Elastic Compute Cloud” yuzaga keldi buning yana
asosiy sabablaridan biri virtual serverlarni boshqa qurilmalarga (iste’molchilarga)
ijaraga berish orqali bulutli texnologiyalarni kelib chiqishiga turtki bo’ldi.
Bulut - AT- infratuzilma tashkilotlarining innavatsion modeli (konsepsiya)
xisoblanib, u alohida ajratilgan va taqsimlangan konfiguratsiyalangan apparat va
tarmoq resurslaridan, dasturiy ta’minotdan tashkil topgan va ular masofadagi
provayderlarni ma’lumotlar markazida yotadi.
5
Bulutli texnologiyalar - bu Internet-foydalanuvchiga Internet-xizmat sifatida
kompyuter resurslari taqdim etiladigan ma'lumotlarni qayta ishlash texnologiyalari.
"Bulut" so'zi bu erda barcha texnik tafsilotlarni yashiradigan murakkab
infratuzilmani ifodalovchi metafora sifatida mavjud.Bulutli hisoblash (bulutli
hisoblash), shuningdek, "bulutli hisoblash" atamasi ham qo'llaniladi) ma'lumotlarni
qayta ishlash texnologiyasidir, unda foydalanuvchiga Internet xizmati sifatida
kompyuter resurslari va imkoniyatlari taqdim etiladi. Foydalanuvchi o'z
ma'lumotlariga kirish huquqiga ega, ammo uni boshqarolmaydi va infratuzilma,
operatsion tizim va o'zi ishlayotgan dasturiy ta'minot haqida qayg'urmasligi kerak.
"Bulut" atamasi kompyuter tarmog'i diagrammasidagi Internet tasviriga asoslangan
metafora sifatida yoki barcha texnik tafsilotlar yashiringan murakkab infratuzilma
tasviri sifatida ishlatiladi. 2008 yilda nashr qilingan IEEE hujjatiga ko'ra, "Bulutli
hisoblash bu paradigma bo'lib, unda ma'lumot Internet serverlarida doimiy
ravishda saqlanadi va mijoz tomonidan vaqtincha saqlanadi, masalan, shaxsiy
kompyuterlarda, o'yin pristavkalari, noutbuklar, smartfonlarda va hokazo. Bulutli
ma'lumotlarni kontseptsiya sifatida qayta ishlash quyidagilarni o'z ichiga oladi:

1) xizmat sifatida infratuzilma

2) xizmat sifatida platforma

3) dastur sifatida xizmat sifatida

4) ma'lumotlar xizmat sifatida

5) xizmat sifatida ish joyi
Internetning foydalanuvchilarga ma'lumotlarni qayta ishlashga bo'lgan
ehtiyojlarini qondira olishiga umumiy ishonch mavjud bo'lgan boshqa texnologik
tendentsiyalar.
Bulutli
foydalanuvchilarning
texnologiyalar
Internet-manbalarini
uchun
notekis
eng
talab
muhim
xususiyat
qilishidir.
Ushbu
notekislikni bartaraf etish uchun yana bir oraliq qatlam qo'llaniladi - serverni
Virtualizatsiya qilish - shunday qilib, yuk virtual serverlar va kompyuterlar
o'rtasida taqsimlanadi.
Bulutli
texnologiyalar
-
Bu
xizmatlarni
taqdim etuvchi
turli
xil
tushunchalarni o'z ichiga olgan bitta katta tushunchadir. Masalan, dasturiy
6
ta'minot, infratuzilma, platforma, ma'lumotlar, ish joyi va boshqalar. Bularning
barchasi nima uchun kerak? Bulutli hisoblash deb nimaga aytilmaydi? Birinchisi mahalliy kompyuterda oflayn hisoblash. Ikkinchidan, xizmatga ayniqsa murakkab
hisob-kitoblarni bajarish yoki ma'lumotlar qatorini saqlash buyurilganida,
"kommunal hisoblash" (kommunal hisoblash). Uchinchidan, bu kollektiv
(tarqatilgan) hisoblash (gridcomputing). Amalda, ushbu barcha turdagi hisobkitoblar orasidagi chegaralar etarlicha loyqa. Biroq, bulutli hisoblashning kelajagi
yordamchi va tarqatilgan tizimlarga qaraganda ancha katta.
Bulutli ma'lumotlarni saqlash - Onlayn saqlash modeli, unda ma'lumotlar
tarmoqda tarqatilgan ko'plab serverlarda saqlanadi va mijozlar, asosan uchinchi
tomon tomonidan foydalanish uchun taqdim etiladi. O'zining maxsus serverlarida
ma'lumotlarni saqlash uchun ushbu maqsadlar uchun maxsus sotib olingan yoki
ijaraga olingan modeldan farqli o'laroq, serverlar soni yoki har qanday ichki
tuzilishi umuman mijozga ko'rinmaydi. Ma'lumotlar mijoz nuqtai nazaridan bitta
yirik virtual serverni ifoda etadigan bulut deb nomlangan holda saqlanadi va qayta
ishlanadi. Jismoniy jihatdan, bunday serverlar bir-biridan uzoqroq, turli qit'alar
joylashgan joyga qadar joylashgan bo'lishi mumkin.
Bulutli hisoblash (hisoblash) - tarqatilgan ma'lumotlarni qayta ishlash
texnologiyasi, unda foydalanuvchiga Internet xizmati sifatida kompyuter resurslari
va imkoniyatlari taqdim etiladi.
7
Bulutli texnologiyalarning asosiy turlari quyidagilardan iborat:
"Infratuzilmaqandayxizmat" ("Xizmat sifatida infratuzilma" yoki "IaaS");
"Platformaqandayxizmat" ("Platforma xizmat sifatida", " PaaS");
"Dastur xizmat sifatida" ("Dastur xizmat sifatida" yoki "SaaS");
Ushbu texnologiyalarning har birini batafsil ko'rib chiqing.
Xizmat sifatida infratuzilma (IaaS)
IaaS - bulutli hisoblash tushunchasiga asoslangan xizmat sifatida kompyuter
infratuzilmasini taqdim etish. IaaS uchta asosiy tarkibiy qismdan iborat:
Uskuna (serverlar, saqlash tizimlari, mijoz tizimlari, tarmoq uskunalari)
Operatsion tizimlar va tizim dasturlari (virtualizatsiya, avtomatlashtirish,
asosiy resurslarni boshqarish vositalari)
O'rta dastur (masalan, tizimlarni boshqarish uchun)
IaaS
virtualizatsiya
texnologiyasiga
asoslangan
bo'lib,
uskunadan
foydalanuvchiga uni biznesning hozirgi ehtiyojlariga javob beradigan qismlarga
ajratish va shu bilan mavjud hisoblash quvvatidan foydalanish samaradorligini
oshirishga imkon beradi. Foydalanuvchi (kompaniya yoki dasturiy ta'minot ishlab
chiqaruvchisi) faqat server vaqti, disk maydoni, tarmoqning o'tkazish qobiliyati va
ishlashi uchun zarur bo'lgan boshqa manbalar uchun haq to'lashi kerak. Bundan
tashqari,
IaaS
mijozga
bitta
integratsiyalashgan
platformada
boshqarish
funktsiyalarini to'liq taqdim etadi. IaaS kapital va operatsion xarajatlarni
kamaytirgan holda, murakkab ma'lumotlar markazi, mijozlar va tarmoq
infratuzilmalarini qo'llab-quvvatlash zaruriyatini yo'q qiladi. Bundan tashqari, siz
umumiy
infratuzilma
doirasida
xizmat
ko'rsatishda
qo'shimcha
tejashga
erishishingiz mumkin.
Xizmat sifatida platforma (PaaS)
PaaS - bu veb-ilovalarni xizmat sifatida ishlab chiqish, sinovdan o'tkazish,
joylashtirish va qo'llab-quvvatlash uchun o'rnatilgan platformani taqdim etish.
Veb-ilovalarni o'rnatish uchun ishlab chiqaruvchidan apparat va dasturiy
ta'minot sotib olishning hojati yo'q, ularni qo'llab-quvvatlashni tashkil qilishning
hojati yo'q. Mijoz uchun kirish ijara asosida tashkil qilinishi mumkin.
8
Ushbu yondashuv quyidagi afzalliklarga ega:
kengayish qobiliyati;
xatolarga bardoshlilik;
virtualizatsiya;
xavfsizlik;
Masshtabliligi PaaS ilova tomonidan xizmat ko'rsatiladigan foydalanuvchilar
soniga qarab, zarur resurslarni avtomatik ravishda taqsimlashni va ozod qilishni o'z
ichiga oladi.
PaaS Veb-ilovalarni ishlab chiqish, sinovdan o'tkazish, joylashtirish va
qo'llab-quvvatlash uchun o'rnatilgan platforma sifatida veb-ilovalarni ishlab
chiqish, sinovdan o'tkazish va joylashtirish bo'yicha operatsiyalarning butun
ro'yxati bitta integratsiyalashgan muhitda bajarilishi mumkin va shu bilan
individual bosqichlarni qo'llab-quvvatlash xarajatlarini yo'q qiladi.
Dastlabki kodni yaratish va uni ishlab chiquvchilar jamoasi ichida baham
ko'rish qobiliyati unga asoslangan dasturlarni yaratish samaradorligini sezilarli
darajada yaxshilaydi PaaS.
Dastur xizmat sifatida (SaaS).
Saas - dasturni oxirgi foydalanuvchilarga talab bo'yicha xizmat sifatida
taqdim etishni o'z ichiga oladigan dasturni tarqatish modeli. Bunday dasturga
kirish tarmoq orqali va ko'pincha Internet-brauzer orqali amalga oshiriladi. Bunday
holda, SaaS modelining mijoz uchun asosiy afzalligi - o'rnatish va yangilash va
unga ishlaydigan dasturiy ta'minotni o'rnatish, yangilash va xizmat ko'rsatish bilan
bog'liq xarajatlarning etishmasligi. Maqsadli auditoriya - oxirgi foydalanuvchilar.
SaaS modelida:
ilova masofadan foydalanish uchun moslangan;
bir nechta mijoz bitta dasturdan foydalanishi mumkin;
xizmat uchun to'lov har oylik obuna sifatida yoki tranzaktsiyalarning umumiy
miqdoridan kelib chiqib olinadi;
dasturni qo'llab-quvvatlash allaqachon to'lovga kiritilgan;
dastur xodimlarga mijozlarga muammosiz va oshkora yangilanishi mumkin.
9
Dasturiy ta'minotni ishlab chiquvchilar nuqtai nazaridan, SaaS modeli
mijozga dasturiy ta'minotni saqlash, nusxalash va o'rnatish imkoniyatiga ega
emasligi sababli dasturiy ta'minotdan litsenziyasiz foydalanish bilan samarali
kurashishga imkon beradi.
Aslida, SaaS dasturiy ta'minoti ichki axborot tizimlariga yanada qulay va
tejamkor alternativa sifatida qaralishi mumkin.
SaaSmantig'ini rivojlantirish - bu tushuncha Vaas (Ish joyi xizmat sifatida xizmat sifatida ish joyi). Ya'ni, mijoz o'z ixtiyorida barcha kerakli dasturiy ta'minot
bilan to'liq jihozlangan virtual ish stantsiyasini oladi.
Ma'lumotni saqlash va zaxiralash
Bulut xizmatlarining har uch turi bir-biri bilan bog'langan va birlashtirilgan
tuzilmani anglatadi.
Xizmatlarni taqdim etishning turli usullariga qo'shimcha ravishda, bulutli
tizimlarni joylashtirishning bir nechta variantlari mavjud:
Xususiy bulut - Mijoz va xizmat ko'rsatuvchi provayder bo'lgan bitta
kompaniya ichida xizmatlarni ko'rsatish uchun foydalaniladi. Bu kompaniya
tashkilot ichida o'zi uchun yaratganda "bulutli kontseptsiya" ni amalga oshirish
uchun imkoniyat. Birinchi amalga oshirish xususiy bulut
mijozlar ushbu
kontseptsiya bilan tanishishda duch keladigan muhim masalalardan birini - axborot
xavfsizligi nuqtai nazaridan ma'lumotlarni himoya qilishni bekor qiladi. Bulut
kompaniyaning o'zi tomonidan cheklanganligi sababli, bu muammo standart
mavjud usullar bilan hal qilinadi. Uchun xususiy bulut Ishlamayotgan yoki
samarasiz ishlatilgan resurslardan foydalanish sababli asbob-uskunalar narxining
pasayishi xarakterlidir. Shuningdek, logistika vositalarini qisqartirish orqali uskuna
sotib olish narxini pasaytirish (qaysi serverlarni, qanday konfiguratsiyada, qanday
ishlab chiqarish hajmini, har safar qancha joy ajratish kerakligini va hokazolarni
o'ylamaymiz).
Aslida, kuch har bir paydo bo'layotgan vazifaga emas, balki, o'rtacha
aytganda, ortib borayotgan yuk bilan mutanosib ravishda ortib bormoqda. Va
10
rejalashtirish, sotib olish va amalga oshirish - ishlab chiqarishda yangi vazifalarni
boshlash osonlashadi.
Umumiy bulut
- Tashqi mijozlarga xizmat ko'rsatish uchun bulutli
provayderlar tomonidan ishlatiladi.
Aralash (gibrid) bulut - yuqoridagi ikkita joylashtirish modelidan birgalikda
foydalaniladi.
Internet odamlar hayotining ajralmas qismiga aylandi va muntazam ravishda
turli xil vazifalarni bajarishga yordam beradigan yangi imkoniyatlar paydo bo'ldi.
Yangilik - bu turli sohalarda qo'llanilishi mumkin bo'lgan bulutli texnologiyalar:
ta'lim, tibbiyot, logistika va boshqalar.
11
2-§ Bulutli texnologiyalar rivojlanishining asosiy yo’nalishlari
Bulutli hisoblash tizimini rivojlantirishning to'rtta asosiy yo'nalishlari:
Ba'zi mahsulotlar foydalanuvchilarga to'g'ridan-to'g'ri saqlash tizimlari, o'rta
dasturlar, hamkorlikni qo'llab-quvvatlash va ma'lumotlar bazalari kabi Internet
xizmatlarini taqdim etadi.
Xizmat sifatida infratuzilma ( IaasInglizchaInfrastructure-as-a-service) qayta
ishlash, saqlash, tarmoq va boshqa fundamental hisoblash resurslarini o'zini
boshqarish uchun bulutli infratuzilmadan foydalanish imkoniyati sifatida taqdim
etiladi, masalan, iste'molchi operatsion tizimlar, platformalar va boshqalarni o'z
ichiga olishi mumkin bo'lgan o'zboshimchalik bilan dasturiy ta'minotni o'rnatishi
va boshqarishi mumkin. dasturiy ta'minot. Iste'molchi operatsion tizimlarni, virtual
saqlash tizimlarini va o'rnatilgan ilovalarni boshqarishi, shuningdek, mavjud
tarmoq xizmatlari (masalan, xavfsizlik devori, DNS) ustidan cheklangan
boshqaruvga ega bo'lishi mumkin. Bulutli provayder tomonidan bulutning
jismoniy va virtual infratuzilmasi, jumladan tarmoq, serverlar, ishlatiladigan
operatsion tizimlar va saqlash tizimlarining monitoringi va boshqaruvi
ta'minlanadi. Foydalanuvchilarga misollar (tizimni ishlab chiquvchilar, ma'murlar,
IT-menejerlar).
Xizmat
sifatida
platforma
( PaaSInglizchaPlatform-as-a-Service)
-
iste'molchiga bulutli infratuzilmadan yangi yoki mavjud ilovalarni (xususiy,
buyurtma asosida ishlab chiqilgan yoki sotib olingan takrorlanadigan ilovalarni)
keyinchalik joylashtirish uchun asosiy dasturiy ta'minotni joylashtirish uchun
foydalanish imkoniyati berilgan model. Ushbu platformalar bulut provayderi
tomonidan taqdim etiladigan amaliy dasturiy ta'minot - ma'lumotlar bazasini
boshqarish tizimlari, o'rta dasturlar va dasturlash tillarining ish vaqti vaqtlarini o'z
ichiga oladi. Bulutning asosiy jismoniy va virtual infratuzilmasi, shu jumladan
tarmoq, serverlar, operatsion tizimlar, saqlashni, monitoring va boshqarish bulut
ta'minotchisi tomonidan, ishlab chiqilgan yoki o'rnatilgan ilovalar, shuningdek,
iloji bo'lsa, atrof-muhit (platforma) konfiguratsion parametrlari bundan mustasno,
12
amalga oshiriladi. Foydalanuvchi misollari (dastur ishlab chiqaruvchilari,
sinovchilar, ma'murlar)
Dastur xizmat sifatida ( SaasInglizchaSoftware-as-a-service) - iste'molchiga
bulutli infratuzilmada ishlaydigan va turli xil mijoz qurilmalarida yoki ingichka
mijoz orqali, masalan brauzer orqali (masalan, veb-pochta orqali) yoki internet
orqali ishlaydigan provayderning amaliy dasturidan foydalanish imkoniyati taqdim
etiladigan model. dastur interfeysi. Bulut provayderi tomonidan bulutning asosiy
jismoniy va virtual infratuzilmasi, shu jumladan tarmoq, serverlar, operatsion
tizimlar, saqlash yoki hatto alohida amaliy xususiyatlar (foydalanuvchi ilovalari
konfiguratsionsozlamalarining cheklangan to'plami bundan mustasno) monitoringi
va
boshqarilishi
amalga
oshiriladi.
Foydalanuvchi
misollari
(biznes
foydalanuvchilari, dastur ma'murlari).
Boshqalar * aaS: masalan:
DaaS (Desktop-as-a-Service) har bir foydalanuvchiga boshqa dasturlarni
sozlash va o'rnatish qobiliyatiga ega bo'lgan standartlashtirilgan virtual ish
stantsiyasini taqdim etadi. Kirish oddiy mijoz orqali tarmoq orqali amalga
oshiriladi, bu odatiy kompyuterdan smartfongacha (GoogleChrome OS) har
qanday narsa bo'lishi mumkin. CaaS (Communications-as-a-Service) - uchinchi
tomon echimlari yordamida bitta korxona ishchilari o'rtasida barcha turdagi
aloqalarni (ovoz, pochta) tashkil qilish uchun dasturiy va apparat vositalarining
birikmasi. SaaS-ga alternativa S + S (Software + Services) deb nomlangan
Microsoft tomonidan targ'ib qilinadi va odatiySaaS va doimiy arzon dasturning
kuchli tomonlarini birlashtiradi. Bu keng tarqalgan dastur, ammo masofaviy
xizmatlarga
e'tibor
qaratish
kerak.
Bulutli
hisoblash
jiddiy
texnologik
tendentsiyaga aylanmoqda - ko'pgina mutaxassislarning fikriga ko'ra, keyingi besh
yil ichida bulutli hisoblash nafaqat IT jarayonlarini, balki axborot texnologiyalari
bozorini ham o'zgartiradi. Ushbu texnologiya tufayli har xil turdagi qurilmalar, shu
jumladan kompyuterlar, noutbuklar, smartfonlar va PDA-lar foydalanuvchilari
bulutli kompyuterlar provayderlari tomonidan taqdim etiladigan xizmatlar orqali
dasturlarga, saqlash tizimlariga va hatto Internet dasturlarini ishlab chiqish
13
platformalariga kirish imkoniyatiga ega bo'ladilar. provayderlar serverlarida
joylashtirilgan holat. Yuqorida aytilganlarning barchasidan kelib chiqib, xulosa
qilish mumkinki, bulutli hisob-kitoblardan foydalanganda, axborot texnologiyalari
iste'molchilari kapital xarajatlarini sezilarli darajada kamaytirishi mumkin ma'lumotlar uzatish markazlarini qurish, server va tarmoq uskunalarini sotib olish,
uzluksizlik va mavjudlikni ta'minlash uchun dasturiy ta'minot echimlari - bu
xarajatlar o'zlashtirilmaydi. bulutli xizmat ko'rsatuvchi provayder. Bundan
tashqari, axborot texnologiyalari infratuzilmasining yirik ob'ektlarininguzoq vaqt
qurilishi va foydalanishga topshirilishi va ularning boshlang'ich narxining
yuqoriligi iste'molchilarning bozor talablariga moslashuvchan javob berish
qobiliyatini cheklaydi, bulutli texnologiyalar esa hisoblash quvvatiga bo'lgan
talabga deyarli darhol javob berish imkoniyatini beradi. Bulutli hisob-kitoblardan
foydalanganda, iste'mol xarajatlari operatsion xarajatlarga yo'naltiriladi - shu bilan
bulutli provayderlarning xizmatlari uchun to'lash xarajatlari tasniflanadi.
14
3-§ Bulutli texnologiyaning avzalliklari va kamchiliklari
Afzalliklari:
-Iste’molchilar
kompuyuterlardan
ishlash
kuchi
harakteristikalariga
qaramaydi. Kompyuterlar yuqori kuchda ishlashi uchun, katta xotira va ko’p
xajimli disklarga ega bo’lgan bo’lishlari shart emas. Chunki barcha ma’lumotlar va
hamma dasturlar bulut serverlarida saqlanadi. Katta hajmga ega bo’lgan shaxsiy
statsionar kompyuterlar, noutbuklar, netbuklar, orqali iste’molchilar bulutga
kirishlari mumkin;
-Iste’molchilar uchun kompuyuterlarni ishlash sifati oshdi. Iste’molchilar
kompyuter dasturlar, fayllarni masofadan turib ishga tushirishda kam yukli
qilishlari uchun kam ilovalardan foydalanishlari kerak. Misol uchun, Panda Cloud
Antivirus - antivirus dasturi, vebservis sifatida foydalana olish mumkin. Panda
Cloud Antivirus kuchli server ma’lumotlaridagi viruslarni masofadan turib
skanerlash imkoni beradi. Bu dasturni is’temolchi kompyuterida ishga tushirish
ishlash yoki ikki barobar;
-IT infratuzilmadan foydalanish samaraforligi oshadi va chiqimlar soni
kamayadi. Agar kompaniya uchun server o’rtacha yuklanish boholashini oladigan
bo’lsak u 13% ni tashkil etadi. Ba’zi hollarda kompaniya o’zining qo’shimcha
resurslari kuchini ishlatishga to’g’ri keladi, lekin ba’zi hollarda hisoblash resurslari
bo’sh turadi va ishlatilinmaydi. Bunda esa albatta pulning sarifi bekor bo’ladi.
Agar
kompaniya
hisoblash
resurslaridan
masofadigi
bulut
serverlaridan
foydalansa, bu xolda kompaniya sarflari soni ikki marta kamayadi. Bundan kelib
chiqqan xolda nobarqaror iqtisodiy ishlab chiqarish moslashuvchanligi oshib
boradi. O’zining ma’lumotlari bosha bir tashkilotlarda saqlashiga ishonchlilik
qobilyati yo’qolganda kompaniyaning o’zi shaxsiy bulut yaratib, virtualizatsiya
infratuzilmalarini barcha imkoniyatlaridan to’la qonchiligicha foydalansa bo’ladi;
-Xizmat ko’rsatishdagi va DT ni sotib olishdagi harajatlarni kamaytirish.
Bulut hisoblash texnlogiyalarini shaxsiy serverlarda qo’llanilishi kompaniya
ko’lamida kichik xisoblanib, shuning uchun ularga xizmat ko’rsatish onson
15
bo’ladi. Katta sonli fizik serverlardan voz kechish orqali DT ni sotib olishdagi
muomolar kamayadi. Servis va ilovalar bulut ichida bo’lganligi uchun
iste’molchilar DT sotib olishlari shart bo’lmaydi;
-Hisoblash kuchi o’sishi. Shaxsiy kompyuterlar bilan bulutli hisoblash
resurslarini solishtirganda, bulutli hisoblash resurslari katta imkoniyatlarga ega.
Bulutli hisoblash kechi uning serverlari soni bilan o’lchanadi. Is’temolchiga
superkompyuterdan masofadan turib foydalanish imkoniyatini yaratib beradi, bu
albatta oddiy shaxsiy kompyuterda masalalarni yechish imkoniyati bo’lmaganda;
-Ma’lumotlar saqlashdagi cheklanilmagan xajimlar. Ma’lumotlarni saqlash
xajmiga qarab bulutli texnologiyalar qulay va avtomatik tarizda (is’temolchi
hohish istagiga qarab) joylashtiradi. Oddiy shaxsiy kompyuter is’temolchisi
ma’lumotlarini saqlashga joy yetmaganda, bunday xolat bulutli hisoblash
istemochilarida yuzaga kelib chiqmaydi;
-Operatsion tizim bilan mos kelishi. Bulutli texnologiyalar Iste’molchilarda
qanday operatsion tizim turganligiga qaramaydi. Microsoft Windows operatsion
tizimidan foydalnilayotgan mijoz, Unix mijozlari bilan muammosiz ma’lumotlarni
almashishi mumkin. Servislardan foydalanishda esa har bir operatsion tizim
brauzerga qarab standartlashtiradi;
-Hujjat formatlari bilan mos kelishi. Shaxsiy kompyuterdagi fayl Microsoft
Word 2007 dasturi asosida bajarilgan bo’lsa, eski versiyalarida yani Microsoft
Word 2003 da ochish imkoniyati mavjud emas. Bulutli hisoblashlarda esa to’gri
kelmagan hujjatlarni ochish muomosi kelib chiqmaydi;
-Iste’molchilarning
bir guruh bo’lib ishlashidagi qulayliklari. Bulutli
hisoblash tizimlarida bir vaqtning o’zida bir necha iste’molchilar ish olib borishlari
mumkin. Hujjatlarni bir kompyuterdan boshqasiga ko’chirib o’tkazish kerak
bo’lmaydi. Hujjatlarni tahrirlash tez aks etadi, bundan tashqari iste’molchilar
hujjatning yangilash imkoniyati mavjud;
-Bulutli hisoblashlarda fayllardan erkin foydalanish imkoniyati mavjudligi.
Agar ma’lumotlar bulutda saqlanilayotgan bo’lsa, bu ma’lumotlardan istalgan
vaqtda iste’molchilar foydalanishlari mumkin faqatgina internet tarmog’i mavjud
16
bo’lgandagina. Iste’molchilar uchun keng qamrovdagi qurulmalardan internetga
kirish orqali foydalanishlari mumkin. Bulut mijozi shaxsiy kompyuter, planshet,
netbook, smartfon, notebooklardan foydalanishlari mumkin;
-Tabiiy
resurslardan
foydalanishni
kamaytirish.
Bulutli
hisoblash
texnologiyalarida hisoblash kuchlarini tejash nafaqat elektroenergiya bo’yicha
balki fizik maydon va tabiy resurslarni kamaytirish imkoniyati mavjud.
Ma’lumotlarga ishlov berish markazi (U,O) ma’lum bo’lgan salqin
hududlarda ham saqlash imkoniyati bor. Ma’lumotlardan foydalana oladigan
qurilmalar xozirda juda ixcham xisoblanib, ishlab chiqarishda kamroq materiallar
ketadi;
-Ma’lumotlarni
yoqolishiga
bardoshligi.
Bulutda
saqlanilayotgan
ma’lumotlar, o’zlarining nusxalarini bir necha serverlarga joylashtiradi. Shuning
uchun bulutda saqlanilayotgan ma’lumotlarni yoqolishi ehtimoli juda ham kam
albatta buni is’temolchining shaxsiy kompyuteri bilan solishtirganda.
Kamchiliklari:
-Doimiy internet tarmog’i bilan aloqada bo’lishi lozim. Bulutli hisoblash
texnologiyalaridan foydalanishda har vaqt tarmoq internetga ulangan bo’lishi
lozim. Bundan tashqari bir necha ilovalar mavjud bo’lib, ular kompyuterlarga
yuklanadi va ulardan uzoq muddatgacha ishlash imkoniyati bo’ladi. Boshqa
holatlarda esa har doimgidek oddiy xisoblanib, ulanish bo’lmasa ish ham
bo’lmaydi. Ko’pchilikning fikricha bu bulutli hisoblashlarning eng katta
kamchiligi deb yurutishadi. Axborot texnologiyalari rivojlanishini xisobga olgan
xolda shuni aytishimiz mumkunki internet tarmog’i xozirgi kunda har bir joyda
mavjud. Shuning uchun bu muomoli qarashlar tez vaqatlar ichida umuman
e’tiborda chiqadi;
-Ishlash tezligi sekinligi. Ko’pgina bulutli servislar to’la qonligicha ishlashlari
uchun normal internet - ulanishni talab qiladi. Bu muammoni kelib chiqishini
oldini olishda choralar ko’rilyapti va bu muammo tez kunlarda judlik bilan
to’g’irlanishiga ishonch yuqori darajada;
17
-Dasturlarni sekin ishlashi va to’liq funksional imkoniyatlarga ega bo’lmagan
xolda. Bir necha dasturlar bulutli tizimlarda sekin ishlashlari mumkin lokal
kompyuter tizimiga qaraganda. Bu uzoq masofadagi serverlarni yuklash
qiyinchiliklari tufayli yuzaga kelishi mumkin;
-Ma’lumotlar xavfsizligiga xavf borligi. Iste’molchilar tomonidan bulut
texnologiyalariga qo’yilgan har bir ma’lumot xavfsizligi xavf ostida bo’lishi
mumkin. Lekin bunda birinchi masala provayderga is’temolchining ishonish
muxim o’rinda turadi. Agar bulutli texnologiyalar provayderi ma’lumotlar
almashishini ishonchli shifrlasa, zahira nusxalasa va bulutli texnologiyalar soxasi
bozorida o’ziga yarasha tajribaga ega bo’lsa bu holda xavfsizlik borasida
muomolar tug’ilmaydi. Fakt sifatida shuni aytish mumkinki bulutda yo’qolgan
ma’lumotlarni qaytarish mumkin emas.
18
4-§ Bulutli texnologiyalar va undan ta’lim jarayonida foydalanish
Bulutli ta'lim
Kompyuterlar va Internet ta'lim tizimiga bir qator vazifalarni bajarish
jarayonini takomillashtirish va osonlashtirish uchun kirishdi. O'quv jarayonidagi
bulutli texnologiyalardan quyidagi maqsadlarda foydalanish mumkin:
1.
Xodimlarning muhim hujjatlar bo'yicha hamkorligini tashkil etish,
masalan, yillik reja yoki dastur. Ularning har biri hujjatning qismi uchun
javobgardir va agar kerak bo'lsa, barcha foydalanuvchilar sharhlar qoldirishlari va
ma'lumotlarni to'ldirishlari mumkin.
2.
Umumiy loyihaviy ish, shuning uchun o'qituvchi topshiriqlarni
talabalarga topshirishi, majburiyatlarni baham ko'rishi va hisobotlarni tekshirishi,
sharh berishi mumkin.
3.
Bulutli texnologiyalar elektron kundalikni yaratish va har qanday
yozma topshiriqlarni uzatish uchun ishlatilishi mumkin. Bu uy maktabiga
boradigan yoki biron bir sababga ko'ra darslarni o'tkazib yuboradigan bolalar
uchun juda yaxshi tanlovdir.
Logistikada bulutli texnologiyalar
Bulut transport va ombor logistika sohasida juda yaxshi imkoniyatlarga ega.
Bulutli
texnologiyalar
yordamida
zanjirning
barcha
ishtirokchilari,
ya'ni
jo'natuvchi, operatorlar, transport kompaniyasi va qabul qiluvchining to'liq o'zaro
ta'sirini ta'minlash mumkin. Ularning barchasi qayerda bo'lishidan qat'i nazar, real
19
vaqt rejimida muloqot qilishlari mumkin. Bulutli texnologiyalardan foydalanish
quyidagi afzalliklarni taklif etadi:

pudratchilar uchun ochiq tenderlar o'tkazish;

eng muvaffaqiyatli yo'nalishlarni aniqlash;

etkazib berishni boshqarish;

barcha transport ma'lumotlarini qayta ishlash va saqlash;

buyurtmalarni bajarish sifatini yaxshilash.
Bulut texnologiyasi xozirgi kunda yangi tushuncha xisoblanadi va bu
tushuncha turli xil soxalarga endilikda kirib kela boshladi. Bulut texnologiyasi
yordamida ta'lim beruvchi dars faoliyati davomida an’anaviy va noan'anaviy
ta'limni tashkil qilish imkoniga ega bunda ta'lim beruvchi ta’limni tashkil qilishi
uchun aloxida xaq evaziga serverni ijaraga olishi yoki hosting xizmatidan
foydalanish talab etilmaydi. Bunday vazifalarni bulut provayderi o'z zimmasiga
oladi. Ta'lim oluvchilar uchun ham bulut texnologiyasi yordamida tashkil qilingan
ta'lim turida bir qancha imkoniyatlar mavjud, bunday imkoniyatlar sirasiga
ta'limga tegishli barcha fayllar bir joyda saqlanadi, bunda ta'lim oluvchi masalan:
kerakli adabiyotlarni internetdan qidirishiga hojat ham qolmaydi.
Bulutli texnologiyalar (ingliz tilida cloud services, cloud technologies) – hozirgi
kunda keng qamrovli atama boʻlib, uning asosiy mazmuni – biror bir dastur yoki
dasturlar majmuasini foydalanuvchi qurilmasida, emas balki internet tarmogi
orqali xizmat ko’rsatuvchi qurilmasida ishlatilgan holatda ma'lum turdagi dasturiy
xizmatlarni taqdim etish.
masalan: fayllarni saqlash, fayllarga ishlov berish,
ma'lumotlarni taxrir qilish va hokozo.
Bulutli servislarning eng keng tarqalgani bu Dropbox – fayllarni saqlash
xizmat, GoogleDocs – ofis qo‘shimchalari, SalesForce – CRM va ERP
tizimlardir.
Bulutli servislardan foydalanish uchun ko'p holatda foydalanuvchida internet
tarmog'i va brauzer bo'lsa bas, ba'zida esa foydalanuvchi qurilmasiga servisni
ishlatishdan qulay bo’lishi uchun dastur ilovalari o'rnatiladi.
20
Masalan: Word,
Excel dasturida qilinadigan ishlarni GoogleDocsi orqali bemalol bajarishingiz
mumkin, buning uchun kompyuteringizda ofis ilovalari bo’lishi shart emas.
Bulut texnologiyasini ta'lim jarayonida va ta’lim muassasalarida qanday
qo’llash mumkin?
Hujjatlar ustida hodimlarning hamkorlikda ishlashiyoki yillik rejani misol qilishi
mumkin.
Bulut texnologiyalari bir hujjat ustida hamkorlikda
ishlash uchun
kerakli hujjat yaratish yoki uni bulutli omborga joylashtirish kerak va bu hujjatdan
foydalanish huquqini, bu hujjatga havolaga ega bo’lgan shaxsga yoki elektron xat
manzillari orqali ruxsat berish mumkin
O'quv jarayonida kerak bo'ladigan ma'lumotlar va hujjatlar almashinuvini
ta'lim oluvchilar o’rtasida xamda ta'lim oluvchi va beruvchi o’rtasida yo’lga
qo’yish: referat va loyihalar bo’yicha ma'lumot almashish;
Ta'lim oluvchilar loyixa mavzularini oladilar va guruhlarga bo'linadilar.
Guruhda vazifalar taqsimlanadi. Keyin esa guruh raxbar hujjat yaratadi va barcha
ishtirokchilarga hujjatdan foydalanish huquqini beradi.
(xavola yoki elektron xat manzillari yordamida). Ta'lim oluvchilar loyiha ustida,
hujjatlarni ma’lumotlar bilan to'ldirilgan holda ta'lim muassasalarida yoki uyda
ishlaydi.
Loyiha usida ishlar yakunlangach, ta'lim beruvchiga kirish huquqi
beriladi.
Ta'lim oluvchilar loyiha ximoyasiga qadar xatolarni tuzatish uchun ta'lim
beruvchi tamonidan hujjatning ma'lum bir qismiga sharh qoldirilishi mumkin
bo’ladi. Loyihani yaratishda qatnashganlikni baholash uchun ta’lim beruvchi
loyihadagi o'zgaruvchilar xronologiyasini kuzatib borishi lozim hisoblanadi.
Bu xronologiya yordamida qaysidir darajadagi guruhning har bir ta'lim oluvchisi
loyihaga qanday hissa qushganini aniqlash mumkin.
Ta'lim jarayoni foydalanuvchilardan tarmoq orqali turli xildagi ma'lumotlarni
to'plashni tashkil qilish. Ta'lim beruvchi ta'lim oluvchilarga berilgan vazifani
qaysi darajasida amalga oshirilayotganini ko'rib turish imkoniga ega bo'ladi.
Modellashtirish, jadvallarida sonli ma'lumotlarni qayta ishlash, diagrammalar
21
tuzish kabi o'quv fanlari bo'limlari bo’yicha ham individual hamkorlikdagi amaliy
ishlarni olib borish mumkin;
Boshlang'ich, jo'riy va yakuniy nazorat, undan tashqari o'zini o'zi nazorat
qilish ishlarini o’tkazish
mumkin.
Ta'lim beruvchida xujjatlarda maxsus
shakllarni qo’llagan xolda turli savol o'z ichiga olgan testlarni, savol-javob
o'yinlarini tashkil etilishi, ta'lim oluvchilarni va ularning ota onalari uchun
so'rovnomalar tashkil etilishi mumkin;
Muvofiq xizmatlar yordamida ta'lim jarayonini rejalashtirish nazariy va amaliy
mashg’ulotlarini
yaratishga, referatlarni toptirish muddatini belgilash, ta'lim
oluvchilarga uy vazifasini eslatib qo'yish, mashg’ulotlarni boshqa vaqtga
ko'chirilganligini haqida ogohlantirish mumkin bo’ladi.
Masofviy ta'lim. Ta'lim beruvchi ta'lim oluvchilarga elektron kundalik vazifa
beradi. Bu istalgan yozma vazifa bo’lishi mumkin. Ta'lim oluvchi yangi hujjat
yaratishi kerak yoki ta'lim beruvchi tamonidan yaratilgan hujjat ustida ishlashi
kerak (savollarga javoblar berish, vazifalarni echish, jadvallarni to'ldirish). Ta'lim
beruvchi o'zgargan hujjatni ko'rishi mumkin, chunki unda hujjatga kirish huquqi
mavjud bo’ladi.
Bulut xizmati bilan ishlash uchun birinchi navbatda internet tarmog'iga
ulagan kompyuter kerak bo’ladi, bundan tashqari smartfon yoki planshet kabi
mobil qurilmadan ham foydalanish mumkin. Mobil qurilmalarda
hujjatlarni yaratish unchalik ham qulay emas, ammo hujjatlarga o'zgartishlar
kiritish oson hisoblanadi.
Ikkinchi navbatda esa mavjud elektron xat manzili kerak.
U
bulut
xizmatidan ro’yxatdan o’tish jarayonida yakunlash uchun zarur bo'ladi,
chunki elektron xat manziliga havolaga ega xat kelib tushadi. Bu ilovadan o'tish
orqali foydalanuvchi ro’yxatdan
o'tishini tasdiqlaydi.
Ro'yxatdan o'tish
yakunlangach, xizmatdan foydalanishni boshlash mumkin.
Ta’lim jarayonida bulut hizmatlaridan foydalanish avzalliklari quyidagilardan
iborat:
22
Dasturiy taminotga sarflangan mablag’larni tejash masalan: Offise Web Apps
texnologiyasini ishlatgan holda hujjatlar prezintatsiyalar electron jadvallar
vahokozo hujjatlar bilan ishlovchi offise texnologiyalarini sotib olmasak ham
bo’ladi.
Ko’p turdagi o’quv ishlarini online tarzda amalga oshirish mumkin. Shu
qatorda ta’lim beruvchilar tamonidan online tarzda nazorat qilishini va baxolanishi
mumkin.
Xavfsizlik. Antivirus, Antixakker xavsizlik xizmatlari bulut xizmati xodimlari
tamonidan ta’minlanadi.
Serverdagi joyining tejalishi malumotlarni saqlash bulut xizmati tamonidan
amalga oshiriladi.
Imkoniyati cheklangan insonlarning ta’limdan foydalanish imkoniyati.
Yuqoridagi ma’lumotlardan kelib chiqiladigan bulut texnologiyalarini o’qitish
jarayonida tadbiq qilish ta’lim tizimidagi istiqbolli innovatsiyalardan biri
hisoblanishi xulosa qilish mumkin.
23
XULOSA
Ushbu kurs ishining asosiy maqsadi zamonaviy bulutli texnologiyalar axborot
tarmoqlarini tashkil etish va boshqarish, xususan, kichik biznes va xususiy
tadbirkorlik uchun ko’plab imkoniyatlar yaratadi.
Masalan, ularning negizida yaratilayotgan gibrid tizimlar foydalanish
nuqtalariga ish jarayonidan uzilmagan holda, bir paytning o‘zida bir necha rejimda
ishlash imkonini beradi. Shu bilan birga, yangi texnik ishlanmalar tarmoq
ma’murlari oldida turgan tarmoqlarni boshqarish va ulardan foydalanish bilan
bog’liq ko’plab muammolarni ham hal etish.
Bulut hisoblash kuchini foydalanib, kompyuter tizimi resurslari himoya ta'sir
kamaytirish “jamoa aql” innovatsion texnologiyalar asoslangan. Antivirus
serverlari dunyodagi millionlab foydalanuvchilarning Panda antivirus
mahsulotlaridan olingan ma’lumotlardan har kuni paydo bo'lgan zararli
dasturlarning yangi turlarini avtomatik ravishda aniqlash va tasniflash uchun
foydalanadilar.
Afzalliklari:
-iste’molchilar kompuyuterlardan ishlash kuchi harakteristikalariga
qaramaydi. Kompyuterlar yuqori kuchda ishlashi uchun, katta xotira va ko’p
xajimli disklarga ega bo’lgan bo’lishlari shart emas. Chunki barcha ma’lumotlar va
hamma dasturlar bulut serverlarida saqlanadi. Katta hajmga ega bo’lgan shaxsiy
statsionar kompyuterlar, noutbuklar, netbuklar, orqali iste’molchilar bulutga
kirishlari mumkin;
-iste’molchilar uchun kompuyuterlarni ishlash sifati oshdi. Iste’molchilar
kompyuter dasturlar, fayllarni masofadan turib ishga tushirishda kam yukli
qilishlari uchun kam ilovalardan foydalanishlari kerak. Misol uchun, Panda Cloud
Antivirus -antivirus dasturi, vebservis sifatida foydalana olish mumkin. Panda
Cloud Antivirus kuchli server ma’lumotlaridagi viruslarni masofadan turib
skanerlash imkoni beradi.
24
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Mirziyoyev Sh. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy
javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. T.: 2017yil.
2. Mirziyoyev Sh. “Kitob mahsulotlarini nashr etish va tarqatish tizimini
rivojlantirish, kitob mutolaasi va kitobxonlik madaniyatini oshirish hamda targ’ib
qilish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar dasturi to‘g’risida”gi Qarori. T.: 2017-yil
3. Поздеева Г.П. Cloud Computing in education // Молодой ученый2015-№11-С. 1450-1452
4. Axmadov A, Toylaqov N, “Informatika” Toshkent 2001yil
Internet saytlari:
1. www.ziyonet.uz- O’zbekiston yagona axborot ta’lim tarmog’i
2. www.search.re.uz- O’zbekistonning axborotlarni izlab toppish haqida
ma’lumotlar
3. https://moluch.ru/archive/62/9448/технологий в образовании.
4. www.arxiv.uz-
25
Применение
облачных