Denov Tadbirkorlik va Pedogogik a Instituti Ijtimoiy-Iqtisodiy Fakul teti Filologiya O’zbek tili yo’nalish i 1-kurs 103-guruh talabasi Xoliqu lova Dilovarning Din tarixi fanida n tayyorlagan taqdimot ishi. O’zbekistonda ommaviy axborot vosita lari Reja: •Yangi axboriy texnologiyalar va zamonaviy jurn alistika. •O`zbekiston OAV va jamiyat psixologik xavfsizli gini ta`minlash muammolari. O’zbekiston OAV 4 Axboriy agentlik 680 gazeta 7 kabelli audiovizual OAV 194 jurnal 4 milliy Teleradio kompaniya 34 Teleradio studiya • Yangi axboriy texnologiyalar va ayniqsa, Internet jahon miqyo sida yangi vaziyatni yuzaga keltirdi. Jurnalistika shaxs, jamiyat va davlat o`rtasidagi sifat jihatdan yangilangan munosabatlarni ko`proq ta`sir o`tkaza boshladi. Toronto universitetining profe ssori Marshall Maklyuen tomonidan o`tgan asrning 60-yillarid ayoq obrazli tarzda ifodalangan «Global qishloq» tushunchasi reallikka aylanmoqda. Bugun butun insoniyat jamoa o`lchamig acha ixchamlashmoqda. Industrial jamiyat o`rniga, ommaviy k ommunikatsiyalar va axborotning roli beqiyos darajada oshgan . Axborot jamiyati qadam qo`ydi. • Kompyuter, uyali telefon, Internet millionlab odamlar hayotining ajralmas qismiga aylandi. Bunday kommu nikatsiya vositalari jurnalistning nafaqat doimiy yo`na lishiga, balki, uning asosiy mehnat quroliga, butun du nyo bilimlarini o`zida amujassam etgan maslahatchi, kutubxona va elektron entsiklopediyasiga aylandi. • Bugungi kunda komp`yuter va uyali telefon jurnalistg a uning qaerda bo`lishidan qat`iy nazar axborotni gaz eta, jurnal yoki radio-televideniega sanoqli daqiqalard a etkazib berish imkoniyatini yuzaga keltirdi. • Darhaqiqat bugun yuqori texnologiyalarni ijtimoiy-iqtisodiy ha yotga tadbiq etish beqiyosdir. Aynan Yangi axboriy texnologiy alar tufayli jurnalistika bir qator transnatsional hodisaga aylang an. Yuqori texnologiyalar uni erkin qilib qo`ydi. • Ilgari u yoki bu tahririyat xodimi o`z auditoriyasiga murojaat q ilishi uchun vaqt, OAV kanalining texnik imkoniyatlari va nih oyat o`z rahbariyati bilan hisoblashishiga to`g`ri kelgan bo`lsa, bugun ana shu zanjirsiz amalga oshirishi mumkin. Ilgari kishil ar u yoki bu kanal tomonidan taklif etilgan ko`rsatuvlvr progra mmasi bilan cheklangan bo`lsa, bugun siz o`z ta`bingizga mos ravishda o`z dasturingizni tuzib olishingiz mumkin. Ya`ni, yan gi informatsion texnologiyalar nafaqat jurnalistga, balki audito riyaga ham erkinlikni taqdim etdi. • Shu munosabat bilan ommaviy kommunikatsiyalar nazariyasi sohasida tani qli mutaxassis, amerikalik olim Uolter Lippmanning fikrini eslash o`rinlidir : «Siz materialni yozguningizcha erkinsiz, ammo siz uni mening qo`limga t opshirishingiz bilan sizning erkinligingiz tugab, mening erkinligim boshlan adi. endi sizning qo`lyozmangizning taqdirini men hal etaman. Xohlasam nashr etaman, xohlasam musor korzinasiga tashlab yuboraman». Bu 1922 y ilda aytilgan edi. Bu fikri bilan u o`z davri jurnalistining erkinlik chegaralar ini ifodalab bergan edi. Albatta, jurnalist materialini boshqa tahririyatga ber ishi ham mumkin edi. Lekin har qanday vaziyatda ham jurnalist yuqori lav ozimdagi shaxsning pozitsiyasi bilan hisoblashmog`i kerak edi. Bugun bun day bog`liqlik yo`qqa chiqib bormoqda • Yangi texnologiyalar bugungi kunda jurnalist va tahririyat imkoniyatlarini t englashtirib boryapti. Shuning uchun ularni to`la ma`noda hamkorlar deb b aholash mumkin. Bundan tashqari jurnalistika taraqqiyoti darajasi kichik ga zeta yoki maxalliy radio va televidenie ijodiy xodimlarining imkoniyatlarin i yiriklari bilan tenglashtirib qo`ydi. • Aynan shu va boshqa holatlar jurnalist va jurnalistikaning jami yatdagi o`rni va roli haqida yangicha fikrlashni taqozo etmoqd a. Bugun jurnalistika insoniyat taraqqiyotidagi vazifalarni hal etishdagi imkoniyatlarini tobora ko`proq namoyon etmoqda. • Sotsiologlarning ta`kidlashicha: «ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy ax borot qancha ko`p to`plansa, jamiyatning shu sohadagi taraqqi yoti shuncha tezlashadi. Jurnalistika shu sohadagi axborotlarni to`plash, qayta ishlash, sistemalashtirish va tahlil etish bilan sh ug`ullanar ekan, xulosa qilish mumkinki, jurnalistika qanchali k yuqori sifatga ega bo`lsa, o`ziga yuklangan vazifalarni to`liq bajaradi, jamiyat rivojlanish tendentsiyalarini belgilaydi va uni ng rejalarini ishlab chiqadi. OAV Axborot Siyosiy Ijtimoiy Iqtisodiy • Boshqa xarakterli tomoni shundaki, bugungi dunyoda turli yo`nalishdagi gazeta va jurnallarning miqdori sal moqli tarzda oshib bormoqda. XX asrning oxirlarida Maykl Konnif aytgan ediki, Amerika kundalik gazeta larining kuni bitdi, endilikda manzara butunlay o`zgar di». Gazetalar bugungi kunda elektron-axboriy inqilo bning boshida turibdi. • Ular iste`molchilarga mahalliy telefon abonentlari foy dalanishi mumkin bo`lgan - yangilik va tijoriy axboro tlarni tavsiya etmoqdalar. Uy komp`yuterlarida videot ekstlardan, elektron axborotlardan foydalanish imkon iyati yuzaga keldi. • Bugungi kunda an`anaviy davriy nashrlar Bilan bir qatorda Onlayn jurnalist ika samarali faoliyat ko`rsatmoqda. Rivojlangan mamlakatlarda ijtimoiy fi krni shakllantirish belgilovchi ta`sir o`tkaza oladigan yuzlab elektron gazet a va jurnallar faoliyat ko`rsatmoqda. • Bu tendentsiya bundan keyin ham kuchayib boradi. «Maykrosoft» tashkilot chisi Bill Geyts aytganidek, komp`yuter va Internet har bir kishi uchun imk on darajasida bo`ladi. Ya`ni bu texnikani olish darslik olishdan foydali va a rzon bo`lib qoladi. • Davrimiz hususiyatlaridan yana biri auditoriyaning biror muammo bo`yich a fikr-mulohaza va baholarni to`la yig`ish imkoniyati vujudga keldi. Shunin g uchun kim tezroq va samaraliroq ishlasa, o`sha xodisalar yo`nalishini bel gilay oladi va nazorat qiladi. Ikkinchi tomondan, qaysidir soha OAV nigohi dan chetda qoladigan bo`lsa, paydo bo`lgan bo`shliqning o`rnini turli xil mi sh-mishlar, to`qimalar, kinoyalar to`ldiradi. Bunday mish-mishlar tarqatishl ar bilan ham OAVlari shug`ullanishlari mumkin. Amaliyotda bunday bo`sh liqlardan chet el OAV foydalanishga va bu bo`shliqni to`ldirishga harakat q iladi. • Shu bilan birgalikda, ta`kidlash kerakki, yangi axboriy texnologiyalar bizni ng hayotimizda ijobiy rolni o`ynashi bilan birgalikda, nomaqbul kimsalar v a hattoki destruktiv xarakterdagi davlat tuzilmalarining nopok niyatlarini a malga oshirishga ham xizmat qilishi mumkin. Matbuot qanday qilib odamla r ongiga egalik qilishi allaqachondan ma`lum, bu haqda ko`plab adabiyotlar ham mavjud. Keyingi bir qancha xodisalar ham bu haqda guvohlik berib tu ribdi. • Bir hodisa turli OAV tomonidan yoki turli jurnalist tomonidan turlicha talq in etilishi mumkin. • Internetning maxsus saytlari va portallarida davlat arboblari, taniqli shaxsla r to`g`risida to`plangan turli xil pok va nopok ma`lumotlarni eslatib o`tish o `rinlidir. Yuqoridagilar OAV jamiyat hayotida qanchalik muhim o`ringa eg a ekanligi boshqaruv tizimlari va oddiy fuqarolar unga qanchalik umid qilis hlari haqida xulosa chiqarishga imkon berdai. • O`zbekiston ham bu jarayondan holi emas. • Mustaqillik e`lon qilinishi bilan jamiyat va davlat, matbuot, radio, telvideni e va axbot agentliklariga kata e`tibor qaratdi. O`tgan asr 90-yillari boshlarid a 200 atrofida davriy nashrlar mavjud bo`lsa, bugungi kunda ularning miqd ori 1000ga etdi. Jumladan, 680 gazeta, 194-jurnal, 4-milliy teleradiokompa niya, 34-teleradiostudiya, 7- kabelli audiovizual OAV, 4-axboriy agentlik. Jurnalistika maxsulotlari tobora yuqori texnologiyalarga ega bo`lib bormoq da. • Yuqorida ko`rsatilgan OAVni davlat va nodavlat OAVlari tashkil etadi. • O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida OAVlariga maxsus o`rin ajratil gan. Ularning muvoffaqiyatli va to`laqonli faoliyat ko`rsatishi uchun qonun chilik bazasi yaratilgan. Jurnalistikaning jamiyatdagi maqomini oshirish ma qsadida davlat miqyosida bir qator takdbirlar amalga oshirilgan. • 1996 yildan boshlab O`zbekiston jahon Internet tarmog`iga kirdi. 2006 yilg a kelib bu butunjahon to`ridan foydalanuvchilar esa 1mln. 150 000 kishini t ashkil etdi. • Bugungi kunda ko`plab ommaviy axborot kanallari Internetda o`z versiyala riga ega. elektron gazetalar paydo bo`ldi. Bir so`z bilan aytganda bizning OAVlarimiz butunjahon jurnalistikasi tizimiga kirib bormoqda. Hozir nafaq at bizning auditoriyamiz chet el OAVlari bilan tanisha oladilar, balki chet e l auditoriyasi ham Internet orqali bizning gazeta va jurnallarimiz bilan tani sha oladilar. Ya`ni, bunday holat jamiyatimizni yanada yorqinroq va ochiqr oq qilib bormoqda. endilikda chet el manfaatdor institutlari va doiralari biz dagi jarayonlar haqida o`zlari xulosa chiqara oladilar va o`zlari vaziyatni ol dindan ko`ra oladilar, jamiyaitimiz taraqqiyoti stsenariysini tuza oladilar. • Bularning hammasi O`zbekiston Respublikasi axborot kanallariga mas`uliy at yuklaydi. Tahririyat jamoalari OAV ta`sischilari hayotimizning og`riqli j ihatlarini o`zlari ko`tarib chiqmasalar, mavjud ziddiyatlarning xal etilishiga yordam berishga intilmasalar, buni birinchi galda opponentlarimiz amalga oshirishlari mumkinligini anglab etishlari kerak. • Kelib chiqadiki, matbuot o`z hayoti bilan, auditoriya o`z hayoti bilan yasha mokda. Matbuot jamiyatni qadrlashga intilmas ekan, uni fikrlashga undama s ekan, uning vijdoniga aylanishga harakat kilmas ekan, u hech qachon jam iyatning talabiga aylana olmaydi. • Matbuotimizning xarakterli hususiyati shundaki, ular bir xil yo`nalganligi, mazmunan bir xilligi va turli xil nomlanishiga qaramay bir tipdaligidadir. Matbuotimizni bugungi ahvoliga baho berib, u bilan u yoki bu tarzda aloqa dor bo`lgan kishi har bir jurnalistning kamchiligi uning ichida, yuragida ic hki tsenzuraning mavjudligidadir, deb ko`rsatadi. Jurnalistlarimizda qat`iyli k, shijoatni kamroq ko`ramiz. Auditoriya nafaqat hayotimizning ijobiy tom onlarini yoritayotgan, balki u yoki bu masaladagi xatoliklarni yoritayotgan j urnalistlarni qo`llab-quvvatlashi kerak. • XULOSA • Bugungi kunda OAV ni davlatimiz rahbari shaxsan o‘zi e’tibor berm oqda. Eng asosiysi, ommaviy axborot vositalari mamlakatimizda ama lga oshirilayotgan keng ko’lamli o’zgarish va yangilanish jarayonlari ni har tomonlama tahlil qilib, joylardagi ijtimoiy muammolar, xato va kamchiliklarga davlat idoralari va jamoatchilik e‘tiborini qaratmoqda, . Shavkat Mirziyeyov bo’lg’usi jurnalistlar chuqur bilim va kasb mah oratini, ona tili bilan birga chet tillarni, faol fuqarolik pozitsiyasini, ax borot-kommunikatsiya texnologiyalari, notiqlik malakasini puxta egal lashlariga alohida e‘tibor qaratishi kerakligini har safar bildirib o’tadi . Bugungi kunda OAV ni davlatimiz rahbari shaxsan o‘zi qo‘llab quv vatlamoqda. 2020-yil 27-iyun kuni nishonlanadigan Matbuot va omm aviy axborot vositalari xodimlari kuni deya e‘lon qilindi. Adabiyotlar ro`yxati: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Mirziyoyev Sh.M. Matbuot va ommaviy axborot vositalari xodimlariga. www.uza.uz 2017 yil 27-iyun. ―Tandiq bor, munosabat yo‘q. Demak hammasi to‘g‘ri ekan-da?‖- Abd ulla Aripov selektorda tashkilotlar tanqidlarga sukut saqlashi haqida gapi rdi. www.kun.uz 30.07.201 O‗zbekiston Respublikasining ―Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatl ari to‗g‗risida‖gi qonuni. /Axborot va axborotlashtirishga oid normativ-h uquqiy hujjatlar to‗plami. –T.: Adolat, 2008. O’zbekiston Respublikasining ―Ommaviy axborot vositalari to’g’risida‖ gi (yangi tahriri) qonuni. /Axborot va axborotlashtirishga oid normativ-h uquqiy hujjatlar to‗plami. –T.: Adolat, 2008. 8. To‘lqin Eshbekov. Axbo rot xizmatlari. O‘quv qo‘llanma. Toshkent-2019. www.tuit.uz www.uzedu.uz www.ziyonet.uz slaydlar.uz