Kaliy xloridni silvinit

Kaliy xloridni silvinitlardan flotatsiya usulida ajratib olish Reja: Kirish a) Mavzuning dolzarbligi b) Ishning maqsadi va vazifalari v) Ilmiyligi va amaliy ahamiyati g) Bitiruv malakaviy ishning tuzilishi va hajmi I. Bo`lim. Adabiyotlar sharhi a) Kaliy rudalarning qayta ishlanishning gallurgiya usuli b) Umumiy ma`lumotlar va himoya tadbirlari v) Iishlab chiqariladigan mahsulot, uning xususiyatlari va unga qo`shiladigan texnik ekspluatatsiya talablar g) Qurilish elementlarini tanlash va ularning izohi. d) Qonunlar, normalar va qoidalar II. Bo`lim. Olingan natijalar a) Silvinit ma`danlarni gallurgik usulda boyitish texnologiyasi b) Galurgiya usulida silvinitni qayta ishlash prinsipial sxemasi v) Kaliy xlorid texnologiyasida asosiy jarayonlar g) Eruvchan tuzlarni flotatsiya qilishning fizik-kimyoviy asoslari III. Bo`lim. Texnologik qism a) Silvinitlarni flotatsiya usulida qayta ishlash b) Kaliyli rudalarning boyitish usullari, kuydirish usuli bilan rudani boyitish v) Flotatsion galurgiya usullarini kombinatsiyalash g) Silvinit madanlarini boyitishdagi yordamchi jarayonlar, quritish va sovutish Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati 1 Kirish Qishloq xo`jalik ekinlaridan mo`l-ko`l olish garovi – ularni to`liq va yetarlicha oziqlantirishdir. O`simliklarning hayoti uchun yorug`lik, issiqlik, suv va ozuqaviy moddalar juda zarurdir. Bu shartlarnining barchasi teng qimmatli va juda keraklidir. O`simliklarning ozuqaviy moddalarga bo`lgan thtiyoji – o`simlikning turi va bu moddalarning shakllariga bog`liq bo`ladi. O`simlik tarkibiga 70 dan ortiq elementlar kiradi, lekin ularning 16 tasi hayot faoliyati uchun juda muhimdir. Chunonchi, shunday elementlar qatoriga organogen deb ataluvchi: uglerod, kislorod, vodorod va azotlar kiradi. Undan tashqari, shu qatorga fosfor, kaliy, kaltsiy, magniy va oltingugurt – kul elementlari va moltbden, mis, bor, rux, kobalt – mikroelementlar, suningdek temir va marganetslar kiradi. Xar bir element o`simlikda o`z funktsiyasini bajaradi va shuning uchun bir elementni ikkinchi element bilan almashtirish mumkin emas. Ko`m-ko`k (yashil) o`simlikka atmosferadan o`tadigan asosiy elementlar – uglerod. Kislorod va vodorod hisoblanadi. Bu uch element ulushiga o`simlik quruq ogìrligining 93,5% -ga to`g`ri keladi: ya`ni uglerod – 45%, kislorod – 42% va vodorod – 6,5 %. Kaliy (K) – o`simlikning uglevod va oqsil almashinuvida eng muhim fiziologik rol o`ynaydi, azotning ammiakli formada o`zlashtirish sharoitlarinini yaxshilaqdi. O`siklikni kaliy bilan oziqlantirish – o`simlik alohida organlarining rivojlanishi uchun kuchli omil hisoblanadi. Kaliy xo`jayra sharbatida shaker no`planisiga ivkon yaratadi, bu esa o`simlikning qishga chidamliligini oshiradi, tomir taramlarining rivojlanishi, xo`jalarning rivojlanishiga imkon beradi. Undan tashqari poyaning mustahkamligini oshishiga olib keladi va ularni yotib qolishga chdamliligini oshiradi. a) Mavzusining dolzarbligi. O`zbekiston Respublikasida mikrooìtlardan fosforli, azotli, shuningdek 2010 yil 26 avgustdan boshlab kaliyli o`gìtlar ishlab chiqarilmoqda. Lekin ilmiy asoslangan ma`lumotlarga ko`ra respublikamizning kaliyli o`gìtlarga bo`lgan 2 talabi yiliga 282 ming tashkil etadi. Hozirgi kunda faoliyat yuritayotgan markaziy osiyoda yagona bo`lgan “Dehqonobod korxonasining yiliga 200 ming tonna kaliyli o`gìtlar zavodi” unitar kaliy xlorid ishlab chqarishi hatto respublikamiz ehtiyojini qoniqtirish uchun ham yetarli emas. Suning uchun ishlab chiqarish quvvatini yana 400 ming tonnaga, ya`ni ishlab chiqarish quvvatini jami 600 ming tonnaga yetkazish shu kunning dolzarb muammolaridan biri bo`lib turibdi. Prezidenti I.A.Karimov oxirgi asarida shuni ko`rsatganlarki, jahon moliya – iqtisodiy inqiroz sharoitlarida birinchi navbatda modernizatsiyaning keyinchalik tezkor o`tkazilishi zarur bo`lib turmoqda, bundan tashqari korxonalarning texnikaviy va texnologik qayta qurollanishi va zamonaviy texnologiyalarni joriy qilish ishlarini amalga oshirish kerakdir. Bu birinchi navbatda iqtisodiyotning bazaviy sohalariga tegishlidir, ular eksportga yo`naltirilgan bo`lishi kerak va ishlab chiqarishlar lokalizatsiya qilinishi zarurdir. 2007 – yil 1 – mayda O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning «Kaliyli tuzlar Tyubegatan konining bazasida kaliyli o`gìtlarning Dehqonobod zavodini qurilishini tashkil qilish haqidagi» qarori chiqarilgan. Ushbu qarorga binoan kaliyli o`gìtlar ishlab chiqarilishi 2010 – yilda mo`ljallangan. [2] Azotli va fosforli o`gìtlarning ishlab chiqarilishi O`zbekiston Respublikasida yo`lga qo`yilgan, lekin homashyo bazasi mavjud bo`lsa ham kaliyli o`gìtlar ishlab chiqarilmayapti. 1965 – yilgacha O`zbekiston Respublikasida tuzli konlarning ikkita guruhi ochilgan: Gaurdak – Tyubegatan, Oqbosh, Cheurkalgen, Chekar, Kaypantu – Baysurxan, Kantiu, Gulgan, Qizilmazar, Baybi – ikon, Suraxan. N.P.Petrovning ma`lumotlari bo`yicha Gaurdakning galogenli farmatsiya uchta asosiy gorizantga ajratiladi: pastki angidritli, o`rta tuzli, yuqori gipsangidritli [3] Pastki gorizant galma-gal almashadigan oxaktosh va gipsangidritli qatlamlaridan iborat, tarkibida uya shaklida oltingugurt mavjud. Oltingugurtli 3 oxaktoshning qatlamlari marmarli angidritga o`tadi. Quvvati 30–35 m bo`lgan angidritlangan gorizantning yuqori qismida quvvati 3 – 5 m bo`lgan oltingugurtli toshli tuzning linzalari paydo bo`ladi. Ikkinchi gorizant tuz tarkibli bo`ladi, quvvati 300 – 350 m bir necha qatlamlarga bo`linadi. Kaliyli tuzlar bilan birgalikda toshli tuzning pastki pachkasiga qizil tuzning qatlamida joylashgan bo`ladi. Silvinitdagi KCl ning miqdori 2 – 4 dan 8 % gacha bo`lishi mumkin [4] Quvvati taxminan 24 m bo`lgan toshli tuzning kaliy tarkibli asosiy pachkasi yuqorida joylashgan ushbu pachka silvinit va karnallit – silvinit qatlamlaridan iborat, qatlamning quvvati 1,5 dan 8 m gacha, KCl ning miqdori taxminan 25 – 39 % ni tashkil etadi. Toshli tuz qatlamini ustida kaliyli tuzlarning 3 ta klassi joylashgan, quvvati 1,5 – 4 m yuqori va past navli silvinitning va toshli tuzlarning quvvati 30 m dan 100 m gacha bo`lgan qatlamlardan iborat, ayrim joylarda karnallit paydo bo`ladi KCl ning miqdori 14 – 34 % ni tashkil etadi [3] Shunday qilib, Gaurdak tumanida yuqori galogenli farmatsiyaning quvvati 700 – 800 m gacha bo`lishi mumkin tuzli garizantning quvvati 300 – 350 m ni tashkil etadi. Ushbu tektognik 35 – 40 km masofada Tyubegatan koni joylashgan [5] Tyubegatan strukturasi uchta qatlamdan iborat: Kursantam, Koragagat va assimetrik tuzilgan tyubegatanning o`zidir. Koning shimoliy sharq qismida yuzaga oxak toshlar chiqadi, ularning ustida gips angidritli qatlamlar mavjuddir. Yuqorida galogenli qatlam mavjud (300 – 350m), bu yerda kaliyli tuzlarning uchta gorizanti mavjud [3]. Janubiy – gàrb yo`nalishida tuz qatlamining quvvati oshib boradi. Xulosa qilish mumkinki, O`zbekistonda yetarli darajada silvinitning koni mavjud va uning asosida o`zimizning kaliyli o`gìtlar ishlab chiqarishni tashkil etish mumkin. Hozirgi vaqtda Respublikamizda kaliyli o`gìtlar valyutaga sotib olinadi. Shuning uchun mahalliy homashyo asosida kaliyli o`gìt ishlab chiqarish dolzarb masala bo`lib turmoqda. b) Ishning maqsad va vazifalari. 4 Quyidagilardan iborat: - ishlab chiqariladigan mahsulot, uning xususiyatlari va unga qo`yiladigan texnik – ekspluatatsion talablar: - mahsulot ishlab chiqarish uchun homashyo va materiallarni tanlash: - yillik ishlab chiqarish hajmini taminlash uchun homashyo va materiallar hisobi: - texnologik jihozlarni tanlash va ularning xarakteristikalari, tuzilishi va ishlash tartibi: - texnologik va yordamchi jihozlarning ish unumini va zaruriy sonini hisoblash: - Qurilish maydonini hisobi: - Qurilish elementlarini tanlash va ularning izohi: - Obyektning rejasi: - Loyihalangan texnologik jarayon bayoni: - Energetik hisoblar: - Asosiy apparatlar hisobi. v) Ilmiyligi va amaliy ahamiyati. Tyubegatan konidan silvinitdan kaliy o`gìtlar flotitsiya usuli bilan ishlab chiqarish texnologiyasi yaratilgan va tegishli texnologik masalalar yechilgan. Tyubegatan koni silvinitdan flotatsiya usulida kaliyli o`gìtlar ishlab chiqarish texnologik sxemasi. Tyubegatan koni silvinitni, kaliy xlorid, natriy xlorid ammiak, magniy xlorid suspenziyalari. Tyubegatan koni silvinitni, kaliyli o`gìtlar flotatsiya usulida ishlab chiqarishning optimal texnologik parametrlarini aniqlash va texnologiyani yaratish uchun tegishli ma`lumotlarni olish. g) Bitiruv malaka ishning tuzilishi va 5 hajmi. I – Bo`lim. Adabiyotlar sharhi. a) Kaliy rudalarning qayta ishlanishning gallurgiya usuli. Gallurgiya bu kimyoviy texnologiyaning bo`limi, tabiiy tuzlishi, homashyoning tarkibi va xususiyatlari hamda unda mineral tuzlar olish usullarini ishlab chiqarishlaridan iboratdir. [6] Gallurgiya sanoati uchun homashyolarning quyidagi asosiy turlari mavjud: Tabiiy tuzlar (kaliy va magniy) minerallangan suvlar, dengiz suvlarini bug`latish natijasida hosil bo`lgan tabiiy namaqoplar, tuzli kullarning namaqoplari yer osti namaqoplari [7]. Gallurgiyaning asosiy vazifalari quyidagicha: tuzli konlarning shakllanish sharoitlari, ularning minerallik tarkibi va tuzilishlarini o`rganish; tuzlar va ularning eritmalarini fizik – kimyoviy xususiyatlari: quyidagicha turli mahsulotlarni tuzli konlaridan ishlab chiqishining sanat usullarini yaratish: K2SO4, KCl, MgSO4, MgCl2, Na2SO4, NaCl, Na2CO3, bor, yod, brom va boshqa elementlarning birikmalaridir [8] Ushbu vazifalarni yechish uchun gallurgiya fizik – kimyoviy analiz usullaridan qo`llaniladi. Suv-tuzli sistemalarning eruvchanlik diogrammalaridan foydalangan holda konsentratsiyalarida o`tadigan jarayonlar o`rganiladi. Gallurgiya ishlab chiqarishni yaratish uchun xuddi shu diogrammalar qo`llaniladi. Homashyodan kompleKSli foydalanish bilan gallurgiya tafsivlanadi. Namoqoplardan natriy, magniy, kaliy xloridlari va sulfatlari ishlab chiqariladi. [9] Gallurgiya usulida silvinit rudasidan kaliy xlorid ishlab chiqarilishi erishi va alohida kristallizatsiya bilan amalga oshadi. Ushbu jarayon KCl va NaCl larning suvdagi eruvchanlik farqiga asoslangan. Eritish jarayoni 90 – 1000 C tempereturada amalga oshiriladi va keyinchalik temperetura 20 – 250 C gacha pasaytiriladi [10] Ikkala tuz bilan to`yingan eritmalarda temperatura oshishi bilan 20 – 250 C dan 90 – 1000 C gacha kaliy xlorning miqdori taxminan ikki barobar oshadi, natriy xloridning miqdori esa kamayadi. KCl va NaCl eritmalarning Ushbu xususiyati silvinitdan kaliy xlorid olish siklik jarayonida qo`llanilgan. 6 Yopiq siklda kaliy xlorid ishlab chiqarishning asosiy pogònalari: 1. Silvinitli rudani maydalash. 2. Issiq aylanma eritma bilan silvinitdan kaliy xloridni chiqarish. 3. Issiq quyqani cho`kmadan ajratish va uni tindirish tuzli va loyli shlamdan. 4. Eritma sovitilishda kaliy xlorid kristallizatsiyasi. 5. Eritmadan kaliy xlorid kristallarini ajratish va ularni quritish. 6. Eritmani qizdirish va silvinit eritishiga qaytarish. Eritilish va kristallanishi usuli bo`yicha silvinit rudalaridan kaliy xlorid ishlab chiqarishdagi ushbu texnologik sxema asos bo`lib xizmat qiladi. Jarayonning rejimlarida va texnologik sxemalarida ayrim farqlari homashyo tarkibi o`zgarish va turli konstruksiya apparatlar qo`llanilishi bilan bog`liqdir [11] Eritilish va kristallanishi usuli bilan kaliy xlorid ishlab chiqarish asosi bo`lib KCl – NaCl – H2O sistemani xususiyatlari xizmat qiladi. 25 va 1000 C larda izotermalarni solishtirish shuni ko`rsatadiki, past temperaturalarda evtonik eritma natriy xolidning miqdori oshib borgan. 1000 C da E100 evtonik eritmaning tarkibiga muvofiq sistemaning figurativ nuqtasi kaliy xlorid kristallanish maydonida bo`ladi. Demak, KCl va NaCl lar bilan to`yingan eritmasini sovitish natijasida cho`kmaga faqat KCl tushadi, KCl ning to`yingan eritmasiga qattiq NaCl kushilgan holda KCl ning bir qismi eritmadan cho`kmaga siqib chiqariladi [2]. 1000 evtonik eritma 100 dan 250 C gacha sovitilganda KCl chukmaga tushish natijasida eritmaning tarkibi o`zgaradi, uning figurativ nuqtasi kristallanish Сn – Е100 chizigi bo`yicha n gacha boradi. KCl cho`kmasini ajratgandan keyin n eritmasi 1000С gacha qizdirilsa, kaliy xlorid bilan kuchli to`yinmagan bo`ladi va natriy xlorid bilan ozgina to`yinmagan bo`ladi. Shuning uchun Ushbu issiq eritma bilan silvinitga ishlov berilsa, asosan kaliy xlorid bilan eriydi [13] Lekin bu qarama-qarshi oqimda slivinitga eritma bilan ishlov berish sharoitlariga bog`liqdir. Tarkibida deyarli kaliy xlor yuk material bilan eritma uchragan holatda kaliy xlorga nisbatan ko`proq natriy xlor eriydi, undan keyin faqat kaliy xlor eriydi va 7 shuning birga eritmadan natriy xlor cho`kmaga tushadi. Qattiq natriy xlorni ajratishdan keyin yana issiq E100 evtonik eritma olinadi va uni sovitish natijasida kaliy xlor ajralib chiqadi. Bundan siklik jarayon yordamida silvinitni KCl va NaCl ga ajratish mumkin. Silvinitdan KCl ni to`liq ajratish uchun uning siklga kiritilayotgan miqdori sirkulyatsiyada yurgan eritmaning miqdoriga muvofiq bo`lishi kerak, agarda silvinitning tarkibida 25 % KCl va 75 % NaCl dan iborat deb qabul qilinadi. [14]. Eritish va kristallanishdan keyin qattiq va suyuq fazalarning amalda olinayotgan tarkiblari yuqoridagi ko`rgan jarayonlarga nisbatan farq qiladi. Silvinit eritilishdan keyin issiq eritmaning tarkibi evtonik eritmaga nisbatan farq qiladi, eritilish usuliga ko`ra kaliy xlorid bilan uning to`yinish darajasi 90 – 96 % ni tashkil qiladi shuning uchun eritma sovitilish natijasida oldin faqat natriy xlorid kristallanadi. To`yinishga muvofiq temperaturaga erishilgandan keyin KCl ning kristallanishi boshlanadi, oldin ajralib chiqqan NaCl faol aralashishda yana erishi mumkin, lekin u KCl kristallari bilan qoplanadi va shuning uchun u erimaydi. [15] Ushbu sababga ko`ra mahsulot natriy xlorid bilan ifloslanadi. Issiq eritmani kaliy xlorid bilan to`yinish darajasi 96 % bo`lgan holda kristallanayotgan tuzda uning miqdori 99,3 % ni tashkil qiladi, 90,6% gacha to`yingan eritmadan 94,3 ga ega bo`lgan tuz hosil bo`ladi. Bu esa KCl ning issiq eritmasini mukammal to`yinish darajasiga va to`g`ri oqimli eritilishning muhim ahamiyatini ko`rsatmoqda. Bu holda eritmada mayda kristalli keyin ajratiladigan NaCl miqdori kam bo`ladi. Qarama-qarshi oqimda kaliy xlorid bilan natriy xloridni tuzsizlantirish natijasida eritmada mayda kristalli NaCl miqdori nisbatan ko`proq bo`ladi [16] Ishlab chiqarish sharoitida issiq eritmani tindirish jarayonida u ozgina sovitiladi va undan bir qancha miqdorda NaCl kristallanadi va tuzli – loyli shlamlar bilan chiqarib yuboriladi, bu yerda issiq eritmaning o`zini o`zi tozalash xodisasi paydo bo`ladi, kaliy xlorid bilan uning to`yinish darajasi oshadi [17]. Eritmani vaakumli usulda 100 dan 20 0 С gacha sovitilish natijasida nazariya bo`yicha kristallanayotgan KCl ni NaCl bilan ifloslanmasdan 12 % suv bug`latilishi mumkin. Amalda kristallanish boshlanishda ajralanayotgan natriy 8 xlorid suv bug`latilishi bilan kaliy xlorid qoplamasi bilan qoplanadi va qayta eritmaga o`ta olmaydi; shuning uchun filtrli suyuqlik NaCl bo`yicha to`yinmagan bo`ladi u asosan qattiq fazada joylashgan bo`lsa ham, KCl va NaCl bilan ifloslanmagani uchun kristallanish boshlanishda yoki undan oldin eritmaga suv – kondensat qo`shiladi [18]. Agar silvinit karnallit bilan ifloslanmagan bo`lsa eritmani sirkulyatsiyasi natijasidauning tarkibida asta – sekin magniy magniy xlorid yigila boshlaydi. Bu holda eritmani yangilash kerak, chunki magniy xlorid mavjudligida kaliy xloridning eruvchanligi kamayadi, magniy xloridning konsentratsiyasi 100 g / 100g suvdan katta bo`lganda temperaturaning kamayishi bilan kaliy xlorning to`yingan eritmalarida NaCl ning eruvchanligi kamayadi (magniy xlor yukligida oshib boradi). Bu esa kaliy xlorning ifloslanishiga olib keladi, issiq eritmani natriy xlorid bilan sovitish atijasida kaliy xlorid kristallanadi. Silvinitda 1.106 % MgCl 2 mavjud bo`lganda va eritmani sovitish jarayonida 4 % suv bug`latilishi natijasida mahsulotga 87 % KCl hosil bo`ladi, filtrli suyuqlikda MgCl2 ning konsentratsiyasi 137g / 1000g suv va 80 % konsentratsiya 213g / 1000g suv bo`lgan holda. Homashyoda KCl ning birinchi holda 90,3 % va ikkinchi holda 92 % tashkil etadi [19]. b) Umumiy ma`lumotlar va himoya tadbirlari. Qayta ishlash kompleksining ish kunlari 330 kunni tashkil qiladi. Ishlab chiqarish va yordamchi ishlab chiqarish tizimlari sutkada 3 ta smena ishlaydi, har smena 8 soatdan iborat. Qayta ishlash kompleksining shtati 701 ta xodimni tashkil etadi. Qayta ishlash kompleksining maydoni 20,16 ga tashkil etadi. Ushbu loyiha bo`yicha flotatsion texnologiya usulida qishloq xo`jaligi uchun bir yilda 200000 tonna kaliy xlorid ishlab chiqarishi mo`ljallangan. Xomashyo sifatida Qashqadaryo viloyatida joylashgan Tyubegatan koni kaliyli tuzlar homashyo sifatida qo`llaniladi. Ishlab chiqarish tizimini texnologik sxemasi quyida keltirilgan: 9 Xom rudalar Quritish Bo’lakl ash Maydala sh Suvsizlantirish Upakovka Shlamsizlantirish Ishqorsizlantirish Flotat siya Suvsizlantirish Barcha ishlab chiqarish jarayonlari narmal temperatura amalga oshiriladi, faqat quritish jarayoni yuqori temperaturada o`tadi. Ishlab chiqarish uchun homashyolar: kaliyli tuzlar rudasi, flotatsiya reagenti, vodorod xlorid kislotasi, suv tayyorlash reagentlar. Yoqilgì: Tabiiy gaz Yordamchi materiallar: kislorod atsetilen, elektrod, po`latli materiallar, dizel yoqilgìsi, benzin, smazka, upakovka uchun qoplar. Tayyor mahsulot: qishloq xo`jaligi uchun kaliy xlorid. Kaliy xlorid ishlab chiqarishdan tashqari qayta ishlash kompleksida quyidagi asosiy jihozlar mo`ljallangan; maydalagich, sterjenli tegirmon, flotatsiya mashinasi, konsentrator, gorizantal lentali filtrlash mashinasi, issiq havo pechi bilan qaytaruvchi quritgich, sovitish uchun mashina, avtomatik upakovka mashinasi, Gazli kotelkona suyuq materiallarni tashuvchi jihozlar (nasoslar) va h.k. Qurilayotgan qayta ishlash kompleksi Dehqonobod shahridan 3 km masofada joylashgan. Qurilish hududida qayta ishlash kompleksining maishiy tumani quriladi, bundan tashqari u yerda boshqa aholi yo`qdir. Shuning uchun qayta ishlash kompleksining atrof muhiti mehnat xavfsizligi va gigenaga ta`sir qilmaydi. Qayta ishlash kompleksini maydonining shakli to`g`ri burchakdir. Maydon 20,16 ga yerni egallaydi. Qurilmalar o`rnatiladigan yuzalarning belgilari qayta 10 ishlash kompleksining boshqa yerlar va yo`llar belgilari to`g`ri keladi. Qayta ishlash kompleksining maydoni joyida tayyorlanadi, tuproqni olib kelish yoki olib ketish kerak bo`lmaydi. Qayta ishlash kompleksi maydonida yomgìr oqavalari yigich orqali qumlarni cho`ktirish yigichga yuboriladi va undan keyin zavoddan tashqarida joylashgan shimoliy – gàrb burchakning pastki qismiga jo`natiladi. Bosh reja komponovkasida quyidagi qoidalarga rioya qilingan: - texnologik jarayonning ketma – ketligini va texnologiyaning qisqa muddat aloqasini taminlanishi natijasida qurilishi provodlarning uzunligi maksimal darajada qisqaradi; - binolar va qurilmalar komponovkasi to`liq darajada quyidagi sharoitlar bilan aniqlanadi: yongìnga va portlashga qarshi himoya, meditsina yordamchi va h.z. Zavodning relefi bo`yicha maydonning tekislangandan keyin uning joylashishi juda tekis bo`lishi mo`ljallangan, shu munosabat bilan vertikal bo`yicha tekis qiyalik bilan aniqlanadi. Qayta ishlash kompleksining o`tishlari tegishli normalar bilan loyihalanadi maydonda ko`chalarning 3 ta kategoriyasi mo`ljallangan, asosiy yo`llarning eni 10 m (ko`cha qoplamasining eni 8,0 m) va 6 m (qoplamaning eni 4,0 m) kichik ko`chaning eni 4 m (ko`cha qalinligining eni 3,0 m) Asosiy ko`chaning aylanish radiusi 12 m, yordamchi ko`chaning 9 m, kichik ko`chaniqi 7 m, sexlararo 1 – 3 m. Vertikal qiyalanish odatda 0,3 % katta bo`lib loyihalanganda, suv olib chiqish uchun gorizantal qiyali 2 % ni tashkil etadi. Bosh reja komponovkasi xavfsizlik masofasi, yorqinlashtirish vitilatsiyalari loyihaviy normalarga binoan bajariladi. Yordamchi binolardan qayta ishlash kompleksi maydonida quyidagilar joylashgan: filtratsiya sexining maishiy korpusi, ishchilarga qulayligi uchun 150 m servisli radius bilan avtotamirlanish sexining maishiy korpusi. Bundan tashqari barcha korpusning personalini gigiyenik talablarini ko`niktirish uchun ayrim ishlab chiqarish binolarida yordamchi xonalar sifatida yuzlanish xona va tualetlar mo`ljallangan. 11 Qayta ishlash kompleksi hududida oshxona medpunkt va boshqa qurilmalar ko`rilmoqda. Qayta ishlash kompleksida qo`llanilayotgan barcha materiallar va homashyolar orasida insonga vodorod xlorid kislotasi korrozion ta`sir ko`rsatadi, boshqa materiallar bevosita zarar keltirmaydilar. Ishlab chiqarish jarayonida flotatsiya reagentlari vodorod xlorid kislotasi yordamida tayyorlanadi, ushbu kislotaning sarfi 16,2 tonnani tashkil etadi. Ishlab chiqarish jarayonida ko`piklash, maydalash, quritish va upakovka bo`limlari chang hosil qiladi. Bu esa operatorga ma`lum miqdorda ta`sir ko`rsatadi. Qaytarma quritgich yuqori temperaturada ishlaydi, u insonni kuydirishi mumkin. Maydalagich sterjenli tegirmon, qaytarma quritgichlar shovqin chiqaradi va bu insonning sog`ligiga salbiy ta`sir ko`rsatishi mumkin. Yoqilgì sifatida ishlatiladigan tabiiy gaz, atsetilen va kislorodlar portlashga olib kelishi mumkin, Bu esa ham inson sog`ligiga salbiy ta`sir ko`rsatishi mumkin. 1. Ushbu loyihaning bosh rejasi yongìnga, portlashga Qarshi va xavfsiz normalari va qoidalariga muvofiq ishlab chiqilgan. Markazlash asosida texnologik jarayonlar bo`yicha jihozlar o`rnatilgan, o`xshash jihozlarga nisbatan markazlashgan holda o`rnatiladi. Xavfsiz boshqarish va ishlab chiqarish qulayligi uchun bu foydalidir. 2. Yongìnga qarshi normalariga binoan binolarning o`tga chidamlilik darajasi II. Qurilmalarning konstruksiyalari temirbiton minoralar karkos va ramkalardan bajariladi. Binolar materiallari yongìnga va portlashga qarshi talabalarga javob beradi. 3. Markaziy boshqarish va avtomatik yongìnga qarshi signalizatsiya mo`ljallangan. Bosh qurilma SPU da o`rnatiladi. Ishlab chiqarish qurilmalari uchun tuman signalizatsiyalari mo`ljallangan emas. Turli tumanlarda turli sharoitlarda kelib chiqqan talablarga ko`ra detektorlar mo`ljallangan, tutun va yoqilgì gazsimon moddalarga reaksiya qiladigan yongìnga qarshi telefonlarga, radio, signalizatsiya knopkalari o`rnatilgan. Guruhli sistema mo`ljallangan emas, 12 qayta ishlash kompleksning maydonida yongìn signalizatsiya noavtomatik va avtomatik signalizator orqali ishlaydi. Temperatura oshishi va tutun paydo bo`lishini nazoratli avtomatik signalizatsiya o`tkazadi. 4. Qayta ishlash kompleksining maydonida yo`llarida va ma`lum zavod xonalarida yongìnga qarshi quvurmalar va yongìn gidrantlari mo`ljallangan, hamda binolarning yongìnga qarshi normalariga binoan ma`lum miqdorda kimyoviy olov o`chirgichlar mo`ljallangan. Qayta ishlash kompleksida yongìn deposi mo`ljallangan. 3.1.5. Changdan himoya. 1. Inson sog`ligiga changning salbiy ta`sirini yo`qotish uchun homashyo bilan taminlanishi sistema va materiallarning transportirovka sistemalari ochiq havoda ramkali konstruksiya bilan joylashtiriladi. 2. Zararli moddalarning yigìlishiga yo`l qo`ymaslik maqsadida tegishli normalarga muvofiq ishlab chiqarish xonalarida ishonchli ventiyatsion sistemasi loyihalanadi. Ko`p miqdorda chang hosil bo`ladigan sexlarda ventilyatsiya va changsizlantirish jarayonidan keyin xavo atmosferasiga chiqarib yuboriladi. 3. Ishlab chiqilgan jarayonida himoya boshqarish, texnologik operatsiya intizomlari kuchayadi. Ko`p chang hosil bo`ladigan joylarda xodimlar changdan himoya qiladigan vositalari bilan yurishi kerak. 3.1.6. Karroziyadan himoya 1. Xom rudalar, ishlab chiqarish jarayonining oraliq mahsuloti, tayyor mahsulotning xlorli ionlari binolar, qurilmalar, jihozlar va materiallarga karrozion ta`sir ko`rsatadi. Material tanlash va jihozlar himoyasiga loyihalanishda zarur bo`lgan choralar mo`ljallangan. 2. Eritilishga qo`llaniladigan vodorod xlorid kislotasi sisterna bilan transportirovka qilinadi. Insonni korrozion suyuqlik (vodorod xlorid kislotasi) kuydirishdan himoya qilish kerak. Vodorod xlorid kislota kislota korrozion xususiyatga ega, oddiy metall bilan reaksiyaga kirishadi va tola bilan korroziya paydo bo`ladi, shu munosabat bilan binolar, quvurmalari va quvurmalarni materiallari shishaplastdan bajarilgan. Ftor plastmassa podkladka bilan transportli 13 va tushiruvchi nasos sifatida sentrifuga tanlangan. Vodorod xlorid kislotasi saqlagich yopiq aylanma bo`lib mo`ljallangan, yuqorisida nafas oluvchi tom, quvurmalar havo bilan zichlovli material orqali kontaktda bo`ladi, vodorod xlorid kislotaning mumkin bo`lmagan miqdorda bug`lar atmosferaga chiqolmaydi. Vodorod xlorid kislotaning sathini bilish uchun sathini ko`rsatadigan priborlar o`rnatilgan. Detal, kuvurmalar va vodorod xlorid kislotaning kontaktli qismlarida noushlar mo`ljallangan. Saqlagichlar alohida joyda o`rnatiladi, yongìnga qarshi damba va pol ushbu joylarda vodorod xlorid kislotadan himoya qoidalari, yongìnga qarshi damba yonmaydigan metallardan qurilgan va joylashgan mahsulotning statik bosimiga chidaydilar. Saqlagichning asosida kislotadan himoya mo`ljallangan. Saqlash hududida quyoshdan himoya qilish uchun maxsus neveslar o`rnatiladi, tez yordam berish uchun vanna, yuvgich. Saqlash hududining tashqarisida tez yordam berish uchun dush va h.k. lar o`rnatilgan. Kislotani neytrallash uchun sotib olingan bochkali ishqorlar saqlagich hududida saqlanadi. Reagnetlar tayyorlash xonasida yuvgich verezervuar saqlagichlar o`rnatiladi natriy bikarbonat uchun, xodimlar himoya qiladigan qo`lqoblar va boshqa himoya vositalarida yurishi kerak. Vodorod xlorid kislota insonga sochilishi xolatida, tezligi katta miqdordagi suv bilan yuvish kerak. Vodorod xlorid kislota insonga sochilishi xolatida, tezda katta miqdordagi suv bilan yuvish kerak, undan natriy bikarbonatning 0,5 % li eritmasi bilan yuvish kerak. Agar kislota ko`zga sachrasa, tezda katta miqdorda suv bilan yuvish kerak va xodimni medpunktga jo`natish kerak. Zarur bo`lgan joylarda ko`zni yuvish uchun quvurmalar o`rnatiladi. Bundan tashqari reagentlar tayyorlash xonasida natriy bikarbonatning rezervuar – saqlagichi o`rnatiladi. v) Ishlab chiqariladigan mahsulot, uning xususiyatlari va unga qo`yiladigan texnik – ekspluatatsion talablar. 14 Kaliy xlorid KCl kubli panjara bilan (a = 0,629 nm, z = 4 Fm3m guruh) rangsiz kristall; 2980 C va 1,95 Mpa da Cs Cs o`xshash kubli modifikatsiya hosil bo`ladi. Qaynash temperaturasi 15000 C zichligi 1,989 g/sm3; C0r = 51,30 Dj () Ushbu BMI xomashyo materiallar quyidagilardan iborat: Tyubegatan konining silvinit, flotoreagentlar, boshlangìch suv, tabiiy gaz, dizellar, benzin, smazka va qoplar. Obyektning elektr taminlanishi 6 kv li I va II shinalar bilan taminlanadi qurilayotgan PS 110/35/6 kv bilan. Boshlangìch (xom) rudani kimyoviy tarkibi quyidagicha (%): KCl – 31,93; NaCl – 64,46; MgCl2 - <0,35; CaSO4 - <1,26;e. к - < 2,0. Ushbu qayta ishlash kompleksida quyidagi boyitish reagentlar qo`llaniladi: depressor (SL – 1), yigùvchi (amin С16 ва С18), ko`p hosil qiluvchi (gligal efiri yoki oksal), apolyarli (katalitik gazoyl,) flokulyant (ПАА 23 – 17 млн а.е.т.molekular massasi bilan), chang bosuvchi (industrial moy U – 40), vodorod xlorid kislota (30 %). Boshlangìch suv Pachkamar suv omboridan 669,97 m3/d hajmida olinadi. Maishiy va ishlab chiqarish suvlarini tozalash kerak, chunki boshlangìch suvning tarkibida ko`p miqdorda tuzlar mavjud. Maishiy va ishlab chiqarish yoqilgì sifatida tibbiy gaz qo`llaniladi. Ishning normal rejimi xolatida tabiiy gazning istemoli 1030 st.m3 /g tashkil qiladi (gazning yillik sarfi 4,8*106 tashkil qiladi, chiqish bosmi 0,6 Mpa). Bu ishda yirik donali flotatsion texnologiya qo`llaniladi. Flotatsiya jarayoniga kirayotgan xom rudalarning o`lchami 1 mm ni tashkil qiladi. Flotatsiya jarayoniga xom rudalarning bo`laklash, maydalash, klassifikatsiyasi va shlamsizlantirishdan keyin kelib tushadi. Flotatsiya jarayoni uchun asosiy flotatsiya va uch karra qayta tozalanishi qo`llaniladi. Asosiy flotatsiya ko`pik mahsulotni klassifikatsiyasidan panjara osti mahsulot birinchi qayta tozalanishi qo`llaniladi. Asosiy flotatsiya ko`pik mahsulotni klassifikatsiyasidan panjara osti mahsulot birinchi qayta tozalanishga beriladi, 15 panjara osti mahsulot esa va qayta tozalanishning ko`pik mahsulot III aralashtiriladi va dastlabki kaliy xlor hosil bo`ladi. Suv bilan shlamsizlantirishdan keyin dastlabki kaliy xlor konsentratga aylanadi. Konsentrat lentali konveyer bilan barabanli sovitgichga beriladi sovitilish uchun, shuning bilan bir vaqtda ushbu sovitgichning kirishida chang ham bo`lishi va tayyor mahsulotni yopishqoqligi bo`lmasligi uchun chang bosuvchi va yopishqoqlikga qarshi moddalar qo`shiladi. Sovitilish uchun tutun tortuvchi yordamida mahsulotning temperaturasi 80 – 1000 C dan 400 С gacha pasayadi. Sovitilishdan keyin kaliy xlorid mahsuloti lentali konveyer bilan upakovka bo`limining tayyor mahsulot bunkeriga beriladi. Upakovka mashina (XW 0801 A/B) sifatida 1 ta ishchi va 1 ta zaxirali qo`llaniladi. Quritilish va sovitilishdan keyin kaliy xlorid mahsulot upakovka №1 (V 0801 A) bunkeri ostida joylashgan №1 (XW 0801 A) upakovka mashinasiga yuboriladi yoki yuk tashuvchi (M 1601) bilan upakovka №2 (V 0801 B) bunkerini ostida joylashgan upakovka №2 (XW 0801 B) mashinasiga jo`natiladi. Avtomatik shtabel joylashtiruvchi yordamida qoplar upakovka qilingan tayyor mahsulot 2 t ogìrlik bilan shtabel tayyorlanadi. Undan keyin vilokli yuklovchi (L 0803 A/B) qoplar tayyor mahsulot omboriga joylashtiriladi. Shtabel joylashtirish uchun 1 ta ishchi va zaxirali mo`ljallangan. Changni bosish uchun yengli chang ushlovchi mo`ljallangan. Lentali konvyeyyerning yuk tushirish va upakovka joyida vakum hisobiga yengli filtr ishlaydi. Filtrda ushlangan chang tayyor mahsulot sifatida qaytariladi. Upakovka uchun siqilgan havo zavodning kamperessor stansiyasidan keladi. Ushbu B.M.I. qurilish qismini loyihalash hajmi quyidagi sanoat qurilmalaridan iborat: xom rudalar bunkeri bilan xom rudalar ombori lentali konveyer N1 – N6 maydalash stansiyasi maydalangan rudalarning bunkeri ishlab chiqarish korpusi quritish bo`limii sovitish tuguni tayyor mahsulot ombori bilan upakovka bo`limi shlamlar quyiqlashtirgichi filtratning rezirvari dumbalar quyiqlashtirgichi avariyali basseyn filtratsiya korpusi hamda ishlab chiqarish 16 yordamchi qurilmalar VOS, kompressorlar xonasi, katellar xonasi, aylanma filtratning nasoslar xonasi, avtotamirlash sexi, moy ombori kompleKSli ombor, kompressorlar xonasi, tamirlar sexlarning bloki, GRP, podstansiya ПТ N2, yoqì bilan taminlash stansiyasi operator xonasi, SZL, yongìn deposi va maishiy servisli qurilmalar – mamuriy korpus, oshxona, maishiy korpus va x.k. Ushbu loyihaning asosiy sanoat binolari quyidagilardan iborat: tayyor mahsulot ombori bilan upakovka bo`limi, maydalash stansiyasi, maydalangan rudalarning bunkeri, ishlab chiqarish korpusi, filtratsiya sexi va katellar bo`limii. Bu binolar romli va qator kirkisli temir beton konstruksiyalaridan bajarilgan. Yordamchi ishlab chiqarish qurilmalar quyidagilardan iborat: quritish bo`limii, sovitish bo`limii, sovitish tugini. Lentali konveyer N1 – N6 shlamlar quyuqlashtirgichi, dumbalar quyuqlashtirgichi, suv tayyorlash qurilmasi, kompressorlar xonasi, yongìn deposi. Bu binolar monomit romli va qatorli karkazli temir beton konstruksiyalaridan bajarilgan: xom rudalar bunkeri bilan xom rudalar ombori, kompleks ombor, tamirlash sexlarining bloki va avtomirlash sexlar qatorli karkasli temir beton konstruksiyalaridan bajarilgan: VOTS, aylanma filtratning nasoslar xonasi, operator xonasi bilan yoqilgì stansiya, mamuriy korpus, oshxona, maishiy, SZL, moy omborlar gìsht beton konstruksiyalaridan bajarilgan. Ushbu B.M.I. bo`yicha qurilish maydoniga yaqin joyida maishiy servis 0 rayon qurilgan. Shu munosabat bilan ishlab chiqarishga zaruriyat bo`lgan zavod hududida faqat maishiy servis qurilmalari joylashgan bo`ladi. Personalning umumiy soni 701 kishini tashkil qiladi. Oshxona maishiy korpus (dush, kir yuvish xonasi va h.k.) maishiy xonalar 3 ta joyda joylashgan bo`ladi, betongishtli konstruksiyasi 150, 102 va 40 kishidan iboat bo`lgan personalga xizmat qiladi. Har bir qavatning balandligi 3,3 m tashkil etadi. Oshxona bu ramkali konstruksiyaga ega bo`lgan bino, qavat balandligi 4,2 m, qurilish maydoni 796 m2 112 ta joy mo`ljallangan. Betongìshtli konstruksiya bilan 1 ta mamuriy korpus 1 ta yer osti 3 ta yer usti qavatlardan iborat, qavatlarning balandligi 3,6 m, yer osti kanalining qurilishi maydoni 730, yer usti kanallarining 17 maydoni 2240 m2 mamuriy korpus tarkibida medpunkt, tyelefonli kommutator xonasi, majlislar xonasi va kabinetlar mo`ljallangan. g) Qurilish elementlarini tanlash va ularning izohi. Asos va fundament. Ushbu mavzu uchun hozircha muhandis – geologiya qidiruv ishlari mavjud bo`lmagani uchun, zavod joylashgan tuman haqida olingan ma`lumotga binoan yer yuzasidagi tuproq loydan iborat deb hisoblaymiz. Loyli asosning tashish imkoniyatining tavsifiy qiymatini vaqtincha f ak=150k Pa deb hisoblaymiz. Tayyor mahsulot ombori bilan upakovka bo`limi, maydalash stansiyasi, maydalangan rudalar bunkeri, ishlab chiqarish korpusi, filtratsiya sexi, katellar xonasi, quritish bo`limi, sovitish stansiyasi, lentali konver, N1 – N6, shlamlar quyuqlashtirgichi, dumbalar quyuqlashtirgichi, kompressorlar xonasi, yongìn deposi, xom rudalar bunkeri bilan xom rudalar ombori, kompleKSli ombor, tamirlash sexlar bloki, aftotamirlash qurilmalari uchun alohida turadigan temir betonli fundament qo`llaniladi yoki temir betonli fundament qo`llaniladi yoki temir betonli lentali fundament: VOTS, aylanma filtratning nasoslar xonasi, operator xonasi bilan yoqilgì stansiyasi, mamuriy korpusi oshxona, maishiy korpus, SZL va moy ombori qurilmalari uchun lentali fundament quriladi. Zavod binolarini fundamenti sifatida tabiiy asos qo`llaniladi. Zaruriyat bo`lgan holda lokal masshtabda suniy qayta ishlangan asoslar qo`llanishi mumkin. Katta yuklamalar bilan asosiy sanoat binolarining fundamentlari uchun tayanch qatlami sifatida ikkinchi yoki uchinchi pogòna IGE qo`llaniladi. Sanoat yordamchi kam yuklama bilan sanoat binolar uchun birinchi darajali IGE qo`llaniladi. Fundamentlarning chuqurligi 1,5 mm dan kam emas deb qabul qilingan. Korroziyaga qarshi tadbirlar. Beton va temirbeton konstruksiyalarida joylashgan armaturada uchastkadagi asosning tuproqlari kam va o`rta korrozion ta`sir qiladi. Metall konstruksiyalarga ular o`rta va kuchli ta`sir ko`rsatadilar. Shuning uchun beton sifatida 0,000 ostida sulfatga chidamli sement qo`llaniladi: armirlanmagan betondan tayyorlangan fundamentning mustahkamligi C25 dan past bo`lishi kerak emas, temirbetonning mustahkamligi C30 ni tashkil qiladi, 18 beton uchun sementning minimal sarfi 300 kg/m3 tashkil etadi, suv va sementning maksimal nisbati 0,5 CI maksimal miqdori (sement sarfidan foiz) 0,10 tashkil etadi. Asos va fundamentlarning korroziyadan himoyalash. Fundamentlarning pastki yuzasidagi korroziyaga qarshi konstruksiyalar: - fundamentlarning pastidan strukturasi buzilgan tuproqlarni olib tashlash, tayanch qatlamga qarshi 100 mm; - galka va asfoltdan 100 mm qalinlikda qatlam o`rnatish; - issiq asfoltning bir qatlami; - tamirlanmagan 100 mm beton. Fundamentning tepa va yon boshi yuzalaridagi korroziyaga qarshi konstruksiyalar; - bir marta tuproqli bo`yoqni o`tkazish: - ikkita qatlam issiq asfogat o`tkazish. Fundamentli balkalar ostida va fundamentlar yon yuzalarida (shu jumladan fundamentli balkalar ustidagi devorning yon yuzalari): - bir marta tuproqli bakni o`tkazish; - ikkita qatlam issiq asfogat o`tkazish. Yer usti konstruksiyalar butun yuasini korrozion suyuqliklardan: - buzilgan struktura va suv bilan shimirilgan asos tuproqlarini olib tashlash, kul qazilgan joylarga qayta kam o`tkazuvchiligi va uni 300 mm qalinlikda zichlash, zichlash koefitsienti 0,94; galka yoki shebenka asfolt bilan 120 mm qalinlikda o`rnatish; - 120 mm qalinlikda С30 klassdagi betonni quyish va tekislash; - Tekislash uchun nisbatan 1:2, qalinligi 20 mm bo`lgan kumsementli eritma qo`llash; - Izolyatsiya qatlami sifatida SBS turidagi qalinligi 4 mm bo`lgan rulonli material qo`llash; - qalinligi 40 mm bo`lgan qum sementli eritma va asfoltni o`rnatish. Oddiy betun yuzaning yer usti konstruksiyalari: 19 - buzilgan struktura va suv bilan shimirilgan asos tuproqlarini olib tashlash, ko`p qazilgan joylarga qayta kam o`tkazuvchanli tuproq solish va uni 300 mm qalinlikda, zichlash koeffitsienti 0,94; - golka yoki shebenka asfolt bilan 1200 mm qalinlikda o`rnatish; - 120 mm qalinlikda С30 klassdagi betonni quyish va tekislash; - sementli qatlamning bir qatlami (qurilish kley bilan); - tekislash uchun nisbati 1:2, qalinligi 200 mm bo`lgan qumsementli eritma qo`llash. Suvuruvchan plitaning korroziyaga qarshi konstruksiyalari: - bo`lingan struktura va suv bilan shimirilgan asos tuproqlarini olib tashlash, ko`p qazilgan joylarga qayta kam o`tkazuvchanli tuproq solish va uni 300 mm qalinlikda zichlash, zichlash koeffitsiyenti 0,94. eni 1800 mm tashkil etadi; tashki ko`ndalang qiyasi 5 %; - golka yoki shebenka asfolt bilan 1200 mm qalinlikda o`rnatilishi, eni 1500 mm; - eni 1500 mm qalinligi 60 mm bo`lgan С20 klassdagi beton tayyorlash; ena 10 mm bo`lgan kengayish va qisqarish choklarini har 10 metrdan mo`ljallash; devor bo`yicha bo`ylama yo`nalishda eni 10 mm bo`lgan deformatsiya choklarini mo`ljallash; barcha choklar qurilish neftli, bitusli qumli eritmalar qo`yiladi; - 1:2,5 qalinligi 200 mm bo`lgan konsentratli eritma yordamida tekisldash va zichlash; eni 10 mm bo`lgan kengayish va qisqarish choklarini har 10 metrdan mo`ljallash; devor bo`yicha bo`ylama; - yo`nalishda eni 10 mm bo`lgan deformatsiya choklarini mo`ljallash; barcha choklar qurilish neftli, bitumli qumli eritmalar qo`yiladi; Kanallarning korroziyaga qarshi konstruksiyalari: - buzilgan struktura va suv bilan shimirilgan asos tuproqlarning olib tashlash, ko`p qazilgan joylarga qayta kam o`tkazuvchanli tuproq solish va uni 300 mm qalinlikda, zichlash koeffitsienti 0,94; - golka yoki shebenka asfolt bilan 1200 mm qalinlikda o`rnatish; 20 - qalinligi 1200 bo`lgan klass С30 betoni bir vaqtda qo`yiladi va tekislanadi, bo`ylama yo`nalishi bo`yicha har metrdan kengayish va qisqarish choklari mo`ljallangan; - ichki qismida po`latga varaqa qo`yilishi mo`ljallangan, kanalning barcha uzunligi bo`yicha qalinligi 4 mm; - boshida po`latli varaqada zangni olib tashlash kerak, darajasi SA2 yoki St3 bo`lishi kerak; 2 marta temir oksidli qizil korroziyaga qarshi b``yoqni o`tkazish; har safar 40 m km; 3 marta metal korroziyaga qarshi PSQ buyoqni o`tkazish, har safar 40 m km, bo`yoqning umumiy qalinligi 200 m km tashkil qiladi. Shovqin va vibritsiyaga qarshi tadbirlar. Ushbu loyihada maydalash stansiyasi, ishlab chiqarish korpusdagi maydalash bo`limlarida qattiq shovqin bo`lganligi uchun shovqindan izolyatsiya qilingan navbatchi xonalar mo`ljallangan. Ishlab chiqarish korpusga vibratsiyaning ta`sirini kamaytirish uchun tegirmon, maydalagich, groxot elaklari bosh konstruksiyasidan alohida o`rnatilgan. d) Qonunlar, normalar va qoidalar. Ushbu loyihada mehnat xavfsizligi va gigiyenasi O`zbyekiston Respublikasining tegishli qonunlariga binoan loyihalanayapti va boshqarilmoqda. G50016 – 2006 «qurilmalar loyihalashini yongìnga qarshi qoidalari» GB12801 – 91 «ishlab chiqarish jarayonida xavfsizlik va gigiyenani umumiy normalari» GB5083 – 1999 “ishlab chiqarish jarayonida xavfsizlik va gigiyenasi loyihalash bo`yicha umumiy instruksiya” GB50116 – 98 “Yongìnlarning avtomatik signalizatsiyasini loyihaviy qoidalari” GB50187 – 93 “Sanoat korxonalarining bosh rejasini loyihaviy qoidalari” GBZ1 – 2002 - “Sanoat korxonalarining loyihaviy sanitar qoidalari” GB156003 – 95 “Odatdagi kimyoviy xavfli moddolarning saqlashning umumiy qoidalari” GB50160 – 92 “Neftkimyosi korxonalarining yongìnga qarshi loyihalash qoidalari” (1992 – yil versiyasi). 21 SH047 – 63 “Neft kimyo sanoat korxonalarining kasbiy xavfsizlik va gigiyenalarini loyihaviy qoidalari” GB50058 – 92 “Portlashga va yongìnga qarshi sharoitlarga elektrqurilmalarni loyihalash bo`yicha instruksiya” GB12158 – 2006 “Statik elektr avariyasidan himoya qilishni umumiy qoidalari” SH3033 – 2001 “Sanoat korxonalarining yoriqlashtirish loyihalash bo`yicha instruksiya” GB50034 – 2004 “Sanoat korxonalarining yoriqlashtirish loyihalash bo`yicha instruksiya” GB50058 – 92 “Portlashga va yongìga qarshi sharoitlarda elektr qurilmalarini loyihalash bo`yicha instruksiya” GB2894 – 1996 “Xavfsizlik belgilari” GB16179 – 1996 “Xavfsizlik belgilarini qo`llash bo`yicha instruksiya” GB40533 – 93 “Sanoat uimosi uchun fiksatsiyalangan perellarning xavfsiz texnologik sharoitlari” GB40534 – 83 “Issiqlik taminlash, ventilyasiya, konditsionlashlarning loyihaviy qoidalari” GB50057 – 94 “Chaqmoqdan himoya qilish qurilmani loyihalash bo`yicha instruksiya” (2000 yil versiyasi) GB13955 – 2005 “Elektr yo`qolish protektorining o`rnatilishi va harakati” GB5817 – 86 “Sanoat zarari bo`yicha ishlab chiqarish jarayonida changning kategoriyasini ajratish” GBT4200 – 1997 “Yuqori temperatura sharoitida ish kategoriyasi” GB12348 – 90 “Sanoat korxonalari maydonlariga shovqin normasi” GBJ87 – 85 “Sanoat korxonalarining shovqin boshqarish bo`yicha loyihalash instruksiyasi” HG/T23001 – 92 «Kimyoviy sanoat korxonalarini xavfsiz boshqarish bo`yicha ish normalari» 22 HG20571 – 95 “Kimyoviy sanoat korxonalarini va xavfsizlik gigiyenasini loyihaviy qoidalari” HG/T20649 – 1998 “Kimyoviy sanoat korxonalarining bosh reja transportini loyihaviy qoidalari” GB50046 – 95 “Sanoat korxonalarini korroziyadan himoya qilishning loyihaviy qoidalari” GeB 2894 – 1996 “Xavfsizlik belgilari” GeB 16179 – 1996 “Xavfsizlik belgilarini qo`llash bo`yicha instruksiya” GeB 4053,3 – 93 “Sanoat himoyasi uchun fiksatsiyalangan perilalarning xavfsiz texnologik sharoitlari” GeB 4053,4 – 83 “Issiqlik taminlash ventilyatsiya, konditslanishlarning loyihaviy qoidalari” Ge 50057 – 94 “Chaqmoqdan himoya qilish qurilmani loyihalash bo`yicha instruksiya” (200 yil versiyasi) GeB 13955 – 2005 “Elektr yo`qolish protektorining o`rnatilish va harakati” GeB 5817 – 86 “Sanoat zarari bo`yicha ishlab chiqish jarayonida changning kategoriyasini ajratish” GeB/T 4200 – 1997 “Yuqori temperaturada sharoitida ish kategoriyasi” GeB 12348 – 90 “Sanoat korxonalari maydonlarida shovqin normasi” GeBJ 87 – 85 “Sanoat korxonalarining shovqini boshqarish bo`yicha loyihalash instruksiyasi” HGe/T 23001 – 92 “Kimyoviy sanoat korxonalarini xavfsiz boshqarish bo`yicha ish normalari” He 20571 – 95 “Kimyoviy sanoat korxonalarini xavfsizlik va gigiyenasini loyihaviy qoidalari” HGe/T 20649 – 1998 “Kimyoviy sanoat korxonalarining bosh rejasi transportini loyihaviy qoidalari” GeB 54046 – 95 “Sanoat korxonalarini korroziyadan himoya qilishining” 23 II Bo`lim. Olingan natijalar a) Silvinit madanlari gallurgik usulda boyitish texnologiyasi Agar erish 100°С da izotermik holatda olib borilsa С1 nuqtada NaCl ning to`yinish chizigida yotadi va shu bilan NaCl ni madandan erishi tuganydi. X nuqtada sistema suyuq faza va erimagan NaCl dan iborat. Suyuq fazaning tarkibini kannada Ах qurib (NaCl ning kristallanish nuri) va uni КЕ chizigìni kesguncha davom ettirib у nuqtani aniqlaymiz. Shunday qilib suyuq fazaga modanni yana qo`shib borilsa madandan KCl eriydi. NaCl erimagan holda qoladi. Suyuq fazaning figurativ nuqtasi С1 УЕ egri chizigi bo`ylab suriladi. Bunda erish davomida suyuq fazada NaCl miqdorining kamayishi faqatgina ogìrlik qism konsentratsiyasi kattaligi bo`yicha emas (С1 УЕ egri chizigi hamma joyda manfiy qiyalikda bo`lgani uchun) balki hisobda suv miqdorining o`zgarmay qolishi bunda KCl, NaCl ni kristallga aylantiradi. С1 В nur С1 eritmaning KCl bilan aralashish С1 У1 У2 uchastkasi NaCl ni tanlanish ichki sohasiga kiradi. Shunga binoan С1 eritma KCl ning qo`shilishi NaCl ning kristallanishiga olib keladi. Kristallanayotgan NaCl ni eritmadan ajratib olishda galit donachalari o`smaydi, balki tuzli yupqa dispersli faza hosil bo`ladi. Shunday qilib silvinit madanidan KCl ni eritish tuzli dispers faza hosil bo`lishi bilan olib boriladi va uning miqdori madanning erish nuri С0 С1 uchastkada qanchalik kichik bo`lsa shunchalik ko`p bo`ladi. Silvinit madanini eritishda tuzli shlam hosil bo`lishi maqsadga muvofiq emas va tuzlarni erish kinetikasi bilan aniqlanadi. Suvsiz tuzning figurativ nuqtasi cheksizlikda bo`ladi. Bu holatda suvsiz yoki nam kristallar ishtirokidagi jarayonlarni kuzatishda noqulayliklar tugdiradi. Lekin, boshlangìch holatlarda bunday diagrammalarning afzalliklari bor. Yuqoridagilarni 4.2-rasm yordamida tushuntiramiz. NaCl to`yinish chizigì (koordinataning vertikal ukini kesib o`tadi.) Manfiy qiyalikka boradi va shuning uchun КСl ishtirokida NaCl kristallandi deb xulosa qilinadi. 24 Boshqa tomondan КСl ning to`yinish chizigi (koordinataning gorizontal chizigini kesadi) vertikal emas va manfiy qiyalikka ega. Demak, КСl-NaCl ishtirokida tuz eruvchanligi kamayadi. Shu bilan birga, КСl ishtirokida NaCl konsentratsiyasining pasayishi NaCl ishtirokida КСl konsentratsiyasining pasayishiga qaraganda ancha keskin. NaCl ni КСl ning tuzsizlanishiga ta`siri КСl ning NaCl tuzsizlanishiga ta`siridan anchagina kuchliroq. Quyidagi diagramma yordamida bug`lanishning borishini kuzatish mumkin. Shunday qilib, boshlangìch eritma f1 temperaturaga t2, bo`lsa (masalan, 75°S) bug`latishdan so`ng tarkibi f2, temperaturasi t3, f1 va f2 nuqtalarning izoterma t3 ga nisbatan joylashishiga qaraganda ko`rinadiki, f1- to`yinmagan eritma, f2- КСl kristallarining suspenziyasi, chunki f1 nuqtasi izoterma t3 dan chaproqda joylashgan. f2 suspenziyasida (eritmadagi) suyuq faza tarkibini aniqlash uchun gorizontal to`g`ri chiziq – КСl ning kristallanish nurini chizamiz va uning izoterma bilan kesishgan ot nuqtasini topamiz. 1 kg suv m eritmada hisobida f1 eritmasini bug`latish natijasida chiqadigan f2 va m nuqtalar abssissalari o`rtasidagi farqi КСl kristallarining ogirligini beradi. Bundan so`ng, КСl kristallarining umumiy ogìrligi (m .f2).{ m*} га teng, bunda (m .f2) - КСl ning kristallanish nuri uzunligi, {m*} – m kompleks tarkibidagi suvning ogìrligi. Bug`lanib ketgan suv miqdori richag qoidasiga binoan topiladi: bunda kompleksning shartli ogirligi uchun suv sistemasining baritsentrik komponentini olsak: │H*│: │f1*│=(f1 f2): (H f2) 4.1 bu yerda │H*│, │f1*│- │H│- bug` tarkibidagi va (f1) bug`latilayotgan eritmadagi suv ogìrligi; (f1 f2), (H f2) – bug`lanish nurining uzunligi. f1f2 va Hf2 bo`laklarining uzunligi nisbatini oldingidek, abssissa o`qidagi nuqtalar proyeksiyasining farqi bilan almashtirish mumkin. Kristallanayotgan NaCl -massasining t2 temperaturada q1 eritmasi izotermik bug`lanayotganda, kristallanayotgan NaCl miqdori q2 nuqtasi bilan namoyon qilinayotgan holati q2Р 25 bo`lak uzunligi bilan, I Р*\ suv ogirligi Р kompleksining oxirgi tarkibi bilan aniqlanadi va {д2 Р)-\ Р*\ ko`paytmasiga teng. 1g -temperaturada е2 holatigacha в\ eritmasini bug`latganda КС1 va N001 tuzlarning birgalikda kristallanishi sodir bo`ladi, chunki е2 nuqtasi to`g`ri burchak ichidа Е uchi bilan joylashgan, vertikal va gorizotal chiziqdardan tashkil topgan. Hamda tuzlarning birgalikdagi kristallanish sohasini tashkil etadi. е2-1-Е - kristallanish yo`li. е2 1- bo`lagi kristallanib bo`lgan КС1 miqdorini ko`rsatadi. 1Е - е2, I yoki YE komplyeKSlaridagi 1 kg suvda kristallanib bo`lgan №gS/ miqdorini ko`rsatadi. Keltirilgan qiymatlar SHС1 va КС1 o`qdardagi koordinatlari farqiga teng. Birinchisi belgilovchi diffuziya hodisasi bo`lib, eriyotgan xomashyoning sirt qismidagi kristalllar suyuq faza hajmiga o`tadi, ikkinchisi muayyan sharoitda asosida gidratlanish kimyoviy reaksiyasida eriyotgan xomashyoning sirt qismidagi jarayonlarning kinetik nuqtai nazaridan farqi shundaki, diffuziya suyuqlikning oqim tezligiga va gidrodinamik sharoitiga bog`liqdir. Harakat esa, sezilmas ta`sir qiladi. Boshlangìch kristallarning uzluksiz paydo bulishi va ularning o`sib borishi tufayli kristalllanishning barcha mahsuloti har doim polidispyers holatda bo`ladi. Eritmada begona moddalarning ishtiroki (masalan, КСl ning kristallanishida NaCl ning ishtiroki) aralashish jarayonlarini sekinlashtiradi, mayda dispyers kristallarning paydo bo`lishiga olib kyeladi va ayniqsa, КСl ning evtonik eritmalardan kristallanishini sekinlashtiradi. Yoppasiga kristallanishda kristallar o`lchamini kattalashtirishda naycha qo`yib kristallizatorlardan kristal suspyenziyasining aylanishini tashkil etib hamda yirik dispyersli fraksiyalarni olib borib qo`yish orqali amalga oshiriladi. Kristallarning o`rtacha o`lchamini kattalashtirishga eritmani asta-sekin sovutish yo`li bilan ham erishsa bo`ladi. Kaliy xlor ishlab chiqarish texnologik rejimini tanlash uchun КСl-NaCl–H2O sistemalari fizik kimyoviy xaraktyeristkasidan foydalaniladi. КСl ni galurgiya usulida ishlab chiqarishni eng muhim opyeratsiyalaridan biri eritish - rudani isitilgan (ishqorda) qaytar ishqorda eritish tuzli suspyenziyani 26 yorqinlashtirish (tipiklashtirish) oldingi bosqichlarda olingan vakuum - kristalizatsiya kuchli ishqorda КСl kristallarini ajratish. To`yingan eritmadan ajratib uni quritish. 4.4-rasmda КСl ishlab chiqarishning sxemasi ko`rsatilgan. Madandan silvinitni eritib olish bir nechta (odatda 3 ta) shnekli erituvchilarda amalga oshiriladi. Eritgichlarning shakli va soni ahamiyatga ega emas. Shuning uchun boshqa eritgichga (misol uchun kolonnali yoki kaynovchi qatlamli erituvchilarga) o`tilganda ularning soni o`zgarishi mumkin. b) Galurgiya usulida silvinitni qayta ishlash printsipial sxemasi. Madan va erituvchi eritmaning bir-biriga nisbatan harakati muhim ahamiyatga ega, ya`ni jihozlardan o`tish ketma-ketligi va qurilma ichidagi oqimlarning yo`nalishi. Birinchisi tashqi, ikkinchisi esa ichki to`g`ri yoki teskari oqimda deb ataladi. Tashqi qarama-qarshi oqimda madan (s eritkichdan 1-2-3 tartibda, erituvchi (b) 3-2-1 qarama-qarshi tartibda o`tadi. Tashqi qarama-qarshi oqim ichki oqimga qaraganda, jarayonni tashkil qilishda qarab murakkabliklar hosil qilmasdan, katta harakatlantiruvchi kuchga ega. Shuning uchun madanlardan КСl eritishda tashki qarama-qarshi oqimli usul ishlatiladi. Tashki qarama-qarshi oqimlar sxemasi, birinchi erituvchida turli yo`nalishli oqimlarning bir-biriga ta`sir munosabatlari 4.6-rasmda ko`rsatilgan. Erituvchida eruvchining kontsyentratsiyasini o`zgarishini to`g`ri yoki qarama– qarshi oqimini tanlash bilan bog`liqligi 4.7-rasmda ko`rsatilgan. Namokobdagi qarama-qarshi (erituvchi ichidagi) oqimda КСl kontsyentratsiyasi aralashmada ko`payishi sezilmaydi, (1 sxema. 4.6-rasmga qarang), lyekin NaCl kontsentratsiyasi tez o`sadi. So`ngra (2-sxema) КСl kontsyentratsiyasi sekin oshib, NaCl kontsyentratsiyasiga tenglashadi, chiqishda kontsentrlagan eritma tarkibi ikkala holatda ham evtektik tarkibga yaqinlashadi. 1sxemada (-1,5 barobar) madanli to`g`ridan-to`g`ri eritish vaqtini ikki marta tejaydi. Amalda namokob eritilishi (tuzni ajratish) birinchi erituvchida to`g`ri, qolganlari esa teskari oqimda olib boriladi. Qattiq fazaning shnyekli erituvchida bo`lishining umumiy vaqti o`rtacha 20 minutdir. 27 Erish temperaturasiga teng oraliqda ko`rib chiqiladi. Ammo, o`rtacha qilib 105°С 1-eritmada 110°С -2-eritmada va 65-75сС 3-eritmada qabul qilish mumkin. Kontsentrat tindirilgandan keyin 95°С temperaturada bo`ladi. КСl kristallanishi vakuum-kristalizator qurilmasida amalga oshiriladi (ВКК). Tarkibi evtonik bo`lgan eritmadan bo`ladi. Shuning uchun kristallar silvinit va galit bilan ifloslanishi mumkin, undan tashqari KSl ni juda mayda zarrachalari hosil bo`lishi mumkin. Kristallashni past intensivlikda ko`p bosqichli qurilmada mayda fraktsiyalarni sirkulyatsiya qilish mayda shirni kondensatda eritish bilan o`tkaziladi. chiqarib tashlash yoki ularni Kristallanish oxirgi temperaturasi kondyensatordagi sovutilgan suvni temperaturasi bilan aniqlanadi va qish faslida 17 yozda -27°С tashkil qiladi. Sokli bug`ni sovitish uchun aylanma eritma ishlatiladi, uni qarama-qarshi yo`nalishda yuboriladi. Bu kontsyentrlangan eritmani 50% issiqligini utilizatsiya qiladi. KSl ni silvinitdan hisoblanadi, galurgiya usulida olish tsiklik (davriy) jarayon qaysiki olingan КСl ni kristallangandan keyin va NaCl ga to`yingan eritma silvinit (КСl + NaCl) dan КСl ni ishqorlab yuvib (eritib) olinadi. B usulning texnologik sxemasisi quyidagi asosiy bosqichlardan iborat: silvinit madanini maydalash; КСl ni eritmaga o`tkazish uchun qaytarilgan eritma bilan silvinitni ishqorlab yuvish; eritmadan qattiq galit qoldiqlarini ajratish, chiqindida КСl yo`qotilishini kamaytirish uchun uni yuvish. КСl va NaCl ga to`yingan qaynoq eritmadan qattiq chiqindilar tuzli va tuproqli shlamlarni ajratishi; КСl ning yo`qotilishini kamaytirish uchun tuproqli shlamni qaynoq suv bilan qaramaqarshi oqimda yuvish; КСl kristallanishi uchun eritma sovutiladi, bir vaqtning o`zida qaynoq eritmani issiqligi qaytarilgan eritmani isitish uchun ishlatiladi; aylanma eritmadan КСl kristallarini ajratib, uning yopishqoqligini kamaytirish uchun qayta ishlanadi; КСl kristallarini quritish; qaytarilgan eritmani yuvish jarayonida ishlatish uchun isitiladi; chiqindilarni joylash, ya`ni galitni chiqindilar va tuproqli shlamlarni utilizatsiya qilish; o`gìt sifatida ishlatiladigan КСl ni granullash. 28 Maydalangan silvinit 1-5 mm konvyeyyerdan (4.8-rasm) bunkyer 2 ga keladi va taminlovchi 3 dan lentali konveyer 4 orqali avtomat tarozi 5 yordamida meyorlashtiriladi, hamda ma`danni shnyekli erituvchi 6 ga o`tkaziladi. Silvinitdan КСl ni tarkibida 110-130 g/dm3 КСl va 240 g/dm3 NaCl bo`lgan erituvchi eritma bilan eritiladi. Isitkich 14 dan 105-115°C gacha isitilgan erituvchi eritma ikkinchi eritgich 7 ga beriladi. Ikkinchi eritgichdagi o`rta eritma o`zi oqib birinchi erituvchi 6 ga keladi. Eritmani va yangi silvinitniparallyel harakatlanishi bilan eritmani to`liq КСl va NaCl bilan to`yinishiga erishiladi. Kerakli temperaturani ushlab turish uchun 1,5-2,5 atm. o`tkir bug` 0,15-0,24 MPa bosim ostida beriladi. Eritishning kombinatsiyalangan sxemasi yuqorida ko`rsatilgan. Silvinit birinchi va ikkinchi erituvchilardan o`tadi va galitli chiqindi shnekli aralashtirgich 8 ga keladi, qaysiki 70°С gacha isitilgan shlak va 9 plan filtrlarni filtrati qarama-qarshi oqimda tuproqli shlamni yuvish suv bilan yuviladi. Bu esa, КСl chiqishini oshiradi va 1 qism issiqlik rekuperatsiya qilish imkonini beradi. Shnekli aralashtirgichda isitilgan eritma ikkinchi eritgichga oqib tushadi. Shnekli aralashtirgichdan kovshli elevatorga tashlanayotgan chiqindi tarkibida 12-17% aylanuvchi eritmasi bo`ladi. Shuning uchun КСl ning yo`qotilishini kamaytirish uchun chiqindi planfiltirda issiq suv bilan yuviladi (1 t chiqindiga 60 l suv). Yuvilgan galitli chiqindi tarkibida 5-7% namlik va 2% КСl, konveyerlar sistemasi bilan sexdan chiqarilib qayta ishlashga yoki taxlash joyiga jo`natiladi. Silvinitni eritishda olingan to`yingan eritma 245-260 g/dm3 КСl, 213 g/dm3 NaCl, mayda ma`dan zarrachalari, erimay qolgan chiqindilar (gips, tuproq) NaCl kristallaridan tarkib topgan. Silvinitni galurgiya usulida qayta ishlaganda Verxnekamskiy konida 1000 kg ma`dan bilan o`rtacha 20 kg tuproqli shlak (65% ma`dan tarkibida) 160 kg tuzli shlak olib ketiladi. Tuz zarrachalari va tuproq shlak o`lchamlari turlicha 88 % zarrachalar massasi bo`yicha shlam 0,074 mm 84% li tuproq zarrachalari kattaligi 0,05 mm dan kam. Ularning o`lchamlari turliligi ajratishni osonlashtiradi. Tuproqli shlamning cho`kishini tezlashtirish uchun 0,25% li koagulyant eritma qo`shiladi. Poliakrilamid (PAA) hisobga ko`ra 125 g 100% li 29 PAA 1 t erimay qolgan cho`kmaga yoki kraxmalniy ishkoriy eritmasidir. Tuzli yoki tuproqli zarrachalar 6 konusli tindirgichda ajratiladi. Quyultirgich 13 ni 1-2 konusida, tuzli shlamni, keyingilarda tuproqli shlam cho`kadi. Hosil bo`lgan tuzli va tuproqli shlam tarkibidagi ko`p miqdorda КСl ning yo`qotilishini kamaytirish maqsadida, ular suv bilan yuviladi. Tozalangan to`yingan eritma un to`rt pogònali vakuum kristallizator qurilmasiga beriladi. d) Kaliy xlorid texnologiyasida asosiy jarayonlar. Flotasiya - bu ma`danlarni boyitishda eng ko`p qo`llanilayotgan usullardan biri. Bu usul turli sanoatlarda keng qo`llaniladi: tog`-kon, bioximiya va oziq-ovqat sanoatlarida. Shu kunda flotasiya eritmalardan ionlarni va molekulalarni ajratish uchun qo`llanilmoqda. Flotasiya jarayoni boyitilayotgan ma`danning tarkibidan ayrim minerallarni suv yoki to`yingan tuzlar eritmasi bilan namlanishga asoslangan. Namlanish burchagi  mineral yuzasining gidrofob yoki gidrofilligini ko`rsatadi va quyidagi formula bo`yicha aniqlanadi. 1-rasm. Namlanishning uch fazali o`lchamdagi ta`sir kuchlari. Mineralning yuzasi suv bilan namlanganida (tupik gidrofil), nazariy tomondan namlanish burchagi 0° dan, agar mineralning yuzasi suv bilan namlanmaganida (gidrofoblik chegarasi) 180° gacha o`zgaradi. Flotasiya jarayonida boyitilayotgan ma`dan suspenziyasiga havo yoki gaz puflansa, mineralning namlanmagan zarrachalari pufakchalarga yopishib quyqaning yuzasiga chiqadi va uning yuzasidan minerallangan ko`pik ajratib olinadi. Mineralning ho`l bo`lgan zarrachalari cho`kmaga tushadi. Shunday yo`l bilan boyitilayotgan ma`dan tarkibiy minerallarga ajratyladi. Bu usul bo`yicha 30 mineral flotasiyalanib, boyitiladi. Flotasiya jarayoni ayrim minerallarni gaz pufakchalariga tanlab yopishishiga asoslangan. Bu jarayon termodinamikaning 2chi qonuniga asoslangan holda o`z-o`zidan ketadi, bu qonunga asosan bunday jarayonlar tizimning energiyasi kamayishi bilan o`tadi. Energiyani kamayishi ΔF quyidagi formula bo`yicha aniqlanadi: ΔF = σc-g (1 - соs  ) (9.2) bu yerda σc-g -suyuq-gaz fazalarining birlik ajralish yuzasining sirt erkin yenergiyasi. Bu koeffisiyent tizim qattiq moddasining birlik sirt yuzasidan suyuqlikni siqib chiqarishi uchun bajargan maksimal ishini ifodalab flotasiyalanishni ko`rsatadi. Agarda,  >0 bo`lsa, ΔF>0 bo`ladi va zarrachalar gaz yoki havo pufakchalariga yopishishi mumkin. (9.1) tenglamaga asosan ho`llanish (burchagi oshishi bilan erkin energiyaning kamayish miqdori oshadi. Mineralning gidrofoblik xususiyati oshishi bilan uning xavo pufakchalariga yopishqoqlik xususiyati oshadi. Ayrim minerallargina tabiiy gidrofoblik xususiyatiga ega: oltingugurt grafit, bor kislotasi, talk, molibdenit (namlanish burchagi 70-90°). Bu minerallar tabiiy flotasiyalanish xususiyatiga egadir. Lekin minerallarning ko`pi suv bilan yaxshi ho`llangani uchun boyitish jarayonida flotoreagentlar qo`llanishi shart, bularning ta`sirida u yoki bu mineralning ho`llanish darajasi oshadi (tanlangan mineralning ho`llanish darajasini oshiradi yoki kamaytiradi), ya`ni u bilan flotasiya jarayoni boshqariladi. Bunday jarayon, mineral yuzasini gidrofoblash deb aytiladi. Kaliyli tuzlarni flotasion boyitish uchun maxsus flotoreagentlar qo`llaniladi. e) Eruvchan tuzlarni flotasiya qilishning fizik-kimyoviy asoslari. 1932 yilda silvinitli chiqindidan galitni (NaCl), ajratib olish uchun, AQSH da ilk bor tabiiy eruvchan tuzlarni flotasion usuli bilan boyitish qo`llanilgan. 1934 yilda kaliyli ma`dandan galitni flotasiyalash uchun birinchi sanoat qurilmalari qo`llanilgan. Bugungi kunda dunyo bo`yicha flotasion usuli o`gìtlarning-50% olinadi. 31 bilan kaliyli Flotasiya jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat: 1) erituvchining diffuziyasi va tuz minerallariga selektiv adsorbsiya; 2) mineral zarrachalarning quyqada havo pufakchalari bilan to`qnashishi; 3) zarrachalarning pufakchalarda mustahkamlanishi; 4) minerallashgan ko`pik hosil bo`lishi zarrachalarni ko`pik bilan konsentrat shaklida yuzaga chiqarish. Silvinit ma`danining asosiy komponentlari КСl va NaCl larning ion panjaralari bir xil kubik shaklida. Hozirgi kunda kerakli tuzlarni flotasiya usuli ajratish mumkinligini bilan aniqlovchi, flotoreagentlarni tuz minerallarining yuzasi bilan selektiv ta`sir etish tabiati to`g`risida bir qancha gipotezalar mavjud. Avvalgi gipotezalar bir-birini inkor etmasdan, aksincha bir-birini to`ldiradi. Hozircha ular eruvchan tuzlarni selektin ajratishni tushuntiruvchi bir qonuniyat chiqarishga imkoniyat bermaydi, ammo xususiy xollarni batafsil tushuntirib beradi. Silvin va shlamni flotatsiyalash reagentlari Silvinitni boyitish fabrikalarida flotasiya va gidrosiklonda boyitish usullari keng qo`llaniladi. Silvinitni elektrostatik, termik va ammiakli usullar bilan boyitish usuli ham mavjud, lekin termik va ammiakli usullar sanoatda qo`llanilmaydi. Ko`pikli, yupqa qatlamli va moyli flotasiya usullar mavjud. Bu usullarning barchasi ma`danning tarkibidagi minerallarni suyuqlik bilan ho`llanish xususiyatiga asoslangan. Kaliyli o`gìt ishlab chiqarishda asosan ko`pikli flotasiya qo`llaniladi. Buning uchun qayta ishlanadigan ma`danning mayda zarrachalaridan iborat bo`lgan suspenziyaga havo beriladi. Hosil bo`lgan havo pufakchalariga ba`zi mineral zarrachalari yopishib, pufakchali mahsulot hosil bo`ladi, boshqalari esa bunday xossaga ega bo`lmaydi va cho`kmaga tushib, chiqindi hosil qiladi. Karnalit va silvinit ma`danlardan kaliy xlorid olish uchun quyidagi usullar qo`llaniladi: - ma`danni mexaniq boyitish bilan - bundagi asosiy jarayon flotasiya. Bu usul keng qo`llaniladi; 32 - ma`danning tarkibidagi tuzlarning har xil eruvchanligi va kristallanishiga asoslangan eritish va kristallash usuli (bu usullar issiqlik, galurgik* yoki kimyoviy usul deyiladi); (*galurgiya-tuz ishi); - flotasion boyitishni mayda zarrachalarni eritish va kristallash bilan kombinasiyalab ham olib borish mumkin; - ma`danni yer ostida eritib qayta ishlash bilan. Sulfatli kaliy tuzlari ham shunga o`xshash usullar bilan boyitiladi. Kaliy tuzlari tabiiy tuzlardan, namokoblardan, tuzning yoki eritmaning tarkibi va qazib olish usuliga qarab har xil usul bilan ajratiladi. Flotasiya jarayonida boyitish uchun ko`pik hosil qilingan bo`lsa, yani ko`pik bilan kerakli mineral ajratilsa - flotasiya deyiladi. Agarda, ko`pik bilan keraksiz minerallar ajratilib chiqarilsa - teskari flotasiya deyiladi. Flotasiya usuli bilan ma`danni boyitishda hosil bo`lgan ko`pik faqat flotasiya jarayonida, ya`ni havo puflangan vaqtdagina mustahkam bo`lishi kerak. Ma`danning tarkibida suvda eruvchan tuzlar mavjud bo`lsa, suspenziyaning suyuq fazasi sifatida shu tuzlarga nisbatan ularning to`yingan eritmasi qo`llaniladi. Flotasiya jarayoni yaxshi natija berish uchun ma`dan yaxshi maydalanib, uning zarrachalari bir-biri bilan bog`langan bo`lmasligi shart. Masalan, silvinit uchun flotasiyalanayotgan ma`danning zarrachalari 1-4 mm bo`lishi shart. Flotoreagentlar vazifasi bo`yicha quyidagi guruhlarga bo`linadi: a) yigùvchilar yoki kollektorlar. Bu moddalarning molekulalari flotasiyalanadigan moddalarning yuzasida adsorbsiyalanishi mumkin, (qutbsiz yoki qutbli moddalar bo`lishi mumkin) ularning molekulalari ishlov berilayotgan zarrachaning yuzasiga adsorbsiyalanadi. Polyar bo`lmagan qismi bilan suvning yoki ko`pikning yuzasida ushlanib qolishi mumkin. Bu ularning flotasiyalash qobiliyatidir; b) depressor yoki uchiruvchilar. Bu moddalar zarrachalarining yuzasida idsorbsiyani to`xtatadi; v) aktivatorlar - ular yigùvchi nosorbsiyalanish qobiliyatini ko`chaytiradi; 33 moddalarning minerallar yuzasida g) ko`pik hosil qiluvchi moddalar; d) regulyatorlar, silvinitni flotasiya usuli bilan boyitish jarayonida reagentlarning ta`sirini o`zgartiradi. Natijada kaliy xlorid ko`pikka o`tadi. 34 III –bo`lim. Texnologik qism. a) Silvinitni flotasiya usulida qayta ishlash. Texnologiya binoan maydalangan rudaga reagentlar bilan ishlov beriladi va ko`pikli mahsulotga foydali komponentning ajralib chiqishi bilan flotasiya jarayoni o`tkaziladi. Kaliy xlorid flotasiyasi uchun yigùvchi reagent sifatida kanionli yuza faol modda qo`llaniladi – С16 С18 uglevodorod radikali uzunligi bilan birlamchi alifatik aminlar. Suyuq fazada (0,1–1,0 % miqdorda MgCl2 bilan to`yingan KCl – NaCl –H2O tuzli eritmasida) loy – karbonatli qo`shimchalar yengil shlamlanadi, kationli yigùvchini faol sarflaydi (amin) va silvin flotasiyasini yomonlashtiradi [20]. Kaliy xlorid flotasiyasiga loy karbonatli qo`shimchalarning salbiy ta`sirni yo`qotish uchun reagent – despessorlar qo`llaniladi, reagent yigùvchidan oldin ular silvinli flotasiyaning taminlanishiga beriladi. Reagent depressorlar sifatida organiq polimerlar va oligomerlar qo`llaniladi. [21]. Shlamlar yuzasida ularning mustahkamlanib, shlam yuzasi amin sorbsiyasiga halaqit beradilar va KCl zarrachalarini yuzasida zarur bo`lgan miqdorda aminlarning mustahkamlanishga va flotasiya jarayoni muvaffaqiyatli o`tishga yaxshi sharoitlar yaratadilar [22]. Reagent – depressorlar sifatida korbaksillitilsyellyuloza (KMC) va kraxmal qo`llanishlari ma`lumdir [23]. Ma`lum usulda quyidagi kamchiliklar mavjud: kraxmal va КМС ning baland narxi (500 – 1000 dollar (t)), magniy xlorid suyuq fazada mavjud bo`lganda ular harakatining past samarasidir. Verxnekamsk koni kaliyli rudalarning flotasiya jarayonida depressor sifatida lignosulfonatlar (sulfit – spirtli barda – yogòch qayta ishlanish mahsuloti) qo`llanilishi ma`lumdir. Bu usulning kamchiligi sifatida molekula tarkibida ikki zaryadli anion (sulfoguruhlar) mavjudligini ko`rsatish mumkin. Buning natijasida lignosulfonatlar kationli yigùvchi bilan kuchli ravishda kimyoviy reaksiyaga kirishadi va depressorning sarfining kam ortiqchaligiga flotasiya jarayoni sekinlashadi. Bundan tashqari lignosulfonatlar yuqori ko`pik hosil qiluvchi xususiyatlarga ega, bu esa flotasiya jarayonining selektivligini yengillashtiradi [22]. 35 Kaliyli rudalar flotasiyasini jarayonida reagent – depressorlar sifatida mochevina va farmaldegid sintezi mochevina: farmaldegid = 1:1,6 – 1:2 nisbati bilan mahsulotlarni qo`llanishi mumkin [24]. Ushbu usulning quyidagi kamchiliklari mavjud: depressorning baland sarfi (400 – 600 g/t rudaga) kam vaqt saqlanishi nisbatidan (3 oy saqlangandan keyin siqqichning polimerlanishi boshlanadi va depressor xususiyatlari yo`qoladi) siqqichlarning texnologik xususiyatlari barqaror emasdir. Reagent – depressor sifatida mochevina farmaldegid = 1:3 mol nisbat (mochevinaning farmalbdegidga ogìrlik nisbati = 1:5) va unda mavjud bo`lgan 7– 10 % erkin farmaldegid bilan sintyez mahsuloti qo`llanilishi mumkin [25]. Ushbu reagent uzoq muddat saqlanishda o`zining texnologik xususiyatlarini yaxshi barqarorligi bilan tavsiflanadi, ammo erkin farmaldegidning yuqori miqdorda depressor qo`llash sanitar normalarga muvofiq emas. Boshqa ixtiroda ishlab chiqarilgan flotasiya usulida maqsad shundan iboratki, loy – karbonatli shlamlarning mavjudligida foydali minerallarning flotasiyalanishini oshishini taminlaydi. Qo`yilgan maqsadning amalga oshirilishi shundan iboratki, reagent – depressor sifatida modifikasiya qilingan karbondofarmaldegidli МКС 10 П (Ту 13 – 7309005 – 628 – 85) siqqich qo`llaniladi, u esa mochevina, farmaldegid va polietelen poliaminlar sintezi bilan ishlab chiqariladi (ogìrlik nisbatlari 1:1,12:0,05 – 1:2,70:0,30) [26]. Verxnekamsk konining quyidagi tarkibida: KCl – 28,9 % e. k – 4 % kaliyli rudasida laboratoriya sharoitlarida ushbu usul sinab ko`rilgan. Ko`pikli mahsulotga loyli shlamlarning ajralib chiqishi bilan flotasiya usulida rudaning flotasion shlamsizlanishi amalga oshirilgan. Flotasion shlamsizlanishida reagentlar sifatida pliakrilamid (10 g/t ruda) va oksietillangan yogli kislota (40 g/t ruda) qo`llanilganlar. Shlamsizlanishdan keyin (silvin flotasiyasini taminlanishi) rudada eruvchansiz qoldiqning miqdori 1,3 % ni tashkil qilgan. Flotasiyaning suyuq fazasi to`yingan tuzli eritma bo`lgan (MgCl2 – 0,7 % KCl – 10,3 % NaCl – 20,3 %) [27]. Ishlab chiqarilgan texnologiyada [28] jarayonning quyidagi pogònalari rejalashtirilgan: ruda 1 mm gacha maydalangan, flotasion shlamsizlantirish 36 o`tkazilgan, rudaning 50 g/t sarfida С16 С18 uglevodorodli radikalning uzunligi bilan birlamchi aminlar yigùvchi sifatida qo`llaniladi. Reagent – depressor sifatida mochevina farmaldegid – 1:0,8 – 1:5 ogìrlik nisbatlari bilan mochevina farmaldegidli siqqich qo`llaniladi. Oldingi mualliflar bilan [28] bosh quyidagi usul ham taklif qilingan: ruda 1 mm gacha maydalanadi, flotasion shlamsizlantirish o`tkazilgan rudaning 50 g/t sarfida С16 С18 uglevodorodli radikalning uzunligi bilan birlamchi aminlar yigùvchi sifatida qo`llaniladi. Reagent – depressor sifatida quyidagi ogìrlik niatlari bilan karbamid farmaldegidli siqqich qo`llanilgan: mochevina farmaldegid: polietilen poliamin 1:1,12:0,05 – 1:2,70:0,30 intervallarda. Keltirilgan ma`lumotlardan ko`rinib turibdiki, ryeagent depryessor sifatida flotasiya jarayonida quyidagi ogìrlik nisbatlar bilan modifikasiyalangan karbamid farmaldegid siqqichining qo`llanilishi: mochevina faraldegid: polietilyen poliamin 1:1,12:0,05 – 1:2,70:0,30 depryessorning sarfi 30 g/t bo`lganida kaliy xloridning flotasiyasini yaxshilaydi (rayyer mahsulotga kaliy xlorning chiqishi ko`payadi). Ishlanmada [29] quyqani ketma-ket depressor va kondisionlaydilar nepolyar qo`shimcha reagent yigùvchining emulsiyasi bilan nopolyar qo`shimcha sifatida etilen ishlab chiqarishni qoldigì kiritiladi, reagent yigùvchi sifatida oliy alifatik aminlar tuzlari yoki natriy alkilsulfatlar qo`llaniladi. b) Kaliyli rudalarning boyitish usullari. Ushbu maqsadda silvinit maydalanadi va shlamsizlantiriladi, undan keyin eritma va qattiq materialdan suspenziya tayyorlanadi, unga mazut, kerosin yoki boshqa suv bilan aralashmaydigan vovunlanmagan neft mahsuloti qo`shiladi. Bundan tashqari reagentlar ham qo`shiladi (alifatik aminlar). Undan keyin suspenziya tebranuvchi stolga yuboriladi va 79 % kaliy xloriddan iborat bo`lgan yirik donali mahsulot olinadi [30]. b) Kuydirish usuli bilan rudani boyitish. Yirik donali silvinitning kuydirilishi galit kristallarining yorilishiga olib keladi, silvinit kristallari esa o`zgarmaydi. 37 Odatda kuydirish jarayoni mexanik ta`sirsiz 4000 C temperaturada o`tkaziladi, 4500 C da aylanma pechdan o`tkaziladi. Aylanma pechda kuydirilgan silvinitning mexaniq ta`sirsiz kuydirilgan silvinitga nisbatan xususiyatlarini sifati past bo`ladi. Kuydirish uchun shaxtali pechlarni qullashdan, kuydirish silvinitlarini loyli qo`shimchalaridan ozod qiladi, flotasion boyitilishda loyli qo`shimchalar ishib ketishi mumkin. Shuning uchun loyli silvinitlarning kuydirilishning boyitilishning eng yaxshi usuli deb hisoblanadi [31]. Ikkita tekis bir – biriga yaqin ishlanishi natijasida ular elektrlanadi. Yuqori kuchlanish elektrostatik maydonda yurilishida to`g`ri chiziqli yo`ldan chiqib ketishi uchun kichik o`lchamli zarrachalar yetarli darajada zaryadlarni qabul qilib oladilar. Mana shunga silvinitning elektrostatik boyitilishi asoslangan (silvin galitdan ajraladi). Silvinitning dastlab termik shilavizaryadlarni ko`paytirishga yordam beradi va shlamlarning salbiy ta`sirini yo`qotadi. Silvin va galit zarrachalari belgi bo`yicha turli va qiymat bo`yicha teng zaryadlar olish uchun rudaga qizdirilishdan oldin reagentlar bilan ishlov beriladi, bu esa uning yuzasidagi qoplamalar hosil bo`lishiga yordam beradi. Quyidagilarni qo`llanilishi tavsiya qilinadi: ammiak, yogli aminlar, ftol angidrid, ftal va benzoy kislotalari. Bundan dastlab operasiyadan keyin elektr maydonda silvin plyus zaryadga ega bo`ladi, galit zarrachalari esa xuddi shunday absolyut qiymatida minus zaryadlarga ega bo`ladi [32]. Elektrostatik boyitilishdan oldin silvinitga dastlab ishlov berish uchun quyidagi tavsiya qilinayotgan moddalar keltirilmoqda: - karbon va organiq silfokislotalarning angidridlari. Hamda ularning aralashma agidridlari; - anionli moddalar va silikonli moy; - ammoniy gidroksid va sindirilgan oxak; - molekulasida olti va undan ko`p bo`lgan uglerod atomlari bilan organiq moddalar, hamda bita yoki bir nechta SO4Me yoki SO3Me guruhlari yoki ushbu moddalar aralashmasi; 38 - alifatik sikloalifatik va aramatik qatorlarning molekulasida uchta uglerod atomidan ko`p bo`lgan organiq kislotalar, ularning tuzlari va murakkab efirlar, bularning tarkibida boshqa karboksil sulfokislotalar va turli funksional guruhlari bo`lishi mumkin. Silvinitda kaliy xloridning miqdori ko`p bo`lgan holda o`tkazish mumkin, barabanli separatorlar bilan erkin yiqilishi bilan ko`p pogònali separatorlarning kombinasiyasi qo`llaniladi. Ushbu jarayon ikkita pogònada o`tkaziladi [8] Agarda boyitilishning ushbu usulida yurish tezligi juda katta bo`lsa va zarrachalar cho`kmasi, suspenziya suyuqlikning bir xilidagi xususiyatlariga ega bo`ladi. Suspenziyaga nisbatan zichligi kam bo`lgan zarrachalar yuqoriga suzib chiqadi, yuqori zichli zarracha chiqa boshlaydi. Galitning zichligi 2,170 kg/sm3 silvinit 1,98 g/sm3 ni tashkil qiladi. Shuning uchun maydalangan silvinit ogìr suyuqlik yoki zichli 2,05–2,10 g/sm3 bo`lgan suspenziyaga, silvin yuqoriga suzib chiqadi, galit cho`kadi. Ogìr suyuqlik bilan ishlash qulay bo`lar edi. Lekin narmal sharoitda bunday suyuqlikni olish juda qiyin masaladir. Shuning amalda NaCl va KCl ga nisbatan to`yingan eritmalarda magnetit yoki ferrosilisiy suspenziyalaridan foydalaniladi [33]. Magnetit yoki ferrosilisiyli suspenziyalari tinch holatda birga bo`lishlari mumkin emas, minerallarni ajratish jarayonini suspenziya doimo harakatda bo`ladigan apparatda amalga oshirish mumkin. Bunday apparat sifatida gidrosiklonni qo`llash mumkin. Bu apparatda markazdan qochma kuchlar ta`sirida katta zichlikga ega zarrachalar devorlarga tashlanadi, sipral bo`yicha pastga yuradilar va pastki shtuserdan chiqib ketadilar. Shu bilan birga kichik – zichlikli zarrachalar yuqoriga chiqib, yuqori shtuserdan chiqib ketadilar. «Past» va «Yuqori» tushunchalar bu yerda uncha aniq emas, chunki gidrosiklon gorizontal holatda ham ishlash mumkin [34]. Boyitilish mahsulotlari vibrasion groxotlarga kelib tushadi va bu yerda tuzlar va suspenziyalar bir – biridan ajratiladi, undan keyin yuvish jarayoni amalga oshiriladi. Yuvilgan konsentrat quritilishga yuboriladi va 65 % KCl 0,4 % H 2O 39 larga ega bo`lgan mineral keyingi pogònalarga yuboriladi. Suspenziya yuvilishdan keyin paydo bo`lgan chiqindilar saqlagichga yuboriladi. Vibrasion graxotlarda ajratilgan magnetli suspenziya maxsus yigùvchi bakga yuboriladi. Yuvilishda paydo bo`lgan quyiltirilgan suspenziya gidrosiklonlardan o`tkaziladi va bu yerdan aralashma quyiltirgichga yuboriladi, quyiltirilgan mahsulot magnetli separasiyaga jo`natiladi. Magnitli separasiya jarayonida magnitit magnit bilan tortib olinadi va nomagnit materiallardan ajratib olinishi mumkin. Ajratilgan magnetit magnitsizlanish nitushkadan o`tadi va yigùvchi bakga kelib tushadi, nomagnit material esa quyuqlashtirgichga yuboriladi. Quyuqlashtirgichdan chiqqan eritma jarayonga qaytariladi. Quyuqlashtirgichning quyuqlashgan pulpasi shlamdan iborat, u qarama–qarshi yuvilish qurilmasida yuviladi va tashlanadi [35]. Ammiakli usul. Konsentrlangan (80 % va undan ko`p) ammiakning suvli eritmalari va suyuq suvsiz ammiakda kaliy xlorid deyarli erimaydi, natriy xloridning eruvchanligi esa yuqoridir. M.N.Nabiyev silvinitli rudani ammiakning konsentrlangan (80–90 % NH3) suvli eritmasida eritilishi taklif qilganlar. Galit erigandan keyin va fazalar ajratilgandan keyin cho`kma hosil bo`ladi, uning tarkibida kaliy xlorid, angidrid va suvda erimaydigan qo`shimchalar mavjud. Ammiak haydalgandan va quritilishdan keyin erimagan cho`kmadan texnikaviy kaliy xlorid olinadi. Uning tarkibida 86–89 % kaliy xlorid mavjud, rudaning tarkibidan 97–98 % kaliy xlorid mavjud, rudaning tarkibidan 97–98 % kaliy chiqariladi. v) Flotasion va gallurgiya usullarini kombinasiyalash. Ruda eruvchanchiz qoldiqning miqdori ko`p bo`lgan holda flotasiya qo`llanilishi reagentlarning yuqori sarfi va yakuniy mahsulotga kaliy o`tishini pasaytirishga olib keladi. Ayrim hollarda flotasion usulda olingan kaliy xlorid va tarkibida ko`p miqdorda eruvchansiz qo`shimchalar bo`lgan holda u yopishqoqlikka uchramaydi. Agar shlamning miqdori 3,5 % dan oshmasa rudaning flotasion usulda rentabilli qayta ishlash mumkin [36]. 40 Gallurgiya usulida silvinitlar qayta ilanishda shlamlar hech qanday qiyinchiliklar tug`dirmaydi. Gallurgiya usulida mayda kristalli kaliy xlorid ishlab chiqariladi. Ikkala usulning kamchiliklari yangi kombinasion texnologik sxema ishlab chiqarishga olib keladi. Ushbu sxemada ham flotasiya ham gallurgiya jarayonlari mavjud. Bunga asosiy flotasion qurilmaga erish – kristallanish sikli qo`shilishi hisobiga erishilgan. Kombinasion usuldagi ishlab chiqarish sxemasiga boshlangìch ruda quruq maydalanadi, undan keyin aylanma namokob bilan aralashib, bug`latiladi olingan suspenziya yirikligi bo`yicha klassifikasiya qilinadi, eng yirik fraksiya flotasiyaga yuboriladi va keyin gallii qayta tozalanishga yuboriladi. Klassifikatordan chiqqan suyuqlik gidroseparatorga kelib tushadi, bu yerda tuzning mayda zarrachalari cho`kma xolidagi shlamdan ajratiladi [37–38]. Gidroseparatordan shlamli pulpa quyuqlashtirgichga yuboriladi va bu yerdan chiqqan suyuqlik klassifikatorlarga qaytariladi, quyuqlashtirilgan shlamli pulpa chiqindi saqlagichga yuboriladi. Gidroseparatordan chiqqan tuzning mayda zarrachalari asosiy flotasiyaning dumbalari bilan aralashtiriladi va bu aralashma qizdirilgan aylanma suyuqlikda eritiladi. Eritgichning pulpasi quyuqlashtiriladi va undan keyin pastki mahsulot sentrafugada siqiladi va tashiladi. Quyuqlashtirgichning suyuqligi va sentfuganing filtratlarini issiq tindirilgan suyuqlik deb hisoblash mumkin, u uch pogònali vakuum – kristallanish qurilmasiga yuboriladi. Olingan pulpa quyuqlashtiriladi va sentrafugada sikildi filtrli suyuqlik eritilish. 120-121-122-123-124-125-126-127 ning 9.8 -sigacha 41 134 bet kaliyli ma`danni q……..-135-136 betlar Quritish jarayonini tashkil etish usullari. Kimyo, oziq–ovqat va boshqa sanoatlarda havo qizdirilishi va bir marta quritish kamerasidan o`tishi kabi eng sodda quritish jarayonidan tashqari boshqa usullar yordamida ham jarayonni tashkil etish mumkin. Sanoat miqyosida quyidagi usullar qo`llaniladi: havoni ko`p marta oraliq isitish yuli bilan quritish, ishlatilgan havoni qisman rekuperasiya qilish yo`li bilan quritish, ishlatilgan havodan ko`p marta foydalanish yo`li bilan quritish. Havoni ko`p marta oraliq isitish yo`li bilan quritish tizimi 10.1-rasmda keltirilgan. Odatda, bu uslda xavoning yuqori tv va quyi tn temperaturalari qabul qilinadi. Dastavval havo tv temperauragacha qizdiriladi va undan so`ng nam material bilan o`zaro ta`sirda bo`lib, tn temperaturagacha soviydi. Keyin, kaloriferda havo yana tv temperaturagasa qizdiriladi va yana material bilan o`zaro ta`sirda bo`lib tn temperaturagacha soviydi va h.k. Bu holda xavoning oxirgi temperaturasi В nuqta orqali aniqlanadi. Quritishning bu usulida nam materialni nisbatan past 42 teiperaturali issiq havo yordamida quritish imkoni bor. 10.1 b-rasmdagi punktir chiziqlardan ko`rinib turibdiki, agar issiqlik eltgich kameralar oraligìda qo`shimcha qizdirilganda, havoni t1 temperatura (С nuqta) gacha qizdirish zarur bo`lar edi. Bu usulda yuqori temperaturalarga chidamli materiallar kuritiladi. Ishlatilgan havoni qisman rekuperasiya qilish yo`li bilan quritish tizimi 10.2rasmda ko`rsatilgan. Diagrammada A nuqtani ifodalovchi parametrli issiq havo, ishlatib bo`lingan havo (АС va ВС chiziqlar) bilan aralashadi va kalorifyerda ts temperaturagacha qizdiriladi. Undan keyin, qizdirilgan havo nam matyerial bilan o`zaro ta`sir ettiriladi. Nam havoning so`nggi paramyetrlarini В nuqta xarakterlaydi. Oddiy quritish usuliga nisbatan bu usul pastrok temperaturalarda, yani tк o`rniga tс da va gaz oqimining yuqori tezliklarida o`tkaziladi. Yuqorida qayd etilgan havoning parametrlari va uning quritgichdagi tezligi aralashish karraligi n=l/L ga bog`liq. Sirkulyatsiyali va sirkulyatsiyasiz quritish usullari va havo holatining o`zgarish oraligi bir xil bo`lganda, issiqlik sarfi ham bir xil bo`ladi. 43 186-187-188 bet 13.2 gacha, 189 bet 13.3dan 190 betgacha (190 bet oxirgi abzats yozilmaydi. Xulosa. 1. Silvinit rudasini boyitish usullari tahlil qilindi. 2. Gallurgik va flotasiya usullarida silvinit rudasini boyitish jarayonlari o`rganilib chiqildi. 3. Silvinitni boyitishda ishlatiladigan flatoreagentlar xossalari o`rganib chiqildi. 4. Silvinit rudasini boyitishda shlamni ta`siri o`rganildi. 5. Dehqonobod kaliyli o`gùtlar zavodi chiqindilarni atrof muhitga ta`siri o`rganilib chiqildi. 44 Adabiyotlar ro`yxati 1. Белов В.И., Соколов А.В. Добича и переработка калийних солей. Л.:Химии. 1971. 2. Печковский В.В., Пинаев Г.Ф., Дзyuба Е.Д. и др. Технология калийних удобрений. Минск, «Висщая школа » 1978. 3. Ахметов Т.Г., Порфирева Р.Т., Гайсин Л.Г. и др. Химическая технология неорганических вешеств. – М: Висшая школа, 2002. 4. Nurmuhamedov X.S., Nigmadjonov S.K., Abdullayev A.SH., Asqarova A.B., Rambergenov A.K., Karimov K.G. Kimyo va neft sanoatlari mashina va qurilmalarini hisoblash va loyihalash. – Toshkent: Fan va texnologiyalar, 2008. 5. Желнин А.А. Теоретические основи и практика флотасии калийних солей. – Л.: Химия, 1973. 6. Нормаматов Ф.Х., Eркаев А.У., Тоиров З.К., Шарипова Х.Т. Исследование просесса получениya хлорида калия из силвинита в присутствии аммиака // Узбекский химический журнал, 2009. 7. Короткова Е.Г., Янсиева С.Х., Eркаев А.У., Намазов Ш.С. Политерма растворимости в системе NaH2P2O7- K2H2P2O7 -(10% P2O5+90%H2O) // Журнал неорганической химии – 1992. 8. Янсиева С.Х., Eркаев А.У., Короткова Е.Г., Намазов Ш.С. Политерма растворимости в системе NaH2P2O7 –K2H2P2O7 (20% P2O5+80%H2O) // Журнал аналитической химии – 1994. 9. Позин М.Е. Технология минералних удобрений. – Л.: Химия, 1983. 10.Грабовенко В.А. Производство бесхлорних калийних удобрений.- Л.: Химиya, 1980. 11.Титков С.Н., Мамедов А.И., СоловевЕ.И. Обогашение калийних руд. – М.: Недра, 1982. 12.Кашкаров О.Д., Соколов И.Д. Технологиya калийних удобрений. Л. Химия, 1987. 45 13.Заклyuчение института «УзНИИХИМПРОЕКТ» к материалам фирми «Тиссен» (Германиya) разработки Тюбегатанского месторождениya калийнх солей, г. Чирчик, 1999 г. 14.Техника-экономическое обоснавание (ТEО). Строителство Дехканабадского завода калийних удобрений на базе Тюбегатанского месторождения калийних солей. Китайскаya компаниya «СИТИК» и ОАО «УзКИМЁСАНОАТЛОЙИХА», 2009. 15.Базовий прект строителства перерабативаяшего комплекса Дехканабадского завода калийних удобрений мошностю 299 тис. тонн в год. Компаниya «СИТИК», Лян`юнганский проектний институт «LEHIGH». Март 2009г. 16.Ibragimov G.I., Erkaev A.U., Yakubov R.Ya va Turobjonov C.M. Kaliy xlorid texnologiyasi. Tashkent. “Muharrir”, 2010. 17.Karimov I.A. Bizning asosiy vazifamiz vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir. Toshkent «O`zbekiston» 2010y. 18.Karimov I.A. «Yuksak manaviyat yengilmas kuch» Toshkent «Manaviyat» 2008 y. 19.Штилман М.И Биологические активние системи. 20.http://www.pereplet.ru/obrazovanie/ stsorov/546.html,2005; 46

Kaliy xloridni silvinit

Разделы

Поддержка

Kaliy xloridni silvinit

Добавить этот документ в коллекции

Добавить этот документ в сохраненные

Предложите, как улучшить StudyLib