Ўзбекистон Республикаси Инновацион ривожланиш вазирлиги томонидан молиялаштирилган Ф-ФА-2021-512 рақамли фундаментал лойиҳа доирасида жорий 20212022 йилда амалга оширилиши кўзда тутилган компьютерда моделлаштириш мактабини шакллантириш ҳамда шу мақсадда етакчи олимлар иштирокида семинар-тренинг (workshop) ташкил қилиш режалаштирилган эди. Шу мақсадда жорий йилнинг 28-февралида “Инновацион илмий тадқиқотларда компьютер экспериментидан фойдаланиш истиқболлари” (инг. “Perspectives for the use of computer experiments in innovative research”, рус. “Перспективы использования компьютерных экспериментов в инновационных исследованиях”) мавзусидаги халқаро семинар-тренинг ташкил этилди. Тренингни ўтказишдан асосий мақсад илмий тадқиқотчиларда физик, кимёвий ва биологик жараёнларни компьютерда моделлаштириш орқали тадқиқ қилиш бўйича кўникмаларни шакллантиришдан иборат. Тадбирни самарали ўтказиш учун маҳаллий тадқиқотчилардан ташқари хорижий экспертлар ҳам жалб қилинди. Аксарият хорижий мутахассислар онлайн маъруза қилиш таклифини билдирган бўлсада, улар ичида юртимизга келиб семинарда бевосита иштирок этиш таклифини билдирганлар ҳам бўлди. Хусусан, ушбу тадбирда Антверпен университети (Бельгия) юқори самарали суперкомпьютер кластерларини ўрнатиш ҳамда улардан самарали фойдаланиш бўйича бош мутахассис Карел Венкен (Karel Venken) асосий маърузачи сифатида қатнашди. Семинар онлайн (Zoom платформаси орқали) ва офлайн режимида ўтказилди. Семинар-тренинг инглиз тилида олиб борилиб, маърузачилар қуйидаги тартибда ўз маърузаларини тақдим қилишди (маърузаларнинг электрон нусхалари иловада берилган): 1000 – 1010 dr. Umedjon Khalilov and dr Maksudbek Yusupov (IPLT, AS Uzbekistan) Offline Welcome speech 1010 – 1030 Karel Venken (University of Antwerp, Belgium) Offline Introduction to cluster computing 1030 – 1050 dr. Mariam Ghasemitarei (Sharif University of Technology, Iran) Online Molecular dynamics simulations for biological systems 1050 – 1110 dr. Golibjon Berdiyorov (Hamad Bin Khalifa University, Qatar) Online Predictive modeling for nanoelectronics: ballistic transport calculations 1110 – 1140 Coffee break 1140 – 1200 Maria Cecília Oliveira (Federal University of ABC, Brasil) Online How to improve the understanding about plasma-based cancer therapy by means of computer simulations? 1200 – 1220 dr. Jamoliddin Razzokov (Institute of Material Science, AS Uzbekistan) Online Penetration of Chitosan into the Single Walled Armchair Carbon Nanotubes: Atomic Scale Insight 1220 – 1240 dr. Alisher Eshimbetov (Institute of Bioorganic Chemistry, AS Uzbekistan) Online Synthesis and aimed study of Phenylaminotetrahydro-1,3-Thiazepine Hydrochloride 1240 – 1300 dr. Priyanka Shaw (University of Antwerp, Belgium) Online Glutathione Peroxidase 4 inactivation is one of the key features of ferroptosis 1300 – 1310 Closing Лойиҳада режалаштирилганидек, ушбу семинар-тренингда Ўзбекистон Фанлар Академиясининг илмий муассалари ҳамда Ўзбекистондаги турли олий ўқув юртлари олимларидан ташқари 40 ёшгача бўлган камида йигирмага яқин ёш тадқиқотчилар ҳам тингловчи сифатида иштирок этишди. Бу каби семинарлар келажакда тадқиқот институтлари ҳамда олий таълим муассасаларида дунёдаги илғор илмий марказлардаги каби юқори даражадаги ҳисоблаш/моделлаштириш муҳитини яратиш имконини беради. Бельгиялик мутахассис Карел Венкен таклиф қилинган маърузасидан ташқари ёш олимларга суперкомпьютерларни ўрнатиш ва улар билан ишлаш бўйича 1-4 март оралиғида режалаштирилган маҳорат дарслари ва амалий машғулотларни ҳам олиб борди. Хусусан, 12 март кунлари бу мутахассис суперкомпьютерлар тизимини ўрнатиш бўйича гуруҳ иштирокчиларига маҳорат дарси ўтиш билан бирга бу тизимни қандай шакллантириш ва уларнинг бир-бири билан алоқасини таъминлаш бўйича амалий машғулот ўтказди. Амалий машғулот натижасида гуруҳда янги суперкомпютерлар кластери - FISTUz (Fast Intelligent Simulation Tool of Uzbekistan) яратилди (1-расм). 1-расм. FISTUz суперкомпютерлар кластерининг яратилиш жараёни. FISTUz да суперкомпьютерлар кластери 32 та Worker, 1 та Builder ва 2 та Master компьютерларидан ташкил топган. Ҳар бир Master ва Worker компьютерлари юқори таркибли (Intel Core i9, RAM 64GB, HDD 2TB ва ҳ.к.) параметрлардан ташкил топган бўлиб, Slackware 15.0 Linux операцион тизими ёрдамида бир-бирига тармоқ орқали уланган. Master ва Worker компьютерларини бир-бирига тармоқ орқали улаш учун Builder (Intel Core i7, RAM 8GB, HDD 2TB) компьютерига NFS server ўрнатилган. FISTUz кластери жойлашган хонада юқори қувватли 3 та кондиционер ўрнатилган бўлиб, улар нормада кўрсатилган доимий ҳароратни (25 ± 5 °C) сақлаб туришда ёрдам беради. FISTUz да ҳар бир қурилма фавқулотда энергия узилишлари ўрнини қоплаб берувчи UPS ларга уланган. Кластерга уланган интернет тармоғи институтдан ташқари фойдаланувчилардан ҳимояланган. Бельгиялик мутахассис Карел Венкен 3-4 март кунлари FISTUz кластеридан қандай фойдаланиш тўғрисида гуруҳ ходимлари учун маҳорат дарсларини ҳам олиб борди. Маҳорат дарслари натижасида ҳар бир фойдаланувчи тармоқ орқали FISTUz кластери билан ишлаш кўникмаларига эга бўлди. Хусусан, WinSCP ҳамда MobaXTerm дастурлари ёрдамида фойдаланувчилар FISTUz га шахсий логин/парол орқали уланиб, кластерга топшириқ бериш ва уни ишга тушириш кўникмаларига эга бўлдилар (2-расм). 2-расм. WinSCP (чап) ҳамда MobaXTerm (ўнг) дастурлари. Кластер компьютерларига қўйиладиган вазифалар компьютерлардаги процессорларнинг эгалланиб бориш тартибида тақсимлаб ишга туширилади (кластернинг ҳар бир компьютерида 16 та процессор мавжуд). Фойдаланувчилар FISTUz кластерига қўйилган вазифалар рўйхатини мониторинг қилиш ҳамда кластердаги ҳар бир компьютернинг эгалланган процессорлари сонини кузатиш имкониятига ҳам эга (3-расм). 3-расм. FISTUz кластери компьютерларига қўйилган вазифалар рўйхати (тепада) ҳамда ҳар бир компьютердаги эгалланган процессорлар сонининг мониторинги (пастда).