Класс: 5 Предмет: крымскотатарская литература Учебник: Велиулаева А.Къырымтатар эдебияты, 5 сыныф Название раздела, темы: Риза Фазыл,»Аметханнынъ йылдызы» (отрывок из повести) Цели урока: Знакомство с творчеством писателя,ознакомить детей о выдающим летчике-истребителе Амет хан Султане Планируемые результаты: Предметные: Познакомить учащихся с творчеством Р.Фазыла, Познавательные УУД: поиск и выделение необходимой информации, осознанное и произвольное построение речевого высказывания в устной форме, свободная ориентация и восприятие текста художественного произведения, смысловое чтение; содействие развитию мыслительных операций: Личностные УУД: самоопределение, стремление к речевому самосовершенствованию; нравственно-этическая ориентация, способность к самооценке своих действий, поступков; развитие моральной готовности противостоять Злу, вызвать стойкое внутреннее неприятие самих персонажей. Регулятивные УУД: целеполагание, планирование, саморегуляция, выделение и осознание обучающимися того, что уже усвоено и что еще нужно усвоить. Коммуникативные УУД: планирование учебного сотрудничества с учителем и сверстниками, соблюдение правил речевого поведения, умение с достаточной полнотой выражать мысли в соответствии с задачами и условиями коммуникации. Средства обучения: компьютер, проектор, у Мевзу: Риза Фазыл, Лютфие Софу «Амет-Ханнынъ йылдызы» Дерснинъ макъсады: - талебелерни Риза Фазылнынъ омюр ёлу ве яратыджылыгъынен таныштырмакъ; - «Аметханнынъ балалыгъы» эсернинъ мундереджесинен таныш олмакъ; - буюк къараман шахсиети эсасында талебелернинъ табиатыны шекиллендирюв; - балаларнынъ окъувгъа, илимге мерагъыны юксельтюв; - юреклеринде ватаперверлик дуйгъусыны догъурмакъ. Донатма: Компьютер, группа боюнджа чалышув карточкалары, дерс планы, презентация, Амет-Хан акъкъында видеофильм, аудиоязув (Аметхан акъкъында халкъ йыры), китап сергиси. Дерсинъ кетишаты: I. Селямлашув - невбетчинен субет II. Эв вазифесини текрарлав :Наврез акъкъында нелер билесиз? 2.Насыл о байрамдыр? 3.Насыл маальде кечириле?4. Къырымда бу байрам насыл кечириле? Шиирлерни эзберлеген балалар рус тилине терджиме этелер . (Оджа: Балалар, сиз къырымтатар халкъынынъ насыл къараманларыны билесинъиз? -Догъру, бугунь биз къырымтатар халкъынынъ энъ белли къараманы, къырымтатар халкъынынъ батыр эвляды Амет-Хан Султан акъкъында, онынъ балалыгъы акъкъында лакъырды этеджемиз. Риза Фазыл. Лютфие Софу. «Амет-Ханнынъ балалыгъы» Оджа: Бу меракълы повестини къырымтатар халкъынынъ севимли огълу Риза Фазыл язды. О, яшлыкътан эдебияткъа авеслене, халкъ агъыз яратыджылыгъыны топлай ве огрене. Чокъ шиирлер, икяе, повесть, очерк ве макъалелер яза. Р.Фазыл Лютфие Софунен бирликте «Амет-Ханнынъ йылдызы» повестини язды. Повестте къырымтатар халкъынынъ федякар огълу, Советлер Бирлигининъ къараманы Амет-Хан Султаннынъ балалыгъы, яшлыгъы ве Ватан дженкинде косьтерген къараманлыкълары тасвирлене. IV. ГРУППАЛАРДА ЧАЛЫШУВ («Тувгъан эдебият» дерслиги, 140-142с.) Икяе учь парчагъа болюне. Эр бир группа озь парчасыны окъуй ве мундереджесини зынджырчыкънен айтып берелер. 1 парча Амет энди он яшында эди. Эр вакъыттаки киби, саба анасы оны, азбар къапудан тышары чыкъарып ,мектепке озгъарды. Чантасы элинде ёл бою ашыкъмай кете. Ёлда оны, адети узьре, эр шей меракъландыра, беязлы-морлу глициниялар оны, гуя, озьлерине чагъыралар, къанатчыкълары сырлы-сырлы кобелеклернинъ пешинден чапа. Ёл янындаки тереклер арасында къушчыкълар, «чивиль-чивиль» этип, бир пытакътан дигерине учып къоналар. Тосат-тосат токъталып, къушларнынъ чивильдисини динълей. Иште, о, бойле этрафтаки табиат адиселеринен меракъланып, сейир этип,мектеп азбарына келе. Мектепте Амет яхшы окъуй, дерслерини енгиль менимсей. Ярын раатлыкъ куню. Ёлда олар сабадан дагъгъа одунгъа кетмеге анълаштылар. 2 парча Амет кельгенинен, балалар зый-чув олып, дагъгъа догъру ёнедилер. Шеэрнинъ тёпесинде,шималь тарафта мешур Ай-Петри дагъы тикленип тура. Онынъ даа чокъ чешит ады бар. Лякин энъ къадимий ады- Чатал-Къая олса керек. Бу ад онъа шу къоджаман бир сыра дагънынъ меркезинде тикленип тургъан чаталлары ве тишлери ичюн берильгендир. Баягъы ёл юрьген сонъ, шаматалы балалар чамлыкъ дагъына келип чыкъты. Мында къалын-къалын ,юксек чам тереклери тюбюнде пек чокъ къуругъан чам карпасиналары дагъылып ята. Балалар якъарлыкъ ичюн иште шу къуру карпасиналарны топлайлар. Балалар, адети узьре, янына эки чувал алалар. Амет чувалларыны эр кестен эвель толдурды. Энди бираз раатланмакъ мумкюн. Лякин о, балалар арасында яшы кичик олгъан Сейдаметнинъ экинджи чувалынынъ даа яры экенини эслеп къала. Балалар арасында эр вакъыт зайыфларнынъ ,кичиклернинъ тарафыны тутып, оларгъа ярдым этип алышкъан Амет , барып Сейдаметке ярдымлашты. Башкъалары азыр олгъангъа къадар, онынъ чувалыны да тодурдылар. 3 парча Чувалларны эр кес аркъаларына тарттырып багълады да, сыранен тизилип,эвлерине ёл алдылар. Амет эвлери янына Абдураманнен берабер кельди. О, азбаргъа кирип, аркъасындаки чувалыны ерге къойды. Сонъ барып чешмеден сув ичти. Абдурамангъа да бир мешребе сув кетирди. Бу арада эвден анасы Насибе апте чыкъты. О, чувалларны корип, севинип, балаларны макътады: - Аферин ярдымджыларгъа! Машалла сизге, огъулчыкъларым! Сиз бизни севиндиргенинъиз киби, Алла да сизни шойле севиндирсин,эвлятларым! Бабанъ келип корьсе, ким насыл севинир. Бойле алгъыштан сонъ балаларнынъ юреклери ат башы къадар олды, олар ёрулгъанларыны унуттылар. Абдураман чувалыны кене аркъасына урып, эвлерине таба кетти. Амет ёлгъа чыкъып, оны озгъарды. Лугъат: Джесюр, джесаретли,батыр- смелый, отважный Месуль-ответственный Намуслы- честный Мукяфат- награда Абиде, эйкель- памятник Федакяр- самоотверженный Физ.дакъкъа: Учакъкъа биз отурамыз, Коклерге догъру учамыз. Булутларнынъ янында Къушлар къанатларны къакъа. Юксеклерден биз бакъамыз, Эллеримизни саллаймыз. Къырымны биз доланып, Яваш ерге отурамыз. V. ПЕКИТЮВ: Суаллер: 1.Амет мектепте насыл окъуй? 2.Мектепке кеткенде Аметни этрафта нелер меракъландыра? 3.Раатлыкъ куню балалар къайда баралар? 4.Ай-Петри дагъынынъ даа насыл къадимий ады бар? 5.Бу икяеде Аметнинъ насыл табиат чизгилери косьтериле? Оджа: -Талебелер, сиз Амет-Хан Султаннынъ къараманлыкълары акъкъында нелер билесинъиз? (талебелер бильгенлерини айткъан сонъ, оджа Амет-Хан Султан акъкъында видеофильмни бакъмагъа теклиф эте.) Оджа: Амет-Хан Султан 23 яшында олгъанда дженкнинъ ильк куньлеринден берли немсе айдамакъларына къаршы арслан киби дженк эте. Атеш козьлю джесюр шаин озюнинъ челик къушунен фашист къузгъунларына йылдырым киби окътала, онынъ мергин урушларындан артыкъ 40-тан зияде немсе самолеты чиль-парча олды.Къырымтатарларнынъ бу къараман эвлядынен бутюн совет халкъы гъурурлана эди. Амет-Хан Султан косьтерген буюктенбуюк къараманлыкъларына Ватан керек къыйметини кести, онъа Советлер Союзынынъ Къараманы адыны берди. Бу батырнынъ кокрегини эки Ленин ордени, бир «Къызыл Байракъ» орден иве бир Къызыл йылдыз орден иве бир Алтын Йылдыз медали яраштыра эди.1943 сенеси август 24-те Амет-Хан Султангъа Советлер Бирлигининъ Къараманы унваны бериле. Китап сергиси Оджа: Амет-Хан Султан акъкъында чокъ китаплар язылды. (оджа талебелерни китапларнен таныштыра). -Керим Джаманакълы «Къырымтатар батыры Амет-Хан Султан»; -Е.Белоусов «Амет-Хан Султан - летчик из легенды»; -Е.И.Бессчетнов «Звезды в ладонях. Амет-Хан Султан» ве дигерлери. - Амет-Хан Султангъа багъышлангъан насыл абиделер бар? (Акъмесджиттеки мейдангъа Советлер бирлигининъ 2 дефа къараманы АметХан Султаннынъ ады берильди, Москвада Новодевичье къабристанындаки башташы, Ярославль, Киев, Алупка шеэрлеринде къоюлгъан эйкеллер, Дагестанда Махачкала аэропортына Амет-Хан Султаннынъ ады берильди) VI. Аталар сезлери устюнде иш. -Аталар сезлерини насыл анълайсынъыз? Къайсы бири икяенинъ мундериджесине келише? 1.«Батыр куреш мейданында белли олур» 2.«Къараманлыкъ иште, куреште корюнир» VII. Къырымтатар халкъынынъ тарихында батырлар акъкъында дестанлар, йырлар пек чокъ. Мен сизге «Дестан» группасынынъ иджрасында «АметХан» йырыны динълемесини теклиф этем. VIII. Эв вазифеси: 1.с.165-166-метин боюнджа план тизмек. *2.Амет-Хан Султан акъкъында икяе ве шиирлер тапмакъ *3.«Халкъымызнынъ къараманы» мевзусында къыскъа икяе азырламакъ. IX. Рефлексия. - Амет-Хан Султан акъкъында сизлер не биле эдинъиз? - Бугуньки дерсте Амет-Хан Султан акъкъында насыл янъы малюмат эшиттинъиз, нени огрендинъиз? Оджа: Бугуньки дерсимиз меракълы кечти. Сизлер чокъ шей эшиттинъиз ве огрендинъиз. Амет-Ханнынъ къараманлыкълары сизге орьнек олсун! Сизлер де, Амет-Хангъа ошап, джессюр, ватанпервер адамлар олунъыз. Сизлерни сайып севсинлер, урьмет этсинлер. (оджа эр бир талебенинъ мусбет чизгилерини бельгилеп, оларгъа къызыл йылдызчыкълар даркъата).