9-мавзу

Мавзу: 9
ТИРИСТОРЛИ ЎЗГАРТИРГИЧЛАРНИНГ ИШ
РЕЖИМЛАРИНИ ВА ТАВСИФЛАРНИНГ ТАҲЛИЛИ
 Режа:
 Узуқ–узуқ токлар режими;
 Ўзгартиргичнинг ташқи тавсифи қисмини қуриш;
 Идеал салт ишлаш режими;
 Реверсив ўзгартиргични қурилиши қонунияти;
 Тристорли ўзгартиргичларнинг динамик
хусусиятлари;

Таянч иборалар:
 узлуксиз ток, узуқ–узуқ ток, ТЎ, бошқарув
бурчаги, якор токи, салт юриш, ташқи
тавсиф, узуқ–узуқ ток режими, Э.Ю.К.,
юклама токи, ростлаш тавсифи, зона,
чизиқли боғлиқлик, уч фазали кўприк
схемаси.
Нореверсив ўзгартиргичларни узуқ–узуқ токлар мавжуд
бўлгандаги статик тасвирлар
 Узуқ–узуқ токлар режими Uтп=f(Is) боғлиқлик чизиқлиликдан оғиш
натижасида юз беради. Бундай ҳол узлуксиз токда ва бошқаришнинг
берилган бурчаги  да ўрин олган ҳолатларда юклама занжирдаги
Э.Ю.К. ўзгартиргичнинг кучланишидан ортиб кетиши натижаси билан
боғлиқдир. Узуқ–узуқ токлар режими токнинг кичкина қийматларида
юз берганлиги туфайли, кўриб чиқишни осонлаштириш мақсадида,
якор занжирининг актив қаршилигидаги кучланиш тушиши ҳисобга
олинмайди.

Даврнинг 0wt2 /m қисми учун қуйидагини ёзиш мумкин

 ,

lТ .n  l D  L я .ц
dis
dt
 бу ерда lTn ва lD –мос ҳолда ўзгартиргич ва двигателнинг Э.Ю.К. ни
лаҳзалик қийматлари; Lя.ц – якор занжирини индуктивлигининг
йиғиндиси; т–тўғриланган кучланишни бир давр ичидаги липиллаб
ўзгариб туришлари сони.
 Двигателнинг катта механик инерцияга боғлиқ бўлган холатларида уни
тезлиги лаҳзаларда ўзгариб турмайди ва lD=cоnst дир. У ҳолда
wt
1

iя 
(lТ . П  l D )dwt

wL

(2–23)
яц 0


Адабиётларда берилишича, бошланғич узуқ–узуқ токларнинг чегаравий
режимларида, тўғриланган токнинг ўртача қиймати (тристорли электрюритма
якор токи учун)
ETП m sin 


Iя 
 орқали аниқланади.
wLя .ц
(1 
m
ctg
m
)




Ўзгартиргичнинг актив қаршилигини ва тристордаги кучланиш
ўзгаришини (тушишини) ҳисобга олмаган ҳоллар учун UТП=Eт.п.m cоs тенглик
ўринлидир. Якор токи Is учун берилган ифодани
   / 2 I 1z 
ETП m


(1 
ctg )
wLя.ц
m
m
 бўлгандаги ток қийматига бўлсак ва Uтп учун берилган ифодани Етпm га
бўлинса ва эканлигини оламиз.
 Бундан эса

2
2
Iя
U ТП

I 2
I 2
Iя
ETПП
1
 биринчи квадратдаги узуқ–узуқ токлар зонасини чегараларини
кўрсатувчи эллипсни ифодаловчи бу формуладаги қисм 2–8а расмда
кўрсатилгандир.

Юклама моменти камайганда якор токи узуқ–узуқ бўлиб боради,
двигателнинг ва ўзгартиргичнинг Э.Ю.К лари Етпm қийматдан катта
бўлган қийматларгача ортиб боради.

Узуқ–узуқ токлар режимида ўзгартиргичнинг ташқи тавсифи
қисмини қуриш учун, якор занжирининг актив қаршилигини ҳисобга
олинмаганда , Э.Ю.К. ни ва юклама токининг ўртача қийматларини
билдирувчи ифодадан фойдаланиш мумкин:


 бу
Em 

 
sin(




)

sin(


)
 
m
m 



(2–24)



mEm
EТ . П 2 




Iя 
 cos(  )  cos(    )   sin(   ) 


2wLя.ц 
m
m
m
Em 2 

ерда уч фазали кўприк схемаси учун Em  3 2 Eф –чизиқ кучланиши
EТ . П  E D 
ва нол схема учун
Em
2 Eф
– фаза кучланиши амплитудаси.
 нинг қийматини, унга мос келувчи қандайдир
токни оқиб ўтиш вақтини деб олдиндан бериб
олган ҳолда аниқлаш мумкин. Кейин эса ташқи
тавсифдаги нуқтани аниқловчи якор токи нинг
ўртача қиймати топилади. даги Э.Ю.К. нинг
қийматини аниқлаш учун (2–24) ифодадаги
Э.Ю.К. га таалууқли қисмини
EТ . П 
2 cos(

2
 

 кўринишида ёзиб олинса кифоя.

m
) sin

2
 Бундан

lim EТ . П  E m cos(   / m)
 0
(2–25)
 Шуни таoкидлаб ўтиш керак: (2–24) формулалар

ED  Em  cos(   / m)
шарт қаноатлантирилсагина хақиқатга
яқин бўлади.

Узуқ–узуқ токлар мавжуд бўлгандаги ўзгартиргичнинг ташқи
созлаш тавсифининг кўриниши двигателнинг Э.Ю.К. сини қийматга
боғлиқ бўлади. Айтайлик, уч фазали кўприк схемасида уланган
тристорли ўзгартиргич ТЎ тезлиги ва Э.Ю.К. и ўзгармас ҳолатда
ушлаб туриладиган двигател учун ишлаётган бўлсин (масалан,
тезликни ростлаш тизими ёрдамида), юклама эса ўзгарсин. Якор
занжирининг қаришилиги . Иккита ҳолатни солиштириб кўрамиз:

а) якор занжирининг индуктивлиги чекланган, шу сабабли узуқ–
узуқ токлар зонаси мавжуд;

б) унда ток ўта идеал равишда текислашган бўлиб, ҳар қандай
кичик қийматларида ҳам узлуксизлигича қолади.
 Ўзгартиргич салт ишлаганда узуқ–узуқ токларсиз 1тавсиф бўйича ишлар эди
(2–8а расм); якор токининг қандайдир оралиқ қийматларида эса 2 тавсиф
бўйича ишлайди, якор токининг чегаравий режимига мос келувчи
қийматларида 3 тавсифни ифодалайди. Бу айтилган қийматларга мос келувчи
узуқ–узуқ токда ишлаётган ўзгартиргичнинг тавсифлари расмда 1; 2; 3;
рақамлар билан белгилангандир.

1 ва 1I тавсифларга мос келувчи «а» нуқта учун узуқ–узуқ токли схемада

EТ . П  E D  2,34 Eф cos  узл

(2–26)

 бу ерда –ўзгартиргич Э.Ю.К нинг берилган қийматига мос келувчи, узуқ–узуқ
токларсиз схемадаги бошқариш бурчаги.

Узуқ–узуқ токлар «а» нуқтага бурчак мос келади. У (2–25) га
асосланган ҳолда

EТП  E D  3 2 Eф cos( пр   / m)
 тенгликдан топилади ва
ED


 пр  arccos

m
3 2 Eф
 га тенгдир.
Назорат саволлари
 1.Узуқ–узуқ токлар тавсифи нима орқали тавсифланади?
 2. Қандай ҳолларда двигатель тезлиги пульсацияга эга бўлмайди?
 3. Қандай ҳолларда якор токи узуқ–узуқ қийматларга эаг бўлади?
 4. Ўзгартиргични тавсифини тушунтириб беринг?
 5. Реверс ўзгартиргичларини қуриш учун нимадан фойдаланилади?
 6. Тенглаштирувчи токни мавжуд эмаслиги нимага олиб келади?
 7. Якор токини йўналишини ўзгариши нима билан боғлиқ?
 8. Ўзгартиргичнинг ростлаш тавсифини тушунтириб беринг?
 9. Тиристорли ўзгартиргичларни динамикаси нима билан тавсифланади?
 10. Тиристорли ўзгартиргич–бу нима?
Эътиборингиз учун
рахмат!