babuhd uzl 80f0d

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
Toshkent moliya instituti
«Buxgalteriya hisobi»
kafedrasi
Bakalavriat yo’nalishlarida o’qitiladigan
fanlardan ishchi o’quv dasturlari to’plami
Toshkent — 2006
“Buxgalteriya
hisobi”
kafedrasida
bakalavriat
yo’nalishlarida
o’qitiladigan
fanlardan ishchi o’quv dasturlari to’plami, T.: “IQTISOD-MOLIYA”, 2006. 146 b.
Ushbu dasturlar to’plamiga institutda tayyorlanadigan bakalavriat
yo’nalishidagi “Buxgalteriya hisobi” kafedrasi tomonidan o’qitiladigan fanlarning
ishchi o’quv dasturlari kiritilgan.
To’plamga kiritilgan ishchi o’quv dasturlari O’zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasining 2001 yil 16 avgustdagi 343-sonli “Oliy ta’limning Davlat
ta’lim standartlarini tasdiqlash to’g’risida”gi Qarori va O’zbekiston Respublikasi
Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligining 2002 yil 28 fevralda tasdiqlangan
“Bakalavriat yo’nalishlari va magistratura mutaxassisliklarining davlat ta’lim
standartlari” talablari hamda 2006 yil 18 iyuldagi “O’quv adabiyotlarini nashr etish
uchun vazirlik grifini berish va uslubiy-me’yoriy hujjatlarni tasdiqlash
to’g’risida”gi 166-sonli buyrug’iga asosan ishlab chiqilgan.
Mazkur ishchi o’quv dasturlar to’plami “Buxgalteriya hisobi” kafedrasi
professor-o’qituvchilarining yig’ilishida muhokama qilingan va nashrga tavsiya
etilgan (2006 yil 30 iyun, 14-sonli bayonnoma).
Mazkur dasturlar to’plami O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus
ta’lim vazirligining Institut qoshidagi Oliy o’quv yurtlararo ilmiy-uslubiy
Kengashida muhokama etilgan hamda nashrga tavsiya qilingan (2006 yil 19
avgust, 9-sonli bayonnoma).
“IQTISOD-MOLIYA”, 2006
2
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
Toshkent moliya instituti
O’quv-uslubiy boshqarma tomonidan
ro’yxatga olindi
№_______________
« ___» __________2006 y.
«Tasdiqlandi»
Rektor A. Vaxobov
« ___» __________2006 y.
«BUXGALTERIYa HISOBI NAZARIYaSI»
fanidan ishchi o’quv
DASTURI
Oliy ta’limning 340000-«Biznes va boshqaruv» hamda 140000 «O’qituvchilar
tayyorlash va pedagogika fani» bilim va ta’lim sohalari:
5140900-«Kasb ta’limi»
(bakalavriat ta’lim yo’nalishlari bo’yicha)
5340900 – «Buxgalteriya hisobi va audit»
bakalavriat ta’lim yo’nalishi uchun
3
«Buxgalteriya hisobi nazariyasi»
fanidan ishchi o’quv dasturi
Ishchi o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim
vazirligi tomonidan 2002 yil 28 fevralda tasdiqlangan “Biznes va boshqaruv”
yo’nalishlari Davlat ta’lim standartlari talablariga mos ravishda ishlab chiqilgan.
Dastur institutda tayyorlanadigan 5340900-“Buxgalteriya hisobi va audit”
bakalavriat yo’nalishi uchun mo’ljallangan.
Dastur «Buxgalteriya hisobi» kafedrasining 30 iyun 2006 yil 14-sonli majlis
yig’ilishida muhokama qilinib, foydalanishga tavsiya etilgan.
«Buxgalteriya hisobi»
kafedrasi mudiri B.K. Xamdamov
Mazkur ishchi o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta
maxsus ta’lim vazirligining Institut qoshidagi Oliy o’quv yurtlararo ilmiy-uslubiy
Kengashida muhokama etilgan hamda nashrga tavsiya qilingan.
(mazkur kengashning 2006 yil 19 avgustdagi 9-sonli qarori bilan tasdiqlangan)
Kengash raisi
Tuzuvchilar:
Tarizchilar:
A. Vahobov
f.n.,dots.XasanovB.A.
f.n., dots. Qo’ziev I.N.
at. o’qit. Rizaev N.Q.
f.d.,prof. Ibragimov A.K.
f.d.,prof. Jo’raev N.Yu.
4
1. «Buxgalteriya hisobi nazariyasi»
5
Mustaqil
ta’lim
2 Buxgalteriya balansi, uning tuzilishi va
mazmuni
2.1 Buxgalteriya balansi haqida tushuncha, tuzilishi
. va uning mazmuni hamda ahamiyati.
2.2 Xo’jalik muomalalari ta’sirida balansda sodir
bo’ladigan
o’zgarishlar.
Respublikamiz
korxonalarida tuzilayotgan balanslar bilan xorijiy
davlatlarda tuzilayotgan balanslar o’rtasidagi
umumiy bog’liqlik.
3 Schyotlar tizimi va ikkiyoqlama yozuv
3.1 Buxgalteriya hisobining schyotlari va uning
tuzilishi.
Schyotlarning iqtisodiy mazmuni bo’yicha
turkumlanishi, Ketma-ket (xronologik) va tizimli
(sistemali) yozuvlar. Balans va schyotlarning
o’zaro bog’liqligi.
3.2 Ikkiyoqlama yozuv va uning asoslanishi.
4 Baholash va kalkulyatsiya
4.1 Qiymat ko’rsatkichining mohiyati. Boshlang’ich
qiymat, qoldiq qiymat, joriy qiymat, sotish
qiymati, diskontlangan qiymat, balans qiymat.
4.2 Kalkulyatsiyaning maqsadi va vazifalari.
Kalkulyatsiya turlari: Smeta, rejali, normativ,
hisobot.
5 Asosiy
xo’jalik
jarayonlari
hisobining
tamoyillari
6 Hujjatlashtirish va inventarizatsiya
6.1 Hujjatlashtirish haqida tushuncha. Buxgalteriya
hisobida hujjatlarining roli va ahamiyati.
Inventarizatsiya to’g’risida tushuncha, uning
ahamiyati va turlari.
7 Buxgalteriya
hisobining
shakllari
va
registrlari
7.1 Buxgalteriya hisobining shakllari, ularning
mohiyati va tarixiy rivojlanishi.
Buxgalteriya hisobining jurnal-order, memorialorder,
avtomatlashtirilgan
shakli
(1:S
buxgalteriya)
7.2 Hisob registrlari va ularni buxgalteriya
Amaliy
mashg’ulot
Fan mavzularining nomi
Ma’ruza
№
Jami
soatlar
fanidan o’tiladigan mavzular va ular bo’yicha mashg’ulot turlariga
ajratilgan soatlar hajmining taqsimoti
10
2
4
2
2
2
4
6
2
2
2
4
2
-
2
12
6
4
2
4
2
4
2
6
10
6
2
4
2
2
2
2
2
4
2
4
2
-
2
8
4
2
2
6
6
2
2
2
2
2
2
10
4
2
4
6
2
2
2
4
2
2
8
9
hisobidagi roli va ahamiyati.
Hisobot
Buxgalteriya hisobini tashkil etish
Jami:
8
4
74
2
2
27
2
18
4
2
29
2. Ma’ruza mashg’ulotlari mavzulari (27 soat)
1-mavzu. «Buxgalteriya hisobi nazariyasi» fanining predmeti va
metodi (2 soat).
Ushbu mavzu orqali “Buxgalteriya hisobi nazariyasi” fanining predmeti,
xo’jalik hisobi to’g’risida umumiy tushuncha va hisobning turlari, hisobda
qo’llaniladigan o’lchov birliklar, buxgalteriya hisobining predmeti va uning
muhim ob’ektlari Buxgalteriya hisobining maqsadi va vazifalari, hisobotning
nazorat qilish funktsiyalari va iqtisodiy baholashda o’zaro bog’liqligi. Buxgalteriya
hisobi sub’ektlari va ob’ektlari, buxgalteriya hisobining asosiy qoidalari ,
buxgalteriya hisobining usullari va uning elementlari to’g’risidagi bilimlar
talabalarga etkaziladi.
Adabiyotlar: (1, 2, 6)
2-mavzu. Buxgalteriya balansi, uning tuzilishi va mazmuni. (4 soat)
Mazkur mavzu asosida talabalar quyidagilar:
• Buxgalteriya balansi haqida tushuncha, tuzilishi va uning mazmuni
hamda ahamiyati.
• Xo’jalik muomalalari ta’sirida balansda sodir bo’ladigan o’zgarishlar.
Respublikamiz korxonalarida tuzilayotgan balanslar bilan xorijiy
davlatlarda tuzilayotgan balanslar o’rtasidagi umumiy bog’liqlik.
• Hisob siyosatida balansni yoritib berish tartibi. Balansga tegishli
bo’lgan moliyaviy hisobot elementlari. Balans moddalari, Balansni
o’qish tartibi to’g’risida chuqur bilimlarga ega bo’ladilar.
Adabiyotlar: (2, 5, 6)
3-mavzu. Schyotlar tizimi va ikkiyoqlama yozuv. (4 soat)
Mazkur mavzu asosida talabalar quyidagilar:
• Buxgalteriya hisobining schyotlari va uning tuzilishi.
• Schyotlarni iqtisodiy mazmuni bo’yicha turkumlanishi, Ketma-ket
(xronologik) va tizimli (sistemali) yozuvlar. Balans va schyotlarning
o’zaro bog’liqligi.
• Buxgalteriya hisobining schyotlari rejasi.
• Ikkiyoqlama yozuv va uning asoslanishi bo’yicha chuqur bilimga ega
bo’ladilar.
Adabiyotlar: (2, 4, 5, 6, 8, 9)
4-mavzu. Baholash va kalkulyatsiya (2 soat).
Mazkur mavzu asosida talabalar quyidagilar:
• Qiymat ko’rsatkichining mohiyati. Boshlang’ich qiymat, qoldiq qiymat,
joriy qiymat, sotish qiymati, diskontlangan qiymat, balans qiymat.
6
• Baholash bu - pulda o’lchash uslubi ekanligi. Baholashning asosiy
tamoyillari.
• Kalkulyatsiyaning maqsadi va vazifalari. Kalkulyatsiya turlari: Smeta,
rejali, normativ, hisoboti bo’yicha bilimga ega bo’ladilar.
Adabiyotlar: (2, 5, 6, 7, 8)
5-mavzu. Asosiy xo’jalik jarayonlari hisobining tamoyillari (4 soat).
Mazkur mavzu asosida talabalar xo’jalik jarayonlarining asosiy
ko’rsatkichlari. Ta’minot jarayonining hisobi. Ishlab chiqarish jarayonining
hisobi. Sotish jarayoning hisobi. Ist’emol jarayonining hisobi bo’yicha chuqur
bilimga ega bo’ladilar.
Adabiyotlar: (2, 5, 6)
6-mazu. Hujjatlashtirish va inventarizatsiya (2 soat).
Mazkur mavzu asosida talabalar quyidagilarni:
•
Hujjatlashtirish
haqida
tushuncha.
Buxgalteriya
hisobida
hujjatlarining roli va ahamiyati.
•
Buxgalteriya hujjatlarining turlari, ularni turkumlash, hujjatlarning
rekvizitlari. Hujjatlarga yozuvlar qilish va ularni rasmiylashtirishda qo’yiladigan
talablar, xo’jalik muomalalarini daslabki va yig’ma hujjatlashtirish tartibi.
•
Inventarizatsiya to’g’risida tushuncha, uning ahamiyati va turlari.
Inventarizatsiya natijalarini buxgalteriya hisobi schyotlarida aks ettirilishi.
«Inventarizatsiyani tashkil etish va uni o’tkazish» nomli buxgalteriya hisobi milliy
standarti (BHMS 19-son)ga muvofiq xo’jalik sub’ektlarida inventarizatsiya
o’tkazishni tashkil qilish tartibi bo’yicha bilimlarga ega bo’ladilar.
Adabiyotlar: (2, 5, 6, 8)
7
7-mavzu. Buxgalteriya hisobining shakllari va registrlari (4 soat).
Mazkur mavzu asosida talabalar quyidagilar:
• Buxgalteriya hisobining shakllari, ularning mohiyati va tarixiy rivojlanishi.
• Buxgalterning avtomatlashtirilgan ish joyi haqida tushuncha. Buxgalteriya
hisobining jurnal-order shakli. Buxgalteriya hisobining memorial-order shakli.
Buxgalteriya hisobining avtomatlashtirilgan shakli (1:S buxgalteriya).
• Hisob registrlari va ularni buxgalteriya hisobidagi roli va ahamiyati bo’yicha
chuqur bilimga ega bo’ladilar.
Adabiyotlar: (2, 4, 5, 6)
8-mavzu. Hisobot (2 soat).
Mazkur mavzu asosida talabalar buxgalteriya (moliyaviy) hisoboti haqida
tushuncha, uning ahamiyati va mohiyati. Buxgalteriya (moliyaviy) hisobotining
tarkibi va turlari. Hisobot shakllarining tuzilish tamoyillari. Yillik (chorak, yarim
yillik) hisobotlarni tuzish, ularni to’ldirish va taqdim etish tartibi. Yig’ma
buxgalteriya hisoboti. Moliyaviy hisobotni tayyorlash va taqdim etishning
kontseptual asoslari (BHMS asosida) nazariy va amaliy bilimga ega bo’ladilar.
Adabiyotlar: (2, 3, 4, 5, 6, 8, 9)
9-mavzu. Buxgalteriya hisobini tashkil etish (2 soat).
Mazkur mavzu asosida talabalar O’zbekiston Respublikasining
«Buxgalteriya hisobi to’g’risida»gi Qonuni va uning ahamiyati. Xo’jalik
sub’ektlarida buxgalteriya hisobining vazifalari va funktsiyalari. Buxgalteriya
hisobini tashkil etish asoslari. Moliyaviy va boshqaruv hisobi. Korxonalarda hisob
siyosati. Kichik va o’rta biznes korxonalarida buxgalteriya hisobini xalqaro va
milliy standartlar asosida tashkil etish bo’yicha bilimga ega bo’ladilar.
Adabiyotlar: (1, 2, 3, 5, 6)
Izoh: mustaqil ta’limga tavsiya etilgan mavzular yoki kichik mavzular
kursiv bilan ajratilgan.
8
3. Amaliy mashg’ulotlar mavzulari (18 soat)
1-mavzu. «Buxgalteriya hisobi nazariyasi» fanining predmeti va
metodi. (2 soat)
Mazkur mavzu asosida talabalar xo’jalik hisobi to’g’risida umumiy
tushuncha va unga qo’yiladigan talablar. Xo’jalik hisobining turlari, hisobda
qo’llaniladigan o’lchov birliklari. Buxgalteriya hisobi sub’ektlari va ob’ektlari.
Buxgalteriya hisobining asosiy qoidalari.*
Buxgalteriya hisobining predmeti va uning muhim ob’ektlari, xo’jalik
mablag’larining tashkil topish manbalarini turkumlash.* Buxgalteriya hisobining
usullari va uning elementlari bo’yicha korxonalardan ma’lumotlar olinib seminar
darslar o’tkaziladi.
Adabiyotlar: (1, 2, 6).
2- mavzu. Buxgalteriya balansi, uning tuzilishi va mazmuni. (2 soat)
Balansni o’qish tartibi.* Xo’jalik muomalalari ta’sirida balansda sodir
bo’ladigan o’zgarishlar. Hisob siyosatida balansni yoritib berish tartibi. Balansga
tegishli bo’lgan moliyaviy hisobot elementlar bo’yicha ishlab chiqarish va xizmat
ko’rsatuvchi xo’jalik sub’ektlari ma’lumotlari asosida amaliy dars o’kaziladi.
Adabiyotlar: (2, 5, 6)
3-mavzu. Schyotlar tizimi va ikkiyoqlama yozuv. (4 soat)
Buxgalteriya hisobining schyotlari va uning tuzilishi, ikkiyoqlama yozuv
va uning asoslanishi, schyotlarni iqtisodiy mazmuni bo’yicha turkumlanishi.*
Ketma-ket (xronologik) va tizimli (sistemali) yozuvlar. Balans va schyotlarning
o’zaro bog’liqligi.* Buxgalteriya hisobining schyotlari rejasiga doir xo’jalik
yurituvchi sub’ektlar ma’lumotlari asosida darslar olib boriladi.
Adabiyotlar: (2, 4, 5, 6, 8, 9)
4-mavzu. Baholash va kalkulyatsiya.(2 soat)
Qiymat ko’rsatkichining mohiyati. Baholashning asosiy tamoyillari.
Boshlang’ich qiymat, qoldiq qiymat, joriy qiymat, sotish qiymati, diskontlangan
qiymat, balans qiymati. Kalkulyatsiyaning turlari*: Smeta, rejali, normativ, hisobot
bo’yicha amaliy darslar o’tkaziladi.
Adabiyotlar: (2, 5, 6, 7, 8)
5-mavzu. Asosiy xo’jalik jarayonlari hisobining tamoyillari. (2 soat)
Xo’jalik jarayonlarining asosiy ko’rsatkichlari. Ta’minot jarayonining
hisobi.* Ishlab chiqarish jarayonining hisobi.* Sotish jarayonining hisobi.*
Ist’emol jarayonining hisobiga doir seminar darslari olib boriladi.
Adabiyotlar: (2, 5, 6)
6-mavzu. Hujjatlashtirish va inventarizatsiya. (2 soat)
Hujjatlashtirish haqida tushuncha. Buxgalteriya hisobida hujjatlarining roli
va ahamiyati, buxgalteriya hujjatlarining turlari, hujjatlarga yozuvlar qilish va
ularni rasmiylashtirishda qo’yiladigan talablar. Hujjatlarning aylanishini tashkil
etish.* Hujjatlarni avtomatlashtirish va tashkil etish shakliga bog’liqligi.
9
Inventarizatsiya natijalarini buxgalteriya hisobi schyotlarida aks ettirilishiga oid
korxona ma’lumotlaridan foydalanib amaliy darslar o’tkaziladi.
Adabiyotlar: (2, 5, 6, 8)
7-mavzu. Buxgalteriya hisobining shakllari. (2 soat)
Buxgalteriya hisobining shakllari ularning mohiyati va tarixiy rivojlanishi.
Buxgalterning avtomatlashtirilgan ish joyi haqida tushuncha. Buxgalteriya
hisobining jurnal-order, memorial-order va avtomatlashtirilgan shakli (1S
buxgalteriya) bo’yicha ishlab chiqarish korxonalaridagi hisob shakllari asosida
amaliy darslar o’tkaziladi.
Adabiyotlar: (2, 4, 5, 6)
8-mavzu. Hisobot. (2 soat)
Buxgalteriya balansi (1-shakl)*, moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi
to’g’risidagi hisobot (2-shakl)*, asosiy vositalar harakati tug’risidagi hisobot (3shakl), pul mablag’lari to’g’risidagi hisobot (4-shakl), xususiy kapital to’g’risidagi
hisobot (5-shakl), hisobotga ilovalar, tushuntirishlar va ma’lumotlar. Yillik
(chorak, yarim yillik) hisobotlarni tuzish, ularni to’ldirish va taqdim etish tartibi.
Moliyaviy hisobotni tayyorlash va taqdim etishning kontseptual asoslari (BHMS
asosida)* bo’yicha korxonalarda to’ldirilayotgan moliyaviy hisobotlarning
namunalari asosida amaliy darslar o’tkaziladi.
Adabiyotlar: (2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9)
9-mavzu. Xo’jalik sub’ektlarida buxgalteriya hisobini tashkil etish. (2
soat)
Kichik va o’rta biznes korxonalarida buxgalteriya hisobini milliy
standartlar asosida tashkil etish bo’yicha amaldagi me’yoriy-huquqiy hujjatlar
asosida seminar darslar o’tkaziladi.
Adabiyotlar: (1, 2, 3, 5, 6)
Izoh: majburiy mavzudagi mashg’ulotlar yulduzcha (*) bilan
ajratilgan.
10
4. Tavsiya etilayotgan mavzular bo’yicha ko’rgazma-namoyish
materiallari, o’quv filmlari va boshqa didaktik materiallar ro’yxati
Talabalar quyidagi ko’rgazma-namoyish materiallari va o’quv filmlaridan
foydalanadi:
1. Hisob siyosati haqida tushunchaga ega bo’lish;
2. Hisob turlari va unda qo’llaniladigan o’lchov birliklar;
3. Buxgalteriya ob’ektlari va sub’ektlari;
4. Buxgalteriya hisobi ob’ektlarini baholash;
5. Schyotlar tizimi va ikkiyoqlama yozuv;
6. Buxgalteriya balansining tuzilishi;
7. Dastlabki hujjatlarni umumlashtirish tartibi;
8. Invetarizatsiyani tashkil etish;
9. Elektron hisoblash mashinalarini qo’llash (1S buxgalteriya);
10. Bosh buxgalterning burchi va vazifalari;
11. Moliyaviy hisobotlarni tayyorlash va taqdim etish;
12. O’zbekiston Respublikasi «Buxgalteriya hisobi to’g’risidagi»
Qonunning moddalari (1996 yil 30 avgust);
13. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 54 sonli Qarori
bilan tasdiqlangan «Mahsulot (ishlar, hizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish
xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi
to’g’risidagi Nizom» (1999 yil 5 fevral);
14. Buxgalteriya hisobining milliy standartlari (O’zbekiston Respublikasi
Moliya vazirligi tomonidan 1998 yildan boshlab bugungi kungacha jami 23 ta
standart tasdiqlangan);
Talabalar amaliy yordam tariqasida “Buxgalteriya hisobi nazariyasi” fani
bo’yicha qo’llaniladigan turli xil shakl, chizmalar, slaydlar bilan ta’minlanadi:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Balans va uning tuzilishi;
Baholash tamoyillari;
Kalkulyatsiya usullari;
Schyotlar rejasi;
Hisobotlarni tuzish tartibi;
Hujjatlarning turkumlanishi o’rganiladi.
Talabalar “Buxgalteriya hisobi nazariyasi” fanini o’rganishda axborot
vositalaridan ya’ni internet tizimidan ham keng foydalanadi. Unda quyidagi sayd
va elektron pochtalardan;
http://www.apb.org.uk (Auditing Practices Board)
http://www.nao.gov.uk (UK National Audit Office)
http://www.iia.org.uk (The Institute of Internal Auditors-United Kingdom)
http://www.iasc.org.uk (International Accounting Standards Committee)
http://www.aicpa.org/index.htm(American Institute of Certified Public
Accountants)
sismoilov.rambler.ru
11
www. uza. us.apb. (O’zbekiston Milliy Axborot Agentligining turli soxalariga
doir kundalik yangiliklari).
www.uzperort. com (Kundalik biznes yangiliklari).
www.referat. uz (Referatlar to’plami)
Talabalarga O’zbekiston Respudlikasi Auditorlar palatasi, Buxgalterlar va
Auditorlar Milliy Assosiatsiyasi, Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universiteti va
Toshkent Moliya Institutida tayyorlangan o’quv filmlar, didaktik materiallar va
multimedik ilovalardan foydalanish tavsiya etiladi.
5. O’zlashtirish nazorati.
Ushbu fan bo’yicha o’quv rejasida jami 74 soat dars o’tish rejalashtirilgan
bo’lib, shundan 27 soat ma’ruza, 18 soat amaliy va seminar darslar hamda mustaqil
ta’lim 29 soat. Talabalarni fan bo’yicha o’zlashtirishlarini baholash semestr
davomida muntazam ravishda olib boriladi va quyidagi turlar orqali amalga
oshiriladi; joriy baholash, oraliq baholash va yakuniy baholash. «Buxgalteriya
hisobi nazariyasi» fanidan talaba to’plashi mumkin bo’lgan maksimal ball 100 ga
teng. Joriy va oraliq baholash turlariga belgilangan ballar quyidagi holatlarda
qo’yiladi;
- talabaning o’quv jarayonidagi davomati va faolligi;
- amaliy (seminar) mashg’ulotlarga tayyorgarlik darajasi:
- fan bo’yicha asosiy manbalarni konspektlashtirish;
- dolzarb mavzular bo’yicha referatlar yozish;
- ilmiy tezislar tayyorlash;
- mustaqil ta’lim uchun berilgan nazorat ishlarini bajarish;
- fan bo’yicha ko’rgazmali qurollarni tayyorlash.
Tayanch tushunchalarga asoslangan «g’zma ish» usulini o’tkazish tartibi
«Reyting tizimini yakuniy baholash bosqichida «g’zma ish» usulini tadbiq etish
bo’yicha Namunaviy Nizom» bilan belgilanadi. Semestr davomida fanlar bo’yicha
to’plagan ballar o’zlashtirish ko’rsatkichlari bilan baholanadi.
12
6. Adabiyotlar.
1. Asosiy adabiyotlar.
1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. -T.: «Adolat»1992
2 O’zbekiston Respublikasining «Buxgalteriya hisobi to’g’risidagi» qonuni. 1996
yil 12 sentyabr «Xalq so’zi» gazetasi.
3. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori «Mahsulot (ishlar,
hizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy
natijalarni shakllantirish tartibi to’g’risidagi Nizom» 1999 yil 5 fevral.
4. Bobojonov O va boshq. Moliyaviy hisob. -T.: «Moliya» 2002.
5. Ostonaqulov M. «Buxgalteriya hisobi nazariyasi». -T.: «O’qituvchi», 1993 .
6. Hasanov B., Bobobekov B. Buxgalteriya hisobi nazariyasi. metodik qo’llanma.
TMI. 2000.
7. Hoshimov B., Hasanov B. Buxgalteriya hisobi nazariyasi. ko’rgazmali
qo’llanmalar majmuasi., TMI-1993 .
8. Qodirxonov S. B va boshqalar. Buxgalteriya nazariyasi bo’yicha masalalar
to’plami., TDIU, 1996 .
9. Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar moliya xo’jalik faoliyati schyotlar rejasi va uni
qo’llash bo’yicha ko’rsatmalar, Buxgalterlar va auditorlar Assotsiatsiyasi, 2002.
10. Hoshimov B. Buxgalteriya hisobi nazariyasi. -T.: “O’qituvchi”. 2005.
2. Qo’shimcha adabiyotlar.
1. Nidlz B., Anderson X., Kolduell D, Printsipi buxgalterskogo ucheta, (pod. Red.
V. Sokolova), -M.: «FiS», 1994 g.
2. Buxgalteriya hisobining milliy standartlari (BHMS), O’zbekiston Respublikasi
Moliya vazirligining oylik nashrlar to’plami. 2000-2004 .
3. Vud F. Buxgalterskiy uchet dlya predprinimateley. M.O. Askeri. -M.: «FiS».
1993 g.
4. Ibragimov A., Karimov A. Xorij sarmoyalari buxgalteriya hisobi, -T.:
O’zbekiston, 1999 .
5. Kozlova E. Buxgalterskiy uchet, M.: «FiS» 1994g.
6. Pankov D. Buxgalterskiy uchet i analiz v zarubejnix stranax. –M.:
«Ekoperespektiva», 1998-238s.
Nikolaeva O. Mejdunarodnie standarti finansovoy otchetnosti: M.: URSS, 2001 264s.
8. Sotivoldiev A., Itkin Yu, Zamonaviy buxgalteriya hisobi, T.: PBva AA-2002 , 1
va 2-tomlar.
9. Hasanov B., Hoshimov B. Buxgalteriya hisobi nazariyasi fanidan ma’ruza
matnlari, TMI-2001 .
10. G’ulomova F. Samouchitel po buxgalterskomu uchetu. T.: «Mir ekonomiki i
prava», 2000.-352.
11. Fremgen F.M. Accounting for managerial Analysis: Third Edition. Richard D.
Irwing Inc., Homewood, Illions,1996.
12. Kenneth M. Morris & Allan M. Siegel. Guide to understanding money &
investing. 2000 by lightbulb, press, Inc.
13. Securities Regulation in THE Unite States. NASD. Washington-2000.
13
14. The Istanbul Stock Exchange In a Historical Perspective. Written by Pfor.
Haydar Kazgan/ published by ISE.- Istanbul-1999
15. The Work Of SEC. U.S. Securities and Exange Comisssion.-1999.
16. Sost accounting (a managerial emphasis)/ USA. Mexico. Or Canada. 2001.
17. Financial accounting / USA. Mexico. Or Canada. 2001.
14
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
Toshkent moliya instituti
O’quv-uslubiy boshqarma tomonidan
ro’yxatga olindi
№_______________
« ___» __________2006 y.
«Tasdiqlandi»
Rektor A. Vaxobov
« ___» __________2006 y.
«MOLIYaVIY HISOB»
fanidan ishchi o’quv
DASTURI
Oliy ta’limning 340000-«Biznes va boshqaruv» hamda 140000 «O’qituvchilar
tayyorlash va pedagogika fani» bilim va ta’lim sohalari:
5140900-«Kasb ta’limi»
(bakalavriat ta’lim yo’nalishlari bo’yicha)
5340900 – «Buxgalteriya hisobi va audit»
bakalavriat ta’lim yo’nalishi uchun
15
«Moliyaviy hisob»
fanidan ishchi o’quv dasturi
Ishchi o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim
vazirligi tomonidan 2002 yil 28 fevralda tasdiqlangan “Biznes va boshqaruv”
yo’nalishlari Davlat ta’lim standartlari talablariga mos ravishda ishlab chiqilgan.
Dastur institutda tayyorlanadigan 5340900-“Buxgalteriya hisobi va audit”
bakalavriat yo’nalishi uchun mo’ljallangan.
Dastur «Buxgalteriya hisobi» kafedrasining 30 iyun 2006 yil 14-sonli majlis
yig’ilishida muhokama qilinib, foydalanishga tavsiya etilgan.
«Buxgalteriya hisobi»
kafedrasi mudiri B.K. Xamdamov
Mazkur ishchi o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta
maxsus ta’lim vazirligining Institut qoshidagi Oliy o’quv yurtlararo ilmiy-uslubiy
Kengashida muhokama etilgan hamda nashrga tavsiya qilingan.
(mazkur kengashning 2006 yil 19 avgustdagi 9-sonli qarori bilan tasdiqlangan)
Kengash raisi A. Vahobov
Tuzuvchilar:
Tarizchilar:
i.f.n., dots. Xamdamov B.K.
i.f.n., dots.. Ochilov I.K.
i.f.n., dots. Qurbonboev J.E.
i.f.n.,prof. Jo’raev N.
i.f.n.,dots. Mamatov Z.T
16
17
Mustaqil
ta’lim
2 Pul mablag’lari va hisob-kitoblar hisobi
2.1 Naqd pul, kassa muomalalarining hisobini
yuritish tartibi. Bank muassasalaridagi
schetlarni yuritish hisobi.
2.2 Kassa, hisob-kitob, valyuta scheti,
mamlakat valyutasi, chet el valyutasi
hisobi
3
Qisqa va uzoq muddatli majburiyatlar
hisobi
3.1
Korxona va xo’jaliklarning qisqa va
uzoq muddatli majburiyatlari hamda
hisobning vazifalari
3.2 Mol
etkazib
beruvchilar
bilan
hisoblashishni tashkil qilish. Uzoq
muddatda ishlatiladigan aktivlar bo’yicha
to’lovlar hisobi. Bajarilgan ish va
xizmatlar bo’yicha to’lovlar hisobi.
3.3 Bajariladigan ish va xizmatlar bo’yicha
bo’naklar
hisobi.
Xaridor
va
buyurtmachilardan kelib tushadigan
tushumlar hisobi
4
Mehnat va ish haqi hisobi
4.1 Mahsulot
sifatini
va
mehnat
unumdorligini oshirishda mehnat va ish
haqi hisobining vazifalari.
4.2 Mehnat va ish haqini dastlabki hujjatlarda
rasmiylashtirish, uni umumlashtirish,
sintetik va analitik hisobini tashkil etish.
4.3 Ish haqidan ushlab qolinadigan va
chegiriladigan summalar hisobi. Ijtimoiy
sug’urta va ta’minot ajratmalarining
hisobi
5
Materiallar hisobi
5.1 Materiallarning roli, tutgan o’rni va bu
sohada hisobning vazifalari. Material va
xom ashyo, ularni turkumlarga ajratish,
baholash.
5.2 Materiallarni
qabul
qilishni
hujjatlashtirish, materiallarni omborda va
buxgalteriyada hisobga olish
Amaliy
mashg’ulot
Fan mavzularining nomi
Ma’ruza
№
Jami
soatlar
1. «Moliyaviy hisob»
fanidan o’tiladigan mavzular va ular bo’yicha mashg’ulot turlariga
ajratilgan soatlar hajmining taqsimoti
20
10
2
4
2
2
8
4
2
8
4
10
2
4
4
24
6
8
10
6
2
2
2
10
2
4
4
8
2
2
4
20
6
6
2
6
2
8
2
6
2
2
2
8
2
2
4
24
6
6
2
8
2
10
2
10
2
4
4
5.3
6
6.1
6.2
7
7.1
7.2
7.3
8
8.1
8.2
9
9.1
9.2
9.3
10
10.1
Materiallarni sarflash hisobi, o’rtacha
bahoda, FIFO, LIFO, NIFO
Uzoq muddatli moliyaviy qo’yilmalar
hisobi
Bozor iqtisodiyoti sharoitida moliyaviy
qo’yilmalarning roli va bu sohada
hisobning vazifalari. Uzoq muddatli
moliyaviy qo’yilmalar tarkibi. Qimmatli
qog’ozlar
Aktsiya, obligatsiyalarni sotib olishning
o’ziga xos xususiyatlari. Aktsiyalarni
nominal va sotib olish bahosida hisobga
olish tarkibi. Uzoq muddatli moliyaviy
qo’yilmalardan
olingan
daromadlar
hisobi.
Asosiy vositalar hisobi
Asosiy
vositalar
hisobini
tashkil
qilishning vazifalari. Asosiy vositalarni
turkumlarga ajratish va baholash tartibi
Asosiy vositalarni qabul qilish va
hujjatlashtirish. Asosiy vositalarning
sintetik hisobini tashkil qilish
Asosiy
vositalarga
amortizatsiya
hisoblashning tartibi va usullari. Lizing
muomalalari hisobining xususiyatlari
Nomoddiy aktivlar hisobi
Nomoddiy aktivlar hisobining vazifalari.
Nomoddiy aktivlarni baholash.
Nomoddiy aktivlarni qabul qilishni
hujjatlashtirish. Nomoddiy aktivlarning
sintetik hisobini tashkil qilish. Nomoddiy
aktivlarga amortizatsiya hisoblashning
tartibi va usullari
Tayyor mahsulotlar va ularning
sotilishini hisobga olish
Ishlab chiqarilgan tayyor mahsulotlar va
ularni
hisobga
olish.
Tayyor
maxsulotlarning omborlarda saqlanish
joylari turlari bo’yicha hisobga olish.
Tayyor mahsulotlar, topshirilgan ishlar va
ko’rsatilgan xizmatlar xujjatlarini bankka
topshirilgan vaqtdan boshlab hisobga
olish.
Tayyor mahsulotlar, topshirilgan ishlar va
ko’rsatilgan xizmatlar hujjatlarini bankka
topshirilgan vaqtdan boshlab hisobga
olish. Mahsulotni chetga sotishning
shartlari.
Kapital fondlar, moliyaviy natijalar
hisobi
Kapital, uning tarkibi. (ustav, qo’shilgan,
18
8
2
2
4
18
4
6
8
8
2
2
4
10
2
4
4
24
6
6
2
8
2
10
2
8
2
2
4
10
2
4
4
16
6
4
2
6
2
6
2
10
2
4
4
20
6
6
8
6
2
2
2
6
2
2
2
8
2
2
4
22
6
8
8
6
2
2
2
10.2
10.3
11
11.1
11.2
rezerv). Kapitalning korxonada tutgan
o’rni va hisobning vazifalari.
Rezerv fondini tashkil qilish va undan
foydalanish
hisobi.
Kelgusi
davr
xarajatlarini qoplash rezerv fondini
tashkil qilish va foydalanish hisobi.
Moliyaviy natijalarni aniqlash hisobi.
Asosiy faoliyatdan olingan moliyaviy
natijalar hisobi. Sof foydani aniqlash va
taqsimlash hisobi.
Moliyaviy (buxgalteriya) hisobot
O’zbekiston Respublikasida moliyaviy
hisobotning to’ldirilishi to’g’risida hisob
siyosati.
Moliyaviy hisobot vazifasi, uning tarkibi,
buxgalteriya balansi. Moliyaviy natijalar
to’g’risidagi hisobot. Pul mablag’lari
harakati to’g’risidagi hisobot. Asosiy
vositalar harakati to’g’risidagi hisobot.
Xususiy kapital to’g’risidagi hisobot.
Jami:
19
6
2
2
2
10
2
4
4
16
6
4
2
6
2
6
2
10
2
4
4
210
54
72
84
2. Ma’ruza mashg’ulotlari mavzulari (54 soat)
1-mavzu. «Moliyaviy hisob» fanining predmeti, tadqiqot usullari va
uning oldiga qo’yilgan vazifalar. (2 soat)
Ushbu mavzu orqali talabalar moliyaviy hisob, uning mazmuni. Moliyaviy
hisobning oldiga qo’yilgan vazifalar. Iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishda va
yanada chuqurlashtirishda moliyaviy hisobning roli. Korxona va xo’jaliklarda
moliyaviy hisob maqsadi, tarkibi, vazifalari. Moliyaviy hisobning tamoyillari
xaqida batafsil bilim oladilar.
Adabiyotlar: (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14)
2- mavzu. Pul mablag’lari va hisob-kitoblar hisobi. (4 soat)
Mazkur mavzu asosida talabalar:
Naqd pul, kassa muomalalarining hisobini yuritish tartibi. Bank
muassasalaridagi schyotlarni yuritish hisobi.
Pul mablag’lari bo’yicha kassa, hisob-kitob, valyuta scheti va
bankdagi boshqa schetlarni tashkil qilish. Kassa, hisob-kitob, valyuta scheti,
mamlakat valyutasi, chet el valyutasi
Bankdagi maxsus, akkreditiv, chek daftarlari va boshqa maxsus
schyotlar. Pul ekvivalenti, qo’ldagi pullar scheti. Qisqa muddatli moliyaviy
qo’yilmalar scheti, aktsiya, obligatsiya, depozitlar, berilgan qarz (zayom)lar
to’g’risida chuqur bilimga ega bo’ladilar.
Adabiyotlar: (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14)
3-mavzu. Qisqa va uzoq muddatli majburiyatlar hisobi. (6 soat)
Ushbu mavzu orqali talabalar quyidagilar:
- Korxona va xo’jaliklarning qisqa va uzoq muddatli majburiyatlari hamda
hisobning vazifalari. Barqaror qisqa muddatli majburiyatlar. Mehnat haqi
yuzasidan xodimlardan qarzlar. Mol etkazib beruvchi va pudratchilardan qarzlar.
Davlat byudjetidan qarzlar.
Mol etkazib beruvchilar bilan hisoblashishni tashkil qilish. Tovar
materiali va boshqa aktivlar bo’yicha to’lovlar hisobi. Uzoq muddatda
ishlatiladigan aktivlar bo’yicha to’lovlar hisobi. Bajarilgan ish va xizmatlar
bo’yicha to’lovlar hisobi. Berilgan bo’naklar bo’yicha hisoblashishlar, tovar
materiallar bo’yicha bo’naklar hisobi. Boshqa aktivlar bo’yicha bo’naklar hisobi.
Bajariladigan ish va xizmatlar bo’yicha bo’naklar hisobi. Xaridor va
buyurtmachilardan kelib tushadigan tushumlar hisobi. Tayyor mahsulotlar
bo’yicha, bajariladigan ish va xizmatlar bo’yicha tushumlar hisobi.
Boshqa aktivlarni sotishdan kelib tushadigan tushumlar hisobi.
Da’volar yuzasidan hisoblashishlar. Olingan bo’naklar bo’yicha hisoblashishlar
bo’yicha mukammal bilimga ega bo’ladilar.
Adabiyotlar: (1, 2, 4, 7, 9, 10, 11, 12, 13, 14)
20
4-mavzu. Mehnat va ish haqi hisobi. (6 soat)
Ushbu mavzu orqali talabalar quyidagilar:
Mahsulot sifatini va mehnat unumdorligining oshirishda mehnat va ish
haqi hisobining vazifalari. Korxonaning shaxsiy tarkibi, uning turkumlanishi,
mehnatga haq to’lashni shakllari va turlari.
Mehnat va ish haqini dastlabki xujjatlarda rasmiylashtirish, uni
umumlashtirish, sintetik va analitik hisobini tashkil etish.
Ish haqidan ushlab qolinadigan va chegiriladigan summalar hisobi.
Ijtimoiy sug’urta va ta’minot ajratmalarining hisobi, ulardan foydalanishni hisobga
olish. Mehnat ta’tili rezervlari va to’lovlari hisobi to’g’risida bilimga ega
bo’ladilar.
Adabiyotlar: (1, 2, 4, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 18)
5-mavzu. Materiallar hisobi. (6 soat)
Ushbu mavzu orqali talabalar quyidagilar:
Materiallarning roli, tutgan o’rni va bu sohada hisobning vazifalari.
Material va xom ashyo, ularni turkumlarga ajratish, baholash.
Materiallarni qabul qilishni hujjatlashtirish, materiallarni omborda va
buxgalteriyada hisobga olish
Materiallarni sarflash hisobi, o’rtacha bahoda, FIFO, LIFO,, NIFO
va boshqa usullarda baholab sarflash hisobi.
Materiallardan foydalanishni nazorat qilish bo’yicha chuqur bilimga
ega bo’ladilar.
Adabiyotlar: (1, 2, 3, 4, 5, 8, 9, 10, 12, 14, 18)
6-mavzu. Uzoq muddatli moliyaviy qo’yilmalar hisobi. (4 soat)
Ushbu mavzu orqali talabalar:
Bozor iqtisodiyoti sharoitida moliyaviy qo’yilmalarning roli va bu
sohada hisobning vazifalari. Uzoq muddatli moliyaviy qo’yilmalar tarkibi.
Qimmatli qog’ozlar: aktsiya, obligatsiya, zayom va boshqalar. Uzoq muddatli
moliyaviy qo’yilmalarning analitik va sintetik hisobi.
Aktsiya, obligatsiyalarni sotib olishning o’ziga xos xususiyatlari.
Aktsiyalarni nominal va sotib olish bahosida hisobga olish tarkibi. Aktsiyalarni
sotib olish xarajatlarini moliyalashtirish. Aktsiyalarni qaytarib sotish hisobi.
Uzoq muddatli moliyaviy qo’yilmalardan olingan daromadlar hisobi.
Uzoq muddatli moliyaviy qo’yilmalarni sotib olishdan va foydalanishda moliyaviy
natijalarni oldindan va keyin aniqlash hisobi bo’yicha chuqur bilim oladilar.
Adabiyotlar: (1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 13)
21
7-mavzu. Asosiy vositalar hisobi. (6 soat)
Ushbu mavzu orqali talabalar quyidagilar:
Asosiy vositalar hisobini tashkil qilishning vazifalari. Asosiy
vositalarni turkumlarga ajratish va baholash tartibi
Asosiy vositalarni qabul qilish va hujjatlashtirish. Asosiy
vositalarning sintetik hisobini tashkil qilish
Asosiy vositalarga amortizatsiya hisoblashning tartibi va usullari.
Asosiy vositalarni ta’mirlash xarajatlarini hisobga olish va moliyalashtirish tartibi.
Asosiy vositalarni ijaraga olish va ijaraga berish hisobi. Lizing
muomalalari hisobining xususiyatlari. Asosiy vositalarni xo’jalikdan chiqarish
hisobi bo’yicha aniq bilimga ega bo’ladilar
Adabiyotlar: (1, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 14, 18)
8-mavzu. Nomoddiy aktivlar hisobi. (4 soat)
Ushbu mavzu orqali talabalar:
Nomoddiy aktivlar hisobining vazifalari. Nomoddiy aktivlarni
baholash. –
Nomoddiy aktivlarni qabul qilishni hujjatlashtirish. Nomoddiy
aktivlarning analitik va sintetik hisobini tashkil qilish.
Nomoddiy aktivlarga amortizatsiya hisoblashning tartibi va usullari.
Nomoddiy aktivlarni hisobdan chiqarish tartibi bo’yicha chuqur bilim oladilar.
Adabiyotlar: (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 18)
9-mavzu. Tayyor mahsulotlar va ularning sotilishini hisobga olish. (6
soat)
Ushbu mavzu orqali talabalar quyidagilar:
- Ishlab chiqarilgan tayyor mahsulotlar va ularni hisobga olish. Tayyor
maxsulotlarning omborlarda saqlanish joylari turlari bo’yicha hisobga olish.
Tayyor mahsulotlarni joriy hisobda va sintetik hisobda baholash. Iste’molchilarga
berilgan, jo’natilgan mahsulotlarni hisobga olish. Jo’natilgan mahsulotlarni xaqiqiy
tannarxini baholash.
- Tayyor maxsulotlar, topshirilgan ishlar va ko’rsatilgan xizmatlar
hujjatlarini bankka topshirilgan vaqtdan boshlab hisobga olish. Mahsulotni chetga
sotishning shartlari. Sotilgan maxsulotlarning qiymatini, qo’shilgan qiymat
solig’ini hisobga olish. Muomala xarajatlari va savdo daromadlarini hisobga
olishning xususiyatlari.
- Tayyor maxsulotlar, topshirilgan ishlar va ko’rsatilgan xizmatlar
xujjatlarini bankka topshirilgan vaqtdan boshlab hisobga olish. Mahsulotni chetga
sotishning shartlari. Sotilgan maxsulotlarning qiymatini, qo’shilgan qiymat
solig’ini hisobga olish. Muomala xarajatlari va savdo daromadlarini hisobga
olishning xususiyatlarini o’rganadilar.
Adabiyotlar: (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 11, 12, 13, 14)
22
10-mavzu. Kapital fondlar, moliyaviy natijalar hisobi (6 soat)
Kapital, uning tarkibi. (ustav, qo’shilgan, rezerv). Kapitalning
korxonada tutgan o’rni va hisobning vazifalari. Kapitalni tashkil qilish manbalari,
ustav kapitalining manbai, qo’shilgan kapitalning manbai, rezerv kapitalining
manbai. Kapitalning harakatini hisobga olish tarkibi.
Rezerv fondini tashkil qilish va undan foydalanish hisobi. Kelgusi
davr xarajatlarini qoplash rezerv fondini tashkil qilish va foydalanish hisobi.
Mahsulotlarni ishlab chiqarish xarajatlari, korxona xarajatlari hisobi.
Moliyaviy natijalarni aniqlash hisobi. Asosiy faoliyatdan olingan
moliyaviy natijalar hisobi. Umumxo’jalik faoliyatidan olingan moliyaviy natijalar
hisobi. Soliq to’lagunga qadar foydani aniqlash hisobi. Sof foydani aniqlash va
taqsimlash hisobi.
Adabiyotlar: (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14)
11-mavzu. Moliyaviy (buxgalteriya) hisobot (4 soat)
Ushbu mavzu orqali talabalar quyidagilar:
O’zbekiston Respublikasida moliyaviy hisobotning to’ldirilishi
to’g’risida hisob siyosati.
Moliyaviy hisobot vazifasi, uning tarkibi, buxgalteriya balansi.
Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobot. Pul mablag’lari harakati to’g’risidagi
hisobot. Asosiy vositalar harakati to’g’risidagi hisobot. Xususiy kapital
to’g’risidagi hisobot. Moliyaviy hisobotni tuzishga tayyorgarlik ko’rish tartibi.
Moliyaviy hisobotdan foydalanuvchilar. Moliya, bank, statistika, soliq, xaridor,
buyurtmachi, hissadorlar va boshqa foydalanuvchilarni axborot bilan ta’minlash.
Moliyaviy hisobot ma’lumotlari va unga auditorlarning xulosasini
zaruriyligi to’g’risida mukammal bilim oladilar.
Adabiyotlar: (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 18)
Izoh: mustaqil ta’limga tavsiya etilgan mavzu yoki kichik mavzular
kursiv bilan ajratilgan.
23
3. Amaliy mashg’ulotlarning mavzulari (72 soat)
1-mavzu. «Moliyaviy hisob» fanining predmeti, tadqiqot usullari va
uning oldiga qo’yilgan vazifalar (2 soat)
Moliyaviy hisob, uning mazmuni.* Moliyaviy hisobning tamoyillari,
O’zbekiston Respublikasi korxonalarida moliyaviy hisobni tashkil qilish asoslari
va sxemasi. Moliyaviy hisobni yuritish tartibi, moliyaviy hisob ma’lumotlaridan
foydalanuvchilar.
Adabiyotlar: (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14)
2-mavzu. Pul mablag’lari va hisob-kitoblar hisobi (8 soat)
O’zbekiston Respublikasida milliy valyutani qo’llash va pul muomalalari
siyosati.
Naqd pul, kassa muomalalarining hisobini yuritish tartibi. Bank
muassasalaridagi schetlarni yuritish hisobi.* Pul mablag’lari bo’yicha kassa, hisobkitob, valyuta schyoti va bankdagi boshqa schyotlarni tashkil qilish. Kassa, hisobkitob, valyuta schyoti, mamlakat valyutasi, chet el valyutasi. Bankdagi maxsus,
akkreditiv, chek daftarlari va boshqa maxsus schyotlar. Pul ekvivalenti, qo’ldagi
pullar schyoti.
Adabiyotlar: (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14)
3-mavzu. Qisqa va uzoq muddatli majburiyatlar hisobi (8 soat)
Barqaror qisqa muddatli majburiyatlar. Mehnat haqi yuzasidan
xodimlardan qarzlar. Mol etkazib beruvchi va pudratchilardan qarzlar. Davlat
byudjetidan qarzlar.* Nobyudjet tashkilotlaridan, sug’urta, ijtimoiy tashkilotlaridan
qarzlar. bank muassasalaridan mahsulot ishlab chiqarish uchun zarur bo’lgan xom
ashyo va materiallarni sotib olish va tegishli tashkilotga to’lanadigan to’lovlar
bo’yicha majburiyatlar hisobi.
Xaridor va buyurtmachilardan kelib tushadigan tushumlar hisobi. Tayyor
mahsulotlar bo’yicha, bajariladigan ish va xizmatlar bo’yicha tushumlar hisobi.
Adabiyotlar: (1, 2, 4, 7, 9, 10, 11, 12, 13, 14)
4-mavzu. Mehnat va ish haqi hisobi (6 soat)
Korxonaning shaxsiy tarkibi, uning turkumlanishi, mehnatga haq to’lashning
shakllari va turlari. Mehnat va ish haqini dastlabki xujjatlarda rasmiylashtirish, uni
umumlashtirish, sintetik va analitik hisobini tashkil etish.* Ish haqidan ushlab
qolinadigan va chegiriladigan summalar hisobi. Ijtimoiy sug’urta va ta’minot
ajratmalarining hisobi, ulardan foydalanishni hisobga olish. Mehnat ta’tili
rezervlari va to’lovlari hisobi.
24
Adabiyotlar: (1, 2, 4, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 18)
5-mavzu. Materiallar hisobi (8 soat)
Materiallarning roli, tutgan o’rni va bu sohada hisobning vazifalari.
Material va xom ashyo, ularni turkumlarga ajratish, baholash. Materiallarni qabul
qilishni hujjatlashtirish, materiallarni omborda va buxgalteriyada hisobga olish.
Materiallarni sarflash hisobi, o’rtacha bahoda, FIFO, LIFO, NIFO va boshqa
usullarda baholab sarflash hisobi.*
Adabiyotlar: (1, 2, 3, 4, 5, 8, 9, 10, 12, 14, 18)
6-mavzu. Uzoq muddatli moliyaviy qo’yilmalar hisobi
(6 soat)
Uzoq muddatli moliyaviy qo’yilmalarning analitik va sintetik hisobi.
Aktsiyalarni nominal va sotib olish bahosida hisobga olish tarkibi. Aktsiyalarni
sotib olish xarajatlarini moliyalashtirish. Aktsiyalarni qaytarib sotish hisobi. Uzoq
muddatli moliyaviy qo’yilmalardan olingan daromadlar hisobi.* Uzoq muddatli
moliyaviy qo’yilmalarni sotib olishdan va foydalanishda moliyaviy natijalarni
oldindan va keyin aniqlash hisobi.
Adabiyotlar: (1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 13)
25
7-mavzu. Asosiy vositalar hisobi (8 soat)
Asosiy vositalarni qabul qilish va hujjatlashtirish. Asosiy vositalarning
sintetik hisobini tashkil qilish. Asosiy vositalardan foydalanish hisobi. Asosiy
vositalarga amortizatsiya hisoblashning tartibi va usullari. Asosiy vositalarni
ta’mirlash xarajatlarini hisobga olish va moliyalashtirish tartibi. Asosiy vositalarni
ijaraga olish va ijaraga berish hisobi.* Lizing muomalalari hisobining
xususiyatlari. Asosiy vositalarni xo’jalikdan chiqarish hisobi; jismoniy, ma’naviy
eskirganda to’liq foydalanib bo’lgandan keyin, ortiqcha bo’lganda, kam kelganda.
Adabiyotlar: (1, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 14, 18)
8-mavzu. Nomoddiy aktivlar hisobi (6 soat)
Nomoddiy aktivlar hisobining vazifalari. Nomoddiy aktivlarni baholash.
Nomoddiy aktivlarni qabul qilishni hujjatlashtirish. Nomoddiy aktivlarning analitik
va sintetik hisobini tashkil qilish. Nomoddiy aktivlarga amortizatsiya
hisoblashning tartibi va usullari.* Nomoddiy aktivlarni hisobdan chiqarish tartibi.
Nomoddiy aktivlar muddati tugaganda, boshqa tashkilotlarga sotganda va
boshqalar.
Adabiyotlar: (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 18)
9-mavzu. Tayyor mahsulotlar va ularning sotilishini hisobga olish (6
soat)
Tayyor maxsulotlarning omborlarda saqlanish joylari turlari bo’yicha
hisobga olish.* Iste’molchilarga berilgan, jo’natilgan maxsulotlarni hisobga olish.
Tayyor mahsulotlar, topshirilgan ishlar va ko’rsatilgan xizmatlar xujjatlarini
bankka topshirilgan vaqtdan boshlab hisobga olish.* Sotilgan maxsulotlarning
qiymatini, qo’shilgan qiymat solig’ini hisobga olish.
Tovarlar va ularni hisobga olish. Tovarlarni baholash tartibi.* Tovarlarni
sotib olish va sotish narxlari o’rtasidagi farqni hisobga olish.
Adabiyotlar: (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 11, 12, 13, 14)
10-mavzu. Kapital fondlar, moliyaviy natijalar hisobi
(8 soat)
Kapital, uning tarkibi. (ustav, qo’shilgan, rezerv). Kapitalning korxonada
tutgan o’rni va hisobning vazifalari. Kapitalni tashkil qilish manbalari, ustav
kapitalining manbai, qo’shilgan kapitalning manbai, rezerv kapitalining manbai.
Kapitalning harakatini hisobga olish tarkibi. Rezerv fondini tashkil qilish va undan
foydalanish hisobi. Kelgusi davr xarajatlarini qoplash rezerv fondini tashkil qilish
va foydalanish hisobi. Mahsulotlarni ishlab chiqarish xarajatlari, korxona
xarajatlari hisobi. Moliyaviy natijalarni aniqlash hisobi. Asosiy faoliyatdan olingan
moliyaviy natijalar hisobi.*
Adabiyotlar: (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14)
26
11-mavzu. Moliyaviy (buxgalteriya) hisobot (6 soat)
O’zbekiston Respublikasida moliyaviy hisobotning to’lg’azilishi
to’g’risida hisob siyosati.* Moliyaviy hisobot vazifasi, uning tarkibi. Moliyaviy
hisobotdan foydalanuvchilar. Moliya, bank, statistika, soliq, xaridor, buyurtmachi,
hissadorlar va boshqa foydalanuvchilarni axborot bilan ta’minlash. Moliyaviy
hisobot ma’lumotlari va unga auditorlarning xulosasini zaruriyligi.*
Adabiyotlar: (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 18)
Izoh: majburiy mavzudagi mashg’ulotlar yulduzcha(*) bilan ajratilgan.
Kurs loyihasi (ish)larining namunaviy mavzusi va ularni bajarilishiga
oid uslubiy ko’rsatmalar
Kurs (loyiha) ishi mavzulari:
1. Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida buxgalteriya hisobining roli.
2 Xo’jalik sub’ektlarida buxgalteriya hisobining o’rni va vazifalari.
3. Mustaqil O’zbekiston Respublikasining buxgalteriya hisobini isloh qilish.
4. Buxgalterlik hisobining tamoyillari.
5. Moliyaviy hisob, uning roli va vazifalari.
6. Moliyaviy hisobotning tarkibi va mazmuni.
7. Moliyaviy hisobotlarni tuzish va taqdim etish.
8. O’zbekiston Respublikasida xalqaro buxgalteriya hisobi standartlariga o’tish
muammolari.
9. O’zbekiston Respublikasi buxgalteriya hisobining milliy standartlari.
10. Asosiy vositalar hisobi.
11. Asosiy vositalardan foydalanish hisobi.
12. Asosiy vositalarni ta’mirlash hisobi.
13. Asosiy vositalarni uzoq muddatli ijaraga olish va berish hisobi.
14. Asosiy vositalarni xo’jalikdan chiqarish hisobi.
15. Kapital qo’yilmalar hisobining xususiyati.
16. Asosiy vositalar hisobini avtomatlashtirish va kompyuterlashtirish.
17. Uzoq muddatli moliyaviy qo’yilmalar hisobi.
18. Lizing muomalalari hisobi.
19. Qisqa muddatli moliyaviy qo’yilmalar hisobi.
20. Nomoddiy aktivlar hisobi.
21. Materiallar hisobi.
23. Materiallarni omborda hisobga olishni tashkil qilish.
24. Materiallar hisobini avtomatlashtirish.
25. Buxgalteriya hisobini xalqaro standartlar bo’yicha materiallar hisobini
tashkil qilish.
26. Bozor iqtisodiyoti sharoitida mehnat va ish haqi hisobini tashkil qilish.
28. Mehnat va ish haqi hisobini avtomatlashtirish.
29. Sanoat korxonalarida buxgalteriya hisobini tashkil qilish.
30. Sanoat korxonalarida ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olish.
31. To’g’ri va egri xarajatlar hisobi.
32. Pul mablag’lari hisobi.
27
33. Davlat byudjeti bilan hisoblashishlar.
34. To’g’ri soliqlar yuzasidan hisoblashishlar hisobi.
35. Egri soliqlar bo’yicha hisoblashishlar.
36. Turli debitor va kreditorlar bilan hisoblashishlar.
37. Sho’’ba korxonalar bilan hisoblashishlar.
39. Hissadorlar bilan hisoblashishlar.
40. Moliyaviy natijalar hisobi.
41. Kapital, fondlar va rezervlar hisobi.
42. Banklar bilan kreditlar yuzasidan hisoblashishlar.
43. Ustav kapitali va uning o’zgarishi hisobi.
44. Hissadorlik jamiyatlarida buxgalteriya hisobini tashkil qilish.
45. Byudjetdan tashqari tashkilotlar bilan hisoblashishlar.
46. Er va er resurslaridan foydalanish hisobi.
Talabalar mutaxassislik fani bo’yicha olgan nazariy bilimlari hamda
amaliyotda orttirgan tajribalariga asoslanib o’zining ilmiy salohiyatini aniqlash
uchun, hamda o’zini qiziqtirgan mavzusini chuqurroq o’rganish maqsadida kurs
ishi yozadi. Kurs ishini yozganda o’zini qiziqtirgan yuqorida keltirilgan
mavzulardan birini tanlab oladi. Mavzuni tanlash ixtiyoriydir, kurs ishini yozish
hamma talaba uchun majburiydir. Kurs ishi yozilishi bo’yicha uning oldiga
qo’yilgan talablar, kurs ishini yozish va himoya qilish bo’yicha uslubiy
qo’llanmada batafsil yoritilib berilgan.
4. Tavsiya etilayotgan mavzular bo’yicha ko’rgazma-namoyish
materiallari, o’quv filmlari va boshqa didaktik materiallar ro’yhati
“Moliyaviy hisob” fanini o’rganuvchi talabalar auditoriyada olgan nazariy
bilimlarini mustahkamlash uchun mustaqil ta’lim tizimiga asoslanib, kafedra
o’qituvchilari rahbarligida, o’quv rejasiga muvofiq mustaqil ta’lim oladi.
“Moliyaviy hisob” fanini o’rganishda talabalar amaliy yordam tariqasida
moliyaviy hisob bo’yicha qo’llaniladigan turli hil shakl, chizmalar, slaydalar bilan
ta’minlanadi. Unda:
1. Asosiy vositalarga amortizatsiya hisoblash usullari;
2. Asosiy vositalarni baholash;
3. Materiallarni o’rtacha tannarx, FIFO va LIFO usullarida baholash tartibi;
4. Mehnatga haq to’lash va uni hisobga olish;
5. Mehnat haqidan daromad solig’ini hisoblash va uni to’lash tartibi;
6. Nomoddiy aktivlarni dastlabki hujjatlarda aks ettirish tartibi.
7. Investitsiyalarni baholash va ularni hisobga olish; Kapital qo’yilmalarni
hisobga olish;
8. Ustav kapitalini shakllantirish;
9. Fondlarni tashkil etish;
10. Moliyaviy natijalarni aniqlash;
11. Moliyaviy hisobotlarni tuzish tartiblarini o’rganishi mumkin.
28
Talabalar moliyaviy hisob fanini o’rganishda axborot vositalaridan, ya’ni
internet tizimidan ham keng foydalanadi. Unda quyidagi sayd va elektron
pochtalardan;
http://www.apb.org.uk (Auditing Practices Board)
http://www.nao.gov.uk (UK National Audit Office)
http://www.iia.org.uk (The Institute of Internal Auditors-United Kingdom)
http://www.iasc.org.uk (International Accounting Standards Committee)
http://www.aicpa.org/index.htm(American Institute of Certified Public
Accountants)
sismoilov.rambler.ru
www. uza. us.apb. (O’MA turli sohalarga doir kundalik yangiliklari)
www.uzperort. com (Kundalik biznes yangiliklari)
www.referat. uz (Referatlar to’plami) foydalanishi mumkin.
Shuningdek, respublikadagi chop etilgan gazeta va jurnallardan
mutaxassisligiga tegishli materiallarni oladi.
Talabalarga O’zbekiston Respudlikasi Auditorlar palatasi, Buxgalterlar va
Auditorlar Milliy Assosiatsiyasi, Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universiteti va
Toshkent Moliya Institutida tayyorlangan o’quv filmlar, didaktik materiallar va
multimedik ilovalardan foydalanish tavsiya etiladi.
5. O’zlashtirish nazorati
Ushbu fan bo’yicha o’quv rejasida jami 210 soat dars o’tish rejalashtirilgan
bo’lib, shundan 54 soat ma’ruza, 72 soat amaliy va seminar darslar hamda mustaqil
ta’lim 84 soat. Talabalarni fan bo’yicha o’zlashtirishlarini baholash semestr
davomida muntazam ravishda olib boriladi va quyidagi turlar orqali amalga
oshiriladi; joriy baholash, oraliq baholash va yakuniy baholash. Joriy va oraliq
baholash turiga ajratilgan ballar miqdori o’quv rejasida fanga ajratilgan soatning
85 %, yakuniy baholashga esa 15 % miqdorda belgilanadi. «Moliyaviy hisob»
fanidan talaba to’plashi mumkin bo’lgan maksimal ball 100 ga teng bo’lib,
shundan joriy baholashga 43 ball, oraliq baholashga 42 ball va yakuniy baholashga
esa 15 ball ajratiladi. Joriy va oraliq baholash turlariga belgilangan ballar quyidagi
holatlarda qo’yiladi;
-
talabaning o’quv jarayonidagi davomati va faolligi;
amaliy (seminar) mashg’ulotlarga tayyorgarlik darajasi:
fan bo’yicha asosiy manbalarni konspektlashtirish;
dolzarb mavzular bo’yicha referatlar yozish;
ilmiy tezislar tayyorlash;
mustaqil ta’lim uchun berilgan nazorat ishlarini bajarish;
fan bo’yicha ko’rgazmali qurollarni tayyorlash.
Tayanch tushunchalariga asoslangan «g’zma ish» usulini o’tkazish
tartibi «Reyting tizimini yakuniy baholash bosqichida «g’zma ish»
usulini tadbiq etish bo’yicha Namunaviy Nizom» bilan belgilanadi.
29
6. Adabiyotlar
1. Asosiy adabiyotlar
1. O’zbekiston Respublikasining «Buxgalteriya hisobi to’g’risida»gi Qonuni. T.:
«Xalq so’zi» gazetasi, 1996.
2. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 1999 yil 5 fevraldagi 54
sonli Qarori «Mahsulotlar (ishlar, xizmatlar) tannarxiga kiritiladigan mahsulotlar
(ishlar, xizmatlar) ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy
natijalarni shakllantirish tarkibi to’g’risidagi Nizom. -T.: «O’zbekiston
Respublikasi Moliyaviy qonunlari» oylik nashr 1999.
3. O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligining 2002 yil 7 fevral 5-son
buyrug’i (Yillik va yarim yillik hisoboti to’ldirish to’g’risida). -T.: «O’zbekiston
Respublikasi Moliyaviy qonunlari» oylik nashr 2002.
4. Bobojonov O. va boshq. Moliyaviy hisob. -T.: »Mehnat», 2002.
5. Moliyaviy hisob. KARANA korporatsiyasi, T., 2000.
6. Rizaqulov A.A. Uzoq muddatli aktivlar hisobi. T., «Fan», 1998
7. Rizaqulov A.A., Ibrohimov A.K., Hasanov B.A., Usanov A.U., Mamatov Z.T.
Buxgalteriya hisobining xalqaro standartlari. I-III tom. TMI va IUT, 1994.
8. Sotivoldiev. A., Itkin Yu. Zamonaviy buxgalteriya hisobi. (21-BXMS asosida),
B vaAA-2002 , 1-2tom.
9. O’zbekiston Respublikasi Moliyaviy qonunlari to’plamlari. 2000-2002 .
10. Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar moliya-xo’jalik faoliyati schyotlar rejasi va
qo’llash bo’yicha ko’rsatmalar. (21 BXMS) BAMA. -T.: 2002 y.
11. Karimov A.A. va boshqalar. Buxgalteriya hisobi. –T.: Sharq, 2005 y.
12. Ochilov I.K., Qurbonboev J.E. Moliyaviy hisob. TMI, 2004.
2. Qo’shimcha adabiyotlar.
1. O’zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi. T., O’zbekiston Respublikasi
Moliyaviy qonunlari to’plamlari, 1997 .
2. Ibragimov A., Karimov A. Xorij sarmoyalari buxgalteriya hisobi, T.:
O’zbekiston, 1999 .
3. Plan schetov Buxgalterskogo ucheta i rekomendatsiya po ego primeneniyu.
Pod red. Gadaeva E.F., Xasanova N.X. Tashkent, 1996.
4. Frenk Vud. Buxgalterskiy uchet dlya predprinimateley. M.: O.O.O Askeri,
1996.
5. “Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar moliya-xo’jalik faoliyati schyotlar rejasi”. B va
AMA-2002 .
6. G’ulomova F. Samouchitel po buxgalterskomu uchetu. T.: «Mir ekonomiki i
prava», 2000.-352.
7. Pankov D. Buxgalterskiy uchet i analiz v zarubejnix stranax. Mn:
«Ekoperespektiva», 1998-238s.
8. Nikolaeva O. Mejdunarodnie standarti finansovoy otchetnosti: M.: URSS,
2001 -264s.
9. Chaya V., Chaya G. Mejdunarodnie standarti finansovoy otchetnosti, GUP
IPK «Ulyanovskiy Dom pechati» 2000 .
30
10. Fremgen F.M. Accounting for managerial Analysis: Third Edition. Richard
D. Irwing Inc., Homewood, Illions,1996.
11. Kenneth M. Morris & Allan M. Siegel. Guide to understanding money &
investing. 2000 by lightbulb, press, Inc.
12. Securities Regulation in THE Unite States. NASD. Washington-2000.
13. The Istanbul Stock Exchange In a Historical Perspective. Written by Pfor.
Haydar Kazgan/ published by ISE.- Istanbul-1999
14. The Work Of SEC. U.S. Securities and Exange Comisssion.-1999.
31
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
Toshkent moliya instituti
O’quv-uslubiy boshqarma tomonidan
ro’yxatga olindi
№_______________
« ___» __________2006 y.
«Tasdiqlandi»
Rektor A. Vaxobov
« ___» __________2006 y.
«BOShQARUV HISOBI»
fanidan ishchi o’quv
DASTURI
Oliy ta’limning 340000-«Biznes va boshqaruv»
bilim va ta’lim sohalari:
5340900 – «Buxgalteriya hisobi va audit»
bakalavriat ta’lim yo’nalishi uchun
32
«Boshqaruv hisobi»
fanidan ishchi o’quv dasturi
Ishchi o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim
vazirligi tomonidan 2002 yil 28 fevralda tasdiqlangan “Biznes va boshqaruv”
yo’nalishlari Davlat ta’lim standartlari talablariga mos ravishda ishlab chiqilgan.
Dastur institutda tayyorlanadigan 5340900-“Buxgalteriya hisobi va audit”
bakalavriat yo’nalishi uchun mo’ljallangan.
Dastur «Buxgalteriya hisobi» kafedrasining 30 iyun 2006 yil 14-sonli majlis
yig’ilishida muhokama qilinib, foydalanishga tavsiya etilgan.
«Buxgalteriya hisobi»
kafedrasi mudiri B.K. Xamdamov
Mazkur ishchi o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta
maxsus ta’lim vazirligining Institut qoshidagi Oliy o’quv yurtlararo ilmiy-uslubiy
Kengashida muhokama etilgan hamda nashrga tavsiya qilingan.
(mazkur kengashning 2006 yil 19 avgustdagi 9-sonli qarori bilan tasdiqlangan)
Kengash raisi A. Vahobov
Tuzuvchilar:
Tarizchilar:
i.f.n., dots. Xasanov B. A.
i.f.n., dots. Rizaev N.Q.
i.f.n.,prof.Voxidov S.V
i.f.n.,dots. Mamatov Z.T
33
2 Xarajatlar turkumlanishi va hisobi
2.1 Xarajatlar haqida tushuncha. Xarajatlar hisobi
usullarining evolyutsiyasi. Xarajatlarni turli
xil belgilarga ko’ra turkumlanishi
2.2 Ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olishda
texnologiyani ta’siri. Texnologik jarayonga
qarab ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga
olish.
3 Mahsulot (ish, xizmatlar) tannarxini
kalkulyatsiya qilish
3.1 Mahsulot tannarxini tarkibi va turlari. Ishlab
chiqarishni
boshqarishda
mahsulot
tannarxini
kalkulyatsiya
qilishning
ahamiyati.
3.2 Kalkulyatsiyaning tamoyillari, ob’ekti va
usullari. Jarayonli, bo’linmali, buyurtmali
tannarx hisoblash usullari. To’liq tannarx va
ishlab chiqarish tannarxini hisoblash.
3.3 Bevosita
xarajatlarni
mahsulot
(ish,
xizmatlar) tannarxiga qo’shish. Bilvosita
xarajatlarni mahsulot tannarxi tarkibida
hisobga olish.
3.4 Xaqiqiy va normativ usullar bo’yicha
xarajatlar hisobi va tannarx hisoblash.
«Standart kost» va «Direkt kosting» usullari
4 Boshqaruv qarorlarini qabul qilish
4.1 Ishlab chiqarish zararsizligini tahlil etish.
Sotiladigan
mahsulot
(tovarlar)
assortimentini rejalashtirish
4.2 Korxona mahsuloti tarkibini chegaralovchi
omillar asosida aniqlash. Biznes tarkibini
o’zgartirish
(restrukturizatsiya)
qilish
bo’yicha qaror qabul qilish
5 Byudjetlashtirish va xarajatlarni nazorat
qilish
5.1 Boshqaruv hisobi tizimida rejalashtirish.
Ishlab chiqarish va savdo korxonalarining
Bosh byudjeti.
5.2 Xo’jalik faoliyatini tahlil va nazorat qilish.
34
Mustaqil
ta’lim
Ma’ruza
Fan mavzularining nomi
Jami
soatlar
№
Amaliy
mashg’ulot
1.«Boshqaruv hisobi»
fanidan o’tiladigan mavzular va ular bo’yicha mashg’ulot turlariga
ajratilgan soatlar hajmining taqsimoti
14
6
2
4
2
2
4
2
2
6
2
8
2
2
4
28
8
8
12
6
2
2
2
8
2
2
4
6
2
2
2
8
2
2
4
12
6
4
2
4
2
4
2
6
2
2
2
14
4
4
6
6
2
2
2
8
2
2
4
6
6.1
6.2
7
7.1
7.2
8
8.1
8.2
9
Javobgarlik markazlari va xarajatlarning
kelib chiqish joylarini nazorat qilish
Boshqaruv hisobini tashkil etish
Boshqaruv hisobini tashkil etishning
variantlari: avtonom va integratsiyalashgan.
Boshqaruv va moliyaviy hisob schyotlar
rejalarida xo’jalik muomalalarini qayd etish
tizimlari.
Sanoat korxonalarida integratsiyalashgan
usulni qo’llash. Savdo korxonalarida
integratsiyalashgan usulni qo’llashning
xususiyatlari
Transfert bahoni shakllantirish
Transfert bahosining turlari va shakllantirish
tamoyillari: bozor narxi va xarajatlar
miqdori bo’yicha baholash
Transfert baholarni o’rnatish uslublari.
Sanoat, savdo va bank tizimida transfert
bahoni shakllantirish
Korxonaning segmentar hisoboti
Segmentar hisobotining mohiyati, ahamiyati
va uni tashkil etish qoidalari. Tashqi
foydalanuvchilar uchun segmentar hisobotni
tuzish qoidalari. Ichki segmentar hisobotni
tuzilishi shartlari va tamoyillari.
Segmentar hisobot javobgarlik markazlari
faoliyatini baholashning asosi sifatida.
Moliyaviy va boshqaruv hisobida biznes
samaradorligini baholashga yondoshuvlar.
O’zbekiston Respublikasida boshqa-ruv
hisobini tashkil etishning rivojlanish
yo’nalishlari
Jami:
35
14
8
4
2
4
2
6
4
6
2
2
2
12
6
4
2
4
2
4
2
6
2
2
2
14
6
4
2
4
2
6
2
8
2
2
4
6
2
2
2
120
36
36
48
2. Ma’ruza mashg’ulotlari mavzulari (36 soat)
1- mavzu. »Boshqaruv hisobi» fanining predmeti va metodi, uning nazariy
asoslari. (2 soat)
Boshqaruv hisobi va uning mazmuni. Boshqaruv hisobining predmeti va
metodi. Boshqaruv hisobining oldiga qo’yilgan vazifalar. Boshqaruv hisobini
boshqaruvchilarni iqtisodiy axborotlar bilan ta’minlashdagi roli. Boshqaruv
hisobining tamoyillari. Boshqaruv va moliyaviy hisobning o’zaro bog’liqligi.
Boshqaruv hisobini tashkil etishning xuquqiy asoslari. Boshqaruv hisobini amalga
oshiruvchi buxgalter-tahlilchining funktsiyalari. Boshqaruv hisobini tashkil
etishning korxonada buxgalteriya hisobini yuritish siyosatiga mos kelishi.
Adabiyotlar: (1, 2, 4)
2-mavzu. Xarajatlar turkumlanishi va hisobi. (4 soat)
Ushbu mavzu orqali talabalar quyidagilar bo’yicha:
- Xarajatlar haqida tushuncha. Xarajatlar hisobi usullarining evolyutsiyasi.
Xarajatlarni turli xil belgilarga ko’ra turkumlanishi.
- Ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olishda texnologiyani ta’siri. Ishlab
chiqarish xarajatlarini asosiy, yordamchi ishlab chiqarishlar va xizmat ko’rsatuvchi
ishlab chiqarishlar bo’yicha hisobga olishni tashkil qilish. Boshqaruv hisobi
schetlar rejasi. Servis xarajatlarini taqsimlash.
- Xarajatlarni hisobga olishni javobgarlik markazlari bo’yicha tashkil
qilish. Ishlab chiqarilgan mahsulotlar bo’yicha tannarxga qo’shiladigan xarajatlarni
umumlashtirish va ularni taqsimlash. Mahsulot tannarxini aniqlash, xarajatlar va
zahiralar qiymatini hamda olingan foydani baholash maqsadida xarajatlarni
turkumlash chuqur bilimga ega bo’ladilar.
Adabiyotlar: (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 10, 11, 16, 26)
3-mavzu. Mahsulot (ish, xizmatlar) tannarxini kalkulyatsiya qilish.(8
soat)
Ushbu mavzu orqali talabalar quyidagilar:
- Mahsulot tannarxining tarkibi va turlari. Ishlab chiqarishni boshqarishda
mahsulot tannarxini kalkulyatsiya qilishning ahamiyati.
- Kalkulyatsiyaning tamoyillari, ob’ekti va usullari. Jarayonli, bo’linmali,
buyurtmali tannarx hisoblash usullari. To’liq tannarx va ishlab chiqarish tannarxini
hisoblash.
- Bevosita xarajatlarni mahsulot (ish, xizmatlar) tannarxiga qo’shish.
Bilvosita xarajatlarni mahsulot tannarxi tarkibida hisobga olish. Xaqiqiy va
normativ usullar bo’yicha xarajatlar hisobi va tannarx hisoblash. «Standart kost»
va «Direkt kosting» usullari bo’yicha bilimga ega bo’ladilar.
Adabiyotlar: (1, 2, 4, 6, 7, 10, 11, 16, 26)
36
4-mavzu. Boshqaruv qarorlarini qabul qilish. (4 soat)
Ushbu mavzu orqali talabalar quyidagilar bo’yicha:
- Ishlab chiqarish zararsizligini tahlil etish. Sotiladigan mahsulot (tovarlar)
assortimentini rejalashtirish. Bahoni shakllantirish bo’yicha qaror qabul qilish.
- Korxona mahsuloti tarkibini chegaralovchi omillar asosida aniqlash.
Biznes tarkibini o’zgartirish (restrukturizatsiya) qilish bo’yicha qaror qabul qilish
mukammal bilimga ega bo’ladilar
Adabiyotlar: (1, 2, 5, 6, 10, 11, 26)
5-mavzu. Byudjetlashtirish va xarajatlarni nazorat qilish. (4 soat)
Ushbu mavzu orqali talabalar quyidagilar bo’yicha:
- Boshqaruv hisobi tizimida rejalashtirish. Ishlab chiqarish va savdo
korxonalarining Bosh byudjeti.
- Xo’jalik faoliyatini tahlil va nazorat qilish. Javobgarlik markazlari va
xarajatlarning kelib chiqish joylarini nazorat qilishda mukammal bilimga ega
bo’ladilar .
Adabiyotlar: (1, 2, 6, 7, 9, 10, 11, 16)
Boshqaruv hisobini tashkil etish. (4 soat)
Ushbu mavzu orqali talabalar quyidagilar :
- Boshqaruv hisobini tashkil etishning variantlari: avtonom va
integratsiyalashgan. Boshqaruv va moliyaviy hisob schetlar rejalarida xo’jalik
muomalalarini qayd etish tizimlari.- Sanoat korxonalarida integratsiyalashgan usulni qo’llash. Savdo
korxonalarida integratsiyalashgan usulni qo’llashning xususiyatlari xaqida bilimlar
talabalarga etkaziladi.
Adabiyotlar: (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 10, 11, 16, 26)
6-mavzu. Transfert bahoni shakllantirish. (4 soat)
Ushbu mavzu orqali talabalar quyidagilar:
- Transfert bahosining turlari va shakllantirish tamoyillari: bozor narxi va
xarajatlar miqdori bo’yicha baholash,
- Transfert baholarni o’rnatish uslublari. Sanoat, savdo va bank tizimida
transfert bahoni shakllantirish bo’yicha bilim oladilar.
Adabiyotlar: (1, 2, 6, 7, 9, 10, 11, 26)
7-mavzu. Korxonaning segmentar hisoboti. (4 soat)
Ushbu mavzu orqali talabalar quyidagilar bo’yicha:
- Segmentar hisobotining mohiyati, ahamiyati va uni tashkil etish
qoidalari. Tashqi foydalanuvchilar uchun segmentar hisobotni tuzish qoidalari.
Ichki segmentar hisobotni tuzilishi shartlari va tamoyillari.
- Segmentar hisobot javobgarlik markazlari faoliyatini baholashning asosi
sifatida. Moliyaviy va boshqaruv hisobida biznes samaradorligini baholashga
yondoshuvlar. Segmentar hisobot axborotlarini korxona faoliyatida qo’llash
37
imkoniyatlari. Korxonani tarkibiy tuzilishi samaradorligini tahlili. Segmentar
hisobot tuzish bosqichlari va uning vazifalari bilim oladilar.
Adabiyotlar: (1, 2, 10, 11, 16, 26)
8-mavzu. O’zbekiston Respublikasida boshqaruv hisobini tashkil
etishning rivojlanish yo’nalishlari. (2 soat)
Ushbu mavzu orqali talabalar quyidagilarni:
- Buxgalteriya hisobining Respublikamizda rivojlanish yo’nalishlari:
boshqaruv hisobini qulay tashkil qilish maqsadida xarajatlarni korxona bo’yicha
uning bo’limlari, vujudga kelish markzlari, ma’suliyat markazlari bo’yicha
guruhlash va boshqalar.
- Respublikamizda amal qilayotgan me’yoriy hujjatlarning boshqaruv
hisobini tashkil qilishga ta’sirini o’rganadilar
Adabiyotlar: (1, 2, 10, 11, 16, 26)
Izoh: mustaqil ta’limga tavsiya etilgan mavzu yoki kichik mavzular kursiv
bilan ajratilgan.
3. Amaliy mashg’ulotlar mavzulari (36 soat)
1- mavzu. Boshqaruv hisobining nazariy asoslari. (2 soat)
Boshqaruv hisobi va uning mazmuni. Boshqaruv hisobining predmeti va
metodi.* Boshqaruv hisobining oldiga qo’yilgan vazifalar. Boshqaruv hisobini
tashkil qilish muammolari.
Boshqaruv hisobining tamoyillari.* Boshqaruv va moliyaviy hisobning
o’zaro bog’liqligi.* Boshqaruv hisobi ma’lumotlarining tavsifi va ularni saqlash
tartibi. Boshqaruv hisobini tashkil etishning korxonada buxgalteriya hisobini
yuritish siyosatiga mos kelishi bo’yicha seminar darsi olib boriladi.
Adabiyotlar: (1,2,4)
38
2-mavzu. Xarajatlar turkumlanishi va hisobi. (2 soat)
Xarajatlar haqida tushuncha.* Xarajatlar hisobi usullarining
evolyutsiyasi. Xarajatlarni turli xil belgilarga ko’ra turkumlanishi.
Ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olishda texnologiyani ta’siri.* Ishlab
chiqarish xarajatlarini asosiy, yordamchi ishlab chiqarishlar va xizmat ko’rsatuvchi
ishlab chiqarishlar bo’yicha hisobga olishni tashkil qilish.
Boshqaruv hisobi schetlar rejasi. Xarajatlarni hisobga olishni tayyor
mahsulotlar, tugallanmagan ishlab chiqarish bo’yicha tashkil qilish. Xarajatlarni
hisobga olishni javobgarlik markazlari bo’yicha tashkil qilish. Mahsulot tannarxini
aniqlash, xarajatlar va zaxiralar qiymatini hamda olingan foydani baholash
maqsadida xarajatlarni turkumlashga oid amaliy mashg’ulotlar o’tkaziladi. *
Adabiyotlar: (1,2,3,4,5,6,7,10,11,16,26)
3-mavzu. Mahsulot (ish, xizmatlar) tannarxini kalkulyatsiya qilish. (8
soat)
Mahsulot tannarxini tarkibi va turlari.* Ishlab chiqarishni boshqarishda
mahsulot tannarxini kalkulyatsiya qilishning ahamiyati.
Kalkulyatsiyaning tamoyillari, ob’ekti va usullari. Jarayonli, bo’linmali,
buyurtmali tannarx hisoblash usullari. To’liq tannarx va ishlab chiqarish tannarxini
hisoblash.
Bevosita xarajatlarni mahsulot (ish, xizmatlar) tannarxiga qo’shish. Bilvosita
xarajatlarni mahsulot tannarxi tarkibida hisobga olish. Xaqiqiy va normativ usullar
bo’yicha xarajatlar hisobi va tannarx hisoblash. «Standart kost» va «Direkt
kosting» usullari*ga doir seminar va amaliy darslar olib boriladi.
Adabiyotlar: (1,2,4,6,7,10,11,16,26)
4-mavzu. Boshqaruv qarorlarini qabul qilish. (4 soat)
Ishlab chiqarish zararsizligini tahlil etish.* Sotiladigan mahsulot (tovarlar)
assortimentini rejalashtirish. Bahoni shakllantirish bo’yicha qaror qabul qilish.*
Korxona mahsuloti tarkibini chegaralovchi omillar asosida aniqlash.
Biznesni tarkibini o’zgartirish (restrukturizatsiya) qilish bo’yicha qaror qabul qilish
bo’yicha seminar va amaliy darslar olib boriladi.
Adabiyotlar: (1,2,5,6,10,11,26)
39
5-mavzu. Byudjetlashtirish va xarajatlarni nazorat qilish. (4 soat)
Boshqaruv hisobi tizimida rejalashtirish.* Ishlab chiqarish va savdo
korxonalarining Bosh byudjeti.
Xo’jalik faoliyatini tahlil va nazorat qilish. Javobgarlik markazlari va
xarajatlarning kelib chiqish joylarini nazorat qilishga doir amaliy darslar
o’tkaziladi.*
Adabiyotlar: (1,2,6,7,9,10,11,16)
6-mavzu. Boshqaruv hisobini tashkil etish.(4 soat)
Boshqaruv hisobini tashkil etishning variantlari: avtonom va
integratsiyalashgan.* Boshqaruv va moliyaviy hisob schetlar rejalarida xo’jalik
muomalalarini qayd etish tizimlari.
Sanoat korxonalarida integratsiyalashgan usulni qo’llash. Savdo
korxonalarida integratsiyalashgan usulni qo’llashning xususiyatlariga doir amaliy
darslar olib boriladi.*
Adabiyotlar: (1,2,3,4,5,6,7,10,11,16,26)
7-mavzu. Transfert bahoni shakllantirish. (4 soat)
Transfert bahosining turlari va shakllantirish tamoyillari: bozor narxi va
xarajatlar miqdori bo’yicha baholash.
Transfert baholarni o’rnatish uslublari.* Sanoat, savdo va bank tizimida
transfert bahoni shakllantirishga doir amaliy darslar o’tkaziladi.
Adabiyotlar: (1,2,6,7,9, 10,11,26)
8-mavzu. Korxonaning segmentar hisoboti. (4 soat)
Segmentar hisobotining mohiyati, ahamiyati va uni tashkil etish qoidalari.*
Tashqi foydalanuvchilar uchun segmentar hisobotni tuzish qoidalari. Ichki
segmentar hisobotni tuzilishi shartlari va tamoyillari. Segmentar hisobot
javobgarlik markazlari faoliyatini baholashning asosi sifatida.* Javobgarlik
markazlari faoliyatini baholashning moliyaviy va nomoliyaviy mezonlari.
Segmentar hisobot axborotlarini korxona faoliyatida qo’llash imkoniyatlari.*
Korxonani tarkibiy tuzilishi samaradorligini tahlili.
Adabiyotlar: (1,2,10,11,16,26)
40
9-mavzu. O’zbekiston Respublikasida boshqaruv hisobini tashkil
etishning rivojlanish yo’nalishlari. (2 soat)
Buxgalteriya hisobining Respublikamizda rivojlanish yo’nalishlari:
boshqaruv hisobini qulay tashkil qilish maqsadida xarajatlarni korxona bo’yicha
uning bo’limlari, vujudga kelish markzlari, ma’suliyat markzlari bo’yicha
guruhlash va boshqalar.*
Respublikamizda amal qilayotgan me’yoriy hujjatlarning boshqaruv hisobini
tashkil qilishga ta’siri. Ularning boshqaruv hisobini tashkil qilishga imkon
beradigan moddalari bo’yicha seminar darslari o’tkaziladi.
Adabiyotlar: (1,2,10,11,16,26)
Izoh: majburiy mavzulagi mashg’ulotlar yulduzcha (*) bilan ajratilgan.
Kurs (loyiha) ishlarining namunaviy mavzusi va bajarilishiga uslubiy
ko’rsatmalar.
Kurs (loyiha) ishi mavzulari:
1. Boshqaruv hisobining mazmuni va ahamiyati.
2. Boshqaruv hisobining nazariy asoslari.
3. Xarajatlar va ularning turkumlanishi.
4. Ishlab chiqarish zahiralari va ularni turkumlash.
5. Maxsulotni sotish va u bilan bog’liq xarajatlar.
6. Boshqaruv nazorati va uni vazifalari.
7. Ichki hisobot tizimi.
8. Bozor iqtisodiyoti sharoitida buxgalteriya hisobining roli.
9. Korxonaning segmentar hisobotini tuzish tartibi va tamoyillari.
10. Transfert baholar va boshqaruv hisobida ulardan foydalanish.
11. Xo’jalik sub’ektlarida buxgalteriya hisobining o’rni va vazifalari.
12. Mustaqil O’zbekiston Respublikasining buxgalteriya hisobini isloh
qilish.
13. Boshqaruv hisobining tamoyillari.
14. Boshqaruv hisobi, uning roli va vazifalari.
15. O’zbekiston Respublikasida xalqaro buxgalteriya hisobi standartlariga
o’tish muammolari.
16. O’zbekiston Respublikasi buxgalteriya hisobining milliy standartlari.
17. Sanoat korxonalarida ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olish.
18. To’g’ri va egri xarajatlar hisobi.
19. Davr xarajatlari hisobi.
20. Ishlab chiqarish xarajatlarini normativ usulda hisobga olish va tannarx
hisoblash.
21. g’rdamchi ishlab chiqarish xarajatlari hisobini tashkil qilish.
22. Tayyor mahsulotlar hisobi.
23. Mahsulotlarni sotish hisobi.
24 To’g’ri soliqlar yuzasidan hisoblashishlar hisobi.
25. Egri soliqlar bo’yicha hisoblashishlar.
41
26. «Direkt-Kosting» va «Standart-Kost» tannarx aniqlash tizimlarining
xususiyatlari.
27. Boshqaruv hisobida qaror qabul qilish jarayoni.
28. Korxonaning zararsizlik nuqtasini tahlil qilish.
29. Boshqaruv hisobi tizimida byudjetlashtirish.
30. Boshqaruv hisobida tahlil va nazorat.
31. Kapital qo’yilmalar bo’yicha qarorlarni iqtisodiy asoslash.
32. Javobgarlik markazlari bo’yicha byudjetlashtirish va nazoratni tashkil
etish.
4. Tavsiya etilayotgan mavzular bo’yicha ko’rgazma-namoyish
materiallari, o’quv filmlari va boshqa didaktik materiallar ro’yxati.
Talabalarga O’zbekiston Respublikasi Auditorlar palatasi, Milliy Buxgalterlar va
Auditorlar Assosiatsiyasi, Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universiteti va Toshkent
Moliya Institutida tayyorlangan o’quv filmlar, didaktik materiallar va multimedik
ilovalardan foydalanish tavsiya etiladi.
Boshqaruv hisobi fanini o’rganishda talabalar amaliy yordam tariqasida
boshqaruv hisobi bo’yicha qo’llaniladigan turli xil shakl, chizmalar, slaydalar bilan
ta’minlanadi:
1. Xarajatlarni turkumlash;
2. O’zgaruvchi va o’zgarmas xarajatlar;
3. Kalkulyatsiya usullari;
4. To’g’ri va egri xarajatlar;
5. “Direkt-kosting” va “Standart-kost” usullarida xarajatlarni hisobga olish
tartibi;
6. Mahsulotlarni sotish bilan bog’liq xarajatlari. Davr xarajatlari;
7. Diskret xarajatlarni o’rganishi mumkin.
Talabalar boshqaruv hisobi fanini o’rganishda axborot vositalaridan ya’ni
internet tizimidan ham keng foydalanadi. Unda quyidagi sayd va elektron
pochtalardan;
http://www.apb.org.uk (Auditing Practices Board)
http://www.nao.gov.uk (UK National Audit Office)
http://www.iia.org.uk (The Institute of Internal Auditors-United Kingdom)
http://www.iasc.org.uk (International Accounting Standards Committee)
http://www.aicpa.org/index.htm(American Institute of Certified Public
Accountants)
sismoilov.rambler.ru foydalanishi mumkin.
Shuningdek respublikadagi chop etilgan gazeta va jurnallardan
mutaxassisligiga tegishli materiallarni oladi.
5. O’zlashtirish nazorati.
Ushbu fan bo’yicha o’quv rejasida jami 120 soat dars o’tish rejalashtirilgan
bo’lib, shundan 36 soat ma’ruza, 36 soat amaliy hamda 48 soat mustaqil ta’lim
darslaridan iborat. O’quv jarayoni davomida talaba to’plashi mumkin bo’lgan
maksimal ball 100 ga ten. g’zma ish variantlar bo’yicha tuzilib, u o’quv dasturiga
42
to’liq mos kelishi ta’minlanadi va talabalar reyting tizimi asosida baholanadi.
Talabalarni fan bo’yicha o’zlashtirishlarini baholash semestr davomida muntazam
ravishda olib boriladi va quyidagi turlar orqali amalga oshiriladi; joriy baholash,
oraliq baholash va yakuniy baholash. Joriy va oraliq baholash turiga ajratilgan
ballar miqdori o’quv rejasida fanga ajratilgan soatning 85 %, yakuniy baholashga
esa 15 % miqdorda belgilanadi. «Boshqaruv hisobi» fanidan talaba to’plashi
mumkin bo’lgan maksimal ball 100 ga teng bo’lib, shundan joriy baholashga 43
ball, oraliq baholashga 42 ball va yakuniy baholashga esa 15 ball ajratiladi. Joriy
va oraliq baholash turlariga belgilangan ballar quyidagi holatlarda qo’yiladi;
-
talabaning o’quv jarayonidagi davomati va faolligi;
amaliy (seminar) mashg’ulotlarga tayyorgarlik darajasi:
fan bo’yicha asosiy manbalarni konspektlashtirish;
dolzarb mavzular bo’y
icha referatlar yozish;
ilmiy tezislar tayyorlash;
mustaqil ta’lim uchun berilgan nazorat ishlarini bajarish;
fan bo’yicha ko’rgazmali qurollarni tayyorlash.
Tayanch tushunchalariga asoslangan «g’zma ish» usulini o’tkazish tartibi
«Reyting tizimini yakuniy baholash bosqichida «g’zma ish» usulini tadbiq etish
bo’yicha Namunaviy Nizom» bilan belgilanadi.
43
6. Adabiyotlar.
1. Asosiy adabiyotlar.
1. «Buxgalteriya hisobi to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasining qonuni.
Toshkent, 1996 yil.
2. Mahsulotlar (ishlar, xizmatlar) tannarxiga kiritiladigan mahsulotlar (ishlar,
xizmatlar) ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalarni
shakllantirish tarkibi to’g’risidagi Nizom. Toshkent, 1999 yil, 54-son qarori.
3. O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligining 2002 yil 7 fevral - son buyrug’i
(Yillik va yarim yillik hisoboti to’ldirish to’g’risida).
4. Bobojonov O va boshq. Moliyaviy hisob. Toshkent, »Moliya», 2002 yil.
5. Rizaqulov A.A. Uzoq muddatli aktivlar hisobi. Toshkent, «Fan», 1998 yil.
6. Rizaqulov A.A., Ibrohimov A.K., Hasanov B.A., Usanov A.U., Mamatov Z.T.
Buxgalteriya hisobining xalqaro standartlari. I-III tom. TMI va IUT, 1994 yil.
7. O’zbekiston Respublikasi Moliyaviy qonunlari to’plamlari. 200-2003 yillar.
8. Druri K. Vvedenie v upravlencheskiy i proizvodstvenniy uchyot – M.:
Audit.1994.
9. Karpova T.P. Osnovi upravlencheskogo uchyota: Uchebnoe posobie –M.
INFRA –M.1997.
10. Myullendorf R., Korrenbauer M., Proizvodstvenniy uchet. M ZAO «FBK»
press. 1996.
11. Paliy V.F. Upravlencheskiy uchet – M.:Soyuzaudit. 1997.
12. Xonrgren Ch.T. Foster Dj. Buxgalterskiy uchet: upravlencheskiy aspekt – M.:
Finansi i statistika. 1995.
13. B.Xasanov. Boshqaruv hisobi. –T.: O’qituvchi. 2005 y.
44
2. Qo’shimcha adabiyot
1. «Mulkchilik to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasining qonuni. Toshkent,
1992 yil.
2. «Korxonalar to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasining qonuni. Toshkent,
1992 yil.
3. O’zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi. Toshkent, 1997 yil.
Frenk Vud. Buxgalterskiy uchet dlya predprinimateley. M.: O.O.O Askeri, 1996 g.
4. Nikolaeva S.A. Osobennosti ucheta zatrat v usloviyax rinka: sistema «direkt
kosting». – M.: Finansi i statistika. 1993.
5. Nidlz B., Anderson X., Kolduell D. Printsipi buxgalterskogo ucheta. M. Finansi
i statistika. 1993.
6. Entoni R. Ris D. Uchet situatsii i primeri. – M.Finansi i statistika. 1993.
7. Soliq va Bojxona xabarlari gazetasi, 2001-2002 yillar soni.
8. O’zbekiston iqtisodiy axborotnomasi jurnali, 2000-2002 yillar.
9. G’ulomova F. Samouchitel po buxgalterskomu uchetu. T.: Izdatelskiy dom,
«Mir ekonomiki i prava», 2000.-352.
10. Ibragimov A., Karimov A. Xorij sarmoyalari buxgalteriya hisobi, T.:
O’zbekiston, 1999 yil.
11. Pankov D. Buxgalterskiy uchet i analiz v zarubejnix stranax. Mn:
«Ekoperspektiva», 1998-238s.
12. Nikolaeva O. Mejdunarodnie standarti finansovoy otchetnosti: M.: URSS,
2001 -264s.
13. Chaya V., Chaya G. Mejdunarodnie standarti finansovoy otchetnosti, GUP IPK
«Ulyanovskiy Dom pechati» 2000 g.
14. Vaxrushina M.A. Buxgalterskiy upravlencheskiy uchet. Uchebnik dlya Vuzov.
2-e izd., - M.: IKF Omega-L; Vissh. shk., 2002. - 528 str.
45
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
Toshkent moliya instituti
O’quv-uslubiy boshqarma tomonidan
ro’yxatga olindi
№_______________
« ___» __________2006 y.
«Tasdiqlandi»
Rektor A. Vaxobov
« ___» __________2006 y.
«BOShQA TARMOQLARDA BUXGALTERIYa
HISOBINING XUSUSIYaTLARI»
fanidan ishchi o’quv
DASTURI
Oliy ta’limning 340000-«Biznes va boshqaruv» hamda 140000 «O’qituvchilar
tayyorlash va pedagogika fani» bilim va ta’lim sohalari:
5140900-«Kasb ta’limi»
(bakalavriat ta’lim yo’nalishlari bo’yicha)
5340900 – «Buxgalteriya hisobi va audit»
bakalavriat ta’lim yo’nalishi uchun
46
«Boshqa tarmoqlarda buxgalteriya
hisobining xususiyatlari»
fanidan ishchi o’quv dasturi
Ishchi o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim
vazirligi tomonidan 2002 yil 28 fevralda tasdiqlangan “Biznes va boshqaruv”
yo’nalishlari Davlat ta’lim standartlari talablariga mos ravishda ishlab chiqilgan.
Dastur institutda tayyorlanadigan 5340900-“Buxgalteriya hisobi va audit”
bakalavriat yo’nalishi uchun mo’ljallangan.
Dastur «Buxgalteriya hisobi» kafedrasining 30 iyun 2006 yil 14-sonli majlis
yig’ilishida muhokama qilinib, foydalanishga tavsiya etilgan.
«Buxgalteriya hisobi»
kafedrasi mudiri B.K. Xamdamov
Mazkur ishchi o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta
maxsus ta’lim vazirligining Institut qoshidagi Oliy o’quv yurtlararo ilmiy-uslubiy
Kengashida muhokama etilgan hamda nashrga tavsiya qilingan.
(mazkur kengashning 2006 yil 19 avgustdagi 9-sonli qarori bilan tasdiqlangan)
Kengash raisi A. Vahobov
Tuzuvchilar:
Tarizchilar:
i.f.n., dots. Xamdamov B.
i.f.n., dots. Qo’ziev I.N.
kat. o’qit. Boqieva X.A.
i.f.d.,prof. Jo’raev N.Yu
i.f.n.,dots. Mamatov Z.T
47
48
Mustaqil
ta’lim
1
2
1.1 Kapital qo’yilmalar (investitsiyalar) to’g’risida
tushuncha. Kapital qo’yilma (investitsiyalar)lar
hisobi oldida turgan vazifalar.
1.2 Qurilishlarning tashkiliy shakllari va ularning
kapital qo’yilmalar hisobini tashkil qilishga
ta’siri. Kapital qo’yilmalarni turkumlash
2
Qurilish materiallarini hisobga olish
xususiyatlari
2.1 Qurilish materiallarini turkumlash va ularni
baholash. Qurilish materiallari, butlovchi
qismlar, konstruktsiyalar va boshqalarni
buxgalteriyada hisobga olishning xususiyatlari.
2.2 Tayyorlov-ombor xarajatlarini hisobga olish va
taqsimlash tartibi.
2.3 Materiallarning omborda va buxgalteriyada
hisobga olish(operativ-saldo va buxgalterlik
uslublari). Ochiq joyda saqlanayotgan qurilish
materiallarini hisobga olishning xususiyatlari.
3 Xo’jalik va pudrat usullarida bajarilgan
kapital qo’yilmalarning buyurtmachidagi
hisobi
3.1 Xo’jalik
va
pudrat
usulidagi
kapital
qo’yilmalarning
hisobini
tashkil
etish.
O’rnatiladigan va montaj qilish talab
etilmaydigan uskunalarni hisobga olish.
3.2 O’rnatiladigan asbob-uskunalar va boshqa
asosiy vositalarni hisobga olish tartibi. Xo’jalik
usulidagi kapital qo’yilmalarning hisobi.
3.3 Asosiy vositalarni sotib olish va qurilishning
sintetik va analitik hisobini tashkil qilish.
4 Qurilishda pul mablag’lari va hisob kitoblar
hisobi
4.1 Qurilish tashkilotlarida pul mablag’lari va
tashkilotlar o’rtasida hisoblashishlar hisobining
vazifalari.
4.2 Naqd pul kassa muomalalarining hisobini
yuritish tartibi. Bank muassasalardagi schetlarni
yuritish hisobi.
4.3 Pul ekvivalenti, qo’ldagi pullar schyoti, qisqa
muddatli moliyaviy qo’yilmalar schyoti.
Amaliy
mashg’ulot
FAN MAVZULARINING NOMI
Ma’ruza
№
Jami
soatlar
1. «Boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xususiyatlari» fanidan
o’tiladigan mavzular va ular bo’yicha mashg’ulot soatlari hajmining
taqsimoti
4
4
4
4
6
2
2
2
6
2
2
2
18
6
6
6
6
2
2
2
6
2
2
2
6
2
2
2
22
6
8
8
10
2
4
4
6
2
2
2
6
2
2
2
18
6
6
6
6
2
2
2
6
2
2
2
6
2
2
2
5
5.1
5.2
5.3
6
6.1
6.2
6.3
7
Qurilish xarajatlarini turkumlash, hisobga
olish va tannarxga qo’shish tartibi
Tugallanmagan ishlab chiqarishlarni baholash va
hisobga olish
Davr xarajatlari va kelgusi davrlar xarajatlarini
hisobga olish.
Qurilish ishlab chiqarishda xarajatlarning
hisobini tashkil etish, tugallanmagan ishlab
chiqarishlarni baholash va hisobga olish.
Qurilish tashkilotlarida bajarilgan ishlarni
hisobga olish. Hisobotlarni tuzish va taqdim
etish tartibi
Bajarilgan va buyurtmachilarga topshirilgan
qurilish-montaj ishlarini hisobga olish.
Tugallangan qurilish ob’ektlarini sotish bo’yicha
buyurtmachilar bilan hisoblashish.
Pudratchi tashkilotlarda hisobot tuzish va
topshirish. Yig’ma hisobotlar.
Qishloq xo’jaligi korxonalarida buxgalteriya
hisobi xususiyatlari
22
6
8
8
6
2
2
2
6
2
2
2
10
2
4
4
18
6
6
6
6
2
2
2
6
2
2
2
6
2
2
2
8
4
2
2
2
2
2
2
-
-
10
12
12
2
2
2
2
2
2
2
4
4
2
2
2
2
2
2
10
10
10
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
7.1 Qishloq xo’jaligi mahsulotlariga bo’lgan talabni
qondirishda buxgalteriya hisobining o’rni va
6
vazifalari.
7.2 Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining o’ziga
xos xususiyatlari va uning hisobini tashkil
2
etishga ta’siri.
8 Qishloq xo’jaligi korxonalarida xarajatlar
34
hisobi va mahsulotlar tannarxini aniqlash.
8.1 Ishlab chiqarish xarajatlari hisobining vazifalari.
6
8.2 Ishlab chiqarish xarajatlarini turkumlash.
6
8.3 Ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olish va
10
o’simlikchilik mahsulotlari tannarxini hisoblash.
8.4 Ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olish va
6
chorvachilik mahsulotlari tannarxini hisoblash
8.5 g’rdamchi va sanoat ishlab chiqarishlari
xarajatlarini hisobga olish va mahsulot (ish va
6
xizmatlar)lar tannarxini aniqlash.
9 Qishloq xo’jaligi korxonalarida mol etkazib
beruvchi, xaridorlar va boshqa tashkilotlar 30
bilan hisob kitoblar hisobi
9.1 Mol etkazib beruvchilar bilan hisob kitoblarni
tashkil qilish. Tovar materiali va boshqa aktivlar 6
bo’yicha to’lovlar hisobi..
9.2 Berilgan bo’naklar bo’yicha hisob-kitoblar.
Da’volar yuzasidan hisoblashishlar. Olingan 6
bo’naklar bo’yicha hisoblashishlar
9.3 Davlat byudjeti tashkilotlari bilan hisoblashishlar. 6
9.4 Hisobdor shaxslar bilan, ta’sischilar bilan, turli
xil debitor va kreditorlar, sho’’ba korxonalari, 6
yuqori tashkilotlar bilan hisoblashishlarni yuritish
49
9.5
10
10.1
10.2
10.3
11
11.1
11.2
11.3
12
12.1
12.2
12.3
13
13.1
tartibi
Byudjetdan
tashqari
fondlar
bo’yicha
hisoblashishlar.
Qishloq xo’jaligida xususiylashtirishning o’zigi
xos xususiyatlari
Qishloq xo’jaligida ijara munosabatlarini hisobga
olish.
Fermer xo’jaliklarida xarajatlarni hisobga olish.
Dehqon xo’jaliklarida xarajatlarni hisobga olish.
Paychilik asosida tashkil etilgan xo’jaliklarda
xarajatlarni hisobga olish.
Tayyor mahsulotlar va ularning sotilishini
hisobga olish. Moliyaviy natijalarni hisobga
olish va korxona hisobotini tuzish
Qishloq
xo’jaligida
ishlab
chiqarilgan
mahsulotlarni qabul qilish va sotish hisobining
xususiyatlari. Asosiy podani tashkil qilish va
hayvonlarni hisobdan chiqarishini hisobga olish.
Qishloq xo’jaligi korxonalarida fondlar va
moliyaviy natijalar hisobi. Moliya, soliq va
sug’urta tashkilotlari bilan hisoblashishlar.
Yig’ma hisobotlar. Moliyaviy hisobotlr va uning
tarkibi. Hisobotlarni tuzish va taqdim etish tartibi.
Moliyaviy hisobotni to’ldirish to’g’risidagi hisob
siyosati.
Savdo-tijorat
tashkilotlarda
buxgalteriya
hisobining xususiyatlari
Tijorat tashkilotlarida buxgalteriya hisobining
xususiyatlari va ularning oldiga qo’ygan
vazifalari.
Ulgurji savdo korxonalarida tovarlarni hisobga
olish. Omborlarda, bazalarda va buxgalteriyada
tovarlarni
hisobga
olish.
Tovarlarni
iste’molchilarga
va
vositachilarga
sotish
muomalalari.
Savdo ustamasi va savdo qo’shimchasini hisobga
olish tartibi. Muomalalarda tranzit usulida
tovarlar aylanishini hisobga olish. Chakana
savdoda sotish muomalalarining shakllari.
Muomala
xarajatlarini
va
moliyaviy
natijalarni hisobga olish
Savdo tashkilotlarida muomala xarajatlarini
hisobga olish, ularning tarkibi. Mehnatni
tashkil qilishning shakllari va unga haq to’lash..
6
2
2
2
18
6
6
6
6
2
2
2
6
2
2
2
6
2
2
2
18
6
6
6
6
2
2
2
6
2
2
2
6
2
2
2
18
6
6
6
6
2
2
2
6
2
2
2
6
2
2
2
18
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
2
2
4
4
4
13.2 Savdo tashkilotlarida byudjet tashkilotlari bilan
hisoblashish- larning o’ziga xos xususiyatlari. 6
Savdo korxonalarida hisobot tuzish.
13.3 Hisobotlar tarkibi: buxgalteriya balansi va unga
6
hisobotga ilovalar, tushuntirishlar, izohlar
14 Transport
tashkilotlarda
buxgalteriya 12
50
14.1
14.2
15
15.1
15.2
15.3
hisobining xususiyatlari
Transport tashkilotlarda buxgalteriya hisobining
oldiga qo’yilgan vazifalari. Ishlab chiqarish
6
xarajatlarini hisobga olishning tannarxini
hisoblash.
Asosiy vositalarni ijaraga olish va ijaraga berish
hisobi.
Yuklarni
mamlakat
ichida
vamamlakatlararo tashilganda sarf qilinadigan 6
xarajatlar va bu boradagi hisoblashishlarning
turlari.
Transport tashkilotlarida kapital fondlar,
18
moliyaviy natijalar hisobi
Kapital, uning tarkibi (ustav, qo’shilgan, rezerv).
Kapitalning transport korxonalarida tutgan o’rni 6
va hisobning vazifalari..
Kapitalni tashkil qilish manbalari, ustav
kapitalining manbai, qo’shilgan kapitalning
6
manbai, rezerv kapitalning manbai. Moliyaviy
natijalarni aniqlash hisobi.
Soliq to’lagunga qadar foydani aniqlash hisobi.
6
Sof foydani aniqlash va taqsimlash tarti
Jami:
265
51
2
2
2
2
2
2
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
2
2
83
92
90
2. Ma’ruza mashg’ulotlari mavzulari. (83 soat)
1-mavzu. Boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining predmeti va
vazifalari. Kapital qo’yilmalar (investitsiyalar)ni pudratchi
tashkilotlardagi hisobining xususiyatlari (4 soat)
Ushbu mavzu orqali boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining
xususiyatlari fanining predmeti, ob’ekti va vazifalari to’g’risida fikr yuritiladi.
Kapital qo’yilmalar (investitsiyalar) to’g’risida tushuncha. Kapital qo’yilma
(investitsiyalar)lar hisobi oldida turgan vazifalar. Qurilishlarning tashkiliy shakllari
va ularning kapital qo’yilmalar hisobini tashkil qilishga ta’siri. Kapital
qo’yilmalarni turkumlash: kapital ishlarning turlari bo’yicha, xarajatlarning tarkibi
va kapital qo’yilmalarning yo’nalishlari bo’yicha. Bozor iqtisodiyotiga o’tish
davrida kapital (investitsiyalarni) qo’yilmalarni moliyalashtirish manbalari.
Adabiyotlar: (1,2,7,11)
2-mavzu. Qurilish materiallarini hisobga olish xususiyatlari (6 soat)
Qurilish materiallarini turkumlash va ularni baholash. Qurilish materiallari,
butlovchi qismlar, konstruktsiyalar va boshqalarni buxgalteriyada hisobga
olishning xususiyatlari. Tayyorlov - ombor xarajatlarini hisobga olish va
taqsimlash tartibi. Materiallarning omborda va buxgalteriyada hisobga
olish(operativ-saldo va buxgalterlik uslublari). Ochiq joyda saqlanayotgan qurilish
materiallarini hisobga olishning xususiyatlari.
Adabiyotlar: (1,5,7,9)
3-mavzu. Xo’jalik va pudrat usullarida bajarilgan kapital
qo’yilmalarning buyurtmachidagi hisobi (6 soat)
Xo’jalik va pudrat usulidagi kapital qo’yilmalarning hisobini tashkil etish.
O’rnatiladigan va montaj qilish talab etilmaydigan uskunalarni hisobga olish.
O’rnatiladigan asbob-uskunalar va boshqa asosiy vositalarni hisobga olish tartibi.
Xo’jalik usulidagi kapital qo’yilmalarning hisobi. Asosiy vositalarni sotib olish va
qurilishning sintetik va analitik hisobini tashkil qilish. Tugallangan qurilishlarni
hisobga olish va ularning inventar qiymatini aniqlash.
Adabiyotlar: (1,3,6,11)
52
4-mavzu. Qurilishda pul mablag’lari va hisob-kitoblar hisobi (6 soat)
Qurilish tashkilotlarida pul mablag’lari va tashkilotlar o’rtasida
hisoblashishlar hisobining vazifalari. Naqd pul kassa muomalalarining hisobini
yuritish tartibi. Bank muassasalardagi schetlarni yuritish hisobi. Pul ekvivalenti,
qo’ldagi pullar schyoti, qisqa muddatli moliyaviy qo’yilmalar schyoti.
Adabiyotlar: (1,5,6,11)
5-mavzu. Qurilish xarajatlarini turkumlash, hisobga olish va tannarxga
qo’shish tartibi (6 soat)
Qurilish tashkilotlarida yordamchi ishlab chiqarishni hisobga olish.
Tugallanmagan ishlab chiqarishlarni baholash va hisobga olish. Ishlab
chiqarishdagi brakni hisobga olish. Qurilishda asosiy va qo’shimcha ish haqini
hisobga olishning xususiyatlari va uni taqsimlash tartibi. Davr xarajatlari va
kelgusi davrlar xarajatlarini hisobga olish. Qurilish ishlab chiqarishda
xarajatlarning analitik va sintetik hisobini tashkil etish, tugallanmagan ishlab
chiqarishlarni baholash va hisobga olish,tugallangan qurilish-montaj ishlarini
tannarxini aniqlash.
Adabiyotlar: (1,4,5,8)
6-mavzu. Qurilish tashkilotlarida bajarilgan ishlarni hisobga olish.
Hisobotlarni tuzish va taqdim etish tartibi (6 soat)
Bajarilgan va buyurtmachilarga topshirilgan qurilish-montaj ishlarini
hisobga olish. Tugallangan qurilish ob’ektlarini sotish bo’yicha buyurtmachilar
bilan hisoblashish. Pudratchi tashkilotlarda hisobot tuzish va topshirish. Yig’ma
hisobotlar.
Adabiyotlar: (1,5,6,8)
7-mavzu. Qishloq xo’jaligi korxonalarida buxgalteriya hisobi
xususiyatlari (4 soat)
Bozor iqtisodiyoti sharoitida qishloq xo’jaligi mahsulotlariga bo’lgan talabni
qondirishda buxgalteriya hisobining o’rni va vazifalari. Qishloq xo’jaligi ishlab
chiqarishining o’ziga xos xususiyatlari va uning hisobini tashkil etishga ta’siri.
Adabiyotlar: (2,8,9,11)
8-mavzu. Qishloq xo’jaligi korxonalarida xarajatlar hisobi va
mahsulotlar tannarxini aniqlash (10 soat)
Ishlab chiqarish xarajatlari hisobining vazifalari. Ishlab chiqarish
xarajatlarini turkumlash.
Ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olish va o’simlikchilik mahsulotlari
tannarxini hisoblash. Ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olish va chorvachilik
mahsulotlari tannarxini hisoblash. g’rdamchi va sanoat ishlab chiqarishlari
xarajatlarini hisobga olish va mahsulot (ish va xizmatlar)lar tannarxini aniqlash.
Adabiyotlar: (2,4,6,8,9)
53
9-mavzu. Qishloq xo’jaligi korxonalarida mol etkazib beruvchi,
xaridorlar va boshqa tashkilotlar bilan hisob-kitoblar hisobi
(10 soat)
Mol etkazib beruvchilar bilan hisob kitoblarni tashkil qilish. Tovar materiali
va boshqa aktivlar bo’yicha to’lovlar hisobi. Berilgan bo’naklar bo’yicha hisobkitoblar. Da’volar yuzasidan hisoblashishlar. Olingan bo’naklar bo’yicha
hisoblashishlar. Davlat byudjeti tashkilotlari bilan hisoblashishlar. Hisobdor
shaxslar bilan, ta’sischilar bilan, turli xil debitor va kreditorlar, sho’’ba
korxonalari, yuqori tashkilotlar bilan hisoblashishlarni yuritish tartibi. Byudjetdan
tashqari fondlar bo’yicha hisoblashishlar.
Adabiyotlar: (1,3,6,11)
10-mavzu. Qishloq xo’jaligida xususiylashtirishning o’ziga xos
xususiyatlari (6 soat)
Qishloq xo’jaligida ijara munosabatlarini hisobga olish. Fermer
xo’jaliklarida xarajatlarni hisobga olish. Dehqon xo’jaliklarida xarajatlarni hisobga
olish. Paychilik asosida tashkil etilgan xo’jaliklarda xarajatlarni hisobga olish.
Adabiyotlar: (1,2,5,9)
11-mavzu. Tayyor mahsulotlar va ularning sotilishini hisobga olish.
Moliyaviy natijalarni hisobga olish va korxona hisobotini
tuzish (6 soat)
Qishloq xo’jaligida ishlab chiqarilgan mahsulotlarni qabul qilish, saralash,
sotishga tayyorlash va sotish hisobining xususiyatlari. Asosiy podani tashkil qilish
va hayvonlarni hisobdan chiqarishini hisobga olish. Qishloq xo’jaligi
korxonalarida fondlar va moliyaviy natijalar hisobi. Moliya, soliq va sug’urta
tashkilotlari bilan hisoblashishlar. Yig’ma hisobotlar. Moliyaviy hisobotlr va uning
tarkibi. Hisobotlarni tuzish va taqdim etish tartibi. Moliyaviy hisobotni to’ldirish
to’g’risidagi hisob siyosati.
Adabiyotlar: (1,4,6,11)
54
12-mavzu. Savdo-tijorat tashkilotlarda buxgalteriya hisobining
xususiyatlari (6 soat)
Bozor iqtisodiyotiga o’tishda tijorat tashkilotlarida buxgalteriya hisobining
xususiyatlari va ularning oldiga qo’ygan vazifalari. Ulgurji savdo korxonalarida
tovarlarni hisobga olish. Omborlarda, bazalarda va buxgalteriyada tovarlarni
hisobga olish. Tovarlarni iste’molchilarga va vositachilarga sotish muomalalari.
Savdo ustamasi va savdo qo’shimchasini hisobga olish tartibi. Muomalalarda
tranzit usulida tovarlar aylanishini hisobga olish. Chakana savdoda sotish
muomalalarining shakllari. Sintetik va analitik hisobni tashkil qilish. Kassa
muomalalarining xususiyatlari.
Adabiyotlar: (1,5,7,10)
13-mavzu. Muomala xarajatlarini va moliyaviy natijalarni hisobga olish
(6 soat)
Savdo tashkilotlarida muomala xaorajatlarini hisobga olish, ularning tarkibi.
Mehnatni tashkil qilishning shakllari va unga haq to’lash. Buxgalteriya hisobini
yuritish jarayonlarini avtomatlashtirish. Muomala xarajatlarini sotilgan va
omborda qolgan tovarlarning qiymatiga qo’shish tartibi. Savdo tashkilotlarida
byudjet tashkilotlari bilan hisoblashishlarning o’ziga xos xususiyatlari. Savdo
korxonalarida hisobot tuzish. Hisobotlar tarkibi: buxgalteriya balansi, moliyaviy
natijalarni shakllantirish, asosiy vositalarning harakati to’g’risidagi hisobot, pul
oqimlari to’g’risidagi hisobot, xususiy kapital to’g’risidagi hisobot va hisobotga
ilovalar, tushintirishlar, izohlar.
Adabiyotlar: (2,4,7,8)
14-mavzu. Transport tashkilotlarda buxgalteriya hisobining
xususiyatlari (4 soat)
Bozor iqtisodiyotiga o’tish munosabat bilan transport tashkilotlarda
buxgalteriya hisobining oldiga qo’yilgan vazifalari. Asosiy vositalar hisobi,
harakatdagi tarkibni hisobga olishning xususiyatlari. Asosiy vositalar
amortizatsiyasi hisobi.
Ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olish, yuk, bajarilgan ish va
xizmatlarning tannarxini hisoblash. Lizing muomalalari hisobining xususiyatlari.
Asosiy vositalarni ijaraga olish va ijaraga berish hisobi. Yuklarni mamlakat ichida
va mamlakatlararo tashilganda sarf qilinadigan xarajatlar va bu boradagi
hisoblashishlarning turlari. Transport tashkilotlarida fondlar va moliyaviy
natijalarni hisobga olishning xususiyatlari.
Adabiyotlar: (1,4,6,11)
55
15-mavzu. Transport tashkilotlarida kapital fondlar, moliyaviy
natijalar hisobi (6 soat)
Kapital, uning tarkibi (ustav, qo’shilgan, rezerv). Kapitalning transport
korxonalarida tutgan o’rni va hisobning vazifalari. Kapitalni tashkil qilish
manbalari, ustav kapitalining manbai, qo’shilgan kapitalning manbai, rezerv
kapitalning manbai. Moliyaviy natijalarni aniqlash hisobi; asosiy faoliyatdan
olingan moliyaviy natijalar, umumxo’jalik faoliyatidan olingan moliyaviy natijalar.
Soliq to’lagunga qadar foydani aniqlash hisobi. Sof foydani aniqlash va taqsimlash
tartibi.
Adabiyotlar: (2,4,6,8)
Izoh: mustaqil ta’limga tavsiya etilgan mavzu yoki kichik mavzular kursiv
bilan ajratiladi.
3. Amaliy mashg’ulot mavzulari (92 soat).
1-mavzu. Boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining predmeti va
vazifalari. Kapital qo’yilmalar (investitsiyalar)ni pudratchi tashkilotlardagi
hisobining xususiyatlari (4 soat)
Ushbu mavzu orqali boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining
xususiyatlari fanining predmeti, ob’ekti va vazifalari to’g’risida fikr yuritiladi.
Kapital
qo’yilmalar
(investitsiyalar)
to’g’risida
tushuncha.
Kapital
qo’yilma(investitsiyalar)lar hisobi oldida turgan vazifalar*. Qurilishlarning
tashkiliy shakllari va ularning kapital qo’yilmalar hisobini tashkil qilishga ta’siri.
Kapital qo’yilmalarni turkumlash.: kapital ishlarning turlari bo’yicha,
xarajatlarning tarkibi va kapital qo’yilmalarning yo’nalishlari bo’yicha*. Bozor
iqtisodiyotiga o’tish davrida kapital (investitsiyalarni) qo’yilmalarni
moliyalashtirish manbaalari bo’yicha masalalar echiladi.
Adabiyotlar: (1,2,7,11)
2-mavzu. Qurilish materiallarini hisobga olish xususiyatlari (6 soat)
Qurilish materiallarini turkumlash va ularni baholash*. Qurilish materiallari,
butlovchi qismlar, konstruktsiyalar va boshqalarni buxgalteriyada hisobga
olishning xususiyatlari*. Tayyorlov - ombor xarajatlarini hisobga olish va
taqsimlash tartibi. Materiallarning omborda va buxgalteriyada hisobga
olish(operativ-saldo va buxgalterlik uslublari). Ochiq joyda saqlanayotgan qurilish
materiallarini hisobga olishning xususiyatlari bo’yicha seminarlar va masalalar
echiladi.
Adabiyotlar: (1,5,7,9)
56
3-mavzu. Xo’jalik va pudrat usullarida bajarilgan kapital qo’yilmalarning
buyurtmachidagi hisobi
(6 soat)
Xo’jalik va pudrat usulida kapital qo’yilmalar hisobini tashkil etish*.
O’rnatiladigan va montaj qilish talab etilmaydigan uskunalarni hisobga olish.
O’rnatiladigan asbob-uskunalar va boshqa asosiy vositalarni hisobga olish tartibi.
Xo’jalik usulidagi kapital qo’yilmalarning hisobi*. Asosiy vositalarni sotib olish
va qurilishning sintetik va analitik hisobini tashkil qilish. Tugallangan qurilishlarni
hisobga olish va ularning inventar qiymatini aniqlash bo’yicha masalalar echiladi.
Adabiyotlar: (1,3,6,11)
4-mavzu. Qurilishda pul mablag’lari va hisob-kitoblar hisobi (6 soat)
Qurilish tashkilotlarida pul mablag’lari va tashkilotlar o’rtasida
hisoblashishlar hisobining vazifalari. Naqd pul kassa muomalalarining hisobini
yuritish tartibi*. Bank muassasalardagi schetlarni yuritish hisobi. Pul ekvivalenti,
qo’ldagi pullar schyoti, qisqa muddatli moliyaviy qo’yilmalar schyoti.
Adabiyotlar: (1,5,6,11)
5-mavzu. Qurilish xarajatlarini turkumlash, hisobga olish va tannarxga
qo’shish tartibi (6 soat)
Qurilish tashkilotlarida yordamchi ishlab chiqarishni hisobga olish*.
Tugallanmagan ishlab chiqarishlarni baholash va hisobga olish. Ishlab
chiqarishdagi brakni hisobga olish. Qurilishda asosiy va qo’shimcha ish haqini
hisobga olishning xususiyatlari va uni taqsimlash tartibi. Davr xarajatlar va kelgusi
davrlar xarajatlarini hisobga olish*. Qurilish ishlab chiqarishda xarajatlarning
analitik va sintetik hisobini tashkil etish, tugallanmagan ishlab chiqarishlarni
baholash va hisobga olish, tugallangan qurilish-montaj ishlarini tannarxini aniqlash
bo’yicha masalalar echiladi.
Adabiyotlar: (1,4,5,8)
6-mavzu. Qurilish tashkilotlarida bajarilgan ishlarni hisobga olish.
Hisobotlarni tuzish va taqdim etish tartibi (6 soat)
Bajarilgan va buyurtmachilarga topshirilgan qurilish-montaj ishlarini
hisobga olish*. Tugallangan qurilish ob’ektlarini sotish bo’yicha buyurtmachilar
bilan hisoblashish. Pudratchi tashkilotlarda hisobot tuzish va topshirish*. Yig’ma
hisobotlar bo’yicha hisobot shakllari to’lg’aziladi.
Adabiyotlar: (1,5,6,8)
57
7-mavzu. Qishloq xo’jaligi korxonalarida buxgalteriya hisobining
xususiyatlari (4 soat)
Bozor iqtisodiyoti sharoitida qishloq xo’jaligi mahsulotlariga bo’lgan talabni
qondirishda buxgalteriya hisobining o’rni va vazifalari*. Qishloq xo’jaligi ishlab
chiqarishining o’ziga xos xususiyatlari va uning hisobini tashkil etishga ta’siri
o’rganilib seminar darslari o’tkaziladi.
Adabiyotlar: (2,8,9,11)
8-mavzu. Qishloq xo’jaligi korxonalarida xarajatlar hisobi va
mahsulotlar tannarxini aniqlash (10 soat)
Ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olish va o’simlikchilik mahsulotlari
tannarxini hisoblash*. Ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olish va chorvachilik
mahsulotlari tannarxini hisoblash*. g’rdamchi va sanoat ishlab chiqarishlari
xarajatlarini hisobga olish va mahsulot(ish va xizmatlar)lar tannarxini aniqlash
bo’yicha masalalar echiladi.
Adabiyotlar: (2,4,6,8,9)
9-mavzu. Qishloq xo’jaligi korxonalarida mol etkazib beruvchi,
xaridorlar va boshqa tashkilotlar bilan hisob-kitoblar hisobi (10 soat)
Mol etkazib beruvchilar bilan hisob kitoblarni tashkil qilish. Tovar materiali
va boshqa aktivlar bo’yicha to’lovlar hisobi. Berilgan bo’naklar bo’yicha hisobkitoblar. Da’volar yuzasidan hisoblashishlar. Olingan bo’naklar bo’yicha
hisoblashishlar. Davlat byudjeti tashkilotlari bilan hisoblashishlar. Hisobdor
shaxslar bilan, ta’sischilar bilan, turli xil debitor va kreditorlar, sho’’ba
korxonalari, yuqori tashkilotlar bilan hisoblashishlarni yuritish tartibi. Byudjetdan
tashqari fondlar bo’yicha hisoblashishlar. Adabiyotlar: (1,3,6,11)
10-mavzu. Qishloq xo’jaligida xususiylashtirish hisobining o’ziga xos
xususiyatlari (6 soat)
Qishloq xo’jaligida ijara munosabatlarini hisobga olish*. Fermer
xo’jaliklarida xarajatlarni hisobga olish. Dehqon xo’jaliklarida xarajatlarni hisobga
olish bo’yicha seminar darslari o’tkaziladi.
Adabiyotlar: (1,3,6,11)
11-mavzu. Tayyor mahsulotlar va sotishni hisobga olish. Moliyaviy
natijalarni hisobga olish va korxona hisobotini tuzish (6 soat)
Qishloq xo’jaligida ishlab chiqarilgan mahsulotlarni qabul qilish, saralash,
sotishga tayyorlash va sotish hisobining xususiyatlari*. Asosiy podani tashkil
qilish va hayvonlarni hisobdan chiqarishni hisobga olish. Qishloq xo’jaligi
korxonalarida fondlar va moliyaviy natijalar hisobi. Moliya, soliq va sug’urta
tashkilotlari bilan hisoblashishlar. Yig’ma hisobotlar. Moliyaviy hisobotlr va uning
tarkibi. Hisobotlarni tuzish va taqdim etish tartibi bo’yicha aniq xo’jalik misolida
hisobotlar to’ldiriladi.
58
Adabiyotlar: (1,2,5,9)
12-mavzu. Savdo-tijorat tashkilotlarda buxgalteriya hisobining
xususiyatlari (6 soat)
Bozor iqtisodiyotiga o’tishda tijorat tashkilotlarida buxgalteriya hisobining
xususiyatlari va ularning oldiga qo’ygan vazifalari*. Ulgurji savdo korxonalarida
tovarlarni hisobga olish. Omborlarda va buxgalteriyada tovarlarni hisobga olish*.
Tovarlarni iste’molchilarga va vositachilarga sotish muomalalari. Savdo ustamasi
va savdo qo’shimchasini hisobga olish tartibi. Muomalalarda tranzit usulida
tovarlar aylanishini hisobga olish. Chakana savdoda sotish muomalalarining
shakllari. Sintetik va analitik hisobni tashkil qilish. Kassa muomalalarining
xususiyatlari bo’yicha masalalar echiladi.
Adabiyotlar: (1,4,6,11)
13-mavzu. Muomala xarajatlarini va moliyaviy natijalarni hisobga olish
(6 soat)
Savdo tashkilotlarida muomala xarajatlarini hisobga olish, ularning tarkibi*.
Mehnatni tashkil qilishning shakllari va unga haq to’lash. Buxgalteriya hisobini
yuritish jarayonlarini avtomatlashtirish. Muomala xarajatlarini sotilgan va omborda
qolgan tovarlarning qiymatiga qo’shish tartibi*. Savdo tashkilotlarida byudjet
tashkilotlari bilan hisoblashishlarning o’ziga xos xususiyatlari. Savdo
korxonalarida hisobot tuzish. Hisobotlar tarkibi:buxgalteriya balansi, moliyaviy
natijalarni shakllantirish, asosiy vositalarning harakati to’g’risidagi hisobot, pul
oqimlari to’g’risidagi hisobot, xususiy kapital to’g’risidagi hisobot va hisobotga
ilovalar, tushuntirishlar, izohlar. Xo’jalik misolida hisobotlar to’ldiriladi.
Adabiyotlar: (1,5,7,10)
14-mavzu.
Transport
tashkilotlarda
buxgalteriya
hisobining
xususiyatlari (4 soat)
Bozor iqtisodiyotiga o’tish munosabat bilan transport tashkilotlarda
buxgalteriya hisobining oldiga qo’yilgan vazifalari*. Asosiy vositalar hisobi,
harakatdagi tarkibni hisobga olishning xususiyatlari. Asosiy vositalar
amortizatsiyasi hisobi.
Ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olish, yuk, bajarilgan ish va
xizmatlarning tannarxini hisoblash. Yuklarni mamlakat ichida va mamlakatlararo
tashilganda sarf qilinadigan xarajatlar va bu boradagi hisoblashishlarning turlari.
Transport tashkilotlarida fondlar va moliyaviy natijalarni hisobga olishning
xususiyatlari bo’yicha aniq transport tashkilotlari misolida hisobot shakllari
to’lg’aziladi.
Adabiyotlar: (2,4,7,8)
59
15-mavzu. Transport tashkilotlarida kapital fondlar, moliyaviy
natijalar hisobi (6 soat)
Kapital, uning tarkibi (ustav, qo’shilgan, rezerv). Kapitalning transport
korxonalarida tutgan o’rni va hisobning vazifalari. Kapitalni tashkil qilish
manbalari, ustav kapitalining manbai, qo’shilgan kapitalning manbai, rezerv
kapitalning manbai. Moliyaviy natijalarni aniqlash hisobi; asosiy faoliyatdan
olingan moliyaviy natijalar, umumxo’jalik faoliyatidan olingan moliyaviy
natijalar*. Soliq to’lagunga qadar foydani aniqlash hisobi. Sof foydani aniqlash va
taqsimlash tartibi.
Adabiyotlar: (1,4,6,11)
Izoh: Majburiy mavzudagi mashg’ulotlar yulduzcha (*) bilan ajratiladi.
4. Tavsiya etilayotgan mavzular bo’yicha ko’rgazma-namoyish
materiallari, o’quv filmlari va boshqa didaktik materiallar ro’yxati.
Boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xususiyatlari fanini o’rganuvchi
talabalar auditoriyada olgan nazariy bilimlarini mustahkamlash uchun mustaqil
tizimga asoslanib kafedra o’qituvchilari rahbarligida o’quv rejasiga muvofiq
mustaqil ta’lim oladi va o’rganadi. Mustaqil ta’lim olishdan asosiy maqsad nazariy
bilimlarini mustahkamlash uchun mavzular bo’yicha auditoriyada va uyida
referatlar yozadilar. Mavzular bo’yicha testlarni echadi. Mustaqil ta’lim olish
uchun talabalarga kafedra o’qituvchilari tomonidan mavzular beriladi. Shuningdek,
buxgalteriya hisobini o’rganish bilan birga xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda
amaliyot o’taydilar. Institutni tugatishda belgilangan amaliyotlardan, xo’jalik
yurituvchi sub’eklarning materiallaridan foydalanib malakaviy ish yozadi.
Mustaqil talim mavzulari va topshiriqlari o’qituvchilar tomonidan tavsiya qilinadi.
«Boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xususiyatlari» fanini
o’rganishda talabalar ushbu fan bo’yicha qo’llaniladigan amaliy yordam tariqasida
turli xil shakl, chizmalar, slaydalar bilan ta’minlanadi.
Talabalar boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xususiyatlari fanini
o’rganishda axborot vositalaridan ya’ni internet tizimidan ham keng foydalanadi.
Unda quyidagi sayd va elektron pochtalardan;
http://www.apb.org.uk (Auditing Practices Board)
http://www.nao.gov.uk (UK National Audit Office)
http://www.iia.org.uk (The Institute of Internal Auditors-United Kingdom)
http://www.iasc.org.uk (International Accounting Standards Committee)
http://www.aicpa.org/index.htm(American Institute of Certified Public
Accountants)
sismoilov.rambler.ru foydalanishi mumkin.
Shuningdek, talabalar Respublikamizda chop etilgan gazeta va jurnallardan
foydalanadilar.
60
5. O’zlashtirish nazorati.
Ushbu fan bo’yicha o’quv rejasida jami 265 soat dars o’tish rejalashtirilgan
bo’lib, shundan 83 soat ma’ruza, 92 soat amaliy va seminar darslar hamda 90 soat
mustaqil ta’lim. O’quv jarayoni davomida talaba to’plashi mumkin bo’lgan
maksimal ball 100 ga teng bo’lib, shundan joriy baholashga 43 ball, oraliq
baholashga 42 ball va yakuniy baholashga esa 15 ball ajratiladi. g’zma ish
variantlar bo’yicha tuzilib, u o’quv dasturiga to’liq mos kelishi ta’minlanadi va
talabalar reyting tizimi asosida belgilanadi.
«g’zma ish» variantlarini baholash mezonlari kafedra majlisining
bayonnomalari bilan tasdiqlanadi.
6. Adabiyotlar
1. Asosiy adabiyotlar.
1. Karimov I.A. «O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida :xavfsizlikka tahdid,
barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari»-T.: «O’zbekiston»,1997.
2. Karimov I.A. «O’zbekiston buyuk kelajak sari». - T.: «O’zbekiston» 1998.
3. «Buxgalteriya hisobi to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonuni 1996 yil
30 avgust. «Xalq so’zi» gazetasi, 1996y, 12 sentyabr.
4. «Mahsulotlar (ishlar ,xizmatlar)ni ishlab chiqish va sotish xarajatlari tarkibi
hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to’g’risi»da Nizom
(O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasini 1999 yil 5 fevral 54-sonli
qarori).
5. O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligining 1997 yil 15 yanvar 5-sonli
buyrug’i (Yillik va yarim yillik hisobotlarni to’ldirish to’g’risida).
6. «Buxgalteriya
hisobining
milliy
standartlari»(BHMS).
O’zbekiston
Respublikasi Moliya Vazirligi. 1998.
7. Vohidov S. «Xalq xo’jaligining turli tarmoqlarida buxgalteriya hisobining
xususiyatlari» T.:»Mehnat», 1993.
8. Vlasov V.M. «Buxgalterskiy uchet v torgovle» M; «Finansi i Statistika», 1996.
9. Rizaqulov A.A. «Fermer xo’jaliklarda buxgalteriya hisobi», T.: «Fan» 1998.
10. Sotivoldiev A.S. Itkin Yu.M. « Zamonaviy buxgalteriya hisobi (Yangi schyotlar
rejasi asosida), PB va AA-2002 yil. 1-2 tom.
11. G’ulomova F. Buxgalteriya hisobidan qo’llanma. T.: “Mehnat” 2001.
12. Qo’ziev I. va boshqalar. Boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobi xususiyatlari.
TMI, 2005 y.
1.
2.
3.
4.
5.
2. Qo’shimcha adabiyotlar.
O’zbekiston Respublikasi «Soliq kodeksi», -T.: 1997.
«Bozor, pul va kredit» jurnalining 2000-2005 yil sonlari.
Gadoev. E. «Moliyaviy hisobotning kontseptual asoslari» O’zbekiston
Respublikasi Moliyaviy Qonunlari 1999 yil 2-son.
Sotivoldiev A. S. «Qishloq xo’jaligi korxonalarida buxgalteriya hisobi». T.:»Mehnat». 1991.
«Soliq va bojxona xabarlari» gazetasining 2000-2005 yil sonlari.
61
6. Frenk Vud. «Buxgalterskiy uchet dlya predprinimateley». M:O.Askeri.1996.
7. Entoni. R., Ris. Dj. «Uchet: situatsii i primeri»: (per s ang). M.: Finansi i
statistika, 1993 .
8. «O’zbekiston Respublikasi Moliyaviy Qonunlari» Axborotnomasining19992005 yil sonlari (Ilovalar bilan birga).
9. Yangi schyotlar rejasi. PB va AA-2004 yil.
10. Fremgen F.M. Accounting for managerial Analysis: Third Edition. Richard D.
Irwing Inc., Homewood, Illions,1996.
11. Kenneth M. Morris & Allan M. Siegel. Guide to understanding money &
investing. 2000 by lightbulb, press, Inc.
12. Securities Regulation in THE Unite States. NASD. Washington-2000.
62
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
Toshkent moliya instituti
O’quv-uslubiy boshqarma tomonidan
ro’yxatga olindi
№_______________
« ___» __________2006 y.
«Tasdiqlandi»
Rektor A. Vaxobov
« ___» __________2006 y.
«BUXGALTERIYa HISOBINING
XALQARO STANDARTLARI»
fanidan ishchi o’quv
DASTURI
Oliy ta’limning 340000-«Biznes va boshqaruv»
bilim va ta’lim sohalari:
5340900 – «Buxgalteriya hisobi va audit»
bakalavriat ta’lim yo’nalishi uchun
63
«Buxgalteriya hisobining
xalqaro standartlari»
fanidan ishchi o’quv dasturi
Ishchi o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim
vazirligi tomonidan 2002 yil 28 fevralda tasdiqlangan “Biznes va boshqaruv”
yo’nalishlari Davlat ta’lim standartlari talablariga mos ravishda ishlab chiqilgan.
Dastur institutda tayyorlanadigan 5340900-“Buxgalteriya hisobi va audit”
bakalavriat yo’nalishi uchun mo’ljallangan.
Dastur «Buxgalteriya hisobi» kafedrasining 30 iyun 2006 yil 14-sonli majlis
yig’ilishida muhokama qilinib, foydalanishga tavsiya etilgan.
«Buxgalteriya hisobi»
kafedrasi mudiri B.K. Xamdamov
Mazkur ishchi o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta
maxsus ta’lim vazirligining Institut qoshidagi Oliy o’quv yurtlararo ilmiy-uslubiy
Kengashida muhokama etilgan hamda nashrga tavsiya qilingan.
(mazkur kengashning 2006 yil 19 avgustdagi 9-sonli qarori bilan tasdiqlangan)
Kengash raisi A. Vahobov
Tuzuvchilar:
Tarizchilar:
i.f.n., dots. Xamdamov B.K.
ass. Raxmatullaev A.
i.f.n.,prof. Voxidov S.V
i.f.n.,dots. Karimov A.A
Toshkent Moliya Instituti, 2006
64
65
Mustaqil
ta’lim
2 Moliyaviy hisobotni tuzish bo’yicha tayyorgarlik
ishlari o’tkazish va uni taqdim qilish.
2.1 Moliyaviy hisobot to’g’risida tushuncha. Moliyaviy
hisobotning vazifalari va uning sifat jihatdan tavsifi
3 Pul mablag’lari harakati to’g’risidagi hisobot
(BHXS 8-son). Baholar o’zgarishi ta’siri haqidagi
axborotlar (BHXS 15-son). Valyuta kurslarini
o’zgarishining ta’sirini hisobi (BHXS 21-son)
3.1 Pul mablag’lari va uning ekvivalentlari. Pul
mablag’lari harakati to’g’risidagi hisobot:
3.2 Chet el valyutasidagi muomalalar hisobi. Chet el
korxonasining moliyaviy hisobotida ma’lumotlarni
bosh kompaniya hisobotiga kiritish.
4 Zahiralar (BHXS 2-son). Qurilish ishlariga
tuzilgan shartnomalar hisobi (BHXS 11-son).
Asosiy vositalar (BHXS 16-son). Ijara sharoitidagi
hisob (BHXS 17-son)
4.1 Zahiralarni
haqiqiy
tannarxini
aniqlashda
foydalaniladigan atamalar. Materiallarni sotib olish
bilan bog’liq ustama xarajatlar va ularni hisobdan
chiqarish.
4.2 Ijara tushunchasi va uning turlari. Moliyaviy ijara.
Operatsion ijara.
5 Daromaddan soliqlar (BHXS 12-son).
Tushum (BHXS 18-son)
5.1 Hisobot davridagi foydadan soliqlarga tegishli
bo’lgan xarajatlar yoki jamg’arma xajmini belgilash.
Hisobot daromadining tasnifi.
5.2 Soliq samaralarini hisoblash usullari. Ajratilgan
soliqlarni kelib tushishi. Soliqlar bo’yicha
yo’qotishlar.
Daromad
soliqlarini
moliyaviy
hisobotda taqdim etish
6 Investitsiyalar hisobi (BHXS 25-son). Sho’’ba
kompaniyalarning investitsiya hisobi (BHXS 27son).
6.1 Investitsiyalarning shakllari va ularni turkumlash.
Investitsiyalarning qiymati va ish xajmi. Uzoq
muddatli
investitsiyalar.
Qisqa
muddatli
investitsiyalar.
Jami:
Amaliy
mashg’ulot
Fan mavzularining nomi
Ma’ruza
№
Jami soatlar
1. «Buxgalteriya hisobining xalqaro standartlari»
fanidan o’tiladigan mavzular va ular bo’yicha mashg’ulot turlariga
ajratilgan soatlar hajmining taqsimoti
6
2
2
2
2
2
2
6
2
2
2
12
4
4
4
6
2
2
2
6
2
2
2
12
4
4
4
6
2
2
2
6
2
2
2
12
4
4
4
6
2
2
2
6
2
2
2
6
2
2
2
6
2
2
2
54
18
18
18
2. Ma’ruza mashg’ulotlarining mavzulari (18 soat)
1-mavzu. Buxgalteriya hisobining xalqaro standartlari faniga kirish.
Umumiy qoidalar.(2 soat)
Buxgalteriya hisobining xalqaro standartlari xaqida tushuncha.
Buxgalteriya hisobi va iqtisodiy qarorlarni qabul qilish. Turli davlatlardagi
buxgalteriya hisobi va hisoboti tamoyillarining farqlanishi, ulardagi muammolar.
Buxgalteriya hisobining xalqaro va milliy standartlari. (GAAP).
Buxgalteriya hisobini xalqaro standartlar asosida tashkil etish. Evropa
Direktivalari. Xalqaro buxgalteriya hisobi schyotlar rejasi va uning tavsifi. Evropa
iqtisodiy xamjamiyatiga kiruvchi davlatlar schyotlar rejasi. Afrika birligi
tashkilotlari. Anglosaksoniya buxgalteriya hisobi tizimi. Moliyaviy va boshqaruv
hisobi, ular o’rtasidagi asosiy farqlar. Soliqlar hisobi. Moliyaviy hisobning asosiy
tamoyillari.
Adabiyotlar: (1, 2, 3, 4, 5, 7, 9, 10, 12, 13, 15)
2-mavzu. Moliyaviy hisobotni tuzish bo’yicha tayyorgarlik ishlari
o’tkazish va uni taqdim qilish. (2 soat)
Mazkur mavzu asosida talabalar quyidagilar:
- Moliyaviy hisobot to’g’risida tushuncha. Moliyaviy hisobotning
vazifalari va uning sifat jihatdan tavsifi: tushunarlilik, o’z o’rnida ishlatilishi,
moddiylik, xaqqoniylik, taqqoslanuvchanlik, to’laqonlik va betaraflik. Moliyaviy
hisobotning elementlari: aktivlar, passivlar, kapital, majburiyat, daromad, foyda,
xarajat va zaralar. Moliyaviy hisob elementlarini o’lchash va aniqlash. Hisob
echimlari: oldindan ko’ra bilish, mohiyat va moddiylik.
- Moliyaviy hisobotlarni qayta ko’rib chiqish. Balans. Daromad moddasi.
Sof pul nizomi bo’yicha foyda yoki zarar. Umumiy baho indekslarini tanlash.
- Hisob siyosati. Natijalar schyoti. Balansdan tashqari moddalarga daxldor
tasodifiy holat va voqealar. Aktivlar va passivlarning harakat muddatlari.
Tadbirkorning yig’ma moliyaviy hisobotida mutanosib jamg’arish usulidan
foydalanish haqida hisobot to’g’risida chuqur bilimga ega bo’ladilar.
Adabiyotlar: (2, 3, 4, 5, 7, 9, 10, 12, 13, 15)
66
3-mavzu. Pul mablag’lari harakati to’g’risidagi hisobot (BHXS 8-son).
Baholar o’zgarishi ta’siri haqidagi axborotlar (BHXS 15-son). Valyuta
kurslarini o’zgarishini ta’sirini hisobi (BHXS 21-son). (4 soat)
Mazkur mavzu asosida talabalar quyidagilar:
- Pul mablag’lari va uning ekvivalentlari. Pul mablag’lari harakati
to’g’risidagi hisobot: operatsion faoliyat, investitsion faoliyat, moliyaviy faoliyat.
O’zgarayotgan baholarning ta’sirini aks ettiruvchi axborotlarni moliyaviy
hisobda aks ettirilishi. Moliyaviy hisobotlarni tayyorlash usullari. Moliyaviy
axborotda o’zgaruvchan baholarni aks ettirishni turli usullaridan foydalanish va
ularni moliyaviy hisobotda taqdim etilishi va minimal aks ettirishlar.
- Kursdagi farqlarni tan olish. Chet el valyutasidagi muomalalar hisobi.
Chet el korxonasining moliyaviy hisobotida ma’lumotlarni bosh kompaniya
hisobotiga kiritish. Chet el qarzlari bilan sug’urtalangan netto investitsiyalar. Pul
qadrsizlanishining yuqori sur’ati ta’sirida qolgan kompaniyalarning moliyaviy
hisobotini o’tkazish. Chet el kompaniyalarida moliyaviy hisobotni o’tkazish
usullari to’g’risida bilim oladilar.
Adabiyotlar: (2, 3, 4, 5, 7, 10, 12, 15)
4-mavzu. Zahiralar (BHXS 2-son). Qurilish ishlariga tuzilgan
shartnomalar hisobi (BHXS 11-son). Asosiy vositalar (BHXS 16-son). Ijara
sharoitidagi hisob (BHXS 17-son). (4 soat)
Mazkur mavzu asosida talabalar:
- Zahiralarni xaqiqiy tannarxini aniqlashda foydalaniladigan atamalar.
Materiallarni sotib olish bilan bog’liq ustama xarajatlar va ularni hisobdan
chiqarish. Materiallarni hisobdan chiqarishda qo’llaniladigan baholash usullari:
FIFO, o’rtacha tortilgan baho, LIFO, asosiy zahira, maxsus aniqlashlar,
navbatdagi kirim va so’nggi xarid baholar.
Haqiqiy tannarxni aniqlash. Sof sotish qiymatini aniqlash.
- Qurilish shartnomalariga tuzilgan shartnomalarning turlari. Shartnoma
bo’yicha daromad va xarajatlar hisobi. Shartnoma bo’yicha qoldiqlar hisobiga
qoplanishni ta’minlashni tashkil qilish. Pudratchi foydalanadigan hisob usullari.
Qurilish shartnomasi uchun foydalanadigan hisob siyosatidagi o’zgarishlar va
ulardagi ko’zlangan zararlarni qoplash. Qurilish shartnomasini bajarishda
buyurtmachidan olinadigan progressiv to’lovlar va avans hamda ularni moliyaviy
hisobotda shartnoma bo’yicha bajarilgan ish hajmidan qilingan ajratmalar yoki
majburiyatlar sifatida aks ettirilishi.
Asosiy vositalarni tan olish va ularning tushunchasi. Asosiy vositalarni
baholash. Asosiy vositalarni qayta baholash. Amortizatsiya. Foydali muddatlarini
qayta ko’rib chiqish. Amortizatsiya hisoblash usullarini qayta ko’rib chiqish.
Balans qiymatining o’zgarishi. Chiqib ketish va sotish.
Ijara tushunchasi va uning turlari. Moliyaviy ijara. Operatsion ijara.
Ijaraga beruvchi tomonidan ijara bo’yicha tuziladigan hisobot. Ijara oluvchi
tomonidan ijara munosabatlarini aks ettirish bo’yicha mukammal bilim oladilar.
Adabiyotlar: (2, 4, 5, 6, 9, 10, 11, 13, 15)
67
5- mavzu. Daromaddan soliqlar (BHXS 12-son).
Tushum (BHXS 18-son). (4 soat)
Mazkur mavzu asosida talabalar quyidagilar:
Hisobot davridagi foydadan soliqlarga tegishli bo’lgan xarajatlar yoki
jamg’arma hajmini belgilash. Hisobot daromadining tasnifi. Soliq solinadigan
daromad. To’llanadigan soliqlarni ta’minlash hamda vaqtinchalik va doimiy
farqlar. Soliq to’lash uslubi. Daromad soliqlari.
Soliq samaralarini hisoblash usullari. Ajratilgan soliqlarning kelib
tushishi. Soliqlar bo’yicha yo’qotishlar. Daromad soliqlarini moliyaviy hisobotda
taqdim etish.
- Tushumlarni baholash. Xarajatlarni identifikatsiyalash. Tovarlarni sotish.
Xizmatlarni ko’rsatish. Foizlar, litsenziya to’lovlari va dividendlar to’g’risida bilim
oladilar.
Adabiyotlar: (2, 4, 5, 9, 10, 13, 15)
6-mavzu.
Investitsiyalar
hisobi
(BHXS
25-son).
Sho’’ba
kompaniyalarning investitsiya hisobi (BHXS 27-son). (2 soat)
Mazkur mavzu asosida talabalar quyidagilar:
- Investitsiyalarning shakllari va ularni turkumlash. Investitsiyalarning
qiymati va ish hajmi. Uzoq muddatli investitsiyalar. Qisqa muddatli investitsiyalar.
Investitsiyalarni baholash. Investitsiyalarni qimmatli qog’ozlar to’plamiga kiritish.
Daromad moddasi. Ixtisoslashtirilgan investitsiya korxonalari. Soliqlar mohiyatini
aks ettirish.
- Yig’ma moliyaviy hisobotlar xajmi. Yig’ilish jarayonlari. «Ota-onaning»
alohida moliyaviy hisobotlarida sho’’ba kompaniyalarida investitsiyalar hisobi.
Jamlama moliyaviy hisobotlarning hajmi. Jamlanish jarayonlari. Investitsiyalar
hisobi mohiyatini aks ettirish.
Yig’ma moliyaviy hisobotlarda hisob uslubini tanglash. Investitsiyalarni
alohida moliyaviy hisobotlarida hisob uslubini tanlash. Mulkiy uslubni qo’llash.
Adabiyotlar: (2, 3, 4, 5, 7, 9, 10, 12, 13, 15)
Izoh: mustaqil ta’limga tavsiya etilgan mavzu yoki kichik mavzular kursiv
bilan ajratilgan.
3. Amaliy mashg’ulotlarning mavzulari (18 soat)
1-mavzu. Buxgalteriya hisobining xalqaro standartlari faniga kirish.
Umumiy qoidalar. (2 soat)
Buxgalteriya hisobining xalqaro standartlari xaqida tushuncha.*
Buxgalteriya hisobi va iqtisodiy qarorlarni qabul qilish. Turli davlatlardagi
buxgalteriya hisobi va hisoboti tamoyillarining farqlanishi, ulardagi muammolar.
Buxgalteriya hisobining xalqaro (GAAP) va milliy standartlari..
Buxgalteriya hisobini xalqaro standartlar asosida tashkil etish. Evropa
Ittifoqining Direktivalari.*
68
Xalqaro buxgalteriya hisobi schyotlar rejasi va uning tavsifi. Evropa
iqtisodiy hamjamiyatiga kiruvchi davlatlar schyotlar rejasi. Afrika birligi
tashkilotlari. Anglosaksoniya buxgalteriya hisobi tizimi.
Moliyaviy va boshqaruv hisobi, ular o’rtasidagi asosiy farqlar. Soliq
hisobi. Moliyaviy hisobning asosiy tamoyillari.*
O’zbekistonda
buxgalteriya
hisobini
xalqaro
standartlarga
muvofiqlashtirish bo’yicha seminar darslari olib boriladi.
Adabiyotlar: (1, 2, 3, 4, 5, 7, 9, 10, 12, 13, 15)
2- mavzu. Moliyaviy hisobotni tuzish bo’yicha tayyorgarlik ishlari
o’tkazish va uni taqdim qilish. (2 soat)
Moliyaviy hisobot to’g’risida tushuncha*. Moliyaviy hisobotning vazifalari
va uning sifat jihatdan tavsifi: tushunarlilik, o’z o’rnida ishlatilishi., moddiylik,
xaqqoniylik, taqqoslanuvchanlik, to’laqonlik va betarfligi. Moliyaviy hisobotning
elementlari. Hisob echimlari: oldindan ko’ra bilish, mohiyat va moddiylik,.*
Moliyaviy hisobotlarni qayta ko’rib chiqish. Balans. Daromad moddasi.
Umumiy baho indekslarini tanlash.
Hisob siyosati.* Natijalar schyoti. Balansdan tashqari moddalarga daxldor
tasodifiy holat va voqealar. Aktivlar va passivlarning harakat muddatlari.
Adabiyotlar: (2, 3, 4, 5, 7, 9, 10, 12, 13, 15)
3- mavzu. Pul mablag’lari harakati to’g’risidagi hisobot (BHXS 8son). Baholar o’zgarishi ta’siri haqidagi axborotlar (BHXS 15-son). Valyuta
kurslarini o’zgarishini ta’sirini hisobi (BHXS 21-son). (4 soat)
Pul mablag’lari va uning ekvivalentlari. Pul mablag’lari harakati
to’g’risidagi hisobot: operatsion faoliyat, investitsion faoliyat, moliyaviy faoliyat. *
O’zgarayotgan baholarning ta’sirini aks ettiruvchi axborotlarni moliyaviy
hisobda aks ettirilishi.* Moliyaviy hisobotlarni tayyorlash usullari.
Kursdagi farqlarni tan olish. Chet el valyutasidagi muomalalar hisobi.* Pul
qadrsizlanishining yuqori sur’ati ta’sirida qolgan kompaniyalarning moliyaviy
hisobotini o’tkazish. Chet el ishlab chiqarishlarida moliyaviy hisobotni o’tkazish
usullari.* bo’yicha seminar va amaliy darslar olib boriladi.
Adabiyotlar: (2, 3, 4, 5, 7, 10, 12, 15)
4- mavzu. Zahiralar (BHXS 2-son). Qurilish ishlariga tuzilgan
shartnomalar hisobi (BHXS 11-son). Asosiy vositalar (BHXS 16-son). Ijara
sharoitidagi hisob (BHXS 17-son). (4 soat)
Zahiralarni haqiqiy tannarxini aniqlashda foydalaniladigan atamalar.*
Materiallarni hisobdan chiqarishda qo’llaniladigan baholash usullari.
Haqiqiy tannarxni aniqlash.* Sof sotish qiymatini aniqlash. Qurilish
ishlariga tuzilgan shartnomalarning turlari.*
Asosiy vositalarni tan olish tushunchasi. Asosiy vositalarni baholash.*
Amortizatsiya. Moliyaviy ijara. Operatsion ijara bo’yicha amaliy darslar olib
boriladi.
69
Adabiyotlar: (2, 4, 5, 6, 9, 10, 11, 13, 15)
5- mavzu. Daromaddan soliqlar (BHXS 12-son).
Tushum (BHXS 18-son). (4 soat)
Hisobot davridagi foydadan soliqlarga tegishli bo’lgan xarajatlar yoki
jamg’arma hajmini belgilash. Hisobot daromadining tasnifi. Soliq solinadigan
daromad.* Daromad soliqlari. Soliq samaralarini hisoblash usullari. Ajratilgan
soliqlarni kelib tushishi. Soliqlar bo’yicha yo’qotishlar.* .
Tushumlarni baholash. Xarajatlarni identifikatsiyalash. Tovarlarni sotish.
Xizmatlarni ko’rsatish. Foizlar, litsenziya to’lovlari va dividendlarlar bo’yicha
amaliy darslar olib boriladi.
Adabiyotlar: (2, 4, 5, 9, 10, 13, 15)
6-mavzu.
Investitsiyalar
hisobi
(BHXS
25-son).
Sho’’ba
kompaniyalarning investitsiya hisobi (BHXS 27-son). (2 soat)
Investitsiyalarning shakllari va ularni turkumlash. Investitsiyalarning
qiymati va ish hajmi. Uzoq muddatli investitsiyalar.* Qisqa muddatli
investitsiyalar.*
Yig’ma moliyaviy hisobotlar hajmi. Yiqilish jarayonlari. «Ota-ona»ning
alohida moliyaviy hisobotlarida sho’’ba kompaniyalarida investitsiyalar hisobi.*
Jamlama moliyaviy hisobotlarning hajmi. Jamlanish jarayonlari.
Yig’ma moliyaviy hisobotlarda hisob uslubini tanglash. Investitsiyalarni
alohida moliyaviy hisobotlarida hisob uslubini tanlash.
Adabiyotlar: (2, 3, 4, 5, 7, 9, 10, 12, 13, 15)
Izoh: majburiy mavzudagi mashg’ulotlar yulduzcha bilan (*) ajratilgan.
4. Tavsiya etilayotgan mavzular bo’yicha ko’rgazma-namoyish
materiallari, o’quv filmlari va boshqa didaktik materiallar ro’yxati.
Talabalar quyidagi ko’rgazma-namoyish materiallari va o’quv filmlaridan
foydalanadi:
- Buxgalteriya hisobining xalqaro standartlari haqida va hisob siyosati
haqida tushunchaga ega bo’lish;
- Buxgalteriya hisobi to’g’risida qonun; Buxgalteriya ob’ektlari va
sub’ektlari;
- Elektron hisoblash mashinalarini qo’llash (1S buxgalteriya);
- Moliyaviy hisobotlarni tayyorlash va taqdim etish;
- Buxgalteriya hisobining xalqaro va milliy standartlari,
- Materiallarni sotib olish bilan bog’liq ustama xarajatlar va ularni
hisobdan chiqarish. Materiallarni hisobdan chiqarishda qo’llaniladigan
baholash usullari: FIFO, o’rtacha tortilgan baho, LIFO, asosiy zahira,
maxsus aniqlashlar, navbatdagi kirim va so’nggi xarid baholar: Haqiqiy
tannarxni aniqlash;
- Qurilish shartnomalariga tuzilgan shartnomalarning turlari;
- Asosiy vositalarni tan olish;
70
- Asosiy vositalarni baholash;
- Ijara tushunchasi va uning turlari. Moliyaviy ijara. Operatsion ijara.
Fanni o’rganishda talabalar amaliy yordam tariqasida qo’llaniladigan turli
shakl, chizmalar, slaydalar bilan ta’minlanadi. Unda: buxgalteriya hisobining
xalqaro standartlari tizimi; zahiralar, investitsiyalar va asosiy vositalarni baholash;
daromaddan olinadigan soliq usullari; hisobotlarni tuzish tartibi; moliyaviy hisobot
tamoyillari o’rganiladi.
Talabalar buxgalteriya hisobining xalqaro standartlari fanini o’rganishda
axborot vositalaridan, ya’ni internet tizimidan ham keng foydalanadi. Unda
quyidagi sayd va elektron pochtalardan;
http://www.apb.org.uk (Auditing Practices Board)
http://www.nao.gov.uk (UK National Audit Office)
http://www.iia.org.uk (The Institute of Internal Auditors-United Kingdom)
http://www.iasc.org.uk (International Accounting Standards Committee)
http://www.aicpa.org/index.htm (American Institute of Certified Public
Accountants)
sismoilov.rambler.ru
www. uza. us.apb. (O’zbekiston Milliy Axborot Agentligi turli sohalariga
doir kundalik yangiliklari).
www.uzperort. com (Kundalik biznes yangiliklari).
www.referat. uz (Referatlar to’plami)
Shuningdek, internetdan foydalanish resurslari bo’yicha TMI va TDIU
kutubxonasidan foydalanishi mumkin.
Talabalarga O’zbekiston Respublikasi Auditorlar Palatasi, Buxgalterlar va
Auditorlar Milliy Assotsiatsiyasi, Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universiteti,
YuSAID AQSh agentligi «KARANA» hamda «PRAGMA» korporatsiyalari va
Toshkent Moliya Institutida tayyorlangan o’quv filmlar, didaktik materiallar va
multimedik ilovalardan foydalanish tavsiya etiladi.
5. O’zlashtirish nazorati.
Ushbu fan bo’yicha o’quv rejasida jami 54 soat dars o’tish rejalashtirilgan
bo’lib, shundan 18 soat ma’ruza, 18 soat amaliy va seminar mashg’ulotlar hamda
18 soat mustaqil ta’limdir. Talabalarni fan bo’yicha o’zlashtirishlarini baholash
semestr davomida muntazam ravishda olib boriladi va quyidagi turlar orqali
amalga oshiriladi; joriy baholash, oraliq baholash va yakuniy baholash. Joriy va
oraliq baholash turiga ajratilgan ballar miqdori o’quv rejasida fanga ajratilgan
soatning 85 %, yakuniy baholashga esa 15 % miqdorda belgilanadi. Joriy baholash
o’quv semestri davomida 2 marta, oraliq baholash esa bir marta o’tkaziladi.
«Buxgalteriya hisobining xalqaro standartlari» fanidan talaba to’plashi
mumkin bo’lgan maksimal ball 100 ga teng. Joriy va oraliq baholash turlariga
belgilangan ballar quyidagi holatlarda qo’yiladi;
- talabaning o’quv jarayonidagi davomati va faolligi;
- amaliy (seminar) mashg’ulotlarga tayyorgarlik darajasi:
71
- fan bo’yicha asosiy manbalarni konspektlashtirish;
- dolzarb mavzular bo’yicha referatlar yozish;
- ilmiy tezislar tayyorlash;
- mustaqil ta’lim uchun berilgan nazorat ishlarini bajarish;
- fan bo’yicha ko’rgazmali qurollarni tayyorlash.
Tayanch tushunchalarga asoslangan «g’zma ish» usulini o’tkazish tartibi
«Reyting tizimini yakuniy baholash bosqichida «g’zma ish» usulini tadbiq etish
bo’yicha Namunaviy Nizom» bilan belgilanadi. Semestr davomida fanlar bo’yicha
to’plangan ballar quyidagi o’zlashtirish ko’rsatkichlari bilan baholanadi.
72
6. Adabiyotlar.
1. Asosiy adabiyotlar.
1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. -T.: «Adolat»1992.
2 O’zbekiston Respublikasining «Buxgalteriya hisobi to’g’risidagi» qonuni. 1996
yil 12 sentyabr «Xalq so’zi» gazetasi.
3 O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining Qarori «Mahsulot (ishlar,
hizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy
natijalarni shakllantirish tartibi to’g’risidagi Nizom» 1999 yil 5 fevral.
4. Buxgalteriya hisobining xalqaro standartlari, Tarjima./A. Rizaqulov, B.Xasanov,
A.Usanov, Z.Mamatov/ T.; 1993 yil.
5. Mejdunarodnie standarti finansovoy otchetnosti (ofitsianlniy perevod)1998.
/International Accounting Standarts/.
6. Kachalin V.V. Finansoviy uchet i otchetnost v sootvetstvii so standartami
GAAP. -M.; Delo, 1998.
7. Moliyaviy hisob, -T., «KARANA» va «PRAGMA» korporatsiyalari, -T:. 20002001 .
8. Soloveva O.V. Zarubejnie standarti ucheta i otchetnosti; Ucheb. Posobie. -M.;
Atlantika-Press, 1998.
9. Yangi schyotlar rejasi., (21son-BXMS) Buxgalterlar va auditorlar
assotsiatsiyasi, 2002 .
10. Yuldashev S., Xoshimov B., Muxammad Salim. Osnovi buxgalterskogo
ucheta, T.D.I.U -1997 .
11. Chaya. V.T i Chaya. G.V. Mejdunarodnie standarti finansovoy otchetnosti.
«Ulyanovskiy Dom pechati» 2000 g.
12. International Accounting Standarts, 1998. (International Accounting Standarts
Committee, London).
13. Ochilov I. va boshqalar. Moliyaviy hisob-2. TMI. 2005 y.
2. Qo’shimcha adabiyotlar.
1. Nidlz B., Anderson X., Kolduell D, Printsipi buxgalterskogo ucheta, (pod. Red.
V. Sokolova), M.: «FiS», 1994 g.
2. Buxgalteriya hisobining milliy standartlari (BHMS), O’zbekiston Respublikasi
Moliya vazirligining oylik nashrlar to’plami. 2000-2002 .
3. Vud F. Buxgalterskiy uchet dlya predprinimateley. M.O. Askeri. -M.: «FiS».
1993 g.
4. Ibragimov A., Karimov A. Xorij sarmoyalari buxgalteriya hisobi, -T.:
O’zbekiston, 1999 .
5. Pankov D. Buxgalterskiy uchet i analiz v zarubejnix stranax. Mn:
«Ekoperespektiva», 1998-238s.
6. Nikolaeva O. Mejdunarodnie standarti finansovoy otchetnosti: -M.: URSS, 2001
-264s.
7. Sotivoldiev A., Itkin Yu, Buxgalteriya hisobi, T.: PBva AA-2002 , 1 va 2tomlar.
8. G’ulomova F. Samouchitel po buxgalterskomu uchetu. T.: «Mir ekonomiki i
prava», 2000.-352.
73
9. Fremgen F.M. Accounting for managerial Analysis: Third Edition. Richard D.
Irwing Inc., Homewood, Illions,1996.
10. Kenneth M. Morris & Allan M. Siegel. Guide to understanding money &
investing. 2000 by lightbulb, press, Inc.
11. Securities Regulation in the Unite States. NASD. Washington-2000.
12. The Istanbul Stock Exchange In a Historical Perspective. Written by Pfor.
Haydar Kazgan/ published by ISE.- Istanbul-1999
13. The Work Of SEC. U.S. Securities and Exange Comisssion.-1999.
Sost accounting (a managerial emphasis)/ USA. Mexico. Or Canada. 2001.
14. Financial accounting / USA. Mexico. Or Canada. 2001.
74
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
Toshkent moliya instituti
O’quv-uslubiy boshqarma tomonidan
ro’yxatga olindi
№_______________
« ___» __________2006 y.
«Tasdiqlandi»
Rektor A. Vaxobov
« ___» __________2006 y.
«SUD BUXGALTERIYa EKSPERTIZASI»
fanidan ishchi o’quv
DASTURI
Oliy ta’limning 340000-«Biznes va boshqaruv»
bilim va ta’lim sohalari:
5340900 – «Buxgalteriya hisobi va audit»
bakalavriat ta’lim yo’nalishi uchun
75
«Sud buxgalteriya ekspertizasi»
fanidan ishchi o’quv dasturi
Ishchi o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim
vazirligi tomonidan 2002 yil 28 fevralda tasdiqlangan “Biznes va boshqaruv”
yo’nalishlari Davlat ta’lim standartlari talablariga mos ravishda ishlab chiqilgan.
Dastur institutda tayyorlanadigan 5340900-“Buxgalteriya hisobi va audit”
bakalavriat yo’nalishi uchun mo’ljallangan.
Dastur «Buxgalteriya hisobi» kafedrasining 30 iyun 2006 yil 14-sonli majlis
yig’ilishida muhokama qilinib, foydalanishga tavsiya etilgan.
«Buxgalteriya hisobi»
kafedrasi mudiri B.K. Xamdamov
Mazkur ishchi o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta
maxsus ta’lim vazirligining Institut qoshidagi Oliy o’quv yurtlararo ilmiy-uslubiy
Kengashida muhokama etilgan hamda nashrga tavsiya qilingan.
(mazkur kengashning 2006 yil 19 avgustdagi 9-sonli qarori bilan tasdiqlangan)
Kengash raisi A. Vahobov
Tuzuvchilar:
Tarizchilar:
i.f.n., dots. Xamdamov B.K.
k. o’q. Jalolova D.R.
ass. Djumanov S.A.
i.f.n.,dots. Norbekov D.E
i.f.n.,dots.Mamatov Z.T
76
8.1 Korxona va tashkilotlarda ijtimoiy mulkni
saqlash, ta’minlash va moddiy javobgarlikni
tashkil etish bo’yicha sud buxgalteriya
ekspertizasining vazifalari.
8.2 Sud buxgalteriya ekspertizasining takliflari va
ularni bajarishni nazorat qilish
Jami:
77
Mustaqil ta’lim
1 «Sud buxgalteriya ekspertizasi» fanining
mohiyati va vazifasi
2 «Sud buxgalteriya ekspertizasi» fanining
predmeti va metodi
3 Sud buxgalteriya ekspertizasini tashkil etish
4 Sud buxgalteriya ekspertizasini belgilash va
o’tkazish pog’onalari
5 Sud buxgalteriya ekspertizasini ma’lumotlar
bilan ta’minlash
6 Asosiy xo’jalik moliyaviy operatsiyalari
bo’yicha sud buxgalteriya ekspertizasini
izlanishi
6.1 Kassa va bank operatsiyalari bo’yicha sud
buxgalteriya ekspertizasi. Tovar moddiy
boyliklar
yuzasidan
sud
buxgalteriya
ekspertizasi. Savdo umumiy ovqatlanish va
moddiy texnika ta’minotida tovar operatsiyasi
bo’yicha sud buxgalteriya ekspertizasi
7 Sud buxgalteriya ekspertizasi xulosasi
7.1 Sud buxgalteriya ekspertizasi xulosasi tartibi va
uning mazmuni. Sud buxgalteriya espertizasini
o’tkazib bo’lmaslik to’g’risida daololatnoma
8 Sud buxgalteriya ekspertizasining korxona
xo’jalik
faoliyatini
moliyaviy
takomillashtirishga ta’siri
Amaliy
mashg’ulot
Fan mavzulari
5340900 – «Buxgalteriya
hisobi va audit» bakalavriat
ta’lim yo’nalishi uchun
Ma’ruza
№
Jami soatlar
1.«Sud buxgalteriya ekspertizasi» fanidan o’tiladigan mavzular va ular
bo’yicha mashg’ulot turlariga ajratilgan soatlar hajmining taqsimoti
6
2
2
6
2
2
2
6
6
2
2
2
2
2
2
6
2
2
2
2
2
2
2
6
2
2
2
6
6
2
2
2
2
2
2
12
4
4
4
6
2
2
2
6
2
2
2
54
18
18
18
2
2. Ma’ruza mashg’ulotlari mavzulari (18 soat)
1-mavzu. Sud buxgalteriya ekpertizasi fanining mohiyati va vazifalari. (2
soat)
Sud ishlarida buxgalteriya mutaxassisining ishtiroki ekspertizasining va uning
boshqa ekspertizalar bilan bog’liqligi, sud buxgalteriya ekspertizasi tushunchasi va
uning turlari. Korxonalardagi xo’jalik moliyaviy munosabatlarning tartibga
solishda sud buxgalteriya ekspertizasi vazifalari. Sud buxgalteriya ekspertizasi
turli qirrali fan bo’lib, nazariy va amaliy jihatdan buxgalteriya va iqtisodiy
axborotlarni aniq yuridik amaliyotda ishlatishga qaratilganligi. Maqsadi yuridik
ishlarni hal etishda buxgalteriya va iktisodiy bilimga asosan qo’shimcha
ma’lumotlar, axborotlar, faktlar to’plashdir.
Adabiyotlar: (1,2,3,9)
2-mavzu. Sud buxgalteriya ekspertizasi fanining predmeti va metodi. (2
soat)
Sud buxgalteriya ekspertizasining predmeti va ob’ektlari.
Sud buxgalteriya ekspertizasining predmeti quyidagi belgilar umumlashuvi
bilan tavsiflanuvchi hodisalarni o’z ichiga oladi:
Ular buxgalteriya hisobida o’z aksini topishi buxgalteriya hisobi sohasidagi
mutaxassis tomonidan beriladigan javob xulosa va boshqalar. Sud buxgalteriya
ekspertizasi ob’ektlari buxgalteriya hujjatlari, ishning boshqa materiallari,
birlamchi va yig’ma hujjatlar, hisob registrlari va buxgalteriya hisoboti hujjatlari.
Sud buxgalteriya ekspertizasining metodi va umumiy metodikasi sud buxgalteriya
ekpertizasining metodik usullari va ularni amalga oshirishda bajariladigan ishlar.
Buxgalteriya xujjatlarini taqqoslash, hujjatli tekshirish, modellashtirish va boshqa
usullar.
Adabiyotlar: (2,4,5,6)
3-mavzu. Sud buxgalteriya ekspertizasini tashkil etish
(2 soat)
Sud buxgalteriya ekspertizasini tashkiliy (formalari) shakllari.
Izchilligiga ko’ra 2 xil turi, ya’ni:
1. Dastlabki buxgalteriya ekspertizasi.
2. Takroriy buxgalteriya ekspertizasi.
Sud buxgalteriya ekspertizasi byurosi va uning ishlarini tashkil etish. Sud
buxgalteriya ekspertizasini o’tkazishda buxgalter-ekspertning burch va huquqlari,
uning ishlarini tashkil etish, mutaxassis-buxgalterga taqdim etiluvchi
masalalarning mazmuni.
Adabiyotlar: (2,5,6,8)
78
4-mavzu. Sud buxgalteriya ekspertizasini belgilash va o’tkazish
pog’onalari (2 soat)
Sud buxgalteriya ekspertizasini o’tkazish asoslari va tartibi. Qo’shimcha va
ikkilamchi sud buxgalteriya ekspertizasini o’tkazish sud tergov ishlar bo’yicha sud
buxgalteriya ekpertizasini o’tkazish tartibi. Sud buxgalteriya ekpertizasini
o’tkazishdagi tayyorgarlik ishlari.
Adabiyotlar: (3,5,6,8)
5-mavzu. Sud buxgalteriya ekpertizasini ma’lumotlar bilan ta’minlash (2
soat)
Sud buxgalteriya ekspertizasini axborot bilan ta’minlash mazmuni. Sud
buxgalteriya ekspertizasida izlanishning o’ziga xos xususiyatlari. Ishlab chiqarish
va moliyaviy tomonlarni tekshirish.
Boshqa turdagi ekspertizalar xususiyatlari, sud ishlaridagi aybdor va boshqa
shaxslarni ko’rsatmalari, arbitraj materiallari.
Adabiyotlar: (1,3,9,10)
6-mavzu. Asosiy xo’jalik moliyaviy operatsiyalar bo’yicha sud
buxgalteriyasi ekspertizasini izlanishi. (2 soat)
Kassa va bank operatsiyalari bo’yicha sud buxgalteriya ekspertizasi. Tovar
moddiy boyliklar yuzasidan sud buxgalteriya ekspertizasi. Savdo umumiy
ovqatlanish va moddiy texnika ta’minotida tovar operatsiyasi bo’yicha sud
buxgalteriya ekspertizasi. Ish haqini va iqtisodiy rag’batlantirish fondlarini
ishlatish bo’yicha sud buxgalteriya ekspertizasi. Sanoatda qurilish va boshqa
tarmoqlarda mahsulot ishlab chiqarish va bajarilgan ish va xizmatlar yuzasidan sud
buxgalteriya ekspertizasi.
Adabiyotlar: (3,4,6,9)
7-mavzu. Sud buxgalteriya ekspertizasi (2 soat)
Sud buxgalteriya ekspertizasi xulosasi tartibi va uning mazmuni. Sud
buxgalteriya espertizasini o’tkazib bo’lmaslik to’g’risida dalolatnoma. Sud
buxgalteriya ekspertizasini o’tkazishda ashyoviy dadillarga asoslanishi. Sud
buxgalteriya ekspertizasi xulosasini sud va tergovchi tomonidan ko’rib chiqish va
ishlatilishi.
Adabiyotlar: (1,3,4,10)
8-mavzu. Sud buxgalteriya ekspertizasi korxona moliyaviy xo’jalik
faoliyatini takomillashtirishga ta’siri (4 soat)
Korxona va tashkilotlarda ijtimoiy mulkni saqlash, ta’minlash va moddiy
javobgarlikni tashkil etish bo’yicha sud buxgalteriya ekspertizasining vazifalari.
Xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning moliyaviy natijalari ko’rsatkichlarining tahlili.
Sud buxgalteriya ekspertizasining takliflari va ularni bajarishni nazorat qilish.
Adabiyotlar: (5,7,9)
79
Izoh: mustaqil ta’limga tavsiya etilgan mavzu yoki kichik mavzular
kursiv bilan ajratilgan.
3. Amaliy mashg’ulotlar mavzulari (18 soat)
1-mavzu. Sud buxgalteriya ekpertizasining mohiyati va vazifalari (2 soat)
Sud ishlarida buxgalteriya mutaxassisining ishtiroki ekspertizasining va uning
boshqa ekspertizalar bilan bog’liqligi sud buxgalteriya ekspertizasi tushunchasi va
uning turlari. Korxonalardagi xo’jalik moliyaviy munosabatlarning tartibga
solishda sud buxgalteriya ekspertizasi vazifalari.* Sud buxgalteriya ekspertizasi
turli qirrali fan bo’lib, nazariy va amaliy jihatdan buxgalteriya va iqtisodiy
axborotlarni aniq yuridik amaliyotda ishlatishga qaratilganligi. Maqsadi yuridik
ishlarni hal etishda chuqur buxgalteriya va iqtisodiy bilimga asosan qo’shimcha
ma’lumotlar, axborotlar, faktlar to’plashdir.
Adabiyotlar: (1,2,3,9)
2- mavzu. Sud buxgalteriya ekspertizasining predmeti va metodi. (2 soat)
Sud buxgalteriya ekspertizasining predmeti va ob’ektlari.*
Sud buxgalteriya ekspertizasining predmeti quyidagi belgilar umumlashuvi
bilan tavsiflanuvchi hodisalarni o’z ichiga oladi:
Ular buxgalteriya hisobida o’z aksini topishi buxgalteriya hisobi sohasidagi
mutaxassis tomonidan beriladigan javob xulosa va boshqalar.* Sud buxgalteriya
ekspertizasi ob’ektlari buxgalteriya hujjatlari, ishning boshqa materiallari,
birlamchi va yig’ma hujjatlar, hisob registrlari va buxgalteriya hisoboti hujjatlari.
Sud buxgalteriya ekspertizasining metodi va umumiy metodikasi sud buxgalteriya
ekpertizasining metodik usullari va ularni amalga oshirishda bajariladigan ishlar.
Buxgalteriya hujjatlarini taqqoslash, hujjatli tekshirish, modellashtirish va boshqa
usullar.
Adabiyotlar: (2,4,5,6)
3-mavzu. Sud buxgalteriya ekspertizasini tashkil etish. (2 soat)
Sud buxgalteriya ekspertizasini tashkiliy (formalari) shakllari.*
Izchilligiga ko’ra 2 xil turi, ya’ni:
3. Dastlabki buxgalteriya ekspertizasi.
4. Takroriy buxgalteriya ekspertizasi.
Sud buxgalteriya ekspertizasi byurosi va uning ishlarini tashkil etish. Sud
buxgalteriya ekspertizasini o’tkazishda buxgalter-ekspertni burch va huquqlari,
uning ishlarini tashkil etish, mutaxassis-buxgalterga taqdim etiluvchi
masalalarning mazmuni.
Adabiyotlar: (2.5,6,8)
4-mavzu. Sud buxgalteriya ekspertizasini belgilash va o’tkazish
pog’onalari (2 soat)
Sud buxgalteriya ekspertizasini o’tkazish asoslari va tartibi. Qo’shimcha va
ikkilamchi sud buxgalteriya ekspertizasini o’tkazish*. Sud tergov ishlar bo’yicha
80
sud buxgalteriya ekpertizasini o’tkazish tartibi.* Sud buxgalteriya ekpertizasini
o’tkazishdagi tayyorgarlik ishlari.
Adabiyotlar: (3,5,6,8)
5-mavzu. Sud buxgalteriya ekpertizasini ma’lumotlar bilan ta’minlash (2
soat)
Sud buxgalteriya ekspertizasini axborot bilan ta’minlash mazmuni.* Sud
buxgalteriya ekspertizasida izlanishning o’ziga xos xususiyatlari. Ishlab chiqarish
va moliyaviy tomonlarni tekshirish.
Boshqa turdagi ekspertizalar xususiyatlari, sud ishlaridagi aybdor va boshqa
shaxslarni ko’rsatmalari, arbitraj materiallari.
Adabiyotlar: (1,3,9,10)
6-mavzu. Asosiy xo’jalik moliyaviy operatsiyalar bo’yicha sud
buxgalteriyasi ekspertizasining izlanishi (2 soat)
Kassa va bank operatsiyalari bo’yicha sud buxgalteriya ekspertizasi.* Tovar
moddiy boyliklar yuzasidan sud buxgalteriya ekspertizasi.* Savdo umumiy
ovqatlanish va moddiy texnika ta’minotida tovar operatsiyasi bo’yicha sud
buxgalteriya ekspertizasi. Ish haqini va iqtisodiy rag’batlantirish fondlarini
ishlatish bo’yicha sud buxgalteriya ekspertizasi. Sanoatda qurilish va boshqa
tarmoqlarda mahsulot ishlab chiqarish va bajarilgan ish va xizmatlar yuzasidan sud
buxgalteriya ekspertizasi.*
Adabiyotlar: (3,4,6,9)
7-mavzu. Sud buxgalteriya ekspertizasi (2 soat)
Sud buxgalteriya ekspertizasi xulosasi tartibi va uning mazmuni.* Sud
buxgalteriya espertizasini o’tkazib bo’lmaslik to’g’risida dalolatnoma. Sud
buxgalteriya ekspertizasini o’tkazishda ashyoviy dadillarga asoslanishi. Sud
buxgalteriya ekspertizasi xulosasini sud va tergovchi tomonidan ko’rib chiqish va
ishlatilishi.
Adabiyotlar: (1,3,4,10)
8-mavzu. Sud buxgalteriya ekspertizasi korxona moliyaviy xo’jalik
faoliyatini takomillashtirishga ta’siri (2 soat)
Korxona va tashkilotlarda ijtimoiy mulkni saqlash, ta’minlash va moddiy
javobgarlikni tashkil etish bo’yicha sud buxgalteriya ekspertizasining vazifalari.*
Xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning moliyaviy natijalari ko’rsatkichlarining tahlili.
Sud buxgalteriya ekspertizasining takliflari va ularni bajarishni nazorat qilish.
Adabiyotlar: (5,7,9)
Izoh: majburiy mavzudagi mashg’ulotlar yulduzcha (*) bilan ajratilgan.
81
4. Tavsiya etilayotgan mavzular bo’yicha ko’rgazma-namoyish
materiallari, o’quv filmlari va boshqa didaktik materiallar ro’yxati.
Talabalar quyidagi ko’rgazma-namoyish materiallari va o’quv filmlaridan
foydalanadi;
Hisob siyosati xaqida tushunchaga ega bo’lish, hisob turlari va unda
qo’llaniladigan o’lchov birliklar; Korxona mulki; Buxgalteriya hisobi to’g’risidagi
qonun; Buxgalteriya ob’ektlari va sub’ektlari; Buxgalteriya hisobi ob’ektlarini
baholash; Schyotlar tizimi va ikkiyoqlama yozuv; Buxgalteriya balansining
turkumlanishi; Dastlabki hujjatlarni umumlashtirish tartibi; Invetarizatsiyani
tashkil etish; Elektron hisoblash mashinalarini qo’llash (1S buxgalteriya); Bosh
buxgalterning burchi va vazifalari; Moliyaviy hisobotlarni tayyorlash va taqdim
etish; O’zbekiston Respublikasi «Buxgalteriya hisobi to’g’risidagi» Qonunning
moddalari (1996 yil 30 avgust); O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 54-sonli Qarori bilan tasdiqlangan «Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni
ishlab chiqarish va sotish xarajatlarning tarkibi hamda moliyaviy natijalarni
shakllantirish tartibi to’g’risidagi Nizom» (1999 yil 5 fevral); Buxgalteriya
hisobining milliy standartlari (O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi
tomonidan 1998 yildan boshlab bugungi kungacha jami 23 ta standart
tasdiqlangan); Baholash va kalkulyatsiyaning nazorat qilishdagi ahamiyati; Jurnalorder shaklida va 1S: buxgalteriya shakllarida hisobni tashkil qilish, bosh kitobga
yozuvlarni qayd etish.
Talabalar amaliy yordam tariqasida “Sud buxgalteriya ekspertizasi” fani
bo’yicha qo’llaniladigan turli xil diagramma, chizmalar, jadvallar va slaydlar bilan
ta’minlanadi. Unda: Moliyaviy hisobot shakllari va ularning tuzish tartibi;
Baholash tamoyillari; Kalkulyatsiya usullari; Schyotlar rejasi; Birlamchi va yig’ma
hujjat ma’lumotlari o’rganiladi.
Talabalar “Sud buxgalteriya ekspertizasi” fanini o’rganishda axborot
vositalaridan ya’ni internet tizimidan ham keng foydalanadi. Unda quyidagi sayd
va elektron pochtalardan;
http://www.apb.org.uk (Auditing Practices Board)
http://www.nao.gov.uk (UK National Audit Office)
http://www.iia.org.uk (The Institute of Internal Auditors-United Kingdom)
http://www.iasc.org.uk (International Accounting Standards Committee)
http://www.aicpa.org/index.htm(American Institute of Certified Public
Accountants)
sismoilov.rambler.ru
www.uza.us.apb. (O’zbekiston Milliy Axborot Agentligi turli sohalariga doir
kundalik yangiliklari).
www.uzperort. com (Kundalik biznes yangiliklari).
www.referat. uz (Referatlar to’plami)
Talabalarga O’zbekiston Respudlikasi Auditorlar palatasi, Buxgalterlar va
Auditorlar Milliy Assosiatsiyasi, Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universiteti va
82
Toshkent Moliya Institutida tayyorlangan o’quv filmlar, didaktik materiallar va
multimedik ilovalardan foydalanish tavsiya etiladi.
5. O’zlashtirish nazorati.
Ushbu fan bo’yicha o’quv rejasida jami 54 soat dars o’tish rejalashtirilgan
bo’lib, shundan 18 soat ma’ruza, 18 soat amaliy va 18 soat mustaqil ta’lim.
Talabalarni fan bo’yicha o’zlashtirishlarini baholash semestr davomida muntazam
ravishda olib boriladi va quyidagi turlar orqali amalga oshiriladi; joriy baholash,
oraliq baholash va yakuniy baholash. Joriy va oraliq baholash turiga ajratilgan
ballar miqdori o’quv rejasida fanga ajratilgan soatning 85 %, yakuniy baholashga
esa 15 % miqdorda belgilanadi. «Buxgalteriya hisobi nazariyasi» fanidan talaba
to’plashi mumkin bo’lgan maksimal ball 100 ga teng bo’lib, shundan joriy
baholashga 43 ball, oraliq baholashga 42 ball va yakuniy baholashga esa 15 ball
ajratiladi. Joriy va oraliq baholash turlariga belgilangan ballar quyidagi holatlarda
qo’yiladi;
-
talabaning o’quv jarayonidagi davomati va faolligi;
amaliy (seminar) mashg’ulotlarga tayyorgarlik darajasi:
fan bo’yicha asosiy manbalarni konspektlashtirish;
dolzarb mavzular bo’yicha referatlar yozish;
ilmiy tezislar tayyorlash;
mustaqil ta’lim uchun berilgan nazorat ishlarini bajarish;
fan bo’yicha ko’rgazmali qurollarni tayyorlash.
Tayanch tushunchalariga asoslangan «g’zma ish» usulini o’tkazish tartibi
«Reyting tizimini yakuniy baholash bosqichida «g’zma ish» usulini tadbiq etish
bo’yicha Namunaviy Nizom» bilan belgilanadi. Semestr davomida fanlar bo’yicha
to’plagan ballar quyidagi o’zlashtirish ko’rsatkichlari bilan baholanadi.
83
6. Adabiyotlar.
1. Asosiy adabiyotlar.
1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T.: «Adolat»1992
2. O’zbekiston Respublikasining «Buxgalteriya hisobi to’g’risidagi» Qonuni.
1996 yil 12 sentyabr «Xalq so’zi» gazetasi.
3. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarori «Mahsulot
(ishlar, hizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarning tarkibi hamda
moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to’g’risidagi Nizom» 1999 yil 5 fevral.
4. Moliyaviy hisob, -T., «KARANA» va «PRAGMA» korporatsiyalari, -T:.
2000-2001 .
5. Ostonoqulov M. «Buxgalteriya hisobi nazariyasi», -T.: «O’qituvchi», 1993
.
6. Hasanov B., Bobobekov B. Buxgalteriya hisobi nazariyasi., metodik
qo’llanma. T.D.I.U. 2000.
7. Hoshimov B., Hasanov B. Buxgalteriya hisobi nazariyasi, ko’rgazmali
qo’llanmalar majmuasi., TMI-1993 .
8. Qodirxonov S.B va boshqalar. Buxgalteriya nazariyasi bo’yicha masalalar
to’plami., TDIU 1996 .
9. Yangi schyotlar rejasi., Buxgalterlar va auditorlar assotsiatsiyasi, 2002 .
10. Yuldashev S., Hoshimov B., Muhammad Salim. Osnovi buxgalterskogo
ucheta, T.D.I.U -1997.
11. Boqieva X. va boshqalar. Sud buxgalteriya ekspertizasi. TMI, 2005 y.
84
2. Qo’shimcha adabiyotlar.
1. Nidlz B., Anderson X., Kolduell D, Printsipi buxgalterskogo ucheta, (pod.
Red. V. Sokolova), M.: «FiS», 1994 g.
2. Buxgalteriya hisobining milliy standartlari (BHMS), O’zbekiston
Respublikasi Moliya vazirligining oylik nashrlar to’plami. 2000-2002 .
3. Vud F. Buxgalterskiy uchet dlya predprinimateley. M.O. Askeri. -M.: «FiS».
1993 g.
4. Ibragimov A., Karimov A. Xorij sarmoyalari buxgalteriya hisobi, -T.:
O’zbekiston, 1999 .
5. Kozlova E. Buxgalterskiy uchet, -M.: «FiS» 1994g.
6. Pankov D. Buxgalterskiy uchet i analiz v zarubejnix stranax. Mn:
«Ekoperespektiva», 1998-238s.
7. Nikolaeva O. Mejdunarodnie standarti finansovoy otchetnosti: -M.: URSS,
2001 -264s.
8. Sotivoldiev A., Itkin Yu, Buxgalteriya hisobi, T.: PBva AA-2002 , 1 va 2tomlar.
9. Hasanov B., Hoshimov B. Buxgalteriya hisobi nazariyasi fanidan ma’ruza
matnlari, TMI-2001 .
10. G’ulomova F. Samouchitel po buxgalterskomu uchetu. -T.: «Mir ekonomiki
i prava», 2000. -352.
11. Fremgen F.M. Accounting for managerial Analysis: Third Edition. Richard
D. Irwing Inc., Homewood, Illions,1996.
12. Kenneth M. Morris & Allan M. Siegel. Guide to understanding money &
investing. 2000 by lightbulb, press, Inc.
13. Securities Regulation in THE Unite States. NASD. Washington-2000.
14. The Istanbul Stock Exchange In a Historical Perspective. Written by Pfor.
Haydar Kazgan/ published by ISE.- Istanbul-1999
15. The Work Of SEC. U.S. Securities and Exange Comisssion.-1999.
85
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
Toshkent moliya instituti
O’quv-uslubiy boshqarma tomonidan
ro’yxatga olindi
№_______________
« ___» __________2006 y.
«Tasdiqlandi»
Rektor A. Vaxobov
« ___» __________2006 y.
«Moliyaviy hisobot»
fanidan ishchi o’quv
DASTURI
Oliy ta’limning 340000-«Biznes va boshqaruv»
bilim va ta’lim sohalari:
5340900 – «Buxgalteriya hisobi va audit»
bakalavriat ta’lim yo’nalishi uchun
86
«Moliyaviy hisobot»
fanidan ishchi o’quv dasturi
Ishchi o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim
vazirligi tomonidan 2002 yil 28 fevralda tasdiqlangan “Biznes va boshqaruv”
yo’nalishlari Davlat ta’lim standartlari talablariga mos ravishda ishlab chiqilgan.
Dastur institutda tayyorlanadigan 5340900-“Buxgalteriya hisobi va audit”
bakalavriat yo’nalishi uchun mo’ljallangan.
Dastur «Buxgalteriya hisobi» kafedrasining 30 iyun 2006 yil 14-sonli majlis
yig’ilishida muhokama qilinib, foydalanishga tavsiya etilgan.
«Buxgalteriya hisobi»
kafedrasi mudiri B.K. Xamdamov
Mazkur ishchi o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta
maxsus ta’lim vazirligining Institut qoshidagi Oliy o’quv yurtlararo ilmiy-uslubiy
Kengashida muhokama etilgan hamda nashrga tavsiya qilingan.
(mazkur kengashning 2006 yil 19 avgustdagi 9-sonli qarori bilan tasdiqlangan)
Kengash raisi A. Vahobov
Tuzuvchilar:
Tarizchilar:
i.f.n., dots. Xamdamov B.K
k. o’q. Xusinov I.I.
kat. o’qit. Muxamedova D.
i.f.n.,prof. Voxidov S.V
i.f.n.,dots.Mamatov Z.T
87
Amaliy
mashg’ulot
Mustaqil
ta’lim
Fan mavzularining nomi
Ma’ruza
№
Jami soatlar
1.«Moliyaviy hisobot»
fanidan o’tiladigan mavzular va ular bo’yicha mashg’ulot turlariga
ajratilgan soatlar hajmining taqsimoti
2
2
2
2 Buxgalteriya balansi.
2.1 Iqtisodiyotni
erkinlashtirish
sharoitida
buxgalteriya balansining mohiyati va
vazifalari.
Balansda
barcha
mulkiy
munosabatlarning
aks
ettirilishi
O’zbekistonda va xalqaro amaliyotda
buxgalteriya balansini tuzilish tarkibining
mazmuni.
2.2 Balansning tuzilishi. O’zbekistonda va
xalqaro amaliyotda buxgalteriya balansini
tuzilish tarkibining mazmuni. Balans aktivi
va passividagi moddalarning tarkibi va
turkumlanishi, uning moddalarini tasnifi.
2.3 Buxgalteriya balansini tuzish texnikasi.
Buxgalteriya
balanslari
ma’lumotlarini
qalbakilashtirish va uning oqibatlari.
3 Moliyaviy natijalar to’g’risida hisobot.
20
6
6
2
6
2
8
2
6
2
2
2
8
2
2
4
20
6
6
8
3.1
6
2
2
2
6
2
2
2
8
2
2
4
20
6
6
8
6
2
2
2
8
2
2
4
3.2
3.3
4
4.1
4.2
Bozor iqtisodiyoti sharoitida moliyaviy
natijalar tugrisidagi hisobotni tuzishning
mohiyati va mazmuni
O’zbekiston Respublikasi va xalqaro
amaliyotda moliyaviy natijalar to’g’risidagi
hisobotning tuzilish tarxi. 2-sonli hisobot
shaklining ko’rsatkichlari
Moliyaviy natijalar to’g’risida hisobot (2shakl)dagi asosiy ko’rsatkichlar. Daromad
(foyda)ning tashkil topishi, taqsimlanishi,
ularni xisobotni aks ettirilishi va soliqlar
hisoblashda ishtirok etishi.
Asosiy vositalar harakati to’g’risidagi
hisobot (3-shakl)
Bozor
iqtisodiyoti
sharoitida
asosiy
vositalarning korxonani ishlab chiqarishxo’jalik faoliyatida tutgan o’rni. Asosiy
vositalar harakati to’g’risidagi hisobotni
tuzilishi
Asosiy vositalar harakati to’g’risidagi
hisobot muddatlariga tasnif. Hisobotni
88
tuzish
tartibi.
Asosiy
vositalarning
baholanishi va qayta baholanishi. Hisobot
ma’lumotlarini umumlashtirish.
4.3
5
5.1
5.2
6
6.1
6.2
7
7.1
7.2
8
8.1
8.2
Asosiy vositalar harakati to’g’risidagi
hisobot muddatlariga tasnif. Hisobotni
tuzish tartibi
Pul oqimlari harakati to’g’risidagi
hisobot
Hisobot ma’lumotlarini ichki va tashqi
foydalanuvchilar uchun mo’ljallanganligi.
Xalqaro
amaliyotda
hisobotni
keng
qo’llashga ta’sir qiluvchi omillar.
Pul
oqimlari
to’g’risidagi
hisobotni
tuzishning ikki usuli. Hisobotni tezkor
moliyaviy rejalashtirish va korxonaning pul
oqimlari harakatini nazorat qilish hamda
balans va moliyaviy natijalar to’g’risidagi
hisobotga o’zaro bog’liqligi.
Xususiy kapital to’g’risidagi hisobot
Xususiy kapital to’g’risidagi hisobotning
mazmuni va tarkibi. Yakka mulkchilikka
asoslangan xususiy kapital.
Aktsiyalar chiqarish bilan bog’liq xo’jalik
muomalalari. Dividendlar hisobi. Qayta
sotib
olingan
xususiy
aktsiyalar.
Taqsimlanmagan
foyda
to’g’risidagi
hisobot.
Konsolidatsiyalashtirilgan
(umumlashtirilgan) buxgalteriya hisoboti
Umumlashgan buxgalteriya hisoboti va
uning yig’ma hisobotlardan umumiy farqi.
Umumlashgan hisobotni tuzishning xalqaro
amaliyotdagi
va
O’zbekiston
Respublikasidagi usullari
Hisob siyosati va buxgalteriya hisoboti
Hisob siyosati va buxgalteriya hisobotining
o’zaro bog’liqligi. Korxona buxgalteriya
hisoboti shakllaridagi ilovalarning tarkibi.
Balansga
ilova
qilinadigan
5-shakl
bo’limlarini tuzish texnikasi
Jami:
6
2
2
2
14
4
4
6
6
2
2
2
8
2
2
4
14
6
4
2
4
2
6
2
8
2
2
4
14
4
4
6
6
2
2
2
8
2
2
4
12
6
4
2
4
2
4
2
6
2
2
2
117
36
36
45
2. Ma’ruza mashg’ulotlari mavzulari (36 soat)
1-mavzu. «Moliyaviy hisobot» fanining predmeti va metodi hamda
uning tamoyillari va mazmuni. (2 soat)
Mazkur mavzu bo’yicha talabalar korxonalarning moliyaviy hisobot
fanining predmeti va metodi, ularning xo’jalik faoliyatini ma’lumot manbai
89
ekanligi, O’zbekiston Respublikasida hisobotni normativ asosida tartibga solish.
Buxgalteriya hisobi milliy andozalari va Moliya Vazirligining ko’rsatmalari).
Korxona hisobotining turlari. Bozor iqtisodiyoti sharoitida moliyaviy
hisobotning mazmuni va vazifalari, moliyaviy hisobotning statistik hisobotdan
farqi. Bozor infrastrukturasi mavjud davlatlarda buxgalteriya ma’lumotlaridan
foydalanuvchilar.
O’zbekiston Respublikasining xalqaro hisob andozalariga o’tish. Moliyaviy
hisobot shakllarining tarkibi va mazmunining yaqinlashuvi (konsolidatsiya).
Yillik va davriy moliyaviy hisobotning tarkibi: hisobot shakllari, hisobot
moddalarining mazmuni, tushuntirish xatining tuzilish sxemasini o’rganadilar.
Adabiyotlar: (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9)
2-mavzu. Buxgalteriya balansi (1-shakl). (6 soat)
Mazkur mavzu asosida talabalar quyidagilar:
- Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida buxgalteriya balansining mohiyati
va vazifalari. Balans - korxona mol-mulkini ma’lum davrdagi pul o’lchovi.
Balansda barcha mulkiy munosabatlarning aks ettirilishi.
- Balansning tuzilishi. O’zbekistonda va xalqaro amaliyotda buxgalteriya
balansini tuzilish tarkibining mazmuni. Balans aktivi va passividagi moddalarning
tarkibi va turkumlanishi, uning moddalarini tasnifi.
- Buxgalteriya balansining pul oqimlari harakati to’g’risidagi hisobot bilan
o’zaro bog’liqligi. Buxgalteriya balansining turlari va shakllari: aylanma va
shaxmatli balans: balans - brutto va balans - netto, ularning farqlari; dastlabki,
hisobot (davriy, yakuniy) tugatish, yig’ma, yig’ma-umumlashtirilgan
(konsolidiruemiy) balanslar, ularning farqlari va tuzish xususiyatlari.
- Balansning alohida moddalarini baholash usullari, O’zbekistonda
balansning alohida moddalarini baholanishini normativ tartibga solinishi.
- Inflyatsiya sharoiitida balans moddalarini baholashga doir xalkaro
standartlarning tasniflari.
Balansning xaqqoniyligi: absalyut va nisbiy; balansning xaqqoniyligiga
erishish yo’llari (balansning barcha moddalarini to’la inventarizatsiya qilish;
korxona mol-mulkini mikdoriy tarkibini aniqlash va baholash, turli debitorlar va
kreditorlar bilan hisob-kitoblarni tekshirish, aktiv va passif schyotlar
ma’lumotlarini tugri aks ettirish).
- Buxgalteriya balansini tuzish texnikasi.
Bosh daftar va boshqa hisob registrlaridagi balansning aloxida moddalari
bo’yicha ma’lumotlarni olish tartibi.
Buxgalteriya balanslari ma’lumotlarini qalbakilashtirish va uning oqibatlari.
Xo’jalik sub’ektini moliyaviy holatiga baho berishda buxgalteriya
balansining ma’lumotlaridan foydalanishi chuqur bilim oladilar.
Adabiyotlar:
(1, 2, 3, 4, 5, 8, 9)
90
3-mavzu. Moliyaviy natijalar to’g’risida hisobot(2-shakl). (6 soat)
Mazkur mavzu asosida talabalar:
- Bozor iqtisodiyoti sharoitida moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobotni
tuzishning mohiyati va mazmuni.
- O’zbekiston Respublikasi va xalqaro amaliyotda moliyaviy natijalar
to’g’risidagi hisobotni tuzilish tarxi. 2-sonli hisobot shaklining ko’rsatkichlari,
ularning tashkil topish tartibi va hisobot shaklida ma’lumotlarni hisob
registrlaridan aks ettirilishi.
- Moliyaviy natijalar to’g’risida hisobot (2 shakl)dagi asosiy ko’rsatkichlar:
tushum, daromad, foyda, zarar, xarajatlar, sotilgan mahsulot tannarxi va
boshqalarning mazmuni. 2-shakl hisobotining turli deklaratsiyalar va soliq
organlariga taqdim etiladigan hujjatlar bilan o’zaro bog’likligi. Daromad
(foyda)ning tashkil topishi, taqsimlanishi, ularni hisobotni aks ettirilishi va soliqlar
hisoblashda ishtirok etishi bo’yicha mukammal bilimga ega bo’ladilar.
Adabiyotlar: (1,2,3,4,5,8,9)
4-mavzu. Asosiy vositalar harakati to’g’risidagi hisobot(3-shakl) (6
soat)
Mazkur mavzu asosida talabalar:
- Bozor iqtisodiyoti sharoitida asosiy vositalarning korxonani ishlab
chiqarish-xo’jalik faoliyatida tutgan o’rni.
- Asosiy vositalar harakati to’g’risidagi hisobotning tuzilishi: asosiy
vositalarning turlari. Asosiy vositalarning boshlang’ich qiymati, asosiy
vositalarning eskirishi, asosiy vositalarning qoldiq qiymati.
- Asosiy vositalar harakati to’g’risidagi hisobot muddatlariga tasnif.
Hisobotni tuzish tartibi. Asosiy vositalarning baholanishi va qayta baholanishi.
Hisobot ma’lumotlarini umumlashtirish.
- Asosiy vositalar harakati to’g’risidagi hisobot (3-shakl)ni tuzishning
xalqaro amaliyotdagi hisobot shakli bilan taqqoslash bo’yicha bilim oladilar.
Adabiyotlar:
(1, 2, ,5, 6, 7, 8,)
5-mavzu. Pul oqimlari harakati to’g’risidagi hisobot (4-shakl).(4 soat)
Mazkur mavzu asosida talabalar quyidagilar:
- Hisobot ma’lumotlarini ichki va tashqi foydalanuvchilar uchun
mo’ljallanganligi. Xalqaro amaliyotda hisobotni keng qo’llashga ta’sir qiluvchi
omillar. Hisobot ko’rsatkichlari.
- Pul oqimlari to’g’risidagi hisobotni tuzishning ikki usuli. Hisobotni tezkor
moliyaviy rejalashtirish va korxonaning pul oqimlari xarakatini nazorat qilish
hamda balans va moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobotga o’zaro bog’liqligi.
Respublikada amal qilinayotgan «Pul oqimlari harakati to’g’risidagi hisobot» (4shakl)ning tuzilishining xalqaro amaliyotdagi hisobot shakli bilan taqqoslanishi
bo’yicha bilimga ega bo’ladilar.
Adabiyotlar: (2, 3, 6, 7, 9)
91
6-mavzu. Xususiy kapital to’g’risidagi hisobot (5-shakl). (4 soat)
Mazkur mavzu asosida talabalar:
Xususiy kapital to’g’risidagi hisobotning mazmuni va tarkibi. Yakka
mulkchilikka asoslangan xususiy kapital. Sherikchilik korxonalarida xususiy
kapital. Xissadorlik jamiyatlaridagi xususiy kapital.
Aktsiyalar chiqarish bilan bog’liq xo’jalik muomalalari. Dividendlar
hisobi. Qayta sotib olingan xususiy aktsiyalar. Taqsimlanmagan foyda to’g’risidagi
hisobot. Taqsimlanmagan foydani tuzatish tartibi va ular hisobidan ajratmalar
to’g’risida mukammal bilimga ega bo’ladilar.
Adabiyotlar: (1, 3, 4, 5, 7, 8,)
7-mavzu. Konsolidatsiyalashtirilgan (umumlashtirilgan) buxgalteriya
hisoboti. (4 soat)
Mazkur mavzu asosida talabalar quyidagilarni:
Umumlashgan buxgalteriya hisoboti va uning yig’ma hisobotlardan
umumiy farqi.
Umumlashgan hisobotni tuzishning xalqaro amaliyotdagi va
O’zbekiston Respublikasidagi usullarni o’rganadilar
Adabiyotlar: (1, 2, 3 ,6,7, 8, 9)
8-mavzu. Hisob siyosati va buxgalteriya hisoboti. (4 soat)
Mazkur mavzu asosida talabalar quyidagilar:
Hisob siyosati va buxgalteriya hisobotining o’zaro bog’liqligi.
Korxona buxgalteriya hisoboti shakllaridagi ilovalarning tarkibi: fondlar harakati,
qarz (zayom) mablag’larining harakati, moliyaviy qo’yilmalarning tuzilishi,
valyuta mablag’larining harakati, tushuntirish xati va boshqalar. 5-shaklning
mohiyati va maqsadli yo’naltirilganligi.
Balansga ilova qilinadigan 5-shakl bo’limlarini tuzish texnikasi.
Tushuntirish xatining mazmuni va uning foydalanuvchilar uchun ahamiyati
to’g’risida mukammal bilimga ega bo’ladilar.
Adabiyotlar: (1, 2, 3, 4, 5 , 6, 7, 8, 9)
Izoh: mustaqil ta’limga tavsiya etilgan mavzu yoki kichik mavzular
kursiv bilan ajratilgan.
3. Amaliy mashg’ulotlar mavzulari (36 soat)
1-mavzu. «Moliyaviy hisobot» fanining predmeti va metodi hamda
uning tamoyillari va mazmuni. (2 soat)
Moliyaviy xisobot to’g’rsida tushuncha.* Korxona hisobotining turlari:
tezkor (operativ) hisobi, statistik hisoboti, buxgalteriya xisoboti. Hisobotdan
foydalanuvchilar.
Yillik va davriy hisobotning tarkibi: buxgalteriya balansi, moliyaviy natijalar
to’g’rsida hisobot, debitorlik va kreditorlik karzlari to’g’risida ma’lumotnoma, pul
oqimlari xarakati to’g’risida hisobot, tushuntirish xati va boshqalar.*
92
Adabiyotlar: (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9)
2-mavzu. Buxgalteriya balansi (1-shakl). (6 soat)
Buxgalteriya balansi xaqida tushuncha va uning ahamiyati. Balansning
tarkibi va tuzilishi; balans aktivi va passivi.* Balans bo’limlari va moddalari.*
Balansning alohida moddalarini baholash.* Balansning buxgalteriya
hisobotining boshka shakllari bilan o’zaro bog’liqligi.
Buxgalteriya balansini tuzish texnikasi. Buxgalteriya balansi ma’lumotlarini
olish (yig’ish) tartibi (bosh daftar, hisob registrlari).*
Adabiyotlar: (1, 2, 3, 4, 5, 8, 9)
3-mavzu. Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobot (2-shakl).
(6 soat)
Moliyaviy natijalar to’g’risida tushuncha: foyda (daromad) va zarar
(xarajatlar).*
Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobotning tuzilishi; xar bir hisobot
moddasining tasnifi.
2-shakl hisobotidagi asosiy ko’rsatkichlar.* Korxonaning hisobot davri
oxiriga bo’lgan sof fodasining tashkil topishi.
Adabiyotlar: (1 ,2, 3, 4, 5, 8, 9)
4-mavzu. Asosiy vositalar harakati to’g’risidagi hisobot (3-shakl). (6
soat)
Asosiy vositalarga umumiy ta’rif va ularning korxona ishlab chiqarish –
xo’jalik faoliyatida tutgan o’rni.
Asosiy vositalar harakati to’g’risidagi hisobotning tuzilishi, hisobot
moddalariga tasnif.* Asosiy vositalarning boshlang’ich qiymati, eskirishi va qoldiq
qiymati.
Hisobotni tuzish tartibi.* Asosiy vositalar to’g’risidagi hisobotning xalqaro
amaliyotdagi tutgan o’rni.
Adabiyotlar: (1, 2, ,5, 6, 7, 8,)
5-mavzu. Pul oqimlari to’g’risidagi hisobot (4-shakl). (4 soat)
Korxonaning pul mablag’lari va ularga tenglashtirilgan mablag’larning
turlari va ularning mazmuni.*
Hisobot
ma’lumotlaridan
foydalanuvchilar:
ichki
va
tashqi
foydalanuvchilar.*
Korxona valyuta mablag’larining holati va harakati.
Adabiyotlar: (2, 3, 6, 7, 9)
6-mavzu. Xususiy kapital to’g’risidagi hisobot (5-shakl). (4 soat)
Xususiy kapital to’g’risidagi hisobotning mazmuni va tarkibi. Yakka
mulkchilikka asoslangan xususiy kapital. Sherikchilik korxonalarida xususiy
kapital. Hissadorlik jamiyatlaridagi xususiy kapital.* Dividendlar hisobi.* Qayta
93
sotib olingan xususiy aktsiyalar. Taqsimlanmagan foyda to’g’risidagi hisobot*.
Taqsimlanmagan foydani tuzatish tartibi va ular hisobidan ajratmalar
Adabiyotlar: (1, 3, 4, 5, 7, 8,)
7-mavzu. Konsolidatsiyalashtirilgan (umumlashtirilgan) buxgalteriya
hisoboti. (4 soat)
Umumlashgan buxgalteriya hisoboti va uning yig’ma hisobotlardan farqi.*
Umumlashgan hisobotni tuzishning xalqaro amaliyotdagi va O’zbekiston
Respublikasidagi usullari. Umumlashgan hisobotni tuzishning ahamiyati.*
Adabiyotlar: (1, 2, 3, 6, 7, 8, 9)
8-mavzu. Hisob siyosati va buxgalteriya xisoboti. (4 soat)
Hisob siyosati va buxgalteriya hisobining o’zaro bog’liqligi. Hisob siyosati
asosida korxonada yuritiladigan buxgalteriya hisobini tartibga solinishi.*
Korxona buxgalteriya hisoboti shakllaridagi ilovalarning tarkibi.*
Adabiyotlar: (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9)
Izoh: majburiy mavzudagi mashg’ulotlar yulduzcha (*) bilan ajratilgan.
4. Tavsiya etilayotgan mavzular bo’yicha ko’rgazma-namoyish
materiallari, o’quv filmlari va boshqa didaktik materiallar ro’yxati.
“Moliyaviy hisobot” fanini o’rganuvchi talabalar auditoriyada olgan nazariy
bilimlarini mustahkamlash uchun mustaqil ta’lim tizimiga asoslanib, kafedra
o’qituvchilari rahbarligida, o’quv rejasiga muvofiq mustaqil ta’lim oladi.
Shuningdek, O’zbekiston Respublikasi «Buxgalteriya hisobi to’g’risida»gi
qonun moddalari (1996yil 30 avgust)ni o’rganish. Buxgalteriya hisobi milliy
andozalarini o’rganish (O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi, 1998yil 28
iyuldan boshlan 21ta). Uzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori
bilan tasdiqlangan «Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish
xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirishsh tarkibi
to’g’risidagi Nizom». Buxgalteriya (moliyaviy) hisobot shakllarini tuzilishi va
ularni o’rganish. Hisobot shakllarini to’ldirishda zarur ma’lumotlarni olishni (Bosh
daftar, jurnal-orderlar, vedomostlar).
94
Talabalar “Moliyaviy hisobot” fanini o’rganishda axborot vositalaridan
ya’ni internet tizimidan ham keng foydalanadi. Unda quyidagi sayd va elektron
pochtalardan;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
http://www.apb.org.uk (Auditing Practices Board)
http://www.nao.gov.uk (UK National Audit Office)
http://www.iia.org.uk (The Institute of Internal Auditors-United Kingdom)
http://www.iasc.org.uk (International Accounting Standards Committee)
http://www.aicpa.org/index.htm(American Institute of Certified Public
Accountants)
sismoilov.rambler.ru
www. uza. us.apb. (O’MA turli sohalarga doir kundalik yangiliklari)
www.uzperort. com (Kundalik biznes yangiliklari)
www.referat. uz (Referatlar to’plami) foydalanishi mumkin.
Shuningdek, respublikadagi chop etilgan gazeta va jurnallardan
mutaxassisligiga tegishli materiallarni oladi.
Talabalarga O’zbekiston Respudlikasi Auditorlar palatasi, Malakali
Buxgalterlar va Auditorlar Assosiatsiyasi, Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universiteti
va Toshkent Moliya Institutida tayyorlangan o’quv filmlar, didaktik materiallar va
multimedik ilovalardan foydalanish tavsiya etiladi.
5. O’zlashtirish nazorati.
Ushbu fan bo’yicha o’quv rejasida jami 117 soat dars o’tish rejalashtirilgan
bo’lib, shundan ma’ruzaga 36 soat, amaliy mashg’ulotga 36 va mustaqil ta’limga
45 soat ajratilgan. Talabalarni fan bo’yicha o’zlashtirishlarini baholash semestr
davomida muntazam ravishda olib boriladi va quidagi turlar orqali amalga
oshiriladi; joriy baholash, oraliq baholash va yakuniy baholash. Joriy va oraliq
baholash turiga ajratilgan ballar miqdori o’quv rejasida fanga ajratilgan soatning
85 %, yakuniy baholashga esa 15 % miqdorda belgilanadi. «Moliyaviy hisobot»
fanidan talaba to’plashi mumkin bo’lgan maksimal ball 100 ga teng. Joriy va oraliq
baholash turlariga belgilangan ballar quyidagi holatlarda qo’yiladi;
-talabaning o’quv jarayonidagi davomati va faolligi;
-amaliy (seminar) mashg’ulotlarga tayyorgarlik darajasi:
- fan bo’yicha asosiy manbalarni konspektlashtirish;
- dolzarb mavzular bo’y
icha referatlar yozish;
- ilmiy tezislar tayyorlash;
- mustaqil ta’lim uchun berilgan nazorat ishlarini bajarish;
- fan bo’yicha ko’rgazmali qurollarni tayyorlash.
Tayanch tushunchalariga asoslangan «g’zma ish» usulini o’tkazish tartibi
«Reyting tizimini yakuniy baholash bosqichida «g’zma ish» usulini tadbiq etish
bo’yicha Namunaviy Nizom» bilan belgilanadi. Semestr davomida fanlar bo’yicha
to’plagan ballar o’zlashtirish ko’rsatkichlari bilan baholanadi.
95
6. Adabiyotlar.
1. Asosiy adabiyotlar.
1. O’zbekiston Respublikasining «Buxgalteriya hisobi to’g’risida»gi qonuni. -T.,
«Xalq so’zi» gazetasi, 1996.
2. O’zbekiston Respublikasining Soliq Kodeksi. -T.: 1998.
3. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 5 fevraldagi 54
sonli Qarori «Mahsulotlar (ishlar, xizmatlar) tannarxiga kiritiladigan mahsulotlar
(ishlar, xizmatlar) ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy
natijalarni shakllantirish tarkibi to’g’risidagi Nizom. -T., «O’zbekiston
Respublikasi Moliyaviy qonunlari» oylik nashr 1999.
3. O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligining 1997 yil 15 yanvar 5-son
buyrug’i (1997 yillik va yarim yillik hisoboti to’ldirish to’g’risida). -T.,
«O’zbekiston Respublikasi Moliyaviy qonunlari» oylik nashr 1997.
4. O’zbekiston Respublikasining Buxgalteriya hisobining milliy standartlari (№ 121) -T.: 1998-2000y.y.
5. Bobojonov O.U. Moliyaviy hisob. -T.: »Mehnat», 1999.
6. Moliyaviy hisob. KARANA korporatsiyasi, -T., 2000.
7. Rizaqulov A.A. Uzoq muddatli aktivlar hisobi. -T.: «Fan», 1998
8. Rizaqulov A.A., Ibrohimov A.K., Hasanov B.A., Usanov A.U., Mamatov Z.T.
Buxgalteriya hisobining xalqaro standartlari. I-III tom. TMI va IUT, 1994.
9. Sotivoldiev. A., Itkin Yu. Zamonaviy buxgalteriya hisobi. (Yangi schyotlar
rejasi asosida), PBvaAA-2002 , 1-2tom.
10. G’ulomova F. Buxgalteriya hisobi (o’quv qo’llanma). -T. “Mehnat” 2001 .
11. Bakaev A.S. Shneydman L.Z. - Uchetnaya politika. -M.: Buxgalterskiy uchet 1998y.
12. Bakanov M.I., Sheremet A.D. Teoriya ekonomicheskogo analiza. -M.: Finansi i
statistika. -1998y.
13. Buxgalterskiy uchet (Kollektiv avtorov pod red. Bezrukix P.S.) -M.:
Buxgalterskiy uchet. -1998g.
14. Buxgalterskiy uchet (Kollektiv avtorov pod red. Kozlovoy E.P.). -M.: Finansi i
statistika, 1999g.
15. O’zbekiston Respublikasi Moliyaviy qonunlari to’plamlari. 2000-2002 .
16. Ochilov I., Qurbonboev J. Moliyaviy hisob. TMI, 2005 y.
17. Karimov A. Va boshqalar. Buxgalteriya hisobi. –T.: Sharq. 2005.
96
Qo’shimcha adabiyotlar.
16. O’zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi. T., O’zbekiston Respublikasi
Moliyaviy qonunlari to’plamlari, 1997 .
17. Ibragimov A., Karimov A. Xorij sarmoyalari buxgalteriya hisobi, -T.:
O’zbekiston, 1999 .
18. Plan schetov Buxgalterskogo ucheta i rekomendatsiya po ego primeneniyu.
Pod red. Gadaeva E.F., Xasanova N.X. Tashkent, 1996.
19. Kiryanov Z. V. Teoriya buxgalterskogo ucheta. -M., 1994g.
20. Kozlova E. P., Parashyutin N. Z. «Buxgalterskiy uchet». -M., 1999g.
21. Paliy V. Finansoviy uchet. -M., 1996g.
22. Jurnal nalogoplatelshchika 1999-2005 gg.
23. Umarova M.G. va boshkalar. Buxgalteriya xisobi -T., 1999y.
24. Frenk Vud. Buxgalterskiy uchet dlya predprinimateley. M.: O.O.O Askeri,
1996.
25. Yangi schyotlar rejasi. PB vaAA-2002 .
26. G’ulomova F. Samouchitel po buxgalterskomu uchetu. T.: «Mir ekonomiki i
prava», 2000.-352.
27. Pankov D. Buxgalterskiy uchet i analiz v zarubejnix stranax. Mn:
«Ekoperespektiva», 1998-238s.
28. Nikolaeva O. Mejdunarodnie standarti finansovoy otchetnosti: M.: URSS,
2001 -264s.
29. Chaya V., Chaya G. Mejdunarodnie standarti finansovoy otchetnosti, GUP IPK
«Ulyanovskiy Dom pechati» 2000 .
30. Fremgen F.M. Accounting for managerial Analysis: Third Edition. Richard D.
Irwing Inc., Homewood, Illions,1996.
31. Kenneth M. Morris & Allan M. Siegel. Guide to understanding money &
investing. 2000 by lightbulb, press, Inc.
32. Securities Regulation in THE Unite States. NASD. Washington-2000.
33. The Istanbul Stock Exchange In a Historical Perspective. Written by Pfor.
Haydar Kazgan/ published by ISE.- Istanbul-1999
34. The Work Of SEC. U.S. Securities and Exange Comisssion.-1999.
35. Sost accounting (a managerial emphasis)/ USA. Mexico. Or Canada. 2001.
97
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
Toshkent moliya instituti
O’quv-uslubiy boshqarma tomonidan
ro’yxatga olindi
№_______________
« ___» __________2006 y.
«Tasdiqlandi»
Rektor A. Vaxobov
« ___» __________2006 y.
«MOLIYaVIY VA BOShQARUV HISOBI»
fanidan ishchi o’quv
DASTURI
Oliy ta’limning 340000 - «Biznes va boshqaruv»
bilim va ta’lim sohalari:
5340200- “Menejment”
5340600 – “Moliya”
5340700 – “Bank ishi”
5340800 – “Soliqlar va soliqqa tortish”
bakalavriat ta’lim yo’nalishi uchun
98
«Moliyaviy va boshqaruv hisobi»
fanidan ishchi o’quv dasturi
Ishchi o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim
vazirligi tomonidan 2002 yil 28 fevralda tasdiqlangan “Biznes va boshqaruv”
yo’nalishlari Davlat ta’lim standartlari talablariga mos ravishda ishlab chiqilgan.
Dastur institutda tayyorlanadigan 5340900-“Buxgalteriya hisobi va audit”
bakalavriat yo’nalishi uchun mo’ljallangan.
Dastur «Buxgalteriya hisobi» kafedrasining 30 iyun 2006 yil 14-sonli majlis
yig’ilishida muhokama qilinib, foydalanishga tavsiya etilgan.
«Buxgalteriya hisobi»
kafedrasi mudiri B.K. Xamdamov
Mazkur ishchi o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta
maxsus ta’lim vazirligining Institut qoshidagi Oliy o’quv yurtlararo ilmiy-uslubiy
Kengashida muhokama etilgan hamda nashrga tavsiya qilingan.
(mazkur kengashning 2006 yil 19 avgustdagi 9-sonli qarori bilan tasdiqlangan)
Kengash raisi A. Vahobov
Tuzuvchilar:
Taqrizchilar:
i.f.n.,dots. Xamdamov B.K.
i.f.n.,dots. Rizaev N.Q
i.f.n.,dots. Qurbonboev J.E
i.f.d.,dots. Mamatov Z.T.
i.f.d.,dots Ibragimov A.K.
Toshkent Moliya Instituti, 2006
99
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
Fan mavzularining nomi
14 4
14 4
4
6
6
Buxgalteriya balansi va hisobot.
Schyotlar tizimi va ikkiyoqlama
yozuv.
Buxgalteriya hisobini tashkil etish.
Pul mablag’lari va hisob-kitoblar
hisobi.
Materiallar hisobi.
Asosiy vositalar va nomoddiy
aktivlar hisobi.
Mehnat va ish haqi hisobi.
Moliyaviy qo’yilmalar hisobi.
Boshqaruv hisobining nazariy
asoslari.
Xarajatlar hisobi va mahsulot (ish,
xizmatlar) tannarxini hisoblash.
Byudjetlashtirish va xarajatlarni
nazorat qilish.
Transfert bahoni shakllantirish.
Korxonaning segmentar hisoboti.
Mahsulot, ish va xizmatlarni sotish
hisobi.
Kapital, fondlar va moliyaviy
natijalar hisobi.
Moliyaviy hisobot.
Jami:
82
12 4
2
4
4
4
12 4
14 4
4
4
4
6
12 4
10 2
82
4
4
2
4
4
4
20 6
6
8
10 2
4
4
10 2
10 2
12 4
4
4
4
4
4
4
16 4
6
6
10 2
207 54
4
72
4
81
100
Ma’ruza
Mustaqil
ta’lim
2
3
4
6
6
Jami
soatlar
№
Amaliy
mashg’ulot
1. «Moliyaviy va boshqaruv hisobi»
fanidan o’tiladigan mavzular va ular bo’yicha mashg’ulot turlariga
ajratilgan soatlar hajmining taqsimoti
2. Ma’ruza mashg’ulotlari mavzulari (54 soat)
1-mavzu. Buxgalteriya hisobi fanining predmeti va metodi. (2 soat)
Xo’jalik hisobi to’g’risida umumiy tushuncha va unga qo’yiladigan
talablar. Xo’jalik hisobining turlari, hisobda qo’llaniladigan o’lchov birliklari.
Buxgalteriya hisobining predmeti va uning muhim ob’ektlari, xo’jalik
mablag’larining tashkil topish manbalarini turkumlash, xo’jalik mablag’larini
turkumlash, xo’jalik jarayonlari va xo’jalik muomalalari to’g’risida tushuncha,
buxgalteriya hisobining iqtisodiyot tarmoqlari xususiyatlari va mulkchilikning
shakllariga bog’liqligi, buxgalteriya hisobining usullari va uning elementlari:
hujjatlashtirish va inventarizatsiya, baholash va kalkulyatsiya, balans va hisobot,
schyotlar tizimi va ikkiyoqlama yozuv.
Adabiyotlar: (1,2,8,10,13)
2-mavzu. Buxgalteriya balansi va hisobot. (4 soat)
Buxgalteriya balansining tuzilishi va uning mazmuni hamda axamiyati.
Balans moddalari. Balansni o’qish tartibi. Xo’jalik muomalalari ta’sirida balansda
sodir bo’ladigan o’zgarishlar. Respublikamiz korxonalarida tuzilayotgan balanslar
bilan xorijiy davlatlarda tuzilayotgan balanslar o’rtasidagi umumiy bog’liqlik.
Hisob siyosatida balansni yoritib berish tartibi. Balansga tegishli bo’lgan
moliyaviy hisobot elementlari.
Adabiyotlar: (1,2,9,10,12)
3-mavzu. Schyotlar tizimi va ikkiyoqlama yozuv. (4 soat)
Buxgalteriya hisobining schyotlari va uning tuzilishi, ikkiyoqlama yozuv va uning
asoslanishi, schyotlarni iqtisodiy mazmuni bo’yicha turkumlanishi, schetlarning
tarkibi va tayinlanishi bo’yicha turkumlanishi, buxgalteriya hisobining schyotlar
tizimi va uning ahamiyati. Asosiy schyotlar va tartibga soluvchi schyotlar,
taqsimlovchi va kalkulyatsion schyotlar, taqqoslovchi schyotlar, balansdan tashqari
schyotlar. Joriy schyotlar va kontrar-aktiv, kontrar-passiv schyotlar, Ketma-ket
(xronologik) va tizimli (sistemali) yozuvlar. Balans va schyotlarning o’zaro
bog’liqligi. Buxgalteriya hisobining schyotlari rejasi.
Adabiyotlar: (2,5,9,10,13)
4-mavzu. Buxgalteriya hisobini tashkil etish. (2 soat)
O’zbekiston Respublikasining «Buxgalteriya hisobi to’g’risida»gi Qonuni
va uning ahamiyati. Xo’jalik sub’ektlarida buxgalteriya hisobining vazifalari va
funktsiyalari. Buxgalteriya hisobini tashkil etish asoslari, Bosh buxgalterning
burchi, xuquqi va javobgarligi Buxgalteriya apparati, ularning tuzilishi va
vazifalari. Hisob registrlari va ularni buxgalteriya hisobidagi roli va axamiyati.
Buxgalterning avtomatlashtirilgan ish joyi haqida tushuncha. Buxgalteriya
hisobining shakllari: jurnal-order va memorial-order shakli. Korxonalarda hisob
siyosati.
Adabiyotlar: (1,3,8,9,13)
5-mavzu. Pul mablag’lari va hisob-kitoblar hisobi. (4 soat)
O’zbekiston Respublikasida milliy valyutani qo’llab-quvvatlash va pul-kredit
siyosati. Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida pul mablag’lari va tashkilotlar
o’rtasida hisoblashishlar hisobining vazifalari.
101
Naqd pul, kassa muomalalarining hisobini yuritish tartibi. Bank
muassasalaridagi pul mablag’lari bo’yicha kassa, hisob-kitob, valyuta scheti va
bankdagi boshqa schetlarning hisobini tashkil qilish. Bankdagi maxsus, akkreditiv,
chek daftarlari va boshqa maxsus schetlar. Pul ekvivalenti, qo’ldagi pullar scheti.
Adabiyotlar: (1,4,5,8,10)
6-mavzu. Materiallar hisobi. (4 soat)
Materiallarning roli, tutgan o’rni va bu sohada hisobning vazifalari. Material
va xom ashyo, ularni turkumlarga ajratish, baholash. Materiallarni qabul qilishni
hujjatlashtirish, materiallarni omborda va buxgalteriyada hisobga olish.
Materiallarni sarflash hisobi, o’rtacha bahoda, FIFO, LIFO,, NIFO va boshqa
usullarda baholab sarflash hisobi. Materiallardan foydalanishni nazorat qilish.
Adabiyotlar: (4,5,8,13,14)
7-mavzu. Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar hisobi. (4 soat)
Asosiy vositalar hisobini tashkil qilishning vazifalari. Asosiy vositalarni
turkumlarga ajratish va baholash tartibi. Asosiy vositalarni qabul qilish va
hujjatlashtirish. Asosiy vositalarning sintetik hisobini tashkil qilish. Asosiy
vositalardan foydalanish hisobi. Asosiy vositalarga amortizatsiya hisoblashning
tartibi va usullari. Asosiy vositalarni ta’mirlash xarajatlarini hisobga olish va
moliyalashtirish tartibi. Asosiy vositalarni ijaraga olish va ijaraga berish hisobi.
Lizing muomalalari hisobining xususiyatlari. Asosiy vositalarni xo’jalikdan
chiqarish hisobi.
Nomoddiy aktivlar hisobining vazifalari. Nomoddiy aktivlarni baholash.
Nomoddiy aktivlarni qabul qilishni hujjatlashtirish. Nomoddiy aktivlarning
analitik va sintetik hisobini tashkil qilish. Nomoddiy aktivlarga amortizatsiya
hisoblashning tartibi va usullari. Nomoddiy aktivlarni hisobdan chiqarish tartibi.
Nomoddiy aktivlar muddati tugaganda, boshqa tashkilotlarga sotganda va
boshqalar.
Adabiyotlar: (3,5,6,8,10,13)
102
8-mavzu. Mehnat va ish haqi hisobi. (4 soat)
Mahsulot sifatini va mehnat unumdorligini oshirishda mehnat va ish haqi
hisobining vazifalari. Korxonaning shaxsiy tarkibi, uning turkumlanishi, mehnatga
haq to’lashni shakllari va turlari. Mehnat va ish haqini dastlabki xujjatlarda
rasmiylashtirish, uni umumlashtirish. Ish haqidan ushlab qolinadigan va
chegiriladigan summalar hisobi. Ijtimoiy sug’urta va ta’minot ajratmalarining
hisobi, ulardan foydalanishni hisobga olish. Mehnat ta’tili rezervlari va to’lovlari
hisobi.
Adabiyotlar: (4,5,8,10,13)
9-mavzu. Moliyaviy qo’yilmalar hisobi. (2 soat)
Bozor iqtisodiyoti sharoitida moliyaviy qo’yilmalarning roli va bu sohada
hisobning vazifalari. Uzoq muddatli moliyaviy qo’yilmalar tarkibi. Qimmatli
qog’ozlar: aktsiya, obligatsiya, zaem va boshqalar. Uzoq muddatli moliyaviy
qo’yilmalar hisobini tashkil qilish. Aktsiya, obligatsiyalarni sotib olishning o’ziga
xos xususiyatlari. Aktsiyalarni nominal va sotib olish bahosida hisobga olish
tarkibi. Aktsiyalarni sotib olish xarajatlarini moliyalashtirish. Aktsiyalarni qaytarib
sotish hisobi. Uzoq muddatli moliyaviy qo’yilmalardan olingan daromadlar hisobi.
Uzoq muddatli moliyaviy qo’yilmalarni sotib olishdan va foydalanishda moliyaviy
natijalarni oldindan va keyin aniqlash hisobi.
Adabiyotlar: (7,8,9,10,13)
10-mavzu. Boshqaruv hisobining nazariy asoslari. (2 soat)
Boshqaruv hisobi va uning mazmuni. Boshqaruv hisobining predmeti va
metodi. Boshqaruv hisobining oldiga qo’yilgan vazifalar. Boshqaruv hisobini
tashkil etishning korxonada buxgalteriya hisobini yuritish siyosatiga mos kelishi.
Boshqaruv hisobini tashkil etishning variantlari: avtonom va
integratsiyalashgan. Boshqaruv va moliyaviy hisob schetlar rejalarida xo’jalik
muomalalarini qayd etish tizimlari. Sanoat korxonalarida integratsiyalashgan
usulni qo’llash.
Adabiyotlar: (1,2,5,11,12)
11-mavzu. Xarajatlar hisobi va mahsulot (ish, xizmatlar) tannarxini
hisoblash. (6 soat)
Xarajatlar haqida tushuncha. Xarajatlarni turkumlash. Ishlab chiqarilgan
mahsulotlar bo’yicha tannarxga qo’shiladigan xarajatlarni umumlashtirish va
ularni taqsimlash.
Mahsulot tannarxini tarkibi va turlari. Jarayonli, bo’linmali, buyurtmali
tannarx hisoblash usullari. To’liq tannarx va ishlab chiqarish tannarxini hisoblash.
Bevosita xarajatlarni mahsulot (ish, xizmatlar) tannarxiga qo’shish. Bilvosita
xarajatlarni mahsulot tannarxi tarkibida hisobga olish. Xaqiqiy va normativ usullar
bo’yicha xarajatlar hisobi va tannarx hisoblash. «Standart kost» va «Direkt
kosting» usullari.
Adabiyotlar: (2,5,7,12)
12-mavzu. Byudjetlashtirish va xarajatlarni nazorat qilish. (2 soat)
Boshqaruv hisobi tizimida rejalashtirish. Ishlab chiqarish va savdo
korxonalarining Bosh byudjeti. Boshqaruv qarorlari qabul qilish. Ishlab chiqarish
103
zararsizligini tahlil etish. Sotiladigan mahsulot (tovarlar) assortimentini
rejalashtirish. Bahoni shakllantirish bo’yicha qaror qabul qilish.
Adabiyotlar: (2,5,7,8,9,11)
13-mavzu. Transfert bahoni shakllantirish. (2 soat)
Transfert bahosining turlari va shakllantirish tamoyillari: bozor narxi va
xarajatlar miqdori bo’yicha baholash, uning afzalliklari va kamchiliklari, transfert
baholarni o’rnatish uslublari. Sanoat, savdo va bank tizimida transfert bahoni
shakllantirish.
Adabiyotlar: (1,2,4,5,12)
14-mavzu. Korxonaning segmentar hisoboti. (2 soat)
Segmentar hisobotining mohiyati, ahamiyati va uni tashkil etish qoidalari.
Tashqi foydalanuvchilar uchun segmentar hisobotni tuzish qoidalari. Ichki
segmentar hisobotni tuzilishi shartlari va tamoyillari.
Segmentar hisobot tuzish bosqichlari va uning vazifalari. Javobgarlik
markazlari faoliyatini byudjetlashtirish va baholash.
Adabiyotlar: (3,5,7,8,11,13)
15-mavzu. Mahsulot, ish va xizmatlarni sotish hisobi. (4 soat)
Tayyor mahsulot haqida tushuncha, uning omborga qabul qilish tartibi,
baholash va buxgalteriyadagi sintetik hisobi.
Mahsulot sotishda marketing faoliyatining vazifalari va taqdim etadigan
ma’lumotlardan buxgalteriya hisobida foydalanish. Mahsulotni sotishda baho
o’rnatish tartibi. Mahsulot sotishning analitik hisobi.
Adabiyotlar: (1,2,4,8,10,13)
16-mavzu. Kapital, fondlar va moliyaviy natijalar hisobi. (4 soat)
Kapital, uning tarkibi. (ustav, qo’shilgan, rezerv). Kapitalning korxonada
tutgan o’rni va hisobining vazifalari. Kapitalni tashkil etish manbalari. Kapital
harakatini hisobga olish. Kelgusi davr xarajatlarini qoplash rezerv fondini tashkil
qilish va foydalanish hisobi. Moliyaviy natijalarni aniqlash hisobi. Asosiy
faoliyatdan olingan moliyaviy natijalar hisobi. Umumxo’jalik faoliyatidan olingan
moliyaviy natijalar hisobi. Soliq to’lagunga qadar foydani aniqlash hisobi. Sof
foydani aniqlash va taqsimlash hisobi. Foyda va zararlar hisobini yuritish tartibi.
Adabiyotlar: (2,4,5,8,10,13)
104
17-mavzu. Moliyaviy hisobot. (2 soat)
Moliyaviy hisobotning vazifasi, uning tarkibi, buxgalteriya balansi.
Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobot. Pul mablag’lari harakati to’g’risidagi
hisobot. Asosiy vositalar harakati to’g’risidagi hisobot. Xususiy kapital
to’g’risidagi hisobot. Moliyaviy hisobotni tuzishga tayyorgarlik ko’rish tartibi.
Moliyaviy hisobotdan foydalanuvchilar. Moliya, bank, statistika, soliq, xaridor,
buyurtmachi, hissadorlar va boshqa foydalanuvchilarni axborot bilan ta’minlash.
Moliyaviy hisobot ma’lumotlari va unga auditorlarning xulosasini zaruriyligi.
Adabiyotlar: (1,2,3,4,5,8,10,13)
Izoh: Mustaqil ta’limga tavsiya etilgan mavzular yoki kichik mavzular
kursiv bilan ajratilgan.
3. Amaliy mashg’ulotlar mavzulari.
1-mavzu. Buxgalteriya hisobi fanining predmeti va metodi. (4 soat)
Xo’jalik xisobi to’g’risida umumiy tushuncha va unga qo’yiladigan
talablar. Xo’jalik hisobining turlari, hisobda qo’llaniladigan o’lchov birliklari.
Buxgalteriya hisobining predmeti va uning muhim ob’ektlari, xo’jalik
mablag’larini turkumlash, xo’jalik mablag’larining tashkil topish manbalarini
turkumlash, *, xo’jalik jarayonlari va xo’jalik muomalalari to’g’risida tushuncha,
buxgalteriya hisobining iqtisodiyot tarmoqlari xususiyatlari va mulkchilikning
shakllariga bog’liqligi, buxgalteriya hisobining usullari va uning elementlari:
hujjatlashtirish va inventarizatsiya, baholash va kalkulyatsiya, balans va hisobot,
schyotlar tizimi va ikkiyoqlama yozuv.
Adabiyotlar: (1,2,8,10,13)
2-mavzu. Buxgalteriya balansi va hisobot. (6 soat)
Buxgalteriya balansining tuzilishi va uning mazmuni hamda axamiyati*.
Balans moddalari. Balansni o’qish tartibi. Xo’jalik muomalalari ta’sirida balansda
sodir bo’ladigan o’zgarishlar. Respublikamiz korxonalarida tuzilayotgan balanslar
bilan xorijiy davlatlarda tuzilayotgan balanslar o’rtasidagi umumiy bog’liqlik.
Hisob siyosatida balansni yoritib berish tartibi. Balansga tegishli bo’lgan
moliyaviy hisobot elementlari.
Adabiyotlar: (1,2,9,10,12)
3-mavzu. Schyotlar tizimi va ikkiyoqlama yozuv. (6 soat) Buxgalteriya
hisobining schyotlari va uning tuzilishi, ikkiyoqlama yozuv va uning asoslanishi,
schyotlarni iqtisodiy mazmuni bo’yicha turkumlanishi, schetlarning tarkibi va
tayinlanishi bo’yicha turkumlanishi, buxgalteriya hisobining schyotlar tizimi va
uning ahamiyati*. Asosiy schyotlar va tartibga soluvchi schyotlar, taqsimlovchi
schyotlar va kalkulatsion schyotlar, taqqoslovchi schyotlar, balansdan tashqari
schyotlar. Joriy schyotlar va kontrar-aktiv, kontrar-passiv schyotlar, Ketma-ket
(xronologik) va tizimli (sistemali) yozuvlar. Balans va schyotlarning o’zaro
bog’liqligi. Buxgalteriya hisobining schyotlari rejasi.
Adabiyotlar: (2,5,9,10,13)
4-mavzu. Buxgalteriya hisobini tashkil etish. (2 soat) O’zbekiston
Respublikasining «Buxgalteriya hisobi to’g’risida»gi Qonuni va uning ahamiyati*.
105
Xo’jalik sub’ektlarida buxgalteriya hisobining vazifalari va funktsiyalari.
Buxgalteriya hisobini tashkil etish asoslari, Bosh buxgalterning burchi, xuquqi va
javobgarligi, Buxgalteriya apparati, ularning tuzilishi va vazifalari. Hisob
registrlari va ularni buxgalteriya hisobidagi roli va ahamiyati*. Buxgalterning
avtomatlashtirilgan ish joyi haqida tushuncha. Buxgalteriya hisobining shakllari:
jurnal-order va memorial-order shakli. Korxonalarda hisob siyosati.
Adabiyotlar: (1,3,8,9,13)
5-mavzu. Pul mablag’lari va hisob-kitoblar hisobi. (4 soat)
O’zbekiston Respublikasida milliy valyutani qo’llab-quvvatlash va pulkredit siyosati. Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida pul mablag’lari va
tashkilotlar o’rtasida hisoblashishlar hisobining vazifalari.
Naqd pul, kassa muomalalarining hisobini yuritish tartibi. Bank
muassasalaridagi pul mablag’lari bo’yicha kassa, hisob-kitob, valyuta scheti va
bankdagi boshqa schetlarning hisobini tashkil qilish. Bankdagi maxsus, akkreditiv,
chek daftarlari va boshqa maxsus schetlar*. Pul ekvivalenti, qo’ldagi pullar scheti.
Adabiyotlar: (1,4,5,8,10)
6-mavzu. Materiallar hisobi. (4 soat)
Materiallaring roli, tutgan o’rni va bu sohada hisobning vazifalari. Material
va xom ashyo, ularni turkumlarga ajratish, baholash. Materiallarni qabul qilishni
hujjatlashtirish, materiallarni omborda va buxgalteriyada hisobga olish.
Materiallarni sarflash hisobi, o’rtacha bahoda, FIFO, LIFO,, NIFO va boshqa
usullarda baholab sarflash hisobi*. Materiallardan foydalanishni nazorat qilish.
Adabiyotlar: (4,5,8,13,14)
7-mavzu. Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar hisobi. (4 soat)
Asosiy vositalar hisobini tashkil qilishning vazifalari. Asosiy vositalarni
turkumlarga ajratish va baholash tartibi. Asosiy vositalarni qabul qilish va
hujjatlashtirish. Asosiy vositalarning sintetik hisobini tashkil qilish. Asosiy
vositalardan foydalanish hisobi. Asosiy vositalarga amortizatsiya hisoblashning
tartibi va usullari*. Asosiy vositalarni ta’mirlash xarajatlarini hisobga olish va
moliyalashtirish tartibi. Asosiy vositalarni ijaraga olish va ijaraga berish hisobi.
Lizing muomalalari hisobining xususiyatlari. Asosiy vositalarni xo’jalikdan
chiqarish hisobi.
Nomoddiy aktivlar hisobining vazifalari. Nomoddiy aktivlarni baholash.
Nomoddiy aktivlarni qabul qilishni hujjatlashtirish. Nomoddiy aktivlarning analitik
va sintetik hisobini tashkil qilish*. Nomoddiy aktivlarga amortizatsiya
hisoblashning tartibi va usullari. Nomoddiy aktivlarni hisobdan chiqarish tartibi.
Nomoddiy aktivlar muddati tugaganda, boshqa tashkilotlarga sotganda va
boshqalar.
Adabiyotlar: (3,5,6,8,10,13)
8-mavzu. Mehnat va ish haqi hisobi. (4 soat)
Mahsulot sifatini va mehnat unumdorligini oshirishda mehnat va ish haqi
hisobining vazifalari. Korxonaning shaxsiy tarkibi, uning turkumlanishi, mehnatga
haq to’lashni shakllari va turlari. Mehnat va ish haqini dastlabki xujjatlarda
rasmiylashtirish, uni umumlashtirish. Ish haqidan ushlab qolinadigan va
106
chegiriladigan summalar hisobi. Ijtimoiy sug’urta va ta’minot ajratmalarining
hisobi, ulardan foydalanishni hisobga olish. Mehnat ta’tili rezervlari va to’lovlari
hisobi*.
Adabiyotlar: (4,5,8,10,13)
9-mavzu. Moliyaviy qo’yilmalar hisobi. (4 soat)
Bozor iqtisodiyoti sharoitida moliyaviy qo’yilmalarning roli va bu sohada
hisobning vazifalari. Uzoq muddatli moliyaviy qo’yilmalar tarkibi. Qimmatli
qog’ozlar: aktsiya, obligatsiya, zaem va boshqalar. Uzoq muddatli moliyaviy
qo’yilmalar hisobini tashkil qilish. Aktsiya, obligatsiyalarni sotib olishning o’ziga
xos xususiyatlari. Aktsiyalarni nominal va sotib olish bahosida hisobga olish
tarkibi. Aktsiyalarni sotib olish xarajatlarini moliyalashtirish*. Aktsiyalarni
qaytarib sotish hisobi. Uzoq muddatli moliyaviy qo’yilmalardan olingan
daromadlar hisobi. Uzoq muddatli moliyaviy qo’yilmalarni sotib olishdan va
foydalanishda moliyaviy natijalarni oldindan va keyin aniqlash hisobi.
Adabiyotlar: (7,8,9,10,13)
10-mavzu. Boshqaruv hisobining nazariy asoslari. (2 soat)
Boshqaruv hisobi va uning mazmuni. Boshqaruv hisobining predmeti va
metodi. Boshqaruv hisobining oldiga qo’yilgan vazifalar. Boshqaruv hisobini
tashkil etishning korxonada buxgalteriya hisobini yuritish siyosatiga mos kelishi.
Boshqaruv hisobini tashkil etishning variantlari: avtonom va
integratsiyalashgan*. Boshqaruv va moliyaviy hisob schetlar rejalarida xo’jalik
muomalalarini qayd etish tizimlari. Sanoat korxonalarida integratsiyalashgan
usulni qo’llash.
Adabiyotlar: (1,2,5,11,12)
11-mavzu. Xarajatlar hisobi va mahsulot (ish, xizmatlar) tannarxini
hisoblash. (6 soat)
Xarajatlar haqida tushuncha. Xarajatlarni turkumlash. Ishlab chiqarilgan
mahsulotlar bo’yicha tannarxga qo’shiladigan xarajatlarni umumlashtirish va ularni
taqsimlash.
Mahsulot tannarxini tarkibi va turlari*. Jarayonli, bo’linmali, buyurtmali
tannarx hisoblash usullari. To’liq tannarx va ishlab chiqarish tannarxini hisoblash.
Bevosita xarajatlarni mahsulot (ish, xizmatlar) tannarxiga qo’shish. Bilvosita
xarajatlarni mahsulot tannarxi tarkibida hisobga olish*. Xaqiqiy va normativ
usullar bo’yicha xarajatlar hisobi va tannarx hisoblash. «Standart kost» va «Direkt
kosting» usullari.
Adabiyotlar: (2,5,7,12)
12-mavzu. Byudjetlashtirish va xarajatlarni nazorat qilish. (4 soat)
Boshqaruv hisobi tizimida rejalashtirish. Ishlab chiqarish va savdo
korxonalarining Bosh byudjeti. Boshqaruv qarorlari qabul qilish. Ishlab chiqarish
zararsizligini tahlil etish* Sotiladigan mahsulot (tovarlar) assortimentini
rejalashtirish. Bahoni shakllantirish bo’yicha qaror qabul qilish.
Adabiyotlar: (2,5,7,8,9,11)
107
13-mavzu. Transfert bahoni shakllantirish. (4 soat)
Transfert bahosining turlari va shakllantirish tamoyillari: bozor narxi va
xarajatlar miqdori bo’yicha baholash, uning afzalliklari va kamchiliklari, transfert
baholarni o’rnatish uslublari*. Sanoat, savdo va bank tizimida transfert bahoni
shakllantirish.
Adabiyotlar: (1,2,4,5,12)
14-mavzu. Korxonaning segmentar hisoboti. (4 soat)
Segmentar hisobotning mohiyati, ahamiyati va uni tashkil etish qoidalari.
Tashqi foydalanuvchilar uchun segmentar hisobotni tuzish qoidalari. Ichki
segmentar hisobotni tuzilishi shartlari va tamoyillari*.
Segmentar hisobot tuzish bosqichlari va uning vazifalari. Javobgarlik
markazlari faoliyatini byudjetlashtirish va baholash.
Adabiyotlar: (3,5,7,8,11,13)
15-mavzu. Mahsulot, ish va xizmatlarni sotish hisobi. (4 soat)
Tayyor mahsulot haqida tushuncha, uning omborga qabul qilish tartibi,
baholash va buxgalteriyadagi sintetik hisobi*.
Mahsulot sotishda marketing faoliyatining vazifalari va taqdim etadigan
ma’lumotlardan buxgalteriya hisobida foydalanish. Mahsulotni sotishda baho
o’rnatish tartibi. Mahsulot sotishning analitik hisobi.
Adabiyotlar: (1,2,4,8,10,13)
16-mavzu. Kapital, fondlar va moliyaviy natijalar hisobi. (6 soat)
Kapital, uning tarkibi. (ustav, qo’shilgan, rezerv). Kapitalning korxonada
tutgan o’rni va hisobining vazifalari. Kapitalni tashkil etish manbalari. Kapital
harakatini hisobga olish. Kelgusi davr xarajatlarini qoplash rezerv fondini tashkil
qilish va foydalanish hisobi*. Moliyaviy natijalarni aniqlash hisobi. Asosiy
faoliyatdan olingan moliyaviy natijalar hisobi. Umumxo’jalik faoliyatidan olingan
moliyaviy natijalar hisobi. Soliq to’lagunga qadar foydani aniqlash hisobi. Sof
foydani aniqlash va taqsimlash hisobi. Foyda va zararlar hisobini yuritish tartibi.
Adabiyotlar: (2,4,5,8,10,13)
17-mavzu. Moliyaviy hisobot. (4 soat)
Moliyaviy hisobotning vazifasi, uning tarkibi, buxgalteriya balansi.
Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobot. Pul mablag’lari harakati to’g’risidagi
hisobot. Asosiy vositalar harakati to’g’risidagi hisobot. Xususiy kapital
to’g’risidagi hisobot. Moliyaviy hisobotni tuzishga tayyorgarlik ko’rish tartibi.
Moliyaviy hisobotdan foydalanuvchilar. Moliya, bank, statistika, soliq, xaridor,
buyurtmachi, hissadorlar va boshqa foydalanuvchilarni axborot bilan ta’minlash.
Moliyaviy hisobot ma’lumotlari va unga auditorlarning xulosasini zaruriyligi*.
Adabiyotlar: (1,2,3,4,5,8,10,13)
Izoh: Majburiy mavzudagi mashg’ulotlar yulduzcha bilan ajratilgan.
108
4. Tavsiya etilayotgan mavzular bo’yicha ko’rgazma-namoyish
materiallari, o’quv filmlari va boshqa didaktik materiallar ro’yhati.
“Moliyaviy va boshqaruv hisobi” fanini o’rganuvchi talabalar auditoriyada
olgan nazariy bilimlarini mustahkamlash uchun mustaqil ta’lim tizimiga asoslanib,
kafedra o’qituvchilari rahbarligida, o’quv rejasiga muvofiq mustaqil ta’lim oladi.
Mustaqil ta’lim mavzulari va topshiriqlari quyidagilardan iborat: O’zbekiston
Respublikasida xalqaro buxgalteriya hisobi standartlariga o’tish muammolari;
O’zbekiston Respublikasi buxgalteriya hisobining milliy standartlari; Asosiy
vositalar hisobi; Kapital qo’yilmalar hisobining xususiyati; Lizing muomalalari
hisobi; Materiallar hisobi; Bozor iqtisodiyoti sharoitida mehnat va ish haqi hisobini
tashkil qilish; Mehnat va ish haqi hisobini avtomatlashtirish; To’g’ri va egri
xarajatlar hisobi; Hissadorlar bilan hisoblashishlar.
Moliyaviy va boshqaruv hisobi fanini o’rganishda talabalar amaliy yordam
tariqasida moliyaviy hisob bo’yicha qo’llaniladigan turli hil shakl, chizmalar,
slaydalar bilan ta’minlanadi. Unda: Asosiy vositalarga amortizatsiya hisoblash
usullari; Asosiy vositalarni baholash; Materiallarni o’rtacha tannarx, FIFO va
LIFO usullarida baholash tartibi; Mehnatga haq to’lash va uni hisobga olish;
Mehnat haqidan daromad solig’ini hisoblash va uni to’lash tartibi; Nomoddiy
aktivlarni dastlabki xujjatlarda aks ettirish tartibi. Investitsiyalarni baholash va
ularni hisobga olish; Kapital qo’yilmalarni hisobga olish; Ustav kapitalini
shakllantirish; Fondlarni tashkil etish; Moliyaviy natijalarni aniqlash; Moliyaviy
hisobotlarni tuzish tartiblarini o’rganishi mumkin.
Talabalar moliyaviy va boshqaruv hisobi fanini o’rganishda axborot
vositalaridan ya’ni internet tizimidan ham keng foydalanadi. Unda quyidagi sayd
va elektron pochtalardan;
18. http://www.apb.org.uk (Auditing Practices Board)
19. http://www.nao.gov.uk (UK National Audit Office)
20. http://www.iia.org.uk (The Institute of Internal Auditors-United Kingdom)
21. http://www.iasc.org.uk (International Accounting Standards Committee)
22. http://www.aicpa.org/index.htm(American Institute of Certified Public
Accountants)
23. sismoilov.rambler.ru
24. www. uza. us.apb. (O’MA turli sohalarga doir kundalik yangiliklari)
25. www.uzperort. com (Kundalik biznes yangiliklari)
26. www.referat. uz (Referatlar to’plami) foydalanishi mumkin.
Shuningdek, respublikadagi chop etilgan gazeta va jurnallardan
mutaxassisligiga tegishli materiallarni oladi.
Talabalarga O’zbekiston Respublikasi auditorlar palatasi, Buxgalterlar va
Auditorlar milliy assosiatsiyasi, Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universiteti va
Toshkent Moliya Institutida tayyorlangan o’quv filmlar, didaktik materiallar va
multimedik ilovalardan foydalanish tavsiya etiladi.
109
5. O’zlashtirish nazorati.
Ushbu fan bo’yicha o’quv rejasida jami 207 soat dars o’tish rejalashtirilgan
bo’lib, shundan 54 soat ma’ruza, 72 soat amaliy darslar hamda 81 soat mustaqil
ta’lim. Talabalarni fan bo’yicha o’zlashtirishlarini baholash semestr davomida
muntazam ravishda olib boriladi va quyidagi turlar orqali amalga oshiriladi; joriy
baholash, oraliq baholash va yakuniy baholash. Joriy va oraliq baholash turiga
ajratilgan ballar miqdori o’quv rejasida fanga ajratilgan soatning 85 %, yakuniy
baholashga esa 15 % miqdorda belgilanadi. «Moliyaviy va boshqaruv hisobi»
fanidan talaba to’plashi mumkin bo’lgan maksimal ball 100 ga teng bo’lib,
shundan joriy baholashga 43 ball, oraliq baholashga 42 ball va yakuniy baholashga
esa 15 ball ajratiladi. Joriy va oraliq baholash turlariga belgilangan ballar quyidagi
holatlarda qo’yiladi;
-
talabaning o’quv jarayonidagi davomati va faolligi;
amaliy (seminar) mashg’ulotlarga tayyorgarlik darajasi:
fan bo’yicha asosiy manbalarni konspektlashtirish;
dolzarb mavzular bo’yicha referatlar yozish;
mustaqil ta’lim uchun berilgan nazorat ishlarini bajarish;
fan bo’yicha ko’rgazmali qurollarni tayyorlash.
Tayanch tushunchalariga asoslangan «g’zma ish» usulini o’tkazish tartibi «Reyting
tizimini yakuniy baholash bosqichida «g’zma ish» usulini tadbiq etish bo’yicha
Namunaviy Nizom» bilan belgilanadi.
110
6. Adabiyotlar.
1. Asosiy adabiyotlar.
1. O’zbekiston Respublikasining «Buxgalteriya hisobi to’g’risida»gi
Qonuni. -T.: «Xalq so’zi» gazetasi, 1996.
2. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 1999 yil 5 fevraldagi
54-sonli Qarori «Mahsulotlar (ish, xizmatlar) tannarxiga kiritiladigan mahsulotlar
(ish, xizmatlar) ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy
natijalarni shakllantirish tarkibi to’g’risidagi Nizom. T., «O’zbekiston Respublikasi
Moliyaviy qonunlari» oylik nashr 1999.
3. O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligining 1997 yil 15 yanvar 5-son
buyrug’i (1997 yillik va yarim yillik hisoboti to’ldirish to’g’risida). -T.:
«O’zbekiston Respublikasi Moliyaviy qonunlari» oylik nashr 1997.
4. Bobojonov O.U. Moliyaviy hisob. -T.: »Mehnat», 1999.
5. Moliyaviy hisob. KARANA korporatsiyasi, T., 2000.
6. Rizaqulov A.A. Uzoq muddatli aktivlar hisobi. -T.: «Fan», 1998
7. Rizaqulov A.A., Ibrohimov A.K., Hasanov B.A., Usanov A.U.,
Mamatov Z.T. Buxgalteriya hisobining xalqaro standartlari. I-III tom. TMI va IUT,
1994.
8. Sotivoldiev. A., Itkin Yu. Zamonaviy buxgalteriya hisobi. (Yangi
schyotlar rejasi asosida), PBvaAA-2002 , 1-2tom.
9. G’ulomova F. Buxgalteriya hisobidan mustaqil o’rganish uchun
qo’llanma. -T. “Mehnat” 2004 .
10. O’zbekiston Respublikasi Moliyaviy qonunlari to’plamlari. 2000-2004 .
11. Paliy V.F. Upravlencheskiy uchet – M.:Soyuzaudit. 1997.
12. Xonrgren Ch.T. Foster Dj. Buxgalterskiy uchet: upravlencheskiy aspekt
– M.: Finansi i statistika. 1995.
13. Bobojonov O.,Xasanov B. Finansoviy uchet. –izd. TGEU,2001
14. Paliy V.F., Paliy V.V. Finansoviy uchet., -M.: FBK,2001
15. Karimov A. va boshqalar. Buxgalteriya hisobi. –T.: Sharq. 2005 y.
2. Qo’shimcha adabiyotlar.
1. O’zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi. T., O’zbekiston
Respublikasi Moliyaviy qonunlari to’plamlari, 1997 .
2. Ibragimov A., Karimov A. Xorij sarmoyalari buxgalteriya hisobi, T.:
O’zbekiston, 1999 .
3. Vaxrushina M.A. Buxgalterskiy upravlencheskiy uchet. Uchebnik
dlya Vuzov. 2-e izd., - M.: IKF Omega-L; Vissh. shk., 2002. - 528 str.
4. Frenk Vud. Buxgalterskiy uchet dlya predprinimateley. M.: O.O.O
Askeri, 1996.
5. G’ulomova F. Samouchitel po buxgalterskomu uchetu. T.: «Mir
ekonomiki i prava», 2000.-352.
6. Pankov D. Buxgalterskiy uchet i analiz v zarubejnix stranax. Mn:
«Ekoperespektiva», 1998-238s.
7. Nikolaeva O. Mejdunarodnie standarti finansovoy otchetnosti: M.:
URSS, 2001 -264s.
111
8.Chaya V., Chaya G. Mejdunarodnie standarti finansovoy otchetnosti,
GUP IPK «Ulyanovskiy Dom pechati» 2000 .
9.Fremgen F.M. Accounting for managerial Analysis: Third Edition.
Richard D. Irwing Inc., Homewood, Illions,1996.
10. Kenneth M. Morris & Allan M. Siegel. Guide to understanding money
& investing. 2000 by lightbulb, press, Inc.
11. Securities Regulation in the United States of America. Washington2000.
112
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
Toshkent moliya instituti
O’quv-uslubiy boshqarma tomonidan
ro’yxatga olindi
№_______________
« ___» __________2006 y.
«Tasdiqlandi»
Rektor A. Vaxobov
« ___» __________2006 y.
«BYuDJET HISOBI VA HISOBOTI»
fanidan ishchi o’quv
DASTURI
Oliy ta’limning 340000-«Biznes va boshqaruv»
bilim va ta’lim sohalari:
5340600 – «Moliya»
5340800 – «Soliqlar va soliqqa tortish»
5340900-“Buxgalteriya hisobi va audit”
bakalavriat yo’nalishlari uchun
113
«Byudjet hisobi va hisoboti»
fanidan ishchi o’quv dasturi
Ishchi o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim
vazirligi tomonidan 2002 yil 28 fevralda tasdiqlangan “Biznes va boshqaruv”
yo’nalishlari Davlat ta’lim standartlari talablariga mos ravishda ishlab chiqilgan.
Dastur institutda tayyorlanadigan 5340900-“Buxgalteriya hisobi va audit”
bakalavriat yo’nalishi uchun mo’ljallangan.
Dastur «Buxgalteriya hisobi» kafedrasining 30 iyun 2006 yil 14-sonli majlis
yig’ilishida muhokama qilinib, foydalanishga tavsiya etilgan.
«Buxgalteriya hisobi»
kafedrasi mudiri B.K. Xamdamov
Mazkur ishchi o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta
maxsus ta’lim vazirligining Institut qoshidagi Oliy o’quv yurtlararo ilmiy-uslubiy
Kengashida muhokama etilgan hamda nashrga tavsiya qilingan.
(mazkur kengashning 2006 yil 19 avgustdagi 9-sonli qarori bilan tasdiqlangan)
Kengash raisi A. Vahobov
Tuzuvchilar:
Taqrizchilar:
i.f.n., dots. Rizaev N.K.
k.o’q. Muxammedova M.
i.f.n.,prof. Vohidov S.V.
i.f.n.,k.o’q. Maxmudov A.N
114
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
115
Mustaqil
ta’lim
3.
Byudjet
kreditlari
(assignatsiyalar)
moliyalashtirish va xarajatlar hisobi
Byudjet
muassasalarida
buxgalteriya
hisobi va hisobotini tashkil qilish va uning
vazifalari
Byudjet muassasalarida kassa ijrosi hisobi
Davlat byudjeti daromadlari va pul
mablag’larining hisobi
Byudjetlar
o’rtasida
hisoblashishlar,
byudjet ssudalari, fondlar va byudjet ijrosi
bo’yicha natijalar hisobi
Asosiy vositalar, materiallar hisobi
Hisoblashishlarning buxgalteriya hisobi,
iventarizatsiya va schyotlarni yil oxirda
yopish
Qishloq
byudjeti
ijrosi hisobining
xususiyatlari
O’zbekiston
Respublikasi
davlat
byudjetining va byudjet muassasalarining
smeta xarajatlari ijrosi to’g’risidagi
hisobot
Jami
Amaliy
mashg’ulot
2.
FAN MAVZULARINING NOMI
Ma’ruza
№
Jami
soatlar
1. «BYuDJET HISOBI VA HISOBOTI» fanidan o’tiladigan
mavzular va ular bo’yicha mashg’ulot soatlari hajmining taqsimoti.
6
2
2
2
2
2
2
6
2
2
2
6
8
2
2
2
4
2
2
10
2
4
4
8
8
2
2
4
4
2
2
6
2
2
2
10
2
4
4
75
20
30
25
2. Ma’ruza mashg’ulotlari mavzulari.(20 soat)
1-mavzu. Byudjet hisobi, uning predmeti va metodi. (2 soat)
Byudjet hisobi va hisoboti kursi yagona xalq xo’jaligi hisobining tarkibiy qismi
sifatida. Byudjet hisobining predmeti va metodi. Bozor iqtisodiyotiga o’tishda
buxgalteriya hisobi ob’ektlarining iqtisodiy mazmuni. Buxgalteriya hisobining
byudjet ijrosi sohasidagi roli va vazifalari.
Byudjet hisobi va hisoboti. Davlat byudjeti buxgalteriya hisobidir. Byudjet
hisobining boshqa maxsus fanlar bilan va aloqasi byudjet hisobi va hisoboti
kursning tashkiliy va metodik jihati takomillashtirish istiqbollari.
Adabiyotlar:(1,2,6,5,4)
2-mavzu. Byudjet kreditlari (assignatsiyalar) moliyalashtirish va
xarajatlar hisobi. (2 soat)
Byudjet kreditlari (assignatsiyalar) haqida tushuncha. Kredit taqsimlovchilar,
ularning huquqlari va burchlari. Byudjetlar moliyalashtirish usullari: ochilgan
kreditlar, kredit taqsimlovchilarning joriy hisoblariga pul mablag’larini ko’chirish.
Respublika Markaziy banki va boshqa banklar orqali davlat byudjeti
mablag’larini ochilgan kreditlar usuli bilan xarajatga chiqarish tartibi. Ochilgan
kreditlar bo’yicha muomalalarni amalga oshirish uchun tayinlangan hujjatlar.
Ochilgan kreditlarning buxgalterlik hisobi.
Mahalliy moliya organlari tomonidan ularning qaramog’idan kredit
taqsimlovchilarning joriy hisoblariga mahalliy moliya organlari tomonidan
o’tkazib berilgan pul mablag’larining hisobi.
Mahalliy moliya organlari tomonidan kapital qo’yilmalarni va investitsiyalarni
moliyalashtirish uchun bank muassasalariga pul o’tkazish tartibi. O’zbekiston
Respublikasi Davlat byudjeti xarajatlarining hisobi. Prezidentimiz farmonlari,
O’zbekiston Respublikasi Oliy majlisi va hukumatimiz qarorlaridan kelib
chiqadigan byudjet xarajatlari hisobining vazifalari.
Bosh kredit taqsimlovchilar tomonidan qilingan xarajatlarning hisobi. Bank
muassasalari orqali davlat byudjetidan moliyalashtiriladigan kapital qo’yilmalar va
boshqa tadbirlar uchun qilingan xarajatlarning hisobi.
Bevosita moliya organlari tomonidan amalga oshirilgan byudjetning kassa
xarajatlarini hisobga olish.
Kreditlar (assignatsiyalar) pul mablag’lari va byudjet xarajatlarining kassa
ijrosini analitik hisobi.
Adabyotlar:(2,5,1,3,4,8)
3-mavzu. Byudjet muassasalarida buxgalteriya hisobini tashkil qilish va
uning vazifalari.(2 soat)
Respublika byudjeti qaramog’idagi byudjet muassasalarida kreditlarni hujjatli
rasmiylashtirish va hisobga olish.
Kredit taqsimlovchi bosh muassasaning va unga qarashli bo’lgan
tashkilotlarning balansidagi ochilgan hisoblari kreditlarning hisob – kitoblari.
116
Ochilgan kreditlarning analitik hisob – kitoblari. Respublika va mahalliy byudjetga
qarashli bo’lgan muassasalarda pul mablag’lari va (assignatsiyalar) hisobini tashkil
qilish. Markazlashgan buxgalteriyalarda pul mablag’lari, byudjet kreditlarini
hisobini tashkil qilish. Kassadagi va haqiqatda sarflangan mablag’larning hisobi.
Muassasalar va ularni asrash bilan haqiqiy xarajatlar va ularning hisobi uchun
qo’llaniladigan hisoblar. Haqiqiy xarajatlarning analitik hisobi. Bosh va quyi kredit
taqsimlovchilar. Pul mablag’lari hisobining banklardagi joriy hisoblari. Kassa
muomalalarining hisobini tashkil qilish. Kassa muomalalarini olib borish.
to’g’risidagi Nizom. Kassa muomalalarini hujjatlashtirish. Kassani taftish qilish.
Kassa xarajatlari hisobi bo’yicha qo’llaniladigan hisoblar. Boshqa pul
mablag’larining analitik hisobi va ularga tavsif berish. Mustaqil ish yurituvchi
markazlashtirilgan buxgalteriyada va muassasalarda kassa xarajatlarining analitik
hisobi va hisobni saqlash bilan bog’liq bo’lgan haqiqiy xarajatlar.
Adabiyotlar:(3,4,5,6,8,9)
4-mavzu. O’zbekiston Respublikasida davlat byudjeti kassa ijrosining
bank muassasalaridagi hisobi. (2 soat)
Prezidentimiz farmonlaridan, Oliy majlis va Vazirlar mahkamasi qarorlari
asosida davlat byudjeti kassa ijrosining hisobini tashkil etish va uning vazifalari.
Davlat byudjeti kassa ijrosining bank muassasalaridagi hisobini yuritishda
qo’llaniladigan balans hisoblar. Byudjet kreditlarini hisobga olish uchun
qo’llaniladigan balansdan tashqari hisoblar. Daromadlarni qabul qilish va hisobga
olish bo’yicha muomalalar. Byudjet daromadlari bo’yicha hujjatlarni
rasmiylashtirish tartibi. Byudjetlar o’rtasida daromadlarni taqsimlash va hisobga
olish tartibi. Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va mahalliy byudjetlar
o’rtasida daromadlarni taqsimlash. Respublika byudjeti, viloyatlar va mahalliy
byudjetlar xarajatlari hisobi. Mahalliy byudjet mablag’larining hisobi. Kreditlar va
kassa xarajatlarining analitik hisobi. Byudjetdan tashqari mablag’lar bo’yicha
muomalalar hisobi depozit summalar hisobi. O’zbekiston Respublikasi markaziy
Bankining davlat byudjeti kassa ijrosi bo’yicha hisoboti. Hisobotning turlari uning
mazmuni davriyligi va ahamiyati. Bank muassasalarida kapital qo’yilmalar va
boshqa tadbirlar bo’yicha muomalalar hisobi. Kapital qo’yilmalarni
moliyalashtirish bo’yicha banklarda tuziladigan hisobot.
Adabiyotlar:(6,2,3,4,1,7)
5-mavzu. Davlat byudjeti daromadlari va pul mablag’larining hisobi. (2
soat)
Pul mablag’lari va byudjet daromadlarini hisobga olishda buxgalteriya
hisobining vazifalari.
Respublika byudjeti, Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar hamda mahalliy
byudjet pul mablag’larini hisobga olish uchun tayinlangan hisoblar. Yo’ldagi pul
mablag’lar. Pul mablag’larining analitik hisobi. Maqsadli moliyalashtirishga
yo’naltirilgan pul mablag’laridan foydalanish.
O’zbekiston Respublikasida Davlat byudjeti daromadlarining hisobi. Korxona
va tashkilotlar bilan byudjetli to’lovlar bo’yicha hisoblashishlarning buxgalteriya
117
hisobi. Alohida byudjetlar o’rtasida byudjet daromadlarini taqsimlash. Noaniq
tushumlar va ularni hisobga olish. Daromadlarning analitik hisobi
Adabiyotlar:(1,2,3,5,7,9)
6-mavzu. Byudjetlar o’rtasida hisoblashishlar, byudjet ssudalari, fondlar
va byudjet ijrosi bo’yicha natijalar hisobi. (2 soat)
Byudjet tuzish va tasdiqlash jarayonida byudjetlar o’rtasida sodir bo’ladigan
hisoblashishlarning hisobi.
Berilgan va olingan mablag’lar bo’yicha davlat byudjeti ijrosi davrida yuzaga
keladigan o’zaro hisoblashishlarning hisobi.Berilgan va olingan mablag’lar
bo’yicha hamda o’zaro hisoblashishlar hisobi uchun tayinlangan hisoblar.
Byudjetning qisqa muddatli ssudalarini olish va qaytarilishining sintetik va analitik
hisobi. Maqsadli byudjet rezervini tashkil qilish, undan foydalanish va uni hisobga
olish tarkibi. Maqsadli fondlar va mablag’lar tashkil qilish va ulardan foydalanish
tarkibi. Bu mablag’lar va fondlar analitik va sintetik hisobini yuritish. Davlat
byudjeti ijrosi natijalarini aniqlash. Davlat byudjeti ijrosi bo’yicha hisob yuritish
va hisobot tuzishda muhim vazifadir.
Yil oxirida byudjetning ijrosi bo’yicha joriy hisob raqamlarini yopish. Byudjet
ijrosi natijalarini aks ettirish uchun mo’ljallangan hisoblar.
Yil yakunida hisoblarni yopish bo’yicha qilinadigan buxgalteriya yozuvlar va
ularni hisob registrlarida aks ettirish. Byudjet bo’yicha yakuniy balans tuzish.
Adabiyotlar:(1,3,4,5,7,8,9,10)
7-mavzu. Asosiy vositalar va materiallar hisobi. (2 soat)
O’zbekiston Respublikasining «Buxgalteriya hisobi to’g’risida»gi (1996 yil 30
avgust) Qonuni va 5 – BXMS dan kelib chiqadigan asosiy vositalar va materiallar
hisobi oldida turgan vazifalar. Byudjet muassasalarida asosiy vositalarning
xususiyatlari. Asosiy vositalarning analitik hisobi. Asosiy vositalarning eskirish
hisobi. Byudjet muassasalarida material qiymatliklarning tarkibi, tayinlanishi va
hisobining vazifalari. Material qiymatliklarni qabul qilish, berish va xarajatga
chiqarish bo’yicha rasmiylashtiriladigan hujjatlar. Material qiymatliklarini hisobga
oluvchi hisoblar. Hisob va hisobot jarayonida qo’llaniladigan analitik hisob
registrlari va ularni EHM larda qayta ishlash.
Adabiyotlar:(1,2,3,4,6,8,11)
8-mavzu. Hisoblashishlarning buxgalteriya hisobi, inventarizatsiya va
schyotlarni yil oxirida yopish, byudjetdan tashqari tushumlar hisobi. (2 soat)
Byudjet tashkilotlarida mehnat va ish haqining vazifalari. Mehnat va ish haqini
hisoblashda qo’llaniladigan dastlabki axborotlar. Ishchi va xizmatchilar bilan ish
haqi bo’yicha hisoblashishlarning buxgalteriya hisobi. Mehnat va ish haqi hisobi.
Ish haqi fondi va uni ishlatilishini nazorati. Aspirantlar, tinglovchilar va
o’quvchilar stipendiyalari bo’yicha hisoblashishlarning hisobi. Har xil debitor va
kreditorlar bilan hisoblashishlarning hisobi. Deponentlar bilan hisob – kitoblarning
118
maxsus to’lovlarni turlari bo’yicha hisoblashishlarning hisobi. Maktab yoshigacha
bo’lgan muassasalar hisobining xususiyatlari. Ijtimoiy sug’urta bo’yicha
hisoblashlarning hisobi. Ijtimoiy sug’urta organlari bilan hisoblashishlar tartibi.
Hisobdor shaxslar bilan hisoblashishlar hisobi. Maxsus mablag’lar,
topshiriqnomalar bo’yicha narx va depozit summalari byudjetdan tashqari
mablag’larning hisobi. Byudjet tashkilotlari qoshidagi ishlab chiqarish
ustaxonalari, o’quv tajriba xo’jaliklari va yordamchi qishloq xo’jaliklarida ustavga
tegishli bo’lmagan muomalalar hisobi.
Adabiyotlar:(1,2,3,5,7,9,11,12)
9-mavzu. Qishloq byudjeti ijrosi hisobining xususiyatlari. (2 soat)
Qishloq, posyolka va shahar byudjeti ijrosi buxgalteriya hisobini tashkil qilish.
Qishloq, posyolka va shahar kengashlarida byudjet ijrosining markazlashgan
hisobi. Joriy schyotlar hisoblari rejasi. Uning nizomi va markaziy buxgalteriyada
qo’llanilishi. Pul mablag’lari hisobi, moliyalashtirish va kassa muomalalari. Naqd
pullarni kassaga kirim qilish tartibi va ularni hujjatlarda rasmiylashtirish. Qishloq
byudjeti va muassasa xarajatlar sistemasini ijrosi bo’yicha xarajatlar, daromadlar
hisobi va boshqa muomalalar. Maxsus mablag’lar bo’yicha hisob muomalalari.
Qabul qilish tartibi, xarajatlar va o’z mablag’lari hisobiga qoplanadigan mablag’lar
hisobi. Byudjet bo’yicha hisobot va o’z -o’zini qoplash mablag’lari. boshlang’ich
va yillik hisobotni tuzish, tasdiqlash va taqdim qilish tartibi.
Adabiyotlar:(1,2,3,5,6,7,10,11)
10-mavzu. O’zbekiston Respublikasi davlat byudjetining va byudjet
muassasalarining smeta xarajatlari ijrosi to’g’risidagi hisobot. (2 soat)
O’zbekiston Respublikasi davlat byudjetining ijrosi bo’yicha hisobotning
vazifalari va ahamiyati. O’zbekiston Respublikasi va hukumatimiz qarorlariga
muvofiq hisobotning rolini oshirish tadbirlari. Davlat byudjeti ijrosi haqida moliya
organlarida tuziladigan hisobot. Hisobotlarning mazmuni, tuzish, davriy va yillik
hisobotni taqdim qilish tartibi. Byudjet ijrosi haqida tuzilgan yillik hisobotlarni
ko’rib chiqish va tasdiqlash tartibi.
Adabiyotlar:(1,2,3,4,6,7,10,11,12)
3. Amaliy mashg’ulotlar mavzulari.
1-mavzu. Byudjet hisobi, uning predmeti va metodi. (2 soat)
Byudjet hisobi va hisoboti kursi yagona xalq xo’jaligi hisobining tarkibiy qismi
sifatida. Byudjet hisobining predmeti va metodi. Bozor iqtisodiyotiga o’tishda
buxgalteriya hisobi ob’ektlarining iqtisodiy mazmuni. Buxgalteriya hisobining
byudjet ijrosi sohasidagi roli va vazifalari.
Byudjet hisobi va hisoboti*. Davlat byudjeti buxgalteriya hisobidir.
Byudjet hisobining boshqa maxsus fanlar bilan va aloqasi byudjet hisobi va
hisoboti kursning tashkiliy va metodik jihati takomillashtirish istiqbollari.
Adabiyotlar:(1,2,6,5,4)
119
2-mavzu. Byudjet kreditlari (assignatsiyalar) moliyalashtirish va
xarajatlar hisobi. (2 soat)
Byudjet kreditlari (assignatsiyalar) haqida tushuncha. Kredit taqsimlovchilar,
ularning huquqlari va burchlari. Byudjetlar moliyalashtirish usullari: ochilgan
kreditlar, kredit taqsimlovchilarning joriy hisoblariga pul mablag’larini ko’chirish.
Respublika Markaziy banki va boshqa banklar orqali davlat byudjeti
mablag’larini ochilgan kreditlar usuli bilan xarajatga chiqarish tartibi. Ochilgan
kreditlar bo’yicha muomalalarni amalga oshirish uchun tayinlangan hujjatlar.
Ochilgan kreditlarning buxgalterlik hisobi*.
Mahalliy moliya organlari tomonidan ularning qaramog’idan kredit
taqsimlovchilarning joriy hisoblariga mahalliy moliya organlari tomonidan
o’tkazib berilgan pul mablag’larining hisobi.
Mahalliy moliya organlari tomonidan kapital qo’yilmalarni va investitsiyalarni
moliyalashtirish uchun bank muassasalariga pul o’tkazish tartibi. O’zbekiston
Respublikasi Davlat byudjeti xarajatlarining hisobi. Prezidentimiz farmonlari,
O’zbekiston Respublikasi Oliy majlisi va hukumatimiz qarorlaridan kelib
chiqadigan byudjet xarajatlari hisobining vazifalari.
Bosh kredit taqsimlovchilar tomonidan qilingan xarajatlarning hisobi*.
Bank muassasalari orqali davlat byudjetidan moliyalashtiriladigan kapital
qo’yilmalar va boshqa tadbirlar uchun qilingan xarajatlarning hisobi.
Bevosita moliya organlari tomonidan amalga oshirilgan byudjetning kassa
xarajatlarini hisobga olish.
Kreditlar (assignatsiyalar) pul mablag’lari va byudjet xarajatlarining kassa
ijrosini analitik hisobi.
Adabyotlar:(2,5,1,3,4,8)
3-mavzu. Byudjet muassasalarida buxgalteriya hisobini tashkil qilish va
uning vazifalari. (2 soat)
Respublika byudjeti qaramog’idagi byudjet muassasalarida kreditlarni hujjatli
rasmiylashtirish va hisobga olish.
Kredit taqsimlovchi bosh muassasaning va unga qarashli bo’lgan
tashkilotlarning balansidagi ochilgan hisoblari kreditlarning hisob – kitoblari.
Ochilgan kreditlarning analitik hisob – kitoblari. Respublika va mahalliy byudjetga
qarashli bo’lgan muassasalarda pul mablag’lari va (assignatsiyalar) hisobini tashkil
qilish. Markazlashgan buxgalteriyalarda pul mablag’lari, byudjet kreditlarini
hisobini tashkil qilish. Kassadagi va haqiqatda sarflangan mablag’larning hisobi*.
Muassasalar va ularni asrash bilan haqiqiy xarajatlar va ularning hisobi uchun
qo’llaniladigan hisoblar. Haqiqiy xarajatlarning analitik hisobi. Bosh va quyi kredit
taqsimlovchilar. Pul mablag’lari hisobining banklardagi joriy hisoblari. Kassa
muomalalarining hisobini tashkil qilish. Kassa muomalalarini olib borish.
to’g’risidagi Nizom. Kassa muomalalarini hujjatlashtirish. Kassani taftish qilish.
Kassa xarajatlari hisobi bo’yicha qo’llaniladigan hisoblar. Boshqa pul
mablag’larining analitik hisobi va ularga tavsif berish. Mustaqil ish yurituvchi
120
markazlashtirilgan buxgalteriyada va muassasalarda kassa xarajatlarining analitik
hisobi va hisobni saqlash bilan bog’liq bo’lgan haqiqiy xarajatlar.
Adabiyotlar:(3,4,5,6,8,9)
4-mavzu. O’zbekiston Respublikasida davlat byudjeti kassa ijrosining
bank muassasalaridagi hisobi. (2 soat)
Prezidentimiz farmonlaridan, Oliy majlis va Vazirlar mahkamasi qarorlari
asosida davlat byudjeti kassa ijrosining hisobini tashkil etish va uning vazifalari.
Davlat byudjeti kassa ijrosining bank muassasalaridagi hisobini yuritishda
qo’llaniladigan balans hisoblar. Byudjet kreditlarini hisobga olish uchun
qo’llaniladigan balansdan tashqari hisoblar. Daromadlarni qabul qilish va hisobga
olish bo’yicha muomalalar. Byudjet daromadlari bo’yicha hujjatlarni
rasmiylashtirish tartibi*. Byudjetlar o’rtasida daromadlarni taqsimlash va hisobga
olish tartibi. Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va mahalliy byudjetlar
o’rtasida daromadlarni taqsimlash. Respublika byudjeti, viloyatlar va mahalliy
byudjetlar xarajatlari hisobi. Mahalliy byudjet mablag’larining hisobi. Kreditlar va
kassa xarajatlarining analitik hisobi. Byudjetdan tashqari mablag’lar bo’yicha
muomalalar hisobi depozit summalar hisobi. O’zbekiston Respublikasi markaziy
Bankining davlat byudjeti kassa ijrosi bo’yicha hisoboti. Hisobotning turlari uning
mazmuni davriyligi va ahamiyati. Bank muassasalarida kapital qo’yilmalar va
boshqa tadbirlar bo’yicha muomalalar hisobi. Kapital qo’yilmalarni
moliyalashtirish bo’yicha banklarda tuziladigan hisobot.
Adabiyotlar:(6,2,3,4,1,7)
5-mavzu. Davlat byudjeti daromadlari va pul mablag’larining hisobi. (2
soat)
Pul mablag’lari va byudjet daromadlarini hisobga olishda buxgalteriya
hisobining vazifalari.
Respublika byudjeti, Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar hamda mahalliy
byudjet pul mablag’larini hisobga olish uchun tayinlangan hisoblar. Yo’ldagi pul
mablag’lar. Pul mablag’larining analitik hisobi. Maqsadli moliyalashtirishga
yo’naltirilgan pul mablag’laridan foydalanish.
O’zbekiston Respublikasida Davlat byudjeti daromadlarining hisobi.
Korxona va tashkilotlar bilan byudjetli to’lovlar bo’yicha hisoblashishlarning
buxgalteriya hisobi*. Alohida byudjetlar o’rtasida byudjet daromadlarini
taqsimlash. Noaniq tushumlar va ularni hisobga olish. Daromadlarning analitik
hisobi
Adabiyotlar:(1,2,3,5,7,9)
6-mavzu. Byudjetlar o’rtasida hisoblashishlar, byudjet ssudalari, fondlar
va byudjet ijrosi bo’yicha natijalar hisobi.
(2 soat)
Byudjet tuzish va tasdiqlash jarayonida byudjetlar o’rtasida sodir bo’ladigan
hisoblashishlarning hisobi.
121
Berilgan va olingan mablag’lar bo’yicha davlat byudjeti ijrosi davrida yuzaga
keladigan o’zaro hisoblashishlarning hisobi. Berilgan va olingan mablag’lar
bo’yicha hamda o’zaro hisoblashishlar hisobi uchun tayinlangan hisoblar.
Byudjetning qisqa muddatli ssudalarini olish va qaytarilishining sintetik va analitik
hisobi. Maqsadli byudjet rezervini tashkil qilish, undan foydalanish va uni hisobga
olish tarkibi. Maqsadli fondlar va mablag’lar tashkil qilish va ulardan foydalanish
tarkibi*. Bu mablag’lar va fondlar analitik va sintetik hisobini yuritish. Davlat
byudjeti ijrosi natijalarini aniqlash. Davlat byudjeti ijrosi bo’yicha hisob yuritish
va hisobot tuzishda muhim vazifadir.
Yil oxirida byudjetning ijrosi bo’yicha joriy hisob raqamlarini yopish. Byudjet
ijrosi natijalarini aks ettirish uchun mo’ljallangan hisoblar.
Yil yakunida hisoblarni yopish bo’yicha qilinadigan buxgalteriya yozuvlar va
ularni hisob registrlarida aks ettirish. Byudjet bo’yicha yakuniy balans tuzish.
Adabiyotlar:(1,3,4,5,7,8,9,10)
7-mavzu. Asosiy vositalar va materiallar hisobi. (2 soat)
O’zbekiston Respublikasining «Buxgalteriya hisobi to’g’risida»gi (1996 yil 30
avgust) Qonuni va 5 – BXMS dan kelib chiqadigan asosiy vositalar va materiallar
hisobi oldida turgan vazifalar. Byudjet muassasalarida asosiy vositalarning
xususiyatlari. Asosiy vositalarning analitik hisobi. Asosiy vositalarning eskirish
hisobi*. Byudjet muassasalarida material qiymatliklarning tarkibi, tayinlanishi va
hisobining vazifalari. Material qiymatliklarni qabul qilish, berish va xarajatga
chiqarish bo’yicha rasmiylashtiriladigan hujjatlar. Material qiymatliklarini hisobga
oluvchi hisoblar. Hisob va hisobot jarayonida qo’llaniladigan analitik hisob
registrlari va ularni EHM larda qayta ishlash.
Adabiyotlar:(1,2,3,4,6,8,11)
8-mavzu. Hisoblashishlarning buxgalteriya hisobi, inventarizatsiya va
schyotlarni yil oxirida yopish, byudjetdan tashqari tushumlar hisobi. (2 soat)
Byudjet tashkilotlarida mehnat va ish haqining vazifalari. Mehnat va ish
haqini hisoblashda qo’llaniladigan dastlabki axborotlar. Ishchi va xizmatchilar
bilan ish haqi bo’yicha hisoblashishlarning buxgalteriya hisobi. Mehnat va ish haqi
hisobi. Ish haqi fondi va uni ishlatilishini nazorati. Aspirantlar, tinglovchilar va
o’quvchilar stipendiyalari bo’yicha hisoblashishlarning hisobi. Har xil debitor va
kreditorlar bilan hisoblashishlarning hisobi. Deponentlar bilan hisob – kitoblarning
maxsus to’lovlarni turlari bo’yicha hisoblashishlarning hisobi. Maktab yoshigacha
bo’lgan muassasalar hisobining xususiyatlari. Ijtimoiy sug’urta bo’yicha
hisoblashlarning hisobi. Ijtimoiy sug’urta organlari bilan hisoblashishlar tartibi*.
Hisobdor shaxslar bilan hisoblashishlar hisobi. Maxsus mablag’lar,
topshiriqnomalar bo’yicha narx va depozit summalari byudjetdan tashqari
mablag’larning hisobi. Byudjet tashkilotlari qoshidagi ishlab chiqarish
ustaxonalari, o’quv tajriba xo’jaliklari va yordamchi qishloq xo’jaliklarida ustavga
tegishli bo’lmagan muomalalar hisobi.
Adabiyotlar:(1,2,3,5,7,9,11,12)
122
9-mavzu. Qishloq byudjeti ijrosi hisobining xususiyatlari.
(2 soat)
Qishloq, posyolka va shahar byudjeti ijrosi buxgalteriya hisobini tashkil
qilish.
Qishloq, posyolka va shahar kengashlarida byudjet ijrosining markazlashgan
hisobi. Joriy schyotlar hisoblari rejasi. Uning nizomi va markaziy buxgalteriyada
qo’llanilishi. Pul mablag’lari hisobi, moliyalashtirish va kassa muomalalari. Naqd
pullarni kassaga kirim qilish tartibi va ularni hujjatlarda rasmiylashtirish. Qishloq
byudjeti va muassasa xarajatlar sistemasini ijrosi bo’yicha xarajatlar, daromadlar
hisobi va boshqa muomalalar. Maxsus mablag’lar bo’yicha hisob muomalalari.
Qabul qilish tartibi, xarajatlar va o’z mablag’lari hisobiga qoplanadigan mablag’lar
hisobi*. Byudjet bo’yicha hisobot va o’z -o’zini qoplash mablag’lari. Boshlang’ich
va yillik hisobotni tuzish, tasdiqlash va taqdim qilish tartibi.
Adabiyotlar:(1,2,3,5,6,7,10,11)
10-mavzu. O’zbekiston Respublikasi davlat byudjetining va byudjet
muassasalarining smeta xarajatlari ijrosi to’g’risidagi hisobot. (2 soat)
O’zbekiston Respublikasi davlat byudjetining ijrosi bo’yicha hisobotning
vazifalari va ahamiyati. O’zbekiston Respublikasi va hukumatimiz qarorlariga
muvofiq hisobotning rolini oshirish tadbirlari. Davlat byudjeti ijrosi haqida moliya
organlarida tuziladigan hisobot*. Hisobotlarning mazmuni, tuzish, davriy va yillik
hisobotni taqdim qilish tartibi. Byudjet ijrosi haqida tuzilgan yillik hisobotlarni
ko’rib chiqish va tasdiqlash tartibi.
Adabiyotlar:(1,2,3,4,6,7,10,11,12)
4. Tavsiya etilayotgan mavzular bo’yicha ko’rgazma-namoyish
materiallari, o’quv filmlari va boshqa didaktik materiallar ro’yxati.
Talabalar «Byudjet hisobi va hisoboti» fanini o’rganishda turli xil shakl,
chizmalar, slaydlar bilan ta’minlanadi va foydalaniladi.
Unda:
O’zbekiston Respublikasi byudjet tizimi va uning tashkiliy tuzilishi, byudjet
xarajatlari smetasi tarkibi, byudjet tasnifi, O’zbekiston Respublikasi davlat
byudjetining tuzilishi, byudjet hisobotlari turlari, asosiy vositalar va nomoddiy
aktivlar hisobi, byudjet daromadlari va xarajatlari, mehnat haqi bo’yicha
hisoblashishlar, byudjet hisobining schyotlar rejasi, moliyaviy hisobot shakllari.
Magistratura tinglovchilari «Byudjet hisobi va hisoboti» fanini o’rganishda
axborot vositalaridan, ya’ni Internet tizimidan ham keng foydalanadi.
1.
2.
3.
4.
Unda qo’yidagi sayd va elektron pochtalardan:
http: //www.apb.org.uk (Auditing Practices Board)
http: //www.nao.gov.uk (UK National Audit Office)
http: //www.iia.org.uk (The Institute of Internal Auditors-United Kingdom)
http: //www.iasc.org.uk (International Accounting Standards Committee)
123
5.
6.
7.
8.
9.
http: //www.aicpa.org/index. htm (American Institute of Certified Public
Accountants)
www.uza.uz- (O’zbekiston milliy axborot agentligining turli sohalarga doir
kundalik yangiliklari)
www.cer.uz- (Iqtisodiy izlanishlar markazi)
www.pravo.eastink.uz- (Iqtisodiy qonunlar to’plami)
www.referat.uz- referatlar to’plami va boshqalardan foydalanishi mumkin.
Shuningdek Respublikadagi chop etilgan gazeta va jurnallardan
mutaxassisligiga tegishli materiallarni oladi. Fan bo’yicha o’zgarishlar,
yangiliklar va me’yoriy hujjatlar bilan o’qituvchilar tanishtirib boradilar.
5. O’zlashtirish nazorati.
«Byudjet hisobi va hisoboti» fani ikkinchi semestrda o’qitiladi. Ushbu fan
bo’yicha o’quv rejasida jami 75 soat vaqt ajratilgan. Shundan ma’ruza 20 soat,
amaliy mashg’ulot 30 soat, mustaqil ta’lim 25 soatni tashkil etadi. O’quv jarayoni
davomida tinglovchi to’plashi mumkin bo’lgan maksimal ball 100 ga teng. Ushbu
nazorat davomida har bir talaba Yakuniy nazorat varianti bo’yicha 15 ballgacha
to’plashi mumkin. Talabalarning fan bo’yicha o’zlashtirishlarini baholash semestr
(o’quv yili) davomida muntazam ravishda olib boriladi va quyidagi turlar orqali
amalga oshiriladi:
- joriy baholash (JB);
- oraliq baholash (OB);
- yakuniy baholash (YaB).
JB va OB turlari va belgilangan ballar miqdori (o’quv rejasida fanga semestr
(o’quv yili) uchun ajratilgan soatning 85%) o’qitilayotgan fanga mas’ul bo’lgan
kafedraning qarori bilan mavzuning murakkabligi va zaruriyligiga qarab quyidagi
ishlarga taqsimlanadi:
- talabaning o’quv jarayonidagi davomati va faolligi;
- amaliy va laboratoriya mashg’ulotlariga tayyorgarlik darajasi;
- fan bo’yicha manbalarni konspektlashtirish;
- dolzarb mavzu bo’yicha referat yozish;
- ilmiy tezis (maqola) lar tayyorlash, ilmiy-uslubiy anjumanlarda chiqishlar
qilish;
-mustaqil ta’lim uchun berilgan nazorat ishlarini bajarish;
- xorijiy tillarda chop etilgan adabiyotlarni tarjima qilish;
- fan bo’yicha ko’rgazmali qurollarni tayyorlash;
YaB turiga ajratilgan ballar miqdori, o’quv rejasida fanga ajratilgan soatning
15 % miqdorida belgilanadi. Barcha fanlar bo’yicha YaB bosqichi test usulida
o’tkaziladi.
Semestr, o’quv yili davomida o’qitilgan fan bo’yicha maksimall 55 va undan
yuqori foizini to’plagan talaba qoniqarli o’qiyotgan deb hisoblanadi. Fan bo’yicha
maksimall ballning 55 % idan kam ball to’plagan talaba qoniqarsiz o’qiyotgan
(akademik qarzdor) deb hisoblanadi.
124
6. Asosiy adabiyotlar.
1. Karimov I. A. «O’zbekiston asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik
shartlari va taraqqiyot kafolatlari» -T.: «O’zbekiston», 1997.
2. Karimov I. A. «O’zbekiston buyuk kelajak sari». – T.: «O’zbekiston», 1998.
3. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «1999 yilda O’zbekiston
Respublikasini ijtimoiy – iqtisodiy rivojlantirishning asosiy ko’rsatkichlari
prognozi va Davlat byudjeti to’g’risida»gi 539 – sonli qarori. 1998 yil 31
dekabr.
4. «Buxgalteriya hisobi to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonuni 30 avgust
1996 yil. «Xalq so’zi» gazetasi, 12 sentyabr 1996 yil.
5. «Mahsulotlar (ishlar, xizmatlar) ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi
hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to’g’risida”gi Nizom (
Uzbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 1999 yil 5 fevral 54-sonli
qarori).
6. O’zbekiston Respublikasining Moliya Vazirligining 1997 yil 15 yanvar 5 –
sonli buyrug’i (Yillik va yarim yillik hisobotlarni to’ldirish to’g’risida).
7. «Buxgalteriya hisobining milliy standartlari» (BXMS). O’zbekiston
Respublikasi Moliya Vazirligi. «Moliya»1998.
8. Belov A.N. «Buxgalterskiy uchet v uchrejdeniyax neproizvodstvennoy
sferi»M.: «FiS» 1995.
9. Belov A.N. «Buxgalterskiy uchet v uchrejdeniyax neproizvodstvennoy sferi» 2s izd, pererab i dop. M.: 1998.
10. Belov V.N, Selezneva N. N, Skobeleva I.P «Upravlenie pribilyu-SPB» Prior1996.
11. Griffin Keyt. «Sotsialnaya politika i ekonomicheskiy preobrazovaniya v
Uzbekistane»Programma razvitiya OON 1995.
12. Joromskaya N.N, Dolgaya V.M «Buxgalterskiy uchet i nalogooblojenie v
byudjetnix organizatsiyax» Kommentariy 2-s Izdatelstvo.-M.: 1998.
13. Joromskaya N.N, Dolgaya V.M «Buxgalterskiy uchet i nalogooblojenie v
byudjetnix organizatsiyax» normativnie dokumenti. -M.: 1997.
14. Kondrakov N.P «Buxgalterskiy uchet» Infra, -M.: 1997.
15. Kondrakov N.P «Buxgalterskiy uchet» uchebnoe posobie. -M.: 1999.
16. Kondrakov P.N, Kondarkov I.N «Buxgalterskiy uchet v byudjetnix
organizatsiyax»-M.: 2000.
17. Kondrakov P.N, Kondarkov I.N «Buxgalterskiy uchet v byudjetnix
organizatsiyax» -M.: 1998.
18. Nefedov V.P, Dolgaya V.M, Joromskaya N.N «Buxgalterskiy uchet lechebnogo
uchrejdeniya» -M.: 1999.
19. Sbornik normativnix dokumentov po buxgalterskomu uchetu v uchrejdeniyax i
organizatsiyax. Kommentariy 2-s Izdatelstvo. M.: 1998.
20. Soliev A., Xo’jaxonov X. «Noishlab chiqarish sohalari iqtisodi, buxgalteriya
hisobi va audit» -T:. «Mehnat», 1998.
21. Tokarev I.N. «Buxgalterskiy uchet v byudjetnix uchrejdeniyax» -M:. 2001.
125
Qo’shimcha adabiyotlar.
1. «Mulkchilik to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonuni. -T.: 1992.
2. «Korxonalar to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonuni -T.: 1992.
3. O’zbekiston Respublikasi «Soliq kodeksi», -T.: 1997.
4. «O’zbekiston Respublikasi Moliyaviy qonunlari» Axborotnomasining 2001 2005 yil sonlari (Ilovalar bilan birga).
5. «Bozor, pul va kredit» jurnalining 2001 -2005 yil sonlari
6. Gadoev. E. «Moliyaviy hisobotning kontseptual asoslari» O’zbekiston
Respublikasi Moliyaviy konunlari 1999 yil 2-son.
7. «Soliq va bojxona xabarlari» gazetasining 2001 – 2005 yil sonlari.
8. Entoni R., Ris. Dj. «Uchet: situatsiy i primeri»( per s angl) M. «Finansi i
statistika» 1998.
9. Fremgen F.M. Accounting for managerial Analysis: Third Edition. Richard D.
Irwing Inc., Homewood, Illions,1996.
10. Kenneth M. Morris & Allan M. Siegel. Guide to understanding money &
investing. 2000 by lightbulb, press, Inc.
11. Securities Regulation in THE Unite States. NASD. Washington-2000.
126
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
Toshkent moliya instituti
O’quv-uslubiy boshqarma tomonidan
ro’yxatga olindi
№_______________
« ___» __________2006 y.
«Tasdiqlandi»
Rektor A. Vaxobov
« ___» __________2006 y.
«MUTAXASSISLIKKA KIRISh»
fanidan ishchi o’quv
DASTURI
Oliy ta’limning 140000- «O’qituvchilar tayyorlash va pedagogika
fani » hamda 340000 – «Biznes va boshqaruv»
bilim va ta’lim sohalaridagi:
140900 bo’yicha - «Kasb ta’limi»
5340900 – «Buxgalteriya hisobi va audit»
bakalavr yo’nalishlari uchun
127
«Mutaxassislikka kirish»
fanidan ishchi o’quv dasturi
Ishchi o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim
vazirligi tomonidan 2002 yil 28 fevralda tasdiqlangan “Biznes va boshqaruv”
yo’nalishlari Davlat ta’lim standartlari talablariga mos ravishda ishlab chiqilgan.
Dastur institutda tayyorlanadigan 5340900-“Buxgalteriya hisobi va audit”
bakalavriat yo’nalishi uchun mo’ljallangan.
Dastur «Buxgalteriya hisobi» kafedrasining 30 iyun 2006 yil 14-sonli majlis
yig’ilishida muhokama qilinib, foydalanishga tavsiya etilgan.
«Buxgalteriya hisobi»
kafedrasi mudiri B.K. Xamdamov
Mazkur ishchi o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta
maxsus ta’lim vazirligining Institut qoshidagi Oliy o’quv yurtlararo ilmiy-uslubiy
Kengashida muhokama etilgan hamda nashrga tavsiya qilingan.
(mazkur kengashning 2006 yil 19 avgustdagi 9-sonli qarori bilan tasdiqlangan)
Kengash raisi A. Vahobov
Tuzuvchilar:
Taqrizchilar:
i.f.n., prof. Sotivoldiev A.S.
i.f.n., dots. Xamdamov B.K.
k.o’q. Djambakieva G.
i.f.n.,dots. Mamatov Z.T.
i.f.n. Bozorov Q.T.
128
1. «Mutaxassislikka kirish» fanidan o’tiladigan mavzular va ular bo’yicha
mashg’ulot soatlari hajmining taqsimoti.
Fan mavzulari
№
1 O’zbekiston Respublikasida
Oliy ta’lim
2 Toshkent moliya instituti
3 Oliy
maktabdagi
o’qish
jarayonini tashkil etishning
ilmiy asoslari
4 Oliy maktabda o’qitishning
asosiy shakllari
5 Mustaqil ish va talabalar
mehnatini ilmiy tashkil etish
6 Talabalarning ilmiy-tadqiqot
ishini tashkil etish
7 Talabalarni
g’oyaviy
tarbiyalash
Jami:
Fan uchun
ajratilgan
soatlar
Shu jumladan
Ma’ruza
Amaliy
Musta
mashg’u qil ta’lim
lot
8
4
2
2
4
6
2
2
2
2
2
4
2
-
2
6
2
2
2
8
4
2
2
4
2
1
1
40
18
9
13
2. Fan dasturi
Ma’ruza mashg’ulotlarining mavzulari
1-mavzu. O’zbekiston Respublikasida Oliy ta’lim (4-soat)
O’zbekiston Respublikasining mustaqilligi va uning oliy ta’lim tizimiga
ijobiy ta’siri. O’zbekiston Respublikasining iqtisodiy va madaniy rivojlanishi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining demokratik jamiyat qurishdagi etakchi
roli. O’zbekiston Respublikasining moddiy-texnik bazasini yaratish va oliy
maktabning vazifalari.
Oliy ta’limning mohiyati, asosiy xususiyatlari va O’zbekiston
Respublikasida uning rivojlanish bosqichlari. Hozirgi sharoitda xalq xo’jaligining
barcha tarmoqlari uchun kadrlar tayyorlash tizimida oliy maqsadning tutgan o’rni
va roli.
Xalq xo’jaligi uchun mutaxassislar tayyorlash tizimida iqtisodiy ta’lim.
Hozirgi zamon ilmiy-texnik rivojlanish Prezidentimizning iqtisodiy siyosatining
asosiy yo’nalishlari va iqtisodiy kadrlarning rolini ko’tarish.
Adabiyotlar:(1,2,4,5,7)
129
2-mavzu. Toshkent moliya instituti (2-soat)
O’zbekiston Respublikasida iqtisodiy ta’limning rivojlanishi va Toshkent
moliya institutining tashkil etilishi. Institut rivojlanishining asosiy bosqichlari,
kontingentlarning o’sishi, moddiy-texnika bazasini mustahkamlanishi. Ilmiypedogogik kadrlar, ularning malakasini oshirish.
Institutdagi o’quv-metodik, ilmiy-tadqiqot ta’lim-tarbiyaviy ishlarning
asosiy yo’nalishlari. Institutning strukturaviy tuzilishi. Rektorat, fakultetlar va
kafedralar, ularning faoliyati. Institut, fakultetlar kengashi va ular faoliyatining
asosiy yo’nalishlari. Laboratoriyalar va institutning boshqa bo’linmalari.
Kasaba uyushmasi va boshqa jamoat tashkilotlarining strukturaviy tuzilishi
va asosiy vazifalari.
Adabiyotlar:(1,2,5,4)
3-mavzu. Oliy maktabdagi o’qish jarayonini tashkil etishning
ilmiy asoslari (2-soat)
Oliy maktabda o’qishning xususiyatlari va o’rta maktabdagi o’quv
jarayonidan farqi. Oliy iqtisodiy ta’limning mazmuni. Institutda kadrlar tayyorlash
bo’yicha ixtisoslar. Ixtisoslari bo’yicha institutning o’quv rejalari va ularni
takomillashtirish. Nazariy ta’lim bilan amaliy ta’limning uzviy bog’lanishi.
Iqtisodiy kadrlarni shakllanishida ijtimoiy fanlarning roli. Iqtisodiy fanlar
tizimi. iqtisodchilarni matematik tayyorlash. Umumilmiy fanlar va ularni o’quv
rejasida tutgan o’rni.
O’quv dasturi va o’quv jarayonida talabalar tomonidan o’zlashtirilishi.
Kalendar-texnik rejalar va o’quv mashg’ulotlari jadvali.
O’quv va talabalarning mustaqil ish jarayonida texnik vositalardan
foydalanish. Dasturiy o’qitish. O’quv jarayonini ilmiy tashkil etishda EHMlarda
foydalanish.
Birinchi kurs talabalari bilan olib boriladigan o’quv, ilmiy va tarbiyaviy
ishlarning asosiy yo’nalishlari.
Adabiyotlar:(1,4,5,8,9)
4-mavzu. Oliy maktabda o’qitishning asosiy shakllari (2-soat)
O’quv mashg’ulotlarning asosiy turlari. Ma’ruza va uning o’quv
jarayonidagi etakchi roli. Ma’ruzani tinglash va yozib olish. Ma’ruza va dastlabki
adabiyot manbalari. Ma’ruza va darslik, talabalarning mustaqil ishlari. Seminar,
amaliy mashg’ulotlarga tayyorlanishda ma’ruzadan foydalanish.
Seminar amaliy va laboratoriya mashg’ulotlari, ularning mohiyati va
ahamiyati. Seminar va boshqa mashg’ulotlar o’tkazishning asosiy shakllari.
Talabalarning seminar va amaliy mashg’ulotlarga tayyorlanish usuli. Seminarda
og’zaki chiqish.
Kurs ishlari va loyihalar, ularni yozish usuli. Maslahatlar, ularning
shakllari va o’qish jarayonidagi roli. Talabalarning ishlab chiqarish amaliyoti,
iqtisodiy bilim yurtlarida uni tashkil etish xususiyatlari.
130
Imtixonlar, sinov imtixonlari. Reyting usuli va uning ahamiyati.
Talabalarning bilimiga qo’yilgan asosiy talablar. Talabalarning yakuniy baholash
va reyting nazoratiga tayyorlanish usuli.
Adabiyotlar:(1,4,5,6,8)
5-mavzu. Mustaqil ish va talabalar mehnatini ilmiy tashkil etish (2-soat)
Mustaqil ish yuqori malakali kadrlar tayyorlashning asosiy usuli. Mustaqil
ishning mohiyati va shakllari. O’quv jarayoni va mustaqil ish. Mustaqil ishni
rejalashtirish va normalashtirish. Uy vazifalarining uzluksizligi, ketma-ketligi va
murakkabligi hamda xususiyatini hisobga olish – mustaqil ishni ilmiy tashkil
etishning asosiy shartlaridir.
Talabaning vaqt byudjeti va ish kuni, ulardan samarali foydalanish. Aqliy
faoliyatning optimal rejimi.
Talabaning mustaqil ishi ustidan nazoratni tashkil etish, uning ahamiyati va
shakllari. Joriy nazoratning xususiyatlari. Talabalarni attestatsiyasi, uni tashkil
etish va o’tkazish.
Talabalarning aqliy faoliyatini tashkil etishning usullari va vositalari.
Prezidentimiz I.A. Karimovning ilmiy asarlarini o’rganishning asosiy masalalari.
Iqtisodny adabiyotlarni o’rganish xususiyatlari. Kitoblar bilan ishlash.
Konspektlash, konspektlashning shakllari va seminarlarga, amaliy mashg’ulotlarga
sinov imtixon va imtixonlarga tayyorlanishda ulardan foydalanish.
Talabalar aqliy mehnatining gigiena va madaniyati. Ish qobiliyatini ko’tarish
shart-sharoitlari. Bilimlarini o’zlashtirishda e’tibor, xotira, fikrlanish va
qat’iyatlikni rivojlantirishning asosiy rivojlanishning asosiy yo’nalishlari.
Ratsional dam olishni tashkil etishning printsiplari. Talabaning kun tartibida
jismoniy mashg’ulotlari.
Adabiyotlar:(1,3,4,5,6)
6-mavzu. Talabalarning ilmiy-tadqiqot ishini tashkil etish (4-soat)
g’shlar va fan. Ilmiy-tadqiqot ishlar (ITI)-yuqori malakali mutaxasislar
tayyorlashning asosiy yo’nalishi.
Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida ilmiy-tadqiqot ishlari ahamiyatini
oshiruvchi faktorlar. Ilmiy-tadqiqot ishlar to’g’risida Nizom.
Institut va fakultetlarda ilmiy-tadqiqot ishlar tizimi va tuzilishi. Ilmiy
to’garaklar. Talabalar ilmiy tahlil byurosi. Kafedra, muammoli laboratoriya,
xo’jalik shartnomaviy ishlarning ilmiy-tadqiqot ishlarida talabalarning qatnashishi.
Institut, Respublika va jahon koferentsiyalarida talabalarning ishtiroki, iqtisodiy
fanlar bo’yicha ko’riklar, konkurslar. Malakaviy ishlar konkursi. Viktorinalar va
olipiadalar. Talabalarning ilmiy ishlari va o’quv jarayoni. O’quv-tadqiqot ishlarini
shakllari. Kurs ishlari va ishlab chiqarish amaliyoti o’tish jarayonida malakaviy
bitiruv ishlarini yozishda ilmiy-tadqiqot ishlari.
Birinchi kurs talabalari orasida ilmiy-tadqiqot, o’quv-tadqiqot ishlarining
asosiy xususityalari va tashkiliy shakllari.
Adabiyotlar:(1,4,6,8,9)
131
7-mavzu. Talabalarni g’oyaviy tarbiyalash (2-soat)
O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgan va iqtisodiyoni
erkinlashtirish sharoitida talabalarni g’oyaviy tarbiyalashning asosiy vazifalari.
O’zbekiston Respublikasi talabalari ulug’ ajdodlarimiz avlodlaridir, vatanimiz
himoyachisi va kelajagi buyuk davlat quruvchisidir.
O’zbekiston Respublikasining ijtimoiy portreti.
Rektorat, fakultet va jamoat tashkilotlari., ijtimoiy kafedralarning talabalarni
g’oyaviy tarbiyalashdagi faoliyati. Milliy mafkurani egallash-ilmiy dunyoqarash
shakllanishining asosidir. O’zbekiston Respublikasi talabalarining baynalminal
aloqalari xalq va Vatan oldida o’z fuqoralik mas’uliyatini tubdan sezish. Mehnat
va jismoniy tarbiya.
Milliy mafkuraviy tarbiyaning metodlari, vositalari va tashkiliy shakllari.
Talabalik jamoatining mohiyati va asosiy belgilari. Jamoatni shakllanishi va
talabaning indivudual sifatini starostasi proforgi va ularning asosiy vazifalari.
Guruhning kuratori.
Talabaning xuquq va burchlari. Turmush va dam olish
Talabaning asosiy huquq va burchlari. O’quv jarayonini takomillashtirishda
talabaning roli. Talabaning haqiqiy norma va qoidalari. Institut va fakultetda ichki
tartib va qoidalar. Talabalarni taqdirlash va jazolash turlari.
Institut mulki va butligi. Reyting daftarchasi va talabalik guvohnomasi.
Talabalarni huquqiy tarbiyalash.
Prezidentimizni talabalar sharoitlarini tubdan yaxshilash to’g’risidagi
chora-tadbirlari.
Turmush gigenasi. Talabalar uyidagi ichki tartib bo’yicha qoidalar.
Ovqatlanish. Aktiv va passiv dam olish. Tibbiy xizmat ko’rsatish. Sportsog’lomlashtirish tadbirlari. Madaniy sayil va turizm. Badiiy xavaskorlik.
Professional ta’lim muammolari
Iqtisodchi professiyasining mohiyati. Bozor iqtisodiyoti sharoitida uning
o’rni. Xalq xo’jaligining rivojlanishdagi ahamiyati. O’zbekiston Respublikasi
iqtisodchisi faoliyatining asosiy yo’nalishlari. Teran bilim, mafkuraviy ishonchprofessional faoliyat samaradorligining asosiy shartidir.
O’zbekiston
Respublikasi
iqtisodchisining
professional
burchi.
Iqtisodchining o’z ishiga sofdillik bilan munosabatda bo’lish tamoyillari.
Iqtisodchi faoliyatining ma’suliyati va ishlab chikarish amaliyoti uslubi.
Iqtisodchining ma’naviy obro’yi ishbilarmonlik- iqtisodchining asosiy sifati.
Jamoaning ishlab chiqarish faolligini oshirishda iqtisodchining roli.
Ixtisosga qiziqishni shakllantirishning asosiy yo’nalishlari. Mazkur ixtisos
bo’yicha olinadigan ta’lim o’qitish strukturasi. Mazkur ixtisos bo’yicha
o’qiladigan fanlar tizimi, ularning hajmi, eng muhim fanning mazmuni va uning
tutgan o’rni. Ayrim fanlarni o’rganish xususiyatlari.
Axborot asoslari. Kutubxona ishi va bibliografiya
Ushbu mavzu O’zbekiston Respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi
tomonidan tasdiqlangan maxsus dastur asosida o’qiladi. Mashg’ulotlar har bir
132
akademik guruh bilan institutning fundamental kutubxonasi xodimlari tomonidan
o’tkaziladi.
Adabiyotlar:(1,3,6,7,8)
3. Amaliy va seminar mashg’ulotlari
1-mavzu. O’zbekiston Respublikasida Oliy ta’lim (2-soat)
O’zbekiston Respublikasining mustaqilligi va uning oliy ta’lim tizimiga ijobiy
ta’siri*. O’zbekiston Respublikasining iqtisodiy va madaniy rivojlanishi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining demokratik jamiyat qurishdagi etakchi
roli. O’zbekiston Respublikasining moddiy-texnik bazasini yaratish va oliy
maktabning funktsiyalari.
Oliy ta’limning mohiyati, asosiy xususiyatlari va O’zbekiston
Respublikasida uning rivojlanish bosqichlari*. Hozirgi sharoitda xalq xo’jaligining
barcha tarmoqlari uchun kadrlar tayyorlash tizimida olay maqsadning tutgan o’rni
va roli.
Xalq xo’jaligi uchun mutaxassislar tayyorlash tizimida iqtisodiy ta’lim.
Hozirgi zamon ilmiy-texnik rivojlanish Prezidentimizning iqtisodiy siyosatining
asosiy yo’nalishlari va iqtisodiy kadrlarning rolini ko’tarish.
Adabiyotlar:(1,4,5,6,8)
133
2-mavzu. Toshkent Moliya instituti
O’zbekiston Respublikasida iqtisodiy ta’limning rivojlanishi va Toshkent
moliya institutini tashkil etilishi*. Institutning rivojlanish asosiy bosqichlari,
kontingentlarni o’sishi, moddiy-texnika bazasining mustahkamlanishi. Ilmiypedogogik kadrlar, ularning malakasini oshirilishi.
Institutdagi o’quv-metodik, ilmiy-tadqiqot ta’lim-tarbiyaviy ishlarning asosiy
yo’nalishlari.* Institutning strukturaviy tuzilishi. Rektorat, fakultetlar va
kafedralar, ularning faoliyati. Institut, fakultetlar kengashi va ular faoliyatining
asosiy yo’nalishlari*. Laboratoriyalar va institutning boshqa bo’linmalari.
Kasaba uyushmasi va boshqa jamoat tashkilotlarining strukturaviy tuzilishi
va asosiy vazifalari.
Adabiyotlar:(1,5,6,8,9)
3-mavzu. Oliy maktabdagi o’qish jarayonini tashkil etishning ilmiy asoslari
(2-soat)
Oliy maktabda o’qishning xususiyatlari va o’rta maktabdagi o’quv
jarayonidan farqi. Oliy iqtisodiy ta’limning mazmuni. Institutda kadrlar tayyorlash
bo’yicha ixtisoslar*. Ixtisoslari bo’yicha institutning o’quv rejalari va ularni
takomillashtirish. Nazariy ta’lim bilan amaliy ta’limning uzviy bog’lanishi.
Iqtisodchi kadrlarning shakllanishida ijtimoiy fanlarning roli*. Iqtisodiy
fanlar tizimi. Iqtisodchilarni matematik tayyorlash. Umumilmiy fanlar va ularni
o’quv rejasida tutgan o’rni.
O’quv dasturi va o’quv jarayonida talabalar tomonidan o’zlashtirilishi.
Kalendar-texnik rejalar va o’quv mashg’ulotlari jadvali.
Talabalarning mustaqil ish jarayonida texnik vositalardan foydalanish*.
Dasturiy o’qitish. O’quv jarayonini ilmiy tashkil etishda EHMlarda foydalanish.
Birinchi kurs talabalari bilan olib boriladigan o’quv, ilmiy va tarbiyaviy
ishlarning asosiy yo’nalishlari.
Adabiyotlar:(1,4,5,6,7)
4-mavzu. Oliy maktabda o’qitishning asosiy shakllari
O’quv mashg’ulotlarning asosiy turlari*. Ma’ruza va uning o’quv
jarayonidagi etakchi roli. Ma’ruzani tinglash va yozib olish. Ma’ruza va dastlabki
adabiyot manbalari. Ma’ruza va darslik, talabalarning mustaqil ishlari. Seminar,
amaliy mashg’ulotlarga tayyorlanishda ma’ruzadan foydalanish*.
Seminar amaliy va laboratoriya mashg’ulotlari, ularning mohiyati va
ahamiyati. Seminar va boshqa mashg’ulotlar o’tkazishning asosiy shakllari.
Talabalarning seminar va amaliy mashg’ulotlarga tayyorlanish usuli. Seminarda
og’zaki chiqish.
Kurs ishlari va loyihalar, ularni yozish usuli. Maslahatlar, ularning shakllari
va o’qish jarayonidagi roli. Talabalarning ishlab chiqarish amaliyoti, iqtisodiy
bilim yurtlarida uni tashkil etish xususiyatlari*.
134
Imtixonlar, sinov imtixonlari. Reyting usuli va uning ahamiyati.
Talabalarning bilimiga qo’yilgan asosiy talablar. Talabalarning imtixon, sinov
imtixoniga tayyorlanish usuli.
Adabiyotlar:(1,3,5,6,7)
5-mavzu. Mustaqil ish va talabalar mehnatini ilmiy tashkil etish (2-soat)
Mustaqil ish yuqori malakali kadrlar tayyorlashning asosiy usuli. Hozirgi
sharoitda talabalarning mustaqil ishining rolini oshirish. Mustaqil ishning mohiyati
va shakllari*. O’quv jarayoni va mustaqil ish. Mustaqil ishni rejalashtirish va
normalashtirish. Uy vazifalarining uzluksizligi, ketma-ketligi va murakkabligi
hamda xususiyatini hisobga olish – mustaqil ishni ilmiy tashkil etishning asosiy
shartlaridir.
Talabaning vaqt byudjeti va ish kuni, ulardan samarali foydalanish. Aqliy
faoliyatning optimal rejimi.
Talabaning mustaqil ishi ustidan nazoratni tashkil etish, uning ahamiyati va
shakllari. Joriy nazoratning xususiyatlari. Talabalarni attestatsiyasi, uni tashkil
etish va o’tkazish*.
Talabalarning aqliy faoliyatini tashkil etishning usullari va vositalari.
Prezidentimiz I.A. Karimovning ilmiy asarlarini o’rganishning asosiy masalalari.
Iqtisodiy adabiyotlarni o’rganish xususiyatlari. Kitoblar bilan ishlash.
Konspektlash,
konspektlashning
shakllari
va
seminarlarga,
amaliy
mashg’ulotlarga, sinovlarga tayyorlanishda ulardan foydalanish.
Talabalar aqliy mehnatining gigiena va madaniyati. Ish qobiliyatini ko’tarish
shart-sharoitlari. Bilimlarni o’zlashtirishda e’tibor, xotira, fikrlanish va
qat’iyatlikni rivojlantirishning asosiy rivojlanishning asosiy yo’nalishlari.
Ratsional dam olishni tashkil etishning printsiplari. Talabaning kun tartibida
jismoniy mashg’ulotlari.
Adabiyotlar:(1,3,7,8,9)
6-mavzu. Talabalarning ilmiy-tadqiqot ishini tashkil etish (2-soat)
g’shlar va fan. Ilmiy-tadqiqot ishlar (ITI) –yuqori malakali mutaxasislar
tayyorlashning asosiy yo’nalishi*.
Hozirgi iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida ilmiy-tadqiqot ishlari
ahamiyatini oshiruvchi faktorlar. Ilmiy-tadqiqot ishlar to’g’risida Nizom.
Institut va fakultetlarda ilmiy-tadqiqot ishlar tizimi va tuzilishi. Ilmiy
to’garaklar. Talabalar ilmiy tahlil byurosi. Kafedra, muammoli laboratoriya,
xo’jalik shartnomaviy ishlarning ilmiy-tadqiqot ishlarida talabalarning qatnashishi.
Institut, Respublika va jahon koferentsiyalarida talabalarning ishtiroki, iqtisodiy
fanlar bo’yicha ko’riklar, konkurslar. Malakaviy ishlar konkursi. Viktorinalar va
olipiadalar. Talabalarning ilmiy ishlari va o’quv jarayoni. O’quv-tadqiqot ishlarini
shakllari*. Kurs ishlari va ishlab chiqarish amaliyoti o’tish jarayonida malakaviy
bitiruv ishlarini yozishda ilmiy-tadqiqot ishlari*.
Birinchi kurs talabalari orasida ilmiy-tadqiqot, o’quv-tadqiqot ishlarining
asosiy xususityalari va tashkiliy shakllari.
135
Adabiyotlar:(1,2,4,8,9)
7-mavzu. Talabalarni g’oyaviy tarbiyalash (1-soat)
Iqtisodiyoni erkinlashtirish sharoitida talabalarni g’oyaviy tarbiyalashning
asosiy vazifalari*. O’zbekiston Respublikasi talabalari ulug’ ajdodlarimiz
avlodlaridir, vatanimiz himoyachisi va kelajagi buyuk davlat quruvchisidir.
O’zbekiston Respublikasining ijtimoiy portreti.
Rektorat, fakultet va jamoat tashkilotlari., ijtimoiy kafedralarning talabalarni
g’oyaviy tarbiyalashdagi faoliyati. Milliy mafkurani egallash-ilmiy dunyoqarash
shakllanishining asosidir*. O’zbekiston Respublikasi talabalarining baynalminal
aloqalari, xalq va Vatan oldida o’z fuqoralik mas’uliyatini tubdan sezish. Mehnat
va jismoniy tarbiya.
Milliy mafkuraviy tarbiyaning metodlari, vositalari va tashkiliy shakllari*.
Talabalik jamoatining mohiyati va asosiy belgilari. Jamoatni shakllanishi va
talabaning indivudual sifatini starostasi proforgi va ularning asosiy vazifalari.
Guruhning kuratori.
Talabaning xuquq va burchlari. Turmush va dam olish
Talabaning asosiy huquq va burchlari*. O’quv jarayonini takomillashtirishda
talabaning roli. Talabaning haqiqiy norma va qoidalari. Institut va fakultetda ichki
tartib va qoidalar. Talabalarni taqdirlash va jazolash turlari.
Institut mulkining butligi. Reyting daftarchasi va talabalik guvohnomasi.
Talabalarni huquqiy tarbiyalash*.
Prezidentimizni talabalar sharoitlarini tubdan yaxshilash to’g’risidagi choratadbirlari.
Turmush gigenasi. Talabalar uyidagi ichki tartib bo’yicha qoidalar.
Ovqatlanish. Aktiv va passiv dam olish. Tibbiy xizmat ko’rsatish. Sportsog’lomashtirish tadbirlari. Madaniy sayil va turizm. Badiiy havaskorlik.
Professional ta’lim muammolari
Iqtisodchi professiyasining mohiyati. Bozor iqtisodiyoti sharoitida uning
o’rni. Xalq xo’jaligining rivojlanishdagi ahamiyati. O’zbekiston Respublikasi
iqtisodchisi faoliyatining asosiy yo’nalishlari*. Teran bilim, mafkuraviy ishonchprofessional faoliyat samaradorligini asosiy shartidir.
O’zbekiston
Respublikasi
iqtisodchisining
professional
burchi*.
Iqtisodchining o’z ishiga sofdil munosabatda bo’lish tamoyillari. Iqtisodchi
faoliyatining ma’suliyati va ishlab chiqarish amaliyoti uslubi. Iqtisodchining
ma’naviy obro’yi ishbilarmonlik- iqtisodchining asosiy sifati.
Jamoaning ishlab chiqarish faolligini oshirishda iqtisodchining roli.
Ixtisosga qiziqishini shakllantirishni asosiy yo’nalishlari*. Mazkur ixtisos
bo’yicha olinadigan ta’lim o’qitish strukturasi. Mazkur ixtisos bo’yicha
o’qiladigan fanlar tizimi, ularning hajmi, eng muhim fanning mazmuni va uning
tutgan o’rni. Ayrim fanlarni o’rganish xususiyatlari.
Tinglovchilar buxgalteriya hisobi nazariyasi fanini o’rganishda axborot
vositalaridan, ya’ni Internet tizimidan ham keng foydalanadilar. Unda quyidagi
sayt va elektron pochtalardan foydalanishlari mumkin.
136
Adabiyotlar:(1,3,5,6)
4. Tavsiya etilayotgan mavzular bo’yicha ko’rgazma-namoyish
materiallari, o’quv filmlari va boshqa didaktik materaillar ro’yxati.
Mutaxasislikka kirish fanini o’rganuvchi talabalar auditoriyada olgan
nazariy bilimlarini mustahkamlash uchun mustaqil ta’lim tizimiga asoslanib,
kafedra o’qituvchilari rahbarligida, o’quv rejasiga muvofiq mustaqil ta’lim oladi.
Mustaqil ta’lim mavzulari va topshiriqlari quyidagilardan iborat:
O’zbekiston Respubliasining mustaqilligi va uning oliy ta’lim tizimiga ijobiy
ta’siri. O’zbekiston Respublikasining iqtisodiy va madaniy rivojlanishi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining demokratik jamiyat qurishdagi etakchi
roli. O’zbekiston Respublikasining moddiy texnika bazasini yaratish va oliy
maktabning funktsiyalari. O’zbekiston Respublikasida iqtisodiy ta’limning
rivojlanishi va Toshkent Moliya institutining tashkil etilishi. Oliy iqtisodiy
ta’limning mazmuni. Oliy maktabda o’qishning xususiyatlari va o’rta maktabdagi
o’quv jarayonidan farqi.
Mutaxassislikka kirish fanini o’rganishda talabalar amaliy yordam
tariqasida qo’llaniladigan turli xil shakl, chizmalar va slaydlar bilan ta’minlanadi.
Talabalar mutaxasislikka kirish fanini o’rganishda axborot vositalaridan
ya’ni, internet tizimidan ham keng foydalanildi. Unda quyidagi sayt va elektron
pochtalardan foydalanildi:
• http://www.iasc.org.uk (International Accounting Standarts Committee)
• http://www.aicpa.org/index.htm (American Institute of Certified Public
Accountants)
• http://www/iia.org.uk (The Institute of Internal Auditors –United Kingdom)
• http://www/iasc.org.uk (International Acconting Standards Committee)
Shuningdek, Respublikadagi chop etilgan gazeta va jurnallardan
mutaxasisligiga tegishli materiallarni oladi. Fan bo’yicha o’zgarishlar, yangiliklar
va me’yoriy hujjatlar bilan o’qituvchilar tanishtirib boradi.
Talabalarga O’zbekiston Respublikasi Auditorlar palatasi, Buxgalterlar va
auditorlar milliy assotsiatsiyasi, Toshkent Davlat iqtisodiyot universiteti va
Toshkent Moliya institutida tayyorlangan o’quv filmlar, didaktik materiallar va
multimedik ilovalardan foydalanish tavsiya etiladi.
5. O’zlashtirish nazorati
Ushbu fan bo’yicha o’quv rejasida jami 40 soat dars o’tish rejalashtirilgan,
shundan 18 soat ma’ruza, 9 amaliy, seminar va 13 soat mustaqil darslar.
Talabalarning fan bo’yicha o’zlashtirishlarini baholash semestr davomida
muntazam ravishda olib boriladi va quyidagilar orqali amalga oshiriladi: joriy
baholash, oraliq baholash va yakuniy baholash.
Mutaxassislikka kirish fanidan talaba to’plashi mumkin bo’lgan maksimal
ball 100 ga teng bo’lib, shundan joriy baholashga 43 ball, oraliq baholashga 42 ball
va yakuniy 15 ball ajratiladi.
JB va OB turlar va belgilangan ballar miqdori (o’quv rejasida fanga semestr
(o’quv yili) uchun ajratilgan soatning 85%) o’qitilayotgan fanga mas’ul bo’lgan
137
kafedraning qarori bilan mavzuning murakkabligi va zaruriyligiga qarab quyidagi
ishlarga taqsimlanadi:
- bakalavrning o’quv jarayonidagi davomati va faolligi;
- amaliy va mustaqil ta’lim mashg’ulotlariga tayyorgarlik darajasi;
- fan bo’yicha manbalarni konspektlashtirish;
- dolzarb mavzu bo’yicha referat yozish;
- fan bo’yicha ko’rgazmali qurollarni tayyorlash;
YaBda fan bo’yicha dastur to’la o’tilgandan so’ng bakalavrlarning bilimi
baholanadi.
YaB turiga ajratilgan ballar miqdori, o’quv rejasida fanga ajratilgan soatning
15 % miqdorida belgilanadi. Barcha fanlar bo’yicha YaB bosqichi «g’zma ish»
usulida o’tkaziladi.
Tayanch tushunchalarga asoslangan (g’zma ish) usulini o’tkazish tartibi
«Reyting tizimining yakuniy baholash bosqichida «g’zma ish» usulini tatbiq etish
bo’yicha Namunaviy nizom bilan belgilanadi».
OB turi «g’zma ish» usulida yoki boshqa usullarda (og’zaki, test, himoya va
hokazo) ham o’tkazilishi mumkin.
Dekanat belgilangan tartibda fan bo’yicha bakalavrlarning JB, OB va YaB
turlaridagi o’zlashtirish ko’rsatkichlarini tahlil etib boradi va ularning natijalarini
belgilangan shakldagi qaydnomalarda qayd etadi.
Reyting natijalari oliy ta’lim muassasasining Ilmiy kengashida muntazam
ravishda muhokama etib boriladi va tegishli qarorlar qabul qilinadi.
Oliy ta’lim muassasi fanlar uchun baholash turlarining har biri bo’yicha
reyting ballarini hisoblash mexanizmlarini ishlab chiqadi va uslubiy kengashda
tasdiqlanadi.
Semestr o’quv yili davomida o’qitilgan fan bo’yicha maksimall 55 va undan
yuqori foizini to’plagan bakalavrlar qoniqarli o’qiyotgan deb hisoblanadi. Fan
bo’yicha maksimall ballning 55 % idan kam ball to’plagan bakalavrlar qoniqarsiz
o’qiyotgan (akademik qarzdor) deb hisoblanadi.
138
6. Asosiy adabiyotlar
1. Karimov. I. A. “Yangi uy qurmay turib eskisini buzmang”.-T.: O’zbekiston,
1993.
2. Karimov I. A. «O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid,
barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari». -T.: O’zbekiston, 1997.
3. Karimov. I. A. «O’zbekiston XXI asrga intilmoqda» birinchi chaqiriq
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining o’n to’rtinchi sessiyasidagi mazruza.
1999 yil 14 aprel. –T.: O’zbekiston, 1999.
4. Karimov. I. A. “O’zbekistonning o’z istiqlol va tarqqiyot yo’li”.-T.:
O’zbekiston, 1993.
5. Karimov. I. A. «Istiqlol va ma’naviyat» -T.: «O’zbekisto» 1994.
6. Karimov. I. A. «O’zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo’lida» -T.:
«O’zbekiston» 1995.
7. Karimov. I. A. «Barkamol avlod O’zbekiston taraqqiyotining poydevori» -T.:
«O’zbekiston» 1997.
8.
«O’zbekiston Respublikasining ta’lim to’g’risida»gi Qonuni 1997
yil.
9. Ma’naviyat va ma’rifat ijtimoiy markazlarini takomillashtirish haqidagi
Prezident Farmoni. -T.: 1996 y.
10. Boboxonov A. O’zbekistonda pedagogik fikr taraqqiyoti tarixidan. -T.:
«O’qituvchi» nashriyoti 2001y.
11. Sobirov M. Furqatning maktab, maorif va tarbiya haqidagi fikrlari. -T.: «O’rta
va Oliy maktab» 2001 y.
12. Donishmandlar tarbiya xususida. -T.: «O’qituvchi nashriyoti» 2001 y.
13. Jonimatova X. Abu Ali ibn Sino ta’lim tarbiya to’g’risida -T.: «O’qituvchi»
nashriyoti, 1990 y.
14. Jan-Jak Russo. Pedagogicheskie sochineniya. Tom I, -M., Pedagogika 1996 y.
15. O’rta Osiyoda pedagogik fikr taraqqiyotidan lavhalar. --T.: «Fan» nashriyoti
1996 y.
16. O’zbek pedagogikasi tarixi. -T.: «O’qituvchi» nashriyoti 1997 y.
Qo’shimcha adabiyotlar.
1. O’zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi. T., O’zbekiston Respublikasi
Moliyaviy qonunlari to’plamlari, 1997 .
2. Ibragimov A., Karimov A. Xorij sarmoyalari buxgalteriya hisobi, -T.:
O’zbekiston, 1999 .
3. Plan schetov Buxgalterskogo ucheta i rekomendatsiya po ego primeneniyu. Pod
red. Gadaeva E.F., Xasanova N.X. Tashkent, 1996.
4. Sanaev I.S. «Qishloq xo’jaligida buxgalteriya hisobi, nazorat va moliyalashning
dolzarb masalalari». -T., »Mehnat» 1991.
5. Sotivoldiev A.S. »Qishloq xo’jaligi korxonalarida buxgalteriya hisobi». T.,
«Mehnat» 1991.
6. Frenk Vud. Buxgalterskiy uchet dlya predprinimateley. -M.: O.O.O Askeri,
1996.
139
7. Yangi schyotlar rejasi. PB vaAA-2002 .
8. G’ulomova F. Samouchitel po buxgalterskomu uchetu. -T.: «Mir ekonomiki i
prava», 2000.-352.
9. Pankov D. Buxgalterskiy uchet i analiz v zarubejnix stranax. –M.:
«Ekoperespektiva», 1998-238s.
10. Nikolaeva O. Mejdunarodnie standarti finansovoy otchetnosti: -M.: URSS,
2001 -264s.
11. Chaya V., Chaya G. Mejdunarodnie standarti finansovoy otchetnosti, GUP IPK
«Ulyanovskiy Dom pechati» 2000 .
12. Fremgen F.M. Accounting for managerial Analysis: Third Edition. Richard D.
Irwing Inc., Homewood, Illions,1996.
13. Kenneth M. Morris & Allan M. Siegel. Guide to understanding money &
investing. 2000 by lightbulb, press, Inc.
14. Securities Regulation in THE Unite States. NASD. Washington-2000.
140