Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat Pedagogika Universiteti Tarix fakulteti “Tarix o‘qitish metodikasi” kafedrasi o‘qituvchisi Xaknazarov Xudoyberdi Dilmurodovichning “Tarix o‘qitish nazariyasi va metodikasi” fanidan “TArix o‘qitishning tashkiliy shakllari” mavzusidagi ochiq dars mavzusi Toshkent- 2015 1 Ma’ruza ochiq darsi o‘tkazilgan kun: Vaqti: 23.10.2015 y 1-juftlik Fakulteti: Tarix Guruhi: Tarix o`qitish metodikasi. T-302 2-10 xona Fan nomi: “Tarix o‘qitish nazariyasi va metodikasi” Ma’ruzachi: o‘qit. X.Xaknazarov Mavzu: “Tarix o‘qitishning tashkiliy shakllari” Ichki ekspert: TDPU Tarix o‘qitish metodikasi kafedrasi dots.v/b. O.Rahmatullayeva, dots. v/b/ O‘. Mansurov Tashqi ekspert: O‘zRFA Tarix instituti Etnologiya va antropologiya bo‘limi boshlig‘i prof. A.Ashirov Foydalanilgan ta’lim vositalari 1. Ma’ruza 2. Elektron vositalar 3. Tarqatma materiallar 2 E’LON 2015 yil 23 oktabr soat 9.00 da Tarix o‘qitish metodikasi ta’lim yo‘nalishi T-302 guruhida 2-10 xonada “Tarix o‘qitish metodikasi” kafedrasi o‘qituvchisi X.Xaknazarovning “Tarix o‘qitish nazariyasi va metodikasi” fanidan “Tarix o‘qitishning tashkiliy shakllari” mavzusida ochiq darsi o‘tkaziladi. Barcha professor-o‘qituvchilar va xohlovchilarni ochiq darsga taklif qilamiz. 3 “Tarix o‘qitish metodikasi” kafedrasining navbatdan tashqari 2-sonli majlis bayonnomasi Toshkent shahri 23.10.2015 Qatnashdilar: kafedra mudiri, t.f.n., dots. G.S.Fuzailova, prof. A.Madraimov, prof. A.Ashirov, t.f.n. V.Ishquvatov, t.f.n. O‘.Mansurov, t.f.n. O.Rahmatullaeva, dots. SH.Atadjanov, katta o‘qituvchilar H.Jamoldinov, A.Abdazimov, E.Ashuraliev, X.Haqnazarov, o‘qituvchilar L.Muhammadiev, D.To‘xtaboeva, J.Karimberdieva, H.Ro‘ziev, A.Raxmatov. K U N T A R T I B I: Kaferdra o‘qituvchisi X.Xaknazarovning “Tarix o‘qitish nazariyasi va metodikasi” fanidan “Tarix o‘qitishning tashkiliy shakllari” mavzusida o‘tgan ochiq darsi muhokamasi ESHITILDI: Kafedra mudiri dots. G.S.Fuzailova o‘z axborotida X.Xaknazarovning “Tarix o‘qitish nazariyasi va metodikasi” fanidan “Tarix o‘qitishning tashkiliy shakllari” mavzusida Tarix o‘qitish metodikasi yo‘nalishi T-302-guruhida o‘tgan ochiq darsi Davlat Ta’lim Standarti talablariga to‘la javob berishi, darsda zamonaviy ta’lim texnologiyalaridan o‘z o‘rnida foydalanilgani haqida aytib o‘tdi. Ushbu darsda qatnashgan professor-o‘qituvchilarning ochiq dars haqida fikr bildirishlarini aytdi. Bu masala bo‘yicha so‘zga chiqqan kafedra a’zolari t.f.n.O‘.Mansurov, dots.SH.Atadjanov va boshqalar ochiq darsning ijobiy va kamchilik tomonlari haqida fikr bildirdilar. X.Xaknazarovning “Tarix o‘qitish nazariyasi va metodikasi” fanidan “Tarix o‘qitishning tashkiliy shakllari” mavzusida o‘tgan ochiq darsi muhokamasi bo‘yicha kafedra a’zolarning fikr-mulohazalari asosida kafedra yig‘ilishi QAROR QILADI: 1. X.Xaknazarovning “Tarix o‘qitish nazariyasi va metodikasi” fanidan “Tarix o‘qitishning tashkiliy shakllari” mavzusida o‘tgan ochiq darsi qoniqarli deb topilsin. 2. Mazkur mavzu asosida maqola nashrga tayyorlansin. Majlis raisi: dots. G.S.Fuzailova Kotib: H.Ro‘ziev 4 Tarix o‘qitishning tashkiliy shakllari 3-mavzu 2.1. Ta’lim berish texnologiyasining modeli Mashg‘ulot vaqti-2 soat Mashg‘ulot shakli Talabalar soni: 30 gacha Mavzu bo‘yicha bilimlarni kengaytirish va mustahkamlash yuzasidan seminar 3. Noan’anaviy dars turlari. 4.Darsning texnologik xaritasi Amaliy mashg‘ulot rejasi O‘quv mashg‘ulotining maqsadi: Tarix darslari va ularga qo‘iladigan zamonaviy talablarnini bo‘yicha bilimlarini kengaytirish va chuqurlashtirish. O‘quv faoliyati natijalari: Noan’anaviy dars turlari bo‘yicha olingan bilimlarini mustaxkamlanadi; olingan bilimlarini kengaytirish Darsning texnologik xaritasini tuzish malakalari shakllanadi. Pedagogik vazifalar: . Noan’anaviy dars turlari bo‘yicha olingan bilimlarini kengaytirish Darsning texnologik xaritasini tuzish malakasini shakllantirish Ta’lim berish usullari Ta’lim berish shakllari Ta’lim berish vositalari Suhbat,tezkor-so‘rov, FSMU-texnikasi Ommaviy, guruhlarda ishlash, yakka tartibli O‘quv qo‘llanma, proektor, flipchart, markerlar, ekspert topshiriqlari Texnik ta’minlangan, gurhlarda ishlash uchun mo‘ljallangan auditoriya Og‘zaki nazorat: savol-javob Ta’lim berish sharoiti Monitoring va baholash 5 2.2. Tarix darsliklari va ularga qo‘yiladigan zamonaviy talablar mvzusi bo‘yicha amaliy mashg‘ulotning texnologik xaritasi Faoliyat boskichlari 1- bosqich Mavzuga kirish (15 daqiqa) 2-bosqich Asosiy (55 daqiqa) 3- bosqich Yakuniy (10 daqiqa) Faoliyatning mazmuni Ta’lim beruvchi Ta’lim oluvchilar 1.1.Mavzuning nomi, maksadi, ukitish Tinglaydilar. natijalarini, mavzuning rejasini eslatadi. 1.2.Guruhlar ishini baxolash mezonlarini e’lon qiladi (1-ilova). 2.1.Talabalarni faollashtirish maksadida Savolga javob beradilar. tezkor-so‘rov usulini qo‘llaydi: 1.Inqirozga qarshi choralar dasturida belgilangan ustuvor vazifalarni amalga oshirishda bank tizimining tutgan o‘rni nimalardan iborat? 2. Bankning muvaffaqiyatsiz faoliyati qanday oqibatlarga keladi? Javoblarni Guruhlarga bo‘linadi. umumlashtiradi. Yakka tartibda 2.2.Talabalarni 5 ta kichik guruhlarga bajargan ishlarini bo‘ladi. Guruhlarga ekspert vazifalarini guruhlarda muxokama tarqatadi va ularning mohiyati bilan qilib, yagona to‘g‘ri tanishtiradi. Ekspert topshiriqlarini “FSMU” fikrni tanlab, format texnikasi asosida bajarishlarini tushuntiradi. qog‘oziga ko‘chiradi. (2,3-ilovalar). Avval yakka tartibda bajargan ishlarini Guruh sardori tayyor guruhlarda muxokama kilib, yagona to‘g‘ri ishni olib chikib doskaga fikrni tanlab, format qog‘oziga ko‘chirishni iladi va takdim qiladi. taklif qiladi. Tanlagan fikrini Talabalar faoliyatini nazorat qiladi, asoslaydi. Boshka yo‘naltiradi, maslahat beradi. Baholash ishtirokchilar tomonidan mezonlarini eslatadi. Taqdimot boshlanishini berilgan savollarga ma’lum qiladi. javob beradi. 2.3.Bajargan ishlarini takdim kilishlarini so‘raydi. Takdimot jarayonida talabalar fikrlarini tahlil qiladi, faol ishtiroklarini rag‘batlantiradi. 3.1.Mavzuni umumlashtiradi, xulosalar Eshitadi. qiladi, yakun yasaydi. 3.2.Guruhlar ishini baholaydi, faol ishtirokchilarni alohida qayd qiladi va baholarni e’lon qiladi. Vazifani yozib oladilar. 3.3. Mustakil ishlashlari uchun nazorat va test savollariga tayyorgarlik ko‘rib kelish vazifasini beradi (4,5- ilovalar). 6 1-ilova Guruhlarning bilim va ko‘nikmalarini baholash mezonlari Topshiriqlar, baholash ko‘rsatkichlari va mezonlari Maksimal ball - 2 - savol to‘liq yoritib berildi (0,5 ball) - javoblar yetarli darajada asoslab berildi (0,5 ball) - guruh ishtirokchilarining faolligi (0,5 ball) - berilgan savollarga javob berdi (0,3 ball) - reglamentga rioya kildi (0,2) Jami: (2 ball) 1,5 – 2 ball 1,0 – 1,4 ball 0,5 – 0,9 ball 0 - 0,4 ball - 1- guruh 2- guruh 3- guruh «a’lo» «yaxshi» «konikarli» «konikarsiz» 1-jadval. Mashg‘ulotning o‘qitish texnologiyasining modeli Mavzu Vaqt O‘quv mashg‘ulotining shakli O‘quv mashg‘ulotining rejasi O‘quv mashg‘ulotining maqsadi: 7 Pedagogik vazifalar: O‘quv faoliyatining natijalari: O‘qitish uslubi O‘qitish vositalari O‘qitish shartsharoitlari 2-jadval. Mashg‘ulotning texnologik xaritasining modeli Bosqichlar, Faoliyat mazmuni o‘qituvchi vaqti o‘quvchi Kirish, 1.1.Mavzuning nomi, maqsad va Tinglaydilar, yozib ... daq. kutilayotgan natijalarni yetkazadi. oladilar. Mashg‘ulot rejasi bilan tanishtiradi. 1.2. Mavzu bo‘yicha asosiy Aniqlashtiradilar, tushunchalarni; savollar beradilar. mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro‘yxatini aytadi. 1.3. O‘quv mashg‘ulotida o‘quv ishlarini baholash mezonlari bilan tanishtiradi Asosiy, 2.1. Tezkor-so‘rov/ savol-javob/ aqliy Javob beradilar ... daq. hujum orqali bilimlarni faollashtiradi. Yozadilar. 8 2.2. Ma’ruza/ seminar/ amaliy Guruhlarda mashg‘ulotning rejasi va tuzilishiga ishlaydilar, muvofiq ta’lim jarayonini tashkil etish taqdimot qiladilar bo‘yicha harakatlar tartibini bayon qiladi va bosh. Yakuniy, 3.1.Mavzu bo‘yicha yakun qiladi, O‘z-o‘zini, o‘zaro ... daq. qilingan ishlarni kelgusida kasbiy baholashni faoliyatlarida ahamiyatga ega ekanligi o‘tkazadilar. muhimligiga Savol beradilar talabalar e’tiborini qaratadi. Topshiriqni yozadilar 3.2. Guruhlar ishini baholaydilar, o‘quv mashg‘ulotining maqsadga erishish darajasini tahlil qiladi. 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi va uning baholash mezonlarini yetkazadi 1-илова Dars — aniq maqsadni ko‘zlab, berilgan vaqtda bir xil yoshdagi o‘quvchi-yoshlar bilan o‘qituvchi raxbarligida olib boriladigan mashg‘ulot. Darsning maqsadi, mazmuni, xajmi ta’lim standartlari (№’ dasturi, reja, darslik) asosida belgilanadi. O‘qituvchi uchun dars o‘quv ishlarining asosiy tashkiliy shakli ekan, u bu jarayonda: 1) har bir sinfda o‘quvchilarning yoshi va bilim darajasi bir xil bo‘lishiga; 2) dars qat’iy jadval bo‘yicha belgilangan aniq muddatda olib borilishiga; 3) dars o‘qituvchi rahbarligida butun sinf bilan va alohida o‘quvchilar bilan ishlash shaklida olib borilishiga; 4)dars o‘quv fanining harakteri, o‘tilayotgan materialning mazmuniga qarab turli usullar va vositalar yordamida olib borilishiga va uzluksiz ta’lim tizimining bir qismi sifatida tugallangan bilim berilishiga va navbatdagi bilimlarni o‘zlashtirish uchun zamin yaratishiga qattiq rioya qilishi shart. 9 2-илова Yetakchi didaktik vazifa va strukturaga ko‘ra darslar quyidagi tiplarga bo‘linadi: 1) kombinatsion darslar (o‘qituvchi yangi materialni tushuntiradi, mustahkamlaydi, takrorlaydi, nazorat qiladi); 2) yangi materialni o‘rganish darslari; 3) bilim, ko‘nikma va malakalarni mustahkamlash darslari 3-илова 4) mashqlar va amaliy ishlar darslari; 5) umumlashtiruvchi takrorlash darslari; 3-илова 6) laboratoriya darslari; 7) o‘quvchilar bilimini nazorat qilish, tekshirish va baholash darslari, bundan tashqari standart bo‘lmagan, innovatsion dars shakllari ham keng qo‘llaniladi: seminar-darslar, konferensiyadarslar, rolli o‘yinlar, integrallashgan darslar. 4-илова Aralash yoki kombinatsion dars o‘zida o‘quv ishlarining turli maqsad va turlarini aks ettiradi - o‘tilgan material ustida ishlash - yangi mavzularni anglash va o‘zlashtirish - amaliy ko‘nikma va malakalarni hosil qilish Shu bilan bog‘liqlikda aralash darsda odatda quyidagi strukturaviy komponentlar ajraladi. - o‘quvchilarni darsga tayyorlash - takrorlash-umumlashtirish ishlari - yangi materialni anglash va o‘zlashtirish ishlari - bilimlarni amaliyotda qo‘llash ko‘nikma va malakalarini shakllantirish ishlari bo‘yicha ishlar - uyga vazifa Yaxshi tayyorlangan darsni yana uyushgan holda aniq va samarali o‘tkaza bilish ham kerak. Bunda quyilagi qoidalarga amal qilish lozim: 10 1) darsni aniq va uyushgan holda boshlash, buning uchun esa darsga hamma narsa oldindan tayyorlangan bo‘lishi kerak; 2) o‘quvchilar e’tiborini dars mazmuniga qarata bilish va uni butun dars davomida o‘quchilarning bilish faoliyatini aktivlashtirib saqlay bilish. 3) darsda vaqtdan oqilona foydalanish; 4) o‘z hatti – harakatini kuzatish. G‘oyaviy e’tiqod, yuksak ahloqiylik va madaniyat, gapirish va talab qilish, rag‘batlantirish, o‘kuvchilarga murojaat qilish uslubi bularning barchasi o‘qituvchi faoliyatining uslubini belgilaydi, hamda o‘kuvchilarning zo‘r berib ishlashi yoki o‘ta emotsional qo‘g‘oluvchanligini istisno qiladi. 5) darsda tadbirkorlikni namoyish qilish yuzaga kelgan sharoitni darsni o‘tkazish sharoitlaridagi o‘zgarishlarni hisobga olish zarur. 1-ilova Muloqotga ishtirok etuvchilarga eslatma! 1. Muloqot muammoni yechishga qaratilgan usuldir. 2. Gapirayotganda uzoq so‘ylama, boshqalar ham o‘z fikrlarini bayon etishlarini unutma. 3. Hissiyotni jilovlagan holda fikringni shunday jamlab aytki, u murod nishoniga tegsin. 4. Muxolifatingni so‘zlarini hurmat bilan tingla. 5. Monosabatingni aniq bergin va fikrlar takrorlanishiga yo‘l qo‘yma! 6. O‘z bilimdonliging, iqtidoring va zakovatingni ko‘rsatish uchun so‘ylama, balki munozara mavzusi doirasida so‘z yuritgin. 2-ilova 7. Fikringni qabul qilishlari va uni ma’qul topishlari uchun kurashgin! 11 5-илова Dars elementlari sifatida quyidagi tarkibiy qismlar ajratiladi: - yangi materialni o‘rganish; - uyga vazifa; - bilimlarni nazorat qilish; 5-илова - bilimlarni umumlashtirish va tizimlashtirish; - o‘rganilgan materiallarni mustahkamlash. 6-илова 1) 2) 3) 4) Tarix darsining quyidagi 4 ta tipini tavsnya etdi: 6-илова ta’lim jarayonining barcha elementlarini o‘z ichiga olgan, aralash dars; to‘liq yoki qisman yangi temani o‘rganishga bag‘ishlangan dars; 7-илова umumlashtiruvchi — takrorlash darsi; bilimlarni tekshirish va hisobga olish darsi. Dars - o‘quv va tarbiyaviy ishning asosiy tashkiliy shakli. Tarix kursining ta’lim-tarbiya vazifalari - mavzularning ta’lim-tarbiya vazifalari bilan bog‘lab rejalashtirish. Ta’lim turlari - suqrotcha suhbat metodi, an’anaviy ta’lim, izohli-namunali (illyustrativ) ta’lim, bilimlarni mustaqil egallash, dasturlashtirilgan ta’lim, ta’limni algoritmlash jarayoni, tabaqalashtirilgan, yakkama-yakka ta’lim va boshqalar Tarbiya - 1) shaxsning ma’naviy va jismoniy holatiga мунтазам ва мақсадга мувофиқ таъсир этиш; 2) педагогик жараёнда таълим мақсадларини амалга ошириш учун педагог ва тарбияланувчиларнинг махсус ташкил этилган фаолияти 12 O‘rta Osiyolik buyuk qomusiy olimlarning va madaniyat vakillarining jahon sivilizatsiyasiga qo‘shgan xissalari (o‘qituvchi varianti) 1. “Fan” Olim va mutafakkirlar i Tug‘ilg an joyi Hayot yillari Ilmiy tadqiqot turlari Asosiy ilmiy asarlari Ko‘rsatilgan asarlar yozilgan til Muhim ilmiy kashfiyotlari 2. “Adabiyot” Ismi Hayot yillari Asosiy asarlari Ijod turi Jamoatchilik faoliyati 3. “Din” Diniy olim Hayot yillari Diniy yo‘nalishi (maktabi) Qarashlari mohiyati Asarlari Yangi yo‘nalishlar Ijodiy g‘oyalari 4. “Arxitektura va san’at” San’at turlari Asr vakili Qaysi tur va yo‘nalish Musiqa Tasviriy san’at Arxitektura Sarbadorlar xarakati. vaqti joyi raxbarlari sabablari xarakteri va maqsadi shiori sarbadorlar xarakati Amir Temurning xarbiy yurishlari: yurish qilingan mamlakat yillar xarakteri 13 maqsadlari oqibati oqibatlari XVI-XIX asrning birinchi yarmida “O‘zbek xonliklari” mavzuida konseptual jadval (O‘qituvchining nazorat varianti) Xiva xonligi Buxoro amirligi Qo‘qon xonligi Hududi Axoli soni va tarkibi Ma’muriy bo‘linishi Davlat boshlig‘i Idora etayotgan sulolaning etnik kelib chiqishi Markaziy boshqaruv boshlig‘i Oliy sud xokimiyati Oliy mirshab xokimiyati Davlatning iqtisodiy asosi Soliq tizimi asosi Tashqi savdo aloqalari yo‘nalishi 1. 2. 3. 4. ekspert varaqasi II jahon urushining bo‘lib o‘tgan muddatini va asosiy qatnashchilarini ko‘rsating. II jahon urushi sabablari va aybdorlarini sanang. O‘zbekistonning urushga tortilishi sabablari va muddatini ko‘rsating. II jahon urushi qatnashchilari bo‘lgan davlatlar haqidagi konseptual jadvalni to‘ldiring. Davlatlar Urushga kirish Urushga kirgan Kim Urush nomi sabablari payti tomonida tugagandagi urushgan ahvoli (g‘olib yoki mag‘lub) Buyuk Britaniya Fransiya SSSR AQSh Germaniya Yaponiya Italiya №2 ekspert varaqasi 1. O‘zbkistonga ko‘chirib keltirilgan sanoat korxonalari nima maqsadda ko‘chirilgani va qanday natijalar bergani haqida ma’lumotlar keltiring. 14 2. Urush bo‘layotgan yerlardan ko‘chirilgan aholi va bolalarga ko‘rsatilgan yuksak gumanizm nimalarda namoyon bo‘ldi? 3. O‘rta Osiyoga badarg‘a qilingan va deportatsiya qilingan xalqlar to‘g‘risidagi konseptual jadvalni to‘ldiring Xalqlarning nomi Ko‘chirilishidan oldin qachon ko‘chirilgan qaerda yashagan qanday sabab yoki bahona Bilan Koreyslar Tatarlar Mesxeti turklari Boshqirdlar Chechenlar Nemislar Uyg‘urlar №3 ekspert varaqa 1. Urush yillarida O‘zbekiston sanoati frontga nimalar yetkazib berdi? 1. Urush yillardagi kartochka tizimi to‘g‘risida ma’lumotlar bering. 2. O‘zbekiston qishloq aholisining urush yillaridagi qahramonona mehnatlari to‘g‘risida ma’lumot bering. 3. Urush yillari O‘zbekistondagi oliy va o‘rta maxsus o‘quv yurtlari, ilmiy tadqiqot institutlari, madaniyat muassasalari faoliyati to‘g‘risida ma’lumot bering. 4. Urush yillaridagi o‘zbekistonlik adabiyotchi ijodkorlar faoliyat to‘g‘risidagi konseptual jadvalni to‘ldiring. Yozuvchi yoki She’riy asari nomi Nasriy asari nomi Sahna asari shoirning ismi sharifi nomi Oybek H.Olimjon G‘.G‘ulom M.Shayxzoda A.Qahhor Boshqalar Din Madaniyat Til Iqtisodiyot Asoschisi Aholi tarkibi Hududi, poytaxti Davlat nomi Davri “O‘rta Osiyo davlatchiligi tarixida antik davr” konseptual jadvalini to‘ldiring. Yunon - Baqtriya Qangxa Parkana Vatanimiz hududida dastlabki davlatlar mavzuida konseptual jadval (O‘qituvchining nazorat varianti) Qadimgi Baqtriya Katta Xorazm Hududi 15 YunonBaqtriya Qang‘ Dovon Kushon podsholigi Aholi tarkibi Ma’muriy bo‘linishi Davlat boshlig‘i Idora etayotgan sulolaning etnik kelib chiqishi Boshqaruv tizimi Siyosiy jarayonlarda ishtiroki Aholisi diniy e’tiqodi Tashqi savdo aloqalari yo‘nalishi Toxiriylar Somoniylar Qoraxoniylar G‘aznaviylar Xorazmshoxlar 16 Tili, dini, madaniyati Armiya Soliqlar Erga egalik shakillari Ijtimoiy tizimi Boshqaruv tizimi Dalvat boshlig‘i mansabiningjami Xududi Xuqm surgan iyllari Asos solgan kishi “Movarounnaxrning markazlashgan davlatlari” mavzusida tuziladigan ( o‘qutuvchining) kotseptual jadvalining varianti Davlatlar nomi DALOLATNOMA Tarix fakulteti “Tarix o‘qitish metodikasi” kafedrasi o‘qituvchisi X.Xaknazarovning 2015 yilning 23 oktyabr kuni 1-juftlikda “Tarix o’qitish metodikasi” ta’lim yo’nalishi 3-bosqich T-302 - guruh talabalariga “Tarix o‘qitish nazariyasi va metodikasi” fanidan “Tarix o‘qitishning tashkiliy shakllari” mavzusida o‘tkazilgan ochiq ma’ruza darsi hujjatlari Nizomiy nomidagi TDPUning ARMiga topshirildi. Ochiq dars hujjatlari: 1. Muqova 2. E’lon 3. Texnologiya modeli 4. Texnologik xarita 5. Ma’ruza matni 6. Kafedra qaroridan ko‘chirma O‘quv-uslubiy seminar yig‘ilishi raisi: Fan o‘qituvchisi: dots.SH.Atadjanov t.f.n. O.Rahmatullaeva ARM vakili: ________________________ 17