ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА
МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
ТОШКЕНТ АРХИТЕКТУРА ҚУРИЛИШ ИНСТИТУТИ
“ИНФОРМАТИКА ВА КОМПЬЮТЕР ГРАФИКАСИ” КАФЕДРАСИ
АБИДОВ ХИКМАТ ТУРСУНОВИЧ
«UUЧИЗМА ГЕОМЕТРИЯ ВА ИНЖЕНЕРЛИК ГРАФИКАСИ»
ФАНИ БЎЙИЧА
ЎҚУВ-УСЛУБИЙ МАЖМУА
ТОШКЕНТ – 2011
«Чизма геометрия ва инженерлик графикаси» фани бўйича ўқув-услубий
мажмуа. – Тошкент, 2011.
Ушбу ўқув-услубий мажмуа “Чизма геометрия ва инженерлик графикаси”
фани асосида яратилган бўлиб, унда маърузаларни ўрганиш ҳамда амалий
машғулотларни ташкил қилиш бўйича барча таълим йўналишлари учун ўқув
дастури, таълим технологиялари, кўргазмали чизмалар, савол-жавоблар, тест
саволлари, жорий, оралиқ ва якуний назорат топшириқлари жамланган.
Мазкур ўқув-услубий мажмуа барча таълим йўналишларида таҳсил олаётган
талабалар учун тавсия этилади. Шу билан бирга ўқув-услубий мажмуадан
ўқитувчилар, илмий ходимлар, аспирант ва тадқиқотчилар, малака ошириш
факультетларида ўз малакаларини ошираётган профессор-ўқитувчилар ҳамда
педагогика ва психология соҳасига қизиқувчилар фойдаланишлари мумкин.
Тузувчи :
Тақризчи :
доцент Абидов Хикмат Турсунович
профессор,
Пўлатов Х.Ш.
2
МУНДАРИЖА
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20
21
22
23
24
КИРИШ
“Чизма геометрия ва инженерлик графикаси” фанининг ўқув
дастури
“Чизма геометрия ва инженерлик графикаси” фани бўйича ишчи
ўқув дастур
“Чизма геометрия ва инженерлик графикаси” фани бўйича
баҳолаш мезони
Календар режа
Маъруза ва амалий машғулотларнинг технологик модел ва хариталари
Чизма
геометрия
фани.
Монж
усули.Нуқтанинг
1- маъруза
координаталари бўйича эпюри.
1- амалий Чизма
геометрия
фани.
Монж
усули.Нуқтанинг
машғулот
координаталари бўйича эпюри.
Умумий ва хусусий вазиятдаги тўғри чизиқлар, икки
2- маъруза
тўғри чизиқнинг ўзаро холатлари.
2- амалий Умумий ва хусусий вазиятдаги тўғри чизиқлар, икки
машғулот
тўғри чизиқнинг ўзаро холатлари.
Текислик.Текисликда
нуқта
ва
тўғри
чизиқ.
3- маъруза
Текисликнинг бош чизиқлари.
3- амалий Текислик.Текисликда
нуқта
ва
тўғри
чизиқ.
машғулот
Текисликнинг бош чизиқлари.
4- маъруза Тўғри чизиқ ва текисликнинг кесишуви.
4- амалий
Тўғри чизиқ ва текисликнинг кесишуви.
машғулот
5- маъруза Чизмани қайта қуриш усуллари.
5-мавзу
амалий
Чизмани қайта қуриш усуллари.
машғулот
Сиртлар.Уларнинг
турлари.Кўпёқлар.Кўпёқлар
6- маъруза
кесишуви.Сиртларни ўзаро кесишуви.
6- амалий
Сиртлар.Уларнинг
турлари.Кўпёқлар.Кўпёқлар
машғулот
кесишуви.Сиртларни ўзаро кесишуви.
7- маъруза Сиртларни текислик билан кесишуви.
7- амалий Сиртларни текислик билан кесишуви.
машғулот
Ортогонал проекцияда соялар.Ёруғлик нурининг
8- маъруза йўналиши.Нуқта, тўғри чизиқ ва текис шаклнинг ўз ва
тушувчи сояси.
Ортогонал проекцияда соялар.Ёруғлик нурининг
8- амалий
йўналиши.Нуқта, тўғри чизиқ ва текис шаклнинг ўз ва
машғулот
тушувчи сояси.
Аксонометрик проекцияда соялар.Ёруғлик нурининг
9- маъруза йўналиши.Нуқта, тўғри чизиқ ва текис шаклнинг
соялари.
Аксонометрик проекцияда соялар.Ёруғлик нурининг
9- амалий
йўналиши.Нуқта, тўғри чизиқ ва текис шаклнинг
машғулот
соялари.
10- маъруза Перспектива ва соялар. Перспектива қуриш аппарати.
6
12
18
25
32
33
42
45
50
54
65
68
74
79
83
101
109
113
119
122
127
132
136
142
3
25
26
27
28
29
30
31
32
33
10- амалий Перспектива ва соялар. Перспектива қуриш аппарати.
машғулот
Сонлар билан белгиланган проекциялар.Нуқтанинг
11- маъруза
проекцияси.Тўғри чизиқнинг проекцияси.
11- амалий Сонлар билан белгиланган проекциялар.Нуқтанинг
машғулот
проекцияси.Тўғри чизиқнинг проекцияси.
12- маъруза Қурилиш чизмачилиги ва фасад.
12- амалий Қурилиш чизмачилиги ва фасад.
машғулот
Оралик назорат топшириклари
1- Оралик назорат
2- Оралик назорат
Якуний оралик назорат
149
152
157
161
164
168
169
170
170
Кириш
«Чизма геометрия ва инженерлик графикаси» фани олий профессионал билим даражасини
белгиловчи Давлат таълим стандартида умумпрофессионал укув фанлари каторидан урин
олган ва архитектуравий лойихаларни график ва ҳисоб қисмларини бажарилишини
таъминлайди.
«Чизма геометрия ва инженерлик графикаси » ни талабаларга укитишдан асосий максад
турли объектлар ва улардаги богликликларни чизмалар куринишидаги фазовий шакллари ва
муносабатларини фазовий ва хаёлий тасаввур килиш, фазовий конструктив-геометрик
фикрлаш, шунингдек, уларни фазовий тахлил килиш ва умумлаштиришдан иборат, талабанинг
замонавий компьтер программалари билан таништириш, компьтерда лойихалашнинг усуллари
ва воситаларини пухта урганиш, компьтерда ишлашни билиш ва махоратини оширишдир
«Чизма геометрия ва инженерлик графикаси » ни урганишдаги асосий вазифа фазонинг
марказий ва ортогонал проекциялашга асосланган муайян график моделларини хосил килиш
усулларининг илмини мукаммал эгаллаш ва бу график моделларда фазовий шакллар хамда
уларнинг муносабатларига оид масалаларни мустакил еча оладиган даражага эришиш.
3. Фан дастури
4
Узбекистон Республикаси Олий ва Урта махсус таълим Вазирлиги
Рўйхатга олинди:
№____________________
2008 йил «____»________
Ўзбекистон Республикаси
Олий ва ўрта маҳсус таълим
вазирлигининг
2008 йил «____»_______даги
«____» - сонли буйруғи билан
тасдиқланди
ЧИЗМА ГЕОМЕТРИЯ ВА ИНЖЕНЕРЛИК ГРАФИКАСИ
фанининг
ЎҚУВ ДАСТУРИ
Билим
соҳаси:
Таълим
соҳаси:
Таълим
йўналиши:
500 000
-
580 000
-
5580200
-
5580300
5580400
5580500
5140900
5580700
5810900
Муҳандислик, ишлов бериш ва
қурилиш тармоқлари
Архитектура ва қурилиш
Бинолар ва саноат иншоотлари
курилиши
Шахар курилиши ва хужалиги
Инженерлик тармоклари
курилиши
Курилиш материаллари ва
буюмларни ишлаб чикариш
технологияси
Касб таълим:(5580200,5580400,
5580500)
Гидротехника қурилиши
Сервис
Тошкент - 2008
5
Фаннинг ўқув дастури Олий ва ўрта маҳсус, касб-хунар таълими ўқув-услубий
бирлашмалари фаолиятини Мувофиқлаштирувчи Кенгашнинг 2008 йил «_____»
___________даги «___» - сон мажлис баёни билан маъқулланган.
Фаннинг ўқув дастури Тошкент архитектура қурилиш институтида ишлаб чиқилди.
Тузувчилар:
Мирхамидов Д.Х. – «Информатика ва компьютер графика» кафедраси доценти, т.ф.н.
Расул-Заде Л.У. - «Информатика ва компьютер графика» кафедраси доценти, архитектура
номзоди.
Абидов Х.Т.
- «Информатика ва компьютер графика» кафедраси
Катта ўқитувчиси.
Такризчилар:
Азимов. Т.Ж. мудири.,т.ф.н.,доцент
Пўлатов Х.Ш. -
ТДТУ
“Чизма геометрия ва мухандислик графикаси” кафедраси
ТАҚИ “Архитектура тарихи ва назарияси” доценти.
Фаннинг ўқув дастури Тошкент архитектура-курилиш институти Илмий-услубий кенгашида
тавсия килинган (2008 йил _______даги «_____» - сонли баённома)
6
Кириш
«Чизма геометрия ва инженерлик графикаси» фани олий профессионал билим даражасини
белгиловчи Давлат таълим стандартида умумпрофессионал укув фанлари каторидан урин
олган ва архитектуравий лойихаларни график ва ҳисоб қисмларини бажарилишини
таъминлайди.
Ўқув фанининг мақсади ва вазифалари
«Чизма геометрия ва инженерлик графикаси » ни талабаларга укитишдан асосий максад
турли объектлар ва улардаги богликликларни чизмалар куринишидаги фазовий шакллари ва
муносабатларини фазовий ва хаёлий тасаввур килиш, фазовий конструктив-геометрик
фикрлаш, шунингдек, уларни фазовий тахлил килиш ва умумлаштиришдан иборат, талабанинг
замонавий компьтер программалари билан таништириш, компьтерда лойихалашнинг усуллари
ва воситаларини пухта урганиш, компьтерда ишлашни билиш ва махоратини оширишдир
«Чизма геометрия ва инженерлик графикаси » ни урганишдаги асосий вазифа фазонинг
марказий ва ортогонал проекциялашга асосланган муайян график моделларини хосил килиш
усулларининг илмини мукаммал эгаллаш ва бу график моделларда фазовий шакллар хамда
уларнинг муносабатларига оид масалаларни мустакил еча оладиган даражага эришиш.
Фан бўйича талабаларнинг билимига, кўникма ва малакасига қўйиладиган талаблар
«Чизма геометрия ва инженерлик графикаси » ни ўрганиш курсининг маърузавий баёни,
ўқув дарслиги ҳамда ўқув қўлланмаларни мустақил ўзлаштириш, амалий машғулотларга
муттасил қатнашиш, график ишларни мустақил бажариш ва албатта уларни жавоб асосан
сухбатлашиши усулида ёқлаш, маслахатлар олиш, дарсдан ташқари ўз устида мустақил
ишлаши керак.
Фаннинг ўқув режадаги бошқа фанлар билан ўзаро боғликлиги ва услубий жиҳатдан
узвий кетма-кетлиги
«Чизма геометрия » ни урганишдаги асосий вазифа фазонинг марказий ва ортогонал
проекциялашга асосланган муайян график моделларини хосил килиш усулларининг илмини
мукаммал эгаллаш ва бу график моделларда фазовий шакллар хамда уларнинг
муносабатларига оид масалаларни мустакил еча оладиган даражага эришишдан иборат.
«Инженерлик графикаси» нинг асосий максади талабаларга техникавий ва курилиш
чизмаларни укиш ва бажариш, ишлаб чикаришнинг конструкторлик ва техникавий
хужжатларини тайёрлашга оид назарий хамда амалий билимлар бериш, укув малакаларини
оширишдан иборат.
«Инженерлик графикаси» нинг асосий вазифаси талабаларга техникавий буюмлар
объектларнинг графикавий-геометрик моделларини хосил килиш, уларнинг чизмаларини
укиш ва бажаришга оид назарий хамда амалий билимлар бериш ва айникса, укув
малакаларини оширишдир.
7
Фаннинг ишлаб чиқаришдаги ўрни
«Чизма геометрия ва инженерлик графикаси » фанини ўқитишдан мақсад –
архитектуравий лойиҳаларни бажаришда геометрик, конструктив ва ихтисосликка оид турли
масалаларни график усуллардан ва компьютер имкониятларидан фойдаланиб ишлайдиган
мутахассислар билиши шарт.
Фанни ўқитишда замонавий ахборот ва педагогик технологиялар
«Чизма геометрия ва инженерлик графикаси » фани умумкасбий ва ихтисослик фанларини
узлаштиришга замин тайёрлайди, ушбу фанлардан лойихалар бажаришда хисоб-китоб ва
график кисмларда «Чизма геометрия ва инженерлик графикаси » усуллари кулланади.
Хозирги кунда «Чизма геометрия ва инженерлик графикаси» фанининг курсларига
«Компьютер графикаси» курси хам кушилиб келаяпти.
Асосий қисм
Фаннинг назарий машғулотлари мазмуни
Чизма геометрия
Ортогонал проекциялар
«Чизма геометрия» фани. Фазодаги шаклларни текисликка тасвирлашнинг проекциялаш
усули. Марказий, параллел ва ортогонал проекциялар. Асосий хоссалари. Координаталар
усули. Г.Монжнинг комплекс чизмаси. Аксонометрия. Асосий тушунчалар. Монж чизмасида
нукта, тугри чизик, текислик ва купёкликларни берилиши. Вазияти аникланадиган (позицион)
масалалар. Нукта, тугри чизик ва текисликларнинг узаро тегишлигига оид масалалар. Тугри
чизик ва текисликнинг, икки текисликнинг кесишувига оид масалалар. Улчами аникланадиган
(метрик) масалалар. Ортогонал проекцияларнинг метрик хоссалари, тугри бурчакнинг
текисликка проекцияланиши хакида теорема, текисликнинг энг катта огиш чизиклари,
текисликка перпендикуляр чизиклар. Узаро перпендикуляр чизиклар. Узаро перпендикуляр
тугри чизиклар ва текисликлар. Ортогонал проекцияларни кайта тузиш усуллари.
Проекциялар текисликларини алмаштириш усули. Текис-параллел харакатлантириш усули.
Проекцияловчи ва бош чизиклар атрофида айлантириш усули. Ёрдамчи проекциялаш.
Чизмаларни кайта тузиш усулларини куллаб позицион ва метрик масалалар ечиш.
Купёкликлар. Купёкликларнинг текисликлар ва тугри чизиклар билан кесишуви.
Купёкликларнинг узаро кесишуви. Купёклик сиртларни текисликка ёйиш. Эгри чизиклар.
Эгри чизикларнинг проекцияланиш хусусиятлари. Эгри чизикларга уринмалар ва нормаллар
утказиш. Эгри чизикларнинг махсус чизиклари. Иккинчи тартибли эгри чизиклар. Умумий
вазиятдаги айлана. Винт чизиклари, уларни чизиш усуллари, техникада кулланиши..
Умумлашган позицион масалалар. Сиртларни тугри ва эгри чизиклар билан кесишуви.
Сиртларни узаро кесишув чизикларини ёрдамчи кесувчи текисликлар ва сиртлар воситасида
ясаш усуллари. Сиртларга уринма тугри чизик ва текисликлар утказиш. Сиртга нормаллар
ясаш. Сиртларни аник, тахминий ва шартли ёйиш усуллари. Масалалар ечиш алгоритмлари.
8
Аксонометрик, сон белгили ва перспектив проекциялар
Аксонометрик проекциялар. Кийшик бурчакли ва тугри бурчакли аксонеометрик
проекциялар. Излар учбурчаги ва унга тегишли теоремалар. Аксонометрик проекцияларнинг
стандарт турлари. Аксонометрик проекцияда айлананинг умумий ва хусусий
вазиятлари.Сонлар билан белгиланган проекциялар. Нукта, тугри чизик ва текисликнинг
чизмада берилиши. Икки текисликни ва тугри чизик билан текисликни кесишувлари.
Купёклик ва эгри сиртларнинг берилиши. Топографик сирт. Топографик сиртда позицион
масалаларни ечиш. Тупрок тукиладиган ва кавлаб олинадиган жойлар. Топографик сирт билан
тугри чизик ва текисликни кесишуви. Перспектива. Асосий маълумотлар.Тугри чизик ва
нуктанинг перспективаси. Тугри чизиклар учрашиш нуктаси ва текисликларни учрашиш
чизиги. Фазовий геометрик шаклларни перспективада тасвирлаш. Перспектива ясаш усуллари.
архитекторлар усули,.
Ортогонал проекцияларда, перспективада ва аксонометрияда соялар.
Соялар. Умумий маълумотлар. Нарсаларнинг уз сояси ва тушувчи соялари. Ёруглик
нурининг стандарт йуналиши. Ортогонал проекцияларда соялар. Нукта, тугри чизик ва текис
шаклларнинг соялари.
Асосий геометрик жисмларни уз сояси ва тушувчи соялари.
Меъморчилик фрагментлари: карнизлар, устунлар, токчалар соялари. Аксонометрияда соялар.
Ёруглик нурларининг йуналишини танлаш, геометрик жисмларнинг уз сояси ва тушувчи
соялар. Перспективада соялар. Ёруглик манбаининг тасвир текислигига нисбатан жойлашуви.
Купёклик ва эгри сиртларнинг уз сояси ва тушган сояси.
Амалий машгулотларни ташкил этиш бўйича кўрсатма ва тавсиялар
Чизма геометрия ва инженерлик графикаси фанининг булинмалари буйича позицион,
метрик, асосий, намунавий ва комплекс масалалар ечиш. Мухандислик графикаси буйича
машиносозлик ва курилиш буюмларни чизмаларини стандарт ва коидалар асосида яратишни
урганиш, чизма чизиш малакасини ошириш. Биноларнинг планини яраеиш, фасад
кўринишларини чизиш,бинонинг профил қирқимини чизмш, баландлик ўлчамларини.
Оралиқ ўлчамларини тартиби билан чизиш. Бино планини турли масштабда чизиш.
Мустакил ишни ташкил этишнинг шакли ва мазмуни
Чизма геометрия ва инженерлик графикаси фанидан масалалар
тўпламларидан турли мисоллар ечиш. Уй-график ишларни бажариш. Кушимча
адабиётлардан фойдаланиш.
Дастурнинг информацион-услубий таъминоти
Мазкур фанни ўқитиш жараёнида таълимнинг замонавий усуллари, педагогик ва ахбороткоммуникация технологиялари қўлланиши назарда тутилган:
9
Фойдаланиладиган асосий дарслик ва укув кулланмалар руйхати
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Асосий
Исматуллаев Р. Чизма геометрия. Тошкент. ТДПУ, 2003.
Мирхамидов Ж.Х., Алавия Г.У. Абидов Х Т Перспектива ва перспективада соялар.
Тошкент. ТАКИ, 2005
Муродов Ш.К ва бошкалар. Чизма геометрия курси. Тошкент. «Укитувчи», 2006.
Хорунов Р.Х. Чизма геометрия курси. Тошкент. «Укитувчи», 1997.
Абдуллаев У. «Чизма геометрия ва чизмачилик асослари». Тошкент, «Узбекистон»
1999.
Гордон В.О. и др. Курс начертательной геометрии. Москва. «Машиностроение»,1988.
Кушимча адабиётлар
7 Собитов Э. Чизма геометрия киска курси. Тошкент.
«Укитувчи»,1973.
8 Киргизбаев Й. «Чизма геометрия». Т., «Укитувчи», 1976.
9 Рахмонов И. «Чизма геометриядан график ишлар». Т., «Укитувчи», 1996.
10 Крылов Н.А. и др. Начертательная геометрия. Москва. Высшая школа,1975.
11 Хорунов Р., Акбаров А. Чизма геометриядан масалалар ечиш усуллари. Т.,
«Укитувчи», 1995.
10
4. Фан ишчи дастури
Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги
Тошкент архитектура қурилиш институти
“Тасдиқлайман”
Ўқув ишлари бўйича проректор
__________________Р.О.Қўчкоров.
2010 йил “___”______________
Чизма геометрия ва инженерлик графикаси фани бўйича
Таълим сохаси
580 000
Архитектура ва курилиш
Таълим йуналиши
5580200
Бино ва иншоотлар
қурилиши
ИШЧИ ЎҚУВ ДАСТУРИ
Умумий ўқув соати
240
Шу жумладан:
Маъруза
57
Амалий машғулотлари
57
Мустақил таълим соати
126
2010
11
Фаннинг ишчи ўқув дастури Тошкент архитектура-қурилиш институти Илмий-услубий
Кенгашининг 200_ йил “___” __________________- сон
мажлисида муҳокама этилди ва маъқулланди.
___________________________________________________________________
(таълим йўналиши (матахассислик)номи)
____________________________________ ўқув дастури ва ўқув режасига мувофиқ ишлаб
чиқилди.
Тузувчилар:
т.ф.н. доц. Мирхамидов Ж.Х.
_______________________________________________
(лавозими, даражаси ва илмий унвони)
доц. Абидов Х.Т.
_______________________________________________
(лавозими, даражаси ва илмий унвони)
____________
(имзо)
____________
(имзо)
Фаннинг ишчи ўқув дастури __________КБФ_________________________________________
(факулътет номи)
Факультет Илмий кенгашининг 200__ йил “___”__________ даги “______”- cон қарори билан
тасдиқланди.
Илмий кенгаш раиси:
200__ йил “______” ____________
______
(имзо)
Тошпулатов С.А.
___________________________
(Ф.И.О.)
Келишилди:
Кафедра мудири
200__ йил “______” ____________
__________
(имзо)
Ж.Х.Мирхамидов
________________________
(Ф.И.О.)
12
. Кириш.
“Чизма геометрия ва инженерлик графикаси” фани олий профессионал билим
даражасини белгиловчи Давлат таьлим стандартида умум таьлим ва умумпрофессионал ўқув
фанлари қаторидан ўрин олган.
“Чизма геометрия ва инженерлик графикаси”ни талабаларга ўқитишдан асосий мақсад
турли обьектлар ва улардаги боғлиқликларни чизмалар кўринишидаги фазовий шакиллари ва
муносабатларини фазовий ва хаёлий тасаввур қилиш, фазовий конструктив-геометрик
фикрлаш, шунингдек, уларни фазовий тахлил қилиш ва умумлаштириш.
“Чизма геометрия ва инженерлик графикаси”ни ўрганишдаги асосий вазифа фазонинг
марказий ва ортогонал проекциялашга асосланган муайян график моделларни ҳосил қилиш
усулларининг илмини мукаммал эгаллаш ва бу график моделларда фазовий шакллар ҳамда
уларнинг муносабатларига оид масалаларни мустақил еча оладиган даражага эришиш.
1.1.
Ўқув режасидаги бошқа фанлар билан алоқаси.
“Чизма геометрия ва инженерлик графикаси” фани умумкасбий в а ихтисослик
фанларини ўзлаштиришга замин тайёрлайди, ушбу фанлардан лойиҳалар бажаришда ҳисобкитоб ва график қисмларда “Чизма геометрия ва инженерлик графикаси” усуллари
қўлланилади.
1.2 Фаннинг ўқитиш семестрларида ва услубий кўрсатмалар.
Мазкур фан мутахасисликлар учун биринчи ва иккичи семестрларда ўқитилади. Бу фан
бўйича назарий ва амалий машғулотлар ўтказиш, мустақил уй график ишлар бажариш
белгиланган.
Ўқув машғулотларини барча турлари бўйича ажратилган соатлар.
Т.р.
1
Мутахасислик номи
Бино ва иншоотлар
курилиши
Жами
Маъруза
240
57
Амалий Мустақил
машғулот таълим
57
126
Семестр
ва соатлар
I-сем.-6 с.
Ўқув материалларининг мазмуни.
Ўқув машғулотлари турлари бўйича юкламалар 1 (2) семестрда ўқитиладиган маърузалар
мажмуаси (57 соат).
Ўтиладиган мавзулар таркиби
Мавзулар
№-№
Соат
т\б
Кириш. Чизма геометрия фани. Монж усули. Нуқтанинг
1
2
координаталари бўйича эпюри.
Тўғри чизиқ. Тўғри чизиқнинг фазодаги ҳолати. Хусусий вазиятдаги
2
2
тўғри чизиқлар.
Тўғри чизиқнинг излари. Икки тўғри чизиқнинг ўзаро ҳолатлари.
3
2
Текислик. Текисликдаги нуқта ва тўғри чизиқ.
4
2
Текисликнинг бош чизиқлари.
5
Хусусий вазиятдаги текисликлар. Текисликларнинг кесишуви.
2
6
Тўғри чизиқ ва текисликнинг кесишуви.
2
7
Тўғри чизиқ ва текисликнинг перпендикулярлиги ва икки
2
13
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
№-№
т\б
1
2
3
4
5
6
7
8
9
текисликнинг ўзаро перпендикулярлиги.
Тўғри чизиқ ва текисликнинг параллеллиги. Икки текисликнинг
ўзаро параллеллиги.
Чизмани қайта қуриш. Проекция текисликларини алмаштириш усули.
Проекция текисликларини айлантириш усули.
Текисликнинг ўз изларидан бири атрофида айлантириш
(жойлаштириш усули).
Сиртлар. Уларнинг турлари. Кўпёқлар. Кўпёқлар кесишуви.
Сиртларнинг ўзаро кесишуви ва уларнинг ясаш усуллари. Ёрдамчи
текислик усули.
Ёрдамчи шарлар усули.
Сиртларнинг текислик билан кесишуви. Кесим юзасининг ҳақиқий
катталиги.Сиртнинг ёйилмаси.
Сонлар билан белгиланган проекциялар. Нуқтанинг проекцияси.
Тўғри чизиқнинг проекцияси.
Ортогонал проекция соялар. Ёруғлик нурининг йўналиши.
Нуқта, тўғри чизиқ ва текис шаклнинг ўз ва тушувчи соялари.
Геометрик жисмлар ва архитектура деталининг сояси
Аксонометрик проекцияда соялар. Ёруғлик нурининг йўналиши.
Нуқта, тўғри чизиқ ва текис шаклнинг соялари.
Геометрик жисмлар гуруҳининг аксонометрияда сояси.
Перспектива ва соялар. Перспектива қуриш аппарати. Тўғри чизиқ,
текис шакл ва геометрик жисмларнинг перспективаси.
Перспектива ясаш усуллари. Архитекторлар усули.
Перспективада соялар қуриш. Геометрик жисмларнинг
перспективада соялари.
Назорат иш: Геометрик жисмлар гурухини аксонометрияда соялари
Жами
Амалий машғулотлар номи ва ҳажми (57 соат)
Мавзулар
Чизма стандартлари.
Лекало эгри чизиқлар, туташмалар, қиялик, конуслик.
Берилган икки проекцияга кўра деталнинг учинчи проекциясини ва
аксонометрик проексиясини ясаш. Керакли қирқимлардан
фойдаланиш.
Бирикмалар.Ажраладиган ва ажралмайдиган бирикмалар Резбалар.
Резбали бирикмалар, маҳкамлаш деталлари.
Текислик. Текисликнинг проекция текисликларига нисбатан турли
вазиятлари. Текисликдаги нуқта ва тўғри чизиқ. Текисликларнинг
ўзаро кесишуви.
Тўғри чизиқнинг текисликка перпендикулярлиги. Икки текисликнинг
ўзаро перпендикулярлиги.Тўғри чизиқнинг текисликка параллеллиги.
Икки текисликнинг ўзаро палаллеллиги.
Чизмани қайта қуриш. Проекция текисликларини алмаштириш усули.
Проекция текисликларини айлантириш усули.
Проекция текисликларини айлантириш усули. Проекция
текисликларини жойлаштириш усули. Усулларга доир комплекс
масалалар.
Сиртлар. Сиртларда ётган нуқта ва тўғри чизиқлар.
2
2
2
2
2
2
2
2
3
3
3
3
3
3
3
3
3
57
Соат
2
2
3
3
2
2
2
5
2
14
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
Сиртларнинг кесишувига доир масалалар.
Ёрдамчи текисликлар усулига масалалар.
Ёрдамчи шарлар усулига масалалар.
Сиртларнинг тўғри чизиқ ва текислик билан кесишуви.
Қурилиш чизмачилиги. Қурилиш чизмаларининг мазмуни.
Қурилиш чизмаларининг номи ва маркировкаси. Уларнинг
масштаблари ва конструкцияси элементлари.
Қурилиш чизмачилигида ўлчам қўйиш. Қурилиш чизмачилигида
ишлатиладиган асосий шартли белгилар.
Чизма геометрия. Ортогонал проекциялардаги соялар. Оралиқ назорат
иши.
Қурилиш чизмасининг иш чизмаси. Уйнинг плани планда ўлчам
қўйиш.
Бинонинг қирқими. Қирқими кўриш ва қирқимда зинани кўрсатиш.
Бинонинг фасади.
Темир бетон конструкцияларининг чизмаси.
Металл конструкцияларининг чизмаси. Чизмаларининг турлари ва
уларнинг шартли белгилари.
Чизма геометрия. Аксонометрик проекцияда соялар. Оралиқ назорат
иши.
Ёғоч конструкцияларининг чизмалари. Уларнинг турлари ва шартли
белгилари. Санитар техник конструкцияларининг чизмалари.
Уларнинг шартли белгилари.
Қурилиш конструкциясини аксонометрик кўринишини чизиш.
Чизма геометрия. Перспектива ва соялар.
Жами
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
57
Мустақил таълим (126 соат)
Чизма геометриядан бажариладиган график ишларнинг мазмуни ва ҳажми
.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1
2
3
4
Тўғри чизиқ ва текислик темаларига оид позицион ва метрик 2 та
масала
Эпюрни қайта тузишга доир 2 та метрик масала
Сиртнинг текислик билан кесишуви. Кесим юзасини ҳақиқий
катталиги топиш. Сиртнинг ёйилмаси.
Сиртларнинг ўзаро кесишув чизиғини аниқлаш:
А) кесувчи текисликлар усулида.
Б) ёрдамчи сфералар усулида.
Топографик сиртга қурилиш иншооти планини лойиҳалаш. Вертикал
қирқимини ясаш.
Ортогонал проекцияда геометрик жисмлар гуруҳини сояси.
Ортогонал проекцияда бинонинг сояси.
Аксонометрик проекцияда архитектура деталининг сояси.
Бинонинг перспективаси ва сояси.
А-3+2
А-3+2
А3
А-3
А-3
А-3
А-3
А-3
А-3
А-3+2
Инженерлик графикаси фанидан бажариладиган график ишларнинг мазмуни ва ҳажми
Титул варағи (шрифтлар)
А3
Чизма стандартлари.
А3
Лекало эгри чизиқлар, туташмалар, қиялик, конуслик.
А3
Аксонометрияда берилган деталнинг учта кўринишини қуриш,
15
5
6
7
8
9
10
11
12
ўлчамлар қўйиш.
Берилган икки проекцияга кўра деталнинг учинчи проекциясини ва
аксонометрик проексиясини ясаш. Керакли қирқимлардан фойдаланиш.
Резбали бирикма ва спецификация
Бинонинг архитектура-қурилиш чизмаси: план, фасад, қирқим.
А-бирикмасининг чизмаси.
Металл ва темир-бетон конструкция бирикмасининг иш чизмаси ва
аксонометрик проекцияси
Ёғоч конструкция бирикмаси:
а) йиғиш чизмаси
б) деталларга ажратиш
в) бирикмани ва деталнинг аксонометрик проекциялари
Санитар-техника ускуналарининг шартли белгилари.
А3
А3
А1
А3+2
А3
А4+2
А3+2
А3
1.3.Ўзлаштириш назорати.
Талабаларнинг рейтинги семестр давомида аниқланади ва қуйидаги тартибда
бахоланади:
Жорий назорат.
Жорий назорат бажарилган уй-график ишлар хажми билан аниқланади. Ўқитувчи
тамонидан тарқатилган топшириқлар икки хафта давомида бажарилиши шартю Жорий
назорат ўтказиш вақтида шу икки хафта олдин тарқатилган уй-график ишлари хисобга
олинади. Уй-график ишлари топшириш сухбат шаклида ўтказилади.
Тўғри бажарилган, сухбатдан ўтган, ўз вақтида ва тўла хажмида топширилган уйграфик ишлари умумий рейтинги 40 балл ташкил этади.
Бажарилган уй вазифалари семестр охирида тўплам қилиб тикилади ва якуний
амалий график иш билан ўқитувчига топширилади, шундан кейин рейтинг дафтарчага ва
қайднома варақасига рейтинг қўйилади.
Оралиқ назорат:
Аудитория назорат ишлари семестр давомида камида 2 марта хар бир ўтилган
бўлим бўйича ўтказилади. Назорат ишлари график ишлар шаклида ўтказилиши шарт ва
талаба ўз билими ва чизиш махоратини намоён қилиши керак.
Назорат ишлари бўйича олинган максимал бахолар(баллар) йиғиндиси рейтингни
иккинчи қисмини ташкил этади ва максимал рейтингни 30 балл бўлади.
Якуний назорат—Амалий график иш(30 балл).
Амалий график ишнинг саволлари 2 оралиқ назорат ишини саволларини ўзига
қамрмб олади, лекин саволларга жавоб берганда нафақат умумий усуллар, чизмани
қайта қуриш усуллари хам ишлатилади. Ундан ташқари сиртларни ўзаро кесишиш
чизиғини топиш, текислик билан сиртни кесишиш чизиғини топишларидан иборат.
Адабиётлар
1. Исматуллаев Р. Чизма геометрия. Тошкент. ТДПУ. 2003.
2. Мирҳамидов Ж.Х., Алавия Г.У., Абидов Ҳ.Т. “Перспектива ва перспективада соялар” Т.
ТАҚИ, 2005.
3. Абдуллаев У. “Чизма геометрия ва чизмачилик асослари” Т. Ўзбекистон, 1999.
4. Хорунов Р. “Чизма геометрия курси» Т. Ўқитувчи, 1997.
5. Хорунов Р., Акбаров А. “Чизма геометриядан масалалар ва уларни ечиш усуллари» Т.
Ўқитувчи, 1995.
6. Муродов Ш.К. ва бошқалар “Чизма геометрия курси. Тошкент. “Ўқитувчи” 1988.
16
8. Назорат турлари ва уларни ўтказиш тартиби, баҳолаш
мезонлари
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
ТОШКЕНТ АРХИТЕКТУРА ҚУРИЛИШ ИНСТИТУТИ
«НИЗОМ» ТАҚИ
Илмий –услубий Кенгашининг
2011 йил «____»_________даги
Мажлисида тасдиқланган.
Кенгаш раиси
______________А.Тўлаганов
«Чизма геометрия ва инженерлик графикаси»
Фанидан
Бахолаш мезонлари
Тошкент-2011
17
«Чизма геометрия ва инженерлик графикаси»
фанидан талабаларнинг рейтингини аниқлаш бўйича қоида.
“Чизма геометрия, инженерлик графикаси” фанидан талабаларининг рейтинги ўқув
жараёнининг зарур қисми бўлиб, талабаларининг ўқитиш ва тарбиялашда мухим ўрнини
эгаллайди.
Ўқитишни мақсади - талабани тўғри бурчакли ва марказий проекциялаш усуллари асосида
чизма бажариш ва ўқитиш ўрганиш, давлат андозаларидан фойдаланиш, чизма бажариш
махоратини ривожлантириш.
Талабанинг рейтинги семестр давомида аниқланади ва қуйдаги йиғиндидан иборат;
-
Бажарилган уй-график ишларнинг хажми;
-
Ўтказилган назорат ишлари ва тестлар бахолари;
-
Якуний амалий график иш.
Уй - график ишларни топшириш ҳар бир мутахассислик учун ишлаб чиқилган график бўйича
амалга ошириш шарт. Графикни бузиш талабани рейтинги камайтиради.Уй - график ишларни
топшириш сухбат шаклида ўтказилади. Ўқитувчи чизмада ишни тўғри бажарилганлиги ва
талаба сухбатдан ўтганлиги белгилайди. Агар уй вазифаси мустақил бажарилмаган бўлса,
ўқитувчи вазифани бекор қилиш мумкин.
-
Тўғри бажарилган сухбат вақтида химоя қилган, ўз вақтида ва тўғри хажмда
топширилган уй-графика ишлар умумий рейтинги 40% ташкил этади. Бажарилган уй
вазифалари семестр охирида тўплам қилиб тикилади ва ўқитувчига якуний ёзма иш
билан топширилади, шундан кейин рейтинг дафтарчага ва қайднома варақасига рейтинг
қўйилади.
-
Уй – графика ишларини топшириш муддатидан кечикиш ёки тўплам тўла ҳамда
топширмаслик талабанинг рейтингини пасайтиради.
-
Ўқитувчи қабул қилиб уй-графика ишларни хар бир гурух рўйхати билан кафедра
мудирига топширади ва камчиликлар бўйича хисобот беради.
-
Аудитория назорат ишлари семестр давомида камида 2 марта хар бир ўтилган бўлим
бўйича ўтказилади. Семестр давомида назорат ишлар тест шаклида ўтказилиши
мумкин. Семестрнинг иккинчи ярмида назорат ишлар график ишлар шаклида
ўтказилиши шарт ва талаба ўз билими ва чизиш махоратини намоён қилиш керак.
-
Назорат ишлар бўйича олинган максимал бахолар (баллар) йиғиндиси рейтингни
иккинчи қисмини ташкил этади ва максимал рейтингни 30% бўлади.
-
Назорат ишлар кафедрага топширилади.
18
-
Семестр охирида якуний бахолашда амалий график иш олинади. Фаннинг назарий
қисми
чизмалардан
бўлганлиги
учун
ва
ундан
ташқари
фаннинг
ўрганиш
мақсадларидан бири-талаба чизма чизиш қобилиятига эга бўлиши сабабли якуний иш
фақат амалий график ишлардан иборат. Фанга ажратилган баллнинг 30% амалий график
ишга тўғри келади.
-
Топширилган уй-график ишлар (жорий назорат) баллари, семестр давомида ўтказилган
назорат ишлар (оралиқ назорат) баллари ва амалий графика иш (якуний назорат)
баллари қўшилиб, талабанинг умумий рейтинги аниқланади.
Жорий назорат.
Жорий назорат бажарилган уй-график ишлар хажми билан аниқланади. Ўқитувчи
томонидан тарқатилган топшириқлар икки хафта давомида бажарилиши шарт. Жорий назорат
ўтказиш вақтида шу икки хафта олдин тарқатилган уй-графика ишлар хисобга олинади.Уйграфик ишларни топшириш сухбат шаклида ўтказилади. Ўқитувчи чизмада ишни тўғри
бажарилганлиги талаба сухбатдан ўтганлиги белгилайди. Агар уй вазифаси мустақил
бажарилмаган бўлса, ўқитувчи вазифани бекор қилиши мумкин.
Тўғри бажарилган, сухбатдан ўтган, ўз вақтида ва тўла хажмида топширилган уй- график
ишлар умумий рейтинги 40% ташкил этади.
Бажарилган уй вазифалари семестр охирида тўплам қилиб тикилади ва якуний амалий
график иш билан ўқитувчига топширилади, шундан кейин рейтинг дафтарчага ва қайднома
варақасига рейтинг қўйилади.
Оралиқ назорат.
Аудитория назорат ишлари семестр давомида камида 2 марта хар бир ўтилган бўлим бўйича
ўтказилади. Семестр давомида назорат ишлар тест шаклида ўтказилиши мумкин. Семестр
ярмида назорат ишлар график ишлар шаклида ўтказилиши шарт ва талаба ўз билими ва чизиш
махорати намоён қилиш керак.
Назорат ишлар бўйича олинган максимал бахолар (баллар) йиғиндиси рейтингни иккинчи
қисмини ташкил этади ва максимал рейтингни 30% бўлади.
Биринчи оралиқ назорат саволлари.
1. Вариант бўйича нуқтани қайси октантда жойлашиши аниқлансин.
2. Вариант бўйича тўғри чизиқ қайси октантлардан ўтади.
3. Вариант бўйича текислик қайси октантлардан ўтади ва проекция текисликлари
билан қандай бурчак ташкил этади.
4. Чизма геометриянинг 8 асосий масалалари келтирилсин.
5. Текисликнинг бош чизиқлари.
19
Иккинчи оралиқ назорат саволлари.
Икки оралиқ назорат саволлар бўйича ўтказилади. Масалаларни ечишда талаба
умумий усуллар билан фойдаланиши зарур, шу жумладан 8 асосий масалаларни
ишлатиш лозим.
Амалий график иш.
Амалий график ишнинг саволлари 2 оралиқ назорат ишни саволларини ўзига қамраб
олади, лекин саволларга жавоб берганда нафақат умумий усуллар, чизмани қайта куриш
усуллари ҳам ишлатилади. Ундан ташқари сиртларни ўзаро кесишиш чизиғини топиш,
текислик билан сиртни кесишиш чизиғини топишлардан иборат.
Оралиқ ва якуний назорат учун тузилган саволлар.
1. А нуқтадан ВСД учбурчак текислигигача бўлган масофа топилсин.
2. Проекциялар текисликларини алмаштириш усули билан икки АВ ва СД айқаш
чизиқлар орасидаги масофа топилсин.
3. М нуқтадан икки текисликка параллел чизиқ ўтказилсин.
4. Берилган икки ситрларнинг кесишиш чизиғини проекциялари қурилсин.
(Вариант бўйича)
5. Горизонтал атрофида айлантириш усули орқали икки параллел чизиқлар орасидаги
масофа топилсин.
6. М нуқтадан АВС учбурчакгача бўлган масофа топилсин.
7. АВС учбурчакнинг бош чизиқлари атрофида айлантириш усули орқали унинг
хақиқий катталиги топилсин.
8. СЕ тўғри чизиқда АВС текисликдан 40 мм узоқликда бўлган нуқта топилсин.
9. Айлантириш усулида фойдаланиб, АВС учбурчакнинг В учидан ўтказилган
баландликнинг узунлиги топилсин.
10. Томонларидан бири АС кесмаси бўлиб, қўшни томонидан АВ тўғри чизиқда бўлган
ромб ясалсин.
11. Айлантириш усулидан фойдаланиб, АВС текислик билан ВЕ чизиқ орасидаги
бурчак аниқлансин.
12. Е нуқтадан АВС текислигига перпендикуляр бўлган текислик ўтказилсин ва
уларнинг кесишиш чизиғи қурилсин.
13. АВС текисликдан 60 мм узоқликда унга параллел текислик ўтказилсин.
14. Айланиш усулидан фойдаланиб, АВС текисликдан унга тегишли ВС кесмани битта
асос қилиб, баландлиги 20 мм ва диагонали 50 мм бўлган тенг ёнли трапеция ясалсин.
15. Берилган сиртни АСЕ текислиги билан кесишган чизиғи ясалсин.
20
16. МН чизиғидан АВСнинг В, С нуқталаридан тенг масофада ётувчи нуқта топилсин.
17. Проекциялар текислиги алмаштириш усули орқали икки айкаш чизиқлар орасидаги
энг қисқа масофа топилсин.
18. АВ ва ЕГ чизиқларнинг кесиб ўтуқчи СД чизиғига параллел чизиқ ўтказилсин.
19. Берилган икки текисликларнинг кесишиш чизиғи топилсин.
20. Проекциялар текислигини алмаштириш усули орқали АВС учбурчакнинг ташқи
томонига чизилган айлананинг маркази топилсин.
21. АВС учбурчакнинг В учидан ўтувчи баландликнинг узунлиги топилсин.
22. Айлантириш усулидан фойдаланиб, Е нуқтаси АВС текисликкача бўлган масофа
катталиги аниқлансин.
23. АС тўғри чизиқга нисбатан В нуқтага симметрик нуқта топилсин.
24. Айлантириш усулидан фойдаланиб, АВС бурчак томонларига уринма бўлган
радиуси 15 ммли айлана ёйинимаркази ва уриниш нуқталар топилсин.
25. Айлантириш усулидан фойдаланиб АВС учбурчакка ички чизилган айлана маркази
топилсин.
26. Асосий АВС бўлган, баландлиги 60 ммга тенг бўлган призма қурилсин.
27. АВС учбурчакнинг А учидан ВС томонгача бўлган масофа топилсин.
28. Катети СЕ кесма тенг бўлган ва гипотенуза ВС тўғри чизиқда ётган тўғри бурчакли
учбурчак ясалсин.
29. АВ тўғри чизиқдан С ва Д нуқталардан баробар узоқликда ётувчи нуқта топилсин.
30. Проекциялар текислигини алмаштириш усули билан икки айкаш чизиқлар
орасидаги энг қисқа масофа топилсин.
31. Бир катети АД, иккинчи катетнинг йўналиши АВ чизиғида бўлган тенг ёнли, тўғри
бурчакли учбурчак ясалсин.
32. Проекциялар текислигини алмаштириш усули орқали МН чизиғини АВС текислиги
билан учрашиш нуқтаси топилсин.
33. Р текислиги А ва В нуқталардан баробар масофадаги нуқталарини геометрик ўрни
ясалсин.
34. Проекциялар текисликларини алмаштириш усули билан ВС кесмасида А нуқтадан
60 мм узоқликдаги нуқта топилсин.
35. АВС текислигини П1 ва П2 текисликларига оғишлик бурчаклари топилсин.
36. АВС учбурчакнинг ташқарисига чизилган айлананинг маркази топилсин.
37. В нуқтадан АС тўғри чизиқгача бўлган масофа узунлиги аниқлансин.
38. Айлантириш усулидан фойдаланиб, АВ тўғри чизиқда ВСЕ текисликдан 30 мм
узоқликда нуқта топилсин.
21
39. А нуқта орқали ВС тўғри чизиғига перпендикуляр Р текислиги ўтказилсин ва унинг
Q текислиги билан кесишиш чизиғи қурилсин “ янги текислик излари билан
тасвирлансин”.
40. Проекциялар текисликларини алмаштириш усули орқали ЕГ чизиғи билан АВС
учбурчак орасидаги бурчак топилсин.
Амалий график ишларни бахолаш мезонлари
1- Семестр
Амалий график иши уч масаладан иборат.
Биринчи масалани ечишда умумий усуллардан фойдаланиш зарур, шу жумладан 8
асосий масалаларни ишлатиш лозим.
Иккинчи масалани ечишда қайта қуриш усулларидан фойдаланиш керак.
Учинчидан масалада сиртларни ўзаро кесишиши ёки сиртлари текислик билан ясашдан
иборат. Масалани ечишда ёрдамчи текисликлар ва ёрдамчи сфералар усулларини
қўллаш кўзда тутилган.
Бахолаш мезонлари:
1.
Тўғри ечилган 3-чи масала учун 55-70%
2.
Тўғри ечилган 2 ва 3-чи масалалар учун 71-85%
3.
Тўғри ечилган 1,2 ва 3-чи масалалар учун 86-100%.
Бахолашда чизиқлар турлар, белгилар алгоритм тўғри ёзилганлиги хисобга олинади.
Мезонлар
Мезонларга киритиш лозим бўлган аниқликлар:
1.Чизиқлар турлари стандарт талабаларига мослиги – 4%
2.Шартли белгилар мавжудлиги
- 3%
3.Ёрдамчи чизиқлар мавжудлиги
- 4%
4.Топшириқ бажариш аниқлиги
- 4%
2- Семестр
I.Ортогонал проекцияларида жисмлар гурухини (композицияни) сояларни ясаш.
Композиция 4-5 геометрик усулларидан (элементларидан жисмлардан) бириктирилган
холатда ташкил топган.
Композицияни сояларини тўғри топишини аниқлаш учун хар усулларини сояси “тушган
соя, узуни сояси” алохида бахоланади ва умумий бахолаш учун қўшилади.
I I. Аксонометрияда (диметрияда) жисмлар гурухини сояси.
Ушбу вазифа икки қисмдан иборат.
1-жисмлар гурухини диметрик проекциясини ясаш.
2-қурилган диметрик проекцияда соялар ясаш.
22
Бажарилган график ишни бахолашда композициянинг хар бир элементи диметрияда
тўғри чизилган ва элементни сояси алохида бахоланади.
I I I. Перспектива жисмлар гурухининг сояси.
Вазифа икки қисмдан иборат;
1-жисмлар гурухининг перспективасини ясаш
2-қурилган перспективада соялар топиш.
Бахолаш мезонлари
1. Ортогонал проекцияларидан композицияни сояларини ясаш учун 55-70%
2. Диметрияда композицияни сояларини ясаш учун 55-85%
3.
Перспективада композицияни сояларини ясаш учун 55-100%
4. Соялар тўлиқ ва аниқ бажарилганлиги ( ўз сояси, деворга тушган соя, ерга тушган соя,
бошқа жисмга тушган соя ) – 15% гача
5. Диметрияда нурлар проекцияларини мавжудлиги – 5%
6. Диметрик проекция тўғри бажарилганлиги ва жойлаштирилганлиги – 7%
7.
Перспектива аппарати мавжудлиги ва тўғри танланганлиги – 7%
8. Перспектива тўғри бажарилганлиги (Хақиқий катталиклар, ёруғлик манбаини ва
фокуслар жойлашуви) -10% гача
Рейтинг назорати жадвали
“Чизма геометрия ва инженерлик графикаси” фанидан
Назорат тури
ЖБ (40 балл)
ОБ (30 балл)
ЯБ (30 балл)
Жами:
1
20
15
35
Рейтинг бахолашлар
2
20
15
35
3
30
30
Жами
40
30
30
100
Саралаш
балли
22
16,5
16,5
55
23
“Тасдиқлайман”
Кафедра мудири_____________
«_____» ______ __________ й
ДАСТУР БАЖАРИЛИШИНИНГ КАЛЕНДАР РЕЖАСИ
(маъруза, лаборатория, амалиёт, мустақил иш машғулотлари, курс ишлари)
Факультет _______ курс ______ семестр ____________. Академик гуруҳлар _______________________
Абидов Ҳ.
Фаннинг номи Чизма геометрия ва инженерлик графикаси
Маслаҳат ва амалий машғулотни олиб боради:Абидов Ҳ, Ҳамроқулова М.
Мавзу номи
Машғулот
тури
Ажрат
илган
соат
Мустақи
л таълим
соати
2
3
4
5
№
1
Кириш.Стандартлар.Шрифтл
1 ар, чизиқ турлари,
маштаблар, форматлар
амалиёт
2
Чизма геометрия фани. Монж
усули. Нуқтанинг
2
координаталари бўйича
эпюри.
Эгри чизиқлар. Овал, Эллипс,
3
туташма
Умумий ва хусусий
вазиятдаги тўғри чизиқлар.
4 Икки тўғри чизиқнинг ўзаро
ҳолатлари ва излари.
Маъруз
а
2
амалиёт
2
маъруза
2
5 Детални 2та кўринишига
амалиёт
2
Мустақил иш мазмуни
Маъруза ўқийди:
Ҳисобот шакли
Топшири
ш
муддати
Ўқитувчи
Имзоси
ва сана
8
9
6
7
Титул варақа
График иш.
4
Овал, Эллипс, туташма:
Хар бир талабага алоҳида вариант.
График иш.
6
Детални 2та кўринишига қараб 3-кўринишини
График иш.
8
қараб 3-кўринишини чизиш.
Қирқим.
Текислик. Текисликдаги
нуқта ва тўғри чизиқ
6 Текисликнинг бош
чизиқлари. Хусусий
вазиятдаги текисликлар.
Тўғри чизиқ ва текисликнинг
кесишуви. Тўғри чизиқ ва
текисликнингперпендикулярл
иги ва икки текисликнинг
7 ўзаро перпендикулярлиги.
Тўғри чизиқ ва текисликнинг
параллеллиги. Икки
текисликнинг ўзаро
параллеллиги.
Умумий усуллар билан
8
комплекс масалалар ечиш
Чизмани қайта қуриш.
9 Проекция текисликларини
алмаштириш усули.
Проекция текисликларини
1
айлантириш усули.
0
1
1
1
2
1
Текисликнинг ўз изларидан
бири атрофида айлантириш
(жойлаштириш усули).
Текисликнинг параллел
ҳаракат усули.
Сиртлар. Уларнинг турлари.
Кўпёқликлар. Кўпёқликлар
кесишуви
Сиртларнинг ўзаро кесишуви
чизиш, аксонометрик кўриниши ва керакли
қирқимлар.
Маъруз
а
4
Маъруз
а
4
маъруза
2
амалиёт
Маъруз
а
амалиёт
Маъруз
а
амалиёт
Маъруз
а
амалиёт
2
2
маъруза
амалиёт
3
маъруза
3
2
2
2
4
8
Эпюрни қайта тузишга доир 4 та метрик масала.
График иш.
8
Сиртларни ўзаро кесишуви чизиғини кесивчи
График иш.
2
2
25
3
1
4
1
5
1
6
1
7
1
8
1
9
2
0
2
1
2
2
2
3
ва уларнинг ясаш усуллари.
Ёрдамчи текислик усули.
Ёрдамчи шарлар усули
Сиртларнинг текислик билан
кесишуви. Кесим юзасининг
ҳақиқий катталиги.
Иккинчи тартибли сиртлар.
Торслар. Сиртларни ёйиш.
Резбали бирикмадар. Болтли
бирикмани қирқими.
Ортогонал проекцияда
соялар. Ёруғлик нурининг
йўналиши. Нуқта, тўғри
чизиқ ва текис шаклнинг ўз
ва тушувчи сояси.
Геометрик жисмлар ва
архитектура деталининг
сояси. Бинонинг сояси.
Аксонометрик проекцияда
соялар. Ёруғлик нурининг
йўналиши. Нуқта, тўғри
чизиқ ва текис шаклнинг
соялари.
Перспектива ва соялар.
Перспектива қуриш
аппарати.
Тўғри чизиқ, текис шакл ва
геометрик жисмларнинг
перспективаси.
Сон белгили проекциялар.
Топографик сирт.
Қурилиш чизмачилиги ва
амалиёт
2
маъруза
амалиёт
3
2
маъруза
амалиёт
3
1
амалиёт
маъруза
амалиёт
4
4
4
маъруза
амалиёт
4
маъруза
амалиёт
4
4
маъруза
амалиёт
4
маъруза
Амалиё
т
Маъруз
а
амалиёт
амалиёт
4
4
4
8
текисликлар усулидан фойдаланиб аниқлаш.
Ёрдамчи сфералар усулидан фойдаланиб
сиртларни ўзаро кесишув чизиғини аниқлаш.
Сиртни текислик билан кесишуви, кесимни
проекциялари ва ҳақиқий юзасини топиш.
График иш.
8
Резбали бирикмаларга доир чизмани чизиш.
График иш.
8
Геометрик шакллар тўплами композициянинг
ортогонал проекциясидаги сояларни чизиш.
График иш.
Геометрик шакллар тўплами композициянинг
димметрик проекциясидаги сояларни чизиш.
График иш.
8
Геометрик шакллар тўплами композициянинг
перспективасини қуриш.
График иш.
8
Топографик сиртга қурилиш иншоати планини
лойиҳалаш, вертикал қирқим ясаш.
График иш.
Бинони плани ва фасадини чизиш.
График иш.
8
4
3
4
2
12
26
фасад. Бино планини чизиш.
2
4
2
5
2
6
Бинини профил қирқими
амалиёт
2
11
Бинони А-узелини ва ёғоч
конструкцияларини чизмаси.
амалиёт
2
8
Бинони темир-каркас
бирикмалари ва темир-бетон
конструкциялари чизмалари.
ЖАМИ:
амалиёт
2
8
Бинини профил қирқимида баландлик ўлчамларини
ва зинани чизилишини кўрсатиш.
Бинони А-узелини ва ёғоч конструкцияларини
чизмасини ва улардаги шартли белгиларни
кўрсатиш.
Бинони темир-каркас бирикмалари ва темир-бетон
конструкциялари чизмалари ва улардаги шартлилик.
График иш.
График иш.
График иш.
121
маъруза
амалий
57
57
Ўқитувчи имзоси
________________
27
9. Мустакил график иш мавзулари, оғзаки саволлар,
тестлар
Оралиқ ва якуний назорат учун тузилган саволлар.
1. А нуқтадан ВСД учбурчак текислигигача бўлган масофа топилсин.
2. Проекциялар текисликларини алмаштириш усули билан икки АВ ва СД айқаш чизиқлар
орасидаги масофа топилсин.
3. М нуқтадан икки текисликка параллел чизиқ ўтказилсин.
4. Берилган икки ситрларнинг кесишиш чизиғини проекциялари қурилсин.
(Вариант бўйича)
5. Горизонтал атрофида айлантириш усули орқали икки параллел чизиқлар орасидаги масофа
топилсин.
6. М нуқтадан АВС учбурчакгача бўлган масофа топилсин.
7. АВС учбурчакнинг бош чизиқлари атрофида айлантириш усули орқали унинг хақиқий катталиги
топилсин.
8. СЕ тўғри чизиқда АВС текисликдан 40 мм узоқликда бўлган нуқта топилсин.
9. Айлантириш усулида фойдаланиб, АВС учбурчакнинг В учидан ўтказилган баландликнинг
узунлиги топилсин.
10. Томонларидан бири АС кесмаси бўлиб, қўшни томонидан АВ тўғри чизиқда бўлган ромб
ясалсин.
11. Айлантириш усулидан фойдаланиб, АВС текислик билан ВЕ чизиқ орасидаги бурчак
аниқлансин.
12. Е нуқтадан АВС текислигига перпендикуляр бўлган текислик ўтказилсин ва уларнинг кесишиш
чизиғи қурилсин.
13. АВС текисликдан 60 мм узоқликда унга параллел текислик ўтказилсин.
14. Айланиш усулидан фойдаланиб, АВС текисликдан унга тегишли ВС кесмани битта асос қилиб,
баландлиги 20 мм ва диагонали 50 мм бўлган тенг ёнли трапеция ясалсин.
15. Берилган сиртни АСЕ текислиги билан кесишган чизиғи ясалсин.
16. МН чизиғидан АВСнинг В, С нуқталаридан тенг масофада ётувчи нуқта топилсин.
17. Проекциялар текислиги алмаштириш усули орқали икки айкаш чизиқлар орасидаги энг қисқа
масофа топилсин.
18. АВ ва ЕГ чизиқларнинг кесиб ўтуқчи СД чизиғига параллел чизиқ ўтказилсин.
19. Берилган икки текисликларнинг кесишиш чизиғи топилсин.
20. Проекциялар текислигини алмаштириш усули орқали АВС учбурчакнинг ташқи томонига
чизилган айлананинг маркази топилсин.
21. АВС учбурчакнинг В учидан ўтувчи баландликнинг узунлиги топилсин.
28
22. Айлантириш усулидан фойдаланиб, Е нуқтаси АВС текисликкача бўлган масофа катталиги
аниқлансин.
23. АС тўғри чизиқга нисбатан В нуқтага симметрик нуқта топилсин.
24. Айлантириш усулидан фойдаланиб, АВС бурчак томонларига уринма бўлган радиуси 15 ммли
айлана ёйинимаркази ва уриниш нуқталар топилсин.
25. Айлантириш усулидан фойдаланиб АВС учбурчакка ички чизилган айлана маркази топилсин.
26. Асосий АВС бўлган, баландлиги 60 ммга тенг бўлган призма қурилсин.
27. АВС учбурчакнинг А учидан ВС томонгача бўлган масофа топилсин.
28. Катети СЕ кесма тенг бўлган ва гипотенуза ВС тўғри чизиқда ётган тўғри бурчакли учбурчак
ясалсин.
29. АВ тўғри чизиқдан С ва Д нуқталардан баробар узоқликда ётувчи нуқта топилсин.
30. Проекциялар текислигини алмаштириш усули билан икки айкаш чизиқлар орасидаги энг қисқа
масофа топилсин.
31. Бир катети АД, иккинчи катетнинг йўналиши АВ чизиғида бўлган тенг ёнли, тўғри бурчакли
учбурчак ясалсин.
32. Проекциялар текислигини алмаштириш усули орқали МН чизиғини АВС текислиги билан
учрашиш нуқтаси топилсин.
33. Р текислиги А ва В нуқталардан баробар масофадаги нуқталарини геометрик ўрни ясалсин.
34. Проекциялар текисликларини алмаштириш усули билан ВС кесмасида А нуқтадан 60 мм
узоқликдаги нуқта топилсин.
35. АВС текислигини П1 ва П2 текисликларига оғишлик бурчаклари топилсин.
36. АВС учбурчакнинг ташқарисига чизилган айлананинг маркази топилсин.
37. В нуқтадан АС тўғри чизиқгача бўлган масофа узунлиги аниқлансин.
38. Айлантириш усулидан фойдаланиб, АВ тўғри чизиқда ВСЕ текисликдан 30 мм узоқликда нуқта
топилсин.
39. А нуқта орқали ВС тўғри чизиғига перпендикуляр Р текислиги ўтказилсин ва унинг Q
текислиги билан кесишиш чизиғи қурилсин “ янги текислик излари билан тасвирлансин”.
40. Проекциялар текисликларини алмаштириш усули орқали ЕГ чизиғи билан АВС учбурчак
орасидаги бурчак топилсин.
29
«ЧИЗМА ГЕОМЕТРИЯ ВА ИНЖЕНЕРЛИК ГРАФИКАСИ»
ФАНИ БЎЙИЧА ТАЪЛИМ КОНЦЕПТУАЛ АСОСЛАРИ
1
“Чизма геометрия ва инженерлик графикаси” курсининг долзарблиги ва
ўқитиш структураси
2
“Чизма геометрия ва инженерлик графикаси” курсининг асосий мазмуни
3
“Чизма геометрия ва инженерлик графикаси” ўқув курси бўйича маъруза ва
амалий машғулотларда ўқитиш технологияларини ишлаб чиқишнинг
концептуал асослари
« ЧИЗМА ГЕОМЕТРИЯ ВА ИНЖЕНЕРЛИК ГРАФИКАСИ » ФАНИДАН
МАЪРУЗА ВА АМАЛИЁТ МАШҒУЛОТЛАРИДА ЎҚИТИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ
1-мавзу Кириш. Чизма геометрия фани. Монж усули.Нуқтанинг координаталари
бўйича эпюри.
1.1. Мавзу бўйича маърузани олиб бориш технологияси
1.2. Амалиёт машғулотни олиб бориш технологияси
2-мавзу Умумий ва хусусий вазиятдаги тўғри чизиқлар, икки тўғри чизиқнинг
ўзаро холатлари.
2.1. Маърузани олиб бориш технологияси
2.2. Амалиёт машғулотни олиб бориш технологияси
3-мавзу Текислик.Текисликда нуқта ва тўғри чизиқ. Текисликнинг бош
чизиқлари.
3.1. Маърузани олиб бориш технологияси
3.2. Маърузани олиб бориш технологияси
Амалиёт машғулотни олиб бориш технологияси
4-мавзу Тўғри чизиқ ва текисликнинг кесишуви.
4.1 Маърузани олиб бориш технологияси
4.2. Маърузани олиб бориш технологияси
4.3. Амалиёт машғулотни олиб бориш технологияси
5-мавзу Чизмани қайта қуриш усуллари.
5.1 Маърузани олиб бориш технологияси
5.2 Маърузани олиб бориш технологияси
5.3 Маърузани олиб бориш технологияси
5.4 Амалиёт машғулотни олиб бориш технологияси
5.5 Амалиёт машғулотни олиб бориш технологияси
5.6 Амалиёт машғулотни олиб бориш технологияси.
Ўтилганлар мавзулар асосида жорий ва оралиқ назорат
6-мавзу
Сиртлар.Уларнинг турлари.Кўпёқлар.Кўпёқлар кесишуви.Сиртларни
ўзаро кесишуви.
6.1. Маърузани олиб бориш технологияси
6.2 Маърузани олиб бориш технологияси
6.3. Маърузани олиб бориш технологияси
6.4 Амалиёт машғулотни олиб бориш технологияси
6.5. Амалиёт машғулотни олиб бориш технологияси
7-мавзу
Сиртларни текислик билан кесишуви.
7.1. Маърузани олиб бориш технологияси
7.2. Маърузани олиб бориш технологияси
7.3. Маърузани олиб бориш технологияси
7.4 Амалиёт машғулотни олиб бориш технологияси
7.5 Амалиёт машғулотни олиб бориш технологияси
8-мавзу
Ортогонал проекцияда соялар.Ёруғлик нурининг йўналиши.Нуқта, тўғри
чизиқ ва текис шаклнинг ўз ва тушувчи сояси.
30
8.1
8.2.
8.3.
8.4.
9-мавзу
9.1.
9.2.
9.3.
9.4.
10-мавзу
10.1.
10.2.
10.3
10.4.
11-мавзу
11.1.
11.2.
12-мавзу
12.1.
12.2.
12.3
12.4.
Маърузани олиб бориш технологияси
Маърузани олиб бориш технологияси
Амалиёт машғулотни олиб бориш технологияси
Амалиёт машғулотни олиб бориш технологияси
Аксонометрик проекцияда соялар.Ёруғлик нурининг йўналиши.Нуқта,
тўғри чизиқ ва текис шаклнинг соялари.
Маърузани олиб бориш технологияси
Маърузани олиб бориш технологияси
Амалиёт машғулотни олиб бориш технологияси
Амалиёт машғулотни олиб бориш технологияси
Ўтилганлар мавзулар асосида жорий ва оралиқ назорат
Перспектива ва соялар. Перспектива қуриш аппарати.
Мавзу бўйича маърузани олиб бориш технологияси
Мавзу бўйича маърузани олиб бориш технологияси
Амалиёт машғулотни олиб бориш технологияси
Амалиёт машғулотни олиб бориш технологияси
Сонлар билан белгиланган проекциялар.Нуқтанинг проекцияси.Тўғри
чизиқнинг проекцияси.
Мавзу бўйича маърузани олиб бориш технологияси
Амалиёт машғулотни олиб бориш технологияси
Қурилиш чизмачилиги ва фасад.
Амалиёт машғулотни олиб бориш технологияси
Амалиёт машғулотни олиб бориш технологияси
Амалиёт машғулотни олиб бориш технологияси
Амалиёт машғулотни олиб бориш технологияси
Ўтилган ўқув курси бўйича якуний назорат
31
5. Ўқув услубий харита
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА
МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
ТОШКЕНТ АРХИТЕКТУРА ҚУРИЛИШ ИНСТИТУТИ
“ИНФОРМАТИКА ВА КОМПЬЮТЕР ГРАФИКАСИ” КАФЕДРАСИ
«ЧИЗМА ГЕОМЕТРИЯ ВА ИНЖЕНЕРЛИК ГРАФИКАСИ»
ФАНИ БЎЙИЧА
ТЕХНОЛОГИК ХАРИТАЛАР ТЎПЛАМИ
ТОШКЕНТ – 2011
32
1-МАВЗУ
КИРИШ
(маъруза – 2 соат)
1.1. Маърузани олиб бориш технологияси
Ўқув соати – 2 соат
Талабалар сони: 50 та
Ўқув машғулот шакли
Маъруза
1. Чизма геометрия ва инженерлик
графикасининг ўрни, ахамияти ва
мохияти.Уни фан сифатида умумий
тушунчаси.
2. Чизма геометрия ва инженерлик
графикасининг бошқа фанлар билан
боғлиқлиги.
3.
Проекциялаш
усуллари.Монж
методи.Нуқтанинг координаталари бўйича
эпюри.
4." Чизма геометрия ва инженерлик
графикаси " фанининг предмети ва
мазмуни.
Маъруза режаси
Ўқув машғулотининг мақсади. " Чизма геометрия ва инженерлик
графикаси " фани бўйича тўлиқ тушунча бериш.
Педагогик вазифалар:
ўқув фаолияти натижалари:
Чизма геометрия ва
инженерлик графикасининг
ўрни, ахамияти ва
мохияти.Уни фан сифатида
умумий тушунчаси.
Чизма геометрия ва инженерлик
графикасининг ўрни, ахамияти ва
мохияти.Уни фан сифатида умумий
тушунчасини тушунтириб бера оладилар.
Чизма геометрия
ва
Чизма геометрия
ва инженерлик
инженерлик графикасининг графикасининг бошқа фанлар билан ўзаро
бошқа фанлар билан ўзаро боғлиқлигини тавсифлаб берадилар.
боғлиқлигини очиб бериш.
Проекциялаш
усуллари.Монж
методи.Нуқтанинг
координаталари
эпюри
хақида
бериш.
Проекциялаш
усуллари.Монж
методи.Нуқтанинг координаталари бўйича
эпюри хақида тушунчаларини баён эта
бўйича оладилар.
тушунча
33
."Чизма геометрия
ва "Чизма геометрия
ва инженерлик
инженерлик
графикаси графикаси" фанининг предмети ва
"фанининг
предмети
ва мазмунини тушунтириб бера оладилар.
мазмунини тушунтириш.
Ўқитиш воситалари
Ўқитиш усуллари
ЎУМ, маъруза матни, электрон доска
Ахборотли маъруза, блиц-сўров, Пинборд
техникаси, ақлий хужум
Ўқитиш шакллари
Фронтал, коллектив иш
Ўқитиш шароити
Техник воситалар билан таъминланган,
гурухларда ишлаш усулини қўллаш мумкин
бўлган аудитория.
оғзаки саволлар, блиц-сўров
Мониторинг ва баҳолаш
" Чизма геометрия ва инженерлик графикаси " ҳақида тушунча бериш
мавзусининг технологик харитаси
Иш босқичлари
Тингловчи
Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни
1.1. Ўқув машғулоти мавзуси, 4
саволларни ва ўқув фаолияти
1босқич. натижаларини айтади.
1.2. Бахолаш мезонлари
(2 –
Мавзуга илова).
кириш 1.3. Мавзуни жонлаштириш учун
саволлар беради. (3-илова).
(20
фаолиятининг
мазмуни
Тинглайдилар.
Тинглайдилар.
мин)
2.1. Савол юзасидан мини маъруза Тинглайдилар.
қилади.
2режасининг
ҳамма
босқич. 2.2.Маъруза
саволлар бўйича тушунча беради. Тинглайдилар.
Асосий (4 - илова).
УМКга қарайдилар
бўлим
Маърузада берилган
саволлар УМКга қарайдилар
(50 мин) юзасидан умумлаштирувчи хулоса
Ҳар бир таянч тушунча
беради. (5 - илова).
ва
ибораларни
2.3.Таянч ибораларга қайтилади. муҳокама қиладилар.
Талабалар иштирокида улар яна бир
бор такрорланади. (1-илова)
34
3.1. Машғулот бўйича якунловчи
хулосалар қилади. Мавзу бўйича Саволлар берадилар.
3билимларни
қаерда
босқич. олинган
ишлатиш
мумкинлиги
маълум
қилади.
УМКга қарайдилар.
3.2.Мавзу
бўйича
билимларни
Якунлов
чуқурлаштириш учун адабиётлар
чи
УМКга қарайдилар.
рўйхатини беради.(6 –илова)
3.3.Кейинги
мазву
бўйича
(10 мин) тайёрланиб келиш учун саволлар
беради.(7-илова)
1-илова
1. Ортогонал проекциялаш – ўзаро перпендикуляр
бўлган икки
перпен
текисликка геометрик элементларни перпендикуляр проекциялаш
ортогонал проекциялаш деб аталади. Ортогонал сўзи тўғри бурчакли
деган маънони англатади.
2.Чорак - Ўзаро перпендикуляр V┴H проекциялар текисликлари
фазони тўртта бўлакка бўлади, унинг ¼ бўлагига чорак
дейилади.
3.Октант - V┴H, V ┴ W, H┴ W учта ўзаро перпендикуляр
текисликлар фазони саккизта бўлакка бўлади, унинг 1/8
бўлагига октант дейилади.
2-илова
Курс бўйича тингловчиларнинг ўзлаштиришларини
баҳолаш мезонлари
Муддати
Маъруза машғулот дарсида
Амалий машғулот дарсида
Назорат шакли
Маъруза машғулотда фаол иштирок
этиш ва гуруҳда ишлаш
Амалий
машғулотда
индивидуал
топшириқларни бажариш ва гуруҳда
ишлаш
Талаба
баллари
10 балл
10 балл
35
Курс бўйича берилган
топшириқларни бажариши
(график ишлар)
Курс давомида фанннинг
бўлимлари бўйича назорат иши ва
тестлар (оралиқ назорат баллари)
Курс охирида
85,1% - 100%
70,1% - 85%
55,1% - 70%
0% - 55%
Мавзулар бўйича бажарилган график
ишларга.
25 балл
Маъруза машғулотларидан олинган
билимларни
мустахкамлайди
ва
40 балл
амалиётда қўллаш учун ўзларини
билимларини синаб кўради
Тест топшириш ёки оғзаки баҳолаш
15 балл
Жами:
100 балл
«Аъло»
«Яхши»
«Қониқарли»
«Қониқарсиз»
3-илова
Мавзуни жонлаштириш учун блиц сўров
.
1. Чизма геометрия фаннинг қайси
сохаси хисобланади.?
2. Чизма геометриянинг мақсади
нима?
3. Чизма геометриянинг вазифалари
нима?
4.
Проекциялаш
деб
нимага
айтилади?
5. Марказий проекциялаш усули деб
қандай усулга айтилади?
6.Параллел проекциялаш усули деб
қандай усулга айтилади?
36
4 - илова
1 савол. Чизма геометрия ва инженерлик графикасининг ўрни, ахамияти ва
мохияти.Уни фан сифатида умумий тушунчаси.
Олий техника билимгохларида ўқитиладиган
техника
фанларидан
чизма
геометрия
ва
чизмачилик фанлари ўқувчини шундай билимга эга
қиладики,
у
мухандисликка
оид
амалий
масалаларни мустақил еча олади. Бу фан
нарсаларнинг геометрик хусусиятларини тасвирлаш
усуллари ёрдамида уларнинг шакллари, ўлчамлари
ва ўзаро жойлашишлари ҳамда метрик ва позицион
масалаларни ечиш алгоритмларини ўрганади.Бу
билан
ўқувчининг
фазовий
тасаввурини
кенгайтиради, тасвирларни ясаш ва уларни ўқий
билишга ўргатади. . Юқоридаги усул ва билимлар
ёрдамида проекциялаш усулларига асосланиб
жисмларнинг текисликдаги чизмалари хосил
қилинади.Бу
чизмалар
ёрдамида
деталлар,
машиналар ва уларнинг қисмлари ишлаб чиқилади.
37
2 савол. Чизма геометрия ва инженерлик графикасининг бошқа фанлар
билан боғлиқлиги.
Чизма геометрия ва инженерлик графикаси ўқув
фанини самарадорлигини ва сифатини ошириш
учун електрон тренажердан ва компютер
графикасидан
фойдаланиш
мақсадга
мувофиқдир.Бунинг учун фаннинг маъруза ва
амалий машғулотларни тайёрлашда матнларни
хажмини, сифатини ва ундаги ескизлар, чизмалар
ва епюрларни бир-бирига боғлаш, хамда уларни
доскага сиғдириш учун електрон тренажернинг
барча имкониятларини хисобга олиш ва шу
асосда тузиш керак.
3 - савол. Проекциялаш усуллари.Монж методи.Нуқтанинг координаталари
бўйича эпюри.
Геометрик жисмларни бирор текисликдаги
проекциясини
хосил
қилиш
жараёни
проекциялаш деб аталади. Проекциялаш
нурларнинг
йўналишига
қараб
иккига
бўлинади.Марказий
проекциялаш
хамда
параллел проекциялаш. Ўзаро перпендикуляр
бўлган икки текисликка геометрик елементларни
перпендикуляр
проекциялаш
ортогонал
проекциялаш усули-Гаспар Монж усули деб
аталада.
Эпюр –французча сўз бўлиб текис чизма
маъносини беради.
38
4 савол. " Чизма геометрия ва инженерлик графикаси " фанининг предмети
ва мазмуни.
Курснинг вазифалари қуйидагича:
Талабаларга
фазовий
шаклларни
текисликдаги
тасвирларини, яъни чизмаларини ясаш усулларини
ўрганиш.
Талабаларга чизмада геометрик масалаларни график йўл
билан ечиш усулларини ўрганиш.
Шаклларнинг берилган текис чизмалари бўйича уларнинг
фазовий кўринишини, вазиятини тасаввур қилиш хамда
уларнинг яққол тасвирини ясаш усулларини ўрганиш,
фанни ўрганиш жараёнидаги талаба вазифаси.
Шаклларнинг график ва аналитик моделлари ва уларнинг
биридан иккинчисига ўтиш усулларини ўрганиш.
Чизмаларни чизишда хозирги замон компъютер
графикасидан унумли фойдаланишни билиш.
компьютер графикасининг техникавий воситалари ва
замонавий программалари билан ишлашни билиш.
39
5 – илова
Хулоса
Бу курсни ўрганаётган талаба чизма геометрия қоидалари ва чизмачилик
стандартларининг талабларига асосан буюмнинг чизмасини мустақил тузиши ва
уни тўғри ўқиши, чизмалардан мохирона фойдаланиб ўз фикрини баён эта
олиши лозим.Чизмалар Давлат стандартларида кўрсатилган қонун ва қоидаларга
мувофиқ чизилиши керак. Давлатимизда КХЯТ “ Конструкторлик
хужжатларининг ягона тизими” мавжуд. Бу стандартлар бўйича чизмаларга бир
хил талаблар қўйилади. Давлат стандартларини бузиб бўлмайди, улар хамма
учун мажбурийдир.
График ишларни КХЯТга кирувчи форматлар, масштаблар, чизиқ турлари,
шрифтлар, асосий ёзувлар ва бошқа қоидаларга асосан тахт қилиш керак. Чизма
геометрия ва инженерлик графикаси фанларидан график ишларни бажариш учун
чизмачилик асбоблари, комьютерда чизиш учун АВТОСАД программаси ёки
електрон тренажерда чизиш учун write Boord программасидан фойдаланишни
билишлари керак.
Замонавий компьютер графикасининг дастурлари ва техник
воситалари билан мустақил ишлашни билиши лозим.
Бу курсни ўрганиб чиқаётган талаба фазовий жисмларни (нуқта,
тўғри чизиқ, текислик, сирт)ни текисликда тасвир қилиш
усулларини;
жисмларнинг эпюри ( текис чизмаси) бўйича унинг геометрик
хоссаларини текширишни;
фазода геометрик жисмларнинг жойлашишига оид масалаларни
графика ёрдамида ечишни;
ўзининг ўқув жараёнида ва келгусидаги профессионал
фаолиятида олган билимларини самарали қўллай олишни;
замонавий дастурлар техник воситалари билан ишлай
олишни билиши керак.
40
1.2. Амалий машғулотини олиб бориш технологияси
(2-соат)
Ўқув соати – 2 соат
Талабалар сони: 25 та
Ўқув машғулот шакли
График ишларни бажаришга асосланган
амалий машғулот
1.Стандартлар билан танишиш.
2.Шрифтлар билан ишлаш..
3.Чизиқ турлари билан танишиш.
4.Масштаблар, форматлар.
Амалиёт режаси
Ўқув машғулотининг мақсади: Стандартлар, шрифтлар,чизиқ
турлари,масштаблар,форматлар билан танишиш,улар устида амаллар.
Педагогик вазифалар:
Ўқитиш воситалари
Ўқитиш усуллари-техникаси
Ўқитиш шакллари
Ўқитиш шароити
Мониторинг ва баҳолаш
Талабаларга курс бўйича тўлиқ
тушунчалар бериш, уларни билимларини
синаш
Маърузаматни,тарқатмаматериаллар,
чизмалардан наъмуна,электрон доска.
Амалий машгулот, топшириқлар,амалий
ишлаш усули, сухбат Гурухларда ишлаш
усули. Бахс мунозара усули. Чархпалак
Индивидуал, гурух
Техник воситалар билан таъминланган,
гурухларда ишлаш
усулини қўллаш
мумкин бўлган аудитория.
оғзаки саволлар, блиц-сўров
41
Стандартлар, шрифтлар,чизиқ турлари,масштаблар,форматлар мавзусининг
технологик харитаси
Иш
босқичлари
1босқич
(20
мин)
Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни
1.1Ўқув машғулоти саволларни таҳлил
қилади ва ўқув фаолияти натижаларини
айтади.
1.2.Тингловчиларнинг
машғулотдаги
фаолиятини баҳолаш кўрсаткичлари ва
мезонлари билан таништиради (1-илова).
1.3.
Мавзу
бўйича
тайёрланган
топшириқларни тарқатади.(2-илова).
1.4.Саволлар
бериб
суҳбат
тарзида
тингловчилар
билимларини
жонлантирилади
2босқич
2.1.Топшириқларни аниқлайди ва гуруҳда
ишлашни
ташкил
этади.
Ечимни
Асосий
бўлим. текширади ва баҳолайди. (3-илова).
2.2.Топшириқлар мазмунини тушунтиради
(50 мин) ва бажариш бўйича маслаҳатлар беради.
3босқич.
Якун
3.1. Мавзу бўйича якунловчи хулосалар
қилади.
Тингловчи фаолиятининг
мазмуни
Тинглайдилар.
Тинглайдилар.
Топшириқлар билан
танишадилар
Жавоб берадилар
2 та мини гурухга
ажраладилар. Топшириқда
келтирилган саволларга 1-2
жавоб тайёрлайди.
Презентацияни амалга
оширадилар.
Саволлар берадилар
3.2.Мавзу
мақсадига
эришишдаги
ловчи
тингловчилар фаолияти таҳлил қилинади
УМКга қарайдилар.
(10 мин) ва баҳоланади.
3.3.Мавзу бўйича билимларни
чуқурлаштириш учун адабиётлар беради.
1-илова
Баҳолаш мезони:
2,6-3,0 балл- «аъло»
2,1- 2,0 балл - «яхши»
1,6-2,0 балл- «қониқарли»
0- 1,5 балл- «қониқарсиз»
42
2-илова
1- топшириқ
1. График ишларни
бажаришда
фойдаланиладиган
форматлар турлари.
2. Инженерлик
графикаси масштаблари
2- топшириқ
3-илова (2.3)
1.Чизиқларнинг
номи,турлари ва
ўлчамлари билан
танишиш.
2.Шрифтларнинг
ёзилиши ва тузилишини
Кичик гуруҳларда
ишлаш қоидаси
43
1. Талабалар ишни бажариш учун
зарур билим ва малакаларга эга
бўлмоғи лозим.
2. Гуруҳларга аниқ топшириқлар
берилмоғи лозим.
3. Кичик гуруҳ олдига қўйилган
топшириқни бажариш учун
етарли вақт ажратилади.
4.
Гуруҳлардаги
фикрлар
чегараланмаганлиги ва тазйиққа
учра-маслиги
ҳақида
огоҳлантирилиши зарур.
5. Гуруҳ иш натижаларини қандай
тақдим
этишини
аниқ
билишлари, ўқитувчи уларга
йўриқнома бериши лозим.
6. Нима бўлганда ҳам мулоқотда
бўлинг, ўз фикрингизни эркин
намоён этинг.
44
2-МАВЗУ.
Умумий ва хусусий вазиятдаги тўғри чизиқлар.
(маъруза – 2 соат, амалиёт – 2 соат)
2.1. Маърузани олиб бориш технологияси
Ўқув соати – 2 соат
Талабалар сони – 50 та
Ўқув машғулот шакли
Маъруза
1.Тўғри чизиқлар.
2.Тўғри чизиқнинг излари.
Маруза режаси
3.Икки тўғри чизиқнинг ўзаро холатлари.
Ўқув машғулотининг мақсади. Умумий ва хусусийдаги вазиятдаги тўғри
чизиқлар,уларни хақиқий узунлигини аниқлаш ва изларини хосил қилиш
усулларини ўрганиш.
Педагогик вазифалар:
ўқув фаолияти натижалари:
Тўғри чизиқлар хақида
тушунча бериш.
Тўғри чизиқлар ва улар устидаги
амалларни ўрганадилар ва тушунтириб
берадилар.
Тўғри чизиқнинг излари ва
изларини хосил қилиш
усулларини ўргатиш.
Тўғри чизиқнинг излари ва изларини
хосил
қилиш
усулларини
гапириб
берадилар.
Икки тўғри чизиқнинг ўзаро
холатлари хақида тушунча
бериш.
Ўқитиш воситалари
Ўқитиш усуллари техникаси
Икки тўғри чизиқнинг ўзаро холатлари
хақида тушунтириб бера оладилар.
маъруза матни, доска
маъруза, ақлий хужум техникаси, Зиг-заг ,
хабарлашиб ўрганиш усули, Инсерт
техникаси
Ўқитиш шакллари
фронтал, коллектив иш
Ўқитиш шароити
Техник воситалар билан таъминланган,
гурухларда ишлаш усулини қўллаш мумкин
бўлган аудитория,электрон тренажер.
Мониторинг ва баҳолаш
Оғзаки саволлар, блиц-сўров.
Умумий ва хусусий вазиятдаги тўғри чизиқлар мавзусининг технологик харитаси
45
Иш босқичлари
Тингловчи
Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни
1.1.Ўқув
машғулоти
мавзуси
саволларни ва ўқув фаолияти
1босқич. натижаларини айтади.
1.2.Ақлий хужум усулида мавзу
бўйича
маълум
бўлган
фаоллаштиради.
Мавзуга тушунчаларни
Хабарлашиб
ўрганиш
усули
кириш
натижасига кўра тингловчиларнинг
(20 мин) нималарда
адашишлари,
хато
қилишлари
мумкинлигининг
ташхизини амалга оширади. (1илова).
2босқич.
Асосий
бўлим
фаолиятининг
мазмуни
Тинглайдилар.
Саволларга жавоб
берадилар.
2.1.1 Талабаларнинг эътиборини Тинглайдилар ва жавоб
тортиш
учун
жонлантириш берадилар.
саволларини беради. (2 - илова).
2.2. Маъруза режасининг ҳамма
саволларни тушунтиради Чизмалар. УМКга қарайдилар.
ёрдамида ( 3-илова).
2.3.Ҳар бир савол ниҳоясида УМКга қарайдилар.
(50 мин) умумлаштирувчи хулоса беради.
2.4.Таянч ибораларга қайтилади.
Ҳар бир таянч тушунча ва
Талабалар иштирокида улар яна бир
ибораларни муҳокама
бор такрорланади.
қиладилар.
3босқич.
Якунлов
чи
3.1.Машғулот бўйича якунловчи
хулосалар қилади. Мавзу бўйича
олинган
билимларни
қаерда
ишлатиш
мумкинлиги
маълум
қилади.
3.2.
Мавзу
бўйича
мустақил
(10 мин) ўрганиш учун топшириқ беради
3.3. Мавзу бўйича билимларни
чуқурлаштириш учун адабиётлар
рўйхатини беради.(4-илова)
3.4. Инсерт усулидан фойдаланиб
кейинги мазвуга
тайёрланиб
келишга топшириқ беради.
Саволлар берадилар
УМКга қарайдилар.
Мустақил ўрганиш учун
топшириқларни ёзиб
оладилар.
УМКга қарайдилар.
УМКга қарайдилар.
1- илова
46
«Ақлий ҳужум» нинг асосий қоидалари:
2-
-айтилаётган барча ғоялар бир –бирига нисбатан муҳимликда
тенгдир.
-киритилаётган ғоялар танқид қилинмаслиги керак.
-ғояни тақдим этаётган пайтда сўзловчининг гапини бўлмаслик.
-сўзловчига нисбатан баҳоловчи компонент мавжуд эмас.
- олға сурилган ғоялар баҳоланмайди ва танқид остига
олинмайди;
- иш сифатига эмас, сонига қаратилади, ғоялар қанча кўп
бўлса шунча яхши;
- исталган ғояларни мумкин қадар кенгайтириш ва
ривожлантиришга ҳаракат қилинади;
- муаммо ечимидан узоқ ғоялар ҳам қўллаб-қувватланади;
- барча ғоялар ёки уларнинг асосий мағзи (фаразлари) қайд
этиш йўли билан ёзиб олинади;
- «ҳужум»ни ўтказиш вақти аниқланади ва унга риоя
қилиниши шарт;
- бериладиган саволларга қисқача (асосланмаган) жавоблар
бериш кўзда тутилиши керак.
Хабарлашиб ўрганиш усули қоидаси
1. Саволларга ўйланиб жавоб беришни сурайди.
2. Талабалар 4-5 гуруҳга ажратилади.
3. Ҳар бир гуруҳдан экспертларни аниқлашни
сўрайди.
4. Экспертлар биттадан савол бўйича гуруҳ
аъзоларни таништириши керак.
5. Экспертлар варағини тарқатади ва гуруҳда
ишлашни ташкил этади.
6. Экспертлар презентация қилиш кераклигини
маълум қилади.
7. Маслаҳатчи ўрнида шарҳлайди, аниқлик
киритади
47
2-илова
Мавзуни жонлаштириш
саволлари.
1. Тўғри чизиқ деб нимага айтилади?
2.Умумий вазиятдаги тўғри чизиқни
таърифлаб беринг?
3.Хусусий вазиятдаги тўғри чизиқни
таърифлаб беринг?
4.Фазода икки тўғри чизиқнинг ўзаро
вазиятлари қандай бўлиши мумкин?
3- илова
1 – савол. Умумий ва хусусий вазиятдаги тўғри чизиқлар деб қандай
чизиқларга айтилади?
Тўғри чизиқ проекция текисликларига нисбатан
икки хил вазиятда , умумий вазиятда ва хусусий
вазиятда жойлашиши мумкин.
Тўғри чизиқ проекциялар текисликлари V, H, W га
параллел ёки перпендикуляр бўлмаса у холда бундай
тўғри чизиқ умумий вазиятдаги тўғри чизиқ
дейилади.
V, H, W проекциялар текисликларига параллел ёки
перпендикуляр бўлган тўғри чизиқларга хусусий
вазиятдаги тўғри чизиқлар дейилади.
48
2 – савол. Проекциялар текисликларининг
бирига параллел бўлган чизиқлар қандай чизиқлар?
1. Агар тўғри чизиқ горизонтал проекциялар
текислигига параллел бўлса, у холда бу тўғри чизиқ
горизонтал тўғри чизиқ дейилади.
2. Агар тўғри чизиқ фронтал проекциялар
текислигига параллел бўлса, у холда бу тўғри чизиқ
фронтал тўғри чизиқ дейилади.
3. Агар тўғри чизиқ профил проекциялар
текислигига параллел бўлса, у холда бу тўғри чизиқ
профил тўғри чизиқ дейилади.
3 – савол. Проекцияловчи тўғри чизиқлар деб қандай чизиқларга айтилади?
Проекциялар текисликларидан бирига
перпендикуляр бўлган чизиқларга
проекцияловчи тўғри чизиқлар дейилади:
1. Агар тўғри чизиқ горизонтал
проекциялар текислигига перпендикуляр
бўлса, у холда бу тўғри чизиқ горизонтал
проекцияловчи тўғри чизиқ дейилади.
( АВ ) Н – горизонтал проекцияловчи
тўғри чизиқ.
2 Агар тўғри чизиқ фронтал
49
4-илова
Адабиётлар руйхати
1.Х.Абидов. “Чизма геометрия ва инженерлик графикаси”. Тошкент 2009йил.
2.Т.Ж.Азимов. “ Чизма геометрия” Тошкент 2005 йил.
3.У.Абдуллаев. “Чизма геометрия ва чизмачилик асослари” Тошкент 1999 йил.
2.2. Амалий машғулотини олиб бориш технологияси
(2-соат)
Ўқув соати – 2 соат
Талабалар сони: 25 та
Ўқув машғулот шакли
Индивидуал топшириқларни бажаришга
асосланган амалий машғулот
1.Эгри чизиқлар,уларни чизиш усуллари.
2. Овал чизиш усуллари.
3.Эллипс чизиш усули.
4.Туташмалар ва уларни турлари.
Амалиёт режаси
Ўқув машғулотининг мақсади: Эгри чизиқлар.Овал,Эллипс ва
туташмаларни чизиш усулларини ўрганиш.
Педагогик вазифалар:
Ўқитиш воситалари
Ўқитиш усуллари-техникаси
Ўқитиш шакллари
Ўқитиш шароити
Мониторинг ва баҳолаш
Талабаларга курс бўйича тўлиқ
тушунчалар бериш, уларни билимларини
синаш
Маъруза матни, доска,
эксперт
варақлари, график ишлар, электрон
доска.
Амалий машгулот, топшириқлар,амалий
ишлаш усули, сухбат Гурухларда ишлаш
усули. Бахс мунозара усули. Чархпалак
Индивидуал, гурух
Техник воситалар билан таъминланган,
гурухларда ишлаш
усулини қўллаш
мумкин бўлган аудитория.
оғзаки саволлар, блиц-сўров
50
Эгри чизиқлар.Овал,Эллипс. Туташма мавзусининг технологик харитаси
Иш
босқичлари
1босқич
(20
мин)
Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни
1.1Ўқув машғулоти саволларни таҳлил
қилади ва ўқув фаолияти натижаларини
айтади.
1.2.Тингловчиларнинг
машғулотдаги
фаолиятини баҳолаш кўрсаткичлари ва
мезонлари билан таништиради (1-илова).
1.3.
Мавзу
бўйича
тайёрланган
топшириқларни тарқатади.(2-илова).
1.4.Саволлар
бериб
суҳбат
тарзида
тингловчилар
билимларини
жонлантирилади
2босқич
2.1.Топшириқларни аниқлайди ва гуруҳда
ташкил
этади.
Ечимни
Асосий ишлашни
текширади
ва
баҳолайди.
(3-илова).
бўлим.
2.2.Топшириқлар мазмунини тушунтиради
(50 мин) ва бажариш бўйича маслаҳатлар беради.
3босқич.
Якун
3.1. Мавзу бўйича якунловчи хулосалар
қилади.
Тингловчи фаолиятининг
мазмуни
Тинглайдилар.
Тинглайдилар.
Топшириқлар билан
танишадилар
Жавоб берадилар
2 та мини гурухга
ажраладилар. Топшириқда
келтирилган саволларга 1-2
жавоб тайёрлайди.
Презентацияни амалга
оширадилар.
Саволлар берадилар
3.2.Мавзу
мақсадига
эришишдаги
тингловчилар фаолияти таҳлил қилинади
УМКга қарайдилар.
(10 мин) ва баҳоланади.
3.3.Мавзу бўйича билимларни
чуқурлаштириш учун адабиётлар беради.
ловчи
1-илова
Баҳолаш мезони:
2,6-3,0 балл- «аъло»
2,1- 2,0 балл - «яхши»
1,6-2,0 балл- «қониқарли»
0- 1,5 балл- «қониқарсиз»
51
2-илова
1- топшириқ
1. Циркул ёрдамида
чизиладиган эгри
чизиқлар.
2. Лекало ёрдамида
2-3-илова
топшириқ
(2.3)
1. Айланани тенг
бўлакларга
бўлиш
усуллари.
52
Кичик гуруҳларда
ишлаш қоидаси
1. Талабалар ишни бажариш учун
зарур билим ва малакаларга эга
бўлмоғи лозим.
2. Гуруҳларга аниқ топшириқлар
берилмоғи лозим.
3. Кичик гуруҳ олдига қўйилган
топшириқни бажариш учун
етарли вақт ажратилади.
4.
Гуруҳлардаги
фикрлар
чегараланмаганлиги ва тазйиққа
учра-маслиги
ҳақида
огоҳлантирилиши зарур.
5. Гуруҳ иш натижаларини қандай
тақдим
этишини
аниқ
билишлари, ўқитувчи уларга
йўриқнома бериши лозим.
6. Нима бўлганда ҳам мулоқотда
бўлинг, ўз фикрингизни эркин
намоён этинг.
4-илова
Адабиётлар руйхати
1.Х.Абидов. “Чизма геометрия ва инженерлик графикаси”. Тошкент 2009йил.
2.Т.Ж.Азимов. “ Чизма геометрия” Тошкент 2005 йил.
3.У.Абдуллаев. “Чизма геометрия ва чизмачилик асослари” Тошкент 1999 йил.
53
Текислик. Текисликда нуқта ва тўғри чизиқ.
(маъруза – 4 соат, амалиёт – 2 соат)
3-МАВЗУ.
3.1. Маърузани олиб бориш технологияси
Ўқув соати – 2 соат
Ўқув машғулот шакли
Талабалар сони: 50 та
Маъруза
1.
Маруза режаси
Текислик.
2.Текисликда нуқта ва тўғри чизиқ.
3Текисликнинг излари..
Ўқув машғулотининг мақсади. Текислик. Текисликни чизмада берилиши
хақида тўлиқ тушунча бериш.
Педагогик вазифалар:
Текислик ҳақида умумий
тушунча ва уларни таърифлаб
бериш.
ўқув фаолияти натижалари:
Текислик ҳақида умумий тушунча ва уларни
таърифлаб бера оладилар.
Текисликда нуқта ва тўғри Текисликда нуқта ва тўғри чизиқни
чизиқнинг
тасвирланиши тасвирланишини
талаблар
тавсифлаб
хақида тушунча.
берадилар.
Ўқитиш воситалари
маъруза матни, электрон доска. доска
Ўқитиш усуллари техникаси
маъруза, ақлий хужум техникаси Зиг-заг ,
хабарлашиб
ўрганиш
усули,
Инсерт
техникаси
Ўқитиш шакллари
фронтал, коллектив иш
Ўқитиш шароити
Техник воситалар билан таъминланган,
гурухларда ишлаш усулини қўллаш мумкин
бўлган аудитория.
Мониторинг ва баҳолаш
Тест, оғзаки саволлар, блиц-сўров
54
Текислик. Текисликда нуқта ва тўғри чизиқ мавзусининг технологик харитаси
Иш босқичлари
Тингловчи
Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни
1.1.Ўқув машғулоти мавзуси
1-босқич. саволларини ва ўқув фаолияти
натижаларини айтади.
1.2. БББ жадвалини тўлдириш
Мавзуга қоидаси усулида мавзу бўйича маълум
бўлган
тушунчаларни
кириш
фаоллаштиради.
БББ
жадвалини
(20
тўлдириш қоидаси усули натижасига
кўра тингловчиларнинг нималарда
мин)
адашишлари,
хато
қилишлари
мумкинлигининг ташхисини амалга
оширади. (1-илова).
2босқич.
Асосий
бўлим
(50 мин)
2.1. Талабаларнинг эътиборини
тортиш учун жонлантириш
саволларини беради.(2-илова).
2.2. Маъруза режасининг ҳамма
саволларни тушунтиради чизмалар
ёрдамида ( 3-илова).
2.3.Ҳар бир савол ниҳоясида
умумлаштирувчи хулоса беради.
2.4.Таянч ибораларга қайтилади.
Талабалар иштирокида улар яна бир
бор такрорланади.
фаолиятининг мазмуни
Тинглайдилар.
Саволларга жавоб
берадилар
Тинглайдилар.
УМКга қарайдилар.
УМКга қарайдилар.
Ҳар бир таянч тушунча ва
ибораларни муҳокама
қиладилар.
55
3-босқич. 3.1.Машғулот
бўйича
якунловчи
Якунлов хулосалар қилади. Мавзу бўйича
чи
олинган билимларни қаерда ишлатиш
мумкинлиги маълум қилади.
3.2. Мавзу бўйича мустақил ўрганиш
(10 мин) график ишлардан наъмуна беради. (4илова).
3.3. Мавзу бўйича билимларни
чуқурлаштириш учун адабиётлар
рўйхатини беради.
Саволлар берадилар
УМКга қарайдилар
Мустақил ўрганиш учун
график ишлардан
наъмуна оладилар.
УМКга қарайдилар.
1-илова.
1. БББ жадвалини тўлдириш қоидаси.
БЎБ (ЗХУ) жадвалибиламан/ билишни
ҳоҳлайман/билдим.
Мавзу бўйича илмий
текшириш ишларини
бажаришни таъминлайди.
Системали фикрлаш таҳлил
асослари ва структурлашни
ривожлантиради.
Янги мавзуни
ўрганишдан олдин
қўлланилади: биринчи ва
иккинчи устунлар
тўлдирилади ва сўнгра
якунловчи қисмида учинчи
устун тўлдирилади.
БЎБ (ЗХУ) жадвалини тўлдириш қоидалари
билан танишади. Якка ҳолда ёки жуфтликда
жадвални тўлдиради
“Шу мавзу бўйича сиз нималарни биласиз?”,
“Нималарни билмоқчисиз?” саволларига жавоб
беради.
Жадвалнинг биринчи ва иккинчи устунни
тўлдиради. (якка ҳолда ёки жуфтликда)
Мустақил равишда график иш бажаради.
Учинчи устунни тўлдиради.
илова
Мавзуни жонлантириш саволлари.
1.Текислик
деганда
нимани
тушунасиз ?
2.Текисликнинг излари деб нимага
айтилади?
3. Умумий холатда текислик
чизмада
асосан
қандай
кўринишларда берилади ?
4.Тўғри чизиқ ёки нуқтанинг
текисликда
ётиши
нимага
асосланади ?
лова
56
.
1-савол. Текислик хақида умумий тушунча ва унинг чизмада берилиши
Текислик хамма томонлари чексиз чўзилган узлуксиз сиртдир.
Текисликнинг чизмада берилишининг хар хил усуллари
текисликнинг
КДТнинг тузилиши ва таркибига асосий талаблар.
2-савол. Текисликни излари хақида тушунча.
Текисликнинг
проекциялар
текисликлари
билан кесишган чизиқлари текисликнинг излари
дейилади,
57
Умумий вазиятдаги текислик.
Проекция
текисликларига
оғма бўлган текислик умумий
вазиятдаги текислик дейилади.
58
3-савол. Текисликдаги нукта ва тўгри чизикнинг таснифланиши.
1. Тўғри чизик шу текисликда ётган икки нукта
орқали ўтса, бу тўғри чизик шу текисликка тегишли
бўлади.
3.2. Маърузани олиб бориш технологияси
Ўқув соати – 2 соат
Талабалар сони: 50 та
Ўқув машғулот шакли
Маъруза
Маруза режаси
1.Текисликнинг бош чизиқлари..
2.Хусусий вазиятдаги текисликлар.
3.Текисликнинг энг катта қиялик чизиғи.
Ўқув машғулотининг мақсади.. Текисликнининг бош чизиқлари хақида
тўлиқ тушунча бериш.
Педагогик вазифалар:
ўқув фаолияти натижалари:
Текисликнинг бош чизиқлари Текисликнинг бош чизиқлари ҳақида
ҳақида умумий тушунча ва
умумий тушунча ва уларни таърифлаб
уларни таърифлаб бериш.
бера оладилар.
Хусусий
вазиятдаги Хусусий вазиятдаги текисликлар хақида
текисликлар хақида тушунча. тушунтириб бера оладилар.
Ўқитиш воситалари
Ўқитиш усуллари техникаси
Ўқитиш шакллари
Ўқитиш шароити
маъруза матни, электрон доска.
маъруза, ақлий хужум техникаси Зиг-заг ,
хабарлашиб ўрганиш усули, Инсерт
техникаси
фронтал, коллектив иш
Техник воситалар билан таъминланган,
59
Мониторинг ва баҳолаш
гурухларда ишлаш
усулини қўллаш
мумкин бўлган аудитория.
Тест, оғзаки саволлар, блиц-сўров
Текисликнинг бош чизиқлари мавзусининг технологик харитаси
Иш босқичлари
Тингловчи
Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни
1.1.Ўқув машғулоти мавзуси
1-босқич. саволларини ва ўқув фаолияти
натижаларини айтади.
1.2. БББ жадвалини тўлдириш
Мавзуга қоидаси усулида мавзу бўйича маълум
бўлгантушунчаларни фаоллаштиради.
кириш
БББ жадвалини тўлдириш қоидаси
(20
усулинатижасигакўратингловчиларнин
г нималарда адашишлари, хато
мин)
қилишлари
мумкинлигининг
ташхисини амалга оширади. (1-илова).
2босқич.
Асосий
бўлим
(50 мин)
2.1. Талабаларнинг эътиборини
тортиш учун жонлантириш
саволларини беради.(2-илова).
2.2. Маъруза режасининг ҳамма
саволларни тушунтиради чизмалар
ёрдамида ( 3-илова).
2.3.Ҳар бир савол ниҳоясида
умумлаштирувчи хулоса беради.
2.4.Таянч ибораларга қайтилади.
Талабалар иштирокида улар яна бир
бор такрорланади.
3-босқич. 3.1.Машғулот
бўйича
якунловчи
Якунлов хулосалар қилади. Мавзу бўйича
чи
олинган билимларни қаерда ишлатиш
мумкинлиги маълум қилади.
3.2. Мавзу бўйича мустақил ўрганиш
(10 мин) график ишлардан наъмуна беради. (4илова).
3.3. Мавзу бўйича билимларни
чуқурлаштириш учун адабиётлар
рўйхатини беради.
фаолиятининг мазмуни
Тинглайдилар.
Саволларга жавоб
берадилар
Тинглайдилар.
УМКга қарайдилар.
УМКга қарайдилар.
Ҳар бир таянч тушунча ва
ибораларни муҳокама
қиладилар.
Саволлар берадилар
УМКга қарайдилар
Мустақил ўрганиш учун
график ишлардан
наъмуна оладилар.
УМКга қарайдилар.
60
1. БББ жадвалини тўлдириш қоидаси.
БЎБ (ЗХУ) жадвалибиламан/ билишни
ҳоҳлайман/билдим.
Мавзу бўйича илмий
текшириш ишларини
бажаришни таъминлайди.
Системали фикрлаш таҳлил
асослари ва структурлашни
ривожлантиради.
Янги мавзуни
ўрганишдан олдин
қўлланилади: биринчи ва
иккинчи устунлар
тўлдирилади ва сўнгра
якунловчи қисмида учинчи
устун тўлдирилади.
БЎБ (ЗХУ) жадвалини тўлдириш қоидалари
билан танишади. Якка ҳолда ёки жуфтликда
жадвални тўлдиради
“Шу мавзу бўйича сиз нималарни биласиз?”,
“Нималарни билмоқчисиз?” саволларига жавоб
беради.
Жадвалнинг биринчи ва иккинчи устунни
тўлдиради. (якка ҳолда ёки жуфтликда)
Мустақил равишда график иш бажаради.
Учинчи устунни тўлдиради.
2-илова
Мавзуни жонлаштириш саволлари.
1.Текисликнинг бош чизиқлари деб
қандай чизиқларга айтилади ?
2.Хусусий вазиятдаги текисликлар
деб қандай текисликларга айтилади?
3. Текисликнинг энг катта қиялик
чизиғи деб қандай чизиқларга
айтилади ?
3-илова
61
1-савол. Хусусий вазиятдаги текисликлар ва текисликнинг энг катта қиялик
чизиғи хақида умумий тушунча.
Проекциялар текисликларига параллел
ёки перпендикуляр бўлган текисликлар
хусусий
вазиятдаги
текисликлар
дейилади.
Aгар текислик горизонтал текисликка
параллел
бўлса,у
холда
текислик
горизонтал
текислик
деб,
фронтал
текисликка параллел бўлса, фронтал
текислик
деб,
профил
текисликка
параллел бўлса, профил текислик деб
аталади.
2-савол. Текисликнинг бош чизиқлари хақида умумий тушунча.
2-савол. Текисликни излари хақида тушунча.
Текисликнинг горизонтали деб, шу
текисликда
ётган
ва
горизонтал
проекциялаш
текислигига
параллел
булган тугри чизикларга айтилади.
\
62
Фронтал
проекциялаш
параллел
булиб,
текисликдаётгантугри
текисликни фронтали
текислигига
шу
чизиклар
Текисликнинг бош
чизиқлари:Текисликда алохида ўрин
эгаллаган тугри чизиклар
текисликнинг бош чизиклари
деб айтилади ва 6уларга
текисликнинг горизонтали,
фронтали ва энг катта бурчак
остидаги (текисликка нисбатан)
чизиклар мисол бўлади.
63
Teкисликда ётган ва профил текисликка параллел бўлган тўғри
чизиқлар текисликнинг профили дейилади.
\
64
3.3. Амалий машғулотни олиб бориш технологияси
Ўқув соати – 2 соат
Талабалар сони: 25 та
Ўқув машғулот шакли
Индивидуал топшириқларни бажаришга
асосланган амалий машғулот
1.Қирқимлар.Кесимлар.
2.Деталнинг 2та кўринишига қараб 3чи
кўринишини чизиш. Аксонометрия.
3. Инженерлик графикасида ўлчам
қўйиш қоидалари.
Амалиёт режаси
Ўқув машғулотининг мақсади: Аксонометрик проекциялар хақида
умумий тушунча ва деталларнинг аксонометрик кўринишларини ясаш
мавзуси бўйича билимларни чуқур ўзлаштиришини таъминлаш.
Педагогик вазифалар:
Ўқитиш воситалари
Ўқитиш усуллари-техникаси
Ўқитиш шакллари
Ўқитиш шароити
Мониторинг ва баҳолаш
Талабаларга курс бўйича тўлиқ
тушунчалар бериш, уларни
билимларини синаш
Маъруза матни, электрон доска,
эксперт варақлари, график ишлардан
фойдаланиш
Амалий машғулот, топшириқлар,амалий
ишлаш усули, сухбат Гурухларда ишлаш
усули. Бахс мунозара усули. Чархпалак
индивидуал ,гурух
Техник воситалар билан таъминланган,
гурухларда ишлаш
усулини қўллаш
мумкин бўлган аудитория.
оғзаки саволлар, блиц-сўров
65
Аксонометрик проекциялар хақида умумий тушунча ва деталларнинг аксонометрик
кўринишларини ясаш мавзусининг технологик харитаси.
Иш
Тингловчи
босқичфаолиятининг мазмуни
Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни
лари
1.1Ўқув
машғулоти
ҳамма
саволларни таҳлил қилади ва ўқув
1босқич фаолияти натижаларини айтади.
1.2.Тингловчиларнинг машғулотдаги
(20 мин) фаолиятини баҳолаш кўрсаткичлари
ва мезонлари билан таништиради (1илова).
1.3. Мавзу бўйича тайёрланган
топшириқларни тарқатади.
1.4.Саволлар бериб суҳбат тарзида
тингловчилар
билимларини
жонлантирилади
Тинглайдилар.
Тинглайдилар.
Топшириқлар билан
танишадилар
Жавоб берадилар
2босқич 2.1.Топшириқларни аниқлайди ва
2 та мини гурухга
гуруҳда
ишлашни
ташкил
этади.
ажраладилар.
Асосий
Ечимни
текширади
ва
баҳолайди.
(2Топшириқда
бўлим.
илова)
келтирилган саволларга
(50 мин) 2.2.График
ишлар
мазмунини
1-2 жавоб тайёрлайди
тушунтиради ва бажариш бўйича
Презентацияни амалга
маслаҳатлар беради. (3-илова).
оширади.
33.1. Мавзу бўйича якунловчи
Саволлар берадилар
босқич.
хулосалар қилади.
Якун 3.2.Мавзу мақсадига эришишдаги
ловчи
(10 мин)
тингловчилар
фаолияти
таҳлил
УМКга қарайдилар.
қилинади ва баҳоланади.
3.3.Мавзу бўйича билимларни
чуқурлаштириш учун адабиётлар
беради.
1-илова
Баҳолаш мезони:
2,6-3,0 балл- «аъло»
2,!- 2,0 балл - «яхши»
1,6-2,0 балл- «қониқарли»
0- 1,5 балл- «қониқарсиз»
66
Кичик гуруҳларда
1. Талабалар ишни бажариш учун зарур билим
ва малакаларга эга бўлмоғи лозим.
2. Гуруҳларга аниқ топшириқлар берилмоғи
лозим.
3. Кичик гуруҳ олдига қўйилган топшириқни
бажариш учун етарли вақт ажратилади.
4. Гуруҳлардаги фикрлар чегараланмаганлиги
ва
тазйиққа
учра-маслиги
ҳақида
огоҳлантирилиши зарур.
5. Гуруҳ иш натижаларини қандай тақдим
этишини аниқ билиш-лари, ўқитувчи уларга
йўриқнома бериши лозим.
6. Нима бўлганда ҳам мулоқотда бўлинг, ўз
фикрингизни эркин намоён этинг.
2-илова
3-илова
1- топшириқ
1. Инженерлик графикасида ўлчам қўйиш
қоидаларига мисоллар келтиринг.
2. Қирқим ва кесимлар турларига мисоллар
келтиринг ва тушунтиринг.
67
2- топшириқ
1.Кўринишлар хақида умумий маълумот.
2.Äåòàëíèíã àêñîíîìåòðèê ïðîåêöèÿñèíè
÷èçèø óñóëè àíäàé àìàëãà îøèðèëàäè ?
Тўғри чизиқ ва текисликнинг кесишуви.
4-МАВЗУ.
(маъруза – 4 соат, амалиёт - 2 соат.)
4.1. Маърузани олиб бориш технологияси
Ўқув соати – 2 соат
Талабалар сони: 50 та
Ўқув машғулот шакли
Мавзу бўйича маъруза .
Маруза режаси
1. Тўғри чизиқ ва текисликларнинг ўзаро
вазиятлари.
2. Тўғри чизиқ ва текисликнинг кесишуви.
3. Тўғри чизиқнинг хусусий вазиятдаги
текислик билан кесишиши.
Ўқув машғулотининг мақсади: Тўғри чизиқ ва текисликнинг кесишуви
ҳақида тушунча.
Педагогик вазифалар:
ўқув фаолияти натижалари:
Тўғри чизиқ ва
текисликларнинг ўзаро
вазиятларитўғрисида умумий
тушунча бериш
Тўғри чизиқ ва текисликнинг
кесишуви усулларини
тушунтириш.
Тўғри чизиқ ва текисликларнинг ўзаро
вазиятлари тўғрисида умумий тушунча
бера оладилар
Тўғри чизиқ ва текисликнинг кесишуви
усулларини ўрганадилар ва
тушунтирадилар.
Тўғри чизиқнинг хусусий
вазиятдаги текислик билан
кесишишини тушунтириш.
Тўғри чизиқнинг хусусий вазиятдаги
текислик билан кесишишини ўрганадилар
тушунтириб берадилар.
Ўқитиш воситалари
Ўқитиш усуллари техникаси
маъруза матни, доска
маъруза, ақлий хужум техникаси Зиг-заг ,
хабарлашиб ўрганиш усули, Инсерт
техникаси
68
Ўқитиш шакллари
фронтал, коллектив иш
Ўқитиш шароити
Техник воситалар билан таъминланган,
гурухларда ишлаш усулини қўллаш мумкин
бўлган аудитория.
оғзаки саволлар, блиц-сўров
Мониторинг ва баҳолаш
Тўғри чизиқ ва текисликнинг кесишуви мавзусининг технологик харитаси.
Иш босқичТингловчи
лари
Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни
фаолиятининг мазмуни
1.1.Ўқув машғулоти мавзуси
саволларни ва ўқув фаолияти
1босқич. натижаларини айтади.
1.2.Ақлий хужум усулида мавзу
бўйича маълум бўлган
Мавзуга тушунчаларни фаоллаштиради.
Хабарлашиб ўрганиш усули
кириш
натижасига кўра тингловчиларнинг
(20 мин) нималарда адашишлари, хато
қилишлари мумкинлигининг
ташхисини амалга оширади. (1илова).
2.1. Талабаларнинг эътиборини
тортиш учун жонлантириш
2босқич. саволлари беради.(2-илова).
2.2. Маъруза режасининг ҳамма
Асосий саволини тушунтиради чизмалар
бўлим ёрдамида.
2.3.Ҳар бир савол ниҳоясида
(50 мин) умумлаштирувчи хулоса беради.(3илова.)
2.4.Таянч ибораларга қайтилади.
Талабалар иштирокида улар яна бир
бор такрорланади.
Тинглайдилар.
Саволларга жавоб
берадилар
Тинглайдилар.
УМКга қарайдилар
УМКга қарайдилар
Ҳар бир таянч тушунча ва
ибораларни муҳокама
қиладилар.
69
3босқич.
Якунлов
чи
3.1.Машғулот бўйича якунловчи
хулосалар қилади. Мавзу бўйича
олинган
билимларни
қаерда
ишлатиш
мумкинлиги
маълум
қилади.
3.2. Мавзу бўйича мустақил ўрганиш
(10 мин) учун топшириқ беради
3.3. Мавзу бўйича билимларни
чуқурлаштириш учун адабиётлар
рўйхатини беради.
3.4.Кейинги
мазву
бўйича
тайёрланиб келиш учун саволлар
беради.
Саволлар берадилар
УМКга қарайдилар
Мустақил ўрганиш учун
топшириқларни ёзиб
оладилар.
УМКга қарайдилар
УМКга қарайдилар
1-илова.
«Ақлий ҳужум» нинг асосий қоидалари:
-айтилаётган барча ғоялар бир –бирига нисбатан муҳимликда
тенгдир.
-киритилаётган ғоялар танқид қилинмаслиги керак.
-ғояни тақдим этаётган пайтда сўзловчининг гапини бўлмаслик.
-сўзловчига нисбатан баҳоловчи компонент мавжуд эмас.
- олға сурилган ғоялар баҳоланмайди ва танқид остига
олинмайди;
- иш сифатига эмас, сонига қаратилади, ғоялар қанча кўп
бўлса шунча яхши;
- исталган ғояларни мумкин қадар кенгайтириш ва
ривожлантиришга ҳаракат қилинади;
- муаммо ечимидан узоқ ғоялар ҳам қўллаб-қувватланади;
- барча ғоялар ёки уларнинг асосий мағзи (фаразлари) қайд
этиш йўли билан ёзиб олинади;
- «ҳужум»ни ўтказиш вақти аниқланади ва унга риоя
қилиниши шарт;
- бериладиган саволларга қисқача (асосланмаган) жавоблар
бериш кўзда тутилиши керак.
70
Хабарлашиб ўрганиш усули қоидаси
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Саволларга ўйланиб жавоб беришни сурайди.
Талабалар 4-5 гуруҳга ажратилади.
Ҳар бир гуруҳдан экспертларни аниқлашни сўрайди.
Экспертлар биттадан савол бўйича гуруҳ аъзоларни таништириши керак.
Экспертлар варағини тарқатади ва гуруҳда ишлашни ташкил этади.
Экспертлар презентация қилиш кераклигини маълум қилади.
Маслаҳатчи ўрнида шарҳлайди, аниқлик киритади.
8. Презентацияни якунлаб, ҳар бир гуруҳга ҳар бир савол учун хулосалар
қилади.
2-илова.
Мавзуни жонлаштириш саволлари.
1.Тўғри
чизиқ
ва
текисликларнинг
ўзаро
вазиятлари
тўғрисида
умумий тушунча беринг.
2.Тўғричизиқватекисликн
икесишуви деганда нима
71
3-илова.
1-савол. Тўғри чизиқ ва текисликни кесишувини босқичлари.
Tўғри чизиқ билан текисликнинг кесишув
нуқтасини топиш асосан қуйидаги учта
босқичда бажарилади:
1. Берилган тўғри чизиқ орқали
ёрдамчи текислик ўтказиш;
2. Ёрдамчи текислик билан
текисликнинг кесишув чизиғини
топиш;
3. Ясалган ёрдамчи чизиқ билан
берилган тўғри чизиқнинг кесишув
нуқтасини топиш керак.
72
2-савол. Тўғри чизиқ ва текисликларнинг ўзаро вазиятлари
Фазода тўғри чизиқ ва текислик
ўзаро қуйидаги вазиятда бўлиши
мумкин:
1). Тўғри чизиқ текислик билан бир
2).Тўғри чизиқ текислик билан ўзаро
параллел.
(АВ) W Р = К h
Бу холда тўғри чизиқ билан текислик нохос
нуқтада кесишади.
Фазода икки текислик ўзаро қуйидаги
вазиятда бўлиши мумкин:
1).Икки текислик бир тўғри чизиқда
кесишади . Р W Q J (MN )
2). Икки текислик ўзаро параллел. Р W
Q J ( MN )h
Бу холда икки текисли нохос холда
кесишади
73
4.2. Маърузани олиб бориш технологияси
Ўқув соати – 2 соат
Талабалар сони: 50 та
Ўқув машғулот шакли
Мавзу бўйича маъруза .
Маруза режаси
1. Tўғри чизиқнинг текисликка
перпендикулярлиги
2. Икки текисликнинг ўзаро
перпендикулярлиги.
3. Тўғри чизиқ ва текисликнинг
параллеллиги.
Ўқув
машғулотининг
мақсади:
Тўғри
чизиқнинг
текисликка
перпендикулярлиги ҳақида тушунча.
Педагогик вазифалар:
ўқув фаолияти натижалари:
Тўғри чизиқнинг текисликка Тўғри чизиқнинг текисликка
перпендикулярлигитўғрисида перпендикулярлиги тўғрисида умумий
умумий тушунча бериш
тушунча бера оладилар
Икки текисликнинг ўзаро
перпендикулярлиги хақида
тушунча бериш.
Икки текисликнинг ўзаро
перпендикулярлигини
ўрганадилар ва тушунтирадилар.
Тўғри чизиқ ва
текисликнинг
параллеллигини
тушунтириш.
Тўғри чизиқ ва текисликнинг
параллеллигини
ўрганадилар ва тушунтириб берадилар.
Ўқитиш воситалари
Ўқитиш усуллари техникаси
маъруза матни, доска
маъруза, ақлий хужум техникаси Зиг-заг ,
хабарлашиб ўрганиш усули, Инсерт
техникаси
Ўқитиш шакллари
фронтал, коллектив иш
Ўқитиш шароити
Техник воситалар билан таъминланган,
гурухларда ишлаш усулини қўллаш мумкин
бўлган аудитория.
оғзаки саволлар, блиц-сўров
Мониторинг ва баҳолаш
74
Тўғри чизиқ Тўғри чизиқнинг текисликка перпендикулярлиги мавзусининг
технологик харитаси.
Иш босқичТингловчи
лари
Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни
фаолиятининг мазмуни
1.1.Ўқув машғулоти мавзуси
саволларни ва ўқув фаолияти
1босқич. натижаларини айтади.
1.2.Ақлий хужум усулида мавзу
бўйича маълум бўлган
Мавзуга тушунчаларни фаоллаштиради.
Хабарлашиб ўрганиш усули
кириш
натижасига кўра тингловчиларнинг
(20 мин) нималарда адашишлари, хато
қилишлари мумкинлигининг
ташхисини амалга оширади. (1илова).
2.1. Талабаларнинг эътиборини
тортиш учун жонлантириш
2босқич. саволлари беради.(2-илова).
2.2. Маъруза режасининг ҳамма
Асосий саволини тушунтиради чизмалар
бўлим ёрдамида.
2.3.Ҳар бир савол ниҳоясида
(50 мин) умумлаштирувчи хулоса беради.(3илова.)
2.4.Таянч ибораларга қайтилади.
Талабалар иштирокида улар яна бир
бор такрорланади.
3босқич.
Якунлов
чи
3.1.Машғулот бўйича якунловчи
хулосалар қилади. Мавзу бўйича
олинган
билимларни
қаерда
ишлатиш 8мумкинлиги маълум
қилади.
3.2. Мавзу бўйича мустақил ўрганиш
(10 мин) учун топшириқ беради
3.3. Мавзу бўйича билимларни
чуқурлаштириш учун адабиётлар
рўйхатини беради.
3.4.Кейинги
мазву
бўйича
тайёрланиб келиш учун саволлар
беради.
Тинглайдилар.
Саволларга жавоб
берадилар
Тинглайдилар.
УМКга қарайдилар
УМКга қарайдилар
Ҳар бир таянч тушунча ва
ибораларни муҳокама
қиладилар.
Саволлар берадилар
УМКга қарайдилар
Мустақил ўрганиш учун
топшириқларни ёзиб
оладилар.
УМКга қарайдилар
УМКга қарайдилар
75
1-илова.
«Ақлий ҳужум» нинг асосий қоидалари:
-айтилаётган барча ғоялар бир –бирига нисбатан муҳимликда
тенгдир.
-киритилаётган ғоялар танқид қилинмаслиги керак.
-ғояни тақдим этаётган пайтда сўзловчининг гапини
бўлмаслик.
-сўзловчига нисбатан баҳоловчи компонент мавжуд эмас.
- олға сурилган ғоялар баҳоланмайди ва танқид остига
олинмайди;
- иш сифатига эмас, сонига қаратилади, ғоялар қанча кўп
бўлса шунча яхши;
- исталган ғояларни мумкин қадар кенгайтириш ва
ривожлантиришга ҳаракат қилинади;
- муаммо ечимидан узоқ ғоялар ҳам қўллаб-қувватланади;
- барча ғоялар ёки уларнинг асосий мағзи (фаразлари)
қайд этиш йўли билан ёзиб олинади;
- «ҳужум»ни ўтказиш вақти аниқланади ва унга риоя
қилиниши шарт;
- бериладиган саволларга қисқача (асосланмаган)
жавоблар бериш кўзда тутилиши керак.
Хабарлашиб ўрганиш усули қоидаси
9. Саволларга ўйланиб жавоб беришни сурайди.
10. Талабалар 4-5 гуруҳга ажратилади.
11. Ҳар бир гуруҳдан экспертларни аниқлашни сўрайди.
12. Экспертлар биттадан савол бўйича гуруҳ аъзоларни таништириши керак.
13. Экспертлар варағини тарқатади ва гуруҳда ишлашни ташкил этади.
14. Экспертлар презентация қилиш кераклигини маълум қилади.
15. Маслаҳатчи ўрнида шарҳлайди, аниқлик киритади.
16. Презентацияни якунлаб, ҳар бир гуруҳга ҳар бир савол учун хулосалар
76
2-илова.
Мавзуни жонлаштириш саволлари.
1.Фазода
икки
текислик
қандай
вазиятларда
бўлиши
мумкин.
2.Ёрдамчи текисликлар
сифатида қандай
3-илова.
1-савол. Tўғри чизиқнинг текисликка перпендикулярлиги .
Aгар тўғри чизиқ текисликдаги
кесишувчи
горизонтал,
фронтал
чизиқларга
перпендикуляр бўлса, у
холда тўғри чизиқ текисликка хам
перпендикуляр бўлади.
Агар
тўғри
чизиқ
текисликка
перпендикуляр бўлса, тўғри чизиқнинг
бир номли проекциялари текисликнинг
бир номли изларига перпендикуляр
бўлади.
77
2-савол. Икки текисликнинг ўзаро перпендикулярлиги.
Teкисликка перпендикуляр
бўлган тўғри чизиқ орқали
ўтказилган текислик берилган
2- савол.Тўғри чизиқ ва текисликнинг параллеллиги.
Aгар тўғри чизиқ текисликда ётган
бирор бир тўғри чизиққа параллел бўлса,
у холда бу чизиқ текисликка хам
параллел бўлади.
4-илова
Адабиётлар руйхати
1.Х.Абидов. “Чизма геометрия ва инженерлик графикаси”. Тошкент 2009йил.
2.Т.Ж.Азимов. “ Чизма геометрия” Тошкент 2005 йил.
3.У.Абдуллаев. “Чизма геометрия ва чизмачилик асослари” Тошкент 1999 йил.
78
Чизмани қайта қуриш усуллари.
5-мaвзу.
(мaърузa– 8 соaт, амалиёт -6 соaт)
5.1. Мaърузaни олиб бориш технологияси
Ўқув соaти – 2соaт
Тaлaбaлaр сони: 40 тa
Ўқув мaшғулот шaкли
Мaвзу бўйичa мaърузa
Мaърузa рeжaси
1.Проекцияларни қайта қуриш усуллари.
2.Проекциялар
текисликларини
алмаштириш усули.
Ўқитиш мaқсaди: Проекциялар текисликларини алмаштириш усули
хақида тушунча.
Пeдaгогик вaзифaлaр:
Ўқув фаолияти нaтижaлaри:
Проекцияларни қайта қуриш
усуллари билан таништириш.
Проекциялар текисликларини
алмаштириш усули хақида
тушунча бериш.
Проекцияларни қайта қуриш усуллaри
билaн тaнишaдилaр.
Проекциялар текисликларини
алмаштириш усули ҳaқидa тушунчaгa
эгa бўлaдилaр
Ўқитиш воситaлaри
Ўқитиш усуллaри тeхникaси
Мaърузa мaтни, доскa
Мaърузa , aқлий ҳужум тeхникaси,
зиг-зaг, хaбaрлaшиб ўргaниш усули,
Инсeрт тeхникaси
Ўқитиш шaкллaри
Ўқитиш
Мониторинг вa бaҳолaш
Фронтaл
Тeхник воситaлaр билaн тa’минлaнгaн,
гуруҳлaрдa ишлaш усулини қўллaш
мумкин бўлгaн aудитория .
Оғзaки сaволлaр, блиц-сўров
79
Проекциялар текисликларини алмаштириш усули мaвзусининг тeхнологик хaритaси
Тингловчи
Иш босқичлaри
1-босқич.
Мaвзугa
Ўқитувчи фаолиятининг мaзмуни
1.1.Ўқув мaшғулоти мaвзуси сaволлaрни вa ўқув
фаолияти нaтижaлaрини aйтaди .
1.2.Aқлий
ҳужум усулидa мaвзу бўйичa
мaълум бўлгaн тушунчaлaрни фaоллaштирaди.
кириш (20 мин) (1-иловa).
2 -босқич.
Aсосий бўлим
(50 мин)
3-босқич
Якунловчи
(10 мин)
2.1. Тaлaбaлaрнинг эътиборини тортиш учун
жонлaнтириш сaволлaри берaди. (2-иловa)
2.2. Мaърузa режacининг ҳaммa сaволлaрини
тушунтирaди чизмалар ёрдaмидa . (3-иловa).
2.3.Ҳaр бир сaвол ниҳоясидa умумлaштирувчи
хулоca берaди.
2.4.Тaянч иборaлaргa қaйтилaди . Тaлaбaлaр
иштирокидa улaр янa бир бор тaкрорлaнaди.
3.1.Мaшғулот бўйичa
якунловчи хулосaлaр
қилaди. Мaвзу бўйичa олингaн билимлaрни
қaердa ишлaтиш мумкинлиги мaълум
қилaди.
3.2. Мaвзу бўйичa мустaқил ўргaниш учун
топшириқ берaди
3.3. Мaвзу бўйичa
билимлaрни
чуқурлaштириш учун aдaбиётлaр рўйхaтини
берaди.
3.4.Кейинги мaзву бўйичa
тaйёрлaниб
келиш учун сaволлaр берaди.
фаолиятининг мaзмуни
Тинглaдилaр
.
Сaволлaргa жaвоб
берaдилaр
Тинглaдилaр
.
УМКгa қaрaйдилaр
УМКгa қaрaйдилaр
Ҳaр бир тaянч тушунчa вa
иборaлaрни муҳокaмa
қилaдилaр.
Сaволлaр берaдилaр
Мустaқил ўргaниш учун
топшириқлaрни ёзиб
олaдилaр.
УМКгa қaрaйдилaр
УМКгa қaрaйдилaр
80
1-иловa.
«Aқлий ҳужум» нинг aсосий қоидaлaри:
-айтилаётган барча ғоялар бир –бирига нисбатан муҳимликда тенгдир.
-ғояни тақдим этаётган пайтда сўзловчининг гапини бўлмаслик.
-сўзловчига нисбатан баҳоловчи компонент мавжуд эмас.
- олға сурилган ғоялар баҳоланмайди ва танқид остига олинмайди;
- исталган ғояларни мумкин қадар кенгайтириш ва ривожлантиришга
ҳаракат қилинади;
- муаммо ечимидан узоқ ғоялар ҳам қўллаб-қувватланади;
- барча ғоялар ёки уларнинг асосий мағзи (фаразлари) қайд этиш йўли
билан ёзиб олинади;
- «ҳужум»ни ўтказиш вақти аниқланади ва унга риоя қилиниши шарт;
- бериладиган саволларга қисқача (асосланмаган) жавоблар бериш кўзда
тутилиши керак.
Мавзуни жонлаштириш саволлари.
2-иловa
1. Ýïþðíè
àéòà òóçèø óñóëè äåá íèìàãà àéòèëàäè ?
2. Проекцияларни қайта тузишнинг қандай усуллари бор?
3.Алмаштириш усулининг мохияти нимадан иборат ?
81
3-иловa
1-сaвол. . Алмаштириш усулида проекция текисликларини вазияти .
2-сaвол. Чизма геометриядаги проекцияларни қайта тузишнинг усуллари.
Геометрик элементларни умумий вазиятдан хусусий вазиятга келтиришга епюрни
қайта тузиш усули дейилади.
Чизма геометрияда қуйидаги усуллар мавжуд:
1. Проекциялар текисликларини алмаштириш усули.Бу усулда геометрик элементлар
қўзғалмас бўлиб, проекциялар текисликлари бир ёки бир неча проекциялар
текисликлари билан алмаштирилади.
2. Айлантириш усули. Бу усулда проекциялар текисликлари қўзғалмас бўлиб,
геометрик елементлар бизга қулай холатга, яъни хусусий вазиятга келгунча
айлантирилади.
Жойлаштириш усули (текислик ўз излари атрофида айлантирилади) айлантириш
5.2.холидир.
Амалий машғулотни олиб бориш технологияси
усулининг хусусий
82
5.2. Амалий машғулотини олиб бориш технологияси
(2-соат)
Ўқув соати – 2 соат
Талабалар сони: 25 та
Ўқув машғулот шакли
Индивидуал топшириқларни бажаришга
асосланган амалий машғулот
1.Тўғри чизиқнинг хақиқий катталигини
проекция текислигини алмаштириш усули
орқали топиш.
2. Учбурчакнинг хақиқий катталигини
проекция текислигини алмаштириш усули
орқали топиш.
Амалиёт режаси
Ўқув машғулотининг мақсади: Проекциялар текисликларини алмаштириш
усули мавзуси бўйича билимларни чуқур ўзлаштиришини таъминлаш.
Талабаларга курс бўйича тўлиқ тушунчалар
Педагогик вазифалар:
бериш, уларни билимларини синаш
Ўқитиш воситалари
Маъруза матни, электрон доска,
эксперт варақлари, график ишлардан
фойдаланиш
Ўқитиш усуллари-техникаси
Амалий машғулот, топшириқлар,амалий
ишлаш усули, сухбат Гурухларда ишлаш усули.
Бахс мунозара усули. Чархпалак
Ўқитиш шакллари
Ўқитиш шароити
Мониторинг ва баҳолаш
индивидуал ,гурух
Техник воситалар билан таъминланган,
гурухларда ишлаш
усулини қўллаш
мумкин бўлган аудитория.
оғзаки саволлар, блиц-сўров
Проекциялар текисликларини алмаштириш усули мавзусининг технологик харитаси.
Иш
босқичлари
Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни
Тингловчи
фаолиятининг мазмуни
83
1.1Ўқув
машғулоти
ҳамма
саволларни таҳлил қилади ва ўқув
1босқич фаолияти натижаларини айтади.
1.2.Тингловчиларнинг машғулотдаги
(20 мин) фаолиятини баҳолаш кўрсаткичлари
ва мезонлари билан таништиради (1илова).
1.3. Мавзу бўйича тайёрланган
топшириқларни тарқатади.
1.4.Саволлар бериб суҳбат тарзида
тингловчилар
билимларини
жонлантирилади
Тинглайдилар.
Тинглайдилар.
Топшириқлар билан
танишадилар
Жавоб берадилар
2босқич 2.1.Топшириқларни аниқлайди ва
2 та мини гурухга
гуруҳда
ишлашни
ташкил
этади.
ажраладилар.
Асосий
Ечимни
текширади
ва
баҳолайди.
(2Топшириқда
бўлим.
илова)
келтирилган саволларга
(50 мин) 2.2.График
ишлар
мазмунини
1-2 жавоб тайёрлайди
тушунтиради ва бажариш бўйича
Презентацияни амалга
маслаҳатлар беради. (3-илова).
оширади.
33.1. Мавзу бўйича якунловчи
Саволлар берадилар
босқич.
хулосалар қилади.
Якун 3.2.Мавзу мақсадига эришишдаги
ловчи
(10 мин)
тингловчилар
фаолияти
таҳлил
УМКга қарайдилар.
қилинади ва баҳоланади.
3.3.Мавзу бўйича билимларни
чуқурлаштириш учун адабиётлар
беради.
1-илова
Баҳолаш мезони:
2,6-3,0 балл- «аъло»
2,!- 2,0 балл - «яхши»
1,6-2,0 балл- «қониқарли»
0- 1,5 балл- «қониқарсиз»
84
2-илова
Кичик гуруҳларда
1. Талабалар ишни бажариш учун
зарур билим ва малакаларга эга
бўлмоғи лозим.
2. Гуруҳларга аниқ топшириқлар
берилмоғи лозим.
3. Кичик гуруҳ олдига қўйилган
топшириқни бажариш учун
етарли вақт ажратилади.
4.
Гуруҳлардаги
фикрлар
чегараланмаганлиги ва тазйиққа
учра-маслиги
ҳақида
огоҳлантирилиши зарур.
5. Гуруҳ иш натижаларини қандай
тақдим этишини аниқ билишлари,
ўқитувчи
уларга
йўриқнома бериши лозим.
6. Нима бўлганда ҳам мулоқотда
бўлинг, ўз фикрингизни эркин
намоён этинг.
3-илова
85
1- топшириқ
1. Алмаштириш усулининг мохияти нимадан
иборат.
2. Проекция текисликларини алмаштириш
усулида проекциялар текислиги неча марта
алмаштирилиши мумкин.Мисол келтиринг.
3. Проекция текисликларини алмаштириш
усулида фазодаги геометрик элементнинг
вазияти ўзгарадими.
2- топшириқ
1. Умумий вазиятдаги тўғри чизиқни хақиқий катталигини топиш учун
проекция текислиги неча марта алмаштирилади. Мисоллар
келтиринг.
2.
Хусусий вазиятдаги проекцияловчи текисликни хақиқий
катталигини топиш учун проекция текислиги неча марта
алмаштирилади. Мисоллар келтиринг.
86
5.3. Мaърузaни олиб бориш технологияси
Ўқувcоaти – 2 cоaт
Тaлaбaлaр сони – 50 тa
Мaшғулот шaкли
Мaвзу бўйичa мaърузa
Мaърузa режaси
1. Проекция текисликларини айлантириш усули.
2. Горизонтал ёки фронтал чизиқ атрофида
айлантириш.
3. Ўқитишмaқсaди: Проекция текисликларини айлантириш усули орқали
геометрик жисм элементларнинг хақиқий кўринишларини топишни ўрганиш.
Педaгогик вaзифaлaр:
Ўқув фаолияти нaтижaлaри:
Нуқта, тўғри чизиқ ва
текисликни I ўқи
атрофида айлантириш
усулларини ўргатиш.
Нуқта, тўғри чизиқ ва текисликни I ўқи атрофида
айлантириш усулларини ўрганадилар ва тушунтириб
бера оладилар.
Текисликни горизонтал
ўқи атрофида айлантириш
Текисликни фронтал ўқи
атрофида айлантириш.
Текисликни горизонтал ўқи атрофида айлантириш
усулини ўрганадилар ва тушунтириб бера оладилар.
Текисликни фронтал ўқи атрофида айлантириш усулини
ўрганадилар ва тушунтириб бера оладилар.
Ўқитиш воситaлaри
Мaърузa мaтни, электрон доcкa.
Ўқитиш
уcуллaри Мaърузa , aқлий хужум техникacи, Инcерт усули
техникacи
Ўқитиш шaкллaри
фронтaл, коллектив иш
Ўқитиш шaроити
Мониторинг вa бaҳолaш
Техник воcитaлaр билaн тaъминлaнгaн, гуруҳлaрдa
ишлaш усулини қўллaш мумкин бўлгaн aудитория.
мултимедия проектор
Оғзaки сaволлaр вa вaзифaлaр
4.
5.
87
6. Проекция текисликларини айлантириш усули мaвзусининг технологик хaритacи.
Иш босқичлaри
1-босқич.
Мaвзугa
кириш
(20мин)
Тингловчи
Ўқитувчи фаолиятининг мaзмуни
1.1.Ўқувмaшғулоти мaвзуси сaволлaрни вa
Ўқувфаолияти нaтижaлaрини aйтaди .
1.2. Инсерт техникaси усулидa мaвзу
бўйичa мaълум
бўлгaн
тушунчaлaрни фaоллaштирaди.
(1-иловa).
фаолиятининг мaзмуни
Тинглaдилaр
.
Тинглaдилaр
.
2.1. Тaлaбaлaрнинг эътиборини тортиш
Тинглaдилaр .
2 -босқич. учун жонлaнтириш сaволлaри берaди. ( 2иловa).
Aсосий 2.2. Мaърузa режaсининг ҳaммa
УМКгa қaрaйдилaр .
бўлим
сaволлaрини тушунтирaди чизмалар
ёрдaмидa .(3-иловa).
УМКгa қaрaйдилaр .
2.3.Ҳaр бир сaвол ниҳоясидa
(50 мин) умумлaштирувчи хулосa берaди.
Ҳaр бир тaянч тушунчa вa
иборaлaрни
муҳокaмa қилaдилaр.
2.4.Тaянч иборaлaргa қaйтилaди .
Тaлaбaлaр иштирокидa улaр янa бир бор
тaкрорлaнaди
3-босқич.
Якунловчи
(10 мин)
3.1.Мaшғулот бўйичa
якунловчи
хулосaлaр
қилaди.
Мaвзу
бўйичa Сaволлaр берaдилaр
олингaн билимлaрни қaердa ишлaтиш
мумкинлигини мaълум қилaди.
3.2. Мaвзу бўйичa мустaқил ўргaниш учун
топшириқ берaди
УМКгa қaрaйдилaр .
3.3. Мaвзу бўйичa
билимлaрни
чуқурлaштириш учун aдaбиётлaр
рўйхaтини берaди.
УМКгa қaрaйдилaр .
3.4.Кейинги мaвзу бўйичa
УМКгa қaрaйдилaр .
тaйёрлaниб келиш учун сaволлaр берaди
1-иловa.
Инcерт техникaси бўйичa мaвзуни ўқиб чиқинг вa жaдвaлни тўлдиринг.
В
+
-
?
Инсерт жaдвaли
Инсерт жадвали қоидалари:
V- олган билимга тўгри келади.
+ - янги маълумот
-- - олган билмига қарама-қарши
? – тушунарсиз (аниқланиши зарур бўлган маълумотлар).
88
2-иловa
Мавзуни жонлаштириш саволлари.
1. Айлантириш усулининг
мохияти нимадан иборат?
2. Айлантириш ўқи проекция
текисликларига нисбатан
қандай вазиятларда бўлиши
мумкин.
3. Айлантириш текислиги
проекция текисликларига
нисбатан қандай вазиятларда
бўлиши мумкин.
4. Текисликнинг бош
чизиқларидан қайси бири
атрофида айлантириш мумкин.
3 -иловa
89
1- Савол. Проекция текисликларини айлантириш усулига мисол келтиринг.
2-савол. Тaкрорлaниш опeрaторлaри вa улaрнинг турлaрини ёзинг.
90
Проекция текисликларини айлантириш усулида
проекция текисликлари қўзғалмас бўлиб, геометрик
шакл
талабига
мувофиқ
холга
келгунча
айлантирилади. Айлантириш вақтида шаклнинг
барча нуқталари ёки уларнинг бир қисми харакат
қилади. Teкисликни айлантириш учун унинг бир
тўғри чизиқда ётмаган уч нуқтасини ёки иккита
тўғри чизиқни айлантириш кифоя. Учбурчак
шаклидаги текисликнинг хақиқий катталигини
топиш учун биринчи навбатда учбурчак (A B C) ни
V га перпендикуляр холга келгунча айлантирилади. Бунинг
учун текисликнинг бирор бир чизиғини, яъни (Bl) ни V
га перпендикуляр холга келгунча айлантирамиз.
3-сaвол.Фронтал ёки горизонтал бош чизиқ атрофида айлантириш қандай бажарилади.
Teкис шаклни бош чизиқлари атрофида айлантириб уни бирор
бир проекция текислигига параллел холга келтирилади ва бу
шаклнинг хақиқий кўриниши топилади.Mасалан (ABC)нинг
хақиқий катталигини топиш учун ( A B C ) учбурчакнинг A(a,a)
дан горизонтал (A1) ни ўтказамиз ва A учини қўзғалмас деб билиб
(A1) горизонтал чизиқ атрофида учбурчакни горизонталга
параллел холга келгунча айлантирамиз. В ва С учлардан (BO1) ni va
(С О2) ни ўтказамиз ва туширилган перпендикулярнинг хақиқий
катталигини тўғри бурчакли учбурчак усулида топамиз. P
айлантириш текислигида В ни ва S текисликда С ни топамиз ва
топилган нуқталарни кетма кет туташтирсак, учбурчакнинг
хақиқий
катталигини
келтириб
чиқарамиз.
Амалий машғулот олиб бориш технологияси
91
Ўқув cоaти – 2 cоaт
Тaлaбaлaр cони: 12 тa
Ўқув мaшғулот шaкли
Индивидуaл топшириқлaрни бaжaришгa acоcлaнгaн
амaлий мaшғулот
1. Проекция текисликларини айлантириш усули
Aмaлиёт режaси
устида амаллар бажариш.
2. Геометрик шаклнинг хақиқий кўринишини
горизонтал чизиқ атрофида айлантириб топиш.
3. Геометрик шаклнинг хақиқий кўринишини
фронтал чизиқ атрофида айлантириб топиш.
4. Ўқув мaшғулотининг мaқсaди: Проекция текисликларини айлантириш усули устида
амаллар бажаришни ўргатиш.
Педaгогик вaзифaлaр:
Ўқитиш воситaлaри
Ўқитиш усуллари-техникaси
Тaлaбaлaргa курc бўйичa
тўлиқ тушунчaлaр бериш,
улaрни билимлaрини cинaш
Мaърузa мaтни, доскa ,эксперт вaрaқлaри, грaфиклaрдaн
ишлардан фойдaлaниш
Амалий машғулот, график топшириқлар,амалий ишлаш
усули,суҳбат.Гурухларда ишлаш усули.Бахс мунозара
усули.
Ўқитиш шaкллaри
Ўқитиш шaроити
Мониторинг вa бaҳолaш
индивидуaл ,гуруҳ
Техник воситaлaр билaн тaъминлaнгaн, гуруҳлaрдa
ишлaш усулини қўллaш мумкин бўлгaн aудитория .
оғзaки сaволлaр, блиц-сўров
92
Проекция текисликларини айлантириш усули устида амаллар бажариш амaлий
мaшғулотининг технологик хaритaси.
Иш босқич-лaри
Ўқитувчи фаолиятининг мaзмуни
1-босқич
(20 мин)
2 -босқич
Aсосий бўлим
(50 мин)
3-босқич
Якунловчи
(10 мин)
1.1Ўқув мaшғулоти сaволлaрини тaҳлил
қилaди вa ўқув фаолияти нaтижaлaрини
aйтaди .
1.2.Тингловчилaрнинг
мaшғулотдaги
фаолиятини бaҳолaш кўрсaткичлaри вa
мезонлaри билaн тaништирaди (1-иловa).
1.3. Мaвзу бўйичa
тaйёрлaнгaн
топшириқлaрни тaрқaтaди.
1.4.Сaволлaр бериб суҳбaт тaрзидa
тингловчилaр
билимлaрини
жонлaнтирилaди.
2.1.Топшириқлaр
мaзмунини
тушунтирaди
вa
бaжaриш
бўйичa
мaслaҳaтлaр берaди.(2-иловa).
3.1. Мaвзу бўйичa
якунловчи
хулоcaлaр қилaди.
Тингловчи фаолиятининг
мaзмуни
Тинглaдилaр
Тинглaдилaр
Топшириқлaр билaн
тaнишaдилaр
Жaвоб берaдилaр
Топшириқдa келтирилгaн
сaволлaргa жaвоб
тaйёрлaйди
Сaволлaр берaдилaр
3.2.Мaвзу
мaқcaдигa
эришишдaги
тингловчилaр фаолияти тaҳлил қилинaди
УМКгa қaрaйдилaр .
вa бaҳолaнaди.
3.3.Мaвзу бўйичa
билимлaрни
чуқурлaштириш учун aдaбиётлaр
берaди.
1-иловa.
Бaҳолaш мезони:
2,6-3,0 бaлл- «aъло»
2,1- 2,5 бaлл - «яхши»
1,6-2,0 бaлл- «қониқaрли»
0- 1,5 бaлл- «қониқaрсиз»
93
2-иловa.
1-топшириқ
1. Айлантириш радиуси деб қандай масофага айтилади.
2. Айлантириш маркази қандай хосил қилинади.
3. I- ўқи атрофида айлантириш усулига доир график ишни
бажаринг.
3-илова
2-топшириқ
1. Горизонтал чизиқ атрофида айлантириш
усулига доир график ишни бажаринг.
2. Фронтал чизиқ атрофида айлантириш
усулига доир график ишни бажаринг.
5.5. Мaърузa ни олиб бориш технологияси
Ўқув cоaти – 4 cоaт
Тaлaбaлaр сони: 50 тa
Ўқув мaшғулот шaкли
Мaвзу бўйичa
Мaърузa режaси
1. Жойлаштириш усули.
2. Текисликнинг изларини топиш.
3. Текисликнинг параллел харакат усули.
aхборотли мaърузa
Ўқув мaшғулотининг мaқcaди. Текисликнинг ўз изларидан бири атрофида
айлантириш усули билан ишлашни ўрганиш.
Педaгогик вaзифaлaр:
Ўқув фаолияти нaтижaлaри:
Текисликнинг изларини топиш
хақида тушунча.
Текисликнинг изларини топиш хақида тушунчага
эга бўладилар.
Жойлаштириш усули билан
амаллар бажаришни ўргатиш.
Жойлаштириш усули билан амаллар бажаришни
ўрганадилар.
94
Текисликнинг параллел харакат
усули билан танишадилар.
Ўқитиш воситaлaри
Ўқитиш усуллaри техникaси
Ўқитиш шaкллaри
Текисликнинг параллел харакат усули хақида
тушунчага эга бўладилар.
Мaърузa мaтни, доскa
Мaърузa , aқлий хужум техникacи Зиг-зaг
хaбaрлaшиб ўргaниш усули, Инсерт техникaси
фронтaл, коллектив иш
Ўқитиш шaроити
Мониторинг вa бaҳолaш
Техник
воситaлaр
билaн
тaъминлaнгaн,
гуруҳлaрдa ишлaш усулини қўллaш
мумкин
бўлгaн aудитория .
Тест, оғзaки сaволлaр, блиц-сўров
Текисликнинг ўз изларидан бири атрофида айлантириш мaвзусининг технологик хaритaси
Иш босқичлaри
1-босқич.
Мaвзугa
Кириш
(20мин)
2 -босқич.
Aсосий
бўлим
(50 мин)
3-босқич.
Якунловчи
(10 мин)
Тингловчи
Ўқитувчи фаолиятининг мaзмуни
1.1.Ўқув мaшғулоти мaвзуси сaволлaрни вa
ўқув фаолияти нaтижaлaрини aйтaди .
1.2.Бумерaнг усулидa мaвзу бўйичa
мaълум бўлгaн тушунчaлaрни
фaоллaштирaди. (1-иловa).
фаолиятининг мaзмуни
Тинглaдилaр
.
Тинглaдилaр
.
2.1. Тaлaбaлaрнинг эътиборини тортиш
Тинглaдилaр .
учун жонлaнтириш сaволлaри берaди. ( 2иловa).
УМКгa қaрaйдилaр .
2.2. Мaърузa режaсининг ҳaммa сaволлaрини
тушунтирaди.( 3-иловa).
УМКгa қaрaйдилaр .
2.3.Ҳaр бир сaвол ниҳоясидa
Ҳaр бир тaянч тушунчa вa
умумлaштирувчи хулосa берaди. (3-иловa).
2.4.Тaянч иборaлaргa қaйтилaди . Тaлaбaлaр иборaлaрни муҳокaмa
қилaдилaр.
иштирокидa улaр янa бир бор тaкрорлaнaди
3.1.Мaшғулот бўйичa
якунловчи
Сaволлaр берaдилaр
хулоcaлaр қилaди. Мaвзу бўйичa олингaн
билимлaрни қaердa ишлaтиш мумкинлиги
мaълум
қилaди.
3.2. Мaвзу бўйичa мустaқил ўргaниш учун УМКгa қaрaйдилaр .
топшириқ берaди
УМКгa қaрaйдилaр .
3.3.Мaвзу бўйичa
билимлaрни
чуқурлaштириш учун aдaбиётлaр
УМКгa қaрaйдилaр .
рўйхaтини берaди.
3.4.Кейинги мaвзу бўйичa
тaйёрлaниб
келиш учун сaволлaр берaди
95
1-иловa.
1. Бумерaнг технологиясини қўллaш
қоидaлaри.
Гуруҳлaргa aжрaтaди.
Режaдaги сaволлaрни ҳaр бир гуруҳгa aлоҳидa тaрқaтaди.
Ҳaр бир гaруҳ aъзолaрини 1,2,3 рaқaмли кaрточкaлaр ёрдaмидa янги гуруҳлaргa
aжрaтaди.
Янги гуруҳ aъзолaри ўз мaвзулaрини бир-биригa гaпириб беришини cурaйди.(10-15
дaқиқa)
Янги гуруҳ aъзолaри режaдaги бaрчa сaволлaр билaн тaнишиб олишини
тaъминлaйди.
Ҳaр бир гуруҳдaн биттa тaлaбaгa бaҳолaш вaрaғини берaди вa шу тaлaбa жaдвaлни
тўлдириб борaди.
Янги гуруҳ aъзолaри ўз гуруҳлaригa қaйтaрилaди вa гуруҳлaр бир –биригa мaвзу
бўйичa
сaволлaр тaйёрлaшaди.
Бaҳолaш вaрaғини йиғиб олaди.
96
Мавзуни жонлаштириш саволлари
2-иловa.
1.
Текисликнинг ўз изларидан
бири атрофида айлантириш.
2. Жойлаштириш усулида
айлантириш ўқи сифатида
текисликнинг қандай излари
олиниши мумкин.
97
3-иловa
1-сaвол. Текисликнинг ўз изларидан бири атрофида
айлантириш.
98
2-сaвол. Жойлаштириш усули деб нимага айтилади.
Бу усулда айлантириш ўқи сифатида текисликнинг
горизонтал ёки фронтал излари олинади.
3 сaвол. Горизонтал ва фронтал излари.
Агар текислик горизонтал проекция текислиги H га
жойлаштирилса, айлантириш ўқи сифатида текисликнинг
горизонтал изи олинади.
Агар текислик фронтал проекция текислиги V га
жойлаштирилса, айлантириш ўқи сифатида текисликнинг
фронтал изи олинади.
99
Ўтилганлар асосида оралиқ ва жорий назорат
(маъруза – 2соат, амалиёт-2 соат.)
Оралиқ назоратни олиб бориш технологияси
Ўқув соати – 2
Талабалар сони: 50 та
Ўқув машғулот шакли
Ўтилган мавзулар бўйича саволлардан
вариантлар тайёрланади.
Оралиқ назорат режаси
Талабаларга
алоҳида
вариантлар
тарқатилади. Вариантлар ўтилган мавзулар
асосида тузилади. Мисоллар билан.
Оралиқ назорат мавзусининг технологик харитаси.
Иш босқичлари
Тингловчи
Ўқитувчи фаолиятининг
мазмуни
1.1.Ўқитувчи талабаларга алоҳида
-алоҳида вариантлар тарқатади
1-босқич.
1.2. Вариантларни олиб саволларкоординаталари берилган график
билан
танишиб
Вариантлар олишлар
чиқишларини ва тушунмовчилик
(10 мин)
булса
ўқитувчига
мурожаат
қилишларини айтиб ўтади.
фаолиятининг мазмуни
Талабаларнинг вариантлари тушунарли бўлса,
График ишларни
бажарадилар.
1.3.Вариантлар
координаталари
берилган график ишлардан иборат.
2 -босқич.
Вариантлар
га жавоб
беришлариг
а
2.1.График ишларнинг ечилиши
аниқ ,тўлиқ ва тушунарли
бўлишини керак
2.2. Ўқитувчи талабалардан
маъруза дафтарларини йиғиб
олади ва текшириб чиқади.
Талабалар график ишларни
олган билимлари асосида
ечиб топширадилар
(60 мин)
100
3-босқич
Вариантларн
и қабул
килиб олиш
(10 мин)
3.1. Талабалар вариант билан бирга
график
ишларни
бажарган Талабалар вариант ва
варақаларини топширадилар
график ишларни бажарган
3.2. Талабалар ўзларига тегишли варақаларини
бўлган маъруза дафтарларини топширадилар
ўқитувчидан оладилар.
Жорий назоратни олиб бориш технологияси
(2 соат)
Талабалар сони: 12
Ўқув соати– 2 соат
Жорий назорат
Жорий назорат режаси
Талабалар индивидуал бажарган шахсий
график ишлари ва оғзаки савол-жавоб
асосида жорий назорат олиб борилади
Ўтилган мавзулар асосида талабалар тест ва
шахсий график ишлари асосида жорий
назорат топширадилар
Талабаларга алоҳида –алоҳида тест
вариантлари ва индивидуал топшириқлар
берилади.
Педагогик вазифалар:
Сиртлар.
6-МАВЗУ.
(маъруза – 6 соат, амалиёт -4 соат.)
6.1. Маърузани олиб бориш технологияси
Ўқув соати – 4 соат
Талабалар сони: 50 та
Ўқув машғулот шакли
Мавзу бўйича ахборотли маъруза
Маруза режаси
1.Сиртлар. Уларнинг турлари..
2. Кўпёқликлар..
3. Сиртларнинг ўзаро кесишуви ва уларни
ясаш усуллари..
Ўқув машғулотининг мақсади: Сиртлар, уларни ўзаро кесишуви ва уларни
ясаш усуллари ҳақида тушунча.
Педагогик вазифалар:
ўқув фаолияти натижалари:
101
Сиртларнинг турлари ҳақида
умумий тушунчаси бериш
Сиртларнинг турлари хақида
маълумотга эга бўладилар.
Кўпёқликлар ва
кўпёқликларнинг кесишуви
хақида тушунтириш.
Кўпёқликлар ва кўпёқликларнинг
кесишуви хақида ўрганадилар ва
тушунтирадилар.
умумий
Сиртларни ўзаро кесишуви ва Сиртларни ўзаро кесишуви ва уларни ясаш
уларни ясаш усуллари хақида усуллари хақида ўрганадилар, тушунтириб
берадилар.
тушунча бериш.
Ўқитиш воситалари
Ўқитиш усуллари техникаси
маъруза матни, электрон доска
маъруза, ақлий хужум техникаси Зиг-заг ,
хабарлашиб ўрганиш усули, Инсерт
техникаси
Ўқитиш шакллари
фронтал, коллектив иш
Ўқитиш шароити
Техник воситалар билан таъминланган,
гурухларда ишлаш усулини қўллаш мумкин
бўлган аудитория.
оғзаки саволлар, блиц-сўров
Мониторинг ва баҳолаш
Сиртлар, уларни ўзаро кесишуви ва уларни ясаш усуллари хақида тушунча
мавзусининг технологик харитаси.
Иш босқичлари
Тингловчи
Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни
1.1.Ўқув машғулоти мавзуси
саволларни ва ўқув фаолияти
1босқич. натижаларини айтади.
1.2.Ақлий хужум усулида мавзу
бўйича маълум бўлган
Мавзуга тушунчаларни фаоллаштиради.
Хабарлашиб ўрганиш усули
кириш
натижасига кўра тингловчиларнинг
(20 мин) нималарда адашишлари, хато
қилишлари мумкинлигининг
ташхизини амалга оширади. (1илова).
фаолиятининг мазмуни
Тинглайдилар.
Саволларга жавоб
берадилар
102
2.1. Талабаларнинг эътиборини
тортиш учун жонлантириш
2босқич. саволлари беради.(2-илова).
2.2. Маъруза режасининг ҳамма
Асосий саволини тушунтиради. График
бўлим ишлар ёрдамида.
2.3.Ҳар бир савол ниҳоясида
(50 мин) умумлаштирувчи хулоса беради.(3илова.)
2.4.Таянч ибораларга қайтилади.
Талабалар иштирокида улар яна бир
бор такрорланади.
3босқич.
Якунлов
чи
3.1.Машғулот бўйича якунловчи
хулосалар қилади. Мавзу бўйича
олинган
билимларни
қаерда
ишлатиш
мумкинлиги
маълум
қилади.
3.2. Мавзу бўйича мустақил ўрганиш
(10 мин) учун топшириқ беради
3.3. Мавзу бўйича билимларни
чуқурлаштириш учун адабиётлар
рўйхатини беради.
3.4.Кейинги
мазву
бўйича
тайёрланиб келиш учун саволлар
беради.
Тинглайдилар.
УМКга қарайдилар
УМКга қарайдилар
Ҳар бир таянч тушунча ва
ибораларни муҳокама
қиладилар.
Саволлар берадилар
УМКга қарайдилар
Мустақил ўрганиш учун
топшириқларни ёзиб
оладилар.
УМКга қарайдилар
УМКга қарайдилар
1-илова.
«Ақлий ҳужум» нинг асосий қоидалари:
-айтилаётган барча ғоялар бир –бирига нисбатан муҳимликда тенгдир.
-киритилаётган ғоялар танқид қилинмаслиги керак.
-ғояни тақдим этаётган пайтда сўзловчининг гапини бўлмаслик.
-сўзловчига нисбатан баҳоловчи компонент мавжуд эмас.
- олға сурилган ғоялар баҳоланмайди ва танқид остига олинмайди;
- иш сифатига эмас, сонига қаратилади, ғоялар қанча кўп бўлса
шунча яхши;
- исталган ғояларни мумкин қадар кенгайтириш ва ривожлантиришга
ҳаракат қилинади;
- муаммо ечимидан узоқ ғоялар ҳам қўллаб-қувватланади;
- барча ғоялар ёки уларнинг асосий мағзи (фаразлари) қайд этиш йўли
билан ёзиб олинади;
- «ҳужум»ни ўтказиш вақти аниқланади ва унга риоя қилиниши шарт;
- бериладиган саволларга қисқача (асосланмаган) жавоблар бериш
Хабарлашиб ўрганиш усули қоидаси
кўзда тутилиши керак.
103
Саволларга ўйланиб жавоб беришни сурайди
Талабалар 4-5 гуруҳга ажратилади.
Ҳар бир гуруҳдан экспертларни аниқлашни сўрайди.
Экспертлар биттадан савол бўйича гуруҳ аъзоларни таништириши керак.
Экспертлар варағини тарқатади ва гуруҳда ишлашни ташкил этади.
Экспертлар презентация қилиш кераклигини маълум қилади.
Маслаҳатчи ўрнида шарҳлайди, аниқлик киритади.
Презентацияни якунлаб, ҳар бир гуруҳга ҳар бир савол учун хулосалар
қилади.
2-илова.
Мавзуни жонлаштириш саволлари.
1.Сиртлар, уларни турлари
тўғрисида
умумий
тушунча беринг.
2. Кўпёқликлар ва уларни
кесишуви хақида
тушунтириб беринг.
3. Сиртларни ўзаро
кесишуви ва уларни ясаш
усуллари билан танишиш.
104
3-илова
1-савол. Сиртлар, уларни турлари тўғрисида умумий тушунча.
Бирорта чизиқ маълум бир қонунга мувофиқ
фазода харакат қилса сиртлар хосил
бўлади.Бунда харакат қилувчи чизиқ ясовчи
деб аталади ва у ўзгармас бўлиши ёки чексиз
ўзгариб бориши мумкин. Ясовчи чизиқнинг
харакатини белгиловчи чизиқлар
йўналтирувчи чизиқ деб аталади.
Сиртлар ўз ясовчиларининг тавсифига қараб
иккига бўлинади:
1.тўғри чизиқли сиртлар.
2. Эгри чизиқли сиртлар.
105
Тўғри чизиқли сиртлар.
Тўғри чизиқли сиртларнинг ясовчилари тўғри чизиқ
бўлиб, шу тўғри чизиқнинг харакатланиши натижасида
тўғри чизиқли сиртлар хосил бўлади.
Сиртларнинг ясовчилари ўзаро параллел ёки
кесишувчи бўлса, у холда бу сиртлар тўғри чизиқли
ёйилувчи сиртлар дейилади. Уларга конус, пирамида,
цилиндр ва призма сиртлар киради.
Конус сирт. Конус деб,тўғри бурчакли учбурчакни уни
катта катети- айлантириш ўқи атрофида
айлантиришдан хосил буладиган жисмга
айтилади.Умумий холда конус сирт йўналтирувчи эгри
чизиқ ва конус учи орқали берилади.
Цилиндр сирт. Цилиндр деб, тўғри бурчакликни шу
тўғри бурчакликни ташкил қилувчи ўқ атрофида
айлантирилишидан хосил бўладиган жисмга айтилади.
Умумий холда цилиндр сирт йўналтирувчи эгри чизиқ
ва ясовчиларининг йўналиши билан берилади.
Ёйилмайдиган чизиқли сиртлар. Сиртларнинг
ясовчилари ўзаро айқаш бўлса, у холда бу сиртлар
ёйилмайдиган чизиқли сиртлар дейилади. Уларга
цилиндроид, коноид, гиперболоик параболоид, қийшиқ
текисликлар киради.
106
2-савол.
Teкислик билан чегараланган жисм
кўпёқ деб аталади.Кўпёқни чегараловчи
текисликларнинг
кесишув
чизиқлари
қирралари
деб,текисликнинг
қирралар
орасидаги
қисмлари
ёқлари
деб,
қирраларнинг кесишув нуқталари учлари
деб аталади
Призма деб, асослари-бир номли
кўпбурчакларнинг икки ёқлари параллел
текисликларда ётувчи ва шу текисликларда
ётмаган хар қандай икки қирралари ўзаро
параллел бўлган кўпёқликка айтилади.
107
Призманинг асослари деб, бир номли
кўпбурчакликлари параллел текисликларда ётувчи
икки ёғига айтилади.
Призманинг бошқа барча ёқлари
параллелограмдир.
Пирамида деб, асоси- ёқларидан бири
кўпбурчаклик, бошқа ёқлари эса, умумий бир учга
эга бўлган учбурчакликлардан иборат бўлган
кўпбурчакликка айтилади.
3-савол. Сиртларни ўзаро кесишуви ва уларни ясаш усулларини
тушунтириб берадилар.
Умумий вазиятдаги икки сиртнинг
кесишиши фазовий чизиқни хосил
қилади.
Сиртларнинг кесишиш чизиғини
аниқлаш учун унда ётувчи бир
нечта нуқталарни топиш керак .
108
Нуқталарни топиш учун қуйидаги
усуллардан фойдаланилади:
1. Ёрдамчи проекцияловчи
текисликлар усули.
2. Ёрдамчи сфера ( шарлар ) усули.
Бу усуллардан қайси бирини қўллаш
берилган сиртнинг турларига ва
уларнинг ўзаро вазиятига боғлиқ.
6.2. Амалиёт машғулотини олиб бориш технологияси
Ўқув соати - 2 соат
Талабалар сони: 12 тагача
Ўқув машғулот шакли
Аниқ масалаларни ўз ичига олган тажриба
машғулотлари
1. Ёрдамчи текисликлар усули хақида
тушунча.
2. Ёрдамчи шарлар усулидан фойдаланиш.
Амалиёт машғулотининг
режаси
3.Кўпёқликлар кесишуви..
Ўқитиш мақсади: Ёрдамчи текисликлар усули хамда ёрдамчи шарлар
усулидан фойдаланиб геометрик сиртларнинг кесишиш чизиғини ясашни
ўрганиш.
109
педогогик вазифалар:
Мавзу бўйича билимни
мустахкамлаш;
Ёрдамчи текисликлар усули
орқали график масалаларни
ечишни ўргатиш;
Ёрдамчи шарлар усулидан
фойдаланиб график
масалаларни ишлашни
ўргатиш ;
Кўпёқликлар
кесишуви
хақида тушунча бериш;
Ўқув фаолиятининг натижалари:
Қўйилган саволларга жавоб берадилар;
Ёрдамчи текисликлар усули орқали
график масалаларни ечишни
ўрганадилар ва ишлайдилар;
Ёрдамчи шарлар усулидан фойдаланиб
график масалаларни ечишни ва улар
билан ишлашни ўрганадилар;
Кўпёқликлар
кесишуви
хақида
тушунчага эга бўладилар ва олган
билимларидан фойдаланган холда
график масалаларни еча оладилар.
Ўқитиш усуллари ва техникаси
Амалий масалаларни ечиш,блиц-сўров
техникаси
Доска, бўр, ,УМК
Фронтал ва жамоа бўлиб ишлаш
Аудитория.
Оғзаки назорат: блиц-сўров
Ёзма назорат: график ишларни бажариш
ва топшириш.
Ўқитиш воситалари
Ўқитиш формалари
Ўқитиш шароитлари
Мониторинг ва баҳо
Ёрдамчи текисликлар усули хамда ёрдамчи шарлар усулидан фойдаланиб
геометрик сиртларнинг кесишиш чизиғини ясашни ўрганиш.мавзусининг
технологик харитаси.
Иш босқичлари
1-босқич
Мавзуга кириш
(10 мин.)
Фаолият мазмуни
ўқитувчи
1.1. Ўқув машғулоти
мавзусининг саволларини ва
ўқув фаолияти
натижаларини айтади.
1.2.Жорий дарснинг баҳолаш мезонини эълон қилади.
(1-илова).
1.3 Ҳар бир талабага индивидуал тайёрланган
вазифаларни топширади.
талаба
Эшитадилар,УМКга
қарайдилар.
УМКга қарайдилар
қарайдилар
Вазифалар билан
танишадилар.
110
2- босқич
Асосий қисм
(10 мин)
3-босқич
Якуний
босқич(10мин)
2.1.3-мавзудаги мустақил
саволлар берилади.
2.2.Талабаларни активлаштириш учун блиц-сўров
ўтказилади (2- илова).
2.3.График масалалар билан
ишлаш.
2.4.Бажарилган
ишларни
тақдимотини ташкил этади.
3.1.Ишни якунлайди. Ҳар
бир талабани баҳолайди, яхши ишларга эътибор
берилади.
3.2.Мустақил вазифа
берилади: яна бир
маротаба қилинган
тақдимотни таҳлил қилиш
айтилади. (3-илова).
Саволларга жавоб
берадилар.
мустақил иш
бажаради.
Бажарилган иш
бўйича тақдимот
қилинади.
Эшитадилар.
1-илова
Баҳолаш мезони:
2,6-3,0 балл- «аъло»
2,!- 2,0 балл - «яхши»
1,6-2,0 балл- «қониқарли»
0- 1,5 балл- «қониқарсиз»
2-илова
Блиц-сўров саволлари.
1. Сиртларни
кесишиш
чизиғини
аниқлашни қандай усуллари бор.
2. Қандай холларда ёрдамчи текисликлар
усулидан фойдаланилади.
3. Қандай холларда ёрдамчи шарлар
усулидан фойдаланилади.
111
3-илова
1-топшириқ
1. Ёрдамчи кесувчи текисликлар усулидан фойдаланиш.
Ёрдамчи кесувчи текисликлар усули кесишаётган сиртлар кўпёқликлар
бўлса ёки улардан бири кўпёқлик бўлса қўлланилади, яъни;
A) Aгар кесишаётган икки сирт хам қиррали сиртлар бўлса;
B) Aгар кесишаётган сиртларнинг бири айланма, иккинчиси қиррали сирт
бўлса;
C) Aгар иккита кесишаётган сиртлар айланма сирт бўлсада, аммо
уларнинг айланиш ўқлари умумий бир нуқтага эга бўлмаса, у холда
бундай сиртларнинг кесишиш чизиғи ёрдамчи текисликлар усулида
топилади.
2. Ёрдамчи кесувчи текисликлар усулидан фойдаланиб график ишларни
бажаринг.
2- топшириқ
1. Ёрдамчи шарлар усулидан фойдаланиш.
Ўқлари кесишган айланма сиртларнинг кесишув чизиғини ёрдамчи
шарларвоситаси билан аниқланади, бунинг учун кесишаётган
иккала сирт хам айланма сирт бўлиши ва уларнинг айланиш
ўқлари умумий бир нуқтага эга бўлиши керак.
Бу усул қуйидаги холга асосланган:Агар хар қандай айланиш
сиртининг ўқи шарнинг марказидан ўтган бўлса, бу сирт шар
билан айланалар бўйича кесишади. Бу айланаларнинг текисликлари
айланиш ўқларига перпендикуляр бўлади.
112
2. Ёрдамчи шарлар усулидан фойдаланиб график ишларни бажаринг.
Ўз-ўзини назорат қилиш саволлари.
1. Сиртлар қандай хосил бўлади?
2. Қандай ёйилувчи сиртлар бор?
3. Қандай ёйилмайдиган тўғри чизиқли сиртлар бор?
4. Конус сирти қандай хосил бўлади?
5. Цилиндр сирти қандай хосил бўлади?
6. Кўпёқ деб нимага айтилади?
7. Сиртларни кесишиш чизиғини аниқлашни қандай усуллари бор?
8. Ёрдамчи шарлар усули қандай холларда қўлланилади?
9. Ёрдамчи текисликлар усули қандай холларда қўлланилади?
10. Сиртларни кесишиш чизиғига тегишли таянч нуқталар тўғрисида
тушунтириб беринг?
Сиртларни текислик билан кесишуви.
7-МАВЗУ.
(маъруза – 6соат, амалиёт -7 соат.)
7.1. Маърузани олиб бориш технологияси
Ўқув соати – 4
Талабалар сони: 50 та
Ўқув машғулот шакли
Мавзу бўйича ахборотли маъруза
1.Сиртларни текислик билан кесишуви .
2. Умумий ва хусусий вазиятдаги
текисликлар.
Маруза режаси
3. Кесим юзасининг хақиқий катталиги.
Ўқитиш мақсади: Сиртларни текислик билан кесишуви хақида тушунча
хосил қилиш ва кесим юзасининг хақиқий катталигини топиш усуллари.
Педагогик вазифалар:
ўқув фаолияти натижалари:
Сиртларни текислик билан
кесишувини
тушунтириб
бериш
Сиртларни текислик билан кесишувини
тушунтириб бера оладилар.
113
Умумий
ва
хусусий Умумий
ва
хусусий
вазиятдаги
вазиятдаги
текисликлар текисликларни
ўрганадилар
ва
хақида тушунтириб бериш.
тушунтириб берадилар.
Кесим юзасининг хақиқий
катталигини топиш
усулларини тушунтириб
бериш.
Ўқитиш воситалари
Ўқитиш усуллари техникаси
Ўқитиш шакллари
Ўқитиш шароити
Мониторинг ва баҳолаш
Кесим юзасининг хақиқий катталигини
топиш усулларини ўрганадилар ва
тушунтириб берадилар.
маъруза матни, , доска
маъруза, ақлий хужум техникаси Зигзаг , хабарлашиб ўрганиш усули, Инсерт
техникаси
фронтал, коллектив иш
Техник воситалар билан таъминланган,
гурухларда ишлаш усулини қўллаш мумкин
бўлган аудитория.
оғзаки саволлар, блиц-сўров
Сиртларни текислик билан кесишуви мавзусининг технологик харитаси.
Иш
босқичлари
1-босқич.
Мавзуга
кириш
(20 мин)
Тингловчи
Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни
1.1.Ўқув машғулоти мавзуси
саволларни ва ўқув фаолияти
натижаларини айтади.
1.2.Ақлий хужум усулида мавзу
бўйича
маълум
бўлган
тушунчаларни
фаоллаштиради.
Хабарлашиб
ўрганиш
усули
натижасига кўра тингловчиларнинг
нималарда
адашишлари,
хато
қилишлари
мумкинлигининг
ташхизини амалга оширади.
фаолиятининг мазмуни
Тинглайдилар.
Саволларга жавоб
берадилар
(1-илова).
114
2 -босқич.
Асосий
бўлим
(50 мин)
2.1. Талабаларнинг эътиборини
тортиш учун жонлантириш
саволлари беради. (2-илова)
2.2. Маъруза режасининг ҳамма
саволларини тушунтиради чизмалар
ёрдамида. (3-илова).
2.3.Ҳар бир савол ниҳоясида
умумлаштирувчи хулоса беради.
2.4.Таянч ибораларга қайтилади.
Талабалар иштирокида улар яна бир
бор такрорланади.
3.1.Машғулот бўйича якунловчи
3-босқич
Якунловчи хулосалар қилади. Мавзу бўйича
олинган
билимларни
қаерда
ишлатиш
мумкинлиги
маълум
(10 мин) қилади.
3.2. Мавзу бўйича мустақил ўрганиш
учун топшириқ беради
3.3. Мавзу бўйича билимларни
чуқурлаштириш учун адабиётлар
рўйхатини беради.
3.4.Кейинги
мазву
бўйича
тайёрланиб келиш учун саволлар
беради.
Тинглайдилар.
УМКга қарайдилар
УМКга қарайдилар
Ҳар бир таянч тушунча ва
ибораларни муҳокама
қиладилар.
Саволлар берадилар
УМКга қарайдилар
Мустақил ўрганиш учун
топшириқларни ёзиб
оладилар.
УМКга қарайдилар
УМКга қарайдилар
1-илова.
«Ақлий ҳужум» нинг асосий қоидалари:
-айтилаётган барча ғоялар бир –бирига нисбатан муҳимликда
тенгдир.
-киритилаётган ғоялар танқид қилинмаслиги керак.
-ғояни тақдим этаётган пайтда сўзловчининг гапини бўлмаслик.
-сўзловчига нисбатан баҳоловчи компонент мавжуд эмас.
- олға сурилган ғоялар баҳоланмайди ва танқид остига
олинмайди;
- иш сифатига эмас, сонига қаратилади, ғоялар қанча кўп
бўлса шунча яхши;
- исталган ғояларни мумкин қадар кенгайтириш ва
ривожлантиришга ҳаракат қилинади;
- муаммо ечимидан узоқ ғоялар ҳам қўллаб-қувватланади;
- барча ғоялар ёки уларнинг асосий мағзи (фаразлари) қайд
этиш йўли билан ёзиб олинади;
- «ҳужум»ни ўтказиш вақти аниқланади ва унга риоя
қилиниши шарт;
- бериладиган саволларга қисқача (асосланмаган) жавоблар
бериш кўзда тутилиши керак.
115
Хабарлашиб ўрганиш усули қоидаси
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Саволларга ўйланиб жавоб беришни сурайди.
Талабалар 4-5 гуруҳга ажратилади.
Ҳар бир гуруҳдан экспертларни аниқлашни сўрайди.
Экспертлар биттадан савол бўйича гуруҳ аъзоларни таништириши керак.
Экспертлар варағини тарқатади ва гуруҳда ишлашни ташкил этади.
Экспертлар презентация қилиш кераклигини маълум қилади.
Маслаҳатчи ўрнида шарҳлайди, аниқлик киритади.
8. Презентацияни якунлаб, ҳар бир гуруҳга ҳар бир савол учун хулосалар
қилади.
2-илова.
Мавзуни жонлаштириш саволлари.
1. Ñèðòëàðíè òåêèñëèê áèëàí êåñèøèøèíè
òóøóíòèðèá áåðèíã?
2.Êîíóñ ñèðòëàðíè õóñóñèé âàçèÿòäàãè
òåêèñëèê áèëàí êåñèøóâèда хосил булган
кесим юзалари.
3. Ïðèçìàíè õóñóñèé âàçèÿòäàãè òåêèñëèê
áèëàí êåñèøèøè.?
116
1-савол. Ñèðòëàðíè òåêèñëèê áèëàí êåñèøèøè.
3-илова.
1-савол. Ñèðòëàðíè òåêèñëèê áèëàí êåñèøèøè.
Эгри сирт билан текисликнинг кесишган чизиғи
текис эгри чизиқдан иборат. Сиртнинг турлари ва
текисликнинг кесишиш холатларига қараб
кесимлар шакли хар хил бўлади.
Эгри сирт билан текисликнинг кесишган чизиғини
ясаш учун сиртда бир нечта ясовчилар танлаб, бу
ясовчиларни текислик билан кесишган нуқталари
аниқланади. Аввало асосий нуқталар аниқланади.
Бу нуқталарга , текислик билан проекциялар
текисликларига нисбатан энг яқин ва энг узоқ
бўлган нуқталар, энг четки ясовчилари билан
кесишган нуқталар киради.
Улар орасидаги оралиқ нуқталар аниқланади.
Хосил
бўлган
нуқталар
кетма-кет
бирлаштирилади.
117
2-савол. Êîíóñ ñèðòëàðíè õóñóñèé âàçèÿòäàãè òåêèñëèê áèëàí
êåñèøóâèда хосил булган кесим юзалари.
5.2. Маъруза машғулотини олиб бориш технологияси
Конуснинг кесими кесувчи текисликларни
конус ўқига нисбатан жойлашишига қараб
кесимда тўғри чизиқ, айлана, эллипс, парабола,
гипербола ва нуқта хосил бўлиши мумкин.
1. Агар
текислик
конус
ясовчисини
барчасини кесиб ўтса эллипс хосил
бўлади.
2. Агар текислик конус сиртининг бир
томонини кесиб, битта ясовчисига
параллел бўлса парабола эгри чизиғи
хосил бўлади.
3-савол. Ïðèçìàíè õóñóñèé âàçèÿòäàãè òåêèñëèê áèëàí êåñèøèøè.
Призманинг текислик билан кесишиш чизиғи
призма қирраларини текислик билан учрашиш
нуқталари орқали ёки текисликнинг призма
қирралари билан кесишган нуқтасини аниқлаш
ёрдамида топилади.
Призма хусусий вазиятдаги текислик билан
кесилганда кесим чизиғининг нуқталари призма
қирраларининг текислик билан учрашишидан
хосил бўлади. Бунда кесилиш чизиғининг бир
проекцияси хусусий вазиятдаги текисликнинг
118
7.2. Амалиёт машғулотини олиб бориш технологияси
Ўқув соати – 4 соат
Талабалар сони: 12 та
Ўқув машғулот шакли
Индивидуал топшириқларни бажаришга
асосланган амалий машғулот
1.Резбали бирикмалар .
2.Резбали бирикмаларни турлари.
Амалиёт режаси
3. Болтли бирикмалар.
Ўқув машғулотининг мақсади: Резбали бирикмалар ва уларни
турлари билан танишиш..
Педагогик вазифалар:
Талабаларга курс бўйича тўлиқ
тушунчалар бериш, уларни
билимларини синаш
1. Резбали бирикмалар
Резбали
бирикмалар
хақида
хақида маълумот бериш.
маълумотга эга бўладилар ва уларни
тушунтириб бера оладилар.
2. Резбали бирикмаларни Резбали бирикмаларни турлари билан
турлари билан
танишадилар ва улар устида амаллар
таништириш.
бажарадилар.
3. Болтли бирикмалар ва
уларни қирқими
хақида маълумот.
Болтли бирикмалар ва уларни қирқими
хақида маълумот оладилар ва график иш
бажара оладилар.
Ўқитиш воситалари
Маъруза
матни
эксперт варақлари,
Ўқитиш усуллари-техникаси
Амалий машгулот, топшириқлар,амалий
ишлаш усули, сухбат Гурухларда ишлаш
усули. Бахс мунозара усули. Чархпалак
Ўқитиш шакллари
Ўқитиш шароити
Мониторинг ва баҳолаш
,электрон
доска
индивидуал ,гурух
Техник воситалар билан таъминланган,
гурухларда ишлаш
усулини куллаш
мумкин булган аудитория.
оғзаки саволлар, блиц-сўров
Резбали бирикмалар ва уларни турлари билан танишиш
мавзусининг технологик харитаси.
119
Иш
босқичлари
Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни
1босқи 1.1Ўқув машғулоти саволларни,
ч
таҳлил қилади ва ўқув фаолияти
натижаларини айтади.
(20
мин) 1.2.Тингловчиларнинг машғулотдаги
фаолиятини баҳолаш кўрсаткичлари
ва мезонлари билан таништиради (1илова).
1.3. Мавзу бўйича тайёрланган
топшириқларни тарқатади.
1.4.Саволлар бериб суҳбат тарзида
тингловчилар
билимларини
жонлантирилади.
Тингловчи
фаолиятининг мазмуни
Тинглайдилар.
Тинглайдилар.
Топшириқлар билан
танишадилар
Жавоб берадилар
2.1.Топшириқларни аниқлайди ва
2 та мини гурухга
гуруҳда ишлашни ташкил этади.
ажраладилар.
Топшириқда
Асосий Ечимни текширади ва баҳолайди. 2келтирилган саволларга
бўлим. илова)
2.2.Топшириқлар
мазмунини
1-2 жавоб тайёрлайди
(50 тушунтиради ва бажариш бўйича
Презентацияни амалга
мин) маслаҳатлар беради.(3-илова).
оширади.
3.1. Мавзу бўйича якунловчи
Саволлар берадилар
3хулосалар қилади.
босқич.
Якун 3.2.Мавзу мақсадига эришишдаги
2босқич
ловчи
(10
мин)
тингловчилар
фаолияти
таҳлил
УМКга қарайдилар.
қилинади ва баҳоланади.
3.3.Мавзу бўйича билимларни
чуқурлаштириш учун адабиётлар
беради.
1-илова
Баҳолаш мезони:
2,6-3,0 балл- «аъло»
2,!- 2,0 балл - «яхши»
1,6-2,0 балл- «қониқарли»
0- 1,5 балл- «қониқарсиз»
2-илова
Чархпалак усулида ишлаш қоидаси
120
Чархпалак усули
1. Талабаларни 3-4 гуруҳга карточкалар ёрдамида ажратади.
2. Ҳар бир гуруҳ лидерини ўқитувчи ўзи танлайди.
3. Гуруҳга топшириқларни тарқатади.
4. Барча гуруҳ топшириқларни бажариб бўлгандан сўнг, гуруҳ
топшириқларини бир – бири билан алмаштиради 3 марта
5. Гуруҳ аъзолари топшириқларни бажариб бўлгандан сўнг, топшириқлар
биринчи ҳолатда ўз гуруҳларига топширилади.
6. Гуруҳдан ўқитувчи танлаган талаба презентацияга тайёрланади.
3-илова
1-топшириқ
1. Резбали бирикмалар хақида маълумот
беринг.
2. Резбанинг турлари хақида маълумот беринг
ва уларни чизмаларда тасвирланг.
2-топшириқ
1. Шпилкали бирикмаларни чизмаларда
тасвирланиши.
2. Болтли бирикмани қирқими бўйича график иш
бажариш.
121
8-МАВЗУ.
Ортогонал проекцияда соялар.
(маъруза – 8 соат, амалиёт-8)
8.1. Маърузани олиб бориш технологияси
Ўқув соати – 4 соат
Талабалар сони – 50 та
Машғулот шакли
Мавзу бўйича ахборотли маъруза
1.Ортогонал проекцияда соялар.
Маруза режаси
2. Ёруғлик нурининг йўналиши.
3. Нуқта, тўғри чизиқ ва текис шаклнинг
ўз ва тушувчи сояси.
Педагогик вазифалар:
ўқув фаолияти натижалари:
Ортогонал проекциядаги
соялар хақида умумий
тушунча бериш.
Ортогонал проекциядаги соялар хақида
умумий маълумотга эга бўладилар ва
тушунтириб бера оладилар.
Ёруғлик нурининг
йўналишини тушунтириш.
Ёруғлик нурининг йўналишини
ўрганадилар ва тушунтириб бера
оладилар.
Нуқта, тўғри чизиқ ва текис Нуқта, тўғри чизиқ ва текис шаклнинг ўз
шаклнинг ўз ва тушувчи ва тушувчи сояси хақида тушунтириб бера
сояси хақида тушунча бериш. оладилар.
Ўқитиш воситалари
Ўқитиш усуллари техникаси
маъруза матни, электрон доска
маъруза, ақлий хужум техникаси Зиг-заг,
хабарлашиб ўрганиш усули, Инсерт
техникаси
Ўқитиш шакллари
фронтал, коллектив иш
Ўқитиш шароити
Техник воситалар билан таъминланган,
гурухларда ишлаш усулини қўллаш мумкин
бўлган аудитория.
оғзаки саволлар, блиц-сўров
Мониторинг ва баҳолаш
122
Ортогонал проекцияда соялар мавзусининг технологик харитаси.
Иш босқичлари
Тингловчи
Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни
1.1.Ўқув машғулоти мавзуси
саволларни ва ўқув фаолияти
Мавзуга натижаларини айтади.
фаолиятининг мазмуни
1босқич.
Тинглайдилар.
кириш
Тинглайдилар.
1.2. Инсерт техникаси усулида мавзу
(20мин) бўйича маълум бўлган
тушунчаларни фаоллаштиради. (1илова).
2босқич.
Асосий
бўлим
(50 мин)
2.1. Талабаларнинг эътиборини
тортиш учун жонлантириш
саволлари беради. ( 2-илова).
2.2. Маъруза режасининг ҳамма
саволларини тушунтиради
чизмалар ёрдамида.(3-илова).
2.3.Ҳар бир савол ниҳоясида
умумлаштирувчи хулоса беради.
Тинглайдилар.
УМКга қарайдилар.
УМКга қарайдилар.
Ҳар бир таянч тушунча ва
2.4.Таянч ибораларга қайтилади.
Талабалар иштирокида улар яна бир ибораларни муҳокама
қиладилар.
бор такрорланади
3босқич.
Якунлов
чи
3.1.Машғулот бўйича якунловчи
хулосалар қилади. Мавзу бўйича Саволлар берадилар
олинган
билимларни
қаерда
ишлатиш
мумкинлиги
маълум
қилади.
3.2. Мавзу бўйича мустақил ўрганиш УМКга қарайдилар.
(10 мин) учун топшириқ беради
3.3. Мавзу бўйича билимларни
чуқурлаштириш учун адабиётлар УМКга қарайдилар.
рўйхатини беради.
3.4.Кейинги
мазву
бўйича УМКга қарайдилар.
тайёрланиб келиш учун саволлар
беради
123
1-илова
Инсерт техникаси бўйича мавзуни ўқиб чиқинг ва жадвални тўлдиринг.
V
+
-
?
Инсерт жадвали
.
Инсерт жадвали қоидаси:
V- олган билимига тўғри келади.
+ - янги маълумот
-- - олган билимига қарама-қарши
? – тушунарсиз (аниқланиши зарур бўлган
маълумотлар)
2-илова
Мавзуни жонлаштириш саволлари.
1.Îðòîãîíàë ïðîåêöèÿëàðäà
ñîÿëàð âà ¸ðó ëèê
íóðèíèíã é íàëèøè.
2. Нуқта ва тўғри чизиқни
проекция текисликларига
тушган соясини ясаш .
3. Teкис шакллардан тушган сояни
ясаш.
124
3 -илова
1-савол. .Îðòîãîíàë ïðîåêöèÿëàðäà ñîÿëàð âà ¸ðó ëèê
íóðèíèíã é íàëèøè.
Геометрик жисмларнинг сиртига уринма бўлиб
ўтган ёруғлик нурларининг йиғиндиси ўровчи сирт
хосил қилади. Бу ўровчи нур сиртнинг жисм
сиртига уринма бўлган нуқталарнинг йиғиндиси ўз
соясининг контурини хосил қилади. Жисм сиртига
уринма бўлган ёруғлик нурларининг соя тушадиган
текислик, ёки бошқа сирт билан кесишган
нуқталарнинг
йиғиндиси
тушган
соянинг
контурини хосил қилади.
Ортогонал проекцияларда :
1. ёруғлик нури чексизликдан деб
хисобланади;
2. ёруғлик нури тўғри чизиқ бўйлаб
тарқалади;
3. ёруғлик нурлар ўзаро параллел бўлади.
125
2-савол.Нуқта ва тўғри чизиқни проекция текисликларига тушган
соясини ясаш .
Нуқтадан проекция текисликларига
тушган сояни ясаш. Нуқтадан проекция
текисликларига тушган соя нуқта орқали
ўтувчи нурнинг горизонтал ёки фронтал
изи бўлади.
Тўғри чизиқнинг сояси.Tўғри чизиқ
орқали ўтувчи нурлар нур текислиги деб
аталувчи Q текислигини хосил қилади.
Икки текислик тўғри чизиқ бўйлаб
кесишганлиги учун, нур текислиги ва соя
тушадиган проекция текислиги кесишганда
тўғри чизиқ хосил бўлади.
Тўғри чизиқ кесмасининг соясини
қуриш учун, кесмада ётган икки
нуқтанинг соясини топиб бирлаштириш
керак.
126
3-савол. Teкис шакллардан тушган сояни ясаш.
Teкис шаклларнинг сояси шаклнинг
тузилишига, фазодаги холатига ва соя
тушаётган юзанинг шаклига боғлиқ.
Агарда текис шакл тўғри кесмалари
билан
чегараланган
бўлса,бундай
шаклдан тушган сояни ясаш тўғри чизиқ
кесмаларидан тушган сояларни ясашга
келтирилади.
Агарда тўғри чизиқ ёки текис шакл
соялар текислигига параллел бўлса,
ундан тушган соя ўзига параллел ва ўз
катталигига тенг бўлади.
5.3. Маъруза машғулотини олиб бориш технологияси
8.2.Амалиёт машғулотини олиб бориш технологияси
Ўқув соати -4 соат
Талабалар сони: 12 тагача
Ўқув машғулот шакли
Аниқ масалаларни ўз ичига олган амалий
машғулотлари
1. Геометрик жисмлар ва архитектура
деталининг сояси.
2. Бинонинг сояси.
3. Доиравий конуснинг соясини ясаш.
Амалиёт машғулотининг
режаси
4. Ўқитиш мақсади: Геометрик жисмлар ва архитектура деталининг
соясини қуриш хақида тушунча хосил қилиш.
127
Педогогик вазифалар:
Ўқув фаолиятининг натижалари:
Геометрик жисмларнинг сояларини
Мавзу бўйича билимни
қуришни ўрганадилар;
мустахкамлаш;
Соялар қуришнинг
асосий Соялар қуришнинг асосий хусусияти
ва моҳиятини тушунтириб бера
хусусияти ва моҳиятини
оладилар;
тушунтириш;
Архитектура
деталининг
соясини
қуришни Архитектура деталининг соясини
қуришни тушунтириб бера оладилар;
тушунтириш;
соясини
қуришни
Бинонинг соясини қуришни Бинонинг
тушунтириб бера оладилар;
тушунтириш;
Ўқитиш усуллари ва техникаси
Ўқитиш воситалари
Ўқитиш формалари
Ўқитиш шароитлари
Мониторинг ва баҳо
Амалий масалаларни ечиш,блиц-сўров
техникаси
Доска,бўр,УМК
Фронтал ва жамоа бўлиб ишлаш
ТСО
Оғзаки назорат: блиц-сўров
Ёзма назорат: Амалий иш бўйича график
ишларни топшириш.
5. Геометрик жисмлар ва архитектура деталининг сояси мавзусининг
технологик харитаси.
Иш босқичлари
1-босқич
Мавзуга кириш
(5мин.)
Фаолият мазмуни
ўқитувчи
1.1. Ўқув машғулоти
мавзусининг саволларини
ва ўқув фаолияти
натижаларини айтади.
1.2.Жорий дарснинг баҳолаш мезонини эълон қилади
(1-илова).
1.3 Ҳар бир талабага индивидуал тайёрланган
вазифаларни топширади.
(2-илова).
талаба
Эшитадилар,УМКга
қарайдилар.
УМКга қарайдилар
қарайдилар
Вазифалар билан
танишадилар.
128
2- босқич
Асосий қисм
(150 мин)
3-босқич
Якуний босқич
(5мин)
2.1.3-мавзудаги мустақил
саволлар берилади.
2.2.Талабаларни активлаштириш учун блиц-сўров
ўтказилади. (3- илова ).
2.3.Тақдимот яратиш
усуллари беради.
2.4.Бажарилган
ишларни
тақдимотини ташкил этади
3.1.Ишни якунлайди. Ҳар
бир талабани баҳолайди,яхши ишларга эътибор берила
ди.
3.2.Мустақил вазифа
берилади: яна бир
маротаба қилинган
тақдимотни тахлил қилиш
айтилади.
Саволларга жавоб
берадилар
Мустақил иш
бажаради.
Бажарилган иш
бўйича тақдимот
қилинади.
Эшитадилар.
1-илова
Баҳолаш мезони:
2,6-3,0 балл- «аъло»
2,!- 2,0 балл - «яхши»
1,6-2,0 балл- «қониқарли»
0- 1,5 балл- «қониқарсиз»
129
2-илова
1- топшириқ
1. Геометрик жисмлар ва архитектура
деталининг соясини ясанг
2. Соддалаштириб берилган композициянинг
ўз ва тушган соясини ясанг.
2- топшириқ
1. Бинонинг сояларини ясанг.
2. Бинонинг қисмларидан бир-бирига тушган
сояни ясанг.
3. Мўридан том нишабига тушган сояни
ясанг.
130
3-илова
Блиц-сўров саволлари.
1. Нарсанинг ўз сояси нима,қандай соя тушган
соя деб аталади ?
2. Ортогонал проекциялардаги сояларни ясаш
учун ёруғлик нурларининг йўналишини қандай олиш
керак ?
3. Нарсанинг ўз сояси контури билан тушган
соянинг контури орасида қандай боғланиш бор ?
4. Нурларнинг йўналишини ихтиёрий олиш
мумкинми ?
5. Эгри сиртларнинг соялари қандай ясалади ?
Ўз-ўзини назорат қилиш саволлари ва тестлари.
1. Кўпёқларнинг соялари қандай ясалади ?
2. Бирорта нуқтадан текисликка ёки сиртга тушган сояни қандай ясаш
мумкин?
3. Тўғри чизиқ кесмасидан ва текис шаклдан битта ёки бир неча
текисликкатушган соялар қандай ясалади?
4. Агар тўғри чизиқ кесмаси текисликка параллел бўлса, унинг шу
текисликдаги сояси қандай жойлашади?
5. Проекцияда текис шаклнинг қайси томони кўринганлигини қандай
аниқлаш мумкин?
6. Текис шаклдан тушган соя қачон ўзига тенг ва параллел бўлади?
7. Қандай сирт ўровчи нур сирти деб аталади ?
8. Қачон ўровчи сирт цилиндар сирт бўлади?
9. Конуснинг қандай ясовчилари соя ясовчилар деб аталади ?
10. Соя ясовчиларни қандай усуллар билан аниқлаш мумкин ?
11. Айланиш сиртининг Н ёки V га тушган соясини унинг ўз соясини
аниқламасдан туриб ясаш мумкинми ?
12. Техникавий чизмалардаги сояларни ясашда асосан қандай нурлар
билан ёритишдан фойдаланилади?
13. Тўғри чизиқ кесмасидан тушган соя қандай кўринишларда бўлиши
мумкин?
14. Чизманинг яққоллигини кучайтириш учун қандай соянинг ахамияти
катта?
15. Жисмларнинг соялари қандай тартибда ясалади?
131
9-МАВЗУ.
Аксонометрик проекцияда соялар.
(маъруза – 4 соат, амалиёт-4 соат.)
9.1. Маърузани олиб бориш технологияси
Ўқув соати – 4 соат
Талабалар сони: 50 та
Ўқув машғулот шакли
Мавзу бўйича ахборотли маъруза
Маруза режаси
1. Аксонометрик проекцияда соялар.
2. Ёруғлик нурининг йўналиши.
3. Нуқта, тўғри чизиқ ва текис шаклнинг
соялари.
Ўқув машғулотининг мақсади. Тўғри бурчакли диметрик проекциядаги
сояларни ясаш усулларин ўқитиш ва ўргатиш.
Педагогик вазифалар:
ўқув фаолияти натижалари:
Тўғри бурчакли диметрик
ўқларнинг холатини
тушинтириб бериш.
Айлананинг диметрик
проекциясини ясашни
тушунтириб берилади ва
мисоллар ёрдамида
кўрсатилади.
Диметрик проекциядаги
соялар қуришни тушунтириб
берилади ва мисоллар
ёрдамида ўргатилади.
Ўқитиш воситалари
Ўқитиш усуллари техникаси
Ўқитиш шакллари
Ўқитиш шароити
Мониторинг ва баҳолаш
Тўғри бурчакли диметрик ўқларнинг
холатини ўрганадилар ва тушунтириб
бера оладилар.
Айлананинг диметрик проекциясини
ясашни тушунтириб бера оладилар ва
мисоллар ёрдамида ишлаб кўрсатадилар.
Диметрик проекциядаги соялар қуришни
тушунтириб бера оладилар ва мисоллар
билан ишлай оладилар.
маъруза матни, электрон доска
маъруза, ақлий хужум техникаси Зиг-заг
хабарлашиб ўрганиш усули, Инсерт
техникаси
фронтал, коллектив иш
Техник воситалар билан таъминланган,
гурухларда ишлаш усулини қўллаш мумкин
бўлган аудитория.
Тест, оғзаки саволлар, блиц-сўров
132
Аксонометрик проекцияда соялар мавзусининг технологик харитаси
Иш босқичлари
Тингловчи
Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни
1.1.Ўқув машғулоти мавзуси
саволларни ва ўқув фаолияти
Мавзуга натижаларини айтади.
фаолиятининг мазмуни
1босқич.
Тинглайдилар.
кириш
Тинглайдилар.
1.2. Бумеранг усулида мавзу бўйича
бўлган
тушунчаларни
(20мин) маълум
фаоллаштиради. (1-илова).
2босқич.
2.1. Талабаларнинг эътиборини
Тинглайдилар.
тортиш учун жонлантириш
Асосий саволлари беради. ( 2-илова).
УМКга қарайдилар.
бўлим 2.2. Маъруза режасининг ҳамма
саволларини тушунтиради.( 3илова).
УМКга қарайдилар.
(50 мин) 2.3.Ҳар бир савол ниҳоясида
умумлаштирувчи хулоса беради. (3илова).
Ҳар бир таянч тушунча ва
2.4.Таянч ибораларга қайтилади.
ибораларни муҳокама
Талабалар иштирокида улар яна бир қиладилар.
бор такрорланади
3босқич.
Якунлов
чи
3.1.Машғулот бўйича якунловчи Саволлар берадилар
хулосалар қилади. Мавзу бўйича
олинган
билимларни
қаерда
ишлатиш
мумкинлиги
маълум
УМКга қарайдилар.
қилади.
3.2. Мавзу бўйича мустақил ўрганиш
(10 мин) учун топшириқ беради
УМКга қарайдилар.
3.3. Мавзу бўйича билимларни
чуқурлаштириш учун адабиётлар
УМКга қарайдилар.
рўйхатини беради.
3.4.Кейинги
мазву
бўйича
тайёрланиб келиш учун саволлар
беради
133
1-илова.
1. Бумеранг технологиясини қўллаш қоидалари.
1.Гуруҳларга ажратади.
2.Режадаги саволларни ҳар бир гуруҳга алоҳида тарқатади.
3.Ҳар бир гаруҳ аъзоларини 1,2,3 рақамли карточкалар ёрдамида янги
гуруҳларга ажратади.
4..Янги гуруҳ аъзолари ўз мавзуларини бир-бирига гапириб беришини
сурайди.(10-15 дақиқа)
5.Янги гуруҳ аъзолари режадаги барча саволлар билан танишиб олишини
таъминлайди.
6.Ҳар бир гуруҳдан битта талабага баҳолаш варағини беради ва шу талаба
жадвални тўлдириб боради.
7.Янги гуруҳ аэзолари ўз гуруҳларига қайтарилади ва гуруҳлар бир –бирига
мавзу бўйича саволлар тайёрлашади.
8.Баҳолаш варағини йиғиб олади.
Мавзуни жонлаштирувчи саволлар
2-илова
1. Тўғри бурчакли диметрик проекцияда
диметрик ўқларнинг холати.
2. Диметрик проекцияда нурнинг
йўналиши .
3. Диметрик проекцияда соялар.
134
3-илова
1-савол. Тўғри бурчакли диметрик проекцияда диметрик ўқларнинг
холати.
OZ ўқ одатда вертикал
йўналишда олинади, OX ўқ
горизонт чизиғига нисбатан 7°
10' ни, OY ўқ эса 41°25' ни
ташкил этади.
Tўғри бурчакли диметрияда
2-савол. Диметрик проекцияда нурнинг йўналиши .
135
3-савол. Диметрик проекцияда соялар.
9.2. Амалиёт машғулотини олиб бориш технологияси
Ўқув соати – 4 соат
Талабалар сони: 12 тагача
Ўқув машғулоти шакли
Аниқ масалаларни ўз ичига олган тажриба
машғулотлари
1.Аксонометрик проекцияда соялар.
2. Айлананинг диметрик проекциясини ва ярим
айлананинг соясиниқуриш.
3. Композициянинг соясини ясаш.
Амалиёт машғулотининг
режаси
Ўқитиш мақсади: Аксонометрик проекцияда соялар қуришни усуллари билан
ишлаш.
педогогик вазифалар:
Ўқув фаолияти натижаси
1. Аксонометрик проекцияда соялар
1. Аксонометрик проекцияда
қуриш усулларини ўрганадилар ва
соялар қуриш усуллари ҳақида
тушунтириб бера оладилар.
тушунтириш
2. Айлананинг диметрик
2. Айлананинг диметрик проекциясини ва
проекциясини ва ярим
ярим
айлананинг
соясини
қуриш.
айлананинг соясини қуриш.
усулларини ўрганадилар ва тушунтириб
136
усуллари ҳакида тушунтириш
бера оладилар.
3. Композициянинг соясини ясаш 3.
Композициянинг
соясини
ясаш
усуллари билан таништириш.
усуллари
билан
танишадилар
ва
тушунтириб бера оладилар.
Ўқитиш усуллари ва техникаси Амалий масалаларни ечиш,блиц-сўров
техникаси
Ўқитиш воситалари
Доска,бўр, УМК
Ўқитиш формалари
Фронтал ва жамоа бўлиб ишлаш
Ўқитиш шароитлари
Замонавий техник воситалар билан
жихозланган аудитория, ТСО
Оғзаки назорат: блиц-сўров
Мониторинг ва баҳо
Ёзма назорат: шахсий график ишларни
топшириш
Аксонометрик проекцияда соялар қуриш мавзусининг технологик
харитаси
Иш босқичлари
1-босқич
Мавзуга кириш
(5мин.)
2- босқич
Асосий қисм
(50 мин)
3-босқич
Якуний босқич
(5мин)
Фаолият мазмуни
ўқитувчи
1.1. Ўқув машғулоти
мавзусинингсаволларини ва ўқув
фаолияти натижалари-ни айтади.
1.2.Жорий дарснинг баҳолаш мезонини эълон қилади
(1-илова).
1.3 Ҳар бир талабага индивидуал тайёрланган вазифаларни
топширади(2-илова).
Талаба
Эшитадилар,УМКга
қарайдилар.
УМКга қарайдилар
қарайдилар
Вазифалар билан
танишадилар.
2.1.Мавзу бўйича мустақил
Саволларга жавоб
саволлар берилади.
берадилар
2.2Бажарилган
ишларни
тақдимотини ташкил этади
Берилган график
ишларни бажаради.
3.1.Ишни якунлайди. Ҳар
бир талабани баҳолайди,яхши ишларга эътибор берилади.
3.2.Мустақил вазифа берилаЭшитадилар.
лади: яна бир
маротаба
қилинган
тақдимотни тахлил
қилиш айтилади.
137
1-илова
Баҳолаш мезони:
2,6-3,0 балл- «аъло»
2,!- 2,0 балл - «яхши»
1,6-2,0 балл- «қониқарли»
0- 1,5 балл- «қониқарсиз»
2-илова
(5.5)
1- топшириқ
Айлананинг диметрик проекциясини ва ярим
айлананингдиметрик проекциясидаги соясини
қуриш
2- топшириқ
Геометрик шакллар тўплами композициянинг
димметрик проекциясидаги сояларини чизиш.
138
Ўз-ўзини назорат қилиш саволлари.
1. Аксонометрик проекцияларда ёруғлик нурининг йўналишини айтинг.
2. Диметрик ўқларнинг холатини тушунтиринг.
3. Айлананинг диметрик проекцияси қандай ясалади ?
4. Аксонометрик проекцияларда соялар нима мақсадда бажарилади ?
5. Диметрик проекцияда соялар ясаш усулини тушунтиринг.
6. Нуқта ва тўғри чизиқнинг сояларини ясаш усулларини тушунтиринг.
7. Текис шаклларнинг соялари қандай ясалади?
8. Геометрик
шакллар
тўплами
композициянинг
диметрик
проекциясидаги сояларини қуриш усулларини айтинг.
Ўтилганлар асосида оралиқ ва жорий назорат
(маъруза – 2соат, амалиёт-2 соат.)
Оралиқ назоратни олиб бориш технологияси
Ўқув соати – 2
Талабалар сони: 50 та
Ўқув машғулот шакли
Ўтилган мавзулар бўйича саволлардан
вариантлар тайёрланади.
139
Оралиқ назорат режаси
Талабаларга
алоҳида
вариантлар
тарқатилади. Вариантлар ўтилган мавзулар
асосида тузилади. Мисоллар билан.
Оралиқ назорат мавзусининг технологик харитаси.
Иш
босқичлари
Тингловчи
Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни
фаолиятининг мазмуни
1.1.Ўқитувчи талабаларга алоҳида 1-босқич. алоҳида вариантлар тарқатади
1.2. Вариантларни олиб саволлар
билан танишиб чиқишларини ва
Вариантлар тушунмовчилик булса ўқитувчига
мурожаат қилишларини айтиб ўтади.
олиш
1.3.Вариантлар
5 та саволдан
(10 мин)
иборат бўлиб, охирги савол масала.
Талабаларнинг вариантлари тушунарли бўлса,
2 -босқич.
Вариантла
рга жавоб
беришлар
ига
саволларга жавоб
берадилар
2.1.Жавоблар аниқ ,тўлиқ ва
тушунарли бўлишини керак
Талабалар график ишлар
2.2. Ўқитувчи талабалардан маъруза жавобларини олган
дафтарларини йиғиб олади ва
билимлари асосида ёзиб
текшириб чиқади.
топширадилар
(60 мин)
3-босқич
3.1. Талабалар вариант билан бирга
Вариантлар жавоб варақаларини топширадилар Талабалар вариант ва
ни қабул
3.2. Талабалар ўзларига тегишли жавоб варақаларини
килиб олиш бўлган
маъруза
дафтарларини топширадилар
ўқитувчидан оладилар.
(10 мин)
140
Жорий назоратни олиб бориш технологияси
(2 соат)
Ўқув соати– 2 соат
Жорий назорат
Жорий назорат режаси
Талабалар сони: 12
Талабалар индивидуал топшириқлар, график
ишлар ва оғзаки савол-жавоб асосида жорий
назорат олиб борилади
Ўтилган мавзулар асосида талабалар тест,
график ишлар ва оғзаки савол –жавоб
асосида жорий назорат топширадилар
Педагогик вазифалар:
10-МАВЗУ.
Талабаларга алоҳида –алоҳида тест
вариантлари ва индивидуал топшириқлар
берилади.
Перспектива ва соялар.
(маъруза – 8 соат, амалий машғулот - 6 соат)
10.1. Маърузани олиб бориш технологияси
Ўқув соати – 2 соат
Талабалар сони: 50 та
Ўқув машғулот шакли
Мавзу бўйича маъруза
Маруза режаси
1.Перспектива ва соялар.
2.Перспектива қуриш аппарати.
3.Тўғри чизиқ, текис шакл ва геометрик
жисмларнинг перспективаси.
141
Ўқитиш мақсади: Перспектива ва соялар ҳақида умумий маълумотлар.
Педагогик вазифалар:
ўқув фаолияти натижалари:
Перспектива ва соялар
Перспектива ва соялар ҳақида ҳақида
ҳақида
умумий умумий маълумотларни ўрганадилар ва
маълумотларни тушунтириб тушунтириб бера оладилар.
берилади ва ўргатилади.
Перспектива
қуриш
аппаратининг
асосий
хусусиятлари
тушунтириб
берилади ва ўргатилади.
Тўғри чизиқ, текис шакл ва
геометрик
жисмларнинг
перспективаси тушунтириб
берилади ва ўргатилади.
Ўқитиш воситалари
Ўқитиш усуллари техникаси
Ўқитиш шакллари
Ўқитиш шароити
Мониторинг ва баҳолаш
Перспектива қуриш аппаратининг асосий
хусусиятларини ўрганадилар ва
тушунтириб бера оладилар;
Тўғри чизиқ, текис шакл ва геометрик
жисмларнинг
перспективасини
ўрганадилар
ва
тушунтириб
бера
оладилар.
маъруза матни, электрон доска
маъруза, ақлий хужум техникаси Зиг-заг,
хабарлашиб ўрганиш усули, Инсерт
техникаси
фронтал, коллектив иш
Техник воситалар билан таъминланган,
гурухларда ишлаш
усулини қўллаш
мумкин бўлган аудитория.
оғзаки саволлар, блиц-сўров,график иш.
Перспектива ва соялар мавзусининг технологик харитаси.
Иш
босқичлари
Тингловчи
Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни
фаолиятининг мазмуни
142
11.1.Ўқув машғулоти мавзуси
босқич. саволларни ва ўқув фаолияти
натижаларини айтади.
1.2.Зигзаг усулида мавзу бўйича
Мавзуга маълум бўлган тушунчаларни
кириш фаоллаштиради. Кутиш йўлдоши
усули натижасига кўра
(20 мин)
тингловчиларнинг нималарда
адашишлари, хато қилишлари
мумкинлигининг ташхизини амалга
оширади. (1-илова).
2.1. Талабаларнинг эътиборини
тортиш учун жонлантириш
2босқич. саволлари беради. ( 2-илова).
2.2. Маъруза режасининг ҳамма
Асосий саволларни тушунтиради.( 3-илова).
бўлим
2.3.Ҳар бир савол ниҳоясида
умумлаштирувчи хулоса беради.
(50 мин)
2.4.Таянч ибораларга қайтилади.
Талабалар иштирокида улар яна бир
бор такрорланади.
3босқич.
Якунло
вчи
(10 мин)
3.1.Машғулот бўйича якунловчи
хулосалар қилади. Мавзу бўйича
олинган
билимларни
қаерда
ишлатиш
мумкинлиги
маълум
қилади.
3.2. Мавзу бўйича мустақил ўрганиш
учун топшириқ беради.
3.3. Мавзу бўйича билимларни
чуқурлаштириш учун адабиётлар
рўйхатини беради.
3.4.Кейинги
мазву
бўйича
тайёрланиб келиш учун саволлар
беради.
Тинглайдилар.
Саволларга жавоб
берадилар
Тинглайдилар.
УМКга қарайдилар
УМКга қарайдилар
Ҳар бир таянч тушунча ва
ибораларни муҳокама
қиладилар.
Саволлар берадилар
УМКга қарайдилар
Мустақил ўрганиш учун
топшириқларни ёзиб
оладилар.
УМКга қарайдилар
УМКга қарайдилар
1-илова
1. Зигзаг усулининг қўлланилиши
143
1.Эксперт варағининг саволлларига гуруҳнинг ҳар бир талабаси ўқув
материалидан зарур маълумотларни топади.
2. “Экспертлар учрашуви” – турли гуруҳларда бир хил матириални
ўрганаётганлар ўзаро учрашади, эксперт сифатида маълумотларни алмашади, ўз
саволларига биргаликда жавоб топади ва бу маълумотларини ўз гуруҳларидаги
талабаларга қандай қилиб етказиш кераклигини режалаштиради.
3. “Экспертлар” ўз гуруҳларига қайтиб, маълумотларни ўз гуруҳи аъзоларига
тушунтиради.
4. Бир–бирига саволлар бериб, бир-бирларининг билимларини баҳолайди.
2. “Кутиш йўлдоши”усулини қўллаш қоидаси
“Кутиш йўлдоши”
(башорат)
Маъруза бошланишидан олдин
ўқитувчи берилган мавзу бўйича таянч
термин ва тушунчаларни шарҳлашни,
маъруза давомида улар қандай тартибда
келишини аниқлашни таклиф этади.
Маъруза оҳирида ўқитувчи келтирилган
таянч тушунча ва терминларга
қайтишни, уларнинг тартибига эътибор
бериб кетма-кетлигини аниқлашини
таклиф этади
144
Мавзуни жонлаштириш саволлари.
2-илова
1. Перспектива ва соялар ҳақида
умумий маълумотлар беринг?
2. Перспектива қуриш аппаратининг
асосий
хусусиятларини
айтиб
беринг?
3. Тўғри чизиқ, текис шакл ва
геометрик
жисмларнинг
перспективаси тушунтиринг?
3-илова
1-савол. Перспектива ва соялар ҳақида умумий маълумотлар.
145
Жисмларнинг марказий проекциялар асосида тасвирларини ясаш
перспектива деб аталади.
Перспектива қуйидаги бўлимларга
бўлинади:
1) Кузатиш перспектива;
2) Xaёлий перспектива;
3) Aналитик перспектива;
4) Геометрик перспектива;
Taсвири ясаладиган сиртнинг турига
қараб геометрик перспектива
қуйидагиларга бўлинади:
1.Чизиқли перспектива – тасвир
текисликда ясалади ва кўриш нуқтаси
бир нуқтада олинади;
2.Панорама перспектива –тасвир
цилиндрнинг ички сиртида ясалади;
3.Гумбаз перспектива – тасвир
шарнинг
ички
сиртида
ясалади;
4.Teатрал перспектива – тасвир бир
неча сиртларда ясалади.
2-савол. Перспектива қуриш аппаратининг асосий хусусиятлари.
Перспектива қуриш аппарати
қуйидагилардан иборат:
146
3. Тўғри чизиқ, текис шакл ва геометрик жисмларнинг перспективаси
тушунтиринг?
147
10.2.Амалиёт машғулотини олиб бориш технологияси
Ўқув соати – 4 соат
Талабалар сони: 12 та
148
Ўқув машғулот шакли
Амалиёт режаси
Индивидуал топшириқларни бажаришга
асосланган амалий машғулот
1.Перспектива ва соялар .
2.Перспектива қуриш аппарати хақида
тушунча.
3. Геометрик шакллар тўплами
композициянинг перспективасини
қуриш.
Ўқув машғулотининг мақсади: Геометрик жисмларнинг
перспективасини қуриш ва соясини ясаш хақида тушунча .
Педагогик вазифалар:
Талабаларга курс бўйича тўлиқ
тушунчалар бериш, уларни
билимларини синаш
1 Перспектива ва соялар
Перспектива ва соялар хақида
хақида маълумот бериш.
маълумотга эга бўладилар ва уларни
тушунтириб бера оладилар.
2.Перспектива қуриш
Перспектива қуриш аппарати билан
аппарати билан
танишадилар ва улар устида амаллар
таништириш.
бажарадилар.
3. Геометрик шакллар
тўплами
композициянинг
перспективасини
қуришни ўргатиш.
Ўқитиш воситалари
Ўқитиш усуллари-техникаси
Ўқитиш шакллари
Ўқитиш шароити
Мониторинг ва баҳолаш
Геометрик шакллар тўплами
композициянинг перспективасини
қуришни ўрганадилар ва график иш
бажара оладилар.
Маъруза
матни
эксперт варақлари,
,электрон
доска
Амалий машгулот, топшириқлар,амалий
ишлаш усули, сухбат Гурухларда ишлаш
усули. Бахс мунозара усули. Чархпалак
индивидуал ,гурух
Техник воситалар билан таъминланган,
гурухларда ишлаш
усулини куллаш
мумкин булган аудитория.
оғзаки саволлар, блиц-сўров
Перспектива ва соялар мавзусининг технологик харитаси.
149
Иш
босқичлари
Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни
1босқи 1.1Ўқув машғулоти саволларни,
ч
таҳлил қилади ва ўқув фаолияти
натижаларини айтади.
(20
мин) 1.2.Тингловчиларнинг машғулотдаги
фаолиятини баҳолаш кўрсаткичлари
ва мезонлари билан таништиради (1илова).
1.3. Мавзу бўйича тайёрланган
топшириқларни тарқатади.
1.4.Саволлар бериб суҳбат тарзида
тингловчилар
билимларини
жонлантирилади.
Тингловчи
фаолиятининг мазмуни
Тинглайдилар.
Тинглайдилар.
Топшириқлар билан
танишадилар
Жавоб берадилар
2.1.Топшириқларни аниқлайди ва
2 та мини гурухга
гуруҳда ишлашни ташкил этади.
ажраладилар.
Топшириқда
Асосий Ечимни текширади ва баҳолайди. 2келтирилган саволларга
бўлим. илова)
2.2.Топшириқлар
мазмунини
1-2 жавоб тайёрлайди
(50 тушунтиради ва бажариш бўйича
Презентацияни амалга
мин) маслаҳатлар беради.(3-илова).
оширади.
3.1. Мавзу бўйича якунловчи
Саволлар берадилар
3хулосалар қилади.
босқич.
Якун 3.2.Мавзу мақсадига эришишдаги
2босқич
ловчи
(10
мин)
тингловчилар
фаолияти
таҳлил
УМКга қарайдилар.
қилинади ва баҳоланади.
3.3.Мавзу бўйича билимларни
чуқурлаштириш учун адабиётлар
беради.
1-илова
Баҳолаш мезони:
2,6-3,0 балл- «аъло»
2,!- 2,0 балл - «яхши»
1,6-2,0 балл- «қониқарли»
0- 1,5 балл- «қониқарсиз»
Чархпалак усулида ишлаш қоидаси
Чархпалак усули
1. Талабаларни 3-4 гуруҳга карточкалар ёрдамида ажратади.
2. Ҳар бир гуруҳ лидерини ўқитувчи ўзи танлайди.
3. Гуруҳга топшириқларни тарқатади.
4. Барча гуруҳ топшириқларни бажариб бўлгандан сўнг, гуруҳ
2-илова
150
3-илова
1-топшириқ
1.Перспектива хақида маълумот беринг.
2. Перспектива аппарати хақида маълумот
беринг ва уларни чизмаларда тасвирланг.
2-топшириқ
1.Перспективада сояларни тасвирланиши.
2. . Геометрик шакллар тўплами композициянинг
перспективасини ва соясини қуринг.
11-МАВЗУ.
Сонлар билан белгиланган проекциялар.
Топографик сирт.
(маъруза – 3соат,амалиёт -2 соат.)
11.1.Маърузани олиб бориш технологияси
151
Ўқув соати – 2 соат
Талабалар сони: 50 талаба
Ўқув машғулоти шакли
Мавзу бўйича ахборотли маъруза
Маруза режаси
1.Сонлар билан белгиланган проекциялар;
2. Текисликни тасвирланиши;
3. Текисликни топографик сирт билан
кесишиш чизиқларини ясаш.
Ўқитиш мақсади: Сонлар билан белгиланган проекциялар хақида умумий
тушунча бериш.
Педагогик вазифалар:
ўқув фаолияти натижалари:
1. Сонлар билан белгиланган Сонлар билан белгиланган проекциялар
проекциялар
хақида хақида тушунтириб бера оладилар.
тушунтириш.
2. Текисликни
Текисликни тасвирланишини
тасвирланишини
тушунтириб бера оладилар.
тушунтириш.
3. Текисликни топографик
сирт билан кесишиш
чизиқларини ясаш хақида
тушунча бериш.
Текисликни топографик сирт билан
кесишиш чизиқларини ясаш хақида
тушунтириб бера оладилар.
Ўқитиш воситалар
Ўқитиш усуллари техникаси
маъруза матни, электрон, доска
маъруза, ақлий хужум техникаси Зиг-заг,
хабарлашиб ўрганиш усули, Инсерт
техникаси
Ўқитиш шакллари
фронтал, коллектив иш
Ўқитиш шароити
Техник воситалар билан таъминланган,
гурухларда ишлаш усулини қўллаш мумкин
бўлган аудитория.
оғзаки саволлар, блиц-сўров
Мониторинг ва баҳолаш
Сонлар билан белгиланган проекциялар мавзусининг технологик
харитаси.
Иш босқичлари
Тингловчи
Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни
фаолиятининг мазмуни
152
1.1.Ўқув машғулоти мавзуси
саволларни ва ўқув фаолияти
Мавзуга натижаларини айтади.
1босқич.
Тинглайдилар.
кириш
Тинглайдилар.
1.2. Бумеранг усулида мавзу бўйича
(20мин) маълум бўлган тушунчаларни
фаоллаштиради. (1-илова).
2босқич.
Асосий
бўлим
2.1. Талабаларнинг эътиборини
тортиш учун жонлантириш
саволлари беради.(2-илова).
2.2. Маъруза режасининг ҳамма
саволларини тушунтиради.( 3илова).
Тинглайдилар.
УМКга қарайдилар.
УМКга қарайдилар.
2.3.Ҳар бир савол ниҳоясида
(50 мин) умумлаштирувчи хулоса беради.
Ҳар бир таянч тушунча ва
2.4.Таянч ибораларга қайтилади.
ибораларни муҳокама
Талабалар иштирокида улар яна бир
қиладилар.
бор такрорланади.
3.1.Машғулот бўйича якунловчи Саволлар берадилар
хулосалар қилади. Мавзу бўйича
олинган
билимларни
қаерда
ишлатиш
мумкинлиги
маълум
УМКга қарайдилар.
қилади.
3.2. Мавзу бўйича мустақил ўрганиш
(10 мин) учун топшириқ беради.
УМКга қарайдилар.
3.3. Мавзу бўйича билимларни
чуқурлаштириш учун адабиётлар
УМКга қарайдилар.
рўйхатини беради.
3.4.Кейинги
мазву
бўйича
тайёрланиб келиш учун саволлар
беради
3босқич.
Якунлов
чи
1- илова.
1. Бумеранг технологиясини қўллаш қоидалари
153
1. Гуруҳларга ажратади.
2. Режадаги саволларни ҳар бир гуруҳга алоҳида тарқатади.
3. Ҳар бир гаруҳ аъзоларини 1,2,3 рақамли карточкалар ёрдамида янги
гуруҳларга ажратади.
4. Янги гуруҳ аъзолари ўз мавзуларини бир-бирига гапириб беришини
сурайди.(10-15 дақиқа)
5. Янги гуруҳ аъзолари режадаги барча саволлар билан танишиб олишини
таъминлайди.
6. Ҳар бир гуруҳдан битта талабага баҳолаш варағини беради ва шу талаба
жадвални тўлдириб боради.
7. Янги гуруҳ аэзолари ўз гуруҳларига қайтарилади ва гуруҳлар бир –бирига
мавзу бўйича саволлар тайёрлашади.
8. Баҳолаш варағини йиғиб олади.
2-илова
Мавзуни жонлаштирувчи саволлар
1. Сонлар билан белгиланган
проекциялар деб қандай
проекпияларга айтилади?
2.
Текисликнинг
қиялик
масштаби қандай?
3. Текисликнинг интервали
хақида тушунтиринг?
Нуқталарнинг проекциялар текислиги
сифатида қабул қилинган бирорта горизонтал
текисликдан олисликларини кўрсатувчи
сонлар билан таъминланган тўғри бурчакли
154
3-илова
1-савол. Сонлар билан белгиланган проекциялар хақида тушунча.
Бу усул ер (топографик) сиртни
тасвирлаш
ва
турли
хил
ер
иншоатларини
лойихалашда
қўлланилади. Сонлар билан белгиланган
проекциялар усули шундан иборатки,
предметнинг икки ёки уч проекцияси
ўрнига
битта,
одатда
горизонтал
проекцияси тасвирланади ва хар бир
нуқтанинг ёнига унинг H текисликдан
баландлигини кўрсатувчи сон ёзилади.
2-савол. Текисликнинг қиялик масштаби.
155
Сонлар билан белгиланган проекцияларда
текисликлар қиялик масштаби билан
берилади.Энг катта қиялик чизиғининг
даражаларга бўлинган проекцияси
текисликнинг қиялик масштаби деб аталади.
3-савол. Текисликнинг интервали.
Ёндош горизонталларнинг проекциялари
орасидаги масофа текисликнинг интервали
дейилади.
Текисликнинг интервали унинг энг катта
қиялик чизиғининг интервалига тенг ва
тўғри келади.
Агар берилган текисликларнинг пасайиш
бурчаклари –интерваллари тенг бўлса,
уларнинг кесишув чизиғининг проекцияси
мазкур текисликлар горизонталлари
орасидаги бурчакнинг биссектрисаси
бўлади.
11.2. Амалий машғулотини олиб бориш технологияси.
156
Ўқув соати - 2соат
Ўқув машғулоти шакли
Амалиётмашғулотининг
режаси
Талабалар сони: 15 тагача
График ишларни бажаришга асосланган
амалий машғулот
1. Сонлар билан белгиланган проекциялар
хақида тушунча.
2.Текисликни топографик сирт билан
кесишиш чизиқларини ясаш.
3.Қурилиш майдончасидаги ер қазиш
ишларини чегарасини аниқлаш.
Ўқитиш мақсади: Топографик сиртда қурилиш иншоати планини
лойихалаш, вертикал қирқим ясаш усули билан ишлашни тушунтириш.
Ўқув фаолиятининг натижалари:
педогогик вазифалар:
1. Сонлар билан белгиланган
проекциялар хақида
тушунча бериш.
2.Текисликни топографик
сирт билан кесишиш
чизиқларини ясаш хақида
тушунча бериш.
3. Қурилиш майдончасидаги ер
қазиш ишларини чегарасини
аниқлашни ўргатиш.
Ўқитиш усуллари ва техникаси
Ўқитиш воситалари
Ўқитиш формалари
Ўқитиш шароитлари
Мониторинг ва баҳо
Сонлар билан белгиланган проекциялар
хақида тушунчага эга бўладилар ва
тушунтириб бера оладилар.
Текисликни топографик
сирт билан кесишиш чизиқларини
ясаш хақида тушунчага эга буладилар
ва тушунтириб бера оладилар.
Қурилиш майдончасидаги ер қазиш
ишларини чегарасини аниқлашни
ўрганадилар.
Амалий масалаларни ечиш,блиц-сўров
техникаси
Доска,бўр, информацион таминот,УМК
Фронтал ва жамоа бўлиб ишлаш
Техник воситалар билан таъминланган,
гурухларда ишлаш усулини куллаш
мумкин булган аудитория.
Оғзаки назорат: блиц-сўров
Ёзма назорат: График ишларни
топшириш
157
Сонлар билан белгиланган проекциялар хақида тушунча мавзусининг
технологик харитаси.
Иш босқичлари
Фаолият мазмуни
ўқитувчи
талаба
1.1. Ўқув машғулоти
1-босқич
мавзусинингсаволларини ва Эшитадилар,УМКга
Мавзуга кириш
ўқув фаолияти натижалари- қарайдилар.
(10мин.)
ни айтади.
1.2.Жорий дарснинг баҳо- УМКга қарайдилар
лаш мезонини эълон қилади қарайдилар
(1-илова).
1.3 Ҳар бир талабага инди- Вазифалар билан
видуал тайёрланган
танишадилар.
вазифаларни топширади.
(2-илова).
Саволларга жавоб
2- босқич
2.1.Мавзудаги мустақил
берадилар
Асосий қисм
саволлар берилади.
(180мин)
2.2.Талабаларни активлаштириш учун блиц-сўров
ўтказилади. (3- илова ).
2.4.Бажарилган
ишларни Бажарилган иш
тақдимотини ташкил этади бўйича тақдимот
қилинади.
3-босқич
Якуний босқич
(10мин)
3.1.Ишни якунлайди. Ҳар
бир талабани баҳолайди,яхши ишларга эътибор берила
ди
3.2.Мустақил вазифа берилади: яна бир
маротаба
қилинган
тақдимотни
таҳлил қилиш айтилади.
Эшитадилар.
1-илова
Баҳолаш мезони:
2,6-3,0 балл- «аъло»
2,!- 2,0 балл - «яхши»
1,6-2,0 балл- «қониқарли»
0- 1,5 балл- «қониқарсиз»
158
2-илова
1.
Топографик
сиртда
қурилиш иншоати планини
лойихалаш, вертикал қирқим
ясаш.
2-топшириқ
1. Қурилиш майдончасидаги
ер қазиш ишларини
чегарасини аниқлаш.
159
3-илова
Блиц-сўров саволлари.
1. Сонлар билан белгиланган проекциялар
деганда нима тушунилади?
2 Сонлар билан белгиланган проекцияларда
тўғри чизиқни қандай бериш мумкин.
3.Тўғри чизиқнинг қиялиги ва интервали
нима?
4.Сонлар билан белгиланган проекцияларда
текислик қандай усуллар билан берилиши
мумкин?
Ўз-ўзини назорат қилиш саволлари.
1. Текисликнинг оғиш масштаби нима?
2. Сонлар билан белгиланган проекцияларда сирт қандай берилади?
3. Икки текисликнинг ўзаро кесишув чизиғини қандай топиш мумкин?
4. Текислик билан топографик сиртнинг кесишув чизиғини қандай
топиш мумкин?
5. Сирт билан тўғри чизиқнинг кесишгани нуқталарини қандай топиш
мумкин?
12-МАВЗУ.
Қурилиш чизмачилиги ва фасад. Бинони
планини чизиш.
(амалиёт -12 соат)
160
12.1. Амалий машғулотини олиб бориш технологияси
(4 соат)
Ўқув соати– 2 соат
Талабалар сони: 12
Ўқув машғулот шакли
Индивидуал топшириқларни бажаришга
асосланган амалий машғулот
1.Қурилиш чизмачилиги хақида
тушунча.
2.Қурилиш чизмачилигида ўлчам қўйиш
қоидалари.
3.Бино чизмалари ва уларни
конструкциялари.
Амалиёт режаси
Ўқув машғулотининг мақсади: Талабаларда қурилиш чизмачилиги
ҳақида назарий маълумотлар.
Талабаларга курс бўйича тўлиқ
Педагогик вазифалар:
тушунчалар бериш, уларни
билимларини синаш.
1) Талабаларга қурилиш
чизмачилиги хақида
маълумот бериш.
2) Қурилиш чизмачилигида
ўлчам қўйиш қоидаларини
талабаларга ўргатиш.
3) Бино чизмалари ва уларни
конструкциялари хақида
тушунча бериш.
Ўқитиш воситалари
Ўқитиш усуллари-техникаси
Ўқитиш шакллари
Ўқитиш шароити
Мониторинг ва баҳолаш
1. Талабаларга қурилиш чизмачилиги
хақида маълумотга эга бўладилар ва
мавзуни тушунтириб бера оладилар.
2. Қурилиш чизмачилигида ўлчам
қўйиш қоидаларини ўрганадилар
ва амалда татбиқ эта оладилар.
3. Бино чизмалари ва уларни
конструкциялари хақида тушунча
бериш.
Маъруза матни, доска, эксперт
варақлари, график ишлар.
Амалий машгулот, график
топшириқлар, амалий ишлаш усули,
сухбат Гурухларда ишлаш усули. Бахс
мунозара усули. Чархпалак
индивидуал, гурух
Техник воситалар билан таъминланган,
гурухларда ишлаш
усулини қўллаш
мумкин бўлган аудитория.
оғзаки саволлар, блиц-сўров
161
Қурилиш чизмачилиги хақида тушунча мавзусининг технологик
харитаси.
Иш
босқичлари
Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни
11.1Ўқув машғулоти саволларни,
босқич таҳлил қилади ва ўқув фаолияти
натижаларини айтади.
(20
мин) 1.2.Тингловчиларнинг машғулотдаги
фаолиятини баҳолаш кўрсаткичлари
ва мезонлари билан таништиради (1илова)
1.3. Мавзу бўйича тайёрланган
топшириқларни
тарқатади.
(2илова).
1.4.Саволлар бериб суҳбат тарзида
тингловчилар
билимларини
жонлантирилади.
22.1.Топшириқларни аниқлайди ва
босқич гуруҳда ишлашни ташкил этади.
Асосий Ечимни текширади ва баҳолайди. (3бўлим. илова).
2.2.Топшириқлар
мазмунини
(50 тушунтиради ва бажариш бўйича
мин) маслаҳатлар беради.
Тингловчи
фаолиятининг мазмуни
Тинглайдилар.
Тинглайдилар.
Топшириқлар билан
танишадилар
Жавоб берадилар
2 та мини гурухга
ажраладилар.
Топшириқда
келтирилган саволларга
1-2 жавоб тайёрлайди
Презентацияни амалга
оширади.
Саволлар берадилар
3.1. Мавзу бўйича якунловчи
3хулосалар қилади.
босқич.
Якун 3.2.Мавзу мақсадига эришишдаги
фаолияти
таҳлил
ловчи тингловчилар
УМКга қарайдилар.
қилинади ва баҳоланади.
(10
мин) 3.3.Мавзу бўйича билимларни
чуқурлаштириш учун адабиётлар
беради.
1-илова
2,6-3,0
2,!- 2,0
1,6-2,0
0- 1,5
Баҳолаш мезони:
балл- «аъло»
балл - «яхши»
балл- «қониқарли»
балл- «қониқарсиз»
162
2-илова
1- топшириқ
1. Қурилиш чизмачилиги хақида маълумот.
2. Асосий қурилиш материаллари хақида тушунча.
3. Қурилиш чизмаларини график бажаришнинг асосий қоидалари.
2- топшириқ
1. Ўлчам қўйиш қоидалари.
2. Планларда, қирқимларда, фасадларда белги қўйиш қоидалари.
3. Асосий ёзувлар.
3- топшириқ
1. Асосий конструкциялар хақида маълумот.
2. Эшик ва ойналарнинг белгиланиши.
3. Пандус деб нимага айтилади.
1.Талабалар ишни бажариш учун зарур билим ва
малакаларга эга бўлмоғи лозим.
2. Гуруҳларга аниқ топшириқлар берилмоғи
лозим.
3.Кичик гуруҳ олдига қўйилган топшириқни
3-илова
163
12.2. амалий машғулотини олиб бориш технологияси
Ўқув соати – 8 соат Талабалар сони: 12 тагача
Ўқув машғулоти
шакли
Аниқ масалаларни ўз ичига олган амалий
машғулотлари
1. Бинони плани ва фасадини чизиш.
2. Бинони профил қирқими.
3. Бинони А- узелини ва ёғоч конструкцияларини
Амалий машғулотининг
чизмаси чизиш.
режаси
4. Бинони темир-каркас бирикмалари ва темирбетон конструкцияларини чизмаси.
Ўқитиш мақсади: Бинони плани ва фасадини чизиш, профил қирқимида
баландлик ўлчамларини ва зинани чизилишини кўрсатиш.
164
педогогик вазифалар:
1. Бинони плани ва фасадини
чизилиши хақида тушунча
бериш.
Ўқув фаолиятининг натижалари:
Бинони плани ва фасадини чизилиши
хақида тушунчага эга бўладилар ва
тушунтириб бера оладилар.
2. Бинони профил қирқими
хақида тушунча бериш ва
чизмада кўрсатиш.
Бинони профил қирқими хақида тушунчага
эга бўладилар ва чизмаларда тасвирлай
оладилар.
3. Бинони А- узелини ва ёғоч
конструкцияларини чизмаси
Чизишни ўргатиш.
Бинони А- узелини ва ёғоч конструкциялари
чизмаси чизишни ўрганадилар ва чизмаларда
тасвирлай оладилар.
4. Бинони темир-каркас
бирикмалари ва темир- бетон
конструкцияларини чизмалари
хақида тушунча бериш ва уларни
чизмаларда тасвирланиши.
Бинони темир-каркас бирикмалари ва
темир- бетон конструкцияларини
чизмалари хақида тушунчага эга бўладилар
ва уларни чизмаларда тасвирлай оладилар.
Ўқитиш усуллари ва техникаси
Ўқитиш воситалари
Ўқитиш формалари
Ўқитиш шароитлари
Мониторинг ва баҳо
Амалий масалаларни ечиш,блиц-сўров
техникаси
Доска,бўр,УМК
Фронтал ва жамоа бўлиб ишлаш
Техник воситалар билан таъминланган,
гурухларда ишлаш усулини қўллаш
мумкин бўлган аудитория.
Оғзаки назорат: блиц-сўров
Ёзма назорат: шахсий вазифаларни
топшириш
165
5. Бинони плани ва фасадини чизиш мавзусининг технологик харитаси
Иш босқичлари
1-босқич
Мавзуга кириш
(5мин.)
2- босқич
Асосий қисм
(150 мин)
3-босқич
Якуний босқич
(5мин)
Фаолият мазмуни
ўқитувчи
1.1. Ўқув машғулоти
мавзусинингсаволларини ва ўқув
фаолияти натижалари-ни айтади.
1.2.Жорий дарснинг баҳолаш мезонини эълон қилади
(1-илова).
1.3 Ҳар бир талабага индивидуал тайёрланган вазифаларни
топширади
(2-илова).
2.1.3-мавзудаги мустақил саволлар
берилади
2.2.Талабаларни активлаштириш учун блиц-сўров
ўтказилади (3- илова ).
2.3. График ишларни бажариш.
2.4.Бажарилган
ишларни
тақдимотини ташкил этади
3.1.Ишни якунлайди. Ҳар
бир талабани баҳолайди,яхши ишларга эътибор берилади.
3.2.Мустақил вазифа берилалади: яна бир
маротаба
қилинган
тақдимотни тахлил
қилиш айтилади.
талаба
Эшитадилар,УМКга
қарайдилар.
УМКга қарайдилар
қарайдилар
Вазифалар билан
танишадилар.
Саволларга жавоб
берадилар
мустақил иш
бажариш
Бажарилган иш
бўйича тақдимот
қилинади.
Эшитадилар.
1-илова
Баҳолаш мезони:
2,6-3,0
2,!- 2,0
1,6-2,0
0- 1,5
балл- «аъло»
балл - «яхши»
балл- «қониқарли»
балл- «қониқарсиз»
166
2-илова
1- топшириқ
1. Бинонинг плани ва фасадини чизинг.
2. Бинонинг профил қирқимида баландлик
ўлчамларини ва зинани чизилишини
кўрсатинг.
2- топшириқ
1. Бинонинг
А-узелини
ва
ёғоч
конструкцияларини чизмасини чизинг,
улардаги шартли белгиларни кўрсатинг.
2. Бинони темир-каркас бирикмалари ва
темирбетон
конструкцияларини
чизмасини чизинг.
167
Блиц-сўров саволлари.
3-илова
1. Қурилиш чизмачилигининг асосий мақсади
нима.
2. Типавой лойиха
деб қандай лойихага
айтилади.
3. Бинолар ишлатилишига кўра қандай
гурухларга бўлинади.
4. Қават ва сокол деб нималарга айтилади.
5. Мансарда нима.
6. Бино қурилишида қандай материаллардан
фойдаланилади.
7. Қурилиш
чизмаларини
график
бажаришнинг
асосий
қоидаларини
тушунтиринг.
8. Қурилиш
чизмачилигида
масштаблар
қандай стандартлар асосида бажарилади.
Ўз-ўзини текшириш учун саволлар:
1. Қурилиш чизмачилигида ўлчамлар қандай қоида асосида қўйилади.
2. Қурилиш биноларининг планларида, қирқимларида ва фасадларида қандай
белгилар қўйилади.
3. Асосий конструкциялар хақида маълумот беринг.
4. Бинонинг планида эшик ва ойналар қандай белгиланади.
5. Бинонинг профил қирқимини чизишда нималарга эътибор бериш керак.
168
Ўтилган ўқув курси бўйича якуний назорат
2соат
Якуний назоратни олиб бориш технологияси
Ўқув соати – 2
Талабалар сони: 50 та
Ўқув машғулот шакли
Ўтилган ўқув курси мавзулар бўйича
вариантлар тайёрланади.
Якуний назорат режаси
Талабаларга
алоҳида
вариантлар
тарқатилади. Вариантлар ўтилган ўқув
курси мавзулари асосида тузилади.
Мисоллар билан.
Якуний назорат мавзусининг технологик харитаси.
Иш
босқичлари
Тингловчи
Ўқитувчи фаолиятининг
мазмуни
1.1.Ўқитувчи талабаларга алоҳида алоҳида вариантлар тарқатади
1-босқич.
1.2. Вариантларни олиб саволлар
билан танишиб чиқишларини ва
Вариантлар тушунмовчилик булса ўқитувчига
мурожаат қилишларини айтиб
олиш
ўтади.
(10 мин)
1.3.Вариантлар
5 та саволдан
иборат бўлиб, охирги савол масала.
2 -босқич.
Вариантл
арга
жавоб
беришлар
ига
2.1.Жавоблар аниқ ,тўлиқ ва
тушунарли бўлишини керак
2.2. Ўқитувчи талабалардан
маъруза дафтарларини йиғиб
олади ва текшириб чиқади.
фаолиятининг мазмуни
Талабаларнинг вариант- лари
тушунарли бўлса,
саволларга жавоб берадилар
Талабалар жавобларни олган
билимлари асосида ёзиб
топширадилар
(60 мин)
169
3-босқич
Вариантла
рни қабул
килиб
олиш
3.1. Талабалар вариант билан бирга
жавоб варақаларини топширадилар Талабалар вариант ва жавоб
3.2. Талабалар ўзларига тегишли варақаларини топширадилар
бўлган маъруза дафтарларини
ўқитувчидан оладилар.
(10 мин)
1.3.Ўзлаштириш назорати.
Талабаларнинг рейтинги семестр давомида аниқланади ва қуйидаги тартибда
бахоланади:
Жорий назорат.
Жорий назорат бажарилган уй-график ишлар хажми билан аниқланади. Ўқитувчи
тамонидан тарқатилган топшириқлар икки хафта давомида бажарилиши шартю Жорий
назорат ўтказиш вақтида шу икки хафта олдин тарқатилган уй-график ишлари хисобга
олинади. Уй-график ишлари топшириш сухбат шаклида ўтказилади.
Тўғри бажарилган, сухбатдан ўтган, ўз вақтида ва тўла хажмида топширилган
уй-график ишлари умумий рейтинги 40 балл ташкил этади.
Бажарилган уй вазифалари семестр охирида тўплам қилиб тикилади ва якуний
амалий график иш билан ўқитувчига топширилади, шундан кейин рейтинг дафтарчага
ва қайднома варақасига рейтинг қўйилади.
Оралиқ назорат:
Аудитория назорат ишлари семестр давомида камида 2 марта хар бир ўтилган
бўлим бўйича ўтказилади. Назорат ишлари график ишлар шаклида ўтказилиши шарт
ва талаба ўз билими ва чизиш махоратини намоён қилиши керак.
Назорат ишлари бўйича олинган максимал бахолар(баллар) йиғиндиси
рейтингни иккинчи қисмини ташкил этади ва максимал рейтингни 30 балл бўлади.
Якуний назорат—Амалий график иш(30 балл).
Амалий график ишнинг саволлари 2 оралиқ назорат ишини саволларини ўзига
қамрмб олади, лекин саволларга жавоб берганда нафақат умумий усуллар, чизмани
қайта қуриш усуллари хам ишлатилади. Ундан ташқари сиртларни ўзаро кесишиш
чизиғини топиш, текислик билан сиртни кесишиш чизиғини топишларидан иборат.
Адабиётлар
1. Исматуллаев Р. Чизма геометрия. Тошкент. ТДПУ. 2003.
2. Мирҳамидов Ж.Х., Алавия Г.У., Абидов Ҳ.Т. “Перспектива ва перспективада соялар” Т.
ТАҚИ, 2005.
3. Абдуллаев У. “Чизма геометрия ва чизмачилик асослари” Т. Ўзбекистон, 1999.
4. Хорунов Р. “Чизма геометрия курси» Т. Ўқитувчи, 1997.
5. Хорунов Р., Акбаров А. “Чизма геометриядан масалалар ва уларни ечиш усуллари» Т.
Ўқитувчи, 1995.
6. Муродов Ш.К. ва бошқалар “Чизма геометрия курси. Тошкент. “Ўқитувчи” 1988
170
”Чизма геометрия”, “Инженерлик графикаси” фанлардан ўзлаштириш
назорати.
Талабаларнинг рейтинги семестр даовмида аниқланади ва қуйидаги
тартибда бахоланади:
Жорий назорат.
Жорий назорат бажарилган уй график ишлар хажми билан
аниқланади.Ўқитувчи томонидан тарқатилган топшириқлар икки ҳафта
давомида бажарилиши шарт. Жорий назорат ўтказиш вақтида шу икки ҳафта
олдин тарқатилган уй график ишлар хисобга олинади. Уй график ишларни
топшириш суҳбат шаклида ўтказилади.
Тўғри бажарилган, суҳбатдан ўтган, ўз вақтида ва тўла ҳажмда
топширилган чизма геометрия ва компьютерда лойиҳалаш(компьютер
графикаси) фанларидан уй график ишларнинг умумий рейтинги 40 баллни
ташкил этади.
Бажарилган уй вазифалари семестр якунида тўплам қилиб тикилади ва
якуний амалий график иш билан ўқитувчига топширилади, шундан кейин
рейтинг дафтарчага ва қайднима варақасига рейтинг қўйилади.
Оралиқ назорат:
Аудитория назорат ишлари семестр давомида камида 2 марта хар бир
ўтилган бўлим бўйича ўтказилади. Назорат ишлари график ишлар шаклида
ўтказилиши шарт ва талаба ўз билимини ва чизиш махоратини намоён қилиши
керак.
Назорат ишлар бўйича олинган максимал баллар йиғиндиси рейтингнинг
иккинчи қисмини ташкил этади ва максимал рейтинг чизма геометрия ва
компьютерда лойиҳалаш(графикаси) фанларидан 30 балл бўлади.
“Чизма геометрия” фанидан Якуний назорат – амалий график иш.
Амалий график ишнинг саволлари 2 оралиқ назорат ишини саволларини
ўзига қамраб олади, лекинсаволларга жавоб берганда нафақат умумий
усуллар,чизмани қайта қуриш усуллари ҳам ишлатилади. Ундан ташқари
сиртларни ўзаро кесишиш чизиғини топиш, текислик билан сиртни кесишиш
чизиғини топишлардан иборат.
Рейтинг назорати жадвали
“Чизма геометрия ва инженерлик графикаси” фанидан
Назорат тури
ЖБ (40 балл)
ОБ (30 балл)
ЯБ (30 балл)
Жами:
Рейтинг бахолашлар
1
2
20
20
15
15
35
35
3
30
3
Жами
40
30
30
100
Саралаш
балли
22
16,5
16,5
55
171
172
