Karta Polaka informacja o Polsce 1 География Jaka jest ludność Polski? 38,5 milionów (prawie 40 milionów) Najważniejsze miasta Polski? Warszawa, Kraków, Wrocław, Gdańsk, Łódź, Poznań Przez jakie miasta przepływa rzeka Wisła? Kraków, Warszawa, Toruń Jakie duże polskie miasta są położone nad Bałtykiem? Trójmiasto: Gdańsk, Gdynia, Sopot Wymień kraje geograficzne Polski Wielkopolska, Malopolska, Pomorze, Podlasie, Warmia i Mazury, Śląsk (Górny i Dolny) Wymień Parki Narodowe w Polsce (23) Białowieski Park Narodowy Tatrzański Park Narodowy Bieszczadzki Park Narodowy Jakie zwierzę symbolizuje Puszczę Białowieską? żubr Które góry przekraczają Polskę? Karpaty (Tatry, Bieszczady), Sudety Najważniejsze rzeki w Polsce? Wisła, Warta, Odra, Bug Najważniejsze jeziora w Polsce? Mamry (na Mazurach) największe Hańcza (najgłębsze) Morskie Oko w Tatrach Z jakimi państwami graniczy RP? Z Niemcami, Czechami, Słowacją, Ukrainą, Białorusią, Litwą i Rosją (Okręg Kaliningradzki). Czy Polska leży nad morzem? Tak, na północy nad morzem Bałtyckim 2 Podział administracyjny Polski: województwa -> powiaty -> gminy Ile województw w Polsce? 16 województw: Małopolskie Wielkopolskie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Zachodniopomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Śląskie Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Warmińsko-mazurskie Mazowieckie Świętokrzyskie 3 Znani Polacy Lista Polskich laureatów Nagrody Nobla 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 1903, 1911 Maria Składowska-Curie (Chemia i fizyka) https://www.youtube.com/watch?v=Uw2YU9TdnOA 1905 Henryk Sienkiewicz (Literatura) za całokształt twórczości 1924 Władysław Reymont (Literatura) „Chłopi” 1980 Czesław Miłosz (Literatura) za całokształt twórczości 1983 Lech Wałęsa (Pokojowa Nagroda) 1996 Wisława Szymborska (Literatura) za całokształt twórczości 2018 Olga Tokarczuk (Literatura) „Bieguni” https://www.youtube.com/watch?v=p_xubijG6vA Nominowani także byli Jan Paweł II, Eliza Orzeszkowa – ale nagroda nie została im przyznana. Ważne osoby z Polski Jan Paweł II (Karol Wojtyła) – 1920-2005 Papież z Polski, głowa kościoła katolickiego, urodził się w Wadowicach blisko Krakowa, pochowany w Watykanie. Wybrany na papieża 16.10.1978. Jego pontyfikat trwał 27 lat. Nominowany do Nagrody Nobla, lecz jej nie dostał. Święty kościoła katolickiego. Bardzo szanowany przez Polaków. https://www.youtube.com/watch?v=pxfRhZ0307E Lech Wałęsa – urodził się 23 września 1943 roku. Pracował jako elektryk w Stoczni Gdańskiej. W 1980 r. został przewodniczącym Solidarności. W 1983 r. został laureatem Pokojowej Nagrody Nobla. https://ok.ru/video/1240931371678 reżyserowie Andrzej Wajda – (1926 – 2016) polski reżyser, posiadacz wielu nagród filmowych w tym Oskara, za całokształt swojej twórczości. Filmy: „Człowiek z żelaza”, „Wałęsa. Człowiek z nadziei”, „Katyń” – ten film poświęcił swojemu ojcu, który zginął w Katyniu. aktorzy Roman Polański – (ur.1933) polsko-francuski reżyser, aktor i producent filmowy. Nagrodzony Oscarem za film „Pianista”. Jerzy Stuhr – „Seksmisja”, „Kiler”, „Gwiazda Kopernika”. Krystyna Janda – „Człowiek z żelaza”, „Rewers”. Pola Raksa – „Czterej pancerni i pies” (ur.w Lidzie) Jerzy Hoffman – (ur.1932) polski reżyser i scenarzysta filmowy. Sławę zdobył przede wszystkim jako twórca adaptacji utworów H. Sienkiewicza: trylogii (Potop, Pan Wołodyjowski, Ogniem i mieczem). Jest znany z reżyserii filmu „Znachor”. 4 Andrzej Sapkowski – polski pisarz fantastyki, jego seria o Wiedźminie znana na całym świecie. Jan Matejko (1838-1893, Kraków) – polski malarz, autor obrazów przedstawiających najważniejsze epizody historii Polski oraz portretów bohaterów przeszłości. „Bitwa pod Grunwaldem” – 4,26 × 9,87 m, „Konstytucja 3 Maja 1791 roku” sportowcy https://www.youtube.com/watch?v=XIln-1VWxHA Adam Małysz – skoki narciarskie, współrekordzista świata, multimedalista. Justyna Kowalczyk – biegaczka narciarska, multimedalistka olimpijska Robert Lewandowski – piłkarz Agnieszka Radwańska – tenisistka Józef Piłsudski – I Marszałek PL, polityk, żołnierz, premier PL, głowa Wojska PL, działacz niepodległościowy, głowa państwa, twórca Legionów Polskich. Pochowany na Wawelu. Mikołaj Kopernik – ur. w Toruniu w 1473, przedstawił heliocentryczną wizję Wszechświata (O obrotach sfer niebieskich), zajmował się matematyką, prawem, strategią wojskową, był lekarzem oraz tłumaczem. https://www.youtube.com/watch?v=LStwOF5Cxd8 Znane osoby urodzone na ter.obecnej Białorusi Tadeusz Kościuszko (obwód Brzeski) https://www.youtube.com/watch?v=KpuKIUVmUiY Stanisław Moniuszko (pod Mińskiem) Adam Mickiewicz (Nowogródek) https://www.youtube.com/watch?v=oPNMuFXPSeA Eliza Orzeszko (obwód Grodzieński) 5 Proszę napisać, kim są z zawodu ci znani Polacy 1. Henryk Sienkiewicz («Quo vadis», «Ogniem i mieczem», «Potop»), Olga Tokarczuk („Bieguni”) i Władysław Reymont („Chłopi”) dostali Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury, byli _______________________________ 2. Maria Skłodowska-Curie dostała 2 Nagrody Nobla w dziedzinach chemii i fizyki, była ___________________________ 3. Czesław Miłosz i Wisława Szymborska pisali wiersze, dostali Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury, byli _____________________________ 4. Lech Wałęsa otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla, stał na czele państwa Polskiego w latach 1990-1995, jest _____________________________ 5. Karol Wojtyła był biskupem krakowskim, wziął imię Jana Pawła II, kiedy został _______________. Obecnie jest świętym katolickim. 6. Maryla Rodowicz i Agnieszka Chylińska śpiewają piosenki, są ________________________ 7. Michał Żebrowski, Piotr Adamczyk, Barbara Brylska grają w filmach, są ________________ 8. Roman Polański („Pianista”), Andrzej Wajda („Lech Wałęsa. Człowiek z nadziei”) Krzysztof Zanussi, nagrywają filmy, są ______________________________ 9. Fryderyk Chopin, Stanisław Moniuszko pisali muzykę, są __________________________ 10.Józef Czapski i Jan Matejko („Bitwa pod Grunwaldem”, „Konstytucja 3 Maja 1791 roku”) malowali obrazy, są __________________________________ 11.Mikołaj Kopernik urodził się _________________________ w Toruniu, stworzył teorię heliocentryczną, był 12.Andrzej Duda obecnie kieruje Polską, jest ________________________________________ 13.Robert Lewandowski (piłka nożna), Agnieszka Radwańska (tenis), Adam Małysz (skoczek narciarski) uprawiają sport, są ______________________________ 14.Adam Mickiewicz („Dziady”, "Pan Tadeusz"), Zbigniew Herbert, Juliusz Słowacki pisali wiersze, są ________________________________ 6 Proszę połączyć, kto kim jest 1. Maria Skłodowska-Curie a) malarz 2. Robert Lewandowski b) poeta 3. Czesław Miłosz c) pisarz 4. Barbara Brylska d) papież 5. Michał Żebrowski e) reżyser 6. Krzysztof Zanussi f) aktor 7. Andrzej Duda g) kompozytor 8. Maryla Rodowicz h) aktorka 9. Karol Wojtyła i) sportowiec 10. Stanisław Moniuszko j) piosenkarka 11. Jan Matejko k) polityk 12. Władysław Reymont l) badaczka Kim jest ta osoba? 1. Poetka, noblistka to ____________________________________________ 2. Obecny prezydent Polski to ______________________________________ 3. Noblista Pokojowej Nagrody, polityk _____________________________ 4. Pisarz, noblista, autor utworów «Quo vadis», «Krzyżacy», «Potop» to ____________________________________________________________ 5. Reżyser, autor filmu «Pianista» to ________________________________ 6. Astronom urodzony w Toruniu to ________________________________ 7. Jedyny papież z Polski to _______________________________________ 7 Informacja ogólna Podstawowa konstytucyjna nazwa państwa – III Rzeczpospolita Polska Jak wygląda godło Polski? Biały orzeł na czerwonym tle ze złotą koroną. Jego głowa jest skręcona w prawo, czyli patrzy na zachód. Korony nie było latach 1956-1989 (za czasami okupacji komunistycznej). Legenda. Dawno dawno temu za górami, za lasami trzej bracia Lech, Czech i Rus przemierzali krainy w poszukiwaniu miejsca na swoje nowe osady. Czech i Rus znaleźli je wcześniej, a Lech pojechał dalej sam. Postanowił odpocząć pod ogromnym dębem. Po chwili zauważył, że na samym jego czubku (верхушке) znajduje się gniazdo. Nagle wzniósł się z niego biały orzeł. Długo wpatrywał się w pięknego białego orła. Widok ten zrobił na nim tak duże wrażenie, że postanowił w tym miejscu założyć osadę, którą nazwał od gniazda – Gniezno. Była to pierwsza stolica Polski. A biały orzeł na czerwonym tle stał się jej symbolem. Jak wygląda flaga Polski? Dwa poziome pasy: czerwony na dole, biały na górze. Dzień flagi – 2 maja. Biały symbolizuje czystość, jaką reprezentuje orzeł. A czerwony – jego waleczność (доблесть) i odwagę oraz krew, przelaną przez Polaków w obronie ojczyzny. Hymn Polski to mazurek Dąbrowskiego. Słowa były napisane przez Józefa Wybickiego w 1797 r. czyli po dwóch latach po ostatnim rozbiorze Polski. Żeby ratować swój kraj Polacy stali walczyć na stronie Napoleona Bonaparty, który obiecał zwrócić stracone ziemie. Mimo że w końcu on nie dotrzymał swej obietnicy, Polacy odważnie walczyli w różnych krajach. Jednym Legionem był Legion we Włoszech pod przywództwem generała Henryka Dąbrowskiego. O tym i opowiadają słowa obecnego hymnu, który jeszcze nazywają Mazurkiem Dąbrowskiego lub Pieśnią Legionów. Mimo że został napisany w 1797 r, role hymnu narodowego stał pełnić od 26 lutego 1927 r. 8 Hymn Polski Mazurek Dąbrowskiego zwrotka: Jeszcze Polska nie zginęła, Kiedy my żyjemy. Co nam obca przemoc wzięła, Szablą odbierzemy. Ещё Польша не погибла, Пока мы живём. Всё, что взято вражьей силой, Саблями вернём. refren: Marsz, marsz, Dąbrowski, Z ziemi włoskiej do Polski, Za twoim przewodem Złączym się z narodem. Марш, марш, Домбровский Мы от Рима к землям Польским Под твоей рукой свобода Нас соединит с народом Przejdziem Wisłę, przejdziem Wartę, Będziem Polakami, Dał nam przykład Bonaparte, Jak zwyciężać mamy. Перейдём мы Вислу с Вартой, Чтоб поляками нам быть. По примеру Бонапарта Мы сумеем победить. Marsz, marsz, Dąbrowski… Jak Czarniecki do Poznania Po szwedzkim zaborze, Dla ojczyzny ratowania Wrócim się przez morze. Как Чарнецкий в Познань прибыл, Шведский плен избыв, Мы для спасения отчизны Из-за моря мы Marsz, marsz, Dąbrowski… Już tam ojciec do swej Basi Mówi zapłakany: "Słuchaj jeno, pono nasi Biją w tarabany." Скажет: «Слушай, дочь», – папаша, Слёз не пряча тут, – «Слышишь, наступают наши: Барабаны бьют». https://yandex.by/video/preview?text=девочка%20читает%20гимн%20польши&path=wizard&parent-reqid=1598543204183252272679066035785151600280-production-app-host-vla-web-yp-272&wiz_type=vital&autoplay=1&filmId=8896341650193486821 9 Национальная кухня Zupy Barszcz czerwony – готовится на основе свёклы, с овощами. Żurek – суп на основе хлебного кваса, с колбасой и яйцом. Flaki wołowe – бульон на говяжьей кости, с кусочками требухи, мяса и овощей. Chłodnik litewski – готовится на основе кефира с добавлением свёклы и свежих овощей (огурец, лук, укроп). Zupa ogórkowa – основа супа – солёные огурцы Zupa pomidorowa – на основе томатной пасты или свежих помидоров, обычно подается с рисом или макаронами Rosół z kurczaka (Куриный бульон) – часто подается с макаронами Główne dania Bigos – основа - тушеная капуста с мясом. Также добавляют колбасу, грибы. Kotlet schabowy (Свиная отбивная) – панированные котлеты из свинины. Gołąbki (Голубцы) – мясо с рисом, обернутые в капустные листы. Pierogi (Вареники) – имеют великое множество начинок, от вполне обычных: картошка, капуста и грибы, мясо, до экзотических – бананы, ананасы, клубника и т.д. Naleśniki (Блины) – тонкие, большие блины. Подаются с сыром, вареньем, фруктами Kopytki – клёцки, подаваемые со сметаной и шкварками. Dania rybne Karp w galarecie (Заливной карп) Karp po żydowsku (Карп по-еврейски) – заливной карп с изюмом Śledź w śmietanie (Селедка в сметане) – соленая сельдь, с луком и сметаной. Desery Pączki (Пончики) – очень популярными становятся во время жирного четверга. Faworki (Хворост) – тонкие и рассыпчатое тесто, посыпанное сахарной пудрой. Makowiec – сладкий рулет с маком Sernik (Чизкейк) – сырный торт Szarlotka – пирог с яблоками Galaretka (желе) Mazurek – традиционный польский Пасхальный пирог. 10 Цифра Количественное числительное Порядковое числительное 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 jeden dwa trzy cztery pięć sześć siedem osiem dziewięć dziesięć jedenaście dwanaście trzynaście czternaście piętnaście szesnaście siedemnaście osiemnaście dziewiętnaście dwadzieścia dwadzieścia jeden trzydzieści czterdzieści pięćdziesiąt sześćdziesiąt siedemdziesiąt osiemdziesiąt dziewięćdziesiąt sto sto jeden tysiąc dwa tysiące dwa tysiące jeden pierwszy drugi trzeci czwarty piąty szósty siódmy ósmy dziewiąty dziesiąty jedenasty dwunasty trzynasty czternasty piętnasty szesnasty siedemnasty osiemnasty dziewiętnasty dwudziesty dwudziesty pierwszy trzydziesty czterdziesty pięćdziesiąty sześćdziesiąty siedemdziesiąty osiemdziesiąty dziewięćdziesiąty setny sto pierwszy tysięczny dwutysięczny dwa tysiące pierwszy 30 40 50 60 70 80 90 100 101 1000 2000 2001 -ego pierwszego drugiego w ... -ym pierwszym trzecim jedenastego czternastym dwudziestego pierwszego dwudziestym pierwszym setnego 11 Miesiące 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. Mianownik Dopełniacz Miejscownik styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień stycznia lutego marca kwietnia maja czerwca lipca sierpnia września października listopada grudnia w styczniu w lutym w marcu w kwietniu w maju w czerwcu w lipcu w sierpniu we wrześniu w październiku w listopadzie w grudniu Kiedy się urodziłeś? Urodziłem się 2.02.1984 (drugiego lutego tysiąc dziewięćset osiemdziesiątego czwartego) Kiedy Polska weszła do Unii Europejskiej? W maju 2004 (dwa tysiące czwartego) W którym roku został wprowadzony w Polsce stan wojenny? Stan wojenny został wprowadzony w 1981 (tysiąc dziewięćset osiemdziesiątym pierwszym) roku. Jak długo mieszkałaś za granicą? Mieszkałam za granicą od 1998 (tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego ósmego) do 2000 (dwutysięcznego) roku. Który jest dzisiaj dzień? Dzisiaj jest 17.06 (siedemnasty czerwca) ---- > (siedemnasty dzień czerwca) 12 13 Święta Polski Noc 31 grudnia - 1 stycznia – Sylwester 1 Stycznia – Nowy rok 6 Stycznia – Święto Trzech Króli. Kacper, Melchior, Baltazar przynieśli prezenty (złoto, kadzidło, mirrę) dzieciątku Jezusu; dzieci dostają prezenty; w domach polskich choinka musi stać do tego dnia. W tym dniu święcimy kredę i nad drzwiami piszemy K+M+B = …(rok) 21 stycznia – Dzień Babci 22 stycznia – Dzień Dziadka Karnawał (zapusty) – okres zimowych balów, maskarad i zabaw. Rozpoczyna się w dniu Trzech Króli, a kończy we wtorek przed Środą Popielcową. Tłusty Czwartek – Ostatki, Zapusty: jemy pączki, naleśniki, faworki (przed rozpoczęciem Wielkiego Postu) Środa Popielcowa – pierwszy dzień Wielkiego Postu Wielki post Niedziela palmowa – święto przypadające na 7 dni przed Wielkanocą, rozpoczyna Wielki Tydzień. Tego dnia wierni przynoszą do kościoła palemki Wielka Sobota – świecimy w kościele koszyki z jedzeniem, gdzie nie może zabraknąć pisanek (malowane jaja), baranka, soli i chleba. Wielkanoc – święto upamiętniające zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Rozpoczyna się ono mszą świętą (Rezurekcją). Podczas świątecznego śniadania dzielimy się jajkiem i składamy życzenia. Na stole nie może zabraknąć żurku (zupa na zakwasie z białą kiełbasą), pasztetu, chrzanu, różnego rodzaju wędlin, a także tradycyjnych ciast, baby wielkanocnej i mazurka. Mówią: Chrystus zmartwychwstał! Prawdziwie zmartwychwstał! Lany Poniedziałek – (śmigus-dyngus) – poniedziałek wielkanocny, tego dnia młodzież oblewa się wodą dla zabawy. 1 kwietnia – „prima aprilis” 1 maja – Święto Pracy 2 maja – Dzień Flagi Polskiej, Dzień Polaków za granicą 3 maja – Dzień Konstytucji 26 maja – Dzień Matki 1 czerwca – Dzień Dziecka 14 Maj / Czerwiec – Boże Ciało. Odbywa się msza święta, procesja do czterech ołtarzy, wierni często ubrani w stroje ludowe. 23 czerwca – Dzień Ojca 15 sierpnia – Wniebowzięcie Maryi Panny. Święto Wojska Polskiego (Cud nad Wisłą) 16 października – Dzień Papieski (od 1978) 1 listopada – Dzień wszystkich świętych 2 listopada – Dzień wszystkich zmarłych, dzień zaduszny. W tym dniu Polacy odwiedzają groby swoich bliskich na cmentarzach, składają kwiaty, zapalają znicze. 11 listopada – Dzień Niepodległości 29 listopada- Andrzejki, Polacy wróżą (leją wosk) 6 grudnia – Mikołajki – św. Mikołaj przynosi słodkie prezenty dla dzieci 24 grudnia – Wigilia (Gwiazdka). Polacy ubierają choinkę. Świąteczny stół, 12 potraw. Msza „Pasterka” 25 i 26 grudnia – pierwszy i drugi dzień Bożego narodzenia 15 Tradycje Wigilijne Polacy obchodzą Boże Narodzenie 25 i 26 grudnia. Jednak bardzo ważnym dniem jest także dzień 24 grudnia. W tym dniu odbywa się Wigilia. W ciągu grudnia Polacy stawią i ubierają choinkę. Na Wigilię ona już jest ubrana. Wieczorem 24 grudnia, gdy na niebie pojawia się pierwsza gwiazdka, wszyscy siadają przy stole. Stół jest zasłany białym obrusem, pod którym leży siano. Na stole stoi 12 postnych potraw (symbol ilości uczniów Jezusa) i talerz z opłatkiem (cienki chleb z mąki i wody). Chociaż Wigilia to święto rodzinne, przy stole powinno być wolne miejsce (dla nieoczekiwanego gościa). Wigilia zaczyna się od tego, że wszyscy modlą się i dzielą się opłatkiem. Podczas dzielenia się opłatkiem wszyscy nawzajem składają życzenia. Potem każdy musi spróbować wszystkich dań, które stoją na stole. Potrawy postne na Wigilię: - przekąski (po dzieleniu się opłatkiem): karp, śledź, sałatka jarzynowa, sałatka rybna; - zupy: zupa grzybowa, barszcz z uszkami; - dania zasadnicze: kutia, pierogi z kapustą, pierogi z grzybami, bigos z grzybami, ziemniaki z grzybami, gołąbki warzywne; - słodycze: kluski z makiem, makowiec, pierniki, ciasteczka; - napoje: kompot z suszonych owoców. Potem rodzina zaczyna śpiewać kolędy ("Cicha noc, święta noc", "Bóg się rodzi", "Dzisiaj w Betlejem" i inne). Dzieci szukają prezentów pod choinką. Następnie ludzie całą rodziną idą do kościoła, gdzie o 12-j w nocy zaczyna się prawdziwa uroczystość Bożego Narodzenia – msza kościelna, która nazywa się "Pasterka". Kiedy ludzie wracają z kościoła, to siadają przy stole, na którym już mogą być dania mięsne i wino. Obchody święta mogą trwać aż do Nowego roku. 16 Tradycje Wielkanocne Wielkanoc jest najstarszym i najważniejszym świętem chrześcijańskim, na cześć zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Przed Wielkanocą jest Wielki Post, który rozpoczyna się w Środę Popielcową. Post trwa 40 dni i jest czasem wyciszenia, zadumy, modlitwy. Wielki Tydzień zaczyna się w Niedzielę Palmową. W kościołach świecą palemki – rózgi wierzbowe, ozdobione mchem, ziołami, kwiatkami, kolorowymi piórkami, wstążkami. Symboliczne uderzenie bliskich palemką zapewnia im szczęście przez cały rok. W Wielki Czwartek sprzątają mieszkania, przygotowują się do bliskiego święta. Wielki Piątek upamiętnia śmierć Jezusa Chrystusa na krzyżu, w tym dniu są odprawiane nabożeństwa Drogi Krzyżowej które polegają na symbolicznym otworzeniu drogi Chrystusa na śmierć. Wielka Sobota jest dniem radosnego oczekiwania. Tego dnia przygotowują święconkę – ozdobny koszyczek z jedzeniem, który ludzie święcą w kościele. Nie może w nim zabraknąć jajek, które są symbolem Narodzenia i nowego życia, baranka z cukru, symbolizującego umęczonego Chrystusa. Też musi być chleb, mięso, sól, chrzan, świąteczne ciasto). W Wielką Niedzielę po „Rezurekcji” rodzina zasiada do świątecznego śniadania. Uroczysty stół przykryty jest białym obrusem, udekorowany świeżymi kwiatami. Na „honorowym” miejscu stoi koszyczek ze święconką. W tym dniu każdy mówi: „Jezus Chrystus zmartwychwstał” i odpowiada: „Naprawdę zmartwychwstał”. Śniadanie wielkanocne rozpoczyna się od tego, że wszyscy dzielą się poświęconym jajkiem. Tego uroczystego poranku najpierw jedzą to, co było poświęcone w poprzednim dniu. Święconka: pisanki, chleb, mięso, sól i chrzan, wielkanocna babka, baranek cukrowy. Potrawy wielkanocne: święconka, żurek, barszcz biały, pieczenie, kiełbasa, pasztet, sałatki, babki, mazurki, serniki. W Poniedziałek Wielkanocny inaczej zwany Lanym Poniedziałkiem przypada zwyczaj śmigus-dyngus. To zabawa, która polega na oblewaniu wodą bliskich, a nawet nieznajomych osób. 17 Test 1. Jak nazywa się wieczór przed Bożym Narodzeniem? 2. Co łożymy pod obrus? 3. Czym dzielimy się podczas Wigilii? 4. Jak nazywa się okres przed Bożym Narodzeniem? 5. Ile potraw zwykle musi stać na stole wigilijnym? 6. Gdzie idziemy po Wigilii? 7. Co obowiązkowo musi być na wigilijnym stole? 8. Koszyczek z jedzeniem, który święcimy w kościele to: 9. Ze święconką idziemy do kościoła: 10.Do koszyczka wielkanocnego nie włożymy: 11.Jajka zdobione gorącym woskiem w różne wzorki to: 12.Na wielkanocnym stole postawimy: 13.Dzień, w który idziemy do kościoła z palemką to: 14.W Poniedziałek Wielkanocny oblewamy się 15.Podczas śniadania wielkanocnego dzielimy się 16.Jemy pączki w 17.Post przed Wielkanocą nazywa się 18.W Wielki Piątek odbywa się a) Wigilia b) kolacja c) wieczerza a) słomę b) karpia c) siano a) chlebem b) karpiem c) opłatkiem a) Amen b) Adwent c) Wielki Post a) 12 b) 13 c) 7 a) do kościoła b) do domu c) do sklepu a) dorsz b) karp c) śledź a) plecionka b) wędzonka c) święconka a) w poniedziałek b) w sobotę c) w środę a) śledzia b) chleba c) baranka a) nalepianki b) oklejanki c) pisanki a) zupę grzybową, karpia b) ser, mleko c) jajka, babkę a) Wtorek Palmowy b) Niedziela Palmowa c) Sobota Palmowa a) wodą b) mlekiem c) piwem a) opłatkiem b) jajkiem c) uśmiechem a) Wielki Piątek b) Środę Popielcową c) Tłusty czwartek a) straszny b) głodny c) wielki a) droga łez b) droga krzyżowa c) droga smutna 18 Historia. Informacje ogólne Dynastia Piastów 966 r. – Polska przyjęła chrzest. https://www.youtube.com/watch?v=_lDORIBQqHU. Pierwsza wzmianka o Polsce. Polska powstała w X wieku. Stolica – Gniezno. Mieszko I – pierwszy władca https://www.youtube.com/watch?v=jziFwZQmFz8&t=9. Porównanie – Piast Kołodziej – pierwszy legendarny władca Polski, założyciel dynastii Piastów. Mieszko I – pierwszy faktyczny władca Polski i założyciel dynastii Piastów. W roku tysięcznym (1000 r.) odbył się zjazd Gnieźnieński. Utworzenie polskiego arcybiskupstwa. Katedra Gnieźnieńska (кафедральный собор) (Święty Wojciech). Do Gniezna przybył cesarz Otton III. Bolesław widział szansę na swoją koronację. W 1025 roku został koronowany Bolesław Chrobry, syn Mieszka I-ego – Bolesław Chrobry to pierwszy król Polski, jego ojciec był pierwszym władcą Polski, ale nie był królem. 1041 r. – Kazimierz Odnowiciel przeniósł stolicę z Gniezna do Krakowa. 1138 r. – zmarł Bolesław III Krzywousty. Jego Testament rozdzielił Polskę na dzielnice. Zaczął się okres rozbicia dzielnicowego. W 1226 r. Konrad Mazowiecki sprowadził Zakon Krzyżacki do Polski. 1320 r. – Władysław Łokietek został królem Polski. Skończył okres rozbicia. Wojna z Krzyżakami 1329-32. https://www.youtube.com/watch?v=e90M6Nobx_Y&t=697s Kazimierz Wielki – ostatni król z dynastii Piastów. "Został Polskę drewnianą, a zostawił murowaną". https://www.youtube.com/watch?v=tU1bagAOn8U&t=1s 1364 r. – Kazimierz Wielki otworzył pierwszy w Polsce, jeden z najstarszych uniwersytetów w Europie – Akademię Krakowską (teraz Uniwersytet Jagielloński). 1364 1370 Śmierć Kazimierza Wielkiego 1320 Akademia Krakowska 1226 Łokietek król 1138 Mazowiecki sprowadził Krzyżaków 1041 Śmierć Krzywoustego 1025 Stolica – Kraków 1000 Koronacja Chrzest 966 Zjazd Gnieźnieński Rozbicie dzielnicowe 19 Dynastia Jagiellonów Króla nie ma, zapraszają z Węgier. Władysław Łokietek 1382 r. królem był Ludwik Węgierski. Kazimierz Wielki Elżbieta Łokietkówna https://www.youtube.com/watch?v=jAyI3TCiQzg&t=47s 1384 r. – królową (królem!) została jego córka Jadwiga https://www.youtube.com/watch?v=kpWZoUX55q0. Słynąca z wrażliwości do ludzkiej niedoli; królową kanonizował Jan Paweł II. Ludwik Węgierski Jadwiga Andegaweńska 1385 r. – odbyła się Unia Krewska (zagrożenie zewnętrzne – Krzyżacy). Важно! To nie jest utworzenie jednego państwa, to unia pomiędzy Koroną Polską a Wielkim Księstwem Litewskim. Władysław Jagiełło + Zofia Holszańska 1386 r. – królem Polski został Władysław Jagiełło (pierwszy z dynastii Jagiellonów, założyciel). + ożenił się z Jadwigą. - Władysław Warneńczyk - Kazimierz Jagiellończyk Zygmunt I Stary 1410 r. – odbyła się bitwa pod Grunwaldem, Krzyżacy zostali pokonani wojskami Litwy i Polski). Pokonali Krzyżaków, zagrożeniem stają się Turcy. 1444 r. – syn Władysława Jagiełło Władysław Warneńczyk został zamordowany przez Turków w Bitwie pod Warną. 1569 r. – odbyła się Unia Lubelska – utworzenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów (Pierwsza RP). Król Zygmunt II August, ostatni król z Jagiellonów (umiera w 1572 r.). https://www.youtube.com/watch?v=ozI9YQoeFxE Zygmunt I Stary + Bona Sforca (Włoszka) Unia Lubelska 1572 Zygmunta II Augusta 1569 Смерть 1444 Śmierć 1410 Bitwa pod Grunwaldem 1386 Jagiełło 1385 Unia Krewska Jadwiga 1384 Warneńczyka Zygmunt II August + Barbara Radziwiłówna 20 Królowie Elekcyjni (wyborni) 1596 r. – król Zygmunt III Waza przeniósł stolicę Polski z Krakowa do Warszawy. 1655 – 1660 – wojna ze Szwecją – nazywa się "Potop szwedzki". Powieść o tej wojnie – "Potop" Sienkiewicza. Война выиграна большой ценой. Польша ослаблена. 1683 r. – król Jan Sobieski pokonał wojsko tureckie w Bitwie pod Wiedniem. W kraju narasta kryzys ekonomiczny i polityczny (często używa się "liberum veto", co uniemożliwia uchwalenie ustaw), następuje rozbiór RP. 1772 r. – pierwszy rozbiór RP. Brały Próbowali naprawić sytuację, przyjmując Konstytucję. udział Prusy, Rosja, Austria. 3 maja 1791 r. – została uchwalona Konstytucja. (Prawo do reform wewnętrznych, rozszerzenie praw szlachty). Nie pomogło! 1793 r. – drugi rozbiór RP. Brały udział Prusy, Rosja. Próbowali naprawić – wybuchło powstanie. 1794 r. – wybuchło powstanie kościuszkowskie. Zostało pokonane. Tadeusz Kościuszko jes też bohaterem narodowym w Ameryce – brał udział w wojnie o Niepodległość Stanów Zjednoczonych. Nie pomogło! 1795 r. – trzeci rozbiór RP. Brały udział Prusy, Rosja, Austria. Polska zniknęła z mapy Europy. Nie było Polski jako państwa przez 123 lata. Król – Stanisław August Poniatowski – ostatni król RP. https://www.youtube.com/watch?v=FKUBLln3czU&t=11s 1797 r. – we Włoszech zostały utworzone Legiony Polskie. Generał Henryk Dąbrowski. Chcieli odzyskać Niepodległość. Józef Wybicki napisał «pieśń Legionów» – Mazurek Dąbrowskiego. Teraz to hymn Polski (od 1927 r.). 1791 1793 1794 II rozbiór RP Powstanie kościuszkowskie 1795 III rozbiór RP 1772 Uchwalenie Konstytucji Bitwa pod Wiedniem 1655-60 1683 Potop szwedzki Przeniesienie stolicy do Warszawy 1596 I rozbiór RP Pierwsza RP 1569 r. (Unia Lubelska) – 1795 r. (trzeci rozbiór). 21 Polska pod zaborami 1830 – 1831 r. – powstanie Listopadowe. Zostało pokonane. Zawiedzione nadzieje na pełną niepodległość. Przebieg: noc listopadowa - 29 listopada 1830 r., cywile zaatakowali Belweder, jednak nie osiągnęli celu, ponieważ wielki książę Konstanty ocalał i uciekł z Warszawy. 1863 – 1864 r. – powstanie Styczniowe. Zostało pokonane. Narodowy zryw powstańczy przeciwko Rosji. Planowane na wiosnę powstanie zostało więc znacznie przyspieszone, nie było jeszcze należycie przygotowane, powstańcom brakowało broni i amunicji, kierownictwo powstania było niejednolite i skłócone, charakter wojny partyzanckiej. Nie nadeszła żadna pomoc z zagranicy, na jaką liczono, zwłaszcza z Francji. Trzy głównych powstania, to powstania narodowe przeciwko zaborcom. 1914 r. – zaczęła się I wojna światowa. Polska chce odzyskać niepodległość. 1918 r. – koniec I wojny światowej. Pod Paryżem Niemcy podpisali traktat pokojowy, gdzie był wpisany również punkt o wznowieniu suwerenności Polski. 11.11.1918 – Polska odzyskała Niepodległość. Przewódca Legionów Polskich – Józef Piłsudski. Został naczelnikiem państwa (nie prezydent!) https://www.youtube.com/watch?v=ispmPY0dIXo 11.11.1918 Polska odzyskała Niepodległość 1914 – 18 I wojna światowa 1863 – 64 powstanie Styczniowe powstanie Listopadowe 1830–31 22 II RP Bolszewicy zyskują siłę i chcą odzyskać Polskę. 1919–1921 – wojna polsko–bolszewicka. Na czele wojska polskiego Józef Piłsudski, od strony bolszewickiej – Michaił Tuchaczewski. 1920 r. (15 sierpnia) – "Cud nad Wisłą" – zwycięska bitwa –> 15.08 to dzień wojska polskiego. 1921 r. – pokój Ryski. Traktat ustalił granice między Rosją a Polską. Strona radziecka zgodziła się zwrócić Rzeczypospolitej Polskiej łupy wojenne, wszystkie wartości naukowe i kulturalne wywiezione z terytorium Królestwa Polskiego od 1 stycznia 1772 roku, a także zobowiązała się do zapłaty odszkodowania pieniężnego. 1922 r. – pierwszym prezydentem II–ej RP został Gabriel Narutowicz. Rządził 5 dni – został zamordowany przez przedstawiciela skrajnych nacjonalistów. 1922 01.09 1939 II wojna światowa 1921 Pierwszy prezydent II RP Gabriel Narutowicz 1920 r. (15.08) "Cud nad Wisłą" Wojna polsko– bolszewicka 1919– 1921 Pokój Ryski 01.09 1939 r. – zaczęła się II wojna światowa. II RP przestała istnieć. 23 Wojna i PRL 13.12. 1981 1983 1989 1990 Prezydentem został Lech Wałęsa Koniec wojny 1980 Koniec PRL Warszawskie powstanie 1978 Lech Wałęsa dostał nagrodę Nobla Zbrodnia Katyńska 1952– 1989 Wprowadzenie stanu wojennego 1945 Strajki w Gdańsku 1944 wybór Karola Wojtyły na papieża 1940 Utworzenie PRL 17.09 1939 Armia Czerwona zaatakowała Polskę 1 września 1939 r. – wojska niemieckie zaatakowały Polskę. Początek II Wojny Światowej (trwała do 8 maja 1945 r.). 17 września 1939 r. – Armia Czerwona zaatakowała Polskę bez wypowiedzenia wojny. 1940 r. – Zbrodnia Katyńska. Masowy mord polskich oficerów, przez NKWD 5 marca 1940. Ciała rozstrzelanych żołnierzy zostały pogrzebione w masowych grobach w lesie katyńskim, koło Smoleńska. Liczba zamordowanych – 21 857. Obozy koncentracyjne w Polsce – Oświęcim (w liście UNESCO), Majdanek, Treblinki. 1 sierpnia 1944 r. (17:000 nazywana godziną „V”) – Warszawskie powstanie. Trwało 63 dni. Pokonane. https://www.youtube.com/watch?v=SRoBlWiUOZ4 1952–1989 – utworzenie PRL (Polska Rzeczpospolita Ludowa). To nie jest III RP!!! Władza komunistyczna. Brak wolności, wyborów itp. https://www.youtube.com/watch?v=R7fn_jOzzfY https://www.youtube.com/watch?v=q_SLYeptNGo 16.10.1978 – wybór Karola Wojtyły na papieża – Jan Paweł II 1980 r. – strajki w Gdańsku. Solidarnościowy ruch. Na czele – Lech Wałęsa. Solidarność – związek zawodowy. Został legalizowany. 13.12.1981 – Wprowadzenie stanu wojennego (niezgodnie z konstytucją). Ograniczenie swobód obywateli, wprowadzenie godziny milicyjnej, zawieszenie mediów, zakaz zgromadzeń publicznych, masowe aresztowania działaczy Solidarności. Prezydent – Wojciech Jaruzelski. 1983 r. – Lech Wałęsa dostał pokojową nagrodę Nobla. 1989 – koniec PRL. Pierwsze prawie wolne wybory, premier – Tadeusz Mazowiecki. 1990 – prezydentem został Lech Wałęsa. Pierwsze naprawdę wolne wybory. 24 Współczesność 1989 –... III RP 1999 – Polska wstąpiła do NATO 01.05.2004 – Polska wstąpiła do Unii Europejskiej. Prezydenci III RP: – 1989–1990 Wojciech Jaruzelski – 1990–1995 Lech Wałęsa – 1995–2005 Aleksander Kwaśniewski (2 kadencji) – 2005–2010 Lech Kaczyński – 2010–2015 Bronisław Komorowski – 2015–2025 Andrzej Duda (2 kadencji) Premierem jest Mateusz Morawiecki. 1989 1999 01.05.2004 2010 III RP Polska wstąpiła do NATO Polska wstąpiła do Unii Europejskiej zginął Lech Kaczyński 2010 – zginął Lech Kaczyński. W wypadku lotniczym pod Smoleńskiem. Leciał do Katynia, była 70 rocznica. 25 Lista UNESCO w Polsce 13 obiektów: 1) Historyczne Centrum Krakowa, 1978 2) Kopalnia soli w Wieliczce, 1978 3) Obozy zagłady w Auschwitz-Birkenau (OświęcimBrzezinka), 1979 4) Puszcza Białowieska z Białowieskim Parkiem Narodowym, 1979 5) Historyczne Centrum Warszawy, 1980 6) Stare Miasto w Zamościu, 1992 7) Stare Miasto Torunia. Tutaj widzimy dom, gdzie urodził się Mikołaj Kopernik. 8) Zamek Krzyżacki w Malborku, 1997 (Замок Крестоносцев в Мальборке) 9) Kalwaria Zebrzydowska, 1999 (Кальвария) - Kalwaria Zebrzydowska jest ośrodkiem ruchu pielgrzymkowego 10) Kościoły Pokoju w Świdnicy i Jaworze, 2001- (województwo dolnośląskie) są największymi drewnianymi budowlami o funkcjach religijnych w Europie. 11) Drewniane kościoły Małopolski i Podkarpacia, 2003 12) Park Mużakowski, 2004 (Парк Мужаковски) - park w Polsce i w Niemczech. Jest to największy park w stylu angielskim na terenie Polski. 13) Hala Stulecia we Wrocławiu, 2006 - hala widowiskowo-sportowa wzniesiona w latach 1911– 1913 w stylu ekspresjonistycznym. 26 27