Сабақтың тақырыбы: Материялық нүкте Механикалық қозғалыс. Санақ жүйесі. Оқу мақсаты: 7.2.1.1. келесі терминдердің физикалық мағынасын түсіндіру – санақ жүйесі, механикалық қозғалыстың салыстырмалылығы, траектория, жол, орын ауыстыру. Бағалау критерийі механикалық қозғалыстың салыстырмалылығын түсінеді; траектория ұғымын түсінеді; жол және орын ауыстыру ұғымдарын түсінеді және ажырата алады; Тілдік мақсат: Ағылшынша Mechanical movement time distance displacement Қазақша Механикалық қозғалыс уақыт қашықтық Орын ауыстыру Орысша Механическое движение время расстояние перемещение trajectory reference system body count траектория Санақ жүйесі Санақ денесі траектория Система отчета Тело отчета Coordinate system Координат жүйесі Система координат Механикалық қозғалыс Механикалық қозғалысы дегеніміз дененің уақыт өтуіне қарай басқа денелермен салыстырғанда бастапқы орнының өзгеруі. Материалдық нүкте – қарастырылып отырған есептің шартында өлшемі мен пішінін елемеуге болатын денені айтамыз. Мысалы, Жер Күнді айналып жүргенде, біз Күнге қарағанда Жерді материалдық нүкте деп айта аламыз. Ал біз Жер бетінде тұрып, Жерді материалдық нүкте деп айта алмаймыз. Сендер отырған ғимарат тыныштықта тұр ма? Дене қозғала ма әлде қозғалмайма, қалай анықтауға болады? Дененің қозғалыста немесе тыныш тұрғанын анықтау үшін, : қарастырылатын дененің санақ денесіне қатысты орны өзгерді ме, соны анықтап алу қажет. Санақ жүйесі Санақ денесі – бұл салыстырмалы түрде барлық қалған денелердің орны қарастырылатын дене. Санақ денесін еркін түрде таңдайды. Не тиімді болса, сол санақ денесі бола алады: Дененің (мысалы ұшақтың) қозғалатындығы немесе қозғалмайтындығы туралы төрелік айту үшін алдымен санақ денесін таңдау керек, ал содан кейін қарастырылатын дененің таңдалынған денемен салыстырмалы түрде орны өзгере ме, осыны анықтау керек Пойызда отырған адам темір жол полотносына қатысты қозғалады, бірақ пойыз вагонымен салыстырғанда тыныштықта тұрады. Жерде жатқан тас Жермен салыстырғанда тыныштықта тұрады, бірақ Күнге қатысты (Жермен бірге) қозғалады. Аспандағы ұшақ бұлттарға қатысты қозғалады, бірақ ұшқыштың орындығында отырған адамға қатысты тыныштықта тұрады. Санақ денесін көрсетпестен, берілген дене қозғала ма жоқ па, ол туралы айтуға болмайды. Сендер отырған ғимарат тыныштықта тұр ма? Егер санақ денесі Жер болатын болса, онда, иә, тыныштықта тұрғаны. Бірақ егер санақ денесі ғимараттың жанынан өтіп бара жатқан автомобиль болса, онда оған қатысты ғимарат қозғалатын болады. Теңіз бетіндегі су толқиды, ағаштар тербеледі, бұлттар көшеді, планеталар Күнді айнала қозғалады, Жер өз осінен айналады, машина жүреді .... Кейбір жағдайларда дененің бөліктері ғана қозғалады мысалы :жаттығу жасаған спортшы Денелер уақыт өтуіне қарай бір-біріне қатысты орнын өзгертеді Абсолт тыныштықта тұратын денелер болмайды Барлық денелер Жерге қатысты қозғалыста болады Механикалық қозғалыс ТраекторияОйша алынған немесе көрінетін сызық, өзінің қозғалыс процесі кезінде дене әрбір нүктесінде болып шықты В 12 А Траектория (сызық) : көрінетін (із), ойша; түзусызықты, қисықсызықты 13 Жүрілген жол s Траекторияның ұзындығы (физикалық шама) ХБЖ -де: 1 м негізгі бірлік! 1 км = 1000 м 1 дм = 0,1 м 1 см = 0,01 м 1 мм = 0,001 м 14 Кім жылдам Футбол ойынын бақылай отырып, шабуылшы-ның ойын кезінде шамамен 12 км жүгіретіні анықта-лады. Осы қашықтық орын ауыстыру ма, әлде орын ауыстыруы ма? Жауаптарыңызды түсіндіріңіздер. Жолаушылап қайтқан автомобиль жүргізушісі есептеуіштің көрсетуі 300 километрге артқанын көрді. Бұл нені білдіреді: автомобильдің жүрген жолы ма, әлде орын ауыстыруы ма? Жауаптарыңызды түсіндіріңіздер. Өз үйлеріңізден мектепке дейінгі траекторияларыңызды сызып көрсетіңіздер. Үйге тапсырма Үйде орындалатын зертханалық жұмыс Өз уақытарыңызды өлшеңдер. Ол үшін бір қадамдарыңның ұзындығын өлшеңдер, аулада немесе мектепте , мысалы, 50 қадамға тең ара қашықтықты өлшеңдер. Осы қашықтықты жүруге кеткен уақытты секундомердің көмегімен өлшеп алыңдар. Дәл осы жолды жүгіріп өткен кездегі уақыттарыңды секундомер арқылы өлшеп алыңыздар. Жүгіру кезінде кеткен уақыт жай жүріп өткен кездегі уақыттан қанша есе аз? «Жауап дәлелдемесі» рефлексиясы 1.Мен сабақта жұмыс жасадым……..себебі……… 2.Сабақтағы өзімнің жұмысыма ……… 3.Сабақтың өтуі маған……. 4.Сабақ үстінде мен….. 5. Сабақ материалы маған……… 6. Менің көңіл-күйім……..