Bo’lim va mavzular T/r Amaliy mashgʻulot mavzulari Kirish 1 Fizika nimani o’rganadi? Fizik hodisalar. 2 Fizika taraqqiyoti tarixidan ma’lumotlar. Jamiyat rivojlanishida fizikaning ahamiyati. O’zbekistonda fizika taraqqiyoti. Fizikada ishlatiladigan ayrim atamalar. Kuzatishlar va tajribalar Fizik kattaliklar va ularni o’lchash. O`lchashlar va o`lchash aniqligi I. Modda tuzilishi haqida dastlabki ma’lumotlar Modda tuzilishi haqida Demokrit, Ar-Roziy, Beruniy va ibn Sino ma’lumotlari Molekulalar va ularning o`lchamlari. Molekularning o`zaro ta’siri va harakati. Broun harakati Turli muhitlarda diffuziya hodisasi Qattiq jism, suyuqlik va gazlarning molekular tuzilishi. Laboratoriya ishi: Suyuqliklarda diffuziya hodisasini o’rganish (uyda bajariladi.) Massa va uning birliklari Zichlik va uning birliklari. Beruniy va Xozinning zichlikni aniqlash usullari. 3 4 5 6 7 8 9 10 11 II. Mexanik hodisalar 12 Jismlarning mexanik harakati. Trayektoriya. 13 14 15 16 Jismlarning bosib o’tgan yo`li va unga ketgan vaqt. Bosib o`tilgan yo`l va vaqtning birliklari. Tekis va notekis harakat haqida tushuncha. Tezlik va uning birliklari. Jismlarning o`zaro ta’siri haqida ma’lumotlar. Kuch. Bosim va uning birliklari. Paskal qonuni va uning qo`llanilishi Soat 6-SINFLAR UCHUN 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 Tinch holatdagi gaz va suyuqlikda bosim. Atmosfera bosimi. Torrichelli tajribasi Arximed qonuni va uning qo`llanilishi Ish va energiya haqida tushuncha Energiya turlari. Quvvat. Masala yechish III. Jismlarning muvozanati. Oddiy mexanizmlar Jismlarning massa markazi va uni aniqlash. Muvozanat turlari Kuch momenti. Richag va uning muvozanat sharti Oddiy mexanizmlar blok, qiya tekislik, vint, pona va chig’iriqning qo’llanilishi Mexanizmlardan foydalanishda ishlarning tengligi 37 Mexanikaning oltin qoidasi. Foydali ish koeffitsienti. IV.Issiqlik hodisalari Issiqlikni hosil qiluvchi manbalar. Issiqlikni qabul qilish Jismlarning issiqlikdan kengayishi Qattiq jism, suyuqlik va gazlarda issiqlik uzatilishi. Issiqlik`’tkazuvchanlik. Konveksiya. Nurlanish.“Nurlanishdan himoyalanish” Turmushda va texnikada issiqlik uzatilishidan foydalanish Issiqlik hodisalari haqida Farobiy, Beruniy va ibn Sino fikrlari Temperatura. Termometrlar. Jismlarning temperaturasini o`lchash. V. Elektr haqida dastlabki ma’lumotlar Jismlarning elektrlanishi Elektr toki haqida dastlabki tushuncha. Tok manbalari Turmushda elektr tokining ahamiyati. Oddiy elektr zanjiri Xonadondagi elektr asboblar. Elektr energiyasini tejash VI. Yorug`lik hodisalari Yorug`likning tabiiy va su’niy manbalari. 38 39 40 Yorug’likning to`g`ri chiziq bo’ylab tarqalishi. Soya va yarim soya. Quyosh va Oy tutilishi. Yorug’likning tezligi.Yorug’likning qaytishi va sinishi 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 Yorug’lik hodisalari haqida Beruniy va ibn Sinoning fikrlari. Yassi ko’zgu Linzalar haqida tushuncha SHisha prizmada yorug`likning tarkibiy qismlarga ajralishi. Kamalak. VII.Tovush hodisalari Tovush manbalari va uni qabul qilgichlar. Tovushning turli muhitlarda tarqalishi Tovush kattaliklari. “Uyali telefon” Tovushning qaytishi. Aks-sado Musiqaviy tovushlar va shovqinlar. Tovush va salomatlik. “Shovqinlarning inson salomatligiga ta`siri” Laboratoriya mashgʻulotlari Laboratoriya ishi №1. Shayinli tarozi yordamida jism massasini o‘lchash Laboratoriya ishi №2. Qattiq jismning zichligini aniqlash Laboratoriya ishi №3. Dinamometr yordamida kuchlarni o‘lchash Laboratoriya ishi №4. Richagning muvozanatda bo‘lish shartini o‘rganish Laboratoriya ishi №5. Termometr yordamida havo va suyuqlik temperaturasini o‘lchash Laboratoriya ishi №6. Yassi ko‘zgu yordamida yorug‘likning qaytishini o‘rganish Laboratoriya ishi №7. Shisha prizma yordamida yorug‘likning spektrga ajralishini o‘rganish 7-SINFLAR UCHUN Amaliy mashgʻulot mavzulari 1 2 3 KINEMATIKA ASOSLARI KIRISH Mexanika bo‘limida niman io‘rganamiz? Mexanikaning rivojlanish tarixidan ma’lumotlar. Mexanik harakat haqida Abu Rayhon Beruniy va Ibn Sino ta’limotlari. I BOB. MEXANIK HARAKAT HAQIDA UMUMIY MA’LUMOTLAR Jismlarning harakati. Mexanik harakat. Harakatning nisbiyligi. Sanoq jism. Sanoq sistemasi. Fazo va vaqt. 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 Kinematikaning asosiy tushunchalari. Moddiy nuqta. Trayektoriya. Yo‘l va ko‘chish. Mexanik harakat. Ilgarilanma harakat. Skalyar va vector kattaliklar hamda ular ustida amallar. II BOB. TO‘G‘RI CHIZIQLI HARAKAT To‘g‘r ichiziqli tekishara kathaqida tushuncha. To‘g‘ri chiziqli tekisharakat tezligi. To‘g‘ri chiziqli tekisharakatning grafik tasviri. Notekis harakatda tezlik. Oniytezlik. Tekis o‘zgaruvchan harakatda tezlanish. Tezlanish va uning birligi. Tekis o‘zgaruvchan harakat tezligi. Tekis o‘zgaruvchan harakatda bosib o‘tilgan yo‘l. Jismlarning erkin tushishi. Yuqoriga tik otilgan jismning harakati. III BOB. TEKIS AYLANMA HARAKAT Jismning tekisaylanma harakati. Chiziqli tezlik va burchak tezlik. Aylanma harakatni tavsiflaydigan kattalik larorasidagi munosabatlar. Aylanish davri va chastotasi. Aylanishdavri, chastota, chiziqli tezlik va burchak tezlik orasidagi munosabatlar. Markazga intilma tezlanish. IV BOB. HARAKAT QONUNLARI. DINAMIKA ASOSLARI Jismlarning o‘zaro ta’siri. Kuch. Kuchlarni qo‘shish. Nyutonning birinchi qonuni-inersiya qonuni. Jism massasi. Jismlarning inertligi. Nyutonning ikkinchi qonuni. Nyutonning uchinchi qonuni. Harakat qonunlarining aylanma harakatga tatbiqi. Markazga intilma kuch. Markazdan qochma kuch. Masalalar yechish. Elastiklik kuchi. Elastiklik kuchining namoyon bo‘lishi. Guk qonuni. V BOB. TASHQI KUCHLAR TA’SIRIDA JISMLARNING HARAKATI 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 Butun olam tortishish qonuni. Og‘irlik kuchi. Jismning og‘irligi. Yuklama va vaznsizlik. Yerning tortishish kuchi ta’sirida jismlarning harakati. Birinchi kosmik tezlik. Yerning sun’iy yo‘ldoshlari. Kosmosning zabt etilishi. Ishqalanish kuchi. Tinchlikdagi ishqalanish. Sirpanish ishqalanish. Dumalanish ishqalanish. Tabiatda va texnikada ishqalanish. VI BOB. SAQLANISH QONUNI. IMPULSNING SAQLANISH QONUNI Impuls. Kuch impulsi. Jism impulsi. Impulsning saqlanish qonuni. Reaktiv harakat. Reaktiv harakathaqida tushuncha. Raketaning tuzilishi va harakati. VII BOB. ISH VA ENERGIYA. ENERGIYANING SAQLANISH QONUNI Mexanik ish. Mexanik ish va uning birliklari. Potensial energiya. Kinetik energiya. Mexanik energiyaning saqlanish qonuni. Quvvat. Quvvat, kuch va tezlik orasidagi munosabat. Tabiatda energiyaning saqlanishi. Foydali ish koeffitsienti. Laboratoriya mashgʻulotlari Laboratoriya ishi №1. Tekis tezlanuvchan harakatlanayotgan jism tezlanishini aniqlash. Laboratoriya ishi №2. Prujina bikrligini aniqlash. Laboratoriya ishi №3. Sirpanish ishqalanish koeffitsientini aniqlash. Laboratoriya ishi №4. Jismni ko‘tarishda va uni shu masoga gorizontal ko‘chirishda bajarilgan ishni hisoblash. Laboratoriya ishi №5. Jism kinetik energiyasining uning tezligi va massasiga bog‘liqligini aniqlash.