Sargsyan-A.-Sargsyan-L.-Artsakhi-azgagrutyuny-Yervand-Lalayani-Varanda-usumnasirutyan-mej

غêðàä زÞîàò вزÈê²ð²ÜÆ Èð²îàô 2018
²ðò²ÊÆ ²¼¶²¶ðàôÂÚàôÜÀ ºðì²Ü¸ ȲȲڲÜÆ §ì²ð²Ü¸²¦
àôêàôØܲêÆðàôÂÚ²Ü Øºæ
²ñÙ»Ý ê³ñ·ëÛ³Ý, Èdzݳ ê³ñ·ëÛ³Ý
´³Ý³ÉÇ µ³é»ñ` ³½·³·ñáõÃÛáõÝ, µ³Ý³ÑÛáõëáõÃÛáõÝ, µ³ñµ³é, ѳݹ»ë, ÅáÕáí³Íáõ,
áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝ, Ñá¹í³Í, ï³é³¹³ñÓáõÃÛáõÝ, ËÙµ³·Çñ, Ñ»ÕÇݳÏ:
Ð³Û ³½·³·ñáõÃÛ³Ý å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù»ç ³Ýݳ˳¹»å »ñ¨áõÛà ¿ñ 1896 Ãí³Ï³ÝÇÝ
Ý߳ݳíáñ ³½·³·ñ³·»ï º. ȳɳ۳ÝÇ` ÞáõßÇ ù³Õ³ùáõÙ ÑÇÙݳ¹ñ³Í §²½·³·ñ³Ï³Ý
ѳݹ»ëÁ¦, áñáí ¿É §ÑÇÙù ¹ñí»ó ѻﳷ³ ÅáÕáíñ¹³·Çï³Ï³Ý áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ¦ [1]: γñ× Å³Ù³Ý³Ïáõ٠ѳݹ»ëÇ ßáõñçÝ »Ý ѳٳËÙµíáõÙ ³Ýí³ÝÇ
Ùï³íáñ³Ï³ÝÝ»ñ Ø. ²µ»ÕÛ³ÝÁ, È»áÝ, êï. سÉ˳ëÛ³ÝÁ, Ðñ. ²×³éÛ³ÝÁ, Â. Âáñ³Ù³ÝÛ³ÝÁ, º. ޳ѳ½Ç½Á, Ê. ê³Ùí»ÉÛ³ÝÁ, È. Ø»ÉÇùë»Ã-´»ÏÁ, ì. ö³÷³½Û³ÝÁ, ¶. ȨáÝÛ³ÝÁ ¨ ß³ï áõñÇßÝ»ñ, áñáÝù, ݳ¨ ³ÏïÇí ³ß˳ï³Ïó»Éáí ѳݹ»ëÇÝ, ïå³·ñáõÙ »Ý
ÅáÕáíñ¹³·Çï³Ï³Ý ÙݳÛáõÝ ³ñÅ»ùÝ»ñ Ý»ñϳ۳óÝáÕ Çñ»Ýó áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ
áõ ÅáÕáí³ÍáõÝ»ñÁ: È³í ·Çï³Ïó»Éáí Çñ Ýå³ï³ÏÇ Ï³ñ¨áñáõÃÛáõÝÁ, ³ÛÝ ¿` Ññ³ï³ñ³Ï»É Ñ³Û ÅáÕáíñ¹ÇÝ, Ýñ³ å³ïÙáõÃÛ³ÝÁ, ïÝï»ë³Ï³Ý ¹ñáõÃÛ³ÝÁ, Ùß³ÏáõÛÃÇÝ í»ñ³µ»ñáÕ ÝÛáõûñ, »íñáå³Ï³Ý µ³ñÓñ³·áõÛÝ ÏñÃáõÃÛáõÝ ëï³ó³Í ¨ ³é³ç³íáñ »ñÏñÝ»ñÇ ·ÇïáõÃÛ³ÝÁ ù³ç³ï»ÕÛ³Ï º. ȳɳ۳ÝÁ Çñ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÁ ѳٳñáõÙ ¿ áã û
³Ýѳï³Ï³Ý, ³ÛÉ ³ÙµáÕç ³é³ç³íáñ ¹³ë³Ï³ñ·Ç ·áñÍ. §Ø»Ýù ã»Ýù Ëáëï³ÝáõÙ
Ññ³ßùÝ»ñ ·áñÍ»É, áñáíÑ»ï¨ ³Ûë Ó»éݳñÏáõÃÇõÝÝ ³Ýѳï³Ï³Ý ·áñÍ ã¿ ¨ ëáëÏ ÙÇÝÇ
ï³Õ³Ý¹Çó 㿠ϳËáõ³Í. ³½·Ç áõëáõÙݳëÇñáõÃÇõÝÝ ³ÙµáÕç ³é³ç³õáñ ¹³ë³Ï³ñ·Ç
·áñÍÝ ¿. »ñµ ÅáÕáíáõñ¹Á ëÇñáí ÏÁ µ³Ý³Û Çõñ ëÇñïÝ ³½·³·ñÇ ³é³ç, »ñµ í»ñçÇÝë
ÏÁ Éáõë³Ýϳñ¿ Ýñ³Ý Çõñ µáÉáñ ×ßïáõû³Ùµ, »ñµ ϳÝË³Ï³É ¨ Ïáõë³Ïó³Ï³Ý ·³Õ³÷³ñÝ»ñÁ ã»Ý åÕïáñÇÉ á՛ã ÅáÕáíñ¹Ç ¨ á՛ã ѻﳽûïáÕÝ»ñÇ ÙÇïùÁ, Ù»ñ ѳݹ¿ëÁ ÏÁ
¹³éÝ³Û ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý Ï»³ÝùÇ ÙÇ ×ßÙ³ñÇï ѳۻÉÇ, ÙÇ ßï»Ù³ñ³Ý…¦[2]:
ä³ï³Ñ³Ï³Ý ã¿, áñ ѳݹ»ëÇ ³é³çÇÝ Ñ³Ù³ñÁ ëÏëíáõÙ ¿ §Ð³Ù³éûï ï»ëáõÃÇõÝ
Ñ³Û ³½·³·ñáõû³Ý¦ µ³ÅÝáí, áñï»Õ ËÙµ³·ÇñÁ, Áëï ³ñųÝíáõÛÝ ·Ý³Ñ³ï»Éáí ѳÛ
ÅáÕáíñ¹Ç Ñá·»Ï³Ý áõ Ùï³íáñ ÏÛ³ÝùÝ ³ñï³Ñ³ÛïáÕ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ÕÇݳÏ-Ù³ï»Ý³·ÇñÝ»ñÇ ³ß˳ï³ÝùÁ, ³é³ÝÓݳѳïáõÏ ï»Õ ¿ ѳïϳóÝáõÙ ³½·³·ñáõÃÛ³Ý ³é³ÝÓÇÝ ·áѳñÝ»ñÇ ³ñÅ»ùÇÝ, ¹ñ³Ýó áõëáõÙݳëÇñÙ³Ý ¨ å³Ñå³ÝÙ³Ý
³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛ³ÝÁ:
гݹ»ëÇ ËÙµ³·ñáõÃÛáõÝÁ ßáõïáí ï»Õ³÷áËíáõÙ ¿ ÂÇýÉÇë, áñï»Õ ÉáõÛë »Ý
ï»ëÝáõÙ »ñÏñáñ¹ ¨ ѳçáñ¹ ѳٳñÝ»ñÁ: ÀݹѳÝáõñ ³éٳٵ 1896-2016 ÃÃ. ïå³·ñíáõÙ ¿ ѳݹ»ëÇ 26 ·Çñù, áñï»Õ É³í³·áõÛÝë Ý»ñϳ۳óíáõÙ »Ý Ñ³Û ¨ ³é³ÝÓÇÝ ³½·³·ñ³Ï³Ý ßñç³ÝÝ»ñÇ ³½·³·ñ³Ï³Ý, µ³Ý³ÑÛáõë³Ï³Ý, µ³ñµ³é³·Çï³Ï³Ý, Ñݳ·Çï³Ï³Ý ¨ ï³ñ³µÝáõÛà ³ÛÉ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñ, ÅáÕáí³ÍáõÝ»ñ, ÝÛáõûñ:
§²½·³·ñ³Ï³Ý ѳݹ»ëǦ ÑÇÙݳ¹ñáõÙÁ ¨ Ýñ³ ³é³çÇÝ ·ñùÇ ÉáõÛë ÁÝͳÛáõÙÁ
ÞáõßÇÇ Ø³Ñï»ëÇ Ð³ÏáµÛ³ÝÇ ïå³ñ³ÝáõÙ ³é³ÝÓݳÏÇ Ï³ñ¨áñáõÃÛáõÝ áõÝ»ó³í ²ñó³ËÇ ¨ Ù³ëݳíáñ³å»ë ÞáõßÇÇ Ñá·¨áñ ÏÛ³ÝùáõÙ, áñÁ 19-ñ¹ ¹³ñÇ í»ñçÇÝ Çñ Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ùµ ѳٳñíáõÙ ¿ñ ²Ý¹ñÏáíϳëÇ »ññáñ¹ ù³Õ³ùÁ[3], ¨ áñï»Õ µáõéÝ í»ñ»Éù ¿ÇÝ
³åñáõ٠ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÁ, Ùß³ÏáõÛÃÝ áõ ÏñÃáõÃÛáõÝÁ: ä³ï³Ñ³Ï³Ý ã¿, áñ Ñ»Ýó
ÞáõßÇáõÙ, Çñ ßáõñçÁ ѳٳËÙµ»Éáí ²ñó³ËÇ ÙÇ ËáõÙµ Ùï³íáñ³Ï³ÝÝ»ñÇ, º. ȳɳ۳
Ðá¹í³ÍÝ ÁݹáõÝí»É ¿ 13.03.18:
Ðá¹í³ÍÁ ïå³·ñáõÃÛ³Ý ¿ »ñ³ß˳íáñ»É ²ñäÐ ê.²µñ³Ñ³ÙÛ³ÝÇ ³Ýí. ѳÛáó É»½íÇ ³ÙµÇáÝÁ:
347
غêðàä زÞîàò вزÈê²ð²ÜÆ Èð²îàô 2018
ÝÁ ·³í³éÇ ï³ñµ»ñ µÝ³Ï³í³Ûñ»ñÇó ϳñ× Å³Ù³Ý³Ïáõ٠ѳí³ùáõÙ ¿ ³½·³·ñ³Ï³Ý
ѳñáõëï ÝÛáõÃ, áñÝ ¿É ËÙµ³·ñ»Éáí, Éñ³óÝ»Éáí ¨ ³ÙµáÕç³óÝ»Éáí ì³ñ³Ý¹³ÛÇÝ í»ñ³µ»ñáÕ ï³ñµ»ñ É»½áõÝ»ñáí Ññ³ï³ñ³Ïí³Í ¨ ³ñËÇí³ÛÇÝ Ó»é³·Çñ ÝÛáõûñáí áõ
å³ßïáÝ³Ï³Ý íÇ׳ϳ·ñ³Ï³Ý ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí ϳ½Ùí³Í ÙÇ ß³ñù ³ÕÛáõë³ÏÝ»ñáí áõ ï³Ëï³ÏÝ»ñáí, §ì³ñ³Ý¹³¦ ÁݹѳÝáõñ Ëáñ³·ñáí Ññ³ï³ñ³ÏáõÙ ¿ ѳݹ»ëÇ »ñÏñáñ¹ ¨ »ññáñ¹ ·ñù»ñáõÙ[4]:
´ ·ñùáõÙ ï»Õ³¹ñí³Í ÅáÕáí³ÍáõÇ µ³ÅÇÝÝ»ñÇ Ù»Í Ù³ëÇ ÝÛáõûñÁ ѳí³ù»É ¿ º.
ȳɳ۳ÝÁ: àñå»ë Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñ »Ý Ýßí³Í ݳ¨ È. ²Ã³µ»ÏÛ³ÝÁ` §êï³ïÇëùÇϳϳÝ
ï»Õ»ÏáõÃÇõÝÝ»ñ (Þáõßáõ ³ÙµáÕç ·³í³éÇ Ù³ëÇÝ)¦, Ô. î»ñ-Ô³½³ñÛ³ÝÁ` §îÝï»ë³Ï³Ý ¹ñáõÃÇõݦ, ì. Ú.-Ý` §îÕ³µ»ñù ¨ ÏÝáõÝù¦, ´. ².-Ý` §ÀÝï³Ý»Ï³Ý Ï»³Ýù¦, Ú. î»ñÐáíѳÝÝÇëÛ³ÝÁ` §ÐÇí³Ý¹áõÃÇõÝ ¨ µÅßÏáõÃÇõݦ:
ÄáÕáí³ÍáõÝ ëÏëíáõÙ ¿ §ØÇ »ñÏáõ Ëáëù ì³ñ³Ý¹³ÛÇ å³ïÙ³Ï³Ý ³Ýó»³ÉÇ Ù³ëÇݦ µ³ÅÝáí[5], áñï»Õ ïñíáõÙ ¿ ì³ñ³Ý¹³ ·³í³éÇ Ñ³Ù³éáï å³ïÙáõÃÛáõÝÁ, ³é³ÝÓÇÝ ³Ý¹ñ³¹³ñÓ ¿ ϳï³ñíáõÙ ²Ù³ñ³ë í³ÝùÇÝ:
¦ì³ñ³Ý¹³ÛÇ ï»Õ³·ñáõÃÇõÝÁ¦6] µ³ÅÝáõÙ Ñ»ÕÇݳÏÁ ³é³ÝÓÇÝ »Ýóµ³ÅÇÝÝ»ñáí Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ ·³í³éÇ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÁ, É»éÝ»ñÁ, ¹³ßï»ñÁ, ·»ï»ñÁ, É×»ñÁ, ³ÕµÛáõñÝ»ñÁ, ù³ñ³Ûñ»ñÁ (ÐáõÝáïÇ Ï³ñ³Ý, Þٳݻù, ²í³Ý³ ϳñ³Ý, àñí³Ý ϳñ³Ý,
Ìͳù³ñÇ Ï³ñ³Ý), ÏÉÇÙ³Ý, µáõë³Ï³Ý ¨ ϻݹ³Ý³Ï³Ý ³ß˳ñÑÁ, ѳÝù»ñÁ, ÞáõßÇ
ù³Õ³ùÁ ¨ Ý߳ݳíáñ ·ÛáõÕ»ñÁ (²í»ï³ñ³Ýáó, Þáßáõ ·ÛáõÕ, ÎÛáõÝÇ Ö³ñï³ñ, ê³ñáõß»Ý, ì³ñ³½³µáõÝ, Üáñ ³Õɳñ), Ý߳ݳíáñ í³Ýù»ñÁ (²Ù³ñ³ë, ê. ¶ñÇ·áñÇë, Îáõë³Ý³ó ³Ý³å³ï, Ô¨áݹ۳Ýó ³Ý³å³ï, ºÕÇß³ ÏáõëÇ ³Ý³å³ï, ´éÇ »Õó», γñÙÇñ
»Ï»Õ»óÇ, ´áÕñ˳ÝÇ í³Ýù, سí³ëÇ í³Ýù, Þáßϳ í³Ýù), Ý߳ݳíáñ µ»ñ¹»ñÁ (²Õçϳµ»ñ¹, Ô³ÉÇÝ ËáõÃ, ´ñ¹³ÑáÝçÇÝ Õ³É³):
ÞáõßÇ ù³Õ³ùÇ ¨ ³ÙµáÕç ·³í³éÇ Ù³ëÇÝ íÇ׳ϳ·ñ³Ï³Ý Éáõñç ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý ïñíáõÙ ¦êï³ïÇëùÇÏ³Ï³Ý ï»Õ»ÏáõÃÇõÝÝ»ñ (Þáõßáõ ³ÙµáÕç ·³í³éÇ Ù³ëÇÝ)¦ [7] µ³ÅÝáõÙ: àõß³·ñ³í »Ý 1886 ¨ 1895 ÃÃ. µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ÃÇíÁ ¨ ËïáõÃÛáõÝÁ,
µÝ³ÏãáõÃÛáõÝÝ Áëï ³½·áõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ¹³í³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, Áëï µÝ³ÏáõÃÛ³Ý ï»ÕÇ
(ù³Õ³ùáõÙ ¨ ·³í³éáõÙ), ÇÝãå»ë ݳ¨ µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ß³ñÅÁ` ³ÙáõëÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ,
ÍÝáõݹݻñÁ, ٳѳóáõÃÛáõÝÁ, Ñ³Û µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ³×Á, Ý»ñϳ۳óÝáÕ ³ÕÛáõë³ÏÝ»ñÝ áõ
ѳٳå³ï³ëË³Ý í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ:
̳í³ÉáõÝ ¨ µáí³Ý¹³Ï³ÉÇó ¿ §îÝï»ë³Ï³Ý ¹ñáõÃÇõݧ[8] µ³ÅÇÝÁ, áñï»Õ ѳݷ³Ù³Ýáñ»Ý Ý»ñϳ۳óíáõÙ ¿ ì³ñ³Ý¹³ÛÇ µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ïÝï»ë³Ï³Ý ½µ³ÕÙáõÝùÁ`
»ñÏñ³·áñÍáõÃÛáõÝÁ, ³Û·»·áñÍáõÃÛáõÝÁ, ³Ý³ëݳå³ÑáõÃÛáõÝÁ, ß»ñ³Ù³å³ÑáõÃÛáõÝÁ,
Ù»Õí³µáõÍáõÃÛáõÝÁ, ÓÏÝáñëáõÃÛáõÝÁ, áñëáñ¹áõÃÛáõÝÁ, ³ñÑ»ëïÝ»ñÁ, ·áñͳñ³Ý³ÛÇÝ
³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝÁ, ³é¨ïáõñÁ` ³ÝÑñ³Å»ßï ³ÕÛáõë³ÏÝ»ñáí:
гçáñ¹` ¦Èáõë³õáñáõÃÇõݦ µ³ÅÝáõÙ[9] º. ȳɳ۳ÝÁ ³Ý¹ñ³¹³éÝáõÙ ¿ ¹åñáóÝ»ñÇÝ, ·ñ³¹³ñ³ÝÝ»ñÇÝ, å³ñµ»ñ³Ï³Ý Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, óïñáÝÇÝ, ïå³ñ³ÝÝ»ñÇÝ, á×ñ³·áñÍáõÃÛ³ÝÁ, ÷áëïÇÝ` ùÝÝáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ Ý»ñϳ۳óÝ»Éáí
ï³ñµ»ñ ³ÕÛáõë³ÏÝ»ñáí:
§ÀÝï³Ý»Ï³Ý µ³ñù¦ Ëáñ³·ñÇ ï³Ï ³é³ÝÓÇÝ µ³ÅÇÝÝ»ñáí` §²ÙáõëÝáõÃÇõÝ ¨
ѳñë³Ý»³ó ëáíáñáõÃÇõÝÝ»ñ¦[10], §îÕ³µ»ñù ¨ ÏÝáõÝù¦[11], §ÀÝï³Ý»Ï³Ý
Ï»³Ýù¦[12], §ÐÇí³Ý¹áõÃÇõÝ ¨ µÅßÏáõÃÇõݦ[13], §Ø³Ñ, óÕáõÙÝ ¨ Ù»é»Éáó¦[14], §Ðá·áõ ¨ ѳݹ»ñÓ»³É Ï»³ÝùÇ Ù³ëÇݦ[15], ѳݷ³Ù³Ýáñ»Ý Éáõë³µ³Ýí³Í »Ý ÁÝï³Ý»-
Ï³Ý µ³ñù»ñÝ áõ Í»ë»ñÁ: ²ÙáõëÝáõÃÛáõÝÁ ¨ ѳñë»Ý³Ï³Ý ëáíáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ùÝÝ»ÉÇë
Ñ»ÕÇݳÏÁ ³é³ÝÓÇÝ »Ýóí»ñݳ·ñ»ñÇ ï³Ï ³Ý¹ñ³¹³éÝáõÙ ¿ ³ÛÝåÇëÇ Í»ë»ñÇ áõ
»ñ¨áõÛÃÝ»ñÇ, ÇÝãåÇëÇù »Ý` ûñáñáóÇ Ý߳ݳ¹ñáõÃÛáõÝÁ, ߳ɳÏÇ Ý߳ݳ¹ñáõÃÛáõÝÁ,
348
غêðàä زÞîàò вزÈê²ð²ÜÆ Èð²îàô 2018
ͳÕϳ½³ñ¹Ç Ý߳ݳ¹ñáõÃÛáõÝÁ (µ³ñ·Û³Ñ), ûç³ËÇ åë³ÏÁ, ÃáÝñÇ åë³ÏÁ, ³é¨³Ý·Ù³Ùµ ³ÙáõëÝáõÃÛáõÝÁ, ·Ýٳٵ ³ÙáõëÝáõÃÛáõÝÁ, É»íÇñ³Ý, ͳËëÁ, ³ÕçÇÏ áõ½»ÉÁ,
Ý߳ݹñ»ùÁ, ËáÝã³ ï³Ý»ÉÁ, ÑÕ» Ïïñ»ÉÁ, ïÁßïÁÙ³ÕÁ, ù³íáñÁ, ѳݹ»ñÓûñÑÝ»ùÁ,
ë³÷ñ»Éáõ Í»ëÁ, ѳñëÝ³é ·Ý³ÉÁ, ÷ÁûÃûñÑÝ»ùÁ, åë³Ï ·Ý³ÉÁ, ѳñëÇ ûÅÇïÁ, ѳñë
ï³Ý»ÉÁ, ٻͳñùÁ, ÙÏñÏáã»ùÁ:
ÀÝï³Ý»Ï³Ý ÏÛ³ÝùÁ Ýϳñ³·ñ»ÉÇë í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý »Ý »ÝóñÏíáõ٠ݳѳå»ï³Ï³Ý ÁÝï³ÝÇùÇ µ³ñù»ñÁ, ïñíáõÙ »Ý ³½·³ÏóáõÃÛ³Ý ³ëïÇ׳ÝÝ»ñÁ, ³Ý¹ñ³¹³ñÓ ¿
ϳï³ñíáõ٠ݳ¨ µ³ñá۳ϳÝáõÃÛ³ÝÁ. ÝßíáõÙ »Ý ݳѳå»ï³Ï³Ý µ³ñù»ñÇ áõ µ³ñáÛ³Ï³Ý ÁÙµéÝáõÙÝ»ñÇ ³ÝÏÙ³Ý å³ï׳éÝ»ñÁ, áñáÝóÇó »Ý å³Ý¹ËïáõÃÛáõÝÁ, »ñÏñÇ
¹ÇñùÁ, ·áñͳñ³ÝÝ»ñÁ, ½áñùÁ ¨ ³ÛÉÝ:
§ÐÇí³Ý¹áõÃÇõÝ ¨ µÅßÏáõÃÇõݦ µ³ÅÇÝÁ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ ·³í³éáõÙ ï³ñ³Íí³Í ÙÇ
ß³ñù ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñ` ³Ï³ÝçÇ íßßáó, ³ãù³ó³í, ³ÝùÝáõÃÛáõÝ, ³ñÛáõݳÑáëáõÃÛáõÝ,
³Ûïáõéáõó, ³ï³Ùݳó³í, ³Ûñí³Í Ù³ñÙÇÝ, µ³ñ³Ï³ó³í, µ»ñ³Ýѳñ»Ýù, ·É˳ó³í,
ÉáõÍ, ˳í³ñëÝ, ËáÉ»ñ³, ËÉáõÃÛáõÝ, ϳï³Õ³Í ß³Ý ÏͳÍ, ÏáÕùÇ Í³Ïáó, Ïïñí³Í
Ù³ßÏ, ϳåáõÛï í»ñù, ѳ½, ѳñµáõË, Ùǽ³Ï³åáõÃÛáõÝ, Ù³ïݳßáõÝã, Ù³½áÉ, ÙáÉáùáñ,
áëÏñ³µ»Ï, áïÝ»ñÇ ùñïÇÝù, ·Ý¹³ÏÇ í»ñù, ï³ùáõÃÛáõÝ, ó³í ïí³Í ÙϳÝáõù, ÷³ÛͳÕÇ Ù»Í³Ý³ÉÁ, ÷áñ³ó³í, ÷áñϳåáõÃÛáõÝ, ûÓÇ ÃáõÛÝ, ¨ ¹ñ³Ýó µáõÅÙ³Ý ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý
ÙÇçáóÝ»ñÝ áõ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï³ñ³ÍÙ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý å³ï׳éÝ»ñÁ:
гٳéáï ïñíáõÙ »Ý ݳ¨ Ù³Ñí³Ý ¨ óÕÙ³Ý Ñ»ï ϳåí³Í Í»ë»ñÁ, Ñá·áõ ¨
ѳݹ»ñÓÛ³É ÏÛ³ÝùÇ Ù³ëÇÝ ÅáÕáíñ¹Ç å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñÁ:
²ß˳ïáõÃÛ³Ý Ù»ç ³Ù»Ý³Áݹ³ñÓ³ÏÁ §Ð³í³ïù¦ µ³ÅÇÝÝ ¿, áñï»Õ º. ȳɳ۳ÝÁ ³é³ÝÓÇÝ »Ýóµ³ÅÇÝÝ»ñáí ùÝÝáõÃÛ³Ý ¿ ³éÝáõÙ É»éÝ»ñÇ, ù³ñ»ñÇ, Ïñ³ÏÇ, çñÇ,
ͳé»ñÇ, ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ, Éáõë³íáñÝ»ñÇ å³ßï³ÙáõÝùÇ Ó¨»ñÁ, ³Ý¹ñ³¹³éÝáõ٠ݳ¨
ù³çù»ñÇÝ ¨ ë³ï³Ý³Ý»ñÇÝ, ϳ˳ñ¹áõÃÛ³ÝÝ áõ ëÝáïdzå³ßïáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ:
²ß˳ïáõÃÛ³Ý »ñÏñáñ¹ Ù³ëÇ[16] Ñ»ÕÇݳÏÁ ÝáõÛÝå»ë º. ȳɳ۳ÝÝ ¿, áí áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ, ÇÝãå»ë ÝßáõÙ ¿, µ³óÇ Çñ ѳí³ù³Í ÝÛáõûñÇó, û·ï³·áñÍ»É ¿
²ÉɳÑí»ñ¹Û³ÝÇ, ì³ñ¹³å»ïÛ³ÝÇ, ÐáíѳÝÝÇëÛ³ÝÇ ¨ áõñÇßÝ»ñÇ` ï³ñµ»ñ ·ÛáõÕ»ñÇó
ѳí³ù³Í ÝÛáõûñÁ[17]: ¦Ü߳ݳõáñ ïûÝ»ñ¦ Ëáñ³·ÇñÁ ÏñáÕ ³Ûë µ³ÅÝáõÙ ³Ù»Ý³ÛÝ
Ù³Ýñ³Ù³ëÝáõÃÛ³Ùµ ùÝÝáõÃÛ³Ý »Ý ³éÝí³Í 19-ñ¹ ¹³ñÇ í»ñçÇÝ ì³ñ³Ý¹³ÛáõÙ ï³ñ³Íí³Í ïáÝ»ñÁ` Üáñ ï³ñÇ, ÌÝáõݹ ¨ çñûñÑÝ»ù, êáõñµ ê³ñ·Çë, ´³ñ»Ï»Ý¹³Ý,
îÛ³éÝÁݹ³é³ç, Ø»Í å³ë, ̳Õϳ½³ñ¹, â³ñã³ñ³Ý³ó ß³µ³Ã, ¼³ïÇÏ, гٵ³ñÓáõÙ, Èáõë³íáñãÇ å³ë, ì³ñ¹³í³é, ܳí³ë³ñ¹, ¹ñ³Ýó Ñ»ï ϳåí³Í ½³Ý³½³Ý
Í»ë»ñÁ, Ï»ñ³Ïñ³ï»ë³ÏÝ»ñÁ, ˳ճï»ë³ÏÝ»ñÁ ¨ ³ÛÉ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñ:
γñ¨áñ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý Ý³¨ ³ß˳ïáõÃÛ³Ý Ù»ç Áݹ·ñÏí³Í Éáõë³ÝϳñÝ»ñÁ` §ÞáõßǦ, §Þáõß»óÇ Ñ³Û ÏÇÝÝ áõ Çñ ÃáéÁ¦, §Þáõß»óÇ ³Û³Ý áõ ѳñëÁ¦, §Þáõß»óÇ
ÏÇÝÁ ÷áÕáóáõÙ¦, §ØáÉÉ³Ý ³½³Ý ï³ÉÇë¦, §¼»Ýù»ñ¦, §Þáõßáõ çñÏÇñ¦, §ì³ñ³Ý¹»óÇ
Ñ³Û ·»ÕçÏáõÑǦ, §ì³ñ³Ý¹»óÇ Ñ³Û ÏÇݦ, áñáÝù ÑõÙݳϳÝáõÙ áõÝ»Ý ³½·³·ñ³Ï³Ý
µÝáõÛà ¨ ³Û¹ ųٳݳϳßñç³ÝÇ »½³ÏÇ ÝÙáõßÝ»ñÇó »Ý:
19-ñ¹ ¹³ñÇ »ñÏñáñ¹ Ï»ëÇÝ ¹»é¨ë µ³Ý³·ÇïáõÃÛáõÝÁ ³é³ÝÓݳóí³Í ã¿ñ áñå»ë
³é³ÝÓÇÝ ·ÇïáõÃÛáõÝ: »ñ¨ë ¹ñ³Ýáí å»ïù ¿ µ³ó³ïñ»É, áñ ųٳݳÏÇ ÙÇ ß³ñù áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ¨ ÅáÕáí³ÍáõÝ»ñáõÙ (³Û¹ ÃíáõÙ` §²½·³·ñ³Ï³Ý ѳݹ»ëáõÙ¦) ïå³·ñí³Í µ³Ý³ÑÛáõë³Ï³Ý ÝÛáõûñÁ Ý»ñϳ۳óíáõÙ »Ý ³½·³·ñ³Ï³ÝÇ Ñ»ï
ÙdzëÇÝ: ÜÙ³Ý µ³½Ù³ÃÇí ÝÛáõûñ »Ý Áݹ·ñÏí³Í ݳ¨ §ì³ñ³Ý¹³¦ ÅáÕáí³ÍáõáõÙ[18], áñï»Õ Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñÁ ï³ñµ»ñ µ³ÅÇÝÝ»ñáõÙ ³Ûë ϳ٠³ÛÝ »ñ¨áõÛÃÁ Ýϳñ³·ñ»ÉÇë Ñ³×³Ë »Ý ³Ý¹ñ³¹³ñÓ»É ¹ñ³Ýó Ñ»ï ϳåí³Í ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ` ÑÇÙݳϳÝáõÙ ·ñ³éí³Í Ô³ñ³µ³ÕÇ µ³ñµ³éáí` ųٳݳÏÇ ·Ç-
349
غêðàä زÞîàò вزÈê²ð²ÜÆ Èð²îàô 2018
ï³Ï³Ý ï³é³¹³ñÓáõÃÛ³Ùµ: ²é³ï »Ý ³ëáõÛóÛÇÝ µ³Ý³ÑÛáõëáõÃÛ³Ý ÝÙáõßÝ»ñÁ, áñáÝù ÑÇÙݳϳÝáõÙ Áݹ·ñÏí³Í »Ý ÁÝï³Ý»Ï³Ý µ³ñù»ñÇ áõ Í»ë»ñÇ Ýϳñ³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ: ¸ñ³Ýó Ù»ç Ñ³×³Ë »Ý ѳݹÇåáõÙ µ³ñ»Ù³ÕÃáõÃÛáõÝÝ»ñ áõ ûñÑݳÝùÝ»ñ`
§´³ñáí ¹áõ ¿É ÙÇÝ ïÕ³ µÇñÇë…¦, §Þ¿Ý Ͽݳë¦, ¦Ðáñáí, Ùáñáí áõ µ³Ëï³õáñ ½³í³Ï ÉÇÝǦ, §²ëïáÍ Ó»½ å³ÑǦ, §øá ßáùÁ áã åÁϳëÇ ÇÙ ·É˳݅¦, ³Ý»ÍùÝ»ñ` §øáõ
Ñáñ ïáÝÁ åñÇß³Ï Ùݳ¦, §øáõ Ùáñ Ù³¹³ñÁ Ïïñ», áñ ù»½ ÝÙ³ÝÁ ÇÝÓ³Ýáõ ùóÇó¦,
§Ìá˹ Ïïñ»¦, §äáã»ñ¹ ÏïáñÇÙ¦, §Ì³Ù»ñ¹ ïÁËï³ÏÇÝ ë³ÝñÇÙ¦, §ÌÍ»ñ³í¹ ã³Ý·³É ÁÝÏÝÇë¦, §ØÇÝ ÍÁÏÇë, ÑÁ½»ñ ÷ÁùÇë§, §Ð³Ýó ûñÇ ÏÛ³ë, ûñÇÝ ÍÝÁݹϳÝÁ ÃÁٳ߳
ÏÛ³», ³ÛÉ µ³Ý³Ó¨áõÙÝ»ñ` §âáñ ï³é»Ë¦, §ø³íÃ³é ·ÁÉ˳ϻñ¦, §²ëïí³Í, ¿Ýù³Ý
Ù»ñ Ë»½³ÝÁ å³ÑÇë, ãÁùûñ³ÝÁ »ë Ù»éÝÇÙ, ѳñëÇÝ Ý³Ý ïÕÇ áõÙáõ¹ ãÁÝ·ÝÇÙ¦ ¨ ³ÛÉÝ:
гñëÇ ¨ ÁÝï³ÝÇùÇ ÙÛáõë ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ ÷áËѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ Ýñ³ÝóÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÇ µ³ñáÛ³Ï³Ý Ýϳñ³·ÇñÝ ¿ µÝáõó·ñáõÙ §ÀÝï³Ý»Ï³Ý Ï»³Ýù¦ µ³ÅÝáõÙ
½»ï»Õí³Í ã³÷³Íá ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝÁ[19], áñï»Õ ÑÇí³Ý¹ ѳñëÁ ³Õ»ñë³Ï³Ý
Ó³ÛÝáí ¹ÇÙáõÙ ¿ ÁÝï³ÝÇùÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇÝ` ÙÇ ·¹³É çáõñ Ëݹñ»Éáí, ë³Ï³ÛÝ áã Ù»ÏÁ ãÇ
ϳï³ñáõÙ Ýñ³ Ëݹñ³ÝùÁ (§êÏ»ëáõñ, ëÏ»ëáõñ` ëÏëñѳÝ, ê»ñïë ¿ñ»ó, ÙÇ ·¹áÉ çáõñ.
ä³ïñáÝ, å³ïñáÝ, åïñѳÝ, ê»ñïë ¿ñ»ó, ÙÇ ·¹áÉ çáõñ: î³ÉÇÏ, ï³ÉÇÏ` ë¨ ë³ÉÇÏ,
ê»ñïë ¿ñ»ó, ÙÇ ·¹áÉ çáõñ: î»·ñ³ÏÇÝ, ï»·ñ³ÏÇÝ` ûÓÇÝ Í³ÏÇÝ, ê»ñïë ¿ñ»ó, ÙÇ ·¹áÉ
çáõñ. Ü߳ݳÍ, Ý߳ݳÍ` ÀëïÁÍáõ ËÁ½ÁѳݳÍ, ê»ñïë ¿ñ»ó, ÙÇ ·¹áÉ çáõñ¦), ÙÇÝ㨠³-
ÙáõëÇÝÁ ·³ÉÇë ¨ ï³ÉÇë ¿ çáõñÁ, áñÁ ËÙ»ÉáõÝ å»ë ÑÇí³Ý¹Á Ù»éÝáõÙ ¿:
²Ûë µ³ÅÝáõÙ ¿ Áݹ·ñÏí³Í Ù»Ï ³ÛÉ ã³÷³Íá ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝ, áñÝ áõÝÇ ùݳñ³Ï³Ý µÝáõÛà ¨ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ ëÇñ³Ñ³ñ ½áõÛ·Ç ½áõ·»ñ·Á[20]: ºñ·Á ëÏëáõÙ ¿ ïÕ³Ý`
§ê³ñ»ñÁ ÓÇÝÁ ÏáË³É ³, ø³ñѳ, »ë ÑáõÝó ÏÛ³Ù: öáÕáó, ÷áÕáó åÕÝÓÇ ³, ø³ñѳ, »ë
ÑáõÝó ÏÛ³Ù: Îïáñ, Ïïáñ ÉáõëÝáõÝÏÛ³ ³, ø³ñѳ, »ë ÑáõÝó ÏÛ³Ù: Ò»ñ å³é³íÁ ÙÁñÃÙÁñÃáõÙ ³, ø³ñѳ, »ë ÑáõÝó ÏÛ³Ù: Ò»ñ ßáÝÁ ѳãÙ³ãáõÙ ³, ø³ñѳ, »ë ÑáõÝó ÏÛ³Ù:
Ò»ñ áñó³ÏÁ ÍÏÉÃáõÙ ³, ø³ñѳ, »ë ÑáõÝó ÏÛ³Ù: Ò»ñ ¹ÇáéÝÁ ×é×éáõÙ ³, ø³ñѳ, »ë
ÑáõÝó ÏÛ³Ù¦, áñÇÝ ³ÕçÇÏÁ å³ï³ë˳ÝáõÙ ¿` §ê³ñ»ñÁ ÓÇÝÁ ÏáË³É ³, γݳÝã ÃÁÉ³í »Ï: öáÕáó, ÷áÕáó åÕÝÓÇ ³, È»Ý ÏÁñÙÝç³íÝ »Ï: Îïáñ, Ïïáñ ÉáõëÝáõÝÏÛ³ ³, ̳é»Ý ßáù³íÁ »Ï: Ø»ñ å³é³íÁ ÙÁñÃÙÁñÃáõÙ ³, ºïÝáõó ¹ÁÉí³íÝ »Ï: Ø»ñ ßáÝÁ ѳãÙ³ãáõÙ ³, ä³ï³éÁ ùóÇ, »Ï: Ø»ñ áñó³ÏÁ ÍÏÉÃáõÙ ³, Îáï³Ý ùóÇ, »Ï: Ø»ñ ¹áéÝÁ ÖÁÉíÁɽïáõÙ ³, î³÷³ÝÁ »Õ», »Ï¦:
ì³ñ³Ý¹³Ûáõ٠ųٳݳÏÇÝ É³ÛÝáñ»Ý ï³ñ³Íí³Í ¿ÇÝ ³í³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝó
ÙÇ Ù³ëÁ ï»Õ ¿ ·ï»É ÅáÕáí³ÍáõáõÙ, Ù³ëݳíáñ³å»ë §Ð³í³ïù¦[21] Ëáñ³·ñÇ ï³Ï
Áݹ·ñÏí³Í ÝÛáõûñáõÙ, áñï»Õ Ý»ñϳ۳óí³Í »Ý ï³ñµ»ñ É»éÝ»ñÇ, ù³ñ»ñÇ, ųÛé»ñÇ,
Ïñ³ÏÇ, çñÇ, ͳé»ñÇ, ÃéãáõÝÝ»ñÇ, ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ, »ñÏݳÛÇÝ Éáõë³ïáõÝ»ñÇ, »ñ¨áõÛÃÝ»ñÇ,
ù³çù»ñÇ, ë³ï³Ý³Ý»ñÇ, ëñµ³í³Ûñ»ñÇ ¨Ý Ù³ëÇÝ »Õ³Í ï³ëÝÛ³Ï ³í³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñ:
²Ûëï»Õ Ï³Ý Ý³¨ áñáß ³ÕáÃùÝ»ñ, ÇÝãå»ë` §¶Ý³óÇ ºñáõë³Õ»Ù, ï»ë³ ÙÇÝ Í³éÝÁ, ¾¹ ͳéÇóÁ ¹áõñë ¿Ï³í ÙÇÝ ×ÛáÕÝÁ, Àݹñ³ÝÇó ¹áõñë ¿Ï³í ÙÇÝ áõñÇß ×ÛáÕÝÁ, Àݹñ³ÝÇó ¹áõñë ¿Ï³í ÙÇÝ áõñÇß ×ÛáÕÝÁ, §àõÃÝ×Ç ×ÛáÕÝÇóÁ ϳËí»ó ÙÇÝ áã˳ñ, ØáïÁϳóÇ, µéÝ»óÇ, ²Ýï»Ý³Ï ÙáñûóÇ, ²Ýçáõñ Éí³óÇ, ²ÝÏñ³Ï »÷»óÇ. ºë Ï»ñÇ` ëñïÙݳ
ãÉÇ, ¸áõ Ë» ëñïÙݳ Çë Áɳɦ:
гñÏ ¿ Ýß»É, áñ ². ܳ½ÇÝÛ³ÝÇ ËÙµ³·ñáõÃÛ³Ùµ §ì³ñ³Ý¹³¦ ÅáÕáí³ÍáõÝ` É»½í³Ï³Ý, ù»ñ³Ï³Ý³Ï³Ý, á×³Ï³Ý áñáß ³ÝѳñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, µ³óÃáÕáõÙÝ»ñÇ áõ íñÇå³ÏÝ»ñÇ ×ß·ñïٳٵ áõ Éñ³óٳٵ, §²½·³·ñ³Ï³Ý ѳݹ»ëáõÙ¦ ïå³·ñí³Í §¶³ÝÓ³ÏÇ ·³í³é (ÝÛáõûñ ³å³·³Û áõëáõÙݳëÇñáõû³Ý ѳٳñ)¦ ÅáÕáí³ÍáõÇ Ñ»ï §²ñó³Ë¦ Ëáñ³·ñáí í»ñ³Ññ³ï³ñ³Ïí»É ¿ 1988Ã.` ϳ½Ù»Éáí º. ȳɳ۳ÝÇ »ñÏ»ñÇ ÑÇݷѳïáñÛ³ÏÇ 2-ñ¹ ѳïáñÁ[22]:
350
غêðàä زÞîàò вزÈê²ð²ÜÆ Èð²îàô 2018
̲ÜಶðàôÂÚàôÜܺð
1. Ê»ÙãÛ³Ý ¾., ÄáÕáíñ¹³·Çï³Ï³Ý ÝÛáõûñÇ Ñ³í³ùÙ³Ý áõ Ññ³ï³ñ³ÏÙ³Ý
å³ïÏ»ñÁ ÞáõßÇ ù³Õ³ùáõÙ (XIX ¹³ñÇ 60-³Ï³Ý Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇó ÙÇÝ㨠XX ¹³ñÇ 60-³Ï³Ý Ãí³Ï³ÝÝ»ñÁ), §ÞáõßÇÝ Ñ³Ûáó ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ûññ³Ý. ÞáõßÇÇ
³½³ï³·ñÙ³Ý 15-ñ¹ ï³ñ»¹³ñÓÇÝ ÝíÇñí³Í ·Çï³ÅáÕáíÇ ÝÛáõûñ¦, ºñ.,
2007, ¿ç 343;
2. §²½·³·ñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦, ÞáõßÇ, 1896, ² ·Çñù, ¿ç 5:
3. Нагорный Карабах (историческая справка), Ер., 1988, стр. 83
4. È³É³Û³Ý º., ì³ñ³Ý¹³. ÜÛáõûñ ³å³·³Û áõëáõÙݳëÇñáõû³Ý ѳٳñ, §²½·³·ñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦, ÂÇýÉÇë, 1897, ´ ·Çñù, ¿ç 5-244, ì³ñ³Ý¹³, Ý߳ݳõáñ
ïûÝ»ñ, §²½·³·ñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦, ÂÇýÉÇë, 1898, ¶ ·Çñù, ¿ç 338-349:
5. ´ ·Çñù, ¿ç 5-8:
6. ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 9-53:
7. ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 54-76:
8. ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 77-101:
9. ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 102-112:
10.ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 113-144:
11.ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 144-150:
12.ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 151-172:
13.ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 173-178:
14.ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 178-184:
15.ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 185-186:
16.¶ ·Çñù, ¿ç 338-349:
17.ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ:
18.سÝñ³Ù³ëÝ ï»՛ë ì³ñ¹³ÝÛ³Ý ê., ì³ñ³Ý¹³ÛÇ µ³Ý³íáñ Ùß³ÏáõÛÃÁ º. ȳɳ۳ÝÇ ¨ Ýñ³ ÃÕóÏÇó µ³Ý³Ñ³í³ùÝ»ñÇ ·ñ³éáõÙÝ»ñáõÙ, §Èñ³µ»ñ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñǦ, ºñ., 2015, N2, ¿ç 356-367:
19.´ ·Çñù, ¿ç 156:
20.ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 171-172:
21.ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 187-244:
22.È³É³Û³Ý º., ºñÏ»ñ ÑÇÝ· ѳïáñáí, ºñ., 1988, Ñ.2:
²Øöàö²¶Æð
²ñó³ËÇ ³½·³·ñáõÃÛáõÝÁ ºñí³Ý¹ ȳɳ۳ÝÇ §ì³ñ³Ý¹³¦ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³Ý Ù»ç
²ñÙ»Ý ê³ñ·ëÛ³Ý, Èdzݳ ê³ñ·ëÛ³Ý
Ðá¹í³ÍáõÙ ùÝÝáõÃÛ³Ý ¿ ³éÝíáõÙ §²½·³·ñ³Ï³Ý ѳݹ»ëǦ ´ ¨ ¶ ·ñù»ñáõÙ º.
ȳɳ۳ÝÇ ËÙµ³·ñáõÃÛ³Ùµ Ññ³ï³ñ³Ïí³Í §ì³ñ³Ý¹³¦ ÅáÕáí³ÍáõÝ, áñï»Õ
ïñí³Í ¿ ²ñó³ËÇ ì³ñ³Ý¹³ ·³í³éÇ 19-ñ¹ ¹³ñ³í»ñçÇ ³½·³·ñ³Ï³Ý ³ÙµáÕç³Ï³Ý Ýϳñ³·ÇñÁ: àõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¿ ¹³ñÓíáõ٠ݳ¨ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³Ý Ù»ç Áݹ·ñÏí³Í
µ³Ý³ÑÛáõë³Ï³Ý ÝÛáõûñÇÝ áõ Éáõë³ÝϳñÝ»ñÇÝ, áñáÝù ÑÇÙݳϳÝáõÙ áõÝ»Ý ³½·³·ñ³Ï³Ý µÝáõÛÃ:
351
غêðàä زÞîàò вزÈê²ð²ÜÆ Èð²îàô 2018
РЕЗЮМЕ
Этнография Арцаха в работе Ерванда Лалаяна "Варанда"
Армен Саркисян, Лиана Саркисян
Ключевые слова: этнография, фольклор, диалект, журнал, коллекция, исследование,
статья, транскрипция, редактор, автор.
В статье рассматриваются материалы из сборника "Варанда" Е. Лалаяна, напечатанные
в изданиях Б и Г журнала "Азгагракан андес", в которых дана общая этнографическая
характеристика провинции Варанда к концу XIX-го века. Уделяется внимание также
фольклорному материалу и фотографиям, которые имеют в основном этнографическую
сущность.
SUMMARY
On Analysis Of Artsakh Ethnography In Ervand Lalayan's "Varanda"
Armen Sargsyan, Liana Sargsyan
Keywords: ethnography, folklore, dialect, journal, collection, research,
transcription, editor, author.
article,
The article analyses "Varanda" collection printed by E. Lalayan in "Azgagrakan handes" (B
and G editions), where the total ethnographic description of the 19th century Varanda, Artsakh
province, is introduced. Special attention is also paid to folklore materials and photographs, which
have ethnographic essence.
352