3 маъруза

10-маъруза. Дори воситаларини ишлаб чиқаришда ходимларга
(персонал) қўйиладиган талаблар
Режа:
1. Умумий
2. Ишга ёллаш
3. Меҳнатга бўлган муносабат
4. Ходимларнинг ҳаракати
5. Тозалик ва гигиена
6. Технологик кийим
7. Саломатлик ҳолати
Умумий ҳолат. GMP қоидаларида дори-дармонларни ишлаб чиқариш,
назорат қилиш ва ишлов бериш билан шуғулланадиган ходимларга аниқ
талаблар мавжуд.
Ҳар қандай корхонада бўлгани каби, дори-дармонларни ишлаб чиқариш
билан шуғулланадиган ходимлар ҳам зарур профессионал тайёргарликка эга
бўлиши керак.GMP қоидалари дори-дармонларни ишлаб чиқаришнинг ўзига
хос хусусиятларига боғлиқ бўлиб, уни фақат масъулиятли фаолият тури
сифатида кўриб чиқади.
Муҳим бошланғич нуқта ҳар бир ходим томонидан маҳсулот сифатига
шахсан таъсир қилиши ва дори-дармонларни қабул қиладиган одамнинг
хавфсизлиги ва саломатлиги унга боғлиқ эканлиги тушунилади.
Бу қуйидагилар учун ўзига хос талабларни белгилайди:
- ижро интизоми ва жавобгарлиги;
- ходимларни танлаш;
- буйруқ;
- тозалик ва гигиена;
- ишга тайёргарлик;
- ўзларининг соғлиғи ҳолати.
Ушбу талабларни тушунтириш ва уларни қандай бажаришни ўргатиш, ишлаб
чиқариш технологиясини ўқитишдан ташқари, кадрлар тайёрлаш (таълим)
тизимининг вазифасидир. Ходимларга қўйиладиган талаблар GMP
қоидалари билан тартибга солинади ва тоза хоналар, асептик ишлаб чиқариш
ва бошқалар учун стандартларда батафсил тавсифланган.
Шуни эсда тутиш керакки, инсон ишлаб чиқариш тизимидаги энг ишончсиз
элементдир.
Ходимларга қўйиладиган умумий талаблар:
- интизом ва мажбурият;
- иш жойида тозалик ва тартибни сақлаш;
- Бошланғич маданият, шу жумладан нутқ маданияти ва гигиена;
- ишда тегишли кийимда бўлиш;
- соғлиқ учун яроқлилиги (агар керак бўлса).
Дори-дармонларни ишлаб чиқаришда, бунга қўшимча равишда, GMP
қоидаларига риоя қилиш керак.
Бироз психология. Ишонч ва тиришқоқлик
Ушбу фазилатларга ишонч қозонишни ва ишлаб чиқариш ва назорат
соҳасида ишлашни истаган ҳар ким эга бўлиши керак.
Кўрсатмалар бузилиши
Йўриқномани бузиш тўғрисида қарор қабул қилинг ва ушбу қарорни
бажариш расмий жиноятдир. Ҳар бир инсон ўз ҳуқуқларининг чегараларини
билиши ва уларни бузган ҳолда жавобгарликка тортилишини тушуниши
керак.
Ўтган иш тажрибаси
Айниқса хавфли нарса, меҳнат қоидаларига яширин қаршилик, агар инсон
уларни ташқи томондан қабул қилса, лекин аслида бошқаларга ёмон ўрнак
кўрсатиб, уларга амал қилишни ўйламайди.
Қайта тайёрлашга уринишдан кўра, ёмон ишлаш нимани англатишини
билмайдиган ходимларга мурожаат қилиш яхшироқдир.
Рағбатлантириш
Қоидабузарлар билан нима қилиш керак?
Агар ходим қоидаларга риоя қилмаса нима бўлади? Учта қадам керак:
1. Қандай қилиб ишлашни тушунтиринг ва нима учун бу усулда ишлашингиз
керак, бошқа эмас. Агар ходим кўрсатмаларга кўр-кўрона амал қилса, бошқа
нарса, агар у буни онгли равишда бажарса ва нима учун ушбу талаблар
кўрсатмаларга киритилганлигини тушунса. Кўп ҳолларда, бу этарли.
2. Агар бузилишлар давом этса, сабабини топишингиз керак. Эҳтимол, бирор
нарса ишга аралашмоқда ёки тушунилмайди. Нима учун талаблар
бажарилмаётганини ёки нотўғри бажарилаётганлигини тушуниш учун
самимий муҳитда очиш фойдалидир. Йўриқномада ёки бошқа ҳужжатларда
чалкашликлар бўлиши мумкин.
3. Агар бу ишламаса, жиноятчини йўқ қилиш керак.
Одамлар кўрсатмаларга риоя қилмасликларининг сабабини топиб, уни йўқ
қилишади.
Рағбатлантириш тизими. Компания ўз вазифаларини амалда бажарилишига
қараб ходимларни рағбатлантириш тизимини, ходимларни рағбатлантириш
тизимини кўриб чиқиши ва жорий қилиши керак.
Ушбу тизим натижа, одамнинг иш сифати ва унинг моддий аҳволи
ўртасидаги ўзаро боғлиқликни ёпиши керак.
Бонус ёки жазо тизимини жорий этиш фойдалидир.
Бу ерда иккита ёндашув мумкин:
- ижобий рағбатлантириш (ходим бузган тақдирда олиб ташланадиган
мукофотлар ва иш ҳақи миқдори);
- салбий рағбатлантириш, яъни қонунбузарликнинг оғирлигига қараб
жарималар тизими.
Баъзилар ижобий стимулятсияни қўллаш яхшироқ, у инсонпарварроқ ва одам
томонидан яхшироқ қабул қилинади деб ҳисоблашади. Ушбу кўриниш
Японияда кенг тарқалган.Тозалаш хоналарида ишлайдиган ходимга, масалан,
иш ҳақининг 20% миқдорида бонус тўланади. Шарт шундан иборатки, ходим
ўз вазифаларини ва тоза хоналарда ўзини тутиш қоидаларини аъло даражада
бажара олади.
Бизнинг ички тажрибамиз салбий имтиёзлардан фойдаланиш бўйича яхши
мисоллар келтиради.Октябр инқилобидан олдин Мишелсон заводида
(кейинчалик Владимир Илич номидаги Москва электромеханика заводи)
жарималар тизими мавжуд эди. Ҳар кимга қонунбузарликлар рўйхати (ишдан
кеч қолиш, уста билан жанжаллашиш, қасам ичиш, нотўғри жойда чекиш ва
ҳ.к.) ва жарималар миқдори (20 тийин, 50 тийин ва бошқалар) тўғрисида
маълумот берилди. Жарима хўжайин ёки бошқа раҳбар томонидан унинг
ягона қарори билан олиниши мумкин.
Меҳнатга бўлган муносабат, тафаккурнинг характери.
Ёмонни яхшидан ажратиб, муаммога эътиборни қаратадиган танқидий
ижобий фикрлаш услубига эга одамлар бор. Агар одам конструктив бўлса ва
муаммоларни ҳал қилса - унинг нархи йўқ. Бундай одамларни излаш, танлаш
ва рағбатлантириш керак.
Бу табиатан масъулиятли ва тинчлантирадиган, муаммони турли
томонлардан ва юқоридан кўра кўра оладиган, низоларни ҳал қила оладиган
ва майда ҳис-туйғуларга алмаштирилмаслиги мумкин. Бу менежер,
мутахассис ёки оддий ижрочи бўлсин, энг яхши ходим тури.
Табиатда ғайриоддий, жўшқин ва жонсиз одамлар бор. Буни ҳисобга олиш ва
оқилона муносабатда бўлиш керак. Улар айтганидек, индивидуал ёндашувга
муҳтож.Бунга арзийди.
Яна бир тоифаси бор - салбий фикрлаш тарзига эга одамлар. Улар ҳамма
нарсада ёмонни кўришади ва ақлга сиғмайдиган нарсани таклиф қилишади.
Улар доимо бирор нарсадан норози бўлишади, улар бирон нарсани
ўзгартиришни хоҳлашади, лекин улар ўзгаришларнинг воқелигини баҳолай
олмайдилар ва бу ўзгаришлар нималарга олиб келишини яхши ёки ёмон
тушунишмайди.
Бир қарашда, бефарқ одамлар бор.Гўё бефарқлик одамларнинг муҳим
қисмига тегишли экан. Бу мутлақо тўғри эмас. Кўплаб камтар ва сокин
одамлар ташаббус кўрсатишга шошилмайдилар ва баъзан раҳбарият ва
ҳамкасбларининг муносабатидан қўрқишади. Баъзан улар тинглашларига
ишонишмайди.Иккинчи ҳолат авторитар лидер бошчилигидаги гуруҳлар
учун одатий ҳолдир, лекин ишнинг асосий оғирлигини айнан мана шу
одамлар кўтаради, улар барча тафсилотларни яхши билишади. Уларнинг
билимлари, қизиқиши ва фаолиятини рағбатлантириш жуда муҳим
вазифадир.
Ҳамма нарсага чиндан ҳам бефарқ одамлар бор, "ён қўшнининг уйи ёнмоқда
ва у бемалол ўтиради".Бундай одамлар учун жавобгар бўлган нарсага
ишонолмайсиз.
Ходимларнинг ҳаракати. Интизом, аниқлик ва тозалик барча ходимлар учун
мажбурийдир, истисносиз.
Ходимларга талаблар GMP қоидаларида келтирилган.Кўпгина корхоналар
учун қўшимча талабларни киритиш яхши амалиётдир. Бундай талаблар,
масалан, чекиш ва тамаки маҳсулотларини, гугурт ва зажигалларни
корхонага киришни тақиқлашни ўз ичига олади.
Тозалаш хоналарида ишлайдиганлар учун қўшимча талаблар:
- тўсатдан ҳаракатларсиз ва шовқинсиз секин ҳаракатланинг;
- кераксиз юриш ва гапиришдан сақланинг;
- қўпол ва кераксиз ҳаракатларга ва позаларга йўл қўйманг, ўзингизни
тирнаманг, кўзларингизни артманг, мебел ва жиҳозларга суянманг ва ҳоказо.
- тоза хонага кириш эшиги олдида соатни эчиб олинг, шунда унга қараш
истаги йўқ;
- ишлаб чиқариш корхоналарига озиқ-овқат, ичимлик, сақич олиб келмаслик;
- гигиена қоидаларига риоя қилиш ва ҳ.к.
Ушбу талаблар ортида инсон томонидан зарраларни ажратиш физикаси ётади
Бир неча микрометр ўлчамлари бўлган энг кичик зарралар инсоннинг ташқи
терисидан доимий равишда ажралиб туради.Улар кўзга кўринмайди, аммо
улар таркибида микроорганизмлар бўлиши мумкин. Одамлардан ажралиб
чиқадиган бу зарралар ҳаво оқимлари билан тарқалади, юқорига кўтарилади,
сиртларга жойлашади, аста-секин конгломератлар ҳосил қилади ва
материаллар, ускуналар ва маҳсулотга киради.
Инсон тоза хоналарда ифлосланишнинг асосий манбаи бўлиб, одатда
тозаликка алоҳида талаблар қўйилади, одамнинг териси бир неча кун ичида
янгиланади Бир киши дақиқада юзлаб ва миллионлаб зарраларни чиқаради.
Ҳар биримиз ҳар куни атроф-муҳитга ҳар йили 10 г ёки 3,5 кг ифлосланишни
чиқарамиз.Маҳсулотни ифлосланишдан ҳимоя қилиш махсус кийим,
ходимлар қоидалари ва гигиена вазифасидир.
Ҳавода зарралар контсентратсиясини кузатиш учун сенсорлар асептик ишлаб
чиқаришнинг жуда муҳим тоза жойларига ўрнатилиши бежиз эмас. Улар
хатти-ҳаракатлар, гигиена ва кийим-кечак талабларини бузган ходимларга
зудлик билан жавоб беришади.
Тозалик ва гигиена. Бошланғич маданият.
Ходимларнинг тозалиги ва гигиенаси GMP
ишининг муваффақият
гаровидир. Ва аксинча, ходимлар қулоқсиз бўлиб, ўзларига қарамайдилар ва
маъмурият унга бармоқлар орқали қарайди, ҳеч қандай GMP ҳақида гап
бўлиши мумкин эмас.
Гигиена қоидалари элементар ва инсоннинг умумий маданияти билан боғлиқ.
Ходимлар биринчи навбатда:
- ҳожатхонадан кейин қўлингизни ювинг,
- бурнингизни бармоқларингиз билан артманг;
- ҳожатхонага боришдан олдин халатни эчиб олинг;
- Иш жойининг йўналиши бўйича ҳапşıрма ёки йўталманг, агар керак бўлса,
қўлқопда ҳапşıрıн, уни дарҳол белгиланган жойга алмаштириш керак.
Тоза хоналарда ишлайдиган ҳар бир киши ҳар куни уйда душ қабул қилиши
керак ва бу ҳаммом эмас, балки душдир. Сиз оқаётган сувда ювишингиз
керак. Ювиб бўлгандан кейин бошингизни ва танангизни артиб олинг, доимо
тоза ички кийим ва тоза кийим кийинг, ҳар куни оғзингизни кузатиб
туришингиз ва тишларингизни ювишингиз керак.
Дори-дармонларни ишлаб чиқаришда микроорганизмлар алоҳида хавфга эга.
Уларни кўпайтириш учун учта шарт зарур:
- илиқ
- намлик
- озуқавий муҳит.
Тананинг кўп қисмлари бу шароитларнинг мукаммал комбинатсиясини
таъминлайди. Аввало, буларга бош ва бошқа сочлар (соқол, мўйлов ва
бошқалар), бурун, оғиз, қулоқлар, қулоқ орқасидаги жойлар, михлар ва
уларнинг атрофидаги жойлар, инсон танасининг яширин жойлари киради.
Юваётганда улар алоҳида эътибор беришлари керак.
Қўл ювиш
Қўлларни тоза хонага киришдан олдин ва маҳсулот билан алоқа қилишда
очиқ маҳсулот ёки қадоқлаш элементлари бўлиши мумкин бўлган ҳар қандай
ишлаб чиқариш жойида ювиш керак.
Қўлларни ювиш учун турли хил схемалар мавжуд: кийимни алмаштиришдан
олдин ва / ёки ундан кейин, тоза хонага киришдан олдин. Кўп ҳолларда,
кийимларни алмаштиришдан олдин қўллар ювилади.Стерил доридармонларни ишлаб чиқариш учун бу қоидадир. Акс ҳолда, намлик ва
ахлоқсизлик стерил кийимга тушиши мумкин.
Қўлларни ювиш схемаси:
1) Узукларни ва бошқа заргарлик буюмларини олиб ташланг.
2) Совунни қўллашдан олдин қўлларнинг сиртини намланг.
3) Совунни (бактеритсид эритмаси) қўлларнинг терисининг бутун юзасига
қўлланг. Суюқ совуни томчилар ҳосил қилмайдиган диспенсерлар билан
ишлатиш тавсия этилади. Қаттиқ совун совун учун мўлжалланган раф
(панжара) юзасида нам изларни қолдиради ва оқади.
4) Қўлларнинг юзасини массаж ҳаракатлар билан даволанг, тирноқларга,
тирноқларга туташган жойларга, бармоқлар орасидаги жойларга, шунингдек
ҳалқалар остидаги терига алоҳида эътибор беринг.
5) Совун ва ахлоқсизлик тўлиқ кетмагунча қўлларни сув билан ювинг.
6) Қўлларингизни фен (қуритгич) остига қуритинг ёки бир марта
ишлатиладиган сочиқ билан қозиқ билан фойдаланинг. Критик ҳолатларда,
ҲЕПА филтрлари бўлган сочларини фен билан ишлатиш мумкин.
Оддий сочиқ билан қўлларингизни артманг. Агар рулонли сочиқлар
ишлатилса, сиз қўлларингизни фақат ҳеч ким тегмаган тоза қисмлари билан
артишингиз мумкин. Бунинг учун сочиқни олдинги фойдаланувчи томонидан
тортиб олиш керак.
7) Кейинги ҳаракатлар (кийимни алмаштириш, тозалов хоналарига кириш)
фақат қуруқ қўллар билан амалга оширилиши керак.
Стерил дори воситаларини ишлаб чиқариш учун қўшимча қоидалар мавжуд.
- қўлларни тирсагига ювиш,
- қўллар дезинфектсиялаш воситаси билан даволанади; уни қўллаганингиздан
сўнг, пауза қилинг;
- бу пауза пайтида суюқлик танқидий юзага (бармоқлар, кафтлар)
тушмаслиги учун қўллар тирсакдан юқори бўлиши керак.
Қўлларни ювиш тартиби кўрсатмалар билан тартибга солиниши керак.
Овқатланиш Ишлаб чиқариш жойларида ва сифатни назорат қилиш
жойларида овқатланиш тақиқланади.
Озиқ-овқат муаммосининг энг яхши эчими ошхонадан ёки қабулхонадан
ишлаб чиқаришдан алоҳида бинода ёки қўшимчада ташкил қилишдир.
Қандай бўлмасин, қабул қилиш пункти тоза бўлиши керак, зудлик билан ва
тўлиқ чиқиндиларни олиб ташлаш керак, ҳеч қандай жойда маҳсулотларни
очиқ ёки қолган озиқ-овқат маҳсулотларида қолдирманг. Озиқ-овқат
пунктларида тозалаш ва зарарсизлантириш ҳар куни амалга оширилиши
керак.
Ушбу қоидаларни бузиш қимматга тушади: ҳашаротлар ҳар қандай жойга
борадиган жойда топилади. Тоза хонадаги ҳамамбöcеклер - бу асосий
қоидаларни эътиборсиз қолдирганлик учун ҳақ.
Косметика
Косметика (лаб бўёғи, чанг, қизариш, маскара, тирноқларни бўяш, кремлар ва
бошқалар) ифлосланиш манбаи ҳисобланади. Уларнинг аксарияти
микроорганизмлар учун яхши наслчилик жойидир.
Тозалаш хоналарига киришдан олдин бўяниш олиб ташланиши керак. Бу
зерикарли ва ғайриоддий, аммо керак. Ушбу қоида билан боғлиқ психологик
муаммоларни энгиб ўтиш керак ва юмшоқликка йўл қўймаслик керак,
косметик воситаларни олиб ташлаш имконияти ташкилий равишда
таъминланиши керак.
Технологик кийимлар. Кийимларга бўлган талаблар
Ҳар қандай ходимнинг кийимлари тоза ва тартибли бўлиши керак.Тозалаш
хоналари учун кийимлар, айниқса стерил дори воситаларини ишлаб чиқариш
учун махсус талаблар қўйилади (ГОСТ Р 52249 - эУ GMP , И илова):
Ҳар хил турдаги зоналар учун мўлжалланган кийимлар учун қуйидаги
талаблар қондирилади:
- Д зонаси: бош кийим сочни қоплаши керак. Соқол (агар мавжуд бўлса) ҳам
махсус ниқоб билан ёпилиши керак.Умумий мақсадлар учун ҳимоя костюми,
тегишли поябзал ёки поябзал билан қопланган пояфзал кийиш керак.Ҳар
қандай ифлосланишнинг тоза ҳудудга ташқаридан кирмаслиги учун чоралар
кўриш керак.
- C зонаси: бош кийим сочни қоплаши керак. Соқол ва мўйлов (агар мавжуд
бўлса) ҳам қопланиши керак. Костюмни (жилет ёки куртка-шим), маҳкам
боғлаб қўйилган билакларни, тикка ёқаси ва тегишли поябзал ёки туфли
билан ёпинг. Кийим ва пояфзал толалар ёки заррачалар чиқмаслиги керак.
- А ва Б зоналари: бош кийимлар сочларни, шунингдек соқол ва мўйловни
(агар мавжуд бўлса) тўлиқ қоплаши керак. Бош кийимининг қирралари
костюмнинг ёқаси остида боғланиши керак. Томчилар ёйилиб кетмаслиги
учун ниқоб кийинг, стерил, кукунсиз каучук ёки полимер қўлқоплар ва
стерил (ёки дезинфектсияланган) пояфзал қопламалари. Оёқларнинг пастки
қисми оёқ кийимининг ички қисмига, кийимларнинг энглари эса қўлқопда
бўлиши керак. Ҳимоя кийими толалар ёки заррачалар чиқармаслиги ва
танадан ажралиб турадиган зарраларни ушлаб туриши керак.
Ташқи кийим Б ва С зоналарига олиб борувчи кийиниш хоналарига
кирмаслиги керак. А ва Б зоналаридаги ҳар бир ишчи ҳар сменада тоза,
стерил кийим (стерилизатсия қилинган ёки тўғри ишлов берилган) билан
таъминланиши керак. Иш пайтида қўлқоплар мунтазам равишда
дезинфектсия қилиниши керак. Маскалар ва қўлқопларни камида ҳар
сменада ўзгартириш керак.
Кийимни тайёрлаш
Кийимларни қайта ишлаш (ювиш, дезинфектсия қилиш, стерилизатсия)
проседурасини таъминлаш керак. Буни икки йўл билан амалга ошириш
мумкин:
- ўз кир ювиш воситаларини ташкил қилиш (кийимни тайёрлаш зонаси) ёки
- ушбу хизмат турини тақдим этиш бўйича учинчи томон билан шартнома
тузиш.
Иккала ҳолатда ҳам кир ювиш хонаси мос бўлиши керак. Агар тоза хоналар
учун кийимларни қайта ишлаш таъминланса, у ҳолда кир ювиш хонасида
зарур тозалик синфининг хоналари ва жойлари, шунингдек ишларнинг
технологияси, жиҳозларнинг таркиби ва режалаштириш бўйича қарорлар
барча шартлар бажарилишини таъминлаши керак.
Кир ювиш мосламалари корхонани ривожлантириш лойиҳасида кўзда
тутилиши керак ёки алоҳида кичик лойиҳа ишлаб чиқилиши керак. Бундай
лойиҳаларнинг одатий камчиликлари бу кераксиз асорат ва қадрлаш ёки
улардаги баъзи муҳим элементларнинг йўқлиги.
Агар кийим-кечакни қайта ишлаш шартномага мувофиқ ташкил этилган
бўлса, сиз пудратчига унинг даражаси ва ҳажми бўйича кир ювиш воситаси
кераклигига ишонч ҳосил қилишингиз керак.Буни корхона ишини баҳоловчи
инспектор (аудитор) текшириши керак.
Ҳозирги вақтда Россия корхоналари, қоида тариқасида, кичик саноат
корхоналари учун том маънода ўнлаб ёки икки квадрат метр майдонни
эгаллаган ўзларининг кир ювиш ёки мини-кир ювиш воситаларини
яратмоқдалар.
Ғарбда, корхоналар асосан тоза хоналарни тозалаш учун алоҳида
ихтисослашган кир ювиш хизматларидан фойдаланадилар.Уларнинг
аксарияти нафақат кийимларни қайта ишлашни амалга оширибгина қолмай,
балки кийим-кечак билан таъминлашнинг бутун тсиклини ўз ичига олган
ҳолда уни фойдаланувчига ижарага беришади.
Соғлиқни сақлаш ҳолати.Дори воситаларини ишлаб чиқаришда ишлайдиган
одамлар соғлом бўлиши керак.
ГОСТ Р 52249-2009 га мувофиқ (2.14-банд), барча ёлланган шахслар тиббий
кўрикдан ўтишлари керак.Компанияда маҳсулот сифатига таъсир кўрсатиши
мумкин бўлган соғлиқ кўрсаткичлари рўйхати бўлган кўрсатмалар бўлиши
керак.Меҳнат эҳтиёжлари ёки соғлиғи билан боғлиқ ҳолатларда ходимлар
иккинчи тиббий кўрикдан ўтишлари керак.
Тананинг очиқ жойларида юқумли касалликлар ва шикастланишлар бўлган
одамларга дори-дармон ишлаб чиқаришга йўл қўйилмайди. Оғиз бўшлиғини
санитария қилиш керак.
Тозалаш хоналарида ишлайдиган одамларнинг соғлиғига алоҳида талаблар
қўйилади. Йўталиш, ҳапşıрма, бурун ва кўзлардан оқинди тозалик
даражасига таъсир қилади. Тери соғлом бўлиши керак. Себорея (кепек) ва
шунга ўхшаш касалликларга чалинган герпес ва қайноқларга чалинган
одамларга тоза хоналарда ишлаш тақиқланади.
Бирор кишини ёллаш тўғрисида хабар қилинган ёки топилган одатий
маълумотларга қўшимча равишда, тоза хоналарнинг хусусиятлари билан
белгиланадиган аниқ муаммолар мавжуд. Буларга қуйидагилар киради:
1. Тоза хонада ишлашга кетадиган одамлар, умуман ёки деярли бутун танани
қоплайдиган кийим кийиш кераклиги ва табиий ёруғлик ёки деразалари
бўлмаган хонада ишлашлари кераклигига салбий муносабат билдирмаслиги
керак.
2. Ходимлар тоза хоналарда косметика, кукун, соч спрейлари ва бошқа шунга
ўхшаш материаллардан фойдаланиш тақиқланганлигини тушунишлари
керак.
3. Ходимлар тирноқларни лак билан ишлатмасликлари керак, чунки улар
қириб ташланиши ва маҳсулотга кириши мумкин.
4. Чекувчилар чекишдан кейин оғиздан кўпроқ заррачалар чиқариши
исботланган, чунки бу ҳолда оғизнинг қуритадиган шиллиқ қавати кўпроқ
заррачалар ҳосил қилади.
5. Шахсий гигиена қоидаларига риоя қилмайдиган одамлар тоза хоналарда
ишлаш учун жуда мос эмас.
6. Контаминатсия тарқалишини минималлаштириш учун ходимлардан
ҳамкорлик сўраш керак. Оддий одамга қараганда анча катта миқдордаги
ифлосланишни тарқатадиган одамларни ишга олишда эҳтиёт бўлишингиз
керак.Ушбу турдаги мисоллар ўзига хос терига эга ёки сурункали йўталга
чалинган шахслардир.
7. Биологик тоза хоналарда ходимлар микроорганизмларнинг ташувчиси ёки
маҳсулотида ривожланиши ва унинг бузилиши ёки касалликка олиб келиши
мумкинлигини текшириш керак бўлиши мумкин. Ходимларнинг тоза хонада
ишлашга яроқлилиги маҳсулотларнинг микроорганизмларнинг муайян
турларига нисбатан сезгирлигига қараб кўриб чиқилиши керак.
8. Кўзни ҳапиш, қичишиш, қичишиш ёки қичишиш сабаб бўлган
аллергенларга сезгир бўлган одамлар тоза хонада фойдаланиш учун мос
келмаслиги мумкин. Пичан иситмаси билан касалланган баъзи одамлар тоза
хонада енгилликни бошдан кечиришади, чунки ҳаво филтрлаш тизими
тегишли аллергенни олиб ташлайди ва уларни ёллаш мумкин. Баъзи одамлар
аллергик бўлиши мумкин ёки тоза хонада ишлатиладиган материаллар ва
нарсаларга реактсия бериши мумкин, масалан:
а) полестер матодан тикилган кийим;
б) кимёвий моддалар, масалан, кислоталар, эритувчилар, ювиш воситалари,
тозалагичлар ва дезинфектсиялаш воситалари;
c) тоза хонада ишлаб чиқарилган маҳсулотлар, масалан, антибиотиклар ва
гормонлар.
Ушбу танлов мезонлари баъзи номзодларнинг манфаатларига зарар этказиши
мумкин.Бу ноқонуний ёки ноаниқ қарорларга олиб келмаслиги учун эҳтиёт
бўлиш керак.
Совуқ, грипп, қуёш ёниши, кучли кепек, терининг тирнаш хусусияти ва
йўталиш, ҳапşıрма, буруннинг оқиши алержиси бўлган ҳар қандай ходим
касалликнинг бутун даври учун тоза хонадан ташқарида бошқа жойга
ўтказилиши керак. Ишга мурожаат қилишда ушбу шартга риоя қилиш
тўғрисида огоҳлантириш керак.
Асосий муолажалар
Кийимларнинг қисқа ўзгариши қуйидагича:
1. Оёқ кийимининг таглиги ва пошнасидан ахлоқсизликни олиб ташланг ёки
пояфзални ўзгартиринг
2. Кирувчи ташқи кийимларни эчиб олинг. Тозалаш хоналари учун ички
кийим кийинг (агар керак бўлса).
3. Соатлар, узуклар, заргарлик буюмларини порлаб қўйинг, нарсаларни
чўнтагидан чиқариб олинг ва уларни хавфсиз сақлашни таъминлайдиган
жойга ўраб қўйинг.
4. Макияжни олиб ташланг ва терига намловчи воситани қўлланг.
5. Шляпа кийинг,
6. Тоза хонада фойдаланиш учун мўлжалланган поябзал кийинг.
7. Қўлингизни ювинг ва терига немлендириcи қўлланг (агар керак бўлса).
8. Тоза хона учун кийим тўпламини танланг.
9. Кийимни алмаштириш учун қўлқоп кийинг (агар керак бўлса).
10. Шляпа ва ниқоб кийинг.
11. Костюмларни кийиш (ёки халат).
12. Пояфзал кийиш (скамейкадан фойдаланган ҳолда).
13. Қўлқоп кийинг.
Кийим алмаштириш учун барча протседураларни ўз ичига олган кийиниш
бўйича йўриқномани кийиниш майдонидаги деворга қўйиш тавсия этилади.
Кийиниш хонаси
Ўзгарадиган майдонга киришдан олдин, агар керак бўлса, ходимлар
ҳожатхонага ташриф буюришлари керак. Бу кийимни алмаштириш билан
боғлиқ қийинчиликларни камайтиради ва тоза хонани тарк этиш вақтини
камайтиради. Агар керак бўлса, бурунингизни тозаланг.Тоза хонада
ифлосланишни келтириб чиқармасдан бурунингизни тозалашнинг ҳар қандай
усулини тавсия этиш қийин.Чекувчиларга тоза хонага киришдан олдин сув
ичиш тавсия этилади, чунки улар учун бу оғиздан заррачалар чиқишига
халақит бериши исботланган.
Баъзи тоза хоналар поябзални алмаштиришни талаб қилмайди.Сотувда сиз
тоза хонага киришдан олдин пояфзалларни тозалаш учун воситаларни
топишингиз мумкин.Кийиниш хонасига кираверишда тоза хоналар учун
полдан фойдаланиш тавсия этилади.
Кийимни алмаштиришнинг биринчи босқичида ходимлар қуйидагиларни
бажаришлари керак:
• Ташқи кийимларни ёки иш кийимларини эчиб олинг. Тоза хонада қулай ҳис
қилиш учун жуда кўп ташқи кийимларни эчиб олинг. Агар ювиниш
хоналарида ички кийимдан фойдаланиш тавсия этилса, кундалик кийимларни
эчиб олиш керак ва тоза хоналарни кийиш керак.
• Соат ва узукларни эчиб олинг. Улар ахлоқсизликни тўплаши, кимёвий ва
заррачаларнинг ифлосланишига олиб келиши мумкин, шунингдек
қўлқопларга зарар этказиши мумкин. Ходимлар тўй узукларини олиб
ташлашни хоҳламайдилар. Агар боғлаш ҳалқаси силлиқ бўлса ва қўлқопларга
зарар этказмаса, уни узук ва унинг остидаги терини тоза сақлаш шарти билан
қолдириш мумкин. Чекиш, зажигалка, ҳамён, калит ва шунга ўхшаш
нарсалар хавфсиз жойда сақланиши керак. Агар ўзгарадиган ҳудудда
ўғирликдан ҳимоя қилиш имкони бўлмаса, қимматбаҳо нарсаларни сақлаш ва
тоза хонага жойлаштириш учун тозалаш хоналарига мослаштирилган махсус
сумкаларни ишлатиш керак бўлиши мумкин.
• Макияжни тозаланг ва керак бўлса, тегишли тери лосонидан фойдаланинг.
• Бир марта ишлатиладиган бош кийим ёки сочларни тоза сочлар учун
дубулға ёки капут остида кийинг.
• Агар керак бўлса, соқолга махсус қопқоқ қўйинг.
• Кийим алмаштириладиган хонанинг тоза жойида поябзалда фойдаланиш
учун бир марта ишлатиладиган пояфзал ёки пояфзал кийими кийинг.
Тозалик даражаси паст бўлган хоналарда охирги учта фикр талаб
қилинмаслиги мумкин; фойдаланувчига бундай тоза хонанинг қўшимча
ҳимояга муҳтож ёки керак эмаслигини ҳал қилиш ҳуқуқи берилган.
• Қўлингизни ювинг, қуритинг ва қўл лосонидан фойдаланинг. Биологик тоза
хоналарда қўлингизни терини дезинфектсиялаш воситалари билан ювиш
керак бўлиши мумкин.Қўлларини қуруқ сочиқ ёки қўл қуритгич билан
қуритинг.Қўлларни қуритиш учун сочларини фен билан ишлатганда, энг
яхши вариант - полдан чанг кўтармайдиган горизонтал ҳаво оқими бўлган
қурилма.
Тозалаш хонасининг ҳаракати
Маҳсулот ифлосланмаганлигига ишонч ҳосил қилиш учун тоза хонада сиз
муайян хулқ-атвор қоидаларига риоя қилишингиз керак.Ҳар бир тозалаш
хонаси учун унинг хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда ёзма кўрсатмалар
ишлаб чиқилиши керак.Уларни "рухсат этилган ва тақиқланган" каби
кўрсатмалар шаклида тартибга солиш, уни кийиниш жойига ёки тоза хонага
жойлаштириш
фойдалидир.Қуйида
маълум
тозалаш
хоналарига
мослаштирилиши керак бўлган умумий фикрлар мавжуд. Ушбу талаблар тоза
хоналарда ишлатиладиган ювиниш хоналари, сочиқлар, юз ниқоблари,
қўлқоплар ва бошқа шунга ўхшаш нарсалар учун кийим танлашга тааллуқли
эмас. Ушбу мавзу бўйича маълумотни бошқа манбалардан излаш керак.
• Тозалаш хонасига фақат керакли ходимларни киритиш керак. Тоза хонада
одамлар қанча кўп бўлса, ундаги ифлосланиш даражаси шунча юқори
бўлади.
• Хона хонасига фақат қўлланиладиган қоидаларнинг маъносини тўлиқ
тушунадиган малакали ходимлар кириши керак.
• Ходимлар ифлослантирувчи нарсалар ва материалларни тоза хонага олиб
кирмасликлари керак. Умуман олганда, фақат иш учун ишлатиладиган
объектларни тоза хонага олиб киришга рухсат берилади ва фақат тоза хонага
ифлосланиш киритмайдиган турлар киради. Тақиқланган нарсаларнинг
баъзилари қуйида келтирилган:
1) озиқ-овқат маҳсулотлари, ичимликлар, ширинликлар ва сақичлар;
2) қутилар ва идишлар;
3) чекиш билан боғлиқ нарсалар;
4) радио, плеерлар, CД ва ҳк.;
5) абразив материаллар ва чанглар;
6) аерозол қутилари ёки идишлар;
7) жун, каучук, қоғоз, тери, пахта ва бошқа табиий материаллардан
тайёрланган буюмлар;
8) тоза хоналарда фойдаланиш учун мўлжалланмаган қоғоз. Агар бундай
қоғоз ҳали ҳам тоза хонага олиб борилиши керак бўлса, уни муҳрланган
пластик конвертга солиб қўйиш ёки пластмасса плёнкалар орасига ламинат
қўйиш керак. Газета, журнал, китоб ва қоғоз рўмолларни тоза хонага олиб
кирмаслик керак;
9) ҳамён, ҳамён, кўзойнак ва шунга ўхшаш бошқа нарсалар;
10) қалам ва силги;
11) қог`озни қог`озга туширадиган (масалан, қаламчалар) ёки
ифлослантирувчи кимёвий моддалар мавжуд сиёҳдан фойдаланадиган бошқа
ёзув материаллари;
12) тузатувчи суюқликлар.
• эшикларни очиқ қолдирмаслик керак, акс ҳолда босим тушиши ёки хоналар
орасидаги кирувчи ҳаво ҳаракати пайдо бўлиши мумкин.
• эшикларни кескин очманг ва ёпманг, чунки бу хоналар орасидаги ҳаво
алмашинувининг ошишига олиб келиши мумкин. Эшикларнинг силлиқ
ҳаракатланишини кафолатлаш ва уларни очиқ қолдирмаслик учун эшикни
эшик ёпгичлари билан жиҳозлаш мумкин. Ҳар қандай йўналишда очиладиган
ва тутқичлари бўлмаган эшиклар қўлқопларнинг ифлосланишини олдини
олишга ёрдам беради.
• Самолётдан жуфт эшик орқали ўтиб, ходимлар биринчи эшик ёпиқ
бўлишини таъминлашлари керак ва шундан кейингина кейинги эшикни
очишлари керак. Бундай ҳолда, эшикларга ўрнатилган қулфлаш
мосламаларини улаш фойдалидир.Самолёт камераларидан фойдаланганда
шунга ўхшаш тартиб қўлланилиши керак.
• Ходимлар шахсий хонага киришлари ва уни фақат ўзгарувчан майдон
орқали қолдиришлари керак. Ўзгарадиган жой нафақат кийимни
алмаштириш жойи бўлибгина қолмай, балки ифлос ташқи коридор ва ички
тоза ишлаб чиқариш майдони ўртасида тампон вазифасини бажаради.
Ходимлар тўғридан-тўғри ишлаб чиқариш хонасидан коридорга олиб
борадиган фавқулодда чиқиш каби ўтиш жойларидан фойдаланмасликлари
керак, чунки бу дарҳол тозалаш хонаси ва кийимнинг ифлосланишига олиб
келади.
• Биноларни тоза ва озода сақлаш керак, акс ҳолда тоза хона тозаликни
сақлаб туролмайди.
• Ходимлар маҳсулотга нисбатан тўғри жойлашиши керак. Заррачалар ёки
бактериялар кийимдан (ёки кийимнинг очиқ қисмлари орқали) тушиб
қолиши учун уни маҳсулот устига эгманг. Агар ходимлар бир томонлама
ҳаво оқимида ишлаётган бўлса, одамларга маҳсулот ва тоза ҳаво манбаи
(филтр) ўртасида ўтиришга рухсат берилмаслиги керак, акс ҳолда улар
ичидаги заррачалар оқими маҳсулотга кириши мумкин. Контаминатсияни
минималлаштириш учун иш усули олдиндан режалаштирилиши керак.
• Маҳсулот қандай кўчирилишини ва у билан ҳар қандай оператсияларни
қандай бажариш кераклигини кўриб чиқиш керак. Вакуумли
манипуляторлардан силикон гофретларни силжитиш ёки тушган
ампулаларни ёки пуфакчаларни олиш учун узун форсепслардан фойдаланиш
мисол бўла олади.
• Хона бўйлаб ҳаракатланаётганда, масалан, қўлтиқ остидаги буюмларни
олиб боришда ходимлар ўзларига қарши суянмасликлари керак. Шуни эсда
тутиш керакки, заррачалар, толалар ёки бактериялар тоза хонадаги
кийимларнинг ташқи қисмида бўлиши мумкин (гарчи у одатдаги кийимларга
қараганда анча тоза бўлса ҳам).Алоқа пайтида улар кўчирилган объектга
тушадилар.
• Ходимлар маҳсулот билан ишлаш пайтида ҳеч қачон гаплашмасликлари
керак. Агар ҳимоя ниқоблари ишлатилмаса, бу жуда зарур. Аммо ҳимоя
ниқоблари бўлса ҳам, оғиз ва бурун бўшатиш оқими ниқобнинг четига чиқиб
кетиши мумкин; Йўталиш ёки ҳапşıрма пайтида суюқлик зарралари ҳўл
ниқоб орқали ўтиб кетиши ва шу билан маҳсулотни ифлослантириши
мумкин. Агар ишчи ҳапşıрıрса ёки йўталса, маҳсулотдан юз ўгир.Ешикдан
кейин ниқоб одатда ўзгартирилади.Бурун остига ниқоб кийманг.
• Маҳсулотга ҳеч нарса тегмаслиги ва уни ифлослантирмаслиги керак.
Рўмолча тоза хоналарга қўлланилмаслиги керак.Бунинг ўрнига улар қайта
тикланадиган идишга ташланган тоза хоналарни тозалаш учун
материаллардан фойдаланадилар.Шундан сўнг, қўлқопларни алмаштириш
керак бўлиши мумкин.
• Умуман олганда, тоза хонада бирон бир сиртга қўл тегизманг. Хона тоза
бўлишига қарамай, заррачалар ва бактериялар унинг юзаларида, шунингдек,
хонадаги жиҳозларнинг юзасида бўлиши мумкин. Шундай қилиб, ходимлар
кийимларига ёки ниқобларига тегиб, ифлосланишни қўлқопларга, сўнгра
маҳсулотларга
топширишлари
мумкин.Юзаларга
тегмаслик
учун
шифохоналарда жойлашган жарроҳлар сингари қўлларингизни бироз кўтариб
туришингиз мумкин.
• Қўлқопларни ювиш жараёнини кўриб чиқиш керак. Суюқликлар ичида
зарралар ва бактериялар бўлмаган, аммо сирт фаол моддалар ва
дезинфектсиялаш воситалари каби кимёвий қўшимчаларни ўз ичига оладиган
суюқликларда қўлқопсиз ёки қўлқопсиз ювиш учун сотиладиган қурилмалар.
Улардан фойдаланиш қўлқопларнинг зарур тозалигини таъминлашда алоҳида
қийинчиликларга эга бўлган тоза хоналарда тавсия этилади.Асептик ишлаб
чиқаришда қўлқоплар микроорганизмларни тоза хоналарнинг ёки
кийимларнинг сиртидан тузоққа туширишлари мумкин.Қўлқопланган қўллар
маълум бир вақтдан кейин ёки танқидий оператсиядан олдин тегишли
дезинфектсиялаш воситаси билан ювилиши керак.Бунинг учун стерил 70%
этанол ёки изопропанол ишлатилиши мумкин; бу кимёвий моддалар айниқса
қимматлидир, чунки улар қўлқопларда ҳеч қандай из қолдирмайди.Ювиш
воситаларининг эритмалари тоза хонада олиб бориладиган жараёнга мос
келадиган тозалик даражасига филтрланиши керак.
• Ишлатилишига қараб, тозаловчи салфеткалар бир ёки бир неча марта
ишлатилиши керак ва кейин ташлаб юборилади. Фойдаланиш ўртасида
тозалаш воситаси ифлосланган жойга жойлаштирилмаслиги керак, акс ҳолда
ифлослантирувчи моддалар сиртдан маҳсулотга ўтказилади.Йўқ қилиш
йўллари қисман бир-бирига ёпишиши керак.Нам салфеткалар одатда қуруқ
салфеткаларга қараганда самаралироқ.
• Тоза хонада қолган маҳсулот, шу жумладан сақлаш учун, заррачалар
жойлашмаслиги учун ёпиқ қути ёки идишга жойлаштирилиши керак. Энг
яхши эчим - бу ҳаво оқими бир томонлама бўлган қути. Агар бутун хонани
тозалаш вертикал (лекин горизонтал эмас) бир томонлама ҳаво оқими билан
яратилган бўлса, унда бу чоралар мажбурий эмас;
• Ҳийла-найрангга йўл қўйилмайди. Заррачалар ва бактерияларни ҳавога
ажратиш тезлиги ходимларнинг фаолияти билан тўғридан-тўғри
мутаносибдир. Ходимлар бир текисда ҳаракатланиши керак; ҳаракатлар
жингалак бўлмаслиги керак.
• Чиқиндиларни осонликча аниқлаш мумкин бўлган идишларга йиғиш керак
ва уларни тоза хонадан мунтазам олиб чиқиш керак.
• Хонани тўғри тозаланг (керак бўлса, дезинфектсия қилинг). Амалдаги усул
тоза хонага ва унда ишлаб чиқарилган маҳсулотларга мос келиши керак.