A. RAFIYEV, G. MUHAMMADJONOVA, T. TOSHPO‘LATOV Ta’lim rus va qardosh tillarda olib boriladigan maktablarning 2-sinfi uchun darslik O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tasdiqlagan Uchinchi nashr TOSHKENT — «O‘ZBEKISTON» — 2016 UO‘Ê: 811.512.133-053.5 KBÊ 81.2O‘zb R27 T a q r i z c h i l a r: O‘. Lafasov Z. Polvonova H. Bakiyeva S. Maxsumova — Toshkent davlat sharqshunoslik instituti dotsenti, f.f.n., — Chilonzor tumanidagi 90-maktab o‘qituvchisi, — Nizomiy nomidagi TDPU katta o‘qituvchisi, — O‘zDJTU dotsenti, f.f.n. SHARTLI BELGILAR: — To‘g‘ri o‘qing — Chiroyli yozing — Soat Rafiyev A. R27 O‘zbek tili: Ta’lim rus va qardosh tillarda olib boriladigan maktablarning 2-sinfi uchun darslik / A. Rafiyev , G. Muhammadjonova, T. Toshpo‘latov. Uchinchi nashr. — Toshkent: «O‘zbekiston», 2016. — 80 b. UO‘Ê: 811.512.133-053.5 KBÊ 81.2O‘zb Respublika maqsadli kitob jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan chop etildi. ISBN 978-9943-01-830-3 © A. Rafiyev va boshq., 2016 © «O‘ZBEKISTON» NMIU, 2012, 2014, 2016 2 1-DARS Mavzu: O‘ZBEKISTON 3 4 àn on no Ana ona. Ona, ana non. 5 ta tî ma mo Ana ot. Mana tom. 6 Ana ona. Mana non. Omon. Ana onam. Omon, mana ot. 7 in ni im in it Mana in. Ana it. 8 ba bo bi la lo li bo-bo lo-la ol-ma Bitta bola. Mana olma. 9 O-i-la Bo-la 10 ka ko ki ra ro ri ki-tob ka-mon rom ar-ra 11 ka-mar ka-ram o‘t o‘n ko‘ da do di o‘n o‘r-mon da-la bo‘-ri do-i-ra . 12 Bu o‘rmon. Mana o‘nta doira. Bu o‘rmon. O‘rmon katta. O‘rmonda bo‘rilar bor. O‘tkir o‘rmonda bo‘rini ko‘rdi. 13 uy yu un yo yu yi tul-ki uy un toy ki-yik 14 el ek be me re ga ge gu go ag e-lak gu-gurt e-tik gul-don 15 sa si so se tong rang gi-los bod-ring so-at a-sal si-ngil Bu – asal. Mana bodring. 16 ha ho he hi xa xo xe xi tim-soh hay-kal xur-mo be-hi Bu – Amir Temur haykali. Mana behi daraxti. 2 — O‘zbek tili, 2-sinf 17 xat Amir Temur bobo. Bu – daraxt. Bu – Amir Temur nomli maydon. Maydonda uning haykali bor. Amir Temur buyuk sarkarda. 18 1 soat Ana ona. Mana non. Olima, olmani ol. Bobo, ota, ona, bola – oila. Mana bitta olma. – O‘rmonda nimalar bor? – O‘rmonda bo‘rilar bor. 19 pa pe po pi pu qa qe qo qi qu pax-ta pal-to par-ta qa-lam qo‘l-qop qand 20 sha she sho shi shu cha che cho chi chu shox cha-na osh e-shik che-lak ol-cha . 21 Quyosh chiqdi. Paxta terimi boshlandi. 22 Shoxga chumchuq qo‘ndi. ja je jo ji ju jo‘-ja g‘a g‘e g‘o g‘i g‘u jo‘-xo-ri g‘ij-jak g‘oz chaldi. Bog‘da jajji bolalar gul G‘ulom teryaptilar. G‘olib bilan G‘ani o‘ynadilar. 23 za ze zo zi zu u-zum zi-rak zeb-ra zi-na Zumrad aqlli qiz. Dadasi Ziyodaga zirak olib berdi. 24 g‘oz jo‘-ja jo‘jalar jo‘-xo-ri zeb-ra g‘ij-jak zi-rak bog‘ zi-na Jasurning jo‘jalari to‘qqizta. 25 3-DARS fa fe fo fi va ve vo vi fil daf-tar shi-fo-kor ve-lo-si-ped to-vuq 26 a’lo , e’lon va’da tutuq Tal’at belgisi Ra’no Sur’at A’zam yomon baho oldi. Dadasi undan xafa bo‘ldi. A’zam «a’lo» o‘qishga va’da berdi. 27 4-DARS MAKTABIM 1-topshiriq. Rasmlar asosida suhbatlashing. — Bu nima? — Bu — maktab. — Maktabda kimlar bor? — Maktabda o‘quvchilar bor. O‘quvchilar darsda. Hozir o‘zbek tili darsi. O‘quvchilar yozyaptilar. 2-topshiriq. Tinglang va takrorlang. Maktab, dars, sinf, o‘qituvchi, o‘quvchi, kitob, ustoz. 1-mashq. O‘qing va ko‘chirib yozing. , 28 3-topshiriq. Rasmlar asosida suhbatlashing. Bu mening maktabim. Mening ustozim. Anvar yozyapti. Nodira o‘qiyapti. 4-topshiriq. Tinglang va takrorlang. Mana maktab. Maktab katta va chiroyli. Komil yozyapti. Men o‘qiyapman. MAKTAB Qiyosi yo‘qdir Maktabimizning, Ravon va yorug‘ Yo‘limiz bizning. Maktab bag‘rida Ilm olamiz. Bilimga chanqoq Quvnoq bolamiz. Abdurahmon Akbar 29 5-DARS YANGI YIL 1-topshiriq. Rasmlar asosida suhbatlashing. ar-cha Qorbobo va Qorqiz archa o‘yinchoqlari 2-topshiriq. Tinglang va takrorlang. Bugun Yangi yil bayrami. Bayramga Qorbobo va Qorqiz mehmonga keldilar. Biz she’r va qo‘shiqlar aytdik. Qorbobo sovg‘a berdi. Hamma raqsga tushdi. 1-mashq. Ko‘chirib yozing. 30 3-topshiriq. Dialogni o‘qing va tarjima qiling. — — — — Bayramga kimlar keldi? Bayramga Qorbobo va Qorqiz kelishdi. Kim sovg‘a berdi? Qorbobo sovg‘a berdi. 2-mashq. Rasmlar o‘rniga so‘zlar qo‘yib o‘qing. Archa bayrami bo‘ldi. Bayramga keldilar. Qorbobo bizga va berdi. 4-topshiriq. She’rni yod oling. O‘rmonlarning soqchisi, Yangi yil darakchisi. Igna bargli archajon, Bo‘lib kel bizga mehmon! Omon Matchon 3-mashq. Maqollarni o‘qing va ko‘chirib yozing. 31 6-DARS TAKRORLASH 1. Rebusni yeching. laydi. Ish 2. Rasmlar yordamida o‘qing. Bu bizning . Maktabimiz 2 qavatli. maktabga keldilar. 3. G‘ tovushi qatnashgan so‘zlarni to‘g‘ri talaffuz qiling va ko‘chirib yozing. G‘oq, g‘oq, g‘oq, Dimog‘im ko‘p chog‘. 4. O‘zbekiston yasang. so‘zidan yangi so‘zlar Namuna: O‘zbek, non, ot, bek, … 32 III chorak Mavzu: O‘YINCHOQLAR 1-topshiriq. Rasmlar asosida suhbatlashing. — Bu nima? — Bu – toychoq. — Bu nima? — Bu – qo‘g‘irchoq. 1-mashq. O‘qing va gap tuzing. Bu qanday pufak? Bu katta pufak. Ana u koptok-chi? ... … … kichkina. 2-topshiriq. Tinglang va takrorlang. Ammo sharti bor shundoq: Boshqasi kerak emas, Bosh harfi «T» bo‘lsa bas. Qidirmang borib uzoq, Bu — tulki, tovus, timsoh. Kavsar Turdiyeva 3 — O‘zbek tili, 2-sinf 33 2-mashq. Matnni o‘qing va ko‘chirib yozing. Mana bu quyoncha. U chaqqon. Bu qo‘g‘irchoq katta. U chiroyli. Akmal mashina o‘ynayapti. 3-topshiriq. Tez aytishni ravon o‘qing. Mushuk maymunga miyovladi. Toshtemir tosh tagidan toshbaqani topdi. 4-topshiriq. Mustaqil ravishda bajaring. Albomingizga namunadagidek gul yaproqchalarini chizing.Yaproqchalardagi bosma harflar qarshisiga shu harfning yozma shaklini yozing. 34 2-DARS Mavzu: SANAYMIZ 1-topshiriq. Rasmlar asosida suhbatlashing. — — — — Bular nimalar? Bular koptoklar. Koptoklar nechta? Ular uchta. — Kataklar nechta? — Kataklar oltita. 1-mashq. Sanang va to‘g‘ri Sonlarni harflar bilan yozing. 1 — bir 2 — ikki 3 — uch 4 — to‘rt 5 — besh 6 — olti talaffuz qiling. 7 — yetti 8 — sakkiz 9 — to‘qqiz 10 — o‘n 2-mashq. O‘qing va suhbatni davom ettiring. — — — — Bu sinf kattami? Ha, bu sinf katta. Sinfda nechta parta bor? Sinfda o‘n beshta parta bor. 35 2-topshiriq. Daftaringizga quyidagi rasmni chizing. Bo‘sh kataklarga sonlarni tartib bilan yozing. 1 4 3 7 7 5 4 2 5 1 6 7 4 7 3 8 9 3-topshiriq. She’rni tinglang va takrorlang. — Bir, ikki, besh, olti! — Besh, olti deb kim aytdi? Adashib ketdi Sotti, Ikki son hatlab o‘tdi. To‘rtdan keyin besh kelar, Bir-biriga esh kelar. Sotti buni bilmaydi, Hammamizni qiynaydi. — Qani, boshdan boshlaymiz, Cho‘p donalar tashlaymiz. — Bir, ikki, uch, to‘rt, besh! Yaxshi aytdik buni tez... Adham Karimov 36 3-DARS Mavzu: R A N G L A R 1-topshiriq. Namunadagidek suhbatlashing. — — — — Bu qaysi rang? Bu yashil rang. U qanday lola? U sariq lola. 1-mashq. O‘qing va rasmlar asosida gaplar tuzing. — Bu bino qanday? — Bino katta va … . — Gilos qanday rangda? — Gilos ... rangda. 2-topshiriq. Rasmlarda nimalarni ko‘ryapsiz? Ranglarini aytib bering. Namuna: Bu qizil lola. 37 2-mashq. Matnni o‘qing va ko‘chirib yozing. Kecha Yulduzning tug‘ilgan kuni edi. Do‘stlari turli sovg‘alar olib keldilar. Lobar har xil rangli pufaklar, Odil oppoq atirgullar sovg‘a qildi. Yulduz sovg‘alardan juda xursand bo‘ldi. 3-mashq. Rasmlar asosida gaplar tuzing. Ikkita ... olma. Shaftoli katta va ... . 3-topshiriq. She’rni tinglang, jo‘r bo‘lib ayting. Yashil, qizil, sariq rang, Ketma-ket yonar, qarang! Tariqvoy yo‘l chetida, Kuzatar boshi garang. Ko‘zin qisib svetofor, Der: Tariqvoy, shoshmay tur! Yashil ko‘zim yonganda, Yo‘l ochiq — bemalol yur. T. Bahromov Mustaqil ish. Albomingizga kamalak rasmini chizing, uni yetti xil rangga bo‘yang. 38 4-DARS Mavzu: TANA A’ZOLARI 1-topshiriq. Rasmlar asosida suhbatlashing. — — — — Aziz nima qilyapti? Aziz tishini tozalayapti. Lola-chi? Lola qo‘lini yuvyapti. 1-mashq. O‘qing va ko‘chirib yozing. Bosh, ko‘z, qosh, oyoq, soch, tish, lab. burun, quloq, qo‘l, 2-mashq. O‘qing va to‘g‘ri talaffuz qiling. Uning qo‘li toza. Sevaraning sochlari sariq. Saida, sochingni tara. Aziz tishini tîzalayaðti. Akmal yuzini yuvyaðti. U qî‘lini sîchiq bilan artyaðti. Lug‘at qo‘l — ðóêà toza — ÷èñòûé soch — âîëîñ artmoq — âûòèðàòü tish — çóá yuz — ëèöî 39 2-topshiriq. Rasmdagi bolaning tana a’zolari nomlarini ayting, namunadagidek suhbatlashing. Namuna: — Uning ko‘zi qanday? — Uning ko‘zi qora va katta. 3-mashq. To‘g‘ri talaffuz qiling va ko‘chirib yozing. Besh og‘ayni yosh edi, Ichida biri bosh edi. 3-topshiriq. Topishmoqni o‘qing. Teg, teg desam tegmaydi, tegma desam tegadi. 4-topshiriq. Tinglang va jo‘r bo‘lib takrorlang. Ota-ona — ikki so‘z, Biri qosh-u, biri ko‘z. Bir-biridan qimmatli, Mehri daryo, himmatli. Tolib Yo‘ldosh 40 5-DARS Mavzu: KIYIMLAR 1-topshiriq. Rasmlar asosida suhbatlashing. — Bu ko‘ylak kimniki? — Bu ko‘ylak ... . — Bu kamar qanday rangda? — Bu kamar ... rangda. 2-topshiriq. O‘qing va to‘g‘ri talaffuz qiling. Bu qanday paypoq? Bu issiq paypoq. O‘ktam nima kiygan? U oq kî‘ylak kiygan. Bu etik yangimi? Ha, bu etik yangi. Qani, shimingni tozala. Ro‘molni kir qilma. Lug‘at paypoq — íîñêè kichik — ìàëåíüêèé kiymoq — îäåâàòü oq — áåëûé etik — ñaïîã yangi — íîâûé 1-mashq. Tinglang va so‘zlarni ko‘chirib yozing. Ko‘ylak, qalpoq. shim, paypoq, 41 etik, do‘ppi, 3-topshiriq. Rasmlarda nimalarni ko‘ryapsiz? Nomini ayting va namunadagidek suhbatlashing. Namuna: — Bu shimmi? — Ha, bu shim. — Bu to‘n kimniki? — Bu to‘n bobomniki. 2-mashq. O‘qing va ko‘chirib yozing. Oyijonim bayramga ko‘ylak tikib berdilar. Ko‘ylagimga hammaning havasi keldi. 4-topshiriq. Tinglang va jo‘r bo‘lib ayting. O‘zbeklikka tushgan xos, Yigitlarga do‘ppi mos. G‘ururlarga boy bo‘lib, Boshga qo‘ngan oy bo‘lib. Gard yuqtirmay kiygan ham, O‘z do‘ppisin suygan ham. Ramzin boshga ko‘tarar, Mag‘rur o‘zbek atalar. Odil Abdurahmon 42 6-DARS Mavzu: YIL FASLLARI 1-topshiriq. Rasm asosida suhbatlashing. — — — — — — Bir yilda nechta fasl bor? Bir yilda to‘rt fasl bor. Hozir qaysi fasl? Hozir qish fasli. Keyin qaysi fasl keladi? ... . 2-topshiriq. She’rni o‘qing va takrorlang. O‘tib ketdi kuz chog‘i, Yetib keldi qish yana. Keng muzlik quchog‘ida Bolalar tortar chana. Ilyos Muslim 43 1-mashq. Ko‘chirib yozing. Yerni qor bosar, Soyni muz bosar, Shamol tinsa sal, Bu qaysi mahal? Po‘lat Mo‘min 3-topshiriq. Tinglang va takrorlang. Bahorda daraxtlar gullaydi. Yozda mevalar pishadi. Kun issiq bo‘ladi. Kuzda daraxtlarning barglari sarg‘ayadi. Qishda qor yog‘adi, sovuq bo‘ladi. 2-mashq. O‘qing va ko‘chirib yozing. Hîzir qaysi fasl? Hîzir qish. Qishda nima yog‘adi? Qishda qor yog‘adi. Yana yomg‘ir yog‘adi. Bahîrda ham yîmg‘ir yîg‘adi. Yana qanday fasllar bîr? Bahîr, yîz, kuz. 4-topshiriq. Savollarga javob bering. 1. Bir yilda nechta fasl bor? 2. Bir fasl necha oydan iborat? 44 3. Fasllar nomini ayting. 4. Hozir qaysi fasl? 3-mashq. Kerakli harflarni qo‘yib, so‘zlar hosil qiling va ular ishtirokida gaplar tuzing, gaplarni daftaringizga ko‘chiring. sh m sh q m l y r t m r 5-topshiriq. Tinglang va jo‘r bo‘lib ayting. Shamol esadi g‘ir-g‘ir, Yam-yashildir qir-adir. Pishqirib oqar anhor, Yurtimga keldi bahor... Fasllarning ichida, Betakrori ekan yoz. Chunki uning bag‘rida, Ko‘ngillar topar e’zoz... Dildora Muhiddin qizi Mustaqil ish. Kuz va qish fasllari haqida nimalarni bilasiz? Daftaringizga yozing. 45 7-DARS Mavzu: ONAJONLAR BAYRAMI 1-topshiriq. Rasm asosida suhbatlashing. — — — — Bu kimning onasi? Bu mening onam. Singling necha yoshda? Singlim uch yoshda. 1-mashq. O‘qing va ko‘chirib yozing. Tong otdi. Turing, kiyining, nonushta qiling. Maktabga boring. Kitob o‘qing, daftarga yozing. Ertaga 8-mart, onangizni tabriklang. 46 2-topshiriq. O‘qing va to‘g‘ri talaffuz qiling. 8-Ìart — Õotin-qizlar bayrami. Biz o‘qituvchimizni tabrikladik. «Ustoz, sizni bayram bilan tabriklaymiz. Sog‘ bo‘ling!» — dedik. 3-topshiriq. Tinglang va takrorlang. Ona bilan bola — gul bilan lola. Onaning mehri muqaddas. Ona birinchi muallimdir. 2-mashq. O‘qing va ko‘chirib yozing. Ustoz, sizni tabriklaymiz! Sîg‘ bî‘ling! Onajon, sizga sog‘lik tilayman! Opangga nima sîvg‘a qilding? Opamga gul sîvg‘a qildim. Ustozimni bayram bilan tabrikladim. Hamma xursand bo‘ldi. Lug‘at tabriklamoq — ïîçäðàâëÿòü sog‘lik — çäîðîâüå xursand — ðàäîñòíûé 47 hamma — âñå bayram — ïðàçäíèê gul — öâåòîê 4-topshiriq. Tinglang va takrorlang. Ertaga sakkizinchi mart — Onajonlar bayrami. Men onajonimni tabriklayman. «Bayramingiz muborak bo‘lsin, sog‘ bo‘ling», — deyman. 3-mashq. Savollarga javob bering. — Sen onangga nima sovg‘a qilding? — Lola onasiga nima sovg‘a qildi? — Ustozingizni tabrikladingizmi? 5-topshiriq. She’rni tinglang va yod oling. Sochingiz paxtaday oq, Mehri daryo, qalbi pok, So‘zlari bol-u qaymoq Buvijonim, buvijon! O‘zingiz har ishda bosh, Hurmat qilar keksa-yosh, Bizning uydagi quyosh Buvijonim, buvijon! H. Isoqova 48 8-DARS Mavzu: ASSALOM, NAVRO‘Z! 1-topshiriq. Rasm asosida suhbatlashing. — — — — — — Navro‘z qanday bayram? Navro‘z bahor bayrami. Navro‘zda nimalar qilinadi? Turli taomlar pishiriladi. Qanday taomlar pishiriladi? ... ... 2-topshiriq. O‘qing va to‘g‘ri talaffuz qiling. Navrî‘z 21-martdan bîshlandi. Bayramga mehmînlar keldilar. Sumalak va kî‘k sîmsa ðishdi. Αyin-kulgi bî‘ldi. Hamma raqsga tushdi. Ra’no she’r aytdi. 4 — O‘zbek tili, 2-sinf 49 1-mashq. Kerakli harflarni qo‘yib, so‘zlar hosil qiling va ular ishtirokida gaplar tuzing, gaplarni daftaringizga ko‘chiring. b y H v i s m d m t D r g l s x t l l m l k r d i 2-mashq. Ko‘chirib yozing. A’zam a’lo bahoga o‘qiydi. Tal’at unga havas qiladi. Tal’at ham a’lo bahoga o‘qishga va’da berdi. 3-topshiriq. She’rni tinglang va yod oling. Binafshalar qo‘limda, Keldi Navro‘z bayrami. Katta sayil elimda, Keldi Navro‘z bayrami. Sumalaklar qozonda, Keldi Navro‘z bayrami. O‘yin-kulgi azondan, Keldi Navro‘z bayrami. Rauf Tolib 50 9-DARS TAKRORLASH 1-topshiriq. Suhbatni o‘qing va davom ettiring. — — — — — — — — Bu nima? Bu likopcha. Likopchada nimalar bor? Unda olma, uzum, anor bor. Dasturxonda yana nimalar bor? Non, sariyog‘, pishloq bor. Siz nima yedingiz? ... . 2-topshiriq. Bo‘g‘inlarni qo‘shib so‘z tuzing va ularni to‘g‘ri o‘qing. lav - la- … pi - yo- … ki - … pay - … ko‘y - … ka - … mas - … -va li - … -cha qo - … 1-mashq. To‘g‘ri talaffuz qiling va ko‘chirib yozing. Oilamiz katta. Bobom televizor ko‘ryapti. Buvim gazeta o‘qiyapti. Ukam rasm chizyapti. Akam sabzavotlarni idishga solyapti. Onam 51 palov pishiryapti. Men onamga yordam beryapman. Hammamiz palovni yaxshi ko‘ramiz. 2-mashq. Namunadagidek gaplar tuzing. Namuna: — Bular kim? — Bular bobom, dadam, oyim, akam va men. — Bobong nima qilyaptilar? — Bobom choy ichyaptilar. — Ular qanday kiyim kiyganlar? — Ular do‘ppi, to‘n kiyganlar. 3-topshiriq. She’rni tinglang va jo‘r bo‘lib takrorlang. Bahor keldi, yashil libos Kiydi o‘rik, olmalar. Olam yana nurga to‘ldi, Gulga to‘ldi dalalar. Binafshalar ochildi, Atrofga hid sochildi. Yozib yashil dasturxon, Kirib keldi Navro‘zjon! «Boychechak» to‘plamidan Mustaqil ish: O‘qing va ko‘chirib yozing. Yangi ko‘ylakni toza tut. Yuz-qo‘lingni yuv. Qo‘lingni art. 52 IV chorak 1-DARS Mavzu: OZIQ-OVQATLAR 1-topshiriq. Rasmlar asosida suhbatlashing. asal sariyog‘ palov — — — — qand somsa choy sho‘rva Nonushtada nima yeydilar? Non bilan sariyog‘. Nima ichadilar? Choy bilan sut. 1-mashq. Suhbatni rollarga bo‘lib o‘qing va ko‘chirib yozing. — Choy bormi? — Marhamat, oling. — Stîlda nimalar bîr? 53 — bîr. — — — — — — Stîlda chîy, qand, asal, sariyîg‘, somsa Gulnora nima ichyaðti? Chîy ichyaðti. Chîy issiqmi? Ha, chîy issiq. Dildora nima yåyaðti? U nîn bilan sariyîg‘ yåyaðti. Lug‘at qand — ñàõàð asal — ì¸ä ichmoq — âûïèòü issiq — ò¸ïëûé, ãîðÿ÷èé olmoq — âçÿòü, áðàòü sariyog‘ — ñëèâî÷íîå ìàñëî 2-topshiriq. Namunadagidek suhbatlashing. Namuna: — Sizga palov yoqadimi? — Bizga palov juda yoqadi. — Bu somsa issiqmi? — Ha, issiq. 2-mashq. O‘qing va ko‘chirib yozing. Qand, uzum, guruch, asal, sariyog‘, sut, sharbat, sho‘rva, non, tuxum. 54 3-mashq. Kerakli harflarni qo‘yib, so‘zlar hosil qiling va ular ishtirokida gaplar tuzing, gaplarni daftaringizga ko‘chiring. s q l q n y m q 3-topshiriq. She’rni yod oling. KARTOSHKA Lag‘monda ham Men borman, Hamma joyda Tayyorman. Ko‘rinmasam Shavlada, Erinmasdan Kavla-da! Goh uxlayman To‘rvada, Goh pishaman Sho‘rvada. Qovurmada Qaynayman, Mastavada Yayrayman. Anvar Obidjon Mustaqil ish. Sizga qanday oziq-ovqatlar yoqadi, og‘zaki gap tuzing. Namuna: Sizga-chi? — Menga 55 qaymoq yoqadi. 2-DARS Mavzu: IDISHLAR 1-topshiriq. Rasmlar asosida suhbatlashing. — — — — Bular nimalar? Bular pichoq, qoshiq va sanchqilar. Kosa va laganga nima suziladi? ... . 1-mashq. O‘qing va ko‘chirib yozing. Idishlar qayerda? — Idishlar javonda. Menga qoshiq bering. Menga katta lagan îlib bering. Dasturxonga oltita sanchqi qo‘ying. Stîlda kosa bilan likîðcha bîr. Lug‘at idish — ïîñóäà javon — øêàô qoshiq — ëîæêà nechta — ñêîëüêî lagan — áîëüøàÿ òàðåëêà sanchqi — âèëêà qo‘ymoq — âñòàâèòü likopcha — òàðåëêà 56 2-topshiriq. Namunadagidek suhbatlashing. Namuna: — Bu nima? — Bu lagan. — Laganni nima qilasiz? — Laganga osh suzamiz. — Bu qoshiqmi? — Ha, bu qoshiq. — Qoshiq bilan nima qilasiz? — Qoshiq bilan ovqat yeymiz. 3-topshiriq. Tinglang va rollarga bo‘lib o‘qing. — Dasturxonda nimalar bor? — Dasturxonda likopcha, qoshiq, piyola, choynak bor. — Likopchaga shirinliklar qo‘yganmiz. — Hozir choy ichmoqchimiz. 2-mashq. Kerakli harflarni qo‘yib, so‘zlar hosil qiling va ular ishtirokida gaplar tuzing, gaplarni daftaringizga ko‘chiring. i sh o s 3-mashq. To‘g‘ri yozing. q z n i ch q talaffuz qiling va ko‘chirib Dasturxonga idishlarni qo‘ying. likopcha, qoshiq, choynak. 57 Mana Choynakda choy bor. Bu piyola. Piyolada choy ichamiz. Mustaqil ish. Tez aytishni takrorlang. Oq choynakka oq qopqoq, Ko‘k choynakka ko‘k qopqoq. Lug‘at qopqoq – êðûøêà ko‘k – ñèíèé 4-topshiriq. takrorlang. She’rni tinglang va jo‘r bo‘lib IDISH-TOVOQLAR Oshxonaning ko‘rki — biz, Ahil og‘a-inilar. Pishgan taomlaringiz Bag‘rimizga quyilar… Birimiz Kosa, yana Birimiz Lagandirmiz. Kim — Likopcha, kim — Tovoq Nomini olgandirmiz. Muhiddin Omon 58 3-DARS Mavzu: MEVALAR 1-topshiriq. Namunadagidek suhbatlashing. Namuna: — — — — — — Bog‘da qanday mevalar pishadi? Bog‘da olma, o‘rik, nok va behi pishadi. Bu qanday olma? Bu qizil olma. Bu nok daraxtimi? Ha, bu nok daraxti. 1-mashq. O‘qing va rasmlar asosida javoblarni to‘ldirib, gaplarni ko‘chiring. Bu qanday Ana u ? Bu shirin … . nokmi? Yo‘q, bu Bu-chi? Bu bilan . . Savatda qanday meva bor? Savatda bor. 59 2-topshiriq. Rollarga bo‘lib o‘qing. — — — — Bu nima? — Ana u nokmi? Bu ko‘k olma. — Ha, u juda shirin nok. U shirinmi? — Bog‘da qanday Yo‘q, u nordon. mevalar bor? — Bog‘da nok, shaftoli, uzum bor. 3-topshiriq. Savollarga javob bering. — Nechta anor bor? — ... ... ... . — Uzum qanaqa? — ... ... . — Olxo‘rining rangi qanday? — ... ... ... . 2-mashq. O‘qing va ko‘chirib yozing. BOG‘DA Biz bog‘ga kirdik. Bog‘da daraxtlar ko‘p. Ikkita bola meva terdi. Qizlar o‘riklarni savatga terdilar. Bog‘da gilos, olcha, shaftoli ham bor ekan. 60 Bog‘bon bobo bizga: «Mevani yuvib yenglar», – dedilar. Biz o‘rik, olchalarni yuvdik va maza qilib yedik. Mevalar juda shirin ekan. Bog‘bon boboga rahmat, dedik. 4-topshiriq. She’rlarni o‘qing va jo‘r bo‘lib takrorlang. Yod oling. Gilos Shaftoli Men gilosman Quloq sol, Rangim ol-u, Totim bol. Topsang Qo‘shalog‘imni, Qulog‘ingga Taqib ol. Sariq, oq Shaftoliman. Zarg‘aldoq Shaftoliman. Maqtanib O‘tirmayman, Maqtanchoq Shaftoliman. Erkin Vohidov Mustaqil ish: Tez aytishlarni ko‘chirib yozing. Rustam romni rosa randaladi. Unsin uzum uzib, unga uzatdi. Lug‘at randalamoq – ñòðîãàòü uzatmoq – ïåðåäàâàòü 61 4-DARS Mavzu: SABZAVOTLAR 1-topshiriq. Rasmlar asosida suhbatlashing. piyoz tarvuz — — — — — — — kartoshka qovun karam pomidor bodring sabzi baqlajon Bular nima? Bular piyoz, kartoshka, pomidor. Bodring va karam qani? Mana bodring va karam. Mana bu qovun, ana u tarvuz. Bu nima? Bu baqlajon. 1-mashq. O‘qing va ko‘chirib yozing. Bu nima? Bu kartîshka bilan ðiyîz. Mana bu qîvun bilan tarvuz. Ular shirinmi? Ha, juda shirin. Bu sabzimi? Yî‘q, bu bîdring. 62 Lug‘at sabzi — ìîðêîâü piyoz — ëóê qovun — äûíÿ tarvuz — àðáóç bodring — îãóðeö shirin — ñëàäêèé 2-topshiriq. Namunadagidek suhbatlashing. Namuna: — Bu qanday piyoz? — Bu achchiq piyoz. 2-mashq. Kerakli harflarni qo‘yib, so‘zlar hosil qiling va ular ishtirokida gaplar tuzing, gaplarni daftaringizga ko‘chiring. z i q v n k a i 3-topshiriq. She’rni ravon o‘qing. SABZI Tanishtirib o‘zini, Sabzi boshlar so‘zini: Qizil, sariq rangdamiz, Yengilmaymiz jangda biz. Yer ostida uyimiz, Doim fikr-u o‘yimiz: Odamlarga berib naf, Qozonda tursak qaynab. Tolib Yo‘ldosh 63 z 5-DARS Mavzu: UY HAYVONLARI 1-topshiriq. Rasmlar asosida suhbatlashing. t — — — — s g r t g‘ z Bu nima? Bu g‘oz. G‘oz nima qiladi? U suvda suzadi. 2-topshiriq. Tinglang, so‘ngra o‘qing. Hovli chetida turli hayvonlar bor. Ot, sigir, qo‘y, echki, mushuk va it — uy hayvonlari. Bu yerda qo‘y, echki ham bor. Ayvonda mushuk yotibdi. Hovlida it yuribdi. 1-mashq. Savollarga javob bering va suhbatni davom ettiring. — Hovlida qanday hayvonlar bor? — Qo‘y va echki qayerda? 64 — It qayerda yuribdi? — Buzoqcha nima qilyapti? — ... . 2-mashq. O‘qing va ko‘chirib yozing. KUCHUKCHA Dadam menga kichkina kuchukcha sovg‘a qildilar. Men unga «Qo‘ng‘iroq» deb laqab qo‘ydim. Chunki uning ovozi qo‘ng‘iroqqa o‘xshaydi. Men Qo‘ng‘iroqni juda yaxshi ko‘raman. 3-mashq. Nima qiladi? so‘rog‘iga javob bering va suhbatni davom ettiring. — — — — — Mushuk nima qiladi? Mushuk miyovlaydi. Kuchuk-chi? Kuchuk uyni qî‘riqlaydi. ... . 3-topshiriq. Namunadagidek suhbatlashing. Namuna: Bu ot. Ot — uy hayvoni. 5 — O‘zbek tili, 2-sinf 65 4-mashq. Ko‘chirib yozing. Kuchuk uyni qî‘riqlaydi. Sigir va echki sut beradi. Ît yuk tashiydi. Bulbulga bog‘ yaxshi, kaklikka tog‘. Tovuq tuxum beradi. 4-topshiriq. She’rlarni tinglang va jo‘r bo‘lib takrorlang. Yod oling. MITTI MOSH Mushukkinam mitti Mosh, Shirin sut mushukka osh. Olma bersam kelmaydi, Non yeyishni bilmaydi. G‘OZ G‘oq, g‘oq, g‘oq, Dimog‘im ko‘p chog‘. Suvda suzib yuraman, Maza qilib suzaman. 66 6-DARS Mavzu: KO‘CHAMIZ VA UYIMIZ 1-topshiriq. Rasmlar asosida suhbatlashing. Bu katta ko‘cha. Bu bizning uyimiz. 2-topshiriq. Suhbatni rollarga bo‘lib o‘qing. 1. — — 2. — — 3. — — Qaysi ko‘chada yashaysiz? Gulbog‘ ko‘chasida yashayman. Uyingiz qayerda? Uyimiz Beruniy ko‘chasida joylashgan. U kattami? Ha, katta va chiroyli. 1-mashq. Savollarga javob yozing. 1. Qaysi ko‘chada yashaysiz? 2. Odamlar bekatda nima qiladilar? 3. Ko‘changizda nimalar bor? 67 2-mashq. O‘qing va ko‘chirib yozing. BIZNING KO‘CHA Bizning ko‘chamiz keng. Ko‘cha atrofiga gullar ekilgan. Bu yo‘lda avtobuslar qatnaydi. Bekat chorrahaga yaqin. Bekatda o‘rindiqlar bor. Biz ko‘chamizni ozoda tutamiz. 3-mashq. Rasmlar asosida gaplar tuzing. h o x l n 3-topshiriq. Tinglang, unli va undosh tovushlarni qo‘shib talaffuz qiling. UYIMIZ Uyimiz shu ko‘chada joylashgan. U ikki qavatli. Hovlimiz keng, daraxtlar va gullar ko‘p. Birinchi qavatda mehmonxona, oshxona va hammom bor. Ikkinchi qavatda darsxona, yotoqxona bor. Uyimizni yaxshi ko‘raman. 68 4-mashq. Nuqtalar o‘rniga mos so‘zlarni qo‘yib, gaplarni o‘qing va ko‘chiring. Biz Navoiy … yashaymiz. Ko‘chamiz … va chiroyli. Ikki atrofiga daraxtlar va … ekilgan. Hovlimiz ko‘chaning o‘ng … . Uyimiz ikki qavatli, beshta … bor. Qo‘yiladigan so‘zlar: tomonida, keng, gullar, xonasi, ko‘chasida. 4-topshiriq. She’rni o‘qing. Chopib chiqsak hovlidan, Qarshi olar ko‘chamiz. Qay manzilni ko‘zlasak, Yo‘lga solar ko‘chamiz. Supursak chang-g‘uborin, Yuzi yaraqlab ketar. Xursand bo‘lib, yulduzdek — Ko‘zi charaqlab ketar. Vali Ahmadjon Mustaqil ish: Ko‘chirib yozing. Biz to‘rt qavatli uyda turamiz. Men uchinchi qavatda yashayman. U katta va chirîyli. Uning uchta xonasi bor. Hîvlimizda daraxtlar kî‘ð. 69 7-DARS Mavzu: QIZIQARLI HARAKATLI O‘YINLAR 1-topshiriq. O‘qing va suhbatlashing. Bu «Arqon tortish» o‘yini. Bu «Koptokni ushla» o‘yini. 2-topshiriq. Rasmlar asosida savollarga javob bering. — — — — Bu qanday o‘yin? Siz kim bilan o‘ynaysiz? O‘yin qiziqarli bo‘ldimi? O‘yinda kim yutdi? 1-mashq. O‘qing va ko‘chirib yozing. Men ko‘p o‘yinlarni bilaman. Do‘stlarim bilan har xil o‘yinlar o‘ynaymiz. Lola bekinmachoq o‘ynashni yoqtiradi. O‘g‘il bolalar 70 bilan «Arqon tortish» o‘yinini o‘ynaymiz. Qiz bolalar bilan «Oq terakmi, ko‘k terak» o‘ynaymiz. Qizlar chap tomonda saflanadilar. O‘g‘il bolalar o‘ng tomonda. O‘yin qiziqarli bo‘ldi. 3-topshiriq. She’rni o‘qing va jo‘r bo‘lib takrorlang. Yod oling. Quyonim, quyonim, O‘rningdan tursang-chi? Quyonim, quyonim, Oynaga qara. Quyonim, quyonim, Sochingni tara! Quyonim, quyonim, Yuzlaringni yuv! Quyonim, quyonim, Qo‘llaringni yuv! Ayt endi, sharting nima? «Boychechak» to‘plamidan 2-mashq. bering. Rasmlar asosida 71 savollarga javob 1. 2. 3. 4. Qanday o‘yin o‘ynaysiz? Kim bilan o‘ynaysiz? O‘yinda nechta bola qatnashadi? O‘yinda kim yutdi? 3-mashq. O‘qing, nuqtalar o‘rniga mos so‘zlarni qo‘yib, gaplarni ko‘chiring. — — — — — Aziz, kel birga o‘ynaymiz. ..., nima o‘ynaymiz? ... o‘ynaymiz. Lola, ... o‘yinini bilasanmi? ... . 5-topshiriq. O‘qing va suhbatni davom ettiring. — — — — — — Anvar, bekinmachoq o‘ynaymizmi? Mayli, Azizni ham qo‘shaylik. Bo‘pti, qani boshladik. Aziz, sen chap tomonga yugur. Sobir, sen o‘ng tomonga chop. ... . 72 TAKRORLASH 1-topshiriq. Savollarga javob bering. — Qaysi shaharda yashaysiz? — Ko‘changizning nomi nima? — Qanday o‘yinlar o‘ynaysiz? 1-mashq. So‘zlarni to‘g‘ri joylashtirib, gaplar tuzing va ko‘chirib yozing. Binolar, ko‘chamizda, yangi, qurildi. Bizning guruh, g‘olib bo‘ldi, o‘yinda. 2-topshiriq. She’rni o‘qing va jo‘r bo‘lib ayting. Fasllar eng go‘zali, Serhosil yoz faslidir. Yozgi dam olish chog‘i Bolalikning naqshidir. Shirin, totli mevalar Yozda pishib yetilar. Yurtim dasturxoniga U rizq bo‘lib to‘kilar. Yoz keldi, yur o‘rtoqjon, Bog‘-qirlarga chiqaylik. Bu go‘zallik qo‘ynida Dildan yayrab o‘ynaylik. Mansur Yunus 73 Nutqiy mavzular bo‘yicha o‘zbekcha-ruscha LUG‘AÒ O‘zbekiston vatan, yurt — ðîäèíà bayroq — ôëàã haykal — ïàìÿòíèê poytaxt — ñòîëèöà yashamoq — ïðîæèâàòü tinch — ìèðíî Maktabim maktab — øêîëà o‘qituvchi — ó÷èòåëü o‘quvchi — ó÷åíèê sinf — êëàññ dars — óðîê kitob — êíèãà yozmoq — ïèñàòü o‘qimoq — ÷èòàòü chiroyli — êðàñèâûé O‘yinchoqlar o‘yinchoq — èãðóøêà toychoq — æåðåá¸íîê qo‘g‘irchoq — êóêëà koptok — ìÿ÷ pufak — øàð quyoncha — çàé÷èê o‘ynamoq — èãðàòü Sanaymiz nechta — ñêîëüêî bor — åñòü, èìååòñÿ beshta — ïÿòü øòóê kitob — êíèãà sanamoq — c÷èòàòü Ranglar qanday — êàêîé oq — áåëûé qora — ÷¸ðíûé qizil — êðàñíûé sariq — æ¸ëòûé yashil — çåë¸íûé ko‘k — ñèíèé rang — öâåò atirgul — ðîçà xursand — ðàäîñòíûé Yangi yil archa — ¸ëêà Yangi yil — Íîâûé ãîä Qorbobo — Äåä Ìîðîç Qorqiz — Ñíåãóðî÷êà mehmon — ãîñòü qo‘shiq — ïåñíÿ raqs — òàíåö aytmoq — ñêàçàòü 74 Òana a’zolari Yil fasllari fasl — ñåçîí, ïåðèîä hozir — ñåé÷àñ qish — çèìà bahor — âåñíà yoz — ëåòî kuz — îñåíü yomg‘ir — äîæäü yana — åù¸ daraxt — äåðåâî gullamoq — öâåñòè qor — ñíåã sovuq — õîëîä issiq — ãîðÿ÷èé, ò¸ïëûé bosh — ãîëîâà qo‘l — ðóêà oyoq — íîãà yuz — ëèöî tish — çóá soch — âîëîñ ko‘z — ãëàç quloq — óõî til — ÿçûê lab — ãóáà burun — íîñ qosh — áðîâü toza — ÷èñòûé artmoq — âûòåðàòü tozalamoq — ÷èñòèòü Onajonlar bayrami opa — ñòàðøàÿ ñåñòðà singil — ìëàäøàÿ ñåñòðà tabriklamoq — ïîçäðàâëÿòü sog‘liq — çäîðîâüå bayram bilan — ñ ïðàçäíèêîì tayyorlamoq — ãîòîâèòü Kiyimlar ko‘ylak — ïëàòüå shim — áðþêè kamar — ðåìåíü paypoq — íîñêè etik — ñàïîãè yangi — íîâûé eski — ñòàðûé kichik — ìàëåíüêèé to‘n — ÷àïàí, õàëàò do‘ppi — òþáåòåéêà tikmoq — øèòü Assalom, Navro‘z taom — áëþäà boshlamoq — íà÷èíàòü pishirmoq — ãîòîâèòü kulgi — ñìåõ ko‘p — ìíîãî 75 keyin — ïîòîì atrof — îêðåñòíîñòü, âîêðóã xona — êîìíàòà xilma-xil — ðàçíûé keng — øèðîêèé yo‘l — äîðîãà qatnamoq — õîäèòü, ïîñåùàòü o‘rindiq — ñêàìåéêà qavat — ýòàæ darsxona — êîìíàòà äëÿ çàíÿòèé yotoqxona — ñïàëüíÿ joylashmoq — íàõîäèòñÿ yashamoq — æèòü Oziq-ovqatlar nonushta — çàâòðàê tushlik — îáåä kechqurun — âå÷åðîì kechki ovqat — óæèí asal — ì¸ä sharbat — ñîê qand — ñàõàð sariyog‘ — ñëèâî÷íîå ìàñëî ichmoq — ïèòü shirin — ñëàäêèé sho‘rva — ñóï óemoq — åñòü, êóøàòü Sabzavotlar sabzavot — îâîùè sabzi — ìîðêîâü piyoz — ëóê bodring — îãóðeö qovun — äûíÿ tarvuz — àðáóç karam — êàïóñòà Idishlar idish — ïîñóäà qoshiq — ëîæêà sanchqi — âèëêà qo‘ymoq — ïîñòàâèòü qayerda — ãäå pichoq — íîæ Mevalar bog‘ — ñàä gilos — ÷åðåøíÿ olcha — âèøíÿ nok — ãðóøà o‘rik — aáðèêîñ shaftoli — ïåðñèê Ko‘chamiz va uyimiz ko‘cha — óëèöà hovli — äâîð 76 Qiziqarli harakatli o‘yinlar uzum — âèíîãðàä bog‘bon — ñàäîâíèê termoq — ñîáèðàòü yuvmoq — ìûòü o‘yin — èãðà o‘ynamoq — èãðàòü kuchli — ñèëüíûé yugurmoq — áåæàòü yutmoq — ïîáåæäàòü, âûèãðàòü jamoa — êîìàíäà guruh — ãðóïïà qiziqarli — èíòåðåñíûé o‘ng tomon — ïðàâàÿ ñòîðîíà chap tomon — ëåâàÿ ñòîðîíà bilmoq — çíàòü, óçíàâàòü saflanmoq — âñòàòü â ñòðîé, ñòðîèòñÿ Uy hayvonlari hayvon — æèâîòíîå ot — ëîøàäü echki — êîçà qo‘y — áàðàí sigir — êîðîâà chunki — ïîòîìó ÷òî it, kuchuk — ñîáàêà mushuk — êîøêà qo‘ng‘iroq — çâîíîê ovoz — ãîëîñ o‘xshamoq — áûòü ïîõîæèì kichik — ìàëåíüêèé miyîvlamoq — ìÿóêàòü qo‘riqlamoq — oxðàíÿòü 77 Mundarija O‘zbekiston .................................................... 3 A, O, N, T, M harflari ................................... 5–6 I, B, L harflari .............................................. 8–9 K, R, O‘, D harflari ................................... 11–12 U, Y, E, G harflari .................................... 14–15 Ng, S, H, X harflari .................................. 16–17 Takrorlash .....................................................19 P, Q, Sh, Ch harflari................................. 20–21 J, G‘, Z harflari ........................................ 23–24 F, V harflari va «’» tutuq belgisi ................. 26–27 Maktabim ......................................................28 Yangi yil ........................................................30 Takrorlash .....................................................32 O‘yinchoqlar ..................................................33 Sanaymiz ......................................................35 Ranglar .........................................................37 Tana a’zolari..................................................39 Kiyimlar .........................................................41 Yil fasllari ......................................................43 Onajonlar bayrami .........................................46 Assalom, Navro‘z! ..........................................49 Takrorlash .....................................................51 Oziq-ovqatlar .................................................53 Idishlar ..........................................................56 Mevalar .........................................................59 Sabzavotlar ...................................................62 78 Uy hayvonlari .................................................64 Ko‘chamiz va uyimiz ......................................67 Qiziqarli harakatli o‘yinlar ...............................70 Takrorlash .....................................................73 Lug‘at ........................................................... 74 O‘quv nashri ABDUROZIQ RAFIYEV , GULNORA MUHAMMADJONOVA, TURG‘UN TOSHPO‘LATOV O‘ZBEK TILI Ta’lim rus va qardosh tillarda olib boriladigan maktablarning 2-sinfi uchun darslik Uchinchi nashr Muharrirlar: A. Ziyodov, T. Mirzayev Badiiy muharrir H. Mehmonov Rassom A. Bahromov Òex. muharrir L. Xijova Musahhih M. Ishonxonova Sahifalovchi N.Ahmedova Nashriyot litsenziyasi AI ¹ 158. 14.08.09. Bosishga 2015-yil 00-_______da ruxsat etildi. Bichimi 70½90 1/16. Ofset qog‘ozi. «Pragmatic» garniturada ofset bosma usulida bosildi. Kegl 17, 15. Shartli bosma tabog‘i 5,85. Nashr tabog‘i 6,08. ________ nusxada chop etildi. Buyurtma ¹ 15-____. O‘zbekiston Matbuot va axborot agentligining «O‘zbekiston» nashriyot-matbaa ijodiy uyi. 100129, Òoshkent, Navoiy ko‘chasi, 30. Òelefon: (371) 244-87-55, 244-87-20 Faks: (371) 244-37-81, 244-38-10. e-mail: uzbekistan@i ptd-uzbekistan.uz www.i ptd-uzbekistan.uz 79 Ijaraga beriladigan darslik holatini ko‘rsatuvchi jadval O‘quvchiDarslikning Sinf rah- Darslikning Sinf rahO‘quv T/r ning ismi, olinganda- barining topshirilgan- barining yili familiyasi gi holati i m zos i dagi holati i m zos i 1 2 3 4 5 6 Darslik ijaraga berilib, o‘quv yili yakunida qaytarib olinganda yuqoridagi jadval sinf rahbari tomonidan quyidagi baholash mezonlariga asosan to‘ldiriladi: Yangi Darslikning birinchi marotaba foydalanishga berilgandagi holati. Yaxshi Muqova butun, darslikning asosiy qismidan ajralmagan. Barcha varaqlari mavjud, yirtilmagan, ko‘chmagan, betlarida yozuv va chiziqlar yo‘q. Qoniqarli Muqova ezilgan, birmuncha chizilib, chetlari yedirilgan, darslikning asosiy qismida ajralish holati bor, foydalanuvchi tomonidan qoniqarli ta’mirlangan. Kî‘chgan varaqlari qayta ta’mirlangan, ayrim betlariga chizilgan. Qoniqarsiz Muqova chizilgan, yirtilgan, asosiy qismidan ajralgan yoki butunlay yo‘q, qoniqarsiz ta’mirlangan. Betlari yirtilgan, varaqlari yetishmaydi, chizib, bo‘yab tashlangan. Darslikni tiklab bo‘lmaydi.