GLOSSARIY 1. Metodika – grekcha “metodos”so’zdan olingan bo’lib, “usul”, “uslub”, “o’qitish” degan ma’noni bildiradi. 2. Savod o’rgatish metodikasi - pedagogika fanida jiddiy masala hisoblanib elementar o’qish va yozishga o’rgatishdir. 3. O’qish va yozish - Nutq faoliyatining turi bo’lib, maktabda o’qitish elementar o’qish va yozishga o’rgatishdan boshlanadi. 4. O’zbek tili yozuvi - Fanimatik yozuv hisoblanib 1993 – yil 2 – sentabrdagi “lotin yozuviga asoslangan o’zbek alifbosini joriy etish to’g’risida” gi qonunga muvofiq o’zbek tili yozuvi uchun lotin grafikasi asos qilib olindi. 5. Mufrodod - Harflarni nusxaga qarab alifbo tartibida katta-katta qilib yozish. 6. Murakkab ot - Harflarni bir biriga qo’shib yozish. 7. Muqatto ot - bayt, qita va ruboiylarni ko’chirib yozish mashqi. 8. Tutuq belgi - Tovush bildirmaydigan belgi. 9. Matn - Bir nechta gaplardan iborat bo’lib, nisbatan kichik voqeylikni ifodalovchi til birligi. 10. Nutq o’stirish - lug’atni boyitish so’z birikmasi bog’lanishli hikoya tuzish. 11. Sintez - o’quvchi so’zni analiz qilish bilan uni leksik ma’noga ega bo’lgan bir butunlik sifatida anglashi. 12. Analiz - so’z sintez qilinganda uning tovush tarkibiga diqqatning jalb etilishi. 13. Ma’nodosh so’zlar - talaffuzi yozilishi har xil bo’lgan bir umumiy so’zlardir. 14. Lug’atni faollashtirish - ma’nosi tushuniladigan ammo nutq faoliyatida ishlatilmaydigan nofaol lug’atdagi so’zlarni faol lug’atga o’tkazish. 15. Leksika - Tilda mavjud bo’lgan barcha so’z va iboralarning yig’indisi. 16. Leksikalogiya - Lug’at tarkibidagi so’zlarning nutqda ma’no ifodalash xususiyati qo’llanish faolligi boyib borishi 17. Ichki nutq - o’z fikrini ovoz bilan eshittirib bayon qilishdan oldin o’ylab olish. 18. Tashqi nutq - Tovushlar yordamida eshittirilib yoki grafik belgilar bilan yozish. 19. Nutq - Kishi faoliyatining turi, til vositalari asosida tafakkurni ishga solishdir 20. Til - aloqa vositasi. 21. To’g’ri yozish - So’zning harf tovush tarkibini Grammatik shakllarini buzmasdan so’zning tovush yoki bo’g’nini tushurib qoldirmay boshqa tovushni qo’shmay so’zga urg’uni to’g’ri qo’yib o’qish hisoblanadi. 22. Tez o’qish - o’qilayotgan asar mazmunini o’zlashtirishni matn mazmunini ongli idrok etadigan o’qish turidir. 23. Ongli o’qish - O’quvchilarning zarur ongli tajribasiga so’zning leksik ma’nosini gapda so’zlarning bog’lanishini tushunishga va bir qator metodik shartlarga bog’liq o’qish turi xisoblanadi. 24. Ichda o’qish - Tovushga asoslangan lekin unda ovozsiz o’qiladi. 25. Shivirlab o’qish - Yarim ovoz bilan o’qishdir. 26. Ovozli o’qishdir – ovozga asoslangan bo’lib, unda ta’lim jarayonida keng foydalaniladi. 27. She’r - ohang jihatdan ma’lum bir tartibga solingan his tuyg’u ifodasi sifatida vujudga kelgan hayajonli ritmik nutqdir. 28. Maqol - turmush tajribalari zaminida tug’ulgan va xalq donoligini ifodalagan qisqa ko’pincha she’riy shakldagi hikmatli so’zlar chuqur ma’noli ifodalardir. 29. Orfografiya - yunoncha so’z bo’lib “to’g’ri yozuv” degan ma’noni bildiradi. 41 30. Yozuv daftari - Sinfda o’rganilgan harflarni uyda mashq qilish uchun alohida mo’ljallangan daftardir. 31. Alifbe - birinchi o’quv kitobi bo’lib, uni ishlab chiqishda didaktikaning umumiy mezonlariga amal qiladi. 32. Izohli o’qish - o’ylashga, his qilishga, asarni to’liq idrok qiishga, o’qilganning mazmunini o’zlashtirishga olib keladigan o’qishga aytiladi. 33. Mantiqiy o’qish - matnni tog’ri, tushunib, tez meyorda o’qish. 34. Ijodiy o’qish - Badiiy asarni izohli o’qishga yaqin bo’lgan metodlardan biridir. 35. Izlanish metodi - bu metod asardagi voqea va tafsilotlar asosida o’quvchilarga savol–javob berish asosida o’quvchilarga savol- topshiriqlar tuzishda keng qo’llaniladigan usuldir. 36. Analitik bosqich - o’zni bo’g’in harf tomonidan tahlil qilish va bo’g’inlab o’qish malakasini shakllantirish. 37. Sintetik bosqich - so’zni ko’rish orqali idrok qilish va uning talaffuzi so’z ma’nosini anglash bilan asosan mos keladi. 38. Intonatsiya - urg’u, nutq tempi va ritmi, pauza, ovozning past balandligining yig’indisidir. 39. Ekskursiya darsi - bolalarda tabiatga mehr uyg’otadigan, uni sevish va tabiat ehsonlarini asrash hissini tarbiyalovchi dars turidir. 40. Tanlab o’qish - bunda o’quvchi matnning berilgan vazifaga mos qismini o’qiydi. 41. Grafik tasvirlash - o’quvchilar matnni puxta o’rganib chuqur anglab unga mos rasm chizishi. 42. So’z bilan tasvirlash - manzarani so’z yordamida aniq qayta tiklash. 43. Hikoya - ko’pincha kishi hayotida bo’lgan epizotni tashkil etadi. 44. Masal - ahloqiy, saterik va kesatish mazmunini hikoyali aks ettirgan she’riy, nasriy asardir. 45. Latifa - xalq og’zaki ijodining ommaviy janrlarning biri bo’lib, nozik, mayin, kinoya qochiriqlar ishtirok etuvchi kulguli, kichik hajmli hikoyadir. 46. Tez aytish - ma’lum so’zni, so’z birikmasini yoki tovushni to’g’ri talaffuz qilishga uni boshqa tovushlardan farqlashga o’rgatadigan janr hisoblanadi. 47. Bayon qilish metodi - o’qituvchi bayon qilishdan oldin o’quvchilarning o’rganilayotgan mavzu yuzasidan bilimlarni aniqlash. 48. Tekshiruv diktantlari – o’quvchilarning bilim ko’nikma va malakalarini nazorat qilishga qaratilgan diktantdir. 49. Gaplarni yoyish - buning uchun gapninng qaysi bo’lagi yoyishni talab qilishi aniqlanadi. 50. So’zlari aralash berilgan gaplarni tiklash - gapning asoslari tiklanadi, so’ng so’roq yordamida ikkinchi darajali bo’laklari aniqlanadi. 51. Uzluksiz matindan gaplarni ajratish - mashq ongli bo’lishi uchun har bir gapning bosh bo’laklarini va so’z birikmalarini ajratish lozim. 52. O’zak morfema - so’zda albatta qatnashadigan va leksik ma’no anglatadigan morfema. 53. Afiksal morfema - mustaqil holda ma’no anglatmaydi so’zning leksik va Grammatik ma’noli shakllanishi uchun xizmat qiladigan morfema. 54. Insho rejasini tuzish - reja har qanday og’zaki yoki yozma hikoya qilishning zaruriy pog’onasi uning loychasidir 42 55. Rasm asosida insho - maktabda tez-tez o’tkaziladi. Chunki rasm bolalar nutqiy ijodini tasavvurini boyitishga xizmat qiladi. 56. Tanlab hikoya qilish va bayon - tanlab hikoya qilish matndan tor mavzuga, o’qituvchining topshirig’iga oid qismini qayta hikoyalashdir. 57. Qisqartirib qayta hikoyalash va bayon- matin mazmunini qayta hikoyalash va bayon yozish murakkab mantiqiy usullardan foydalanishni talab qiladi. 58. Bayon - o’qib berilgan umumiy matin mazmunini ma’lum tayyorgarlikdan so’ng yozma qayta hikoyalashdir. 59. Imloviy malaka – ongli nutuq faoliyatining avtomatlashgan komponentidir. 60. Ko’chirib yozuv - ko’rib idrok qilingan so’z gap yoki matnini yozma shaklda ifodalashdir. 61. Diktant - eshitib idrok qilingan so’z gap matnni yozishdir. 62. Ta’limiy diktantlar - bilim berishga yo’naltirilgan diktantlar. 63. So’z yasovchi qo’shimchalar - So`zning leksik ma`nosini Shakllantirish uchun xizmat qiladigan affikslardir. 64. Shakl yasovchi qo’shimchalar - So’zlarni grammatik jihatdan shakllantirib turli gramatik ma’nolarni ifodalovchi affikslardir. 65. Deduksiya metodi - O’quvchi tayyor qoida, ta’rif bilan tanishadi va uning mohiyatini til dalillari asosida ochadi. 66. Induksiya metodi - O’quvchilar o’quvchi tavsiya etgan til dalillarini kuzatadi, tahlil qiladi va shu asosida xulosa va ta’riflar keltirib chiqariladi. 67. Bayon qilish metodi - o’qituvchi bayonni kuzatib, tinglab borishiga, faol bo’lishga undaydigan metoddir. 68. Ta’limiy talab - har bir dars o’quvchiga qandaydir bilim berishi lozim. 69. Tarbiyaviy talab - har jihatdan komil shaxsni tarbiyalash demakdir. 70. Didaktik talab - bu o’qituvchiga darsni tashkil qilishni aniqlab olishga yordam beradi. 71. Psixologik talab - o’quvchilarning psixologik xususiyatlarini yaxshi bilgan o’qituvchigina to’la qonli dars uyushtirishi mumkin. 72. Gigiyenik talab - bu o’quvchilar salomatligi haqida qayg’urish demakdir. 73. Til - barcha tomonlari o’zaro dialetik bog’lanishda va birlikda bo’lgan murakkab ko’p qirrali hodisa. 74. Sinfdan tashqari o’qish bosqichlari - savod o’rgatish davriga to’g’ri keladi. 43