Урок 1 Առաջին դաս Фонетика: гласные Ա, Ի, Ու, Ե, Է, Ը; согласные Դ, Զ, Կ, Լ, Մ, Ն, Ս, Տ, Հ, Ղ, Ռ, Ր, Ք; полугласный Յ; ударение. Грамматика: вспомогательный глагол եմ; спряжение глаголов в настоящем времени и образование именных предложений; надстрочные знаки и порядок слов в армянском языке; артикль -ը, -ն; указательные местоимения այս, այդ, այն; притяжательные местоимения իմ, նրա, մեր; склонение существительных (род. пад. на -ի); вопросительное местоимение ո՞ւմ ‘чей’; числительные 1, 2, 3, 9, 10 и производные. Диалоги: Աստղ ու կարկանդակ; Մեր ընտանիքը. Гласные Աա (а), Իի (и), Ուու (у) и согласные Դդ (д), Զզ (з), Կկ (к), Լլ (л), Մմ (м), Նն (н), Սս (с), Տտ (т) Աա, Իի, Ուու ձայնավորները և Դդ, Զզ, Կկ, Լլ, Մմ, Նն, Սս, Տտ բաղաձայնները Гласные Աա, Իի, Ուու и согласные Դդ, Զզ, Կկ, Լլ, Մմ, Նն, Սս, Տտ произносятся как аналогичные русские гласные и согласные. Ա ա – Аа Ի ի – Ии Ու ու – Уу Դ դ – Дд Զ զ – Зз Կ կ – Кк Լ լ – Лл Մ մ – Мм Ն ն – Нн Ս ս – Сс Տ տ – Тт Произнесите (прочитайте) следующие слоги, стараясь запомнить буквы: Ա դա զա կա լա մա նա սա տա 01-01 18 Ի ադ ազ ակ ալ ամ ան աս ատ դի զի կի լի մի նի սի տի Ու իդ իզ իկ իլ իմ ին իս իտ Ա – նա, տաս, դաս, սալ, մատ, մաս, մազ Ի – իմ, մի, միս, իսկ, դիմակ, նիստ, կին Ու – դու, ում, ուլ, ուս, մուկ, տուն, կում դու զու կու լու մու նու սու տու ուդ ուզ ուկ ուլ ում ուն ուս ուտ Ударение Շեշտ В армянском языке ударение падает на конечный слог слова. Մատ, մատիտ, մատանի, Մասիս, նամակ, կատակ, դիմակ, լուսին, լուսամուտ, դաս, դասատու, սատանա, սուտ, սուտասան, 01-02 տատ, տատիկ, իսկական, ատամ։ Гласные Եե (е), Էէ (э) Եե, Էէ ձայնավորները Буква Եե, как и в русском языке, в середине и на конце слова обозначает звук [э], а в начале слова произносится йотированно [йэ]. Звук [э] в начале слова обозначается буквой է. Прослушайте и прочитайте следующие слоги и слова: Ե դե 01-03 զե եզ դեզ կե եկ մեկ լե ել ուտել մե դեմ նե դեն սե ես կես տե ետ կետ Безударные гласные армянского языка не редуцируются и не изменяют окраску: ա всегда произносится как полноценное [а], ե и է произносятся [йэ] и [э], а не [и] (звук [о] также не изменяется). Помните, что согласный կ смягчается перед гласными ե и ի, а согласные տ, դ, ն не смягчаются. Եկ, ես, եզ, ետ, ելակ, մեկ, տես, տեսնել, տեսա, մեկնել, կետ, կես, կիսել, լեզու, լիզել, դեզ, դիզել, անել, տանել, ուտել, ասել, էլ, էլի։ 01-04 Спряжение Խոնարհում Большинство времен изъявительного наклонения образуется при помощи какой-либо неличной формы глагола и вспомогательного глагола. При помощи вспомогательного глагола строятся также именные предложения, где вспомогательный глагол выступает как связка, а именная часть сказуемого представлена другой частью речи. Запомните формы единственного числа настоящего времени вспомогательного глагола: ես ... եմ դու ... ես նա ... է 19 Важно! Вспомогательный глагол եմ, ես, է хотя и пишется отдельно, но воспринимается с именной частью сказуемого или с причастием как одно целое. После согласного он произносится [эм, эс, э], а после гласного произносится слегка йотированно, как внутри слова. Таким образом, «ես» (всп. гл. второго лица) никогда не совпадает с «ես» (‘я’), который в любой позиции произносится сильно йотированно. В армянском языке местоимения не различаются по родам. Настоящее время изъявительного наклонения образуется при помощи причастия настоящего времени и вспомогательного глагола. Причастие настоящего времени, как правило, имеет окончание -ում, а неопределенное причастие – окончание -ալ или -ել. Для образования причастия настоящего времени отбрасывают окончание неопределенного причастия -ալ или -ել и прибавляют окончание -ում. Так: основа + -ել основа + -ալ основа + -ում неопреденная форма глагола причастие настоящего времени ուտել ասել մեկնել մնալ → → → → ուտում ասում մեկնում մնում Внимание! Глагол եմ не несет ударения. Ударение падает на последний слог предыдущего слова. (Курсивом выделено ударяемое слово) ուտել ես ուտում եմ դու ուտում ես նա ուտում է ‘есть, кушать’ ‘я ем’ ‘ты ешь’ ‘он/она ест’ տեսնել ես տեսնում եմ դու տեսնում ես նա տեսնում է ‘видеть’ ‘я вижу’ ‘ты видишь’ ‘он/она видит’ В армянском языке конец предложения обозначается знаком «:», а знак точка «.» соответствует двоеточию или точке с запятой в русском языке. 20 Прочитайте следующие предложения и вслед за диктором замените в них подлежащее. 01-05 Ես մեկնում եմ։ ‘я уезжаю’. Դու ասում ես։ ‘ты говоришь’. Նա ուզում է ասել։ ‘он/она хочет сказать’. Ես → դու, նա։ Դու → ես, նա։ Նա → ես, դու։ Именное предложение образуется при помощи именной части сказуемого и глагола-связки. Именной частью сказуемого может быть существительное, обозначающее занятие, профессию, национальность; прилагательное, обозначающее различные качества и состояния; наречие, обозначающее место, и т.д. Прочитайте: Замените: 01-06 Նա դասատու է։ ‘он (она) педагог’. Դու ազատ ես։ ‘ты свободен’. Նա → ես, դու Դու → նա, ես Глагол-связка է (мн. ч. են) служит для образования конструкций типа ‘это ...’. 01-07 Произнесите именную часть сказуемого и глагол-связку как одну неразрывную единицу и помните, что ударение падает на слог, предшествующий глаголу-связке: Սա մուկ է։ Սա կատու է ։ Սա ելակ է։ . Սա կետ է։ Սա սունկ է։ Սա մատիտ է։ Սա միս է ։ 21 Надстрочные знаки и порядок слов в армянском языке Առոգանության նշաններ և շարադասություն Порядок слов в армянском языке достаточно гибок. Вспомогательный глагол (глагол-связка) свободно передвигается в предложении и ставится после слова, на которое падает логическое ударение. Тот же самый порядок слов сохраняется в вопросительном предложении; вопросительная интонация (т.е. логическое ударение при вопросе) обозначается на письме надстрочным знаком ՞ (պարույկ), который ставится над последним гласным слова, заключающего в себе вопрос. Логическое ударение в повествовательном предложении (а также интонация побуждения) обозначается на письме надстрочным знаком ՛ (շեշտ), который также ставится над последним гласным слова, выделяемого ударением. Знак ՛ (շեշտ) можно ставить также на обращениях. Для выражения восхищения, восторга и других эмоций над последним гласным выделяемого слова ставится восклицательный знак ՜ (բացականչական նշան). Таким образом, в армянском языке выделение логически важных компонентов высказывания во многом достигается при помощи надстрочных (не концевых) знаков препинания. В целом, в письменной речи порядок слов в сочетании с надстрочными знаками, а в устной речи - в сочетании с интонацией, позволяет однозначно определить коммуникативно важный компонент высказывания. 01-08 01-09 Դու ազա՛տ ես։ ‘Ты свободен.’ Ես ազա՞տ եմ։ ‘Я свободен?’ Ե՞ս եմ ազատ։ ‘Я свободен?’ Դո՛ւ ես ազատ։ ‘Ты свободен.’ Ես ազա՜տ եմ։ ‘Я свободен!’ Прослушайте (следите за логическим ударением): – Դու ելակ ուզո՞ւմ ես։ Կամ (или). – Ելակ ուզո՞ւմ ես։ – Այո։ (произносится [айо]). – Ուզում եմ։ – Այո, ուզում եմ։ ‘– (Ты) клубнику хочешь? (или не хочешь). – Да. – Хочу. – Да, хочу.’ – Դու ուզո՞ւմ ես ելակ։ Կամ. – Ուզո՞ւմ ես ելակ։ – Այո։ – Ուզում եմ։ – Այո, ուզում եմ։ ‘– (Ты) хочешь клубнику? (или не хочешь). – Да. – Хочу. – Да, хочу.’ 22 – Դու ելա՞կ ես ուզում։ Կամ. – Ելա՞կ ես ուզում։ – Այո։ – Այո, ելակ։ – Այո, ելակ եմ ուզում։ ‘– (Ты) клубнику хочешь? (или не клубнику, скажем, ежевику). – Да. – Да, клубнику. – Да, клубнику хочу.’ – Դո՞ւ ես ելակ ուզում։ Կամ. – Դո՞ւ ես ուզում ելակ։ – Այո, ես։ – Այո, ես եմ ուզում։ ‘– Ты клубнику хочешь? Ты хочешь клубнику? (или он). – Да, я. – Да, я хочу.’ Итак, из следующих блоков можно построить предложения с различным логическим ударением. ելակ ես ուզում միս դու ուտում սունկ նա տեսնում մատիտ Вспомогательный глагол (եմ, ես, է), свободно передвигаясь в предложении, ставится после слова, которое говорящий хочет выделить. Однако необходимо учитывать следующее: вспомогательный глагол привязан к причастию справа от него, свободный выбор желаемого компонента для выделения возможен лишь слева от причастия. Иными словами, если уже использовано причастие, то к нему сразу же прибавляется вспомогательный глагол, а оставшиеся члены предложения нанизываются в произвольном порядке, в зависимости от того, что говорящий хочет «выдать» в первую очередь и что оставить на потом. По мере того, как причастие движется к началу конструкции (влево), вариативность порядка слов уменьшается. Так, (+ глагол) + (+ глагол) + (+ глагол) (+ глагол) + (+ глагол) + (+ глагол) (+ глагол) + (+ глагол) + (+ глагол) + (+ глагол) + + глагол + + + глагол + + 23 Когда причастие занимает крайне правую позицию, перед ним, слева, реализуются разнообразные возможности порядка слов с выделением важного компонента при помощи вспомогательного глагола (в нашем случае по 3 варианта в первых строках). Когда причастие в середине, перед ним возможно выделение важного слова вспомогательным глаголом, а после него – нет (в нашем случае по два варианта в 3-4 строках). То, что следует после причастия, не может присоединять к себе вспомогательный глагол. Когда причастие стоит вначале, то оно сразу же присоединяет к себе вспомогательный глагол, и менять можно только порядок остальных членов, ничего к ним уже нельзя присоединять (в нашем случае по одному варианту в 5-6 строках). Задание: по приведенным схемам составьте все возможные высказывания из указанных блоков. Помните, что в каждой фразе можно использовать вспомогательный глагол, соответствующий подлежащему по лицу и числу один раз. Выбрав один вариант, раскройте скобки, а остальные глаголы вместе со скобками - игнорируйте. Следите за интонацией. Образец: Նա է մատիտ ուզում: Նա մատիտ է ուզում: Նա մատիտ ուզում է: Гласный Ըը ([ ]) Ըը ձայնավորը e Буквой Ըը обозначается неогубленный звук [ ]. Произношение ը похоже на произношение «а» или «о» в русском языке в третьем предударном слоге, как в словах: молоко, таракан, доработать. e Произнесите слоги: դը, զը, կը, լը, մը, նը, սը, տը 01-10 Ընկա, ընտանի (помните, что ն не смягчается), տունը, մուկը, կետը, դեզը, ուլը, մատը, մատիտը։ Очень важно научиться правильно произносить звук ը, т.к. он активно участвует в слогообразовании и слогоделении, он слышится (произносится) при скоплении согласных (например, между труднопроизносимыми согласными) и пишется при переносе. Это явление по грамматической традиции армянского языка называется скрытым слогом (գաղտնավանկ), ср. призвук, который слышится в словах «рубль, храбр» между «б» и «ль», «б» и «р». В армянском языке, когда слово начинается даже с двух согласных, между ними появляется этот призвук. Это не связано с «трудностями произношения», а является отличительной чертой армянской артикуляции. Ср.: в русском произношении дно – односложное слово, а в армянском произношении դնել – двусложное, мне – односложное, մնալ – двусложное. 24 Проверьте правильность произношения по переносу: Մտնել (մըտ - նել), դնել (դը - նել), տնակ (տը - նակ), մնալ (մը - նալ), նման (նը -ման), նկատել (նը - կա - տել), կտակ (կը - տակ), լսել (լը - սել)։ Полугласный Յյ (й) Յյ կիսաձայնը Полугласный յ образует дифтонги с гласными: յա (произносится «я»), յու («ю»), յի, а также այ, ույ (ай, уй), и т.д. 01-11 Մյուս, սյուն, դույլ, մայիս, Սիսակյան, Մանասյան։ Согласные Հհ (придыхание), Ղղ (звонкий х), Ռռ (р), Րր (мягкий р), Քք (кհ) Հհ հագագը, Ղղ, Ռռ, Րր, Քք բաղաձայնները Согласный Հհ – придыхание (как будто мы дышим на стекло). Произнесите -ай, а потом несколько раз с придыханием: հай, հай. 01-12 01- 13 հա հայ հազ հատ համ հե հեյ հեզ հետ հի հին հու հուն հում հույն հույս հը հը՞ մահը հստակ հսկա Հայուհի, հայկական, Հայաստան, Հայկազ, Հայկազյան, հույզ, հազալ, հատիկ, Հուսիկ, Սահակ, Սահակյան, սահնակ, Հնդկաստան, հնդիկ, էհ, ըհը, ո՜ւհ։ Согласный Ռռ произносится, как русское твердое [р] в словах русский, роза. Произнесите слоги: ռա, ռե, ռի, ռու, ռը, առ, իռ, եռ, ուռ. Ռուս, Ռուսաստան, ռազմիկ, Ռուզան, ամառ, լեռ, անտառ, նուռ։ 01-14 Согласный ր произносится как русское мягкое р’ в словах «рис», «река». Разница между армянскими звуками ռ и ր не столько в твердости / мягкости, сколько в том, что при произношении звука ռ происходит многократная вибрация языка, в то время как при произношении звука ր кончик языка лишь слегка касается верхнего неба, и происходит однократное размыкание речевых органов (без вибрации). В армянском языке звук и буква ր почти никогда не встречается в начале слова. Произнесите слоги: րա, րե, րու, րի, րը, ար, ուր, եր, էր, իր. 25 Հայր, հայրիկ, հայրենի, մայր, մայրիկ, մայրենի, մարմար, նարդի, դիր, տար, տուր, մուր, սուր, սար, Արարատ, Արա, հյուր, 01-15 կույր, երես, ռուսերեն, հայերեն, լատիներեն, լեհերեն, Ամերիկա, Մատենադարան, համալսարան, կարմիր, ընտիր, ընկեր, կրակ, նրա, լրատու, դրամ։ Сравните: Դառը - դար, սառը - սար, տառ - տար, դուռ - դուր, լուռ - լուր, կեռ - կեր, դեռ - դեր, սեռ - սեր, կռունկ - կրունկ (կը-ռունկ - կը-րունկ)։ 01-,16 Согласный Ղղ произносится как звонкий х, по звучанию похож на французское [r]. Произнесите слоги: ղա, ղու, ղի, ղը, ղե, աղ, ուղ, եղ, իղ. 01- 17 Ղեկ, տեղ, այստեղ, այդտեղ, այնտեղ, ամեն տեղ, սեղան, տաղ, եղանակ, դեղ, մեղու, սուղ, նեղ, աղեղ, ուղեղ, աղ, մաղ, մեղր, դղյակ, կղզի, տղա, Դաղստան, աստղ։ Согласный Քք произносится как глухое [к] с придыханием: [кհ]; ք, как и կ, перед звуками ե и ի, а также перед полугласным -յ смягчается. Произнесите слоги: քա, քու, քե, քի, քը, աք, ուք, իք, եք. անակ, քույր, հայրենիք (ն твердое), քեզ, քար, տաք, քսել, քնել, Ք մենք, դուք, նրանք, մենք ասում ենք, դուք ասում եք, նրանք ասում 01- 18 են, մենք այստեղ ենք, դուք այդտեղ եք, նրանք այնտեղ են, այսինքն։ Сравните: կար - քար, կույր - քույր, տակ - տաք, երեկ - երեք. Обратите внимание на то, что слово может заканчиваться «скрытым» слогом при скоплении в конце слова двух и более согласных, когда последний согласный – сонант, например ն или ր։ այսինքն, տետր. Так, в слове մենք нет скрытого слога, оно односложное; в слове նրանք ը слышится между ն и ր, с которых начинается слово, а не между ն и ք, которыми заканчивается слово, т.к. ք не сонант; в слове քույր нет скрытого слога, хотя оно заканчивается на сонант ր, т.к. перед ним стоит не согласный, а полугласный յ. В слове այսինքն призвук слышится после ք, перед конечным ն. Спряжение (множественное число) Запомните все формы вспомогательного глагола (обратите внимание на то, что все формы вспомогательного глагола пишутся через ե, кроме формы 3-го лица ед.ч., но все произносятся одинаково: после согласного - [э], после гласного - слегка йотированно - [йэ]): 26 ես ... եմ դու ... ես նա ... է մենք ... ենք դուք ... եք նրանք ... են Второе лицо множественного числа, как и в русском языке, употребляется также и как форма вежливости. 01-19 մենք – դուք – նրանք – Դուք ելակ ուզո՞ւմ եք: – Նրանք մեկնո՞ւմ են։ – Դուք ուզո՞ւմ եք մեկնել։ – Նրանք ազա՞տ են։ – Իսկ մե՞նք։ Մենք ազա՞տ ենք։ – Այո, ուզում ենք: – Այո, նրանք մեկնում են։ – Այո, մենք ուզում ենք մեկնել։ – Այո, նրանք ազատ են։ – Այո, դուք ազատ եք: 01- 20 Սա աստղ է։ Սա կարկանդակ է։ Սա ընկույզ է։ Սա մեղր է։ 27 Աստղ ու կարկանդակ 01-21 Հայրը. – Դուք աստղ տեսնո՞ւմ եք։ – Ա՞ստղ։ Այո, տեսնում ենք, աստղ ենք տեսնում։ - Звезду? Да видим, звезду видим. – А вы? Հայրը. – Իսկ դո՞ւք։ Հայրը ‘– Вы звезду видите? – Մենք կարկանդակ ենք տեսնում, մենք կարկանդակ ենք ուզում։ – Мы пирог видим, мы пирога хотим. – Իսկ դուք կարկանդակ ուզո՞ւմ եք։ – А вы пирога хотите? – Մենք մեղր ու ընկույզ ենք ուզում, մեղր ու ընկույզ ենք սիրում։ – Мы орехи с медом хотим, мы орехи с медом любим. Հայրը. – Դուք մեղր ու ընկույզ եք սիրում, իսկ նրանք կարկանդակ են սիրում, աստղ ու կարկանդակ։ – Вы любите орехи с медом, а они любят пироги, звезду и пироги.’ Задание: возьмите те же блоки и, пользуясь уже знакомыми моделями высказываний с различным логическим ударением (со свободным передвижением вспомогательного глагола ենք, եք, են), составьте несколько мини-диалогов (вопрос-ответ). Обратите внимание на место вопросительного знака. մենք դուք նրանք կարմիր ելակ մեղր ու ընկույզ կարկանդակ սունկ ուզում ուտում տեսնում սիրում Артикль Հոդ Форма артикля. В армянском языке есть постпозитивный определенный артикль, который пишется слитно с существительным (или с другим субстантивированным словом, т.е. перешедшей в разряд существительных другой частью речи). 28 • Определенный артикль имеет вид -ը, если определяемое слово кончается на согласный и если, особенно, следующее слово начинается с согласного: Ելակը կարմիր է։ ‘Клубника красная’. • Определенный артикль имеет вид -ն, если определяемое слово кончается на гласный: Արան ազատ է։ ‘Ара свободен’. • Если слово, следующее за определяемым словом, начинается на гласный, артикль может иметь вид либо -ը, либо -ն. Это зависит от того, произносим ли мы слово с артиклем слитно со следующим за ним словом или отдельно. Նարեկը ուզում է ելակ ուտել։ Կամ. Նարեկն ուզում է ելակ ուտել։ ‘Нарек хочет клубнику съесть’. Важно! Глагол-связка եմ начинается с гласного и образует единое целое с предыдущим элементом – именной частью сказуемого. В случае, если именная часть сказуемого требует артикль, он всегда имеет вид -ն։ Սա Նարեկն է: Употребление артикля. Определенный артикль указывает на то, что существительное конкретизировано ситуацией или контекстом. Определенный артикль ставится к существительным, которые можно охарактеризовать как «общеизвестный», «небезызвестный», «само собою разумеющийся», поэтому с определенным артиклем употребляются также и собственные имена в роли подлежащего: Արմենը իմ ընկերն է։ Կամ. Արմենն իմ ընկերն է։ ‘Армен мой друг’. Обычно подлежащее, даже выраженное именем собственным, ставится с определенным артиклем. На такие вопросы к подлежащему, как «Кто сказал?», «Кто пришел?» и т.д., ответ всегда определенен. Կարենը։ Կարինեն։ Դերենիկն ու (соединительный союз «и») Անահիտը։ Իմ ընկերը։ ‘Мой друг’. Իմ ընկեր Սուրենը։ ‘Мой друг Сурен’. Существительное без определенного артикля никак не кон­ кретизировано. Такое существительное мыслится с определениями типа «просто, вообще»: Սա մատիտ է։ ‘Это (просто) карандаш.’ Существительное принимает определенный артикль, если можно употребить его с указательным или притяжательным местоимением «мой..., этот...» Մատիտը կարմիր է։ ‘(Мой, твой..., этот, тот...) карандаш красный’. Внимание! Притяжательное или указательное местоимение не заменяет определенный артикль. Существительное с притяжательным и/или указательным местоимением употребляется с определенным артиклем. 29 Указательные местоимения Ցուցական դերանուններ այս ‘этот’ – (указывает на близость к говорящему – 1-му лицу ես) այդ1 ‘тот’ - (указывает на близость к слушающему– 2-му лицу դու) այն ‘тот дальний’ – (указывает на удаленность от говорящего и слушающего или на близость к 3-му лицу նա) 01-22 այս – այդ – այն – Այդ1 մատիտը սո՞ւր է։ – Այո, այս2 մատիտը սուր է։ – Իսկ ա՞յն3 մատիտը։ ‘Этот карандаш острый?’ ‘Да, этот карандаш острый.’ ‘А тот карандаш?’ Произносится оглушенно: [айт]. Говорящий указывает на каран­ даш собеседника. 2 Собеседник (теперь он - говорящий), отвечая, указывает на тот же, т.е. свой карандаш. 3 Оба имеют в виду какой-то другой карандаш. 1 Притяжательные местоимения Ստացական դերանուններ Запомните следующие формы притяжательных местоимений (пропуски заполним позднее): իմ ‘мой, моя, мое, мои’ – նրա ‘его, ее’ մեր ‘наш, ... наши’ – – Запомните: անուն – имя հայ – армянин, армянка 01-23 ընկեր – друг դերասան – артист քույր – сестра իմ – նրա – մեր Նրա անունը Հայկ է։ Հայկը հայ է։ Հայկը իմ ընկերն է։ Հայկը դերասան է։ Նրա անունը Անահիտ է։ Անահիտը հայ է։ Նրա անունը Լուսինե է։ Լուսինեն իմ քույրն է։ 30 Склонение Հոլովում Существительное в армянском языке склоняется и может принимать пять падежных форм. Различают семь типов склонения, не считая архаических форм некоторых существительных. Тип склонения определяется по форме родительного падежа. Большинство существительных в родительном падеже имеет окончание -ի։ Արմենի նկարը ‘фотография Армена’, Հայկի հայրը ‘отец Айка’, Լուսինեի հայրենիքը ‘родина Лусине’. Родительным падежом ставится определение, выражающее отношение принадлежности и, в случае одушевленного определения, отвечающее на вопрос «чей?». Существительное, сопровождаемое несогласованным определением в родительном падеже, показывающем принадлежность, как и существительное с притяжательным и / или указательным местоимением, употребляется с определенным артиклем. В армянском языке, в отличие от русского, порядок слов в словосочетании левоветвящийся, т.е. главный компонент словосочетания занимает крайне правую позицию, а зависимые от него компоненты стоят слева, типа: в Москве живущий брат, а не: брат, живущий в Москве. Ср. Կարենի տատիկի տունը ‘дом бабушки Карена’. NB: Обратный порядок слов всегда несет на себе оттенок эмоциональности и возвышенности. Ср. название нашего учебника – Կռունկ Հայաստանի, в котором эмоциональность подчеркивается еще и отсутствием артикля, т.к. в данном случае родительный падеж выражает не принадлежность, а абстрактное отношение. Имя существительное и дополняющие его притяжательные и указательные местоимения и определения в родительном падеже ставятся в определенном порядке. Так: (1) իմ կարկանդակը, այս կարկանդակը, իմ այս կարկանդակը; (2) իմ կարկանդակի ընկույզը, այս կարկանդակի ընկույզը, իմ այս կարկանդակի ընկույզը. Структура словосочетаний (именных групп): (1) притя­жа­ ука­за­ тель­ное тель­ное местоимение իմ այս նրա այդ մեր այն сущест­витель­ ное с ар­тиклем կարկանդակ+ը 31 (2) притя­жа­ ука­за­ тель­ное тель­ное местоимение իմ այս նրա այդ մեր այն сущест­ви­тель­ ное в род. пад. сущест­витель­ ное с ар­тиклем կարկանդակ+ի ընկույզ+ը Запомните: տուն – дом տեղ – место նկար – картина, фотография 01-24 մատանի – перстень ռետին – ластик ո՞ւմ – чей? Обратите внимание на формы артикля! – Սա ո՞ւմ տունն է։ (Ո՞ւմ տունն է սա։) – Հայկի։ (Հայկի տունը։ Հայկի տունն է։ Սա Հայկի տունն է։) – Սա ո՞ւմ տեղն է։ (Ո՞ւմ տեղն է սա։) – Արամի։ (Արամի տեղը։ Արամի տեղն է։ Սա Արամի տեղն է։) – Սա ո՞ւմ նկարն է։ (Ո՞ւմ նկարն է սա։) – Ռազմիկի ու Զարեհի։ (Ռազմիկի ու Զարեհի նկարը։ Ռազմիկի ու Զարեհի նկարն է։ Սա Ռազմիկի ու Զարեհի նկարն է։) – Սա ո՞ւմ մատանին է։ (Ո՞ւմ մատանին է սա։) – Լուսինեի։ (Լուսինեի մատանին։ Լուսինեի մատանին է։ Սա Լուսինեի մատանին է։) – Սա ո՞ւմ ռետինն է։ (Ո՞ւմ ռետինն է սա։) – Արտակի։ (Արտակի ռետինը։ Արտակի ռետինն է։ Սա Արտակի ռետինն է։) Слова ընտանիք – семья իսկ – а (союз) լուսանկար – фотография այստեղ – здесь, сюда ես մեկ տարեկան եմ – мне один год սիրուն – красивый (милый) տո՛ւր – дай այսինքն – то есть տասը – десять տասներեք – тринадцать ների՛ր – извини ինը – девять 32 իհա՛րկե – конечно (NB: ударение на предпоследнем слоге) հայր – отец հայրենիք – родина մայր – мать մայրենի լեզու – родной язык Հայաստան – Армения հայերեն – армянский язык ռուս – русский, русская (национальность) Ռուսաստան – Россия ռուսերեն – русский язык 01-25 Մեր ընտանիքը – Սա նկար է։ – Իսկ սա՞։ – Սա լուսանկար է։ – Սա ո՞ւմ լուսանկարն է։ – Արմենի ու Հայկի։ Սա Արմենի ու Հայկի լուսանկարն է։ – Իսկ սա՞։ – Սա ես եմ։ – Սա՞ ես դու։ – Սա իմ լուսանկարն է։ Այստեղ ես մեկ տարեկան եմ։ Ելակ եմ ուտում։ Սա իմ քույրն է։ Նրա անունը Լուսինե է։ – Լուսինե՜։ Սիրուն անուն է։ – Տուր այստեղ այն լուսանկարը։ – Սա ո՞ւմ լուսանկարն է։ – Իմ։ Այսինքն՝* մեր։ Սա մեր լուսանկարն է։ Այստեղ իմ քույրն ու ես տասը - տասներեք տարեկան ենք։ – Այստեղ դու տասներեք տարեկա՞ն ես։ – Ների՛ր, ների՛ր։ Այստեղ ինը տարեկան եմ, իհարկե, ինը։ Սա իմ հայրն է։ Սա իմ մայրն է։ Իմ հայրը հայ է։ Նրա հայրենիքը Հայաստանն է։ Նրա մայրենի լեզուն հայերենն է։ Իմ մայրը ռուս է։ Նրա հայրենիքը Ռուսաստանն է։ Նրա մայրենի լեզուն ռուսերենն է: * Знак ՝ (բութ - бут) ставится с наклоном слева направо после слова сверху, соответствует русскому тире или двоеточию, обозначает паузу в произношении. 33 Задания и упражнения 1. а) Прочитайте, следите за тем, чтобы безударные гласные не редуцировались и не меняли качества: Ելակ, տեսնել, մեկնել, Մատենադարան, հայրենի տուն, մայրենի լեզու, սեղան, եղանակ, դերասան, ներիր, ռուսերեն, հայերեն, ինը տարեկան, տասներկու տարեկան, իհարկե, սիրուն, ընկեր, Լուսինե, մատիտ, ռետին, մատանի, դեղատուն։ б) Прочитайте, помня о скрытом слоге: Մտնել, դնել, տնակ, մնալ, նման, նկատել, կտակ, լսել, հսկա, Հնդկաստան, հնդիկ, կրակ, նրա, լրատու, դրամ, կռունկ, «Կռունկ Հայաստանի», աստղ, նկար, լուսանկար։ 2. а) Спишите, потренируйтесь в написании "трудных" букв: Աա, Դդ, Եե, Զզ, Էէ, Ըը, Իի, Լլ, Կկ, Հհ, Ղղ, Մմ, Յյ, Նն, Ռռ, Սս, Տտ, Րր, Ուու, Քք։ Ռուզանն ու Զարեհն այստեղ են։ Հասմիկն ու Քնարիկը մեկնում են Հայաստան։ Դու Մասիսը տեսնո՞ւմ ես։ Ես սիրում եմ իմ հայրենիքը։ б) Спишите, вместо точек поставьте гласные ե или ի: Այս դ...րասանը ռուս է։ Նրա մայրենի լ...զուն, ...հարկե, ռուս...րենն է։ Իմ քույրը ...նը տար...կան է։ в) Спишите, разделите подчеркнутые слова на слоги для переноса, не забывая вставлять ը: Ես մի աստղ եմ տեսնում։ Սա ո՞ւմ դրամն է։ Տուր այստեղ նրա լուսանկարը։ 3. Прочитайте: Замените: Նրա անունը Հայկազ է։ Հայկազը հայ է։ Հայկազը իմ ընկերն է։ 34 (1) Հայկազ → Արմեն, հայ → դերասան (2) Հայկազ → Աստղիկ, ընկեր → քույր 4. а) Скажите, что изображено; спросите, чье это. Образец: – Սա մատիտ է։ – Սա ո՞ւմ մատիտն է։ – Սա Զարեհի մատիտն է։ (Обратите внимание на артикль!) Արմինե Զարեհ Հայկ Նարինե Արտակ Սիսակյան б) Прочитайте: Замените: – Սա ո՞ւմ տունն է։ (Ո՞ւմ տունն է սա։) – Նարեկի ու Արմենի։ (Նարեկի ու Արմենի տունը։ Նարեկի ու Արմենի տունն է։ Սա Նարեկի ու Արմենի տունն է։) (1) տուն → նկար, ռետին; Նարեկ ու Արմեն → Կարեն ու Հայկ, Զարեհ ու Անահիտ (2) տուն → տեղ, մատանի; Նարեկ ու Արմեն → Նունե, Մարինե, Ռուզան в) Прочитайте: Замените: – Ո՞ւմ քույրն է Ռուզանը։ (Ռուզանը ո՞ւմ քույրն է։) – Արամի։ (Արամի քույրը։ Արամի քույրն է։ Ռուզանը Արամի քույրն է։) (1) Ռուզան → Հասմիկ, Կարինե Արամ → Արտակ, Զարեհ (2) քույր → ընկեր Ռուզան → Սահակ, Ռազմիկ 5. а) Прочитайте: Замените: Սա իմ ընկերն է։ ընկեր → հայր, մայր, քույր б) Прочитайте: Замените: – Սա իմ կատուն է։ իմ → մեր, նրա 35 6. а) Запомните: այս - այստեղ, այդ - այդտեղ, այն - այնտեղ б) Прочитайте: Замените: – Այդ մատիտը կարմի՞ր է։ (красный) Այդ → այս, այն в) Прочитайте: Замените: – Այն կետը տեսնո՞ւմ ես։ Այն → այս, այդ г) Прочитайте: Замените: – Կարինեն այստե՞ղ է։ (1) այստեղ → այդտեղ, այնտեղ (2) Կարինե → Հայկ, Կարեն (возможны оба варианта определенного артикля ը и ն) 7. а) Поставьте во множественном числе. Образец: Ես ելակ եմ ուտում։ → Մենք ելակ ենք ուտում։ Ես ելակ եմ ուտում։ Ես մի կետ եմ տեսնում։ Ես սիրում եմ մեղր ու ընկույզ ուտել։ Դու ուզում ես մեկնել։ Դու այն տունը տեսնո՞ւմ ես։ Դու կարկանդակ սիրո՞ւմ ես։ Նա մի մատիտ է ուզում։ Նա ազատ է։ Նա տասներեք տարեկան է։ б) Поставьте в единственном числе. Образец: Մենք մի ռետին ենք ուզում։ → Ես մի ռետին եմ ուզում։ Մենք մի ռետին ենք ուզում։ Մենք այստեղ ենք։ Մենք մեկնում ենք Հայաստան։ Դուք մեկնո՞ւմ եք։ Դուք այդտե՞ղ եք։ Դուք սունկ ուզո՞ւմ եք։ Նրանք այնտեղ են։ Նրանք հայ են։ Նրանք կարկանդակ են ուտում։ 8. а) Прочитайте: Замените: – Անահի՛տ, դու մեկնո՞ւմ ես։ Անահիտ → Անահիտ ու Նարինե, – Այո, ես ուզում եմ մեկնել, իսկ Արտակ → Արտակ ու Սուրեն Արտակն այստեղ է։ б) Заполните пропуски: Կատուն մուկ ... ուտում։ Ես ուզում ... քնել (‘спать’)։ Մեր դասատուն մի կարմիր մատիտ ... ուզում։ Նրանք ուզո՞ւմ ... քնել։ Դուք այն տունը տեսնո՞ւմ ...։ Մենք այնտեղ ... քնում։ Նրանք այդտեղ ...։ Մենք այստեղ ...։ Նրանք ելակ ... ուզում։ 36 9. а) Запомните: հայ – հայերեն – Հայաստան ռուս – ռուսերեն – Ռուսաստան լեհ – լեհերեն – Լեհաստան հույն – հունարեն – Հունաստան հնդիկ – հնդկերեն – Հնդկաստան б) Прочитайте: Замените: Նունեն հայ է։ Նունեի մայրենի լեզուն հայերենն է։ Նունեի հայրենիքը Հայաստանն է։ Նունե → Կիրիլ, Յան, Արիստիդես, Ինդիրա в) Ответьте на вопросы: Ո՞ւմ մայրենի լեզուն է հայերենը։ Իսկ ռուսերենը ո՞ւմ մայրենի լեզուն է։ Իսկ լեհերե՞նը։ Իսկ հունարե՞նը։ Ո՞ւմ հայրենիքն է Հունաստանը։ Իսկ Ռուսաստա՞նը։ Իսկ Լեհաստա՞նը։ Իսկ Հայաստա՞նը։ Իսկ Հնդկաստա՞նը։ г) Прочитайте: Замените: Ես Արիստիդեսն եմ: Ես հույն եմ: Ես սիրում Արիստիդես → եմ իմ հայրենիքը, այսինքն՝ Հունաստանը: Նունե, Կիրիլ, Յան, Ինդիրա 10. а) Ответьте на вопросы: Դու ռո՞ւս ես։ Այո, իհա՛րկե, ...։ Կարամզինը ռո՞ւս է: Կարամզինի հայրենիքը Ռուսաստա՞նն է: Կարամզինի մայրենի լեզուն ռուսերե՞նն է: Այո, ...։ Մայրի՛կ, ես հա՞յ եմ։ Այո, իհա՛րկե, ...։ Հայրի՛կ, նրանք հնդի՞կ են։ Այո, ...։ б) Задайте вопросы: Այո, նրանք այստեղ են։ Այո, մենք հույն ենք։ Այո, սա դու ես։ Այո, սա մենք ենք։ Այո, սա դուք եք։ Այո, նրա անունը Յուրի է։ Այո, նրա անունը Համլետ է։ Այո, սա ես եմ: Այո, սա Հասմիկն է: Այո, Հասմիկը հայ է: Այո, Հասմիկը Հրանտի քույրն է: Այո, Հասմիկն այստեղ է: Այո, ես Հասմիկն եմ: Այո, ես Հրանտի քույրն եմ: Այո, ես այստեղ եմ: Այո, հայ եմ: 37 11. а) Запомните следующие количественные числительные (недостающие будут даны позднее): 1 մեկ 2 երկու* 3 երեք* 9 ինը 10 տասը 11 տասնմեկ** 12 տասներկու* 13 տասներեք* 19 տասնինը 20 քսան 41 քառասունմեկ 42 քառասուներկու 43 քառասուներեք 49 քառասունինը 50 հիսուն 51 հիսունմեկ 52 հիսուներկու 53 հիսուներեք 59 հիսունինը 21 22 23 29 30 քսանմեկ քսաներկու քսաներեք քսանինը երեսուն 90 իննսուն*** 91 իննսունմեկ 92 իննսուներկու 93 իննսուներեք 99 իննսունինը 100 հարյուր 101 հարյուր մեկ 102 հարյուր երկու 103 հարյուր երեք 109 հարյուր ինը 31 երեսունմեկ 32 երեսուներկու 33 երեսուներեք 39 երեսունինը 40 քառասուն 200 երկու հարյուր 300 երեք հարյուր 900 ինը հարյուր 999 ինը հարյուր իննսունինը 1000 հազար 1001 հազար մեկ 2000 երկու հազար 3000 երեք հազար 9000 ինը հազար * Произносится йотированно: йерку, йерек, а в составе сложных числительных произносится «э» - таснэрку, таснэрек. ** Произносится տասնըմեկ. *** Произносится իննըսուն. б) Запомните: Քանի՞ տարեկան ես։ ‘Сколько тебе лет?’ Քանի՞ տարեկան եք։ Քանի՞ տարեկան է ...։ в) Ответьте на вопросы, употребляя приведенные количественные числительные: Քանի՞ տարեկան է Նարեկը։ Քանի՞ տարեկան է նրա քույրը։ Իսկ նրա մա՞յրը։ Իսկ նրա հա՞յրը։ Իսկ նրա տա՞տը։ 38 Քանի՞ տարեկան է այս տղան։ (‘мальчик’) Իսկ այս տղա՞ն։ г) Скажите то же самое о себе, о членах своей семьи, о своих знакомых: Ես ...։ Իմ մայրը ...։ Իմ հայրը ...։ Իմ քույրը ...։ Արմենը ..., Արմենի հայրը ..... 12. Составьте предложения из приведенных слов: Քույրը, տարեկան, իմ, է, քսանինը։ Լեզուն, է, Անահիտի, մայրենի, հայերենն։ Ու, Արտակի, հայրենիքն, Ռուզանի, է, Հայաստանը։ Անունը, նրա, է, Զարեհ։ Հայաստան, ես, մեկնել, ուզո՞ւմ, դու։ Են, այնտեղ, նրանք։ Տղան, է, հնդիկ, այս։ Լեհ, իսկ, այն, է, տղան։ Հայրն ու մայրը, մեկնում, Լեհաստան, են, մեր։ Այստեղ, լուսանկարը, տո՛ւր, Արմինեի։ Նա՞, ուզում, ելակ, է: Դուք, ուտում, սո՞ւնկ, եք: 13. Найдите спрятанные числительные: ի ն ը հ ա ր յ ու ր ե ր կ ու տ ն տ ա ս ն ե ր ե ք հ ք ս ն ա ը ա ք ռ ս ե ր ե ք ե ն ի մ ս հ ս ս հ տ զ ռ ր ա ր ք ս ա ն ա ն ա հ ա զ ա ր ռ ե ս զ ս ե զ մ ն ա ս հ ե ու ա ս ա տ ու ր ա ե ե ր ը ի հ ի ս ու ն մ ե կ ր կ ր յ ի ն ն ս ու ն ի ն ը ու ե ր կ ու ռ ը հ ը ն զ ն ե ս տ ր ր ու ր տ ա ս ն ի ն ը ու մ դ ե ր ե ս ու ն ե ր ե ք ն զ ե հ ք ա ռ ա ս ու ն ի ն ը մ ն կ յ 39 14. Разделите на слова и предложения: աիմլուսանկարնէայստեղեստասներեքտարեկանեմիսկդուքանի Ս տարեկանեսեսքսանինըտարեկանեմդուհայեսայոեսհայեմիմ մայրենիլեզունհայերեննէիմհայրենիքըհայաստաննէ Ա րմենըիմընկերնէնրաքույրըերեսուներեքտարեկանէսանրալու սանկարնէնրաանունըաստղիկէաստղիկըմեկնումէհայաստան Ե ս տ ա ս ը տ ա ր ե կ ա ն ե մ ի մ մ ա յ ր ի կ ը ք ս ա ն ի ն ը տ ա ր ե կ ա ն էիմհայրիկըերեսունմեկտարեկանէ Իմհայրըմիսէուտումիմմայրըսունկուելակէսիրումիմքույրըընկույզ ումեղրէսիրումուտելիսկեսուզումեմկարկանդակ 15. Прочитайте нижеследующий текст и перепишите его в первом лице: Նրա անունը Դմիտրի է։ Նա քսան տարեկան է։ Նրա մայրենի լեզուն ռուսերենն է։ Նրա հայրենիքը Ռուսաստանն է։ Սա Զարուհին է։ Զարուհին նրա քույրն է, նա տասնինը տարեկան է։ 16. Спишите, заполняя пропуски; найдите выражение, лишнее в данном ряду: Մենք ասում ..., նրանք տեսնում ..., դու դերասան ..., նա մեկնում ...։ Ելակը կարմիր ..., դուք դասատու ..., դասատուն մի ռետին ... ուզում, մատիտը կարմիր ...։ Նա ... իմ ընկերը, դու նրա քո՞ւյրն ..., մեր կատուն այստեղ ... քնում, նրա մատանին սիրուն ...։ Ես ուզում ... ասել, սա մենք ..., նրանք այդտեղ ... քնում, դու մեկնո՞ւմ ...։ 17. Решите кроссворд: а) Ես մեկնում եմ … ա յ տ ս մ ա տ ա կ ա 40 ս ե ու ն ր б) Նրանք մեկնում են … . . մ ա տ ի տ . . ի ր ե լ ա կ . . . . . . . ե ր ր ի ու ն կ ր ա ի ր ն ու ա ա ս ա ն ր ա տ մ ու ն ն ր